ΔΘΝΗΚΖ ΥΟΛΖ ΓΖΜΟΗΑ ΓΗΟΗΚΖΖ ΚΑ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΖ ΔΗΡΑ

Δ ΔΘΝΗΚΖ ΥΟΛΖ ΓΖΜΟΗΑ ΓΗΟΗΚΖΖ ΚΑ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΖ ΔΗΡΑ ΣΜΖΜΑ ΚΟΗΝΧΝΗΚΖ ΓΗΟΗΚΖΖ ΓΗΟΗΚΖΖ ΤΠΖΡΔΗΧΝ ΤΓΔΗΑ ΣΔΛΗΚΖ ΔΡΓΑΗΑ Θέκα: Φηινζνθία, Γνκή θαη Οξγάλσζε ησλ ςπρνθνηλσληθώλ πξνγξακκάησλ απεμάξηεζεο. Οη πεξηπηώζεηο ηνπ ΚΔΘΔΑ θαη ηνπ 18 ΑΝΧ. Δπηβιέπσλ: Πέηξνο Γηαλλνπιάηνο πνπδάζηξηα: Γιπθηψηε Οιπκπία ΑΘΖΝΑ 2011

2 ΠΔΡΗΛΖΦΖ Αληηθείκελν ηεο παξνχζαο εξγαζίαο απνηειεί ε κειέηε ησλ δχν κεγαιχηεξσλ ζηε ρψξα καο ςπρνθνηλσληθψλ (ζηεγλψλ) πξνγξακκάησλ απεμάξηεζεο απφ ηα λαξθσηηθά, ηνπ Κέληξνπ Θεξαπείαο Δμαξηεκέλσλ Αηφκσλ θαη ηνπ 18 ΑΝΧ, σο πξνο ηε ζεξαπεπηηθή ηνπο θηινζνθία θαη ηε δηνηθεηηθή ηνπο δνκή θαη νξγάλσζε. Σα ςπρνθνηλσληθά πξνγξάκκαηα απνηεινχλ έλαλ απφ ηνπο θχξηνπο ηχπνπο ππεξεζηψλ ζεξαπείαο ησλ εμαξηήζεσλ. Ζ ςπρνθνηλσληθή ζεξαπεία αλαθέξεηαη ζηε ζεξαπεία ρσξίο ρνξήγεζε ππνθαηάζηαησλ νπζηψλ, κε ζηφρν ηφζν ηε ζσκαηηθή φζν θαη ηελ ςπρνινγηθή απεμάξηεζε ηνπ ρξήζηε θαη εληέιεη ηελ πιήξε θνηλσληθή επαλέληαμή ηνπ. θνπφο ηεο εξγαζίαο είλαη ε δηαηχπσζε ζπκπεξαζκάησλ θαη αληίζηνηρσλ πξνηάζεσλ, ιακβάλνληαο ππφςε ηηο δηεζλείο θαηεπζπληήξηεο αξρέο ζεξαπείαο θαη πξφιεςεο ησλ εμαξηήζεσλ, ηελ νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή θξίζε πνπ πιήηηεη ηε ρψξα καο θαη ηελ ΔΔ, θαη ηηο ζπλαθφινπζεο πξνθιήζεηο πνπ αληηκεησπίδεη ην θξάηνο πξφλνηαο. Αξρηθά, παξνπζηάδεηαη ην αλαιπηηθφ πιαίζην ηεο ζεξαπείαο ησλ εμαξηήζεσλ, κε βαζηθνχο άμνλεο ηελ ελλνηνινγηθή θαη ηζηνξηθή πξνζέγγηζε ηεο εμάξηεζεο θαη ηεο ζεξαπείαο ηεο, ηελ πεξηγξαθή ηεο θηινζνθίαο ησλ ςπρνθνηλσληθψλ πξνγξακκάησλ, ηελ παξνπζίαζε ηνπ ειιεληθνχ ζεξαπεπηηθνχ ζπζηήκαηνο γηα ηηο εμαξηήζεηο θαη ηεο ζέζεο πνπ θαηέρνπλ ηα ζηεγλά πξνγξάκκαηα ζε απηφ. Μεζνδνινγηθή βάζε απνηέιεζε ε αλαζθφπεζε ηεο ζρεηηθήο βηβιηνγξαθίαο κε έκθαζε ζηηο εθζέζεηο θαη δηαθεξχμεηο εζληθψλ θαη δηεζλψλ νξγαληζκψλ. ηε ζπλέρεηα, αθνινπζεί ε παξνπζίαζε ηνπ ΚΔΘΔΑ θαη ηεο Μνλάδαο 18 ΑΝΧ σο πξνο ηελ ηαπηφηεηα, ηε δηνηθεηηθή ηνπο δνκή θαη νξγάλσζε, ηελ νξγάλσζε ησλ ππεξεζηψλ ηνπο θαη ηέινο ηε δξάζε ηνπο ζε ζρέζε κε ην ζχλνιν ηεο θνηλφηεηαο. Σν κέξνο απηφ βαζίζηεθε ζηε δηαλνκή εξσηεκαηνινγίνπ, ηε δηεμαγσγή ζπλεληεχμεσλ κε ην πξνζσπηθφ, θαζψο θαη ηε βηβιηνγξαθηθή αλαζθφπεζε εθδφζεσλ ησλ ίδησλ ησλ θνξέσλ (απνινγηζκνί, ζηαηηζηηθά ζηνηρεία, θαηάινγνο πξνζθεξφκελσλ ππεξεζηψλ). Σα ζπκπεξάζκαηα ηεο εξγαζίαο θαηαδεηθλχνπλ ηελ αλάγθε ελίζρπζεο ησλ πξνγξακκάησλ σο πξνο ην εχξνο θαη ην είδνο ησλ δηαθνξνπνηεκέλσλ ππεξεζηψλ ηνπο, πξνθεηκέλνπ λα αληαπνθξηζνχλ ζηηο παξνχζεο θαη δηαθαηλφκελεο αλάγθεο. Ζ ελίζρπζε απηή ζα πξέπεη λα ζπλνδεχεηαη απφ ζπζηεκαηηθή αμηνιφγεζε ηεο δξάζεο ηνπο θαη ηελ εθαξκνγή κεραληζκψλ ελαιιαθηηθήο ρξεκαηνδφηεζεο, πνπ έρνπλ ην πιενλέθηεκα λα

3 δηεπθνιχλνπλ ηελ θνηλσληθή επαλέληαμε ησλ ρξεζηψλ, ηε ζπκκεηνρή ηεο θνηλφηεηαο θαη εληέιεη ηελ αλάπηπμή ηεο, ε νπνία θαη ζπληζηά ηε βέιηηζηε ζηξαηεγηθή πξφιεςεο. Λέμεηο θιεηδηά: Δμαξηήζεηο, ηνμηθνεμάξηεζε, ζεξαπεία, απεμάξηεζε, κείσζε ηεο βιάβεο, ζπκβνπιεπηηθή, θνηλσληθή επαλέληαμε, πξφιεςε, ζεξαπεπηηθά πξνγξάκκαηα, ζεξαπεπηηθέο θνηλφηεηεο, πξνγξάκκαηα εζσηεξηθήο δηακνλήο, πξνγξάκκαηα εμσηεξηθήο παξαθνινχζεζεο, αμηνιφγεζε, έξεπλα απνηειεζκαηηθφηεηαο, πξνζαλαηνιηζκφο ζηελ θνηλφηεηα, εκπινθή ηεο θνηλφηεηαο

4 ΑBSTRACT The subject of this final project is the presentation of the two main programs of psychosocial drug treatment in Greece, KETHEA and 18 ANO, as far as their therapeutic philosophy and administrative organization are concerned. Programs of psychosocial treatment (drug-free programs) represent one of the main types of drug treatment services. Psychosocial treatment refers to treatment without prescription of substitute drugs with the goal to resolve both the physical and the psychological dependence of the addicted person. The purpose of the study is to reach conclusions and respective propositions, taking into account the international guiding principles of drug treatment and prevention, the socioeconomic crisis confronted by Greece and the EU, and the consequent challenges faced by the welfare state. Initially, the analytical framework of drug treatment is presented placing the emphasis on the historical and conceptual approach of drug dependence and treatment, the description of the treatment philosophy of psychosocial services, as well as the presentation of the Greek treatment system and the place of drug free programs in it. This part was based upon literature review, particularly declarations of national and international organizations. The presentation of KETHEA and 18 ANO that follows concerns their profile, their therapeutic philosophy, their administrative structure, the organization of the services offered and their community oriented actions. This part was based upon a questionnaire, interviews with the personnel and review of relative publications (reports, statistics, lists of services offered). As the conclusions state, there is a need to support the two programs as to the breadth and the different types of their services, in order to answer to the current and future needs for drug treatment, prevention and social reintegration. This support should be combined with systematic evaluations and implementation of alternative funding mechanisms which have the advantage to facilitate social reintegration of the addicted persons, community participation and finally community development. The latter is considered to be the optimal prevention strategy.

