Μουσείο και ιαδίκτυο

Μουσείο Επικοινωνία & Νέες Τεχνολογίες Αξιολόγηση ικτυακών Τόπων Μουσείων αποτελέσµατα έρευνας σε φοιτητές του Τµήµατος Πολιτισµικής Τεχνολογίας & Επικοινωνίας ρ. Ευαγγελία Καβακλή Σοφία Μπακογιάννη Μουσείο και ιαδίκτυο Ο αριθµός των µουσείων που προβάλλονται στο διαδίκτυο αυξάνεται συνεχώς: η Virtual Library Museums Pages (VLMP) η οποία διατηρείται από το International Council of Museums (ICOM) παρέχει εκτενή κατάλογο µε περισσότερα από 1000 on-line µουσεία το Νοέµβριο του 2001 κατοχυρώθηκε το Top Level Domain Name.museum για αποκλειστική χρήση των µουσείων το 1997 θεσπίστηκε το διεθνές συνέδριο Museum and the Web Οι λόγοι: η υψηλή δηµοτικότητα του διαδικτύου και ο συνεχώς αυξανόµενος αριθµός των χρηστών του περισσότεροι από 530 εκ. το 2001 και αναµένεται να ξεπεράσει το 1 δισ.µέχρι το 2005 το σχετικά χαµηλό κόστος που απαιτεί µια τέτοια επένδυση το διαδίκτυο σαν µέσο διάδοσης πληροφοριών ανταποκρίνεται στη λειτουργία της επικοινωνίας και της διάδοσης της γνώσης που εµπεριέχεται στον ορισµό του µουσείου Θετική ανταπόκριση του κοινού: ο αριθµός των επισκέψεων που δέχονται οι δικτυακοί τόποι µουσείων, δείχνουν ότι το κοινό αναζητά και εκτιµά την ύπαρξη µουσειακής πληροφορίας στο διαδίκτυο 2 1

Χρήσεις δικτυακών τόπων µουσείων Άµεση Ενηµέρωση online brochure / catalogue γνωστοποίηση των δραστηριοτήτων του σε παγκόσµια κλίµακα προσέλκυση επισκεπτών Αµφίδροµη Επικοινωνία άµεση, και ανέξοδη επικοινωνία µεταξύ όσων εµπλέκονται µε το µουσείο (µέσα και έξω από αυτό) δηµιουργία οµάδων επισκεπτών µε σηµείο αναφοράς το µουσείο και τις δραστηριότητές του ηµιουργία Νέων Υπηρεσιών εικονικές ξεναγήσεις σε εκθέσεις και πρόσβαση σε υλικό που δεν εκτίθεται διατήρηση αρχείου παλιότερων εκθέσεων δυνατότητα γνωριµίας του µουσείου σε άτοµα σε όλο τον κόσµο και σε άτοµα µε ειδικές ανάγκες παροχή πρόσβασης σε ερευνητές για επιστηµονική έρευνα στις συλλογές από µακριά (on line databases of collections) Ανάλυση Επισκεπτών συλλογή στοιχείων για τους επισκέπτες τους καλύτερη ανταπόκριση στις απαιτήσεις και επιθυµίες των επισκεπτών ηµιουργία µιας ουσιαστικής και µόνιµης σχέσης µε τους επισκέπτες εµπλοκή των επισκεπτών µε δραστηριότητες του µουσείου δυνατότητα δηµιουργίας προσωπικού αρχείου µε το µουσειακό υλικό, µε σηµειώσεις, προσωπικές εντυπώσεις που µπορούν να τις προβάλλουν και µέσα από την ιστοσελίδα του µουσείου 3 Ελληνικά Μουσεία στο ιαδίκτυο Το 90% των ελληνικών µουσείων δεν διατηρούν κάποια αυτόνοµη παρουσίαση στο διαδίκτυο σχεδόν ανύπαρκτη η παρουσία των Αρχαιολογικών Μουσείων την προβολή αναλαµβάνουν συχνά κάποιοι δηµόσιοι φορείς ( ιεύθυνση Τουρισµού, Ο.Τ.Α., Ν.Α., Πανεπιστήµια) ή και ιδιώτες Αξιοσηµείωτη η προσπάθεια του Υπουργείου Πολιτισµού (www.culture.gr) παρέχονται πληροφορίες σχετικά µε το σύνολο των ελληνικών µουσείων σύντοµη περιγραφή κυρίως των µόνιµων συλλογών ενιαίο στυλ, που δεν προβάλει τον χαρακτήρα του κάθε µουσείου Από τα υπόλοιπα 10% τα περισσότερα χρησιµοποιούν το δικτυακό του τόπο σαν on-line φυλλάδιο δεν υπάρχει κάποια διαδικασία διαρκούς ενηµέρωσης σε σχέση µε τις τρέχουσες δραστηριότητες του µουσείου πιθανά οφείλεται σε έλλειψη πόρων, ή εξειδικευµένου προσωπικού Υπάρχει τάση αλλαγής της κατάστασης ξεκίνησε (αν και όχι αποκλειστικά) από ιδιωτικά µουσεία 4 2

