ΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΣΤΗ ΙΟΙΚΗΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ιπλωµατική Εργασία ΙΑΧΡΟΝΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ ΤΗΣ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΤΡΑΠΕΖΩΝ ΣΕ ΠΕΡΙΟ Ο ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ Της ΠΡΟ ΡΟΜΙ ΟΥ ΓΕΩΡ. ΑΝ ΡΙΑΝΗΣ Επιβλέπων Καθηγητής: Λαζαρίδης Ιωάννης Υποβλήθηκε ως απαιτούµενο για την απόκτηση του µεταπτυχιακού διπλώµατος ειδίκευσης στη ιοίκηση Επιχειρήσεων µε εξειδίκευση στη Χρηµατοοικονοµική Σεπτέµβριος 2010
ΠΕΡΙΛΗΨΗ Τα Τραπεζικά Ιδρύµατα αποτελούν την καρδιά του χρηµατοδοτικού συστήµατος µιας χώρας.( ρ.κοσµίδου Κ., 2006) έχονται καταθέσεις από διάφορες µονάδες και διαθέτουν κεφάλαια µέσω του δανεισµού και των επενδυτικών δραστηριοτήτων στους ιδιώτες, τις επιχειρήσεις και τις κυβερνήσεις. Συµβάλλουν στην αναπτυξιακή διαδικασία µιας χώρας, ενώ αποτελούν και µέσα εφαρµογής της Νοµισµατικής Πολιτικής. Ο τραπεζικός τοµέας, εποµένως, είναι κρίσιµος για τη λειτουργία της οικονοµίας µιας χώρας και γι αυτό έχει αποτελέσει αντικείµενο µελέτης αρκετών ερευνητών. Στην παρούσα εργασία αξιολογείται η πορεία των βασικών χρηµατοοικονοµικών µεγεθών πέντε εκ των µεγαλύτερων ελληνικών τραπεζών για την χρονική περίοδο 2004-2009, στην οποία ακραίες συνθήκες διαµορφώθηκαν στις Χρηµατοπιστωτικές Αγορές διεθνώς. Η διεθνής χρηµατοπιστωτική αναταραχή, η συνεχιζόµενη πιστωτική επέκταση στην Ελλάδα και η ολοένα µεγαλύτερη διείσδυση των ελληνικών τραπεζών σε νέες αγορές στην Νοτιοανατολική Ευρώπη αύξησαν τους κινδύνους και επηρέασαν την σταθερότητα του Χρηµατοπιστωτικού Συστήµατος. Για την ανάλυση χρησιµοποιήθηκαν οι δηµοσιευµένες ενοποιηµένες χρηµατοοικονοµικές καταστάσεις για τα έτη 2004-2009. Βάσει αυτών κατασκευάστηκαν συγκριτικές καταστάσεις, καταστάσεις κοινού µεγέθους και ποσοστών τάσης, υπολογίστηκαν αριθµοδείκτες και αξιολογήθηκαν τα αποτελέσµατα, ενώ επισηµάνθηκαν και οι επιπτώσεις της παγκόσµιας χρηµατοοικονοµικής κρίσης, που ii
ξέσπασε στα τέλη του 2007, στη ρευστότητα, στην κερδοφορία και στα λοιπά χρηµατοοικονοµικά µεγέθη των Ελληνικών Τραπεζών. Τέλος, πραγµατοποιήθηκε παλινδρόµηση για την πρόβλεψη της κερδοφορίας των Τραπεζών στα επόµενα της εξεταζόµενης περιόδου τέσσερα έτη. Τα 5 τραπεζικά ιδρύµατα επιλέχθηκαν τυχαία και είναι : η Alphabank, η Eurobank EFG, η Εθνική, η Εµπορική και η τράπεζα Πειραιώς. iii
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΛΗΨΗ.... ii ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ...... iv ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ......vi 1. ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ... 1 1.1. ΙΣΤΟΡΙΚΟ....1 1.2. Η ΟΜΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ.. 4 1.3. Η ΙΕΘΝΗΣ ΧΡΗΜΑΤΟΠΙΣΤΩΤΙΚΗ ΚΡΙΣΗ...9 2. ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ....12 3. ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΕΣ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ.14 3.1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ...14 3.2. ΑΝΑΛΥΣΗ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΩΝ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ..15 3.2.1. ALPHA BANK...15 3.2.2. ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑ ΟΣ...20 3.2.3. EFG EUROBANK ERGASIAS 25 3.2.4. ΤΡΑΠΕΖΑ ΠΕΙΡΑΙΩΣ.29 3.2.5. ΕΜΠΟΡΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ..32 4. ΑΝΑΛΥΣΗ ΑΡΙΘΜΟ ΕΙΚΤΩΝ...37 4.1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ...37 4.2. ΠΙΝΑΚΕΣ ΚΑΙ ΑΝΑΛΥΣΗ ΑΡΙΘΜΟ ΕΙΚΤΩΝ...38 5. ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΑΜΕΙΑΚΩΝ ΡΟΩΝ...47 iv
6. ΠΡΟΒΛΕΨΕΙΣ 50 7. ΕΠΙΛΟΓΟΣ - ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ ΕΛΛΗΝΙΚΏΝ ΤΡΑΠΕΖΩΝ 52 8. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ........ viii ΑΡΘΡΑ...... viii ΒΙΒΛΙΑ..... viii ΙΣΤΟΣΕΛΙ ΕΣ....... ix ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1....... xvii ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 2.....xxxii ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 3...lxii v
ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ 1) ΠΙΝΑΚΕΣ ΑΡΙΘΜΟ ΕΙΚΤΩΝ ΚΕΡ ΟΦΟΡΙΑΣ-ΑΠΟ ΟΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΤΡΑΠΕΖΩΝ ΓΙΑ ΤΑ ΕΤΗ 2004-2009... 38 ROA...38 ROE...39 ΚΑΘΑΡΟ ΠΕΡΙΘΩΡΙΟ ΕΠΙΤΟΚΙΟΥ...40 ΕΙΚΤΗΣ ΚΟΣΤΟΥΣ ΕΣΟ ΩΝ...41 2) ΠΙΝΑΚΕΣ ΑΡΙΘΜΟ ΕΙΚΤΩΝ ΡΕΥΣΤΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΤΡΑΠΕΖΩΝ ΓΙΑ ΤΑ ΕΤΗ 2004-2009...42 ΕΙΚΤΗΣ ΧΟΡΗΓΗΣΕΙΣ / ΚΑΤΑΘΕΣΕΙΣ.....42 ΕΙΚΤΗΣ ΣΥΝ. ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΟΥ / ΣΥΝ. ΧΟΡΗΓΗΣΕΩΝ. 43 3) ΠΙΝΑΚΕΣ ΑΡΙΘΜΟ ΕΙΚΤΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΑΚΗΣ ΕΠΑΡΚΕΙΑΣ ΤΩΝ ΤΡΑΠΕΖΩΝ ΓΙΑ ΤΑ ΕΤΗ 2004-2009. 44 ΕΙΚΤΗΣ ΣΥΝ. ΙΚ/ ΣΥΝ. ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΟΥ...44 ΕΙΚΤΗΣ ΣΥΝ. ΙΚ/ ΧΟΡΗΓΗΣΕΙΣ.45 ΕΙΚΤΗΣ ΣΥΝ. ΙΚ/ ΚΑΤΑΘΕΣΕΙΣ.45 4) ΠΙΝΑΚΕΣ ΑΡΙΘΜΟ ΕΙΚΤΩΝ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΟΥ ΤΩΝ ΤΡΑΠΕΖΩΝ ΓΙΑ ΤΑ ΕΤΗ 2004-2009. 46 ΕΙΚΤΗΣ ΠΡΟΒΛΕΨΕΙΣ/ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΑ ΈΣΟ Α 46 ΕΙΚΤΗΣ ΠΡΟΒΛΕΨΕΙΣ/ ΣΥΝ. ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΟΥ 47 5) ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΡΟΒΛΕΨΕΩΝ ΓΙΑ ΤΑ ΚΑΘΑΡΑ ΚΕΡ Η ΠΡΟ ΦΟΡΩΝ... 50 6) ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΡΟΒΛΕΨΕΩΝ ΓΙΑ ΤΑ ΚΑΘΑΡΑ ΕΣΟ Α ΑΠΟ ΤΟΚΟΥΣ...50 vi
Α. ΗΜΟΣΙΕΥΜΕΝΕΣ ΕΝΟΠΟΙΗΜΕΝΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΡΑΠΕΖΩΝ.xvii 1. ALPHA BANK...xvii 2. ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ...xx 3. EUROBANK EFG...xxiii 4. ΤΡΑΠΕΖΑ ΠΕΙΡΑΙΩΣ..xxvi 5. ΕΜΠΟΡΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ...xxix Β. ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ-ΚΟΙΝΟΥ ΜΕΓΕΘΟΥΣ-ΠΟΣΟΣΤΩΝ ΤΑΣΗΣ...xxxii 1. ALPHA BANK.... xxxii 2. ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ... xxxviii 3. EUROBANK EFG...xliv 4. ΤΡΑΠΕΖΑ ΠΕΙΡΑΙΩΣ. l 5. ΕΜΠΟΡΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ....lvi vii
1. ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ 1.1. ΙΣΤΟΡΙΚΟ Το τραπεζικό σύστηµα της Ελλάδος πέρασε διάφορα στάδια στην ιστορία του µέχρι να πάρει την σηµερινή µορφή του. Από την δραχµή και τις συνεχείς υποτιµήσεις της µέχρι την εποχή του ευρώ, του συνεχώς αυξανόµενου δανεισµού των καταναλωτών, και του οξύτατου ανταγωνισµού µεταξύ των τραπεζών. Αυτή η εποχή σηµαδεύτηκε από πολέµους, κρίσεις, πολιτικές ανακατατάξεις, όπως επίσης και από συµφωνίες, συγχωνεύσεις, εξαγορές που απώτερο στόχο είχαν την επιβίωση, την βελτίωση της θέσης στην αγορά και τον εκσυγχρονισµό. Οι πρώτες βάσεις του ελληνικού τραπεζικού συστήµατος τέθηκαν στις αρχές του 19ου αιώνα µε την ίδρυση της «Εθνικής Χρηµατιστηριακής Τράπεζας» από τον Ιωάννη Καποδίστρια. Επρόκειτο για ένα κρατικό ίδρυµα που στις δραστηριότητες του περιλαµβανόταν µόνο η έκδοση έντοκων οµολόγων. Ουσιαστικά όµως η αφετηρία της άσκησης της τραπεζικής πίστεως τοποθετείται το 1839 µε την ίδρυση της Ιονικής τράπεζας, όταν τα Ιόνια νησιά ήταν ακόµη υπό την Αγγλική κυριαρχία (Λώλος Λεωνίδας,1965). Σταθµό στην εξέλιξη του τραπεζικού συστήµατος αποτέλεσε η ίδρυση της Εθνικής τράπεζας το 1841. Ήταν η πρώτη προσπάθεια καλά οργανωµένης πίστης, που πέρα από το εκδοτικό προνόµιο, λειτουργούσε ως εµπορική τράπεζα και ως τροφοδότης 1
κεφαλαίων για τις ελληνικές επιχειρήσεις, συµβάλλοντας στην ανάπτυξη του παραγωγικού κλάδου της χώρας. Τα χρόνια που ακολούθησαν ιδρύθηκαν αρκετές τράπεζες µε πιο σηµαντική την Τράπεζας της Ελλάδος (1928) που θα αποτελούσε την Κεντρική Τράπεζα της χώρας. Χαρακτηριστικό τους ήταν η έλλειψη οποιασδήποτε εξειδίκευσης. Πολλές από αυτές αποδείχτηκαν ανίκανες να ανταπεξέλθουν στις αντίξοες συνθήκες των πολεµικών περιπετειών που ακολούθησαν και διέκοψαν. Γενικά, µέχρι το 1940 έντονη ήταν η τάση συγκέντρωσης των τραπεζών. Συγκεκριµένα µε την έναρξη του ελληνοιταλικού πολέµου το 1940 το σύστηµα βρέθηκε να αριθµεί µόνο 13, αλλά µεγάλες τράπεζες. Σταθµός στην περίοδο αυτή ήταν η ψήφιση το 1931 για πρώτη φορά νοµοθετικής ρύθµισης της λειτουργίας των τραπεζών. Ο νόµος 5976 που ακολουθήθηκε από σειρά συναφών νόµων καθόριζε µεταξύ άλλων την κεφαλαιακή συγκρότηση, τους περιορισµούς και τις υποχρεώσεις των τραπεζών, τη µονοπωλιακή διαχείριση από την Τράπεζα της Ελλάδος του χρυσού και του συναλλάγµατος και άλλες συναφείς ρυθµίσεις. Μετά την κατοχική περίοδο (1940-1946) η τραπεζική οργάνωση πέρασε σε νέα φάση µε κύρια χαρακτηριστικά την τάση εξειδίκευσης, την προσέλκυση στον ελληνικό χώρο του ξένου τραπεζικού ενδιαφέροντος αλλά και την έντονη παρέµβαση του κράτους µε την άσκηση αυστηρής εποπτείας. Λόγω αυτού του συνεχώς εντεινόµενου κρατικού παρεµβατισµού το τραπεζικό σύστηµα µόνο ανταγωνιστικό δε µπορούσε να χαρακτηριστεί. 2