5 Key words: Addictions, drug-dependence, drug treatment, harm reduction, counseling, social reintegration, prevention, therapeutic programs, therapeutic community, inpatient programs, outpatient programs, evaluation, effectiveness research, community oriented action, community involvement

6 ΔΤΥΑΡΗΣΗΔ Δπραξηζηψ ηνπο δχν θνξείο πνπ παξαρψξεζαλ ηελ άδεηά ηνπο γηα ηε ζπιινγή ηνπ αλαγθαίνπ πιηθνχ γηα ηελ πξαγκαηνπνίεζε ηεο εξγαζίαο. Δηδηθέο επραξηζηίεο νθείινληαη ζηελ Κ α Καηεξίλα Μάηζα, επηζηεκνληθά ππεχζπλε ηνπ 18 ΑΝΧ, γηα ηε βνήζεηά ηεο θαη ηελ παξαρψξεζε ζπλέληεπμεο. Δπίζεο, ζηνλ Κ ν Γεκήηξε Τθαληή, ππεχζπλν ηνπ Σκήκαηνο Έξεπλαο ηνπ 18 ΑΝΧ, θαη ζην πξνζσπηθφ ηνπ Σνκέα Έξεπλαο ηνπ ΚΔΘΔΑ, γηα ηε ζπκπιήξσζε ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ θαη ηε ζπλδξνκή ηνπο ζηε ζπγθέληξσζε ησλ απαξαίηεησλ πιεξνθνξηψλ. Σέινο, επραξηζηψ ζεξκά ηνλ Κ ν Πέηξν Γηαλλνπιάην γηα ηελ αλάζεζε θαη ηελ θαζνδήγεζε ηεο εξγαζίαο απηήο.

7 ΤΝΣΟΜΟΓΡΑΦΗΔ Γ ΓΑΘ Γ ΘΠ ΔΔ Γεληθή πλέιεπζε Γείθηεο Αίηεζεο Θεξαπείαο Γηνηθεηηθφ πκβνχιην Θεξαπεπηηθφ Πξφγξακκα Δπξσπατθή Έλσζε ΔΚΚΔΔ Δμεηδηθεπκέλν Κέληξν Κνηλσληθήο θαη Δπαγγεικαηηθήο Δπαλέληαμεο ΔΚΠΝΣ Δπξσπατθφ Κέληξν Παξαθνινχζεζεο Ναξθσηηθψλ θαη Σνμηθνκαλίαο ΔΚΣΔΠΝ ΔΓΤ ΔΤ ΘΚ ΘΠ ΗΔΚ KNN ΚΔΘΔΑ ΜΜΔ Δζληθφ Κέληξν Σεθκεξίσζεο θαη Πιεξνθφξεζεο γηα ηα Ναξθσηηθά Δζληθή ρνιή Γεκφζηαο Τγείαο Δζληθφ χζηεκα Τγείαο Θεξαπεπηηθή Κνηλφηεηα Θεξαπεπηηθφ Πξφγξακκα Ηλζηηηνχην Δπαγγεικαηηθήο Καηάξηηζεο Κψδηθαο Νφκσλ γηα ηα Ναξθσηηθά Κέληξν Θεξαπείαο Δμαξηεκέλσλ Αηφκσλ Μέζα Μαδηθήο Δλεκέξσζεο Ν. Νφκνο ΝΓ ΟΚΑΝΑ ΟΖΔ ΠΟΤ ΤΤΚΑ Ννκνζεηηθφ Γηάηαγκα Οξγαληζκφο θαηά ησλ λαξθσηηθψλ Οξγαληζκφο Ζλσκέλσλ Δζλψλ Παγθφζκηνο Οξγαληζκφο Τγείαο Τπνπξγείν Τγείαο θαη Κνηλσληθήο Αιιειεγγχεο

8 ΦΝΑ ΦΝΘ DSM IHRA UN UNGASS UNODC WFTC Φπρηαηξηθφ Ννζνθνκείν Αηηηθήο Φπρηαηξηθφ Ννζνθνκείν Θεζζαινλίθεο Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders International Harm Reduction Association United Nations United Nations General Assembly United Nations Office on Drugs and Crime World Federation of Therapeutic Communities

9 ΠΗΝΑΚΑ ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΧΝ 1. ΔΗΑΓΧΓΖ 12 1.1 Θ ΔΙΕΘΝΘ ΤΗΘΣΘΘ ΓΙΑ ΣΘ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΣΩΝ ΕΞΑΡΣΘΕΩΝ 12 1.2 ΑΝΣΙΚΕΙΜΕΝΟ ΚΑΙ ΚΟΠΟ ΣΘ ΕΡΓΑΙΑ 13 1.3 ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΔΟΜΘ 14 2. Ζ ΘΔΡΑΠΔΗΑ ΣΧΝ ΔΞΑΡΣΖΔΧΝ 17 2.1 ΕΞΑΡΣΗΕΙ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΣΩΝ ΕΞΑΡΣΗΕΩΝ: ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙ ΙΣΟΡΙΚΗ ΠΡΟΕΓΓΙΗ 17 2.1.1 ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΟ ΠΡΟΔΙΟΡΙΜΟ ΣΩΝ ΕΞΑΡΣΘΕΩΝ 17 2.1.2 Θ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΣΘ ΣΟΞΙΚΟΕΞΑΡΣΘΘ: ΙΣΟΡΙΑ ΚΑΙ ΚΤΡΙΑΡΧΕ ΠΡΟΕΓΓΙΕΙ 18 2.1.3 ΟΙ ΒΑΙΚΟΙ ΣΤΠΟΙ ΤΠΘΡΕΙΩΝ ΣΘ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΣΩΝ ΕΞΑΡΣΘΕΩΝ 20 2.1.4 ΣΑ ΨΤΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΣΑ ΑΠΕΞΑΡΣΘΘ 23 2.1.5 ΟΙ ΚΑΣΕΤΘΤΝΣΘΡΙΕ ΑΡΧΕ ΣΘ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΚΑΙ ΣΘ ΠΡΟΛΘΨΘ ΣΩΝ ΕΞΑΡΣΘΕΩΝ (ΟΘΕ-ΠΟΤ) 25 2.2 Η ΣΟΞΙΚΟΕΞΑΡΣΗΗ ΚΑΙ Η ΘΕΡΑΠΕΤΣΙΚΗ ΑΝΣΙΜΕΣΩΠΙΗ ΣΗ ΣΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 28 2.2.1 Θ ΣΟΞΙΚΟΕΞΑΡΣΘΘ ΣΘΝ ΕΛΛΑΔΑ: ΙΣΟΡΙΚΑ ΚΑΙ ΕΠΙΔΘΜΙΟΛΟΓΙΚΑ ΣΟΙΧΕΙΑ 28 2.2.2 ΣΟ ΕΛΛΘΝΙΚΟ ΘΕΡΑΠΕΤΣΙΚΟ ΤΣΘΜΑ ΓΙΑ ΣΙ ΕΞΑΡΣΘΕΙ 29 2.2.3 ΣΑ ΨΤΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΣΑ ΣΟ ΕΛΛΘΝΙΚΟ ΘΕΡΑΠΕΤΣΙΚΟ ΤΣΘΜΑ 33 3. ΚΔΝΣΡΟ ΘΔΡΑΠΔΗΑ ΔΞΑΡΣΖΜΔΝΧΝ ΑΣΟΜΧΝ 36 3.1 Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΣΟΤ ΜΟΝΣΕΛΟΤ ΣΩΝ ΘΕΡΑΠΕΤΣΙΚΩΝ ΚΟΙΝΟΣΗΣΩΝ 36 3.1.1 ΣΑΤΣΟΣΘΣΑ ΚΑΙ ΤΝΣΟΜΘ ΙΣΟΡΙΑ ΣΩΝ ΘΚ ΣΟΤ ΚΕΘΕΑ 36 3.1.2 Ο Ν.1729/1987 ΚΑΙ Θ ΑΡΧΘ ΣΘ ΑΤΣΟΔΙΑΧΕΙΡΙΘ 37 3.1.3 ΔΙΟΙΚΘΣΙΚΘ ΔΟΜΘ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΩΘ: ΑΠΟΚΕΝΣΡΩΘ ΚΑΙ ΤΜΜΕΣΟΧΙΚΟΣΘΣΑ 38 3.2 ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΩΗ ΣΩΝ ΤΠΗΡΕΙΩΝ ΣΟΤ ΚΕΘΕΑ 40 3.2.1 ΤΝΣΟΜΘ ΠΑΡΟΤΙΑΘ ΣΩΝ ΘΕΡΑΠΕΤΣΙΚΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΣΩΝ ΣΟΤ ΚΕΘΕΑ 40 3.2.2 Θ ΟΡΓΑΝΩΘ ΣΘ ΒΑΙΚΘ ΘΕΡΑΠΕΤΣΙΚΘ ΔΙΑΔΙΚΑΙΑ 42 3.2.3 ΤΠΘΡΕΙΕ ΤΜΒΟΤΛΕΤΣΙΚΘ ΚΑΙ ΜΕΙΩΘ ΣΘ ΒΛΑΒΘ 44 3.2.4 ΔΡΑΕΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΘ ΕΠΑΝΕΝΣΑΞΘ 45 3.2.5 ΠΑΡΕΜΒΑΕΙ ΠΡΟΛΘΨΘ 46 3.3 ΣΕΛΕΧΩΗ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΗ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΤ ΔΤΝΑΜΙΚΟΤ 47 3.3.1 ΚΑΝΟΝΙΜΟ ΕΡΓΑΙΑ ΚΑΙ ΒΑΙΚΕ ΚΑΣΕΤΘΤΝΕΙ ΣΘ ΔΙΑΧΕΙΡΙΘ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΤ ΔΤΝΑΜΙΚΟΤ 47 3.3.2 ΚΑΣΑΝΟΜΘ ΣΟΤ ΠΡΟΩΠΙΚΟΤ ΑΝΑ ΣΟΜΕΑ ΑΠΑΧΟΛΘΘ ΚΑΙ ΑΝΑ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΘ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ 49