Ευχρηστία ιεπιφανειών ιαδικτύου Ευχρηστία ορίζεται, η δυνατότητα ενός προϊόντος να είναι αποτελεσµατικό, αποδοτικό και να παρέχει υποκειµενική ικανοποίηση στους χρήστες του αποτελεί µια από τις πιο σηµαντικές παραµέτρους ποιότητας διεπιφανειών διαδικτύου Τεχνικές αξιολόγησης ευχρηστίας Αναλυτικές: αξιολογούν τη συµβατότητα µιας διεπιφάνειας µε βασικούς κανόνες/αρχές σχεδιασµού υψηλή ταχύτητα φόρτωσης οµοιοµορφία και τήρηση συµβάσεων µικρό µέγεθος ιστοσελίδων Εµπειρικές: στοχεύουν στην καταγραφή των αντιδράσεων και απόψεων του χρήστη πειραµατικές τεχνικές: καταγραφή αντιδράσεων των χρηστών σε εξειδικευµένα εργαστήρια διερευνητικές τεχνικές (συνεντεύξεις, συµπλήρωση ερωτηµατολογίων, παρατηρήσεις πεδίου) 5 Μεθοδολογία Στόχος άµεσος: να διερευνήσει την απήχηση των δικτυακών τόπων στους νέους ποια είναι η εικόνα που αποκοµίζουν για το ίδιο το µουσείο ποια χαρακτηριστικά τους ελκύουν ποια τους απωθούν τι είναι αυτό που θα τους «κρατήσει» στο site και θα τους µετατρέψει σε µόνιµους επισκέπτες του µουσειακού δικτυακού τόπου ευρύτερος: εξαγωγή κάποιων κανόνων σχεδιασµού µουσειακών δικτυακών τόπων, βασισµένων σε «βέλτιστες πρακτικές» Μέθοδος ιερευνητική µέθοδος η οποία συνδυάζει: συµπλήρωση ερωτηµατολογίων αναφορές συµβάντων (self reporting) ιαδικασία 1η φάση: προσδιορισµός οµάδας αξιολόγησης 2η φάση: συµπλήρωση ερωτηµατολογίων και καταγραφή των αντιδράσεων των φοιτητών 6 3

Προσδιορισµός οµάδας αξιολόγησης Ο πληθυσµός που αποτέλεσε το αντικείµενο της έρευνας: οι φοιτητές του Β έτους του Τ.Π.Τ.Ε. Πρόκειται για µια επιλογή δείγµατος µε τα ακόλουθα χαρακτηριστικά: νέοι ηλικίας 19 25 ετών από διαφορετικά µέρη της Ελλάδας εξοικειωµένοι µε το διαδίκτυο και τις νέες τεχνολογίες έχουν προσωπικό ενδιαφέρον για πολιτισµικά θέµατα γνωρίζουν βασικές αρχές σχεδίασης εύχρηστων διεπιφανειών διαδικτύου αποτελούν τους εν δυνάµει επισκέπτες του πραγµατικού µουσείου και των ιστοσελίδων τους 7 Προσδιορισµός οµάδας αξιολόγησης -1 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 Η/Υ E-MAIL INTERNET ON-LINE SHOPING NAI OXI 8 4