Την τελευταία 15ετία όµως και στα πλαίσια της παγκοσµιοποίησης της οικονοµίας και της επανάστασης της τεχνολογίας της πληροφορικής σηµειώθηκαν σηµαντικές αλλαγές στις αγορές χρήµατος και κεφαλαίων που συντέλεσαν στην επικράτηση των ιδιαίτερων συνθηκών που παρατηρούµε σήµερα. Σηµαντικότερες είναι η απελευθέρωση της κίνησης κεφαλαίων και η ενοποίηση των χρηµατοπιστωτικών αγορών. Ειδικά στην Ευρώπη, οι τράπεζες ήρθαν αντιµέτωπες µε νέες προκλήσεις και δεδοµένα που αφορούσαν την ΟΝΕ και την υιοθέτηση ενιαίου νοµίσµατος. Αλλαγές που είχαν µεγάλο κόστος και δηµιούργησαν ιδιαίτερα έντονες ανταγωνιστικές συνθήκες. Οι τράπεζες υποχρεώθηκαν να προβούν σε αναδιάρθρωση της επιχειρηµατικής τους δοµής και σε επανεξέταση της στρατηγικής τους. Τα ελληνικά πιστωτικά ιδρύµατα σε µια προσπάθεια να εκµεταλλευτούν τις σύγχρονες εξελίξεις που συντελέστηκαν τόσο στο διεθνή όσο και στον εγχώριο χρηµατοοικονοµικό τοµέα, προέβησαν σε µια σειρά από συγχωνεύσεις και εξαγορές που στόχο είχαν την ενίσχυση της θέσης τους µε τη δηµιουργία µεγάλων χρηµατοοικονοµικών οµίλων. Οι όµιλοι θα ήταν σε θέση να ανταγωνιστούν αποτελεσµατικότερα στο ολοένα και πιο ανταγωνιστικό διεθνές περιβάλλον, καθώς έχουν ισχυρότερη κεφαλαιακή διάρθρωση, µεγάλα δίκτυα και ικανότητα προσφοράς πακέτων προϊόντων σε ελκυστικότερες τιµές. Οι µεγαλύτερες εµπορικές τράπεζες ενισχύθηκαν µε την εξαγορά ή την απορρόφηση µεσαίου µεγέθους τραπεζών (Alphabank-Ιονική), ενώ δύο µεσαίου µεγέθους τράπεζες, η Πειραιώς και η EFG Eurobank Ergasias ενίσχυσαν τη θέση τους αποκλειστικά µέσω εξαγορών. Το κύµα των εξαγορών συγχωνεύσεων και συνεργασιών επέδρασε και στα τραπεζικά ιδρύµατα του εξωτερικού που δραστηριοποιούνται στη χώρα µας. 3
Στην ανασυγκρότηση του εγχώριου τραπεζικού σκηνικού, σηµαντικό ρόλο έπαιξε και το κύµα των ιδιωτικοποιήσεων των τραπεζών του ευρύτερου δηµόσιου τοµέα. Μεταξύ άλλων έγινε η πώληση της Ιονικής στην Alphabank (1999), η απορρόφηση της ΕΤΒΑ από την Πειραιώς (2003), η πώληση ποσοστού της Εµπορικής στην Credit Agricole (2000), η συγχώνευση της Τράπεζας Εργασίας µε τη Eurobank (2000) και η απορρόφηση από τον όµιλο Marfin της Λαϊκής και της Τράπεζας Εγνατίας το 2006. Παράλληλα µε την συγκέντρωση που παρατηρήθηκε στην εγχώρια αγορά τα τελευταία χρόνια, οι ελληνικές τράπεζες έχουν αναπτύξει σηµαντική παρουσία στο εξωτερικό και ιδιαίτερα στις όµορες χώρες της νοτιοανατολικής Ευρώπης και της Μεσογείου, είτε µε εξαγορές τραπεζών είτε µε την ίδρυση θυγατρικών πιστωτικών ιδρυµάτων. Παράδειγµα αποτελεί η Εθνική Τράπεζα που ανέπτυξε παρουσία στη Βουλγαρία, στη FYROM, στη Ρουµανία, στην Αίγυπτο, στην Κύπρο και προσφάτως και στην Τουρκία µε την εξαγορά της τράπεζας Finansbank. Αντίστοιχα έχουν κινηθεί και οι τράπεζες EFG Eurobank Ergasias, Alphabank, Πειραιώς και Εµπορική. 1.2. Η ΟΜΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ Οι Ελληνικές τράπεζες προσφέρουν ένα πλήρες φάσµα χρηµατοοικονοµικών υπηρεσιών. Το τραπεζικό σύστηµα διακρίνεται σε wholesale banking και retail banking. Η πρώτη κατηγορία αφορά δραστηριότητες όπως η διαχείριση διαθεσίµων (treasury) και το venture capital (κεφάλαια επιχειρηµατικών συµµετοχών), ενώ στην κατηγορία 4
της λιανικής τραπεζικής (retail banking) εντάσσονται δραστηριότητες όπως οι καταθέσεις, η στεγαστική πίστη, η καταναλωτική πίστη, οι πιστωτικές κάρτες κλπ. Η διαφαινόµενη τάση στο χρηµατοπιστωτικό σύστηµα σήµερα είναι η έµφαση στη λιανική τραπεζική. ( ICAP, 2006). Οι δραστηριότητες του leasing, του factoring και των αµοιβαίων κεφαλαίων λειτουργούν ως ξεχωριστές διευθύνσεις ή ακόµη και ξεχωριστές εταιρείες, ενώ οι υπηρεσίες private banking ανάλογα µε τη διάρθρωση των εµπορικών τραπεζών µπορούν να παρέχονται και από το δίκτυο των καταστηµάτων (retail). Σύµφωνα µε µελέτη της Ένωσης Ελληνικών Τραπεζών, που δηµοσιεύτηκε τον Ιούνιο του 2010 τα πιστωτικά ιδρύµατα µε