10 3.4 ΧΡΗΜΑΣΟΔΟΣΗΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΗ 50 3.4.1 ΓΕΝΙΚΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΧΑΡΑΚΣΘΡΙΣΙΚΑ 50 3.4.2 ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΘ ΕΞΕΛΙΞΘ ΕΟΔΩΝ ΚΑΙ ΔΑΠΑΝΩΝ (2008-2010) 51 3.4.3 ΑΝΑΛΤΘ ΕΟΔΩΝ ΚΑΙ ΔΑΠΑΝΩΝ 2010 54 3.5 ΔΕΙΚΣΗ ΑΙΣΗΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ, ΔΙΑΔΙΚΑΙΕ ΑΞΙΟΛΟΓΗΗ ΚΑΙ ΠΡΟΑΝΑΣΟΛΙΜΟ ΣΗΝ ΚΟΙΝΟΣΗΣΑ ΣΟΤ ΚΕΘΕΑ 55 3.5.1 ΧΑΡΑΚΣΘΡΙΣΙΚΑ ΣΩΝ ΑΣΟΜΩΝ ΠΟΤ ΑΙΣΟΤΝΣΑΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΣΟ ΚΕΘΕΑ 55 3.5.2 ΑΞΙΟΛΟΓΘΘ ΚΑΙ ΕΡΕΤΝΕ ΑΠΟΣΕΛΕΜΑΣΙΚΟΣΘΣΑ ΣΟ ΚΕΘΕΑ 56 3.5.3 ΔΙΚΣΤΩΘ ΚΑΙ ΠΡΟΑΝΑΣΟΛΙΜΟ ΣΘΝ ΚΟΙΝΟΣΘΣΑ 57 4. Ζ ΜΟΝΑΓΑ ΑΠΔΞΑΡΣΖΖ 18 ΑΝΧ 59 4.1 ΣΟ 18 ΑΝΩ Ω ΜΟΝΑΔΑ ΑΠΕΞΑΡΣΗΗ ΣΟΤ ΨΝΑ 59 4.1.1 ΣΑΤΣΟΣΘΣΑ ΚΑΙ ΤΝΣΟΜΘ ΙΣΟΡΙΑ ΣΟΤ 18 ΑΝΩ 59 4.1.2 ΔΙΟΙΚΘΣΙΚΘ ΔΟΜΘ: Θ ΙΕΡΑΡΧΙΚΘ ΔΙΑΡΘΡΩΘ ΚΑΙ Θ ΔΙΑΚΡΙΘ Ε ΣΟΜΕΙ 60 4.2 Η ΟΡΓΑΝΩΗ ΣΩΝ ΤΠΗΡΕΙΩΝ ΣΟΤ 18 ΑΝΩ 60 4.2.1 ΣΟ ΟΡΓΑΝΟΓΡΑΜΜΑ ΣΟΤ 18 ΑΝΩ ΚΑΙ ΟΙ ΣΤΠΟΙ ΘΕΡΑΠΕΤΣΙΚΩΝ ΤΠΘΡΕΙΩΝ 60 4.2.2 Θ ΟΡΓΑΝΩΘ ΣΘ ΒΑΙΚΘ ΘΕΡΑΠΕΤΣΙΚΘ ΔΙΑΔΙΚΑΙΑ 62 4.2.3 ΣΑ ΕΙΔΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΣΑ ΣΟΤ 18 ΑΝΩ 65 4.2.4 ΤΠΘΡΕΙΕ ΤΜΒΟΤΛΕΤΣΙΚΘ 66 4.2.5 ΔΡΑΕΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΘ ΕΠΑΝΕΝΣΑΞΘ 67 4.2.6 ΠΑΡΕΜΒΑΕΙ ΠΡΟΛΘΨΘ 69 4.3 ΖΗΣΗΜΑΣΑ ΚΛΙΝΙΚΗ ΔΙΑΚΤΒΕΡΝΗΗ: ΔΙΑΧΕΙΡΙΗ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΤ ΔΤΝΑΜΙΚΟΤ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΗ 70 4.3.1 Θ ΘΕΡΑΠΕΤΣΙΚΘ ΟΜΑΔΑ ΣΟΤ 18 ΑΝΩ 70 4.3.2 ΧΡΘΜΑΣΟΔΟΣΘΘ ΚΑΙ ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΘ ΕΞΕΛΙΞΘ ΔΑΠΑΝΩΝ ΣΟΤ 18 ΑΝΩ (2006-2009) 72 4.4 ΔΕΙΚΣΗ ΑΙΣΗΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ, ΑΞΙΟΛΟΓΗΗ ΤΠΗΡΕΙΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΑΝΑΣΟΛΙΜΟ ΣΗΝ ΚΟΙΝΟΣΗΣΑ ΣΟΤ 18 ΑΝΩ 73 4.4.1 ΧΑΡΑΚΣΘΡΙΣΙΚΑ ΣΩΝ ΑΣΟΜΩΝ ΠΟΤ ΑΙΣΟΤΝΣΑΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΣΟ 18 ΑΝΩ 73 4.4.2 ΑΞΙΟΛΟΓΘΘ ΚΑΙ ΕΡΕΤΝΕ ΑΠΟΣΕΛΕΜΑΣΙΚΟΣΘΣΑ ΣΟ 18 ΑΝΩ 74 4.4.3 ΔΙΚΣΤΩΘ ΣΟΤ 18 ΑΝΩ ΚΑΙ ΠΡΟΑΝΑΣΟΛΙΜΟ ΣΘΝ ΚΟΙΝΟΣΘΣΑ 76 5. ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ ΚΑΗ ΠΡΟΣΑΔΗ 78 ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ 83 ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ 90 Ι. ΚΕΘΕΑ 91 Ι.1 ΣΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΣΘ ΙΔΡΤΘ ΣΘ ΙΘΑΚΘ 91