Προσδιορισµός οµάδας αξιολόγησης -2 Στον ελεύθερο χρόνο τους: 35 45 75 βγαί νουν µε φίλους βλέ π ουν τηλε ό ρα σ η πηγαίνουν σι νεµ ά δι α β ά ζουν 44 45 σε ρ φά ρ ουν στο Inter net Πριν από ένα ταξίδι ζητούν πληροφορίες: 56 9 51 απ ό φίλους απ ό ταξιδιωτικούς οδηγούς απ ό το Inte rn et 68 απ ό αλ λ ο ύ 9 Προσδιορισµός οµάδας αξιολόγησης -3 100 90 80 70 60 50 40 NAI 30 OXI 20 10 0 µουσείων Έχουν Έχουν επισκεφτεί επισκεφτεί ιστοσελίδες ιστοσελίδες µουσείων Έχουν Έχουν επικοινωνήσει µε e-mail µε e-mail µε µε κάποιο κάποιο µουσείο µουσείο µουσείου Ανήκουν στους «φίλους» "φίλους" κάποιου µουσείου κάποιου 10 5

Προσδιορισµός οµάδας αξιολόγησης -4 Από τις ιστοσελίδες ενός µουσείου θέλουν να µάθουν: 51 48 78 68 74 για συλλογές για τοποθεσία και ώρες λειτουργίας για εκθέσεις/εκδηλώσεις εκπαιδευτικά προγράµµατα έρευνα του µουσείου 22 25 62 Στις ιστοσελίδες ενός µουσείου θέλουν να βρουν: 57 76 εκπαιδευτικό υλικό video τµήµα µε δώρα, αφίσες,κ.α. εικονική ξενάγηση εκδόσεις 11 Η Αξιολόγηση των ικτυακών Τόπων Μουσείων Περιλάµβανε: Επιλογή 2 από δείγµα 11 δικτυακών τόπων ένα site ελληνικού µουσείου ένα site µουσείου του εξωτερικού Καταγραφή της άποψής τους σχετικά µε την ευχρηστία των επιλεγµένων δικτυακών τόπων µε τη βοήθεια ενός ερωτηµατολογίου. Το ερωτηµατολόγιο είχε δοµηθεί µε βάση 3 άξονες διεπιφάνεια περιεχόµενο επικοινωνία Η διατύπωση των απαντήσεων περιλάµβανε: βαθµολόγηση µε βάση µια προκαθορισµένη κλίµακα (0-10) που αντιστοιχεί σε έκφραση συµφωνίας ή διαφωνίας από τον ερωτούµενο παράλληλο σχολιασµό και αιτιολόγηση της άποψης του αυτής (σε ελεύθερη µορφή) Κριτήρια επιλογής των δικτυακών τόπων των µουσείων: να αξιοποιούν σε µεγάλο βαθµό τις δυνατότητες του διαδικτύου και των διαδραστικών πολυµέσων να αποτελούν πόλο έλξης ενδιαφέροντος των φοιτητών να παρέχουν ικανό πλήθος πληροφοριών που να κρατά τον χρήστη στο site για αρκετό χρόνο 12 6

7

8

Επιλεγµένοι ικτυακοί Τόποι Ελληνικά Μουσεία 1) Το Μουσείο Μπενάκη www.benaki.gr 2) Το Τεχνικό Μουσείο www.tmth.edu.gr 3) Το Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης www.greekstatemuseum.com 4) Το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης www.cycladic.gr 5) Το Μουσείο Φρυσίρα www.frissirasmuseum.com Μουσεία Εξωτερικού 6) Το Βρετανικό Μουσείο www.thebritishmuseum.ac.uk 7) MoMA The Museum of Modern Art www.moma.org 8) Μουσείο του Λούβρου www.louvre.fr 9) State Hermitage Museum www.hermitagemuseum.org 10) National Gallery of Arts www.nga.gov 11) Το Μητροπολιτικό Μουσείο www.metmuseum.org 12) Fine Arts Museum of San Francisco www.thinker.org 17 Αποτελέσµατα - ιεπιφάνεια 10 9 8 7 6 5 4 3 ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ 2 1 0 Γενική Αισθητική Πολυπλοκότητα Ευκολία Πλοήγησης Κεντρική Κεντρική Σελίδ Σελίδα Χρήση Χρήση Τεχνολογιών 18 9