έδρα ή υποκατάστηµα στην Ελλάδα ανέρχονται σε 65. Από αυτά τα 35 έχουν την καταστατική τους έδρα στην Ελλάδα (19 εµπορικές και 16 συνεταιριστικές τράπεζες), 24 έχουν έδρα σε άλλο κράτος µέλος της ΕΕ και 5 έχουν έδρα εκτός της ΕΕ. Υπάρχει και ένα πιστωτικό ίδρυµα, το Ταµείο Παρακαταθηκών και ανείων, που έχει εξαιρεθεί από την εφαρµογή του Ν.3601/2007,που αφορά την ανάληψη και άσκηση δραστηριοτήτων από τα πιστωτικά ιδρύµατα και την επάρκεια κεφαλαίων. Από τις εµπορικές τράπεζες, αυτές που είναι υπό τον άµεσο ή έµµεσο έλεγχο του ελληνικού δηµοσίου είναι: το Ταχυδροµικό Ταµιευτήριο ΑΤΕ, η Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος ΑΕ, η Αγροτική Τράπεζα της Ελλάδος ΑΕ και η Τράπεζα Αττικής ΑΕ. Το σύνολο των πιστωτικών ιδρυµάτων µε βάση την ίδια µελέτη αριθµεί 4264 καταστήµατα το εκέµβριο του 2009, χωρίς σε αυτά να υπολογίζονται τα καταστήµατα της Τράπεζας της Ελλάδος. Η Τράπεζα της Ελλάδος είναι η Κεντρική Τράπεζα της χώρας, η οποία µετά την ένταξη της Ελλάδος στη ζώνη του Ευρώ είναι µέλος του Ευρωπαϊκού συστήµατος 5
κεντρικών τραπεζών. Ιδρύθηκε, όπως αναφέραµε και παραπάνω το 1927 έχοντας τη µορφή της Ανώνυµης Εταιρείας. Έχει έδρα στην Αθήνα και υποκαταστήµατα σε όλη τη χώρα. Παλιότερα είχε εκδοτικό προνόµιο καθώς και την εφαρµογή της νοµισµατικής, πιστωτικής και συναλλαγµατικής πολιτικής της χώρας. Πλέον τα προνόµια αυτά πέρασαν στη δικαιοδοσία της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. Η Τράπεζα της Ελλάδος σήµερα έχει την εποπτεία για τη λειτουργία του ελληνικού πιστωτικού συστήµατος, χορηγώντας άδειες λειτουργίας και ασκώντας προληπτική επιτήρηση σε όλα τα πιστωτικά ιδρύµατα µε έδρα εντός της χώρας (πλην του Ταχυδροµικού Ταµιευτηρίου και του Ταµείου Παρακαταθηκών και ανείων) καθώς και στα ιδρύµατα που έχουν έδρα σε χώρα εκτός της ΕΕ. Επιπλέον λειτουργεί ως ταµίας και εντολοδόχος του ελληνικού δηµοσίου. Από τις εµπορικές τράπεζες που λειτουργούν σήµερα στην Ελλάδα, 14 είναι εισηγµένες στο Χρηµατιστήριο Αθηνών. Το µετοχολόγιο τους συντίθεται από ιδιώτες, έλληνες και ξένους θεσµικούς επενδυτές (καταλαµβάνουν το µεγαλύτερο ποσοστό), ασφαλιστικά ταµεία, καθώς και φορείς του ευρύτερου δηµόσιου τοµέα, και χαρακτηρίζεται από έντονη διασπορά και ενισχυµένη διαπραγµατευσιµότητα σε καθηµερινή βάση. Οι πέντε εµπορικές τράπεζες, την χρηµατοοικονοµική κατάσταση των οποίων θα εξετάσουµε στην συνέχεια, µαζί µε την Αγροτική αποτελούν τις µεγαλύτερες τράπεζες που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα. Πριν προχωρήσουµε, κρίνεται αναγκαίο να αναφερθούµε στο προφίλ τους : 6
Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος: Ιδρύθηκε το 1841 και εισήχθη στο Χρηµατιστήριο Αξιών Αθηνών το 1880. Μέχρι το 1928 είχε το εκδοτικό προνόµιο στη Ελλάδα και ήταν υπεύθυνη για την έκδοση του νοµίσµατος. Σήµερα διαθέτει το µεγαλύτερο αριθµό πελατών από τα υπόλοιπα τραπεζικά ιδρύµατα. Αριθµεί 575 καταστήµατα και 1.504 ΑΤΜs, καλύπτοντας ολόκληρη τη γεωγραφική έκταση της Ελλάδας, ενώ τα τελευταία χρόνια επεκτείνεται και στο χώρο της ΝA Ευρώπης Παράλληλα, αναπτύσσει εναλλακτικά δίκτυα πώλησης των προϊόντων της, όπως οι υπηρεσίες Μobile και Internet Banking. Από τον Οκτώβριο του 1999, η µετοχή της Τράπεζας διαπραγµατεύεται στο Χρηµατιστήριο της Νέας Υόρκης. EFG Eurobank Ergasias : Ιδρύθηκε το 1990 µε την επωνυµία «Ευρωεπενδυτική Τράπεζα» και στόχο την παροχή κυρίως επενδυτικών υπηρεσιών. Με την απελευθέρωση της αγοράς λιανικής τραπεζικής στην Ελλάδα, επαναπροσδιόρισε τους στρατηγικούς της στόχους και µέσα από δυναµική οργανική ανάπτυξη, αλλά και µέσα από εξαγορές και συγχωνεύσεις. Το 1999 συγχωνεύτηκε µε την Τράπεζα Κρήτης και την Τράπεζα Εργασίας και το 2000 αποκτά τη σηµερινή της επωνυµία. Η Eurobank διαθέτει ένα ευρύ φάσµα οικονοµικών υπηρεσιών, στις οποίες έχει εισάγει νέους τεχνολογικά τρόπους διεξαγωγής συναλλαγών. Από την ίδρυσή της έχει ακολουθήσει ανοδική πορεία και σήµερα καταλαµβάνει ηγετική θέση. Alpha bank: Ιδρύθηκε το 1879 από τον Ιωάννη Φ. Κωστόπουλο, όταν δηµιούργησε µια µικρή επιχείρηση στην Καλαµάτα. Το 1924 η έδρα της µεταφέρθηκε στην Αθήνα και ονοµάσθηκε «Τράπεζα Ελληνικής Εµπορικής Πίστεως», ενώ το 1994 η επωνυµία της έγινε Alpha Τράπεζα Πίστεως. Η τράπεζα είχε ανοδική πορεία και εξελίχθηκε σε ένα ολοκληρωµένο όµιλο παροχής οικονοµικών υπηρεσιών. Το 1999 7