11 I.2 ΚΑΣΑΛΟΓΟ ΤΜΒΟΤΛΕΤΣΙΚΩΝ ΚΕΝΣΡΩΝ ΣΟΤ ΚΕΘΕΑ ΚΑΙ ΑΡΙΘΜΟ ΑΣΟΜΩΝ ΠΟΤ ΕΞΤΠΘΡΕΣΘΘΘΚΑΝ (2010) 93 I.3 ΚΑΣΑΛΟΓΟ ΜΟΝΑΔΩΝ ΨΤΧΙΚΘ ΑΠΕΞΑΡΣΘΘ ΚΕΘΕΑ ΚΑΙ ΑΡΙΘΜΟ ΑΣΟΜΩΝ ΠΟΤ ΕΞΤΠΘΡΕΣΘΘΘΚΑΝ (2010) 94 I. 4 ΚΑΣΑΛΟΓΟ ΚΕΝΣΡΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΘ ΕΠΑΝΕΝΣΑΞΘ ΚΕΘΕΑ ΚΑΙ ΑΡΙΘΜΟ ΑΣΟΜΩΝ ΠΟΤ ΕΞΤΠΘΡΕΣΘΘΘΚΑΝ (2010) 95 Ι. 5 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΣΑ ΣΟ ΠΛΑΙΙΟ ΣΟΤ ΤΣΘΜΑΣΟ ΠΟΙΝΙΚΘ ΔΙΚΑΙΟΤΝΘ ΚΑΙ ΑΡΙΘΜΟ ΑΣΟΜΩΝ ΠΟΤ ΕΞΤΠΘΡΕΣΘΘΘΚΑΝ (2010) 96 Ι.6 ΟΙ ΤΠΘΡΕΙΕ ΣΟΤ ΕΞΕΙΔΙΚΕΤΜΕΝΟΤ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΣΟ ΓΙΑ ΜΕΣΑΝΑΣΕ ΚΕΘΕΑ MOSAIC 97 Ι.7 ΚΑΣΑΝΟΜΘ ΣΟΤ ΠΡΟΩΠΙΚΟΤ ΣΟΤ ΚΕΘΕΑ ΑΝΑ ΣΟΜΕΑ ΑΠΑΧΟΛΘΘ ΚΑΙ ΑΝΑ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΘ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ (31.12.2010) 98 Ι.8 ΚΑΣΑΝΟΜΘ ΔΑΠΑΝΩΝ ΚΕΘΕΑ 2010 ΑΝΑ ΣΟΜΕΑ ΔΡΑΣΘΡΙΟΣΘΣΑ 99 ΙΙ. 18 ΑΝΩ 100 II.1 Θ ΙΣΟΡΙΑ ΣΟΤ 18 ΑΝΩ. AΠΟΜΑΓΝΘΣΟΦΩΝΘΜΕΝΟ ΑΠΟΠΑΜΑ ΤΝΕΝΣΕΤΞΘ ΜΕ ΣΘΝ ΕΠΙΣΘΜΟΝΙΚΑ ΤΠΕΤΘΤΝΘ ΣΟΤ 18 ΑΝΩ ΚΑΣΕΡΙΝΑ ΜΑΣΑ 100 ΙΙ.2 ΟΡΓΑΝΟΓΡΑΜΜΑ ΨΝΑ 105 ΙΙ. 3 ΟΙ ΔΟΜΕ ΟΠΟΤ ΣΕΓΑΗΟΝΣΑΙ ΟΙ ΤΠΘΡΕΙΕ ΣΟΤ 18 ΑΝΩ 106 IV. ΕΡΩΣΗΜΑΣΟΛΟΓΙΟ 108

12 1. ΔΗΑΓΧΓΖ 1.1 Ζ δηεζλήο ζπδήηεζε γηα ηε ζεξαπεία ησλ εμαξηήζεσλ Χο αληηθείκελν δεκφζηαο πνιηηηθήο, ε ηνμηθνκαλία απνηειεί έλα ζχλζεην πεδίν, φπνπ δηαζηαπξψλνληαη ε δεκφζηα ηάμε θαη ε δηθαηνζχλε αθελφο θαη ε δεκφζηα πγεία αθεηέξνπ. Μέρξη ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 70, νη δηεζλείο ζπκβάζεηο ειάρηζηα θάλνπλ ιφγν γηα ηε ζεξαπεπηηθή αληηκεηψπηζε ηεο ηνμηθνκαλίαο, δίλνληαο έκθαζε ζηελ θαηαζηνιή ηεο ρξήζεο θαη ηεο δηαθίλεζεο ησλ λαξθσηηθψλ 1. Σε ζηαδηαθή έληαμε ησλ εμαξηήζεσλ ζην πεδίν ηεο δεκφζηαο πγείαο ζεκαηνδνηεί ε χκβαζε γηα ηηο ςπρνηξφπνπο νπζίεο ηνπ ΟΖΔ ηνπ 1971, ε νπνία εηζάγεη κε κεγαιχηεξε έκθαζε ζε ζρέζε κε ην παξειζφλ ηελ ππνρξέσζε ησλ ζπκβαιινκέλσλ θξαηψλ γηα ιήςε ζεξαπεπηηθψλ κέηξσλ 2. Σν 1987, ε Γηεζλήο Γηάζθεςε γηα ηελ Σνμηθνεμάξηεζε θαη ην Παξάλνκν Δκπφξην πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ππφ ηελ αηγίδα ηνπ ΟΖΔ, κεηαηνπίδεη ηελ έκθαζε ηεο πνιηηηθήο γηα ηα λαξθσηηθά ζηελ πιεπξά ηεο δήηεζεο, πηνζεηψληαο ην Οινθιεξσκέλν Γηεπηζηεκνληθφ Πιαίζην Μειινληηθψλ Γξαζηεξηνηήησλ γηα ηνλ Έιεγρν ηεο Καηάρξεζεο Ναξθσηηθψλ (Comprehensive Multidisciplinary Outline of Future Activities in Drug Abuse Control) 3. ήκεξα, ηα 2/3 ησλ ρσξψλ κειψλ ηνπ ΠΟΤ δηαζέηνπλ θξαηηθέο ππεξεζίεο γηα ηε ζεξαπεία ησλ εμαξηήζεσλ 4, ελψ ζηελ ΔΔ πεξηζζφηεξα απφ 1.000.000 εμαξηεκέλα άηνκα εθηηκάηαη φηη ιακβάλνπλ θάπνηα κνξθή ζεξαπείαο 5. Παξά ηελ αχμεζε πνπ θαηαγξάθεηαη ζε επξσπατθφ θαη εζληθφ επίπεδν σο πξνο ηε δηαζεζηκφηεηα θαη ηε δήηεζε ππεξεζηψλ ζεξαπείαο ηεο ηνμηθνεμάξηεζεο, πξνβιήκαηα 1 Βι. Μάξηνο Μαξζέινο, Δμαξηεζηνγόλεο Οπζίεο. Φαξκαθνινγία-Σνμηθνινγία-Ιζηνξία-Κνηλσληνινγία- Ννκνζεζία, Σππσζήησ, Αζήλα, 1997, ζ. 245 2 Βι. Ν. 348/1976 (ΦΔΚ/Α /15.6.1976): Πεξί θπξψζεσο ησλ ππφ 21 εο Φεβξνπαξίνπ 1971 πκβάζεσο επί ησλ ςπρνηξφπσλ νπζηψλ, άξ. 20 1. Βι. επίζεο Ν. 1105/1972 (ΦΔΚ 36/Α /10.3.1972): Πεξί θπξψζεσο ηεο Δληαίαο πκβάζεσο ηνπ 1961 επί ησλ Ναξθσηηθψλ, αξ. 38 1 θαη 2 3 UNGASS, Declaration on the Guiding Principles of Drug Demand Reduction, A/RES/S-20/3, 10.6.1998, http://www.un.org/documents/ga/res/20sp/a20spr03.htm 4 WHO, Atlas on substance use (2010): resources for the prevention and treatment of substance use disorders, Geneva, 2010, ζ. 23 5 ΔΚΠΝΣ, Η θαηάζηαζε ηνπ πξνβιήκαηνο ησλ λαξθσηηθώλ ζηελ Δπξώπε, Τπεξεζία Δθδφζεσλ ηεο ΔΔ, Λνπμεκβνχξγν, 2010, ζ. 15