Σχόλια Η σοβαρότητα ταιριάζει στο µουσείο: «καλός χρωµατισµός, σοβαρό φόντο που ταιριάζει στο είδος του» «απλή, συντηρητική όπως πρέπει να δείχνει ένα µουσείο» «απλή και σοβαρή, ταιριάζει µε το κύρος του µουσείου» «εστιάζει την προσοχή στο περιεχόµενο, όχι στα εφέ» Ναι στη χρήση των τεχνολογιών, αλλά µε προϋποθέσεις: «αργεί να φορτώσει και απαιτεί την εγκατάσταση plug in τα οποία εγκαθίστανται χωρίς να ζητηθεί άδεια» «περιορισµένη αυτονοµία πλοήγησης (κατά την εικονική περιήγηση» «δεν αφήνει το χρήστη να αποφασίσει πως θα κάνει την εικονική του περιήγηση (επιλογή διαδροµής, εστίαση, zoom)» «Η παρουσίαση των αρχείων ήταν αρκετά αργή και πολλές φορές επιθυµούσα να σταµατήσω τη διαδικασία. Επίσης, δεν υπήρχε η δυνατότητα εστιάσω σε ένα σηµείο της εικόνας και περιορίστηκα στη γενική πλευρά των αντικειµένων» 19 Αποτελέσµατα - Περιεχόµενο ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ 9,5 9,0 8,5 8,0 7,5 7,0 Ευκολία αναζήτησης Αναζήτησης Πληροφοριών πληροφοριών Ακρίβεια Εγκυρότητα Επάρκεια Κατανόηση Πλήθος Εκπαιδευτική Εκπαιδευτική ιάσταση ιάσταση Ικανοποίηση διαφορετικών απαιτήσεις διαφορετικών επισκεπτών επισκεπτών 20 10

Σχόλια Η έλλειψη πληροφοριών αποµακρύνει τον «απαιτητικό» επισκέπτη: «Ο ιδιαίτερος σχεδιασµός του δίνει το έναυσµα για περισσότερη αναζήτηση στο ίδιο το site. Η ανυπαρξία όµως βάθους στην πληροφόρηση οδηγεί και στην αναζήτηση πληροφοριών, έξω από το συγκεκριµένο διαδικτυακό χώρο.» «Στην αρχή ενθουσιάστηκα από το flash,αλλά τελικά πρόσεξα ότι δεν έχει ιδιαίτερα πολλές πληροφορίες µετά από κάποιο σηµείο άρχισε να µου φαίνεται πολύ παιδικό και απόρησα µε τον αρχικό ενθουσιασµό µου!» «Το περιεχόµενο της ιστοσελίδας του µουσείου εξυπηρετεί µόνο τους τουρίστες και τους τυχαίους επισκέπτες.» «οι πληροφορίες που δίνονται είναι αρκετές για έναν «περαστικό» επισκέπτη αλλά χρειάζονται περισσότερες λεπτοµέρειες για κάποιον που θέλει να αποκτήσει γνώσεις γύρω από το µουσείο και τις συλλογές του σε βάθος» αντίθετα: «παραπάνω στοιχεία δεν νοµίζω να είχε και µια εγκυκλοπαίδεια θα το χρησιµοποιώ κάθε φορά που χρειάζοµαι πληροφορίες σχετικά µε την τέχνη» 21 Αποτελέσµατα - Επικοινωνία 8 7 6 5 4 3 2 ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ 1 0 Τρόποι Τρόποι επικοινωνίας επικοινωνίας Έκφραση προσωπικής γνώµης γνώµης ιαµόρφωση ιαµόρφωση προσωπικής παρουσίασης 22 11

Σχόλια Η ύπαρξη e-mail δεν συνιστά την απόδειξη ότι το µουσείο επιζητά τη γνώµη του επισκέπτη: «Έχω την εντύπωση ότι µπορώ να εκφράσω την γνώµη µου για την διαδικτυακή παρουσίαση του µουσείου αλλά δεν είµαι πολύ σίγουρη ότι ο λόγος που δίνεται το e-mail είναι αυτός. Αν ενδιαφέρονταν για τη γνώµη των επισκεπτών πάνω στη δικτυακή παρουσίαση του µουσείου θα αναφερόταν στο site ή θα υπήρχε κάποιου είδους φόρµα να συµπληρώσουν οι επισκέπτες.» «Η µόνη διέξοδος έκφρασης προσωπικής γνώµης είναι η αποστολή e- mail, η οποία δεν κοινοποιείται στο σύνολο των επισκεπτών του µουσείου. Εποµένως, ουσιαστικά, αποκόπτεται η δυναµική δυνατότητα έκφρασης προσωπικής άποψης και µεταφέρεται µόνο στο παθητικό επίπεδο της αποστολής e-mail σε ένα γενικό διαδικτυακό χώρο.» Προβληµατική συλλογικότητα «Το site δεν δίνει καµία αίσθηση συλλογικότητας, αν αυτή ερµηνευτεί ως η συµµετοχή σε µια ευρύτερη οµάδα ατόµων µε κοινό σηµείο το µουσείο. Αντίθετα, δίνει το αίσθηµα της µοναδικότητας στο χρήστη, αφού δίνει την αίσθηση ότι απευθύνεται αποκλειστικά σε αυτόν» αν και «η ύπαρξη ενότητας φίλων του µουσείου δηµιουργεί το αίσθηµα της συλλογικότητας στην εξερεύνηση του µουσείου» 23 Πιο χρήσιµη ενότητα Βάσεις εδοµένω / Γενικές Γνώσεις 10% Μηχανή αναζήτησης 3% On-line learning 4% Site map 3% Πληροφορίες για πραγµατική επίσκεψη 22% Συµµετοχή στο έργο του µουσείου 7% Εικονικές Περιηγήσεις 4% ραστηριότητες 20% Συλλογές 27% 24 12