πραγµατοποιήθηκε η εξαγορά του 51% των µετοχών της Ιονικής Τράπεζας και η νέα διευρυµένη τράπεζα που προέκυψε ονοµάζεται Alpha bank. Σήµερα, η Alpha Bank είναι η δεύτερη σε µέγεθος τράπεζα στην Ελλάδα. Οι δραστηριότητές της καλύπτουν ολόκληρο το φάσµα των οικονοµικών υπηρεσιών και αναγνωρίζεται ως πρωτοπόρος στην εισαγωγή νέων ηλεκτρονικών υπηρεσιών. Εµπορική Τράπεζα: Ιδρύθηκε το 1907 από τον Γρ. Εµπεδοκλή µε έδρα την Αθήνα. Το 1957 εξαγόρασε την Ιονική και την Λαϊκή Τράπεζα. Από τότε έως και το 1965 οικοδοµήθηκε ο όµιλος της Εµπορικής Τράπεζας µε απόκτηση, εκτός από τραπεζικές και ασφαλιστικές εταιρίες και βιοµηχανικών ξενοδοχειακών και ναυπηγικών επιχειρήσεων (Βιοµηχανία Φωσφορικών Λιπασµάτων, Χυµών & Κονσερβών, Ιονική Ξενοδοχειακή, Ναυπηγεία Ελευσίνας κ.α). Το 1999 πώλησε την Ιονική στην Alpha bank και το 2000 εισέρχεται η Γαλλική Credit Agricole στο µετοχικό της κεφάλαιο. Η τελευταία σήµερα συµµετέχει µε ποσοστό 91%. Η Εµπορική διαθέτει 340 καταστήµατα στην Ελλάδα και διεθνή παρουσία µέσω θυγατρικών της στην Κύπρο, την Ρουµανία, τη Βουλγαρία και την Αλβανία και µέσω υποκαταστηµάτων στο Λονδίνο και τη Φρανκφούρτη. Τράπεζα Πειραιώς: Ιδρύθηκε το 1916 ως µια µικρή ιδιωτική τράπεζα και από το 1975 πέρασε υπό κρατικό έλεγχο. Από το 1991 ιδιωτικοποιήθηκε ξανά και παρουσιάζει ταχεία ανάπτυξη, αποτελώντας τον επικεφαλή ενός οµίλου θυγατρικών εταιρειών. Στις αρχές του 2002, η Τράπεζα Πειραιώς απέκτησε τον έλεγχο της ΕΤΒΑbank ενώ η απορρόφησή της ολοκληρώθηκε το εκέµβριο 2003. Από το 2005 ξεκίνησε µια στρατηγική επέκτασης στο εξωτερικό. Έτσι σήµερα ο όµιλος δραστηριοποιείται στις Η.Π.Α. µε τη Marathon Bank στη Νέα Υόρκη, στο Ηνωµένο Βασίλειο µε ένα 8
κατάστηµα της Τράπεζας Πειραιώς στο Λονδίνο, στην Αλβανία µε την Tirana Bank, στη Ρουµανία µε την Piraeus Bank Romania, στη Βουλγαρία µε την Piraeus Bank Bulgaria, στη Σερβία µε την Piraeus Bank Beograd, στην Ουκρανία µε την Piraeus Bank ICB, στην Κύπρο µε την Τράπεζας Πειραιώς Κύπρου και τέλος στην Αίγυπτο µε την Piraeus Bank Egypt. 1.3. Η ΙΕΘΝΗΣ ΧΡΗΜΑΤΟΠΙΣΤΩΤΙΚΗ ΚΡΙΣΗ Η πορεία του χρηµατοπιστωτικού συστήµατος την τελευταία δεκαετία υπήρξε δυναµική και ραγδαία. Οι ρυθµοί ανάπτυξης της Ελλάδας που ήταν σταθερά πάνω από τον ευρωπαϊκό µέσο όρο, η µεγάλη πτώση των επιτοκίων σε συνδυασµό µε την πολιτική των ιδιωτικοποιήσεων στον χρηµατοπιστωτικό τοµέα άλλαξαν το τοπίο του τραπεζικού ανταγωνισµού και έφεραν πολλαπλά οφέλη στους επενδυτές, τους δανειολήπτες και την οικονοµία. Ο τραπεζικός κλάδος, την περίοδο 2001-2007 απέδωσε σχεδόν στο διπλάσιο σε σχέση µε τους υπόλοιπους κλάδους του Χρηµατιστηρίου Αθηνών. Το µεγαλύτερο ποσοστό κερδοφορίας των εισηγµένων εταιρειών οφείλεται στις τράπεζες, ενώ η κεφαλαιοποίηση του κλάδου ξεπερνά κατά πολύ τις αντίστοιχες των υπολοίπων. Όπως αναφέρεται στο capital.gr σε άρθρο του Χρυσικόπουλου Νίκου, το διάστηµα 2003-2007, ο γενικός δείκτης του Χ.Α. απέδωσε σε ποσοστό 193%, ενώ η απόδοση του τραπεζικού κλάδου ήταν 578%. Η κερδοφορία των τραπεζών ανήλθε στο 47,06% του 9
συνόλου των κερδών των εισηγµένων εταιρειών. Το διάστηµα αυτό οι Ελληνικές τράπεζες είχαν προσελκύσει ξένα θεσµικά κεφάλαια καθώς η επέκταση στις αναδυόµενες αγορές των Βαλκανίων τις καθιστούσε ελκυστικές. Την έκρηξη αυτή των αποδόσεων και τα υπερκέρδη βέβαια ωθούσε και το διεθνές κλίµα που βελτιωνόταν συνεχώς µετά την κρίση της περιόδου 1999-2001. Η χρηµατοπιστωτική κρίση όµως που ξέσπασε στα τέλη του 2007, µε τη µεγαλύτερη ένταση το Φθινόπωρο του 2008 µετέβαλε το θετικό κλίµα και επηρέασε ολόκληρο τον πλανήτη. Η παγκοσµιοποίηση των αγορών, η απελευθέρωση της κίνησης κεφαλαίων, έχουν δηµιουργήσει συνθήκες, όπου το πρόβληµα της µίας χώρας γίνεται σύντοµα πρόβληµα της διπλανής και πιθανά πρόβληµα παγκόσµιο. Οι επιπτώσεις ήταν διαφορετικές ανά κράτος σε ότι αφορά τον πραγµατικό τοµέα της οικονοµίας, δηλαδή την ανάπτυξη, την απασχόληση, και τον πληθωρισµό, όσο και το χρηµατοπιστωτικό σύστηµα. Οι κυβερνήσεις των διαφόρων χωρών πήραν πρωτοφανή µέτρα µε µαζικές παρεµβάσεις προκειµένου να διασώσουν το τραπεζικό τους σύστηµα. Οι ελληνικές τράπεζες στην αρχή έδειξαν αντοχή απέναντι στην παγκόσµια κρίση και την ξεπέρασαν ανώδυνα λόγω των συνθηκών σταθερότητας που ήταν υψηλές. εν τέθηκε µάλιστα θέµα ασφάλειας των τραπεζικών καταθέσεων. Όπως τονίζει ο Γκόρτσος Χρ. Σε συνέντευξη του στο in.gr: «οι ελληνικές τράπεζες δεν είχαν στα χαρτοφυλάκιά τους τοξικά οµόλογα». Οµόλογα δηλαδή που είχαν εκδοθεί βάσει τιτλοποίησης απαιτήσεων στις ΗΠΑ, από χρηµατιστηριακές εταιρείες που πτώχευσαν, όπως η Lehman Brothers, και προκάλεσαν την παγκόσµια χρηµατοπιστωτική κρίση. «Οι ελληνικές τράπεζες δε χρειάστηκε να επενδύσουν σε 10