13 εμαθνινπζνχλ λα ππάξρνπλ σο πξνο ηελ ηζφηεηα ζηελ πξφζβαζε είηε απηή αθνξά παξάγνληεο γεσγξαθηθνχο είηε εηδηθέο θνηλσληθέο νκάδεο (π.ρ. θπιαθέο). Σν ρέδην Γξάζεο ηεο ΔΔ 2009-2012, ζε φ,ηη αθνξά ηα κέηξα θαη ηηο πνιηηηθέο κείσζεο ηεο δήηεζεο ζπλνπηηθά πξνβιέπεη: Βειηίσζε ηεο απνηειεζκαηηθφηεηάο, ηεο δηαζεζηκφηεηαο θαη ηεο πνηφηεηαο ησλ ππεξεζηψλ πξφιεςεο, ζεξαπείαο, κείσζεο ηεο βιάβεο θαη θνηλσληθήο επαλέληαμεο Αληαπφθξηζε ζηηο δηαθνξνπνηεκέλεο αλάγθεο ησλ ρξεζηψλ αλάινγα κε ηνλ ππνπιεζπζκφ ζηνλ νπνίν αλήθνπλ Δπνπηεία απφ ηα θξάηε κέιε ηεο δηαζεζηκφηεηαο θαη ηεο απνηειεζκαηηθφηεηαο ησλ πξνγξακκάησλ κείσζεο ηεο δήηεζεο θαη ζέζπηζε ελφο πξνηχπνπ ειάρηζηεο πνηφηεηαο 6. Ζ ηξέρνπζα θνηλσληθν-νηθνλνκηθή θξίζε κε ηελ νπνία είλαη αληηκέησπε ε Διιάδα θαη ε ΔΔ, εληείλνληαο ηελ αλεξγία, ηελ πεξηζσξηνπνίεζε θνηλσληθψλ νκάδσλ θαη ηηο ςπρηθέο δηαηαξαρέο, απεηιεί κε αχμεζε ηνπ αξηζκνχ θαη ησλ αλαγθψλ ησλ ηνμηθνκαλψλ, ελψ παξάιιεια επηβάιιεη πεξηνξηζκνχο ζην θξάηνο πξφλνηαο, γελλψληαο εξσηήκαηα σο πξνο ηνπο θηλδχλνπο πνπ δηαηξέρνπλ ηφζν νη ίδηνη νη ρξήζηεο φζν θαη νη θνηλσλίεο ζηηο νπνίεο αλήθνπλ 7. 1.2 Αληηθείκελν θαη ζθνπφο ηεο εξγαζίαο Αληηθείκελν ηεο παξνχζαο εξγαζίαο απνηειεί ε κειέηε ησλ δχν κεγαιχηεξσλ ςπρνθνηλσληθψλ (ζηεγλψλ) πξνγξακκάησλ απεμάξηεζεο απφ ηα λαξθσηηθά ζηελ Διιάδα, ηνπ Κέληξνπ Θεξαπείαο Δμαξηεκέλσλ Αηφκσλ θαη ηνπ Σκήκαηνο Ναξθσηηθψλ ηεο Μνλάδαο 18 ΑΝΧ, πνπ αλήθεη ζην Φπρηαηξηθφ Ννζνθνκείν Αηηηθήο (Γαθλί), σο πξνο ηε ζεξαπεπηηθή ηνπο θηινζνθία θαη ηε δηνηθεηηθή ηνπο δνκή θαη νξγάλσζε. θνπφο ηεο εξγαζίαο είλαη ε δηαηχπσζε ζπκπεξαζκάησλ θαη αληίζηνηρσλ πξνηάζεσλ, ιακβάλνληαο ππφςε ην ηξηπιφ αίηεκα ηεο επάξθεηαο, ηεο ηεθκεξησκέλεο απνηειεζκαηηθφηεηαο ησλ ζεξαπεπηηθψλ ππεξεζηψλ ζε ζρέζε κε ην θφζηνο ηνπο θαη ηεο αλάπηπμεο ζηξαηεγηθψλ αληηκεηψπηζεο ησλ πεξηνξηζκψλ ζηε ρξεκαηνδφηεζή ηνπο. 6 Δπξσπατθφ πκβνχιην, ρέδην Γξάζεο ηεο ΔΔ γηα ηα λαξθσηηθά 2009-2012), Δπίζεκε Δθεκεξίδα ηεο ΔΔ, αξηζ. C326, 20.12.2008, νnline http://eurlex.europa.eu/lexuriserv/lexuriserv.do?uri=celex:52008xg1220(01):el:html 7 ΔΚΠΝΣ, ό.π., ζ. 15

14 Χο επηκέξνπο ζηφρνη ηίζεληαη: Ζ αλαιπηηθή πξνζέγγηζε ηεο ζεξαπείαο ησλ εμαξηήζεσλ θαη ε θαηαλφεζε ηεο θηινζνθίαο ησλ ςπρνθνηλσληθψλ πξνγξακκάησλ Ζ παξνπζίαζε ηεο ζέζεο ησλ ςπρνθνηλσληθψλ πξνγξακκάησλ ζην πιαίζην ηνπ ειιεληθνχ ζεξαπεπηηθνχ ζπζηήκαηνο γηα ηηο εμαξηήζεηο Ζ αλάδεημε ηεο ηδηαίηεξεο ηαπηφηεηαο θαη ηζηνξίαο ηνπ θάζε θνξέα Ζ κειέηε ηεο δηνηθεηηθήο δνκήο θαη νξγάλσζήο ηνπο Ζ ζχλνςε ησλ ππεξεζηψλ ηνπο θαη ε κειέηε ηνπ ηξφπνπ νξγάλσζήο ηνπο Ζ πξνζέγγηζε δεηεκάησλ δηαρείξηζεο αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ κε έκθαζε ζηελ πξφιεςε ηνπ ζπλδξφκνπ επαγγεικαηηθήο εμνπζέλσζεο [burnout] Ζ παξνπζίαζε ηνπ ηξφπνπ ρξεκαηνδφηεζεο θαη νηθνλνκηθήο δηαρείξηζήο ηνπο Ζ ζθηαγξάθεζε ηνπ θνηλσληθνδεκνγξαθηθνχ πξνθίι ησλ πξνζεξρνκέλσλ ζε θάζε θνξέα Ζ παξνπζίαζε ζηνηρείσλ απνηειεζκαηηθφηεηαο θαη ε απνηίκεζε ηνπ ζπλνιηθνχ πξνζαλαηνιηζκνχ ηεο δξάζεο ηνπο πξνο ηελ θνηλφηεηα Ζ απνηίκεζε ησλ θνξέσλ κε βάζε ηηο δηεζλείο θαηεπζπληήξηεο αξρέο ηεο ζεξαπείαο ησλ εμαξηήζεσλ Ζ δηαηχπσζε πξνηάζεσλ γηα ην κέιινλ ηνπ θάζε θνξέα θαη ησλ ζηεγλψλ πξνγξακκάησλ γεληθφηεξα 1.3 Μεζνδνινγία θαη δνκή Ζ εξγαζία απηή βαζίζηεθε ζηε ζπιινγή πξσηνγελνχο πιηθνχ κέζσ εξσηεκαηνινγίνπ θαη επηηφπησλ ζπλεληεχμεσλ κε ην πξνζσπηθφ ησλ θνξέσλ, θαζψο θαη ζε βηβιηνγξαθηθή αλαζθφπεζε, κε έκθαζε ζηηο δεκνζηεχζεηο δηεζλψλ θαη εζληθψλ νξγαληζκψλ θαη ησλ ίδησλ ησλ πξνο κειέηε θνξέσλ (απνινγηζκνί, θαηάινγνο πξνζθεξφκελσλ ππεξεζηψλ, ζηαηηζηηθά). Σν εξσηεκαηνιφγην, ην νπνίν ζπκπιεξψζεθε απφ ηνπο Σνκείο Έξεπλαο ησλ δχν θνξέσλ, αθνινπζεί ηελ νξνινγία θαη ηνπο βαζηθνχο άμνλεο ηεο Δηήζηαο Έθζεζεο ηνπ ΔΚΣΔΠΝ. Ζ εξγαζία είλαη ρσξηζκέλε ζε 5 θεθάιαηα. Οη εηζαγσγηθέο παξαηεξήζεηο παξνπζηάδνπλ ην αληηθείκελν θαη ην ζθνπφ ηεο εξγαζίαο ηνπνζεηψληαο ηα ζην

