Δ ΔΘΝΗΚΖ ΥΟΛΖ ΓΖΜΟΗΑ ΓΗΟΗΚΖΖ ΚΑ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΖ ΔΗΡΑ ΣΜΖΜΑ: ΚΟΗΝΧΝΗΚΖ ΓΗΟΗΚΖΖ-ΓΟΗΚΖΖ ΤΠΖΡΔΗΧΝ ΤΓΔΗΑ ΣΔΛΗΚΖ ΔΡΓΑΗΑ ΘΔΜΑ: «Η ΤΜΒΟΛΗ ΣΗ ΑΠΟΚΑΣΑΣΑΗ ΣΩΝ ΑΜΔΑ ΣΗΝ ΔΠΑΝΔΝΣΑΞΗ ΣΟΤ ΣΗΝ ΑΓΟΡΑ ΔΡΓΑΙΑ ΚΑΙ ΣΗΝ ΔΝΓΤΝΑΜΩΗ ΣΗ ΔΘΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ» Δπηβιέπσλ: ΑΠΟΣΟΛΟΤ ΝΗΚΟΛΑΟ πνπδάζηξηα: ΑΜΑΡΣΕΖ ΥΡΤΑ ΑΘΖΝΑ - 2011
Φσηνγξαθία εμσθχιινπ: Γηάλλεο Κσζηάθεο: Κνιχκβεζε, ηέιηνο Σζάθσλαο: 4 x 50κ Διεχζεξν θπηαινδξνκία Νηθφιανο Σζφηξαο: Max 20 Κσλζηαληίλνο Καξανχδαο: 4 ε Αλακλεζηηθφ Φσηνγξαθηθφ Λεχθσκα ηεο Διιεληθήο Παξανιπκπηαθήο Οκάδαο Από ηελ Αζήλα ζην Πεθίλν Δηθφλεο απφ ηελ πξνεηνηκαζία θαη ηε ζπκκεηνρή ηεο Διιεληθήο Οκάδαο ζηνπο 13 νπο Παξανιπκπηαθνχο αγψλεο ηνπ Πεθίλνπ. Διιεληθή Παξανιπκπηαθή Δπηηξνπή, Θεζζαινλίθε 2008 2
ΠΕΡΙΛΗΨΗ Καζψο ε χθεζε απνγπκλψλεη θάζε αλαπηπμηαθή πνιηηηθή, ηα θξάηε, κεηαμχ απηψλ θαη ε Διιάδα, βξίζθνληαη ζε έλα αδηέμνδν νηθνλνκηθψλ θαη πνιηηηθψλ πξνβιεκάησλ, αλαδεηψληαο λέεο ηδέεο εμφδνπ απφ ηελ δχζθνιε νηθνλνκηθή ζπγθπξία. Οη ζπδεηήζεηο ζηνπο νηθνλνκηθνχο θχθινπο, πεξηζηξέθνληαη ζπλερψο γχξσ απφ ηελ αλάγθε ελίζρπζεο ηεο παξαγσγηθφηεηαο θαη ηεο απαζρφιεζεο. Οη θπβεξλήζεηο ηεο ρψξαο ζπλερίδνπλ λα αθήλνπλ έμσ απφ ηα ζρέδηα θαη ηηο ζηξαηεγηθέο ηνπο, έλα ζεκαληηθφ θξίθν ηεο παξαγσγηθήο αιπζίδαο ηα άηνκα κε εηδηθέο αλάγθεο (ΑΜΔΑ). ηελ Διιάδα, ζηα πιαίζηα ηεο Κξαηηθήο Πξνλνηαθήο Πνιηηηθήο πνπ εθαξκφδεη ην Τπνπξγείν Τγείαο θαη Κνηλσληθήο Αιιειεγγχεο, νη δξάζεηο γηα ηα ΑΜΔΑ πεξηνξίδνληαη ζε κεληαίεο νηθνλνκηθέο εληζρχζεηο, ππνηηκψληαο ηελ πξνζηηζέκελε αμία πνπ ζα απνθηνχζε γηα ηελ ειιεληθή νηθνλνκία, ε δεκηνπξγία θαη ε νξγάλσζε ζχγρξνλσλ δνκψλ θαη πξνγξακκάησλ γηα ηελ επαλαμηνπνίεζε απηνχ ηνπ ηφζν πνιχηηκνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ. Ζ παξνχζα εξγαζία, ε νπνία εθπνλείηαη ζηα πιαίζηα ησλ ηειηθψλ δηπισκαηηθψλ εξγαζηψλ ηνπ Σκήκαηνο Κνηλσληθήο Γηνίθεζεο-Γηνίθεζεο Τπεξεζηψλ Τγείαο ηεο Δζληθήο ρνιήο Γεκφζηαο Γηνίθεζεο, απνηειεί κηα πξνζπάζεηα αλάδεημεο ηνπ πνιχηηκνπ ξφινπ ηεο απνθαηάζηαζεο, ζηελ επαλέληαμε ησλ ΑΜΔΑ, ζηελ αγνξά εξγαζίαο θαη ζηελ ελζσκάησζε ηνπο ζην θνηλσληθφ γίγλεζζαη. Μέζα απφ ηελ αλάιπζε, πξνθχπηεη αλάγιπθν ην πξφβιεκα ηεο έιιεηςεο δεκφζησλ δνκψλ απνθαηάζηαζεο ζην Δζληθφ χζηεκα Τγείαο ηεο ρψξαο θαη επηρεηξείηαη κηα πξνζέγγηζε ηεο νηθνλνκηθήο, ιεηηνπξγηθήο θαη θνηλσληθήο δηάζηαζεο, ζηε δεκηνπξγία ελφο νινθιεξσκέλνπ δηθηχνπ Απνθαηάζηαζεο ησλ ΑΜΔΑ ζηελ Διιάδα, φρη κφλν σο απαξαίηεηε πξνυπφζεζε γηα ηελ επηβίσζε θαη ηελ πνηνηηθή δηαβίσζε ησλ ίδησλ ησλ αηφκσλ αιιά θαη σο κέηξν αληηκεηψπηζεο ησλ εμειίμεσλ θαη πξνθιήζεσλ πνπ δεκηνπξγεί ην ζχγρξνλν θαη ξεπζηφ νηθνλνκηθφ πεξηβάιινλ. Πξνο ηελ θαηεχζπλζε απηή ην πξψην θεθάιαην μεθηλά κε κηα ηζηνξηθή αλαδξνκή ηεο εηδηθφηεηαο ηεο Φπζηθήο Ηαηξηθήο. ηε ζπλέρεηα γίλεηαη ε απνζαθήληζε ηνπ φξνπ Φπζηθή Ηαηξηθή θαη Απνθαηάζηαζε, ε επηζήκαλζε ηνπ ζθνπνχ θαη ησλ ζηφρσλ ηεο εηδηθφηεηαο, θαζψο επίζεο θαη κηα αλαθνξά ζηελ ειιεληθή θαη δηεζλή λνκνζεζία πνπ δηέπεη ηα ΑΜΔΑ. Αθνινπζεί ε παξνπζίαζε ησλ ζρεηηθψλ δνκψλ ηνπ δεκνζίνπ θαη ηδησηηθνχ ηνκέα θαη ε ζπγθξηηηθή αμηνιφγεζε ηνπο, κε αληίζηνηρεο δνκέο ηεο Δπξψπεο. ηε ζπλέρεηα επηζεκαίλνληαη νη βέιηηζηεο αξρέο νξγάλσζεο ελφο 3
θέληξνπ απνθαηάζηαζεο ζηελ Διιάδα, φπσο απηέο πξνθχπηνπλ απφ ηελ επηζηεκνληθή αλάιπζε θαη εκπεηξία, θαζψο επίζεο θαη ε αλαθνξά ζχγρξνλσλ ελαιιαθηηθψλ ζεξαπεηψλ θαη πξνγξακκάησλ απνθαηάζηαζεο. Σν δεχηεξν θεθάιαην ζπλερίδεηαη κε ηελ ζχλδεζε ηεο απνθαηάζηαζεο, κε ηελ αγνξά εξγαζίαο θαη ζπγθεθξηκέλα κε παξνπζίαζε ζηνηρείσλ, ζρεηηθά κε ηα άηνκα κε αλαπεξία ζηελ Διιάδα, ζηα πιαίζηα έξεπλαο πνπ δηεμήρζε ην 2002. Σν θεθάιαην απηφ θιείλεη κε ηελ εμέηαζε ηεο νηθνλνκηθήο δηάζηαζεο ηεο απνθαηάζηαζεο θαη ηελ πξνζέγγηζε, σο παξάγνληα ελίζρπζεο ηεο εζληθήο νηθνλνκίαο. ην ηειεπηαίν θεθάιαην ηεο εξγαζίαο αλαθέξνληαη πξνηεηλφκελα κέηξα θαη δξάζεηο, γηα ηνλ εθζπγρξνληζκφ ησλ δνκψλ απνθαηάζηαζεο ζηελ ειιεληθή πξαγκαηηθφηεηα θαζψο επίζεο θαη θάπνηεο γεληθέο ζπκπεξαζκαηηθέο δηαπηζηψζεηο. Ζ κεζνδνινγία ηεο εξγαζίαο βαζίζηεθε ζηελ αλαζθφπεζε ηεο βηβιηνγξαθίαο, κέζα απφ έξεπλα ησλ εθδφζεσλ ζηνλ ηνκέα, αιιά θαη άξζξσλ θαη απφςεσλ, πνπ έρνπλ δηαηππσζεί γηα ηελ Φπζηθή Ηαηξηθή θαη Απνθαηάζηαζε, απφ έλα επξχ θάζκα ελδηαθεξνκέλσλ κεξψλ, ζηα νπνία πεξηιακβάλνληαη εμεηδηθεπκέλνη επηζηήκνλεο, πάξνρνη πγεηνλνκηθήο πεξίζαιςεο, ζχιινγνη θαη νξγαλψζεηο ΑΜΔΑ, θαη αξρέο δεκφζηαο δηνίθεζεο. Δπίζεο, εθηελήο έξεπλα πξαγκαηνπνηήζεθε ζε ζρεηηθνχο δηαδηθηπαθνχο ηφπνπο γηα ηελ αλεχξεζε κειεηψλ, ζηαηηζηηθψλ ζηνηρείσλ θαη άξζξσλ ηφζν ζηνλ δηεζλή ρψξν, φζν θαη ζηελ Διιάδα, ελψ ζεκαληηθφ κέξνο ζηελ πξνζπάζεηα αλεχξεζεο πιηθνχ απνηέιεζε θαη ε δηεμαγσγή πξνζσπηθψλ ζπλεληεχμεσλ, κε επαγγεικαηίεο ηνπ ρψξνπ. Λέμεηο Κιεηδηά Φπζηθή Ηαηξηθή θαη Απνθαηάζηαζε (ΦΗΑΠ) ΑΜΔΑ Κέληξν απνθαηάζηαζεο Κέληξν εκεξήζηαο λνζειείαο Δληαηηθή απνθαηάζηαζε Γηαρείξηζε ηεο Αλαπεξίαο Δλαιιαθηηθή απνθαηάζηαζε 4