τέτοια χρεόγραφα καθώς η ανάπτυξή τους τα τελευταία χρόνια βασίστηκε στην στεγαστική και καταναλωτική πίστη ως πηγές κερδοφορίας». Συνεχίζει στη συνέντευξή του λέγοντας ότι η κεφαλαιακή επάρκεια των ελληνικών τραπεζών συνέβαλε αποτελεσµατικά στην αποφυγή της διεθνούς κρίσης. Οι τράπεζες διέθεταν επαρκέστατα ίδια κεφάλαια που αντανακλούσαν υψηλό δείκτη φερεγγυότητας. Έδειχναν δηλαδή δυνατότητα να καλύψουν τυχόν ζηµίες που θα προέκυπταν σε οποιοδήποτε κίνδυνο. Επίσης, η κερδοφορία των προηγούµενων ετών αποτελούσε ένδειξη υγιούς λειτουργίας τους. Οι ελληνικές τράπεζες βέβαια βρέθηκαν αντιµέτωπες, λόγω της κρίσης, µε µια αύξηση των επιτοκίων της διατραπεζικής αγοράς. Συγκεκριµένα το διατραπεζικό επιτόκιο σε ευρώ EURIBOR, υπέστη µια αύξηση 1%-1,5%. Ωστόσο, και πάλι η επιρροή δεν ήταν σηµαντική για τις εγχώριες τράπεζες, καθώς η εξάρτηση τους από την διατραπεζική αγορά για άντληση ρευστότητας είναι περιορισµένη. Οι βασικές πηγές δανεισµού τους, όπως θα δούµε και στη συνέχεια, είναι οι καταθέσεις του αποταµιευτικού κοινού και η έκδοση οµολογιών. Η αξιοσηµείωτη ανθεκτικότητα του τραπεζικού µας συστήµατος, όπως αναφέρεται από την Ένωση Ελληνικών Τραπεζών, µπορεί να αποδοθεί και στην έγκαιρη αύξηση, από τις τράπεζες, των προβλέψεών τους έναντι των επισφαλών απαιτήσεων, αλλά και στην προληπτική εποπτεία τους από την Τράπεζα της Ελλάδος. Ενώ όµως, οι ελληνικές τράπεζες ξεπέρασαν σχεδόν ανώδυνα την παγκόσµια χρηµατοοικονοµική κρίση, σε σύγκριση µε άλλες χώρες, δοκιµάζονται στη συνέχεια 11
από την δηµοσιονοµική εγχώρια κρίση. Το µεγάλο δηµόσιο χρέος της Ελλάδας και το τεράστιο δηµοσιονοµικό έλλειµµα προκάλεσαν τις συνεχείς υποβαθµίσεις των διεθνών οίκων αξιολόγησης. Οι τράπεζες µε τη στήριξη και της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας συνεχίζουν να δείχνουν αντοχή, παρόλα αυτά όµως εµφανείς είναι οι επιπτώσεις στην κερδοφορία τους και σε άλλα χρηµατοοικονοµικά µεγέθη, όπως θα δούµε στην ανάλυση που ακολουθεί. 2. ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ Η χρηµατοοικονοµική ανάλυση των λογιστικών καταστάσεων αποτελεί ένα πολύτιµο εργαλείο για τον κόσµο των επιχειρήσεων. Η ερµηνεία και η αξιολόγησή τους εξαρτάται από τις επιδιώξεις αυτών που πραγµατοποιούν την ανάλυση (µέτοχοι, επενδυτές, κρατικές υπηρεσίες χρηµατιστές κλπ) και ως εκ τούτου, µπορεί να ακολουθούνται διάφορες µέθοδοι αναλύσεως και να δίνεται κάθε φορά έµφαση σε ορισµένα στοιχεία ανάλογα µε τον επιδιωκόµενο σκοπό. Στην παρούσα ανάλυση θα εξετάσουµε τις χρηµατοοικονοµικές καταστάσεις πέντε τραπεζικών ιδρυµάτων, εισηγµένων στο Χρηµατιστήριο Αθηνών, που αφορούν τα έτη 2004-2009. Θα µελετήσουµε την πορεία των σηµαντικότερων χρηµατοοικονοµικών µεγεθών, θα επισηµάνουµε τις σηµαντικές µεταβολές τους, ενώ έµφαση θα δοθεί στις επιπτώσεις της χρηµατοπιστωτικής κρίσης πάνω στα µεγέθη αυτά, αλλά και στην κερδοφορία των τραπεζών την διετία 2008-2009. 12
Για την χρηµατοοικονοµική ανάλυση, θα χρησιµοποιηθούν οι ενοποιηµένες καταστάσεις Ισολογισµών, Αποτελεσµάτων Χρήσεως και Ταµειακών Ροών των Οµίλων των Ελληνικών Τραπεζών, όπως αυτές είναι δηµοσιευµένες, σύµφωνα µε τα ιεθνή Λογιστικά Πρότυπα, που ισχύουν υποχρεωτικά από το 2005 και κατόπιν προσαρµογής από το 2004. Τα πέντε τραπεζικά ιδρύµατα, επιλέχθηκαν τυχαία, αν και κατά γενική οµολογία αποτελούν µαζί µε την Αγροτική Τράπεζα τις µεγαλύτερες εµπορικές τράπεζες της Ελλάδος. Η χρηµατοοικονοµική ανάλυση θα στηριχτεί αρχικά στην κατασκευή των συγκριτικών καταστάσεων, των καταστάσεων ποσοστών τάσης και κοινού µεγέθους, ενώ στην πορεία θα υπολογιστούν οι βασικότεροι αριθµοδείκτες. Πρέπει να αναφερθεί, ότι οι αριθµοδείκτες έχουν επιλεγεί και προσαρµοστεί ειδικά για τις χρηµατοοικονοµικές καταστάσεις του τραπεζικού κλάδου ( ρ Κοσµίδου Κ, 2006). Προκειµένου η ανάλυσή τους να αποκτήσει µεγαλύτερη ωφέλεια και σπουδαιότητα (Κατσανίδης Σ.,2005) ο κάθε δείκτης: -Θα συγκριθεί µε προηγούµενα χρόνια (trend analysis). Έτσι θα ανακαλύψουµε πραγµατικά τις µεταβολές και την τάση των διαφόρων µεγεθών στην κάθε τράπεζα. -Θα συγκριθεί µε τους αντίστοιχους δείκτες των ανταγωνιστικών τραπεζών στην ίδια χρονική περίοδο. Τέλος, για την πληρέστερη ανάλυσή µας, θα πραγµατοποιηθούν προβλέψεις της πορείας ορισµένων χρηµατοοικονοµικών µεγεθών, προκειµένου να σχηµατίσουµε µια εικόνα της µελλοντικής κατάστασης. Για τις προβλέψεις θα χρησιµοποιηθεί η συνάρτηση FORECAST του υπολογιστικού προγράµµατος Excel, που προβλέπει µια 13
µελλοντική τιµή, χρησιµοποιώντας υπάρχουσες τιµές. Η προβλεπόµενη τιµή υπολογίζεται χρησιµοποιώντας γραµµική παλινδρόµηση. 3. ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΕΣ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ 3.1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η απλούστερη µορφή σύγκρισης των χρηµατοοικονοµικών καταστάσεων είναι η οριζόντια ανάλυση των χρηµατοοικονοµικών µεγεθών. Για την ανάλυση αυτή καταρτίζονται οι συγκριτικοί πίνακες (comparative statements) µε βάση τους δηµοσιευµένους ενοποιηµένους ισολογισµούς και τις καταστάσεις αποτελεσµάτων χρήσης των τραπεζών που βρίσκονται στο Παράρτηµα 1. Μία εναλλακτική µέθοδος, που λέγεται κάθετη ανάλυση (vertical analysis), είναι η κατασκευή των καταστάσεων κοινού µεγέθους (common size statements). Αυτές προκύπτουν αν µετατρέψουµε τα µεγέθη των χρηµατοοικονοµικών καταστάσεων σε ποσοστά του συνόλου του ενεργητικού (µεγέθη Ισολογισµού) και σε ποσοστά του κύκλου εργασιών (µεγέθη Κατάστασης Αποτελεσµάτων Χρήσης) που στην περίπτωση των τραπεζών είναι το ποσό των εσόδων από τόκους. Οι καταστάσεις κοινού µεγέθους δείχνουν µεν τις σχέσεις µεταξύ των στοιχείων, όµως δεν δείχνουν όλη τη σηµασία της εξέλιξης τους στην υπό εξέταση περίοδο (Ευθύµογλου, Λαζαρίδης, 2000). Για να απεικονισθούν οι πληροφορίες αυτές χρησιµοποιούνται οι καταστάσεις ποσοστών τάσης. Η µέθοδος αυτή χρησιµοποιεί ένα 14
έτος (στην ανάλυση µας το 2004) ως έτος βάσης, και στη συνέχεια υπολογίζονται τα ποσά για τα επόµενα έτη σε σχέση µε το έτος βάσης. Οι συγκριτικές καταστάσεις, οι καταστάσεις κοινού µεγέθους και ποσοστών τάσης για κάθε µία τράπεζα παρουσιάζονται στο Παράρτηµα 2 και θα σχολιαστούν στη συνέχεια. 3.2. ΑΝΑΛΥΣΗ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΩΝ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ 3.2.1. ALPHA BANK Από τους ισολογισµούς των υπό εξέταση ετών, παρατηρούµε ότι το σύνολο του ενεργητικού της Alpha Bank ακολουθεί ανοδική πορεία, µε µέση ετήσια µεταβολή της τάξεως του 15,93%. Η µεγαλύτερη αύξηση του, σηµειώνεται τη διετία 2004-2005 και οφείλεται κυρίως σε αύξηση των επενδύσεων σε αξιόγραφα (µεταβολή 292,43%) και του λογαριασµού «Υπεραξίας και λοιπών άυλων παγίων» (µεταβολή 248,13%) στα έτη αυτά. Το µεγαλύτερο µέρος του ενεργητικού αποτελούν «τα δάνεια και οι απαιτήσεις κατά πελατών» σε ποσοστό που κυµαίνεται µεταξύ 62% και 77% περίπου, ενώ ακολουθούν σε ποσοστό «οι απαιτήσεις κατά πιστωτικών ιδρυµάτων». Τα δάνεια σε πελάτες, όπως προκύπτει από την κατάσταση ποσοστών τάσης, σηµειώνουν συνολική αύξηση 129% στην εξαετία, µε µέση ετήσια µεταβολή +18%. Η µικρότερη αύξηση τους (1,37%) πραγµατοποιείται την περίοδο 2008-2009, φανερώνοντας τα αυστηρότερα 15
κριτήρια χορήγησης δανείων λόγω της κρίσης. Οι απαιτήσεις κατά πιστωτικών ιδρυµάτων µειώνονται ετησίως µέχρι το 2008 σηµειώνοντας συνολική πτώση 45%, ενώ στη συνέχεια αυξάνονται κατά 126,44%, παίρνοντας τη µεγαλύτερη τιµή τους στην υπό εξέταση περίοδο. Ο λογαριασµός «ταµείου και διαθεσίµων» αποτελεί ένα σταθερό ποσοστό του ενεργητικού, γύρω στο 5%, για τα πέντε πρώτα έτη, ενώ αυτό µειώνεται στο 3,6% το 2009.Ένας ακόµη σηµαντικός λογαριασµός του ενεργητικού της Alpha Bank, είναι «τα αξιόγραφα επενδυτικού χαρτοφυλακίου». Η επένδυση σε αυτούς τους τίτλους είναι σηµαντική κυρίως το 2005, όποτε έχουµε και µεταβολή 292,43% σε σχέση µε το 2004, ενώ στη συνέχεια υπάρχει µειωτική τάση. Η µείωση των διαθέσιµων προς πώληση τίτλων τα δύο τελευταία έτη συνοδεύεται από αύξηση των διακρατούµενων επενδυτικών τίτλων µέχρι τη λήξη. Μεγάλη είναι και η επένδυση του οµίλου της Alpha Bank σε ιδιοχρησιµοποιούµενα πάγια (περίπου το 2% του ενεργητικού). Οι µεταβολές σε αυτό το λογαριασµό του ισολογισµού είναι αµελητέες. Τα πάγια αυτά αφορούν τα ιδιόκτητα ακίνητα και διαχωρίζονται από τα «επενδυτικά ακίνητα» που αγοράζονται για να εκµισθωθούν µε την λειτουργική εκµίσθωση. Τα τελευταία παρουσιάζουν µια συνολική αύξηση 165 % στην εξαετία φανερώνοντας και την έµφαση που δόθηκε από τον όµιλο στο leasing. Από τους υπόλοιπους λογαριασµούς του ενεργητικού, αξιοσηµείωτες είναι οι µεταβολές στους λογαριασµούς «επενδύσεων σε θυγατρικές και συγγενείς εταιρείες» και «υπεραξίας και λοιπών άυλων παγίων». Όπως προκύπτει από την συγκριτική 16
κατάσταση των ισολογισµών η υπεραξία παρουσίασε µία µέση ετήσια αύξηση 41,99%, έχοντας τη µεγαλύτερη µεταβολή την περίοδο 2004-2005 (+248,13%), που προέκυψε κυρίως από την εξαγορά ποσοστού 88,64% της Σερβικής τραπέζης Jubanka A.D. Beograd. Οι επενδύσεις σε συγγενείς εταιρείες έχουν µειωτική πορεία έως και το 2007 (συνολική πτώση 95%), που οφείλεται σε αποµειώσεις της αξίας διαφόρων συµµετοχών της Τράπεζας, ενώ το 2008 σηµειώνεται η εντυπωσιακή αύξηση ύψους 1013,91%. Η µεγάλη άνοδος αυτή, σε σχέση µε την 31.12.2007, οφείλεται στην αναγνώριση της εταιρίας ΕΛ.Π.ΕΤ. Βαλκανική Α.Ε. Όσον αφορά τις πηγές χρηµατοδότησης, η Alpha Bank, σε ποσοστό που κυµαίνεται γύρω στο 61-65% χρηµατοδοτείται από τις καταθέσεις των πελατών. Ειδικά όµως τα έτη 2005 και 2006 το ποσοστό αυτό πέφτει στο 49% και 47% αντίστοιχα, και παρατηρείται στροφή προς το δανεισµό από τα πιστωτικά ιδρύµατα.. Ο δανεισµός αυξάνεται σηµαντικά τα δύο τελευταία έτη, που παρουσιάστηκε η κρίση. Συγκεκριµένα, το ποσοστό του λογαριασµού υποχρεώσεων από πιστωτικά ιδρύµατα επί του συνόλου του παθητικού γίνεται 19% το 2009, από 4,6% που ήταν το 2004. Σηµαντική είναι και η έκδοση οµολογιών ως πηγή χρηµατοδότησης. Ειδικά το 2006 οι οµολογίες αποτελούν το 27,6% του παθητικού, ενώ τα επόµενα έτη µειώνεται η χρήση τους. Η µέση ετήσια µεταβολή τους κατά τη διάρκεια της εξαετίας είναι -5,21% όπως φανερώνει η συγκριτική κατάσταση. Από τους υπόλοιπους λογαριασµούς των υποχρεώσεων αξιοσηµείωτη είναι η άνοδος των παράγωγων χρηµατοοικονοµικών µέσων το 2008 κατά 109,65%, αλλά και η εντυπωσιακή µεταβολή του λογαριασµού των «αναβαλλόµενων φορολογικών 17
υποχρεώσεων». Οι αναβαλλόµενες υποχρεώσεις αυτές αφορούν φόρο που θα πληρωθεί ή θα ανακτηθεί στο µέλλον και παρουσιάζουν µια µέση ετήσια αύξηση 120,52%. Αναφορικά µε την Καθαρή Θέση, «το µετοχικό κεφάλαιο» αποτελεί σταθερά το 3% περίπου του παθητικού σε όλα τα έτη, µε εξαίρεση το 2009 που αυξάνεται σε ποσοστό 4,95%. Η αύξηση του µετοχικού κεφαλαίου έγινε µε την επαναγορά από το ηµόσιο προνοµιούχων µετοχών, δείχνοντας απροθυµία της τράπεζας να παραµείνει στο σχέδιο κρατικής ενίσχυσης της ρευστότητας των τραπεζών (πακέτο των 28 δις.) λόγω της κρίσης. Με την αύξηση αυτή η τράπεζα, σύµφωνα µε τον διευθύνοντα σύµβουλό της ηµ. Μαντζούνη, (Ζιώτης Χρ., 2009), αυξάνει τη ρευστότητά της και βελτιώνει την οργανική της κερδοφορία. Τα αποθεµατικά που σύµφωνα µε το καταστατικό της τράπεζας αποτελούν το 10% τουλάχιστον των καθαρών κερδών κάθε χρήσης, αυξάνονται έως το 2007, ενώ µειώνονται στο µισό τα επόµενα 2 έτη. Όσο για τις Ίδιες µετοχές που εµφανίζονται αφαιρετικά στην Καθαρή Θέση, όπως φαίνεται από τις συγκριτικές καταστάσεις, είχαν πολλές αυξοµειώσεις καθώς η Alpha Bank προέβη σε διάφορες αγορές και πωλήσεις. Τα «αποτελέσµατα εις νέον» σηµείωσαν µια συνολική µεταβολή +248,26%, ενώ τέλος τα υβριδικά κεφάλαια που αφορούν τίτλους που εξέδωσε ο όµιλος το 2002, το 2003 και το 2005 τριπλασιάζονται έως το 2008 και στην συνέχεια µειώνονται. Ερχόµενοι στις συγκριτικές καταστάσεις των Αποτελεσµάτων Χρήσης, παρατηρούµε γενικά ότι η κερδοφορία όντως έχει επηρεαστεί από τη κρίση από µία σειρά παραγόντων, όπως η µείωση του ρυθµού ανάπτυξης της οικονοµίας, η επιβράδυνση της 18