15 επξχηεξν πιαίζην ηεο ζεξαπείαο ηεο ηνμηθνκαλίαο σο δεκφζηαο πνιηηηθήο θαη ησλ ηξερνπζψλ θνηλσληθν-νηθνλνκηθψλ ζπλζεθψλ. ην δεχηεξν θεθάιαην παξνπζηάδεηαη ην αλαιπηηθφ πιαίζην πνπ αθνξά ηε ζεξαπεία ησλ εμαξηήζεσλ θπξίσο κέζα απφ ηηο δεκνζηεχζεηο δηεζλψλ νξγαληζκψλ. Σα επφκελα δχν θεθάιαηα αθηεξψλνληαη ζηελ παξνπζίαζε ηνπ ΚΔΘΔΑ θαη ηνπ 18 ΑΝΧ αληίζηνηρα. Γηα ηελ παξνπζίαζε ηνπ θάζε θνξέα αθνινπζείηαη ζε επηκέξνπο ζεκεία ε ηδηαίηεξε νξνινγία πνπ ρξεζηκνπνηεί (π.ρ. «κέιε» ζηελ πεξίπησζε ηνπ ΚΔΘΔΑ- «ζεξαπεπφκελνη» ζηελ πεξίπησζε ηνπ 18 ΑΝΧ). Σν θεθάιαην πνπ αθνξά ην ΚΔΘΔΑ βαζίζηεθε ζην εξσηεκαηνιφγην πνπ ζπκπιεξψζεθε απφ ηνλ Σνκέα Έξεπλαο θαη ζηηο εθδφζεηο ηνπ ίδηνπ ηνπ θνξέα (εηήζηνη απνινγηζκνί, παξνπζίαζε ηνπ ΚΔΘΔΑ θαη ηνπ έξγνπ ηνπ). Γηα ην 18 ΑΝΧ πξαγκαηνπνηήζεθε ζπλέληεπμε κε ηελ επηζηεκνληθά ππεχζπλε ηεο Μνλάδαο θαη ηνλ ππεχζπλν ηνπ Σνκέα Έξεπλαο, φπνπ θαη ζπκπιεξψζεθε ην εξσηεκαηνιφγην, ελψ ρξεζηκνπνηήζεθε ε έθδνζε ηνπ θαηαιφγνπ ησλ ππεξεζηψλ θαη ησλ ζηαηηζηηθψλ ζηνηρείσλ ηνπ 2010. Αξρηθά, παξνπζηάδεηαη ε ηαπηφηεηα θαη ε ηζηνξία ησλ δχν θνξέσλ, νη βαζηθέο θαηεπζχλζεηο ηεο ζεξαπεπηηθήο θαη νξγαλσηηθήο ηνπ θηινζνθίαο, ελψ ζηε ζπλέρεηα πεξηγξάθεηαη ε δηνηθεηηθή ηνπο δνκή θαη ην ζεζκηθφ πιαίζην πνπ ηα δηέπεη. Αθνινπζεί ε παξνπζίαζε ησλ ππεξεζηψλ ηνπο θαη ε κειέηε ηνπ ηξφπνπ νξγάλσζήο ηνπο κε έκθαζε ζηηο θπξίσο ζεξαπεπηηθέο ππεξεζίεο, γηα ηηο νπνίεο αθνινπζήζεθε ε δηάθξηζε ζε πξνγξάκκαηα ελειίθσλ, εθήβσλ, εηδηθψλ νκάδσλ θαη λέσλ εμαξηήζεσλ. Ξερσξηζηά παξνπζηάδνληαη νη δξάζεηο ζπκβνπιεπηηθήο-κείσζεο ηεο βιάβεο, πξφιεςεο θαη θνηλσληθήο επαλέληαμεο. ηε ζπλέρεηα, πξνζεγγίδνληαη δεηήκαηα ζηειέρσζεο θαη δηαρείξηζεο αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ ζην πιαίζην ηεο θιηληθήο δηαθπβέξλεζεο ησλ θνξέσλ, θαζψο θαη ν ηξφπνο ρξεκαηνδφηεζεο θαη νηθνλνκηθήο δηαρείξηζήο ηνπο. Σέινο, παξνπζηάδνληαη βαζηθά θνηλσληθν-δεκνγξαθηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ πξνζεξρνκέλσλ, έξεπλεο απνηειεζκαηηθφηεηαο θαη απνηίκεζε ηνπ γεληθνχ πξνζαλαηνιηζκνχ ηεο δξάζεο ησλ πξνγξακκάησλ πξνο ηελ θνηλφηεηα. ην ηειεπηαίν θεθάιαην, επηρεηξείηαη ε ζπλαγσγή ζπκπεξαζκάησλ θαη ε δηαηχπσζε αληίζηνηρσλ πξνηάζεσλ κε βάζε ηηο δηεζλείο θαηεπζπληήξηεο αξρέο ηεο ζεξαπείαο ησλ ηνμηθνεμαξηήζεσλ θαη ηα δεδνκέλα ηεο ηξέρνπζαο θνηλσληθννηθνλνκηθήο ζπγθπξίαο.

16 Δπηζεκαίλεηαη φηη δελ επηρεηξείηαη ζπγθξηηηθή απνηίκεζε ησλ δχν θνξέσλ, δεδνκέλνπ ηνπ δηαθνξεηηθνχ λνκηθνχ θαζεζηψηνο ηνπο πνπ δηαθνξνπνηεί ην πιαίζην ιεηηνπξγίαο θαη ην βαζκφ επειημίαο ηνπο, αιιά θαη ηεο εηεξνγέλεηαο ησλ δηαζέζηκσλ ζηνηρείσλ.

17 2. Ζ ΘΔΡΑΠΔΗΑ ΣΧΝ ΔΞΑΡΣΖΔΧΝ 2.1 Δμαξηήζεηο θαη ζεξαπεία ησλ εμαξηήζεσλ: ελλνηνινγηθή θαη ηζηνξηθή πξνζέγγηζε 2.1.1 Δλλνηνινγηθφο πξνζδηνξηζκφο ησλ εμαξηήζεσλ Ζ ηνμηθνκαλία σο φξνο εκθαλίδεηαη γηα πξψηε θνξά ζηα ηέιε ηνπ 19 νπ αηψλα 8, ππνδειψλνληαο φρη κφλν κηα λφζν, αιιά θη έλα παξάπησκα. Οη ηνμηθνκαλείο θαηαηάζζνληαη ζηελ επξχηεξε θαηεγνξία ησλ εθθπιηζκέλσλ [dégénérés], ε νπνία δειψλεη ηαπηφρξνλα ηε θαπιφηεηα θαη ηελ θιεξνλνκηθή επηβάξπλζε. ηαδηαθά, ε ηνμηθνκαλία ελζσκαηψζεθε ζην πεδίν ηεο ςπρηαηξηθήο, ε νπνία αξρηθά επηθέληξσζε ζηνπο παξάγνληεο θιεξνλνκηθνχ εθθπιηζκνχ, ζηε ζπλέρεηα ζηε δηεξεχλεζε ηεο θνηλσληθήο αηηηνινγίαο ηεο ηνμηθνκαλίαο, γηα λα εζηηάζεη απφ ην 1950 θαη κεηά ζε ςπρνινγηθέο παξακέηξνπο. Σν 1950 ν ΠΟΤ έδσζε ηνλ πξψην νξηζκφ ηεο ηνμηθνκαλίαο [drug addiction], ν νπνίνο ραξαθηεξηδφηαλ απφ ηε θαξκαθνινγηθή πξνζέγγηζε ηνπ θαηλνκέλνπ. To 1964, ζηε ζέζε ησλ παιαηνηέξσλ φξσλ εζηζκφο [addiction] θαη θαζ έμηλ ρξήζε [habituation], o ΠΟΤ εηζήγαγε ηνλ φξν εμάξηεζε [dependence], ε νπνία - αλαθνξηθά κε ηα λαξθσηηθά νξίδεηαη σο «αλάγθε επαλαιακβαλφκελσλ δφζεσλ ηεο νπζίαο γηα λα αηζζάλεηαη ην άηνκν θαιά ή γηα λα απνθεχγεη λα αηζζάλεηαη άζρεκα» 9. ην DSM-ΗIR (1987), ε εμάξηεζε νξίδεηαη σο «δέζκε γλσζηαθψλ, ζπκπεξηθνξηνινγηθψλ θαη θπζηνινγηθψλ ζπκπησκάησλ πνπ ππνδειψλνπλ φηη ην άηνκν έρεη κεησκέλν έιεγρν ηεο ρξήζεο ησλ ςπρνδξαζηηθψλ νπζηψλ θαη ζπλερίδεη ηελ πξφζιεςή ηνπο παξά ηηο δπζκελείο ζπλέπεηεο» 10. Καη νη δχν νξηζκνί πεξηιακβάλνπλ σο ελλνηνινγηθά ζηνηρεία ηφζν ηελ ςπρνδξαζηηθή νπζία φζν θαη ηε ζπκπεξηθνξά ηνπ αηφκνπ πνπ πάζρεη, ελψ ε εμάξηεζε πξνζδηνξίδεηαη ζε επίπεδν φρη κφλν ζσκαηηθψλ αιιά θαη ςπρνινγηθψλ παξακέηξσλ. Χο ςπρνδξαζηηθέο νπζίεο νξίδνληαη νη νπζίεο εθείλεο πνπ αλ εηζέιζνπλ ζηνλ 8 Οη πιεξνθνξίεο αλαθνξηθά κε ηελ ηζηνξία ηνπ φξνπ ηνμηθνκαλία πξνέξρνληαη απφ ην Κ.Μάηζα, Ψάμακε αλζξώπνπο θαη βξήθακε ζθηέο, εθδ. Άγξα, Αζήλα, 2001, ζζ. 66-74 9 ΠΟΤ, Λεμηθό γηα ην αιθνόι θαη ηηο ινηπέο ςπρνδξαζηηθέο νπζίεο, επηκ. ειιεληθήο έθδνζεο Μ. Μαιιηψξε, εθδ. Βήηα, Αζήλα, 2010, ζ. 35 10 American Psychiatric Association, Diagnostic and Statistical Manual of mental disorders-iir, 1987, φπσο αλαθέξεηαη ζην ΠΟΤ, ό.π., ζ. 36

18 νξγαληζκφ, επεξεάδνπλ ηηο ςπρηθέο, γλσζηαθέο θαη ζπλαηζζεκαηηθέο δηεξγαζίεο. Μπνξεί λα είλαη λφκηκεο ή παξάλνκεο, ελψ δελ παξάγνπλ θαη αλάγθε εμαξηεηηθά απνηειέζκαηα. πγγελείο φξνο είλαη απηφο ησλ ςπρνηξφπσλ νπζηψλ, ν νπνίνο είλαη ιηγφηεξν θνξηηζκέλνο θαη ρξεζηκνπνηείηαη γηα θαξκαθεπηηθά ζθεπάζκαηα, φπσο ηα εξεκηζηηθή ή ηα αληηθαηαζιηπηηθά 11. Ζ επξχηεξε θαηεγνξία ησλ εμαξηήζεσλ, ζηελ νπνία αλήθεη ε ηνμηθνκαλία, έρεη ππνζηεί κηα ζεκαληηθή δηεχξπλζε, πεξηιακβάλνληαο πιένλ έλα επξχ θάζκα παζνινγηθψλ ζπκπεξηθνξψλ, κεηαμχ ησλ νπνίσλ: νη εμαξηήζεηο απφ νπζίεο (αιθνφι, λαξθσηηθά, θαξκαθνεμαξηήζεηο, ληθνηίλε) νη παζνινγίεο ελζσκάησζεο (βνπιηκία, αλνξεμία) εμαξηεηηθέο ζπκπεξηθνξέο φπσο παζνινγηθή ραξηνπαημία, ππεξρξέσζε, θαη θιεπηνκαλία ζπκπεξηθνξέο θηλδχλνπ ε εμαξηεηηθή ζεμνπαιηθφηεηα, ή αθφκε νη επαλαιακβαλφκελεο απφπεηξεο απηνθηνλίαο χκθσλα κε ηνλ νξηζκφ απηφ, ε εμάξηεζε κπνξεί λα έρεη σο αληηθείκελφ ηεο φρη κφλν κηα νπζία, αιιά θαη κηα ζπκπεξηθνξά πνπ δηαθεχγεη ηνπ ειέγρνπ ηνπ ππνθεηκέλνπ, γελλψληαο ην εξψηεκα αλ είλαη δπλαηφο έλαο νξηζκφο ηεο εμάξηεζεο απνζπλδεδεκέλνο απφ ην αληηθείκελφ ηεο 12. 2.1.2 Ζ ζεξαπεία ηεο ηνμηθνεμάξηεζεο: ηζηνξία θαη θπξίαξρεο πξνζεγγίζεηο Ζ ζεξαπεπηηθή πξνζέγγηζε ηεο ηνμηθνεμάξηεζεο - απφ ηελ εκθάληζή ηεο ζηηο αξρέο ηνπ 19 νπ αηψλα κε θχξην αληηθείκελν θαηάρξεζεο ην φπην -, ζπλίζηαην ζηε ρνξήγεζε θαξκαθεπηηθψλ νπζηψλ (θσδεΐλε, κνξθίλε, θνθατλε θαη εξσίλε), νη νπνίεο εληνχηνηο θαζίζηαλην λέν αληηθείκελν θαηάρξεζεο, γελλψληαο κηα λέα θαηεγνξία ηνμηθνκαλψλ 13. Σν 1914, επηβάιιεηαη γηα πξψηε θνξά ζηηο εμαξηεηηθέο νπζίεο ην 11 ΠΟΤ, ό.π., ζ. 75 12 Πέηξνο Κεθάιαο, «Μνξθψκαηα ηνπ ηνμηθνχ: απφ ηελ αξραηφηεηα σο ηηο ππεξεζίεο καο», ζην Μ.Μαξηλνπνχινπ -Π. Κεθάιαο (επηκ.), Η εμαξηεηηθή δηαδηθαζία, εθδ. Υαηδεληθνιή, ζ. 178. Γηα ηνλ δηεπξπκέλν απηφ νξηζκφ βι. A. Goodman, Addiction: definition and implications, British Journal of Addiction, 1990, No 85. 13 Οη πιεξνθνξίεο πνπ αθνινπζνχλ πξνέξρνληαη απφ ην θεθ. «Οηθνλνκία θαη ηζηνξηθή εμέιημε ηεο ηνμηθνκαλίαο» ζην Κ. Μάηζα, Ψάμακε αλζξώπνπο θαη βξήθακε ζθηέο, ό.π. θαη απφ ην Φνίβνο

19 λνκηθφ θαζεζηψο ηεο απαγφξεπζεο κε ηελ Πξάμε Υάξηζνλ, ε νπνία απαγνξεχεη ηε ρνξήγεζε εξσίλεο ρσξίο ηαηξηθή ζπληαγή. Ζ εξσίλε ζα ρνξεγείηαη ζε ηδησηηθέο θιηληθέο, κέρξη ην θιείζηκφ ηνπο ην 1973, εμαηηίαο ηεο κεγάιεο δηαξξνήο εξσίλεο ζηε καχξε αγνξά. Σε δεθαεηία ηνπ 50, ε εμάξηεζε αξρίδεη λα αληηκεησπίδεηαη σο ςπρηθή λφζνο θαη νη εμαξηεκέλνη απφ εξσίλε παξαπέκπνληαη ζηα ςπρηαηξηθά λνζνθνκεία, φπνπ ππνβάιινληαη ζε θαξκαθνινγηθή ζεξαπεία. Σν 1943 εκθαλίδεηαη ε κεζαδφλε, ε νπνία αλαπηχζζεη αλάινγε θαξκαθνινγηθή δξάζε κε ηελ εξσίλε θαη αξρηθά θπθινθνξεί ειεχζεξα σο ηζρπξφ αλαιγεηηθφ. Σν 1967 εηζάγνληαη απφ ηνπο Dole θαη Nyswander ηα πξνγξάκκαηα κεζαδφλεο γηα ηε ζεξαπεία ηεο εμάξηεζεο απφ ηελ εξσίλε. Παξάιιεια, ην 1958 αλαπηχζζνληαη ζεξαπεπηηθέο πξσηνβνπιίεο απφ ηνπο ίδηνπο ηνπο εμαξηεκέλνπο, βαζηδφκελεο ζηε θηινζνθία ηεο απηνβνήζεηαο θαη ζην κνληέιν ησλ Αλψλπκσλ Αιθννιηθψλ, ην νπνίν είρε εκθαληζηεί απφ ην 1935 14. Υαξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα ηέηνηνπ νξγαληζκνχ απνηέιεζε ην θνηλφβην Synanon, έλαο απηνδηαρεηξηδφκελνο θαη απηνρξεκαηνδνηνχκελνο θνξέαο, ην ζεξαπεπηηθφ εγρείξεκα ηνπ νπνίνπ έγθεηην ζηελ αλαζχζηαζε κηαο αλζξψπηλεο θνηλφηεηαο κε ελαιιαθηηθφ αμηαθφ θαη ηδενινγηθφ πεξηερφκελν. Αλάινγα κνληέια απνηέιεζαλ ην Daytop, ην Marathon House θαη ην Phoenix House. ηαδηαθά, ηα κνληέια απηά ελζσκαηψζεθαλ ζην ρψξν ηεο ςπρηθήο πγείαο θαη απνηέιεζαλ ηε βάζε γηα ηε δεκηνπξγία επαγγεικαηηθψλ δνκψλ απεμάξηεζεο 15. Ζ αηηηνινγηθή πξνζέγγηζε ηεο ηνμηθνεμάξηεζεο δηράδεηαη κεηαμχ ηεο λεπξνβηνινγηθήο ζεψξεζεο, ε νπνία εξκελεχεη ην θαηλφκελν κε αλαθνξά ζηνπο λεπξνβηνινγηθνχο κεραληζκνχο, θαη ηεο ςπρνθνηλσληθήο ζεψξεζεο, πνπ εζηηάδεη ζην ςπρηθφ ππφβαζξν θαη ην θνηλσληθφ πεξηβάιινλ ηνπ αηφκνπ. ε θάζε πεξίπησζε, ε ηνμηθνκαλία απνηειεί ην πξντφλ κηαο πνιιαπιψο πξνζδηνξηζκέλεο θαη εμαηνκηθεπκέλεο δηαδηθαζίαο, κε απνηέιεζκα λα κελ ππάξρεη ζπκθσλία σο πξνο ην βαζκφ θαη ηνλ ηξφπν επίδξαζεο ησλ επηκέξνπο παξαγφλησλ 16. Εαθεηξίδεο, Δμαξηήζεηο θαη Κνηλσλία-1. Θεξαπεπηηθέο Κνηλόηεηεο, Οκάδεο Απηνβνήζεηαο, εθδ. Κέδξνο, Αζήλα, 2009, ζζ. 12-14 14 Φ. Εαθεηξίδεο, ό.π., ζ. 246. 15 ην ίδην, 18-19. 16 Υαξάιακπνο Πνπιφπνπινο, Οη εμαξηήζεηο-οη ζεξαπεπηηθέο θνηλόηεηεο, εθδ. Διιεληθά Γξάκκαηα, Αζήλα, 2005, ζ. 29

20 Οη δχν αηηηνινγηθέο πξνζεγγίζεηο θαηαιήγνπλ ζε δχν δηαθνξεηηθέο ζεξαπεπηηθέο ζηνρεχζεηο. Ζ πξψηε είλαη ε κείσζε ηεο ρξήζεο θαη ε ειαρηζηνπνίεζε ηεο βιάβεο [harm reduction], φπνπ ε ζεξαπεία πξνζαλαηνιίδεηαη ζηε ζπληήξεζε, δειαδή ζηε ζηαζεξνπνίεζε θαη ηε βειηίσζε ηεο δσήο ηνπ αηφκνπ. ην επίθεληξφ ηεο πξνζέγγηζεο απηήο βξίζθεηαη ε δηαρείξηζε ησλ ζπλεπεηψλ ηεο εμάξηεζεο θαη φρη ησλ γελεζηνπξγψλ παξαγφλησλ ηεο. ηελ θαηεγνξία απηή ππάγνληαη ε ζεξαπεία κε ρνξήγεζε ππνθαηάζηαησλ νπζηψλ, θαζψο θαη ππεξεζίεο πξνο ηνπο ελεξγνύο ρξήζηεο, δειαδή ηνπο ρξήζηεο πνπ δελ έρνπλ αθφκε απεπζπλζεί ζε ζεξαπεπηηθφ πξφγξακκα. Οη ηειεπηαίεο πεξηιακβάλνπλ δξάζεηο άκεζεο πξόζβαζεο, φπσο παξνρή βαζηθήο ηαηξηθήο πεξίζαιςεο, καζήκαηα πξψησλ βνεζεηψλ, παξνρή ζπξίγγσλ, εκβνιηαζκφ, πξφιεςε ππεξδνζνινγίαο θιπ., θαζψο θαη παξεκβάζεηο ζπκβνπιεπηηθήο εθηόο δνκώλ (street work), γηα ηε δεκηνπξγία κηαο πξψηεο γέθπξαο επηθνηλσλίαο κε ηνπο ρξήζηεο 17. Αληίζεηα, ν ζηφρνο ηεο απεμάξηεζεο ππαγνξεχεη ηελ απνδέζκεπζε ηνπ εμαξηεκέλνπ αηφκνπ απφ ηελ νπζία θαη ηελ αληηκεηψπηζε ησλ αηηηψλ ηεο εμαξηεηηθήο ζπκπεξηθνξάο, ηα νπνία εληνπίδνληαη θαηεμνρήλ ζην ςπρνινγηθφ, θνηλσληθφ θαη πνιηηηζκηθφ πεδίν. Ζ απεμάξηεζε ζεσξείηαη φηη επήιζε φρη κε ηε ζσκαηηθή απνηνμίλσζε, αιιά κε ηελ αλάθηεζε ηεο θνηλσληθήο ιεηηνπξγηθφηεηαο ηνπ αηφκνπ 18. Δπηζεκαίλεηαη φηη νη δηαθνξεηηθέο ζεξαπεπηηθέο ζηνρεχζεηο αληαπνθξίλνληαη θαηαξρήλ ζε δηαθνξεηηθέο θαηαζηάζεηο θαη αλάγθεο ησλ εμαξηεκέλσλ (ειηθία, ηζηνξηθφ ρξήζεο, επηζπκία δηαθνπήο ηεο ρξήζεο), αιιά θαη ζε δηαθνξεηηθέο ζεσξήζεηο σο πξνο ηηο δπλαηφηεηεο εμάιεηςεο ηεο ηνμηθνκαλίαο. 2.1.3 Οη βαζηθνί ηχπνη ππεξεζηψλ ζηε ζεξαπεία ησλ εμαξηήζεσλ Δπηρεηξψληαο ηνλ πξνζδηνξηζκφ θαη ηελ ηαμηλφκεζε ησλ ππεξεζηψλ θαηά ησλ εμαξηήζεσλ, ην Δπξσπατθφ Παξαηεξεηήξην (ΔΚΠΝΣ) νξίδεη ηε ζεξαπεία ησλ ηνμηθνεμαξηήζεσλ σο «θάζε ζεζκνπνηεκέλε δνκεκέλε ζεξαπεία ζε θπζηθφ