Πίνακας περιεχομένων ΠΔΡΗΛΖΦΖ... 3 EXECUTIVE SUMMARY... 6 ΔΤΥΑΡΗΣΗΔ... 8 ΔΗΑΓΧΓΖ... 10 ΚΔΦΑΛΑΗΟ Η... ΗΣΟΡΗΚΖ ΑΝΑΓΡΟΜΖ... 13 ΚΟΠΟ ΚΑΗ ΣΟΥΟΗ ΣΖ ΦΗΑΠ... 14 ΣΟ ΝΔΟ ΤΣΖΜΑ ΣΑΞΗΝΟΜΖΖ ΚΑΗ ΑΞΗΟΛΟΓΖΖ ΣΖ ΑΝΑΠΖΡΗΑ ICF... 16 ΟΗ ΟΜΑΓΔ ΠΑΘΖΔΧΝ ΚΑΗ Ζ ΓΗΔΠΗΣΖΜΟΝΗΚΖ ΟΜΑΓΑ... 17 Ζ ΔΝΑΡΞΖ ΑΠΟΚΑΣΑΣΑΖ ΑΠΟ ΣΖΝ Μ.Δ.Θ.... 19 ΔΛΛΖΝΗΚΖ ΚΑΗ ΓΗΔΘΝΖ ΝΟΜΟΘΔΗΑ ΓΗΑ ΣΑ ΑΜΔΑ... 20 ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΗΗ... Ζ ΦΤΗΚΖ ΗΑΣΡΗΚΖ ΚΑΗ ΑΠΟΚΑΣΑΣΑΖ ΣΖΝ ΔΛΛΑΓΑ... ΓΖΜΟΗΑ ΚΔΝΣΡΑ ΚΑΗ ΚΛΗΝΗΚΔ ΦΗΑΠ... 24 ΗΓΗΧΣΗΚΑ ΚΔΝΣΡΑ ΚΑΗ ΚΛΗΝΗΚΔ ΦΗΑΠ... 26 ΑΠΟΚΑΣΑΣΑΖ ΔΤΡΧΠΖ ΚΑΗ ΔΛΛΑΓΑ... 28 Ζ ΓΖΜΗΟΤΡΓΗΑ ΤΓΥΡΟΝΧΝ ΚΔΝΣΡΧΝ ΑΠΟΚΑΣΑΣΑΖ Χ ΑΝΑΓΚΑΗΑ ΠΡΟΤΠΟΘΔΖ ΓΗΑ ΣΖΝ ΑΝΑΓΔΗΞΖ ΣΧΝ ΓΤΝΑΣΟΣΖΣΧΝ ΣΧΝ ΑΜΔΑ... 30 ΑΡΥΔ ΠΟΤ ΠΡΔΠΔΗ ΝΑ ΓΗΔΠΟΤΝ ΣΟΝ ΥΔΓΗΑΜΟ ΔΝΟ ΚΔΝΣΡΟΤ ΑΠΟΚΑΣΑΣΑΖ... 33 ΟΡΓΑΝΧΖ ΚΑΗ ΛΔΗΣΟΤΡΓΗΑ ΔΝΟ ΚΔΝΣΡΟΤ ΑΠΟΚΑΣΑΣΑΖ... 35 ΚΔΝΣΡΑ ΑΠΟΚΑΣΑΣΑΖ ΑΝΟΗΚΣΟΤ ΣΤΠΟΤ... 37 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΣΑ ΔΝΣΑΣΗΚΖ ΑΠΟΚΑΣΑΣΑΖ... 40 ΓΗΑΥΔΗΡΗΖ ΣΖ ΑΝΑΠΖΡΗΑ ΚΑΗ ΔΝΑΛΛΑΚΣΗΚΔ ΘΔΡΑΠΔΗΔ... 41 ΑΠΟΚΑΣΑΣΑΖ ΚΑΗ ΔΡΓΑΗΑ... ΔΡΔΤΝΑ ΓΗΑ ΑΣΟΜΑ ΜΔ ΠΡΟΒΛΖΜΑΣΑ ΤΓΔΗΑ Ζ ΑΝΑΠΖΡΗΑ... 44 ΑΠΟΚΑΣΑΣΑΖ Χ ΠΑΡΑΓΟΝΣΑ ΔΝΗΥΤΖ ΣΖ ΔΘΝΗΚΖ ΟΗΚΟΝΟΜΗΑ... 49 ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΗΗΗ... ΠΡΟΣΑΔΗ... 52 ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ... 56 ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ... 60 ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ... 65 5
EXECUTIVE SUMMARY As recession spoils all development policies, all states, including Greece, are caged in a political and economic deadlock searching for new ideas capable of taking them away from this difficult economic conjuncture. The discussions in the economic circles run constantly on the necessity of strengthening the productivity and the employment, however governments use to leave out of their plans and strategies an important link of the productivity chain, the disabled persons. In Greece, in the context of National Welfare Policy applied by the Ministry of Health and Social Solidarity, all actions concerning the disabled persons are limited to financial assistance and so, the potential added value produced in Greek economy by the organization of contemporary structures and programs for the re-exploitation of this significant work force is underestimated. This study is realized in the context of final studies of the Department of Social Administration-Health Services of the National School of Public Administration and forms an effort to appoint the extensive role of Rehabilitation in the reintegration of the disabled persons in labor market, as well as in their re-incorporation in social life. Through this analysis arises the problem of shortage of public structures of rehabilitation in the National System of Health in Greece and there is also an attempt to approach the economic, functional and social dimension of the creation of an integrated network of rehabilitation, which constitutes not only an indispensable condition for the survival and the quality living of the disabled persons, but also a measure to face developments and challenges caused by the current fluid economic environment. The first chapter starts with a historical review of the field. The survey continues with the explanation of the term Physical Medicine and Rehabilitation, as well as the underlying of the aim of this science and the end of the chapter there is a reference in Greek and international legislation concerning the disabled persons. The second chapter presents the public and private structures of rehabilitation in Greece and makes a comparative appreciation with corresponding structures of Europe. At the same time, the study points the best practices to organize a Rehabilitation Centre in Greece, as they arise from scientific analysis and experience, and then highlights some contemporary alternative treatments and programs. The second chapter continues with the connection of rehabilitation with labor market presenting data for disabled persons in Greece, based 6
on a survey of 2002: besides, there is an emphasis in the economic dimension of rehabilitation by approaching it as a way to strengthen the Greek economy. The last chapter proposes some measures for the modernization of rehabilitation structure in Greek state end finally ends with some general conclusions. The methodology of this paper is based on a review of the bibliography through research publications in the field, as well as on articles and opinions about Physical and Rehabilitation Medicine expressed by a wide range of stakeholders including specialized scientists, healthcare providers, organizations of disabled persons and government authorities. An extensive research was also realized on Greek and international websites in order to exploit studies, statistics, and articles about the Physical and Rehabilitation Medicine. Finally, the conduction of personal interviews with professionals of the field constitutes a significant part in the research for the appropriate material. Key Words Physical and Rehabilitation Medicine (PRM) Disabled Persons Rehabilitation Centers Centre of daily care Intensive rehabilitation Disability management Alternative rehabilitation 7
Ευχαριστίες ην ζεκείν απηφ ζα ήζεια λα επραξηζηήζσ ζεξκά ηνλ επηβιέπνληα θαζεγεηή κνπ, θ. Απνζηφινπ Νηθφιαν, ν νπνίνο ζηάζεθε πνιχηηκνο θαζνδεγεηήο, ζε φιε ηελ δηάξθεηα εθπφλεζεο ηεο εξγαζίαο κνπ, ηνπο δηδάζθνληεο ηεο Δζληθήο ρνιήο Γεκφζηαο Γηνίθεζεο γηα ηελ ελίζρπζε ησλ γλψζεσλ θαη ηελ δεκηνπξγία ελφο επηζηεκνληθά θαηαξηηζκέλνπ πξνθίι δεκνζίνπ ππαιιήινπ θαη ηνλ Παλαγηψηε γηα ηελ ππνζηήξημε θαη ζπκπαξάζηαζε πνπ κνπ πξνζέθεξε φιν απηφ ην δηάζηεκα. Δπραξηζηψ ζεξκά ηνλ θ. Μπάθα Διεπζέξην, δηεπζπληή ηεο θιηληθήο ΦΗΑΠ ηνπ λνζνθνκείνπ ΚΑΣ θαη ηελ θα Μπηιηιή Αλαζηαζία πξντζηακέλε ηνπ λνζειεπηηθνχ ηκήκαηνο ηεο θιηληθήο ΦΗΑΠ, ηνπ ίδηνπ λνζνθνκείνπ, γηα ηελ πνιχηηκε βνήζεηα θαη ηελ επηζηεκνληθή γλψζε πνπ κνπ κεηέδσζαλ. Σέινο, έλα κεγάιν επραξηζηψ ζηελ νηθνγέλεηα κνπ, ζηνπο αγαπεκέλνπο κνπ γνλείο, ζηελ αδεξθή κνπ Ησάλλα θαη ζηελ ζεία κνπ Γήκεηξα, πνπ ζηέθνληαη ζην πιεπξφ κνπ θαη εληζρχνπλ ηελ θάζε κνπ πξνζπάζεηα. ακαξηδή Υξχζα 8
Μην πολεμάς ηις δσνάμεις, τρηζιμοποίηζέ ηις. Richard Buckminster Fuller, 1895-1983, Ακεξηθαλόο εθεπξέηεο Σηε κλήκε ηεο αδεξθήο κνπ 9
ΕΙΑΓΩΓΗ Σα ηειεπηαία ρξφληα, έρεη ηεζεί έληνλα ην πξφβιεκα ησλ Αηφκσλ κε Δηδηθέο Αλάγθεο (ΑΜΔΑ) ζε εζληθφ αιιά θαη παγθφζκην επίπεδν. Έλα ζηα είθνζη άηνκα έρεη θάπνηα αλαπεξία, ην κεγαιχηεξν πνζνζηφ απηψλ δνπλ ζε κηα αλαπηπζζφκελε ρψξα θαη ζπγθαηαιέγνληαη ζηηο θαηψηεξεο θνηλσληθέο ηάμεηο. Οη άλζξσπνη κε εηδηθέο αλάγθεο ζπλαληνχλ θξαγκνχο ζε φιεο ηηο δξαζηεξηφηεηεο ηεο δσήο κε απνηέιεζκα λα παξεκπνδίδεηαη ε ελεξγφο ζπκκεηνρή ηνπο ζε φιεο ηηο εθθάλζεηο ηεο θνηλσλίαο. Έλα θξάηνο γηα λα αλαπηπρζεί θνηλσληθά θαη νηθνλνκηθά φκσο ρξεηάδεηαη ηελ δπλακηθή ζπκκεηνρή φισλ αλεμαηξέησο ησλ πνιηηψλ ηεο. Γηα ηνλ ιφγν απηφλ ηα ΑΜΔΑ δελ πξέπεη λα εθιείπνπλ απφ απηή ηελ πξνζπάζεηα θαζψο ε ζπκκεηνρή ηνπ κεγάινπ απηνχ πνζνζηνχ ηνπ πιεζπζκνχ είλαη απαξαίηεηε ζηελ παξαγσγηθή, θνηλσληθή θαη νηθνλνκηθή δσή θάζε θξάηνπο. Καηαιήγνπκε ζην ζπκπέξαζκα ινηπφλ φηη νπζηαζηηθά ε αλαπεξία δεκηνπξγείηαη απφ ηελ ίδηα ηελ θνηλσλία, φηαλ απηή κελ έρνληαο ηελ θαηάιιειε ππνδνκή δελ δίλεη ηελ απαξαίηεηε πξνζνρή ζε κηα κεηνλεμία ή αηέιεηα ελφο αλζξψπνπ, δηαγξάθνληαο φιεο ηηο άιιεο πιεπξέο ηνπ. Ζ δηαδηθαζία πνπ αθνινπζείηαη ψζηε ην άηνκν κε εηδηθέο αλάγθεο λα αλαπηχμεη ην κέγηζην θπζηθφ, ςπρηθφ, θνηλσληθφ, επαγγεικαηηθφ θαη πνιηηηζκηθφ δπλακηθφ ηνπ είλαη ε απνθαηάζηαζε. Δπνκέλσο, ε ιχζε βξίζθεηαη αθελφο ζηελ δεκηνπξγία νινθιεξσκέλσλ πνιηηηθψλ θαη ηελ ιεηηνπξγία Κέληξσλ Απνθαηάζηαζεο θαη Απνζεξαπείαο θαη αθεηέξνπ ζηελ αιιαγή ηνπ αθηιφμελνπ, ερζξηθνχ, θαη απξφζβαηνπ πεξηβάιινληνο ησλ αηφκσλ κε εηδηθέο αλάγθεο. πλνπηηθά ζα κπνξνχζακε λα πνχκε πσο ν ηνκέαο ηεο απνθαηάζηαζεο απνηειείηαη απφ δπν μερσξηζηά αιιά αιιειέλδεηα επηζηεκνληθά πεδία : ηην Φσζική Ιαηρική, ε νπνία αλαθέξεηαη ζηελ εθαξκνγή ησλ Φπζηθψλ κέζσλ θαη κεζφδσλ θαη ηην Αποκαηάζηαζη, ε νπνία απνηειεί κηα ζθαηξηθή θαη νινθιεξσκέλε πξνζέγγηζε γηα ηελ εθπαίδεπζε θαη ηελ επαλέληαμε ησλ αηφκσλ κε θηλεηηθφ θαη ιεηηνπξγηθφ έιιεηκκα έηζη ψζηε λα απνηειέζνπλ μαλά θξίθν ηεο θνηλσληθήο θαη εξγαζηαθήο αιπζίδαο. χκθσλα κε ηνλ νξηζκφ ηνπ Παγθφζκηνπ Οξγαληζκνχ Τγείαο απνθαηάζηαζε είλαη ε πνξεία, ζηε δηάξθεηα ηεο νπνίαο ρξεζηκνπνηνχληαη φια ηα κέζα επαγγεικαηηθήο, παηδαγσγηθήο, ηαηξηθήο ή άιιεο κνξθήο παξέκβαζεο, θαζψο επίζεο δεκφζηνη θαη ηδησηηθνί πφξνη, γηα λα επαλαθηήζνπλ ηελ αλεμαξηεζία ηνπο εθείλα ηα πξφζσπα πνπ ηελ έραζαλ, κεηά απφ αξξψζηηα, ζηέξεζε ή ηξαπκαηηζκφ. Δίλαη κηα δηαδηθαζία πνπ ζθνπφ έρεη λα επηζεκάλεη, πξνβιέςεη ή ειαρηζηνπνηήζεη ηηο δηάθνξεο 10
αηηίεο αληθαλφηεηαο, βνεζψληαο ην άηνκν λα ρξεζηκνπνηήζεη ηηο ηθαλφηεηέο ηνπ θαη λα απνθηήζεη εκπηζηνζχλε θαη ζσζηή εθηίκεζε ηνπ εαπηνχ ηνπ, κέζα απφ επηηπρεκέλεο εκπεηξίεο ζε δηάθνξνπο θνηλσληθνχο ξφινπο 1. ηελ ρψξα καο ην 10% ηνπ πιεζπζκνχ αληηκεησπίδεη κηα κνξθή αλαπεξίαο θαη ρξήδεη ππεξεζηψλ απνθαηάζηαζεο. Αλ θαη νη αλάγθεο ζηελ Διιάδα γηα ππεξεζίεο απνθαηάζηαζεο είλαη ηεξάζηηεο, δπζηπρψο δελ θαιχπηνληαη νχηε θαηά ηε λνζνθνκεηαθή νχηε θαηά ηε κεηαλνζνθνκεηαθή θάζε. Ζ απνθαηάζηαζε ζηελ ρψξα καο αληί λα ζεσξείηαη σο θαηλνχξγηα αξρή γηα ηνλ αζζελή αληηκεησπίδεηαη ζαλ ην ηειεπηαίν θαη απεγλσζκέλν βήκα ηεο ηαηξηθήο εκπεηξίαο. Ο ζπλδπαζκφο ηεο έιιεηςεο εηδηθψλ θέληξσλ κε ηελ έιιεηςε νξγάλσζεο, ζεζκνζέηεζεο δπλαηνηήησλ θαη επηθνηλσλίαο κεηαμχ ησλ ππεπζχλσλ επαγγεικαηηψλ πνπ ραξαθηεξίδεη ηνπο πεξηζζφηεξνπο ρψξνπο πγείαο απνηξέπεη ηνλ αζζελή απφ ην λα πξνζεγγίδεη εθηθηά φξηα ζεξαπείαο θαη απνθαηάζηαζεο (Μπηιηιή Αλαζηαζία, 2008). Σν γεγνλφο απηφ φρη κφλν πεξηνξίδεη ηελ πνηφηεηα δσήο ηνπ αιιά θαη δεκηνπξγεί έλα κεγάιν βάξνο ζηελ θνηλσλία πνπ πξέπεη κέζα απφ επηδνκαηηθέο πνιηηηθέο λα ζπληεξεί ηνπο αζζελείο ζηηο ηάμεηο ησλ αλέξγσλ θαη αλήκπνξσλ πνιηηψλ. θνπφο ηεο παξνχζαο κειέηεο είλαη ε αλάδεημε ηεο απνθαηάζηαζεο σο βαζηθνχ θαη αλαληηθαηάζηαηνπ παξάγνληα γηα ηελ εξγαζηαθή θαη θνηλσληθή ελζσκάησζε ησλ ΑΜΔΑ θαη θαηά ζπλέπεηα ε δεκηνπξγία θαη ιεηηνπξγία ζχγρξνλσλ δνκψλ απνθαηάζηαζεο ζηε ρψξα καο σο αλαγθαία πξνυπφζεζε γηα ηελ αμηνπνίεζε ησλ δπλαηνηήησλ ησλ πνιηηψλ κε αλαπεξίεο αιιά θαη σο επέλδπζε θαη ζπκβνιή γηα ηελ ελίζρπζε ηεο εζληθήο νηθνλνκίαο. Δηδηθφηεξν ζηφρν ηεο εξγαζίαο απνηειεί ε παξνπζίαζε θαη πεξηγξαθή ηεο ππάξρνπζαο θαηάζηαζεο ζηνλ ηνκέα ηεο απνθαηάζηαζεο ζηελ Διιάδα θαη κέζα απφ ηελ δηεξεχλεζε ησλ πξνβιεκάησλ ε παξνπζίαζε ιχζεσλ θαη βέιηηζησλ πξαθηηθψλ γηα ηελ αλαβάζκηζε ηεο πνηφηεηαο ησλ παξερφκελσλ ππεξεζηψλ ηνπ Δζληθνχ πζηήκαηνο Τγείαο ζηνλ ηνκέα απηφλ πξνο φθεινο ηνπ αζζελή. Με βάζε ινηπφλ ηνλ ζθνπφ θαη ηνλ ζηφρν ηεο εξγαζίαο ε αλάπηπμε ηεο δνκήο ζα πξαγκαηνπνηεζεί σο εμήο: ζην πξψην θεθάιαην γίλεηαη κηα ζχληνκε ηζηνξηθή αλαδξνκή απφ ηελ αξραηφηεηα κέρξη ζήκεξα θαη ε απνζαθήληζε ηνπ νξηζκνχ ηεο Φπζηθήο ηαηξηθήο θαη απνθαηάζηαζεο, αλαιχεηαη ν ζθνπφο θαη νη ζηφρνη ηεο εηδηθφηεηαο ζε ζρέζε κε ην λέν ζχζηεκα ηαμηλφκεζεο θαη αμηνιφγεζεο ηεο αλαπεξίαο θαη πεξηγξάθνληαη ηα πεδία ηεο παξέκβαζεο ηεο ζηηο νκάδεο παζήζεσλ, θαζψο επίζεο 1 www.who.int 11
θαη ε δηεπηζηεκνληθή νκάδα πνπ απαξηίδεη ηνλ ζπγθεθξηκέλν ηνκέα. Σν πξψην θεθάιαην νινθιεξψλεηαη κε κηα ζπλνπηηθή αλαθνξά ζην ειιεληθφ θαη δηεζλέο λνκνζεηηθφ πιαίζην πνπ δηέπεη ηα άηνκα κε εηδηθέο αλάγθεο. ην δεχηεξν θεθάιαην παξαηίζεληαη ηα θέληξα απνθαηάζηαζεο ηνπ δεκφζηνπ θαη ηδησηηθνχ ηνκέα ζηελ ρψξα καο θαζψο επίζεο θαη κηα ζπλνπηηθή αλαθνξά ζηε θαηάζηαζε πνπ επηθξαηεί ηελ Δπξψπε. Μέζα απφ ηελ δηεξεχλεζε ησλ πξνβιεκάησλ πξνθχπηεη ε αλάγθε αλαδηνξγάλσζεο ησλ κνλάδσλ θαη αλαιχνληαη νη αξρέο θαη νη κέζνδνη νξγάλσζεο πνπ πξέπεη λα δηέπνπλ ηνλ ζρεδηαζκφ ησλ θέληξσλ απνθαηάζηαζεο ζηελ Διιάδα φπσο πξνθχπηνπλ απφ ηελ εγρψξηα αιιά θαη ηελ δηεζλή επηζηεκνληθή ζπδήηεζε. Σν δεχηεξν θεθάιαην πξαγκαηεχεηαη επίζεο πξνηάζεηο γηα λέεο δνκέο, πξνγξάκκαηα θαη ελαιιαθηηθέο ζεξαπείεο απνθαηάζηαζεο πνπ απνθιίλνπλ απφ ην θαζαξά ηαηξηθφ θνκκάηη, αθνινπζεί ε δηαζχλδεζε ηεο απνθαηάζηαζεο κε ηελ αγνξά εξγαζίαο κε παξάζεζε ζηαηηζηηθψλ ζηνηρείσλ πνπ αθνξνχλ ηα άηνκα κε αλαπεξία ζηελ Διιάδα θαη θιείλεη κε ηελ πξνζέγγηζε ηεο απνθαηάζηαζεο σο παξάγνληα ελίζρπζεο ηεο εζληθήο νηθνλνκίαο. ην ηξίην θεθάιαην αθνινπζνχλ νη ζπκπεξαζκαηηθέο δηαπηζηψζεηο ζχκθσλα κε ηηο νπνίεο ππάξρεη έθδειε αλάγθε γηα κηα ζαθή, πιήξε θαη ππεχζπλε ελεκέξσζε ησλ αηφκσλ κε αλαπεξία, θαζψο επίζεο πξνηάζεηο θαη βέιηηζηεο πξαθηηθέο πνπ νθείιεη λα αμηνπνηήζεη ε ρψξα καο ζηνλ ζπγθεθξηκέλν ηνκέα πξνθεηκέλνπ αθελφο λα εμππεξεηήζεη ηελ εγρψξηα δήηεζε ησλ αζζελψλ θαη αθεηέξνπ λα επελδχζεη ζηνλ ρψξν θαη λα εληζρχζεη ηελ εζληθή νηθνλνκία. 12
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ι ΗΣΟΡΗΚΖ ΑΝΑΓΡΟΜΖ Ζ πξψηε εθαξκνγή ηεο Φπζηθήο Ηαηξηθήο ζπλαληάηαη ζηνπο Οκεξηθνχο ρξφλνπο κε ηελ αλαθνξά γηα ηελ απνθαηάζηαζε ηνπ Ήξσα Φηινθηήηε. Ο Οκεξηθφο ήξσαο Φηινθηήηεο απνηειεί ην πξψην ηζηνξηθφ πξφζσπν πνπ δέρζεθε ζεξαπεία απνθαηάζηαζεο απφ ηνλ Απφιισλα θαη ηνλ Αζθιεπηφ, ζηε Λήκλν φπνπ είρε εγθαηαιεηθζεί απφ ηνπο ζπληξφθνπο ηνπ, θαζψο χζηεξα απφ δάγθσκα θηδηνχ αδπλαηνχζε λα ηνπο αθνινπζήζεη ζηε Σξνία γηα λα ζπκκεηάζρεη ζηνλ Σξσηθφ πφιεκν. Δπηπιένλ, ζηελ αξραία Διιάδα ν Ζξφδηθνο - δηδάζθαινο ηνπ Ηππνθξάηε- ζεκειηψλεη ηελ γπκλαζηηθή σο ζεξαπεπηηθή κέζνδν απνθαηάζηαζεο, ελψ ν Ηππνθξάηεο εθαξκφδεη θπζηθέο ηερληθέο γηα ηελ ζεξαπεία αξθεηψλ αζζελεηψλ θαη πξνάγεη ηελ ηέρλε ηεο ηάζεσο ζε επηζηήκε. Δπίζεο ν Ηζνθξάηεο, ν Αξηζηνηέιεο, ν Αζθιεπηφο θαη ν Γαιελφο αλαθέξνπλ θαη απηνί κε ηελ ζεηξά ηνπο ζηα ζπγγξάκκαηα ηνπο θπζηθέο ηερληθέο φπσο νη καιάμεηο θαη ε γπκλαζηηθή σο ηξφπνη ζεξαπείαο θαη απνθαηάζηαζεο δηαθφξσλ παζήζεσλ ηνηρεία θαη πιεξνθνξίεο γηα ηελ Φπζηαηξηθή βξίζθνπκε φκσο θαη ζε άιινπο παιηνχο πνιηηηζκνχο φπνπ πξνάρζεθαλ νη επηζηήκεο θαη νη ηέρλεο, φπσο ζηελ Αίγππην, ηελ Κίλα θαη ηελ Πεξζία, ελψ ζηελ Ηλδία εκθαλίδνληαη παξφκνηεο πεξηγξαθέο ζε ηεξά θείκελα φπνπ αλαθέξνληαη ηερληθέο φπσο νη καιάμεηο γηα ηελ ζεξαπεία ρξφλησλ ξεπκαηηζκψλ θαη άιισλ παζήζεσλ. Βιέπνπκε ινηπφλ πσο επί αηψλεο ν άλζξσπνο ρξεζηκνπνηνχζε ηφζν θπζηθέο ηερληθέο φπσο ε γπκλαζηηθή, φζν θαη ηηο ηδηφηεηεο ηνπ ήιηνπ θαη ηνπ λεξνχ γηα λα ζεξαπεχζεη ηηο παζήζεηο ηνπ. Χζηφζν ε Φπζηθή Ηαηξηθή θαη Απνθαηάζηαζε αλαπηχρζεθε ζε απηνηειή ζεξαπεπηηθφ θιάδν θπξίσο κεηά ηνλ Α' θαη θπξίσο ηνλ Β' παγθφζκην πφιεκν εμαηηίαο ηεο παξνπζίαο κεγάινπ αξηζκνχ επηδψλησλ ζηξαηησηψλ κε βαξείεο αλαπεξίεο, νη νπνίνη έπξεπε λα επαλεληαρηνχλ ζηελ θνηλσλία θαη αθεηέξνπ ζε έλα βαξχ ινηκψδεο λφζεκα, ηελ πνιηνκπειίηηδα γηα ηελ νπνία έσο ην 1960 πεξίπνπ δελ γηλφηαλ πξνζηαηεπηηθφο εκβνιηαζκφο. ηελ Ακεξηθή αλαπηχρζεθε ξαγδαία κεηά ηνλ πφιεκν ηνπ Βηεηλάκ θαη ην 1938 ν Dr. Frank H. Krusen δεκηνπξγεί ηνλ φξν Φπζίαηξνο, ν νπνίνο γίλεηαη επίζεκα απνδεθηφο ην 1946 απφ ηελ Ακεξηθαληθή ηαηξηθή έλσζε (Braddom L. Randall, 1996). 13
ήκεξα, ε Φπζηθή ηαηξηθή θαη απνθαηάζηαζε αζθείηαη ζηα πεξηζζφηεξα θξάηε ηνπ θφζκνπ θαη εμειίζζεηαη κέζα απφ ηελ Ηαηξηθή έξεπλα θαη ηελ αλάπηπμε ηεο ηερλνινγίαο. Ζ θηινζνθία ηεο ΦΗΑΠ βαζίδεηαη ζηελ νιηζηηθή αληηκεηψπηζε ηνπ αξξψζηνπ ζαλ κηα ςπρνζσκαηηθή θνηλσληθή νληφηεηα γη απηφ πέξα απφ ηα ζηνηρεία ηεο ηξέρνπζαο ηαηξηθήο ελδηαθέξεηαη γηα ηελ πνηφηεηα δσήο ηνπ αξξψζηνπ θαη εθηφο απφ ηελ παξνρή ηαηξηθψλ ππεξεζηψλ πξνζπαζεί λα ηνπ παξέρεη ηα κέζα κηαο αμηνπξεπνχο δηαβίσζεο ζηα πιαίζηα ηεο θνηλσλίαο, έζησ θαη αλ πξφθεηηαη γηα βαξηάο κνξθήο αλαπεξία. Με ηνλ ηξφπν απηφλ, θάζε αζζελήο εληάζζεηαη ζαλ κέινο ζηελ ζεξαπεπηηθή νκάδα, πξνζαξκφδνληαο ηε ζεξαπεία ζην άηνκν θαη φρη ην αληίζηξνθν. ηελ Διιάδα ε εηδηθφηεηα ηεο Φπζηθήο Ηαηξηθήο θαη Απνθαηάζηαζεο έρεη αλαγλσξηζηεί επίζεκα απφ ην 1974, ελψ απφ ην 1972 γίλεηαη κηα ζπζηεκαηηθή πξνζπάζεηα γηα λα κεηαθεξζεί ε δηεζλήο εκπεηξία θαη εμέιημε θαη λα εδξαησζεί έηζη ζηελ ζέζε πνπ ηεο αξκφδεη. ε Παγθφζκην επίπεδν, ν ηίηινο ηεο εηδηθφηεηαο αλαθέξεηαη κε βαξχλνπζα πιένλ άπνςε πξνο ηνλ ηνκέα ηεο Απνθαηάζηαζεο σο : Φπζηθή θαη Ηαηξηθή Απνθαηάζηαζε Physical and Rehabilitation Medicine (PRM). ΚΟΠΟ ΚΑΗ ΣΟΥΟΗ ΦΗΑΠ Ζ Φπζηθή Ηαηξηθή, αλαθέξεηαη ζηελ εθαξκνγή θπζηθήο ελέξγεηαο (ειεθηξηζκνχ, ζεξκφηεηαο, κεραληθήο θηλεηηθήο) θαη ζηελ αιιειεπίδξαζή ηεο κε ηνπο βηνινγηθνχο ηζηνχο, γηα ηελ παξαγσγή ηνπ αλακελφκελνπ θπζηνινγηθνχ απνηειέζκαηνο, ζε πεξηπηψζεηο θπξίσο δηαηαξαρψλ ηνπ κπνζθειεηηθνχ ζπζηήκαηνο. Πξέπεη λα ηνληζηεί φηη ε εθαξκνγή ησλ θπζηθψλ κεζφδσλ είλαη εμαηνκηθεπκέλε ρσξίο ζηεξεφηππεο νδεγίεο, γεγνλφο πνπ νδεγεί ζηελ άπνςε φηη αθφκε θαη ζηελ αληηκεηψπηζε ζπλεζηζκέλσλ θαη πνιιέο θνξέο απιψλ πξνβιεκάησλ ηνπ κπνζθειεηηθνχ ζπζηήκαηνο, λα νκηινχκε γηα απνθαηάζηαζε ησλ ζπγθεθξηκέλσλ αζζελψλ θαη φρη γηα αληηκεηψπηζε θαη κφλνλ ηεο κεραληθήο ή παζνινγηθήο ηνπο θαηάζηαζεο 2. Ζ παξέκβαζε ηεο Φ.Η.Α.Π. γίλεηαη ζε φια ηα επίπεδα εμέιημεο ηεο λφζνπ ζχκθσλα κε ην αθφινπζν ζρήκα (Πεηξνπνχινπ Κσλ/α, 2007): Αηηία παζνινγία ζύλδξνκν ζύκπησκα πάζεζε 2 www.kat-hosp.gr 14
Βαζηθφο ζθνπφο ηεο Φπζηαηξηθήο παξέκβαζεο είλαη ε πξνζπάζεηα πεξηνξηζκνχ ηνπ ιεηηνπξγηθνχ ειιείκκαηνο θαη ε εθκεηάιιεπζε ησλ δπλαηνηήησλ ηνπ αζζελνχο, κέζα απφ θαηάιιεια πξνγξάκκαηα, ψζηε λα παξακείλεη αλεμάξηεηνο θαη πεξηζζφηεξν απνδνηηθφο γηα ηελ νηθνγέλεηά ηνπ θαη ηελ θνηλσλία, βειηηψλνληαο νπζηαζηηθά ηελ πνηφηεηα ηεο δσήο ηνπ. Ζ εηδηθφηεηα ηεο Φ.Η.Α.Π. έρεη ζαλ επηκέξνπο ζηφρνπο: Να ζπκβάιιεη ζηε δηάγλσζε θαη ζηελ απφθαζε ηνπ είδνπο ηεο ζεξαπεπηηθήο παξέκβαζεο θαηά ηελ αξρηθή εθδήισζε ηεο πάζεζεο. Να παξέκβεη ζεξαπεπηηθά ζηε δηαθνξεηηθή παζνινγία ηνπ αζζελνχο. Να πξνιάβεη ηηο αλακελφκελεο επηπινθέο. Να βειηηψζεη ή λα απνθαηαζηήζεη ηα ιεηηνπξγηθά ππνιείκκαηα ηεο πάζεζεο. Να αλαπηχμεη ηηο απνκέλνπζεο δπλαηφηεηεο ηνπ νξγαληζκνχ. Να αληηθαηαζηήζεη παιηά θέληξα ιεηηνπξγίαο κε λέα πνπ είηε ππνιεηηνπξγνχζαλ, είηε ήηαλ αδξαλνπνηεκέλα. Να επαλεθπαηδεχζεη ηηο κφληκεο αληθαλφηεηεο. Να εθαξκφζεη ηερλνινγηθά κέζα ζαλ απφπεηξα αληηθαηάζηαζεο ηεο Φχζεο. Να επαλεληάμεη θνηλσληθά ηα άηνκα κε κφληκε αλαπεξία. Οη ζηφρνη απηνί επηηπγράλνληαη κέζα απφ ηελ παξέκβαζε ηεο Φ.Η.Α.Π. ζε φια ηα επίπεδα λνζειείαο, απφ ηελ αξρή ηεο πάζεζεο κέρξη ηελ απνζεξαπεία ηεο. Γηα λα αληαπνθξηζεί ζην ξφιν ηεο ε ΦΗΑΠ πξέπεη λα είλαη παξνχζα ζε φινπο ηνπο ηνκείο ηαηξηθήο παξέκβαζεο θαη θξνληίδαο νη νπνίνη ζπλνςίδνληαη ζηνπο παξαθάησ (Πεηξνπνχινπ Κσλ/λα 2007): Πξόιεςε ζεξαπεία παξαθνινύζεζε έξεπλα Σφζν ζηελ πξφιεςε ησλ παζήζεσλ ή θαηαζηάζεσλ πνπ νδεγνχλ ζηελ αλαπεξία, φζν θαη ζηηο δηάθνξεο θάζεηο ηεο λνζειείαο ησλ αζζελψλ κε παξφκνηα πξνβιήκαηα, απφ ην νμχ ζηάδην κέρξη θαη ηελ ηειηθή ιεηηνπξγηθή επαλέληαμε, εθαξκφδνληαη θαηάιιειεο θαη εμεηδηθεπκέλεο ζεξαπεπηηθέο ηερληθέο. Σειηθφο ζηφρνο είλαη ε βειηίσζε ηεο αληθαλφηεηαο θαη ε πιήξεο ςπρνθνηλσληθή επαλέληαμε, πηνζεηψληαο ηελ ηαμηλφκεζε ηεο αλαπεξίαο πνπ έρεη θαζηεξψζεη ε Παγθφζκηα Οξγάλσζε Τγείαο (1980). 15
ΣΟ ΝΔΟ ΤΣΖΜΑ ΣΑΞΗΝΟΜΖΖ ΚΑΗ ΑΞΗΟΛΟΓΖΖ ΣΖ ΑΝΑΠΖΡΗΑ (ICF) Παγθνζκίσο κέρξη πξηλ απφ ιίγα ρξφληα ε αμηνιφγεζε ηεο αλαπεξίαο γηλφηαλ απνθιεηζηηθά θαη κφλν κε ηε κέζνδν ηεο δηάγλσζεο. Ο ηαηξνθεληξηθφο απηφο ηξφπνο απνδείρηεθε φκσο φηη έρεη πνιιά κεηνλεθηήκαηα ζηελ πξάμε εθφζνλ είλαη γεγνλφο φηη ε δηάγλσζε απφ κφλε ηεο δελ αξθεί γηα λα θαζνξίζεη ην βαζκφ ηεο αλαπεξίαο ελφο αηφκνπ. Άιισζηε ε ίδηα λφζνο δελ νδεγεί πάληνηε ζηνλ ίδην βαζκφ αλαπεξίαο αθελφο θαη αθεηέξνπ άιινπο πεξηνξηζκνχο βηψλεη έλα άηνκν ζηελ Διιάδα θαη άιινπο έλα άηνκν κε ηελ ίδηα αθξηβψο δηάγλσζε ζε κία ρψξα κε απμεκέλε θνηλσληθή επζχλε. Ζ αλαπεξία ινηπφλ δελ κπνξεί λα αληηκεησπηζζεί απιψο σο έλα πξφβιεκα πγείαο ηνπ νξγαληζκνχ ην νπνίν ζεξαπεχεηαη κε κία ηαηξηθή παξέκβαζε. Ο Παγθφζκηνο Οξγαληζκφο Τγείαο (ΠΟΤ) αλαγλσξίδνληαο ηα κεηνλεθηήκαηα ηνπ ηαηξνθεληξηθνχ κνληέινπ αμηνιφγεζεο δεκηνχξγεζε ηε Γηεζλή Σαμηλφκεζε ηεο Λεηηνπξγηθφηεηαο, ηεο Αλαπεξίαο θαη ηεο Τγείαο (ICF) 3. Σν ICF είλαη έλα ζχγρξνλν, επηζηεκνληθφ, παγθνζκίσο απνδεθηφ θαη εγθεθξηκέλν χζηεκα Σαμηλφκεζεο θαη Αμηνιφγεζεο ην νπνίν κεηαθξάζηεθε θαη πξνζαξκφζηεθε θαη ζηελ ειιεληθή πξαγκαηηθφηεηα εθφζνλ έρεη απφ θαηξφ πξνθχςεη θαη ζηελ Διιάδα άκεζε αλάγθε θαζηέξσζεο ελφο ζπζηήκαηνο πνπ ζα επηηξέπεη λα ππάξρεη θαη αξρήλ ε θνηλή γιψζζα επηθνηλσλίαο κεηαμχ ησλ θιηληθψλ, ησλ θνηλσληθψλ ππεξεζηψλ θαη θνξέσλ, ηνπ αζζελνχο θαη ηεο νηθνγέλεηαο ηνπ αιιά θαη ε ηήξεζε αμηφπηζησλ ζηαηηζηηθψλ ζηνηρείσλ γηα ηηο αλάγθεο πγείαο θαη ηελ έξεπλα ησλ ππεξεζηψλ πγείαο. Σν λέν ζχζηεκα αμηνιφγεζεο δέρεηαη φηη ε αλαπεξία δελ απνηειεί κφλν κηα ηαηξηθή ή βηνινγηθή δπζιεηηνπξγία ηνπ νξγαληζκνχ αιιά είλαη κηα δηεζλψο αλζξψπηλε εκπεηξία κε ζεκαληηθέο θνηλσληθέο πξνεθηάζεηο, αθνχ έρεη ζεκαληηθφ αληίθηππν ζηε ζπκκεηνρή ηνπ αηφκνπ ζηηο θαζεκεξηλέο δξαζηεξηφηεηεο θαη ζηελ θνηλσληθή δσή ηνπ. Με ην λέν απηφ ζχζηεκα ιακβάλνληαη ππφςε φινη εθείλνη νη παξάγνληεο ηνπ πεξηβάιινληνο ζην νπνίν δεη ην άηνκν κε αλαπεξία (θηηξηαθέο ππνδνκέο, βνεζήκαηα, ππνζηεξηθηηθή ηερλνινγία, ζηάζεηο ηνπ θνηλσληθνχ πεξηβάιινληνο απέλαληη ζηελ αλαπεξία θιπ), νη νπνίνη επεξεάδνπλ κε ζεηηθφ ή αξλεηηθφ ηξφπν ηε ζπκκεηνρή ηνπ αηφκνπ ζε θαζεκεξηλέο δξαζηεξηφηεηεο θαη ζηελ θνηλσληθή δσή ηνπ. 3 http://www.yyka.gov.gr/ 16
Σν λέν χζηεκα δέρεηαη πσο ηα πξνβιήκαηα πγείαο έρνπλ επαθφινπζα ζηνπο παξαθάησ ηνκείο: - ηνλ ζσκαηηθφ (βιάβεο ζηηο ζσκαηηθέο δνκέο θαη ιεηηνπξγίεο) - ηνλ ηνκέα ηεο απφδνζεο ηνπ αηφκνπ ζηηο δξαζηεξηφηεηεο ηεο θαζεκεξηλήο δσήο - ηελ ζπκκεηνρή ηνπ αηφκνπ ζηελ θνηλσληθή δσή Έηζη, ην επίπεδν αλαπεξίαο ηνπ αηφκνπ κε πξνβιήκαηα πγείαο πξνθχπηεη απφ ηελ αμηνιφγεζε φισλ ησλ παξαπάλσ παξαγφλησλ, αληαλαθιψληαο ην επίπεδν ηεο ιεηηνπξγηθφηεηάο ηνπ. Δμαζθαιίδεη δειαδή ηε δηεξεχλεζε ηεο ιεηηνπξγηθφηεηαο ζην πεξηβάιινλ ηνπ αηφκνπ, ζηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν ην πεξηβάιινλ ζην νπνίν δεη ην αλάπεξν άηνκν παξεκπνδίδεη ή βειηηψλεη ηελ ηθαλφηεηα ηνπ γηα ζπκκεηνρή ζηελ θαζεκεξηλή δσή, θαζψο επίζεο, ζηε ζεξαπεία θαη ζηελ απνθαηάζηαζε. Απηφ ζεκαίλεη φηη ε ηξνπνπνίεζε ηνπ πεξηβάιινληνο κε εμνπιηζκφ ππνζηεξηθηηθήο ηερλνινγίαο κπνξεί λα απμήζεη ηελ απφδνζε ηνπ αηφκνπ θαη λα βειηηψζεη ηε ζπκκεηνρή ηνπ ζε θαζεκεξηλέο δξαζηεξηφηεηεο. Έηζη ε ηξνπνπνίεζε θαη πξνζαξκνγή ηνπ πεξηβάιινληνο ζηηο αλάγθεο ηνπ αλάπεξνπ αηφκνπ κπνξεί λα ην βνεζήζεη ζεκαληηθά ψζηε λα αληεπεμέιζεη κε επηηπρία ζηηο δξαζηεξηφηεηεο θαη ζηελ θνηλσληθή ηνπ ζπκκεηνρή. ΟΗ ΟΜΑΓΔ ΠΑΘΖΔΧΝ ΚΑΗ Ζ ΓΗΔΠΗΣΖΜΟΝΗΚΖ ΟΜΑΓΑ Ζ ηαηξηθή απνθαηάζηαζε, πξνζθέξεη ηηο ππεξεζίεο ηεο ζε φιεο ηηο ειηθίεο, θαη δηαθξίλεηαη ζε επηκέξνπο ηνκείο, ζηελ Παηδηαηξηθή θαη Γεξηαηξηθή Απνθαηάζηαζε θαη ζηελ Απνθαηάζηαζε Δλειίθσλ. Οη νκάδεο παζήζεσλ πνπ ρξήδνπλ παξέκβαζεο ηεο Ηαηξηθήο Απνθαηάζηαζεο ζπλνςίδνληαη ζηηο παξαθάησ (Πεηξνπνχινπ Κσλ/λα, 2006): Α. Αζζελείο κε ηξαπκαηηθή, αγγεηαθή ή άιιε βιάβε ή λφζν ηνπ θεληξηθνχ θαη πεξηθεξηθνχ λεπξηθνχ ζπζηήκαηνο θαη ιεηηνπξγηθή δηαηαξαρή π.ρ Αγγεηαθά εγθεθαιηθά επεηζφδηα, θξαληνεγθεθαιηθέο θαθψζεηο, βιάβεο λσηηαίνπ κπεινχ, θαθψζεηο πεξηθεξηθψλ λεχξσλ, ζθιήξπλζε θαηά πιάθαο. Β. Αζζελείο κε ιεηηνπξγηθή δηαηαξαρή ηνπ κπνζθειεηηθνχ ζπζηήκαηνο, ζπζηεκαηηθέο παζήζεηο αξζξνπάζεηεο, ζθνιίσζε, δηνξζσηηθέο ρεηξνπξγηθέο 17
επεκβάζεηο, αξζξνπιαζηηθέο, παζήζεηο ηεο ζπνλδπιηθήο ζηήιεο, αζιεηηθέο θαθψζεηο. ηηο κπνζθειεηηθέο παζήζεηο πεξηιακβάλνληαη θαη ηα νλνκαδφκελα ιεηηνπξγηθά ή επαγγεικαηηθά λνζήκαηα, φπσο απηά ησλ κνπζηθψλ θαη ρνξεπηψλ, ησλ δαθηπινγξάθσλ θ.α. Γ. Αζζελείο κε ζχλδξνκν πφλνπ π.ρ. νμχο ή ρξφληνο κπτθφο ή λεπξνγελήο πφλνο Γ. Αζζελείο κε ζπγγελή βιάβε ηνπ λεπξηθνχ ζπζηήκαηνο, π.ρ. ε κεληγγνκπεινθήιε θαη ε εγθεθαιηθή παξάιπζε. Δ. Αζζέλεηεο ηνπ αλαπλεπζηηθνχ, θαξδηαθνχ θαη νπξνπνηεηηθνχ ζπζηήκαηνο Δπίζεο, πξέπεη λα απνζαθεληζηεί φηη ε ιεηηνπξγηθή απνθαηάζηαζε δελ αλαθέξεηαη κφλν ζηελ θηλεηηθή δηαηαξαρή αιιά ζε φια ηα πξνβιήκαηα πνπ αθνξνχλ ηελ απζχπαξθηε ππφζηαζε ελφο αηφκνπ κέζα ζε έλα θνηλσληθφ ζχλνιν, επνκέλσο αζρνιείηαη κε πξνβιήκαηα ιφγνπ (αθαζία π.ρ.) θαη επηθνηλσλίαο, κε πξνβιήκαηα απξαμίαο θαη κε δηαηαξαρέο εγθεθαιηθψλ ιεηηνπξγηψλ, φπσο κλήκε, πξνζαλαηνιηζκφο, ζπγθέληξσζε, πξνζνρή πνπ ζπλππάξρνπλ ζε πνιιέο παζήζεηο κε θχξην εθπξφζσπν ηηο θξαληνεγθεθαιηθέο θαθψζεηο. Δμαηξεηηθά ζεκαληηθή ζεσξείηαη ε θξνληίδα ηεο ςπρηθήο ηζνξξνπίαο ηνπ αζζελνχο θαη ηνπ πεξηβάιινληνο ηνπ πνπ πεξηιακβάλεη πξφγξακκα γηα ηελ ςπρνινγηθή ππνζηήξημε ηνπ, έηζη ψζηε λα θαηαλνήζεη ηελ αηθλίδηα αιιαγή ηεο θαηάζηαζεο ηνπ θαη ζηαδηαθά λα απνδερηεί ηελ φπνηα κεηνλεμία ηνπ. Απηφ πξνυπνζέηεη εθηφο απφ ηε ζσζηή θαη αμηνπξεπή πεξίζαιςε φπνπ ζα ηνπ παξέρνληαη φιεο νη ιεηηνπξγηθέο δπλαηφηεηεο θαη κία νξγάλσζε ηεο θνηλσλία ηφζν απφ άπνςε πεξηβάιινληνο ρψξνπ, φζν θαη θπξίσο απφ άπνςε ςπρνδπλακηθήο αληίιεςεο ηνπ ηη ζεκαίλεη δηαθνξεηηθφο θαη πψο απηφο εληάζζεηαη ηζφηηκα ζε φιεο ηηο ιεηηνπξγίεο ηεο. Γηα ηελ επίηεπμε ησλ ζηφρσλ ηεο Ηαηξηθήο Απνθαηάζηαζεο ζπλεξγάδεηαη κηα νκάδα εηδηθψλ, φπνπ ν θαζέλαο πξνζζέηεη ην δηθφ ηνπ θνκκάηη, ψζηε λα γίλεη κηα ζχλζεζε πξνο φθεινο ηνπ αζζελνχο. Σν ξφιν ηεο αλάιπζεο-νξγάλσζεο θαη ζχλζεζεο φισλ ησλ ζηνηρείσλ θαη κέζσλ πνπ δηαηίζεληαη αιιά θαη ηνπ αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ, ηνλ αλαιακβάλεη ν εηδηθφο γηαηξφο Φ.Η.Α.Π. Ο Φπζίαηξνο ζπληνλίδεη θαη θηλεηνπνηεί ηελ πνιπδηάζηαηε νκάδα πνπ απνηειείηαη απφ: θηλεζηνζεξαπεπηή, εξγνζεξαπεπηή, ινγνζεξαπεπηή, ςπρνιφγν, θνηλσληθφ ιεηηνπξγφ, λεπξνθπζηνιφγν, νξζσηίζηα, 18
δηαηηνιφγν, βνεζεηηθφ πξνζσπηθφ (λνζειεπηή, απνθιεηζηηθφ λνζνθφκν, ηξαπκαηηνθνξέα, θ.α.), ςπρνθηλεηηθφ εθπαηδεπηή θαη ηερλίηε θαηαζθεπήο αξζξψζεσλ. Οη Φπζίαηξνη ρξεζηκνπνηνχλ ηα ίδηα δηαγλσζηηθά εξγαιεία κε ηνπο άιινπο γηαηξνχο θαη ηα ζεξαπεπηηθά κέζα είλαη: ε θηλεζηνζεξαπεία, ε εξγνζεξαπεία, ε επαλεθπαίδεπζε ηνπ πεξηλένπ, ηα νξζσηηθά, ε ινγνζεξαπεία θαη ε επαλεθπαίδεπζε ησλ δηαηαξαρψλ θαηάπνζεο. Δπίζεο ν Φπζίαηξνο αζρνιείηαη κε ηελ ζπλνιηθή πγεηά ηνπ αζζελνχο πξνιακβάλνληαο θαη αληηκεησπίδνληαο κε θαξκαθεπηηθή αγσγή ηηο επηπινθέο ηεο λφζνπ ή ηεο καθξνρξφληαο παξακνλήο ζην θξεβάηη θαη ειέγρνληαο θαζεκεξηλά νπνηνδήπνηε πξφβιεκα ηνπ. Δθηφο απφ απηή ηε βαζηθή ζηειέρσζε ηεο νκάδαο ζε πάξα πνιιέο πεξηπηψζεηο απαηηείηαη κηα δηεπηζηεκνληθή ζπλεξγαζία κε πνιιέο άιιεο ηαηξηθέο εηδηθφηεηεο, φπσο Νεπξνρεηξνπξγηθή, Οξζνπεδηθή, Οπξνινγηθή, Φπρηαηξηθή ελψ, κέζα ζηελ νκάδα εληάζζεηαη επίζεο ν άξξσζηνο θαη ε νηθνγέλεηά ηνπ. Ζ ζπλεξγαζία απηή είλαη ακθίδξνκε θαη ζηεξίδεηαη ζηε ιήςε ζεξαπεπηηθψλ απνθάζεσλ θαη παξεκβάζεσλ θαη ζηελ αληαιιαγή επηζηεκνληθήο εκπεηξίαο θαη γλψζεσλ πξνο φθεινο ηνπ αξξψζηνπ. Απηή ε ιεηηνπξγία ηεο νκάδαο είλαη κηα δχζθνιε θαηάθηεζε, δηφηη απαηηεί νξγαλσκέλεο δνκέο πεξίζαιςεο, θαζνξηζκφ ξφισλ, εηδηθέο γλψζεηο ζηνλ θάζε ηνκέα θαη κηα ψξηκε αληίιεςε ηεο απηνλνκίαο θαη νξίσλ πνπ ζέηεη ε ίδηα ε ζπλεξγαζία. (Πεηξνπνχινπ Κσλ/λα, 2006) Ζ ΔΝΑΡΞΖ ΑΠΟΚΑΣΑΣΑΖ ΑΠΟ ΣΖΝ ΜΔΘ Ζ απνθαηάζηαζε σο δηαδηθαζία νθείιεη θαη ζα έπξεπε λα μεθηλά ήδε απφ ηελ Μνλάδα Δληαηηθήο Θεξαπείαο φπνπ πνιιέο θνξέο ν αζζελήο βξίζθεηαη ζε θαηάζηαζε θηλδχλνπ ηεο ίδηαο ηνπ ηεο δσήο. Δθεί νη γηαηξνί ηεο κνλάδαο επηδηψθνπλ ηελ επηβίσζε ηνπ αζζελνχο αγλνψληαο ηε ζεκαζία ηεο απνθαηάζηαζεο θαη παξνπζηάδεηαη πνιιέο θνξέο ην θαηλφκελν λα εμέξρνληαη απφ ηε κνλάδα δσληαλνί, θέξνληαο φκσο δηάθνξεο επηπινθέο ηεο λφζνπ θαη ηεο ζπλερνχο θαηάθιηζεο, Γηα ηελ έγθαηξε αληηκεηψπηζε ησλ θαηλνκέλσλ απηψλ νη γηαηξνί ηεο ΜΔΘ πνπ ελδηαθέξνληαη εθηφο απφ ηελ επηβίσζε θαη γηα ηελ κεηά ηε κνλάδα πνηφηεηα δσήο ησλ αζζελψλ ηνπο, έρνπλ θαζηεξψζεη ηελ κφληκε ζπλερή ζπλεξγαζία κε θπζίαηξν ν νπνίνο παξαθνινπζεί ηα πεξηζηαηηθά ηεο κνλάδαο θαη δίλεη ηηο θαηάιιειεο ζπκβνπιέο γηα ηε δηαρείξηζε ησλ άξξσζησλ απφ ην λνζειεπηηθφ πξνζσπηθφ, ηελ θαηάιιειε γηα θάζε αζζελή θηλεζηνζεξαπεία θαη ηε ρξήζε απαξαίηεησλ νξζψζεσλ θαη άιισλ βνεζεκάησλ. 19
ΔΛΛΖΝΗΚΖ ΚΑΗ ΓΗΔΘΝΖ ΝΟΜΟΘΔΗΑ ΓΗΑ ΣΑ ΑΜΔΑ 4 Ζ λνκνζεζία πνπ δηέπεη ηελ αλαπεξία, ζε δηεζλέο επίπεδν, έρεη ζεκαληηθά επεξεαζηεί απφ δηαθεξχμεηο θαη δηεζλείο ζπκβάζεηο, ζθνπφο ησλ νπνίσλ είλαη λα ζέζνπλ ξπζκηζηηθνχο θαλφλεο πνπ λα βειηηψλνπλ θαη λα πξνζηαηεχνπλ ηε δσή ησλ ΑΜΔΑ κε ηνλ θαιχηεξν δπλαηφ ηξφπν. Ζ θνηλσληθή πξνζηαζία ησλ ΑΜΔΑ εληάζζεηαη ζην δηεζλέο πιαίζην θαηνρχξσζεο ησλ θνηλσληθψλ δηθαησκάησλ κε ηελ Οηθνπκεληθή Γηαθήξπμε ηνπ ΟΖΔ γηα ηα Γηθαηώκαηα ηνπ Αλζξώπνπ θαη ζπκπιεξψλεηαη κε ηελ Δπξσπατθή ύκβαζε γηα ηελ Πξνζηαζία ησλ Αλζξσπίλσλ Γηθαησκάησλ θαη ησλ Θεκειησδώλ Διεπζεξηώλ, θαζψο επίζεο θαη κε ην Γηεζλέο ύκθσλν γηα ηα Οηθνλνκηθά, Κνηλσληθά θαη Μνξθσηηθά Γηθαηώκαηα (ΟΖΔ, 1966). Δμίζνπ ζεκαληηθέο είλαη θαη νη παξεκβάζεηο πνπ έρνπλ γίλεη ζε επίπεδν πκβνπιίνπ ηεο Δπξψπεο κε ηελ Δπξσπατθή ύκβαζε γηα ηελ Κνηλσληθή θαη Ηαηξηθή θαη ηνλ Δπξσπατθό Κνηλσληθό Υάξηε ηνπ 1961 πνπ απνηειεί ηνλ πην νινθιεξσκέλν κεραληζκφ ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπξψπεο ζηνλ ηνκέα ηεο πξνζηαζίαο ησλ θνηλσληθψλ δηθαησκάησλ. ην πιαίζην ηεο πεξαηηέξσ αλάπηπμεο θαη πξνζηαζίαο ησλ θνηλσληθψλ δηθαησκάησλ, ε Γεληθή πλέιεπζε ηνπ ΟΖΔ εμήγγεηιε ην 1975 ηε Γηαθήξπμε ησλ Γηθαησκάησλ ησλ ΑΜΔΑ, πνπ απνηειεί ζπλέπεηα ηεο εγγχεζε ησλ θξαηψλ-κειψλ ηνπ ΟΖΔ λα δξαζηεξηνπνηεζνχλ γηα λα πξνάγνπλ ην επίπεδν δσήο ησλ ΑΜΔΑ. ηηο λνκνζεηηθέο ξπζκίζεηο ζε δηεζλέο επίπεδν ζπγθαηαιέγεηαη θαη ε Γηαθήξπμε SUNDBERG ηνπ 1981, κε βαζηθέο αξρέο ηε ζπκκεηνρή, έληαμε θαη αλάπηπμε ηεο πξνζσπηθφηεηαο ησλ ΑΜΔΑ, ηελ απνθέληξσζε θαη ηνλ δηεπαγγεικαηηθφ ζπληνληζκφ, ελψ ηα δηθαηψκαηα ησλ ΑΜΔΑ εληζρχζεθαλ αθφκε πεξηζζφηεξν κε ηνλ Κνηλνηηθό Υάξηε ησλ Θεκειησδώλ Κνηλσληθώλ Γηθαησκάησλ ησλ Δξγαδνκέλσλ. Άμηα μερσξηζηήο κλείαο είλαη ε ζεζκνζέηεζε απφ ηνλ ΟΖΔ ησλ Πξόηππσλ Καλόλσλ γηα ηελ Δμίζσζε ησλ Δπθαηξηώλ γηα ηα ΑΜΔΑ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο Γεθαεηίαο ηνπ Ο.Ζ.Δ. γηα ηα ΑΜΔΑ (1983-1992). Σνλ Γεθέκβξην ηνπ 2000, ζε παλεγπξηθή Γηαθήξπμε ηνπ Δπξσπατθνχ Κνηλνβνπιίνπ, ηνπ πκβνπιίνπ θαη ηεο Δπηηξνπήο, ζεζκνζεηήζεθε ν Υάξηεο Θεκειησδώλ Γηθαησκάησλ ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο θαη ζηε ζπλέρεηα, κε βάζε ην άξζξν 23 ηεο πλζήθεο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο εθδφζεθε ε Οδεγία ηνπ πκβνπιίνπ 2000/78/ΔΚ, βάζεη ηεο νπνίαο απαγνξεχεηαη νπνηαδήπνηε άκεζε ή έκκεζε δηάθξηζε ιφγσ ζξεζθείαο ή πεπνηζήζεσλ, αλαπεξίαο, ειηθίαο ή γελεηήζηνπ πξνζαλαηνιηζκνχ σο πξνο ηελ πξφζβαζε ζηελ εξγαζία. 4 Οδεγφο ηνπ πνιίηε κε Αλαπεξία 20