Τι άρεσε Γενικές γνώσεις 10% Εκπαιδευτικά παιχνίδια 7% Φίλοι του µουσείου 2% Γενικές Πληροφορίες 2% Πωλητήριο 2% Πληροφορίες για συλλογές 40% Πληροφορίες για δραστηριότητες 13% Εικονική περιήγηση 24% 25 Τι δεν άρεσε 16 8 22 6 21 11 Εµπορική διάσταση " ιακρίσεις" στο ποιες ενότητες µεταφράζονται και ποιές όχι Ελιπές περιεχόµενο ή µη ενηµερωµένο Αισθητική / δοµή Περιεχόµενο περιορισµένου ενδιαφέροντος Άλλο 26 13

Τι θα ήθελαν να προσθέσουν 2 6 5 24 21 5 31 Περισσότερη Επικοινωνία Περισσότερη Τεχνολογία Βελτίωση των µηχανισµών αναζήτησης / πλοήγησης Περισσότερες Πληροφορίες υνατότητα οn-line Αγορών Πολύγλωσσο περιεχόµενο Άλλο 27 Γενικά πάνω από 90% δήλωσε, µετά την επίσκεψη του δικτυακού τόπου του µουσείου ότι θα ήθελε να επισκεφτεί το µουσείο η επαφή µε το µουσείο µέσω του αντίστοιχου δικτυακού τόπου είναι θετική για το µουσείο ακόµα και η έλλειψη πληροφορίας µπορεί να είναι θετική (εξάπτει την περιέργεια) λιγότερο από 30% δήλωσε ότι θα επισκέπτονταν κάποιον από τους δικτυακούς τόπους του µουσείου σε µόνιµη βάση: «υπό την προϋπόθεση ότι θα αποτελούσε φορέα ενηµέρωσης των καλλιτεχνικών πραγµάτων στην περιοχή δραστηριοποίησης του µουσείου» 28 14

Συµπεράσµατα Όπως και στην πραγµατική επίσκεψη, έτσι και στη δικτυακή το περιεχόµενο είναι αυτό που κρατά τον επισκέπτη η χρήση της τεχνολογίας ακόµα κι αν εντυπωσιάσει αρχικά, δεν µπορεί να κρατήσει το ενδιαφέρον του επισκέπτη Οι δικτυακοί τόποι των ελληνικών µουσείων στοχεύουν κυρίως στην προσέλκυση πραγµατικών επισκεπτών χρησιµοποιούν το διαδίκτυο για να ενηµερώσουν το κοινό σχετικά µε τις δραστηριότητες του µουσείου Οι δικτυακοί τόποι των µουσείων του εξωτερικού επιθυµούν να τους εµπλέξουν σε δικτυακές δραστηριότητες, παρέχοντας περισσότερες δυνατότητες αµφίδροµης επικοινωνίας διαδραστικά παιχνίδια ψηφιακές συλλογές και βάσεις δεδοµένων που µπορούν να χρησιµοποιηθούν από ερευνητές Η γενικότερη κουλτούρα και πιθανές προκαταλήψεις σχετικά µε το ύφος του µουσείου επηρεάζουν τη δικτυακή επίσκεψη είναι δύσκολο για το ελληνικό κοινό να συνδυάσει το µουσείο µε την εµπορική δραστηριότητα κάθε προσπάθεια επικοινωνίας πρέπει να λαµβάνει υπόψη την παιδεία, παραστάσεις και εµπειρίες του κοινού στο οποίο αναφέρεται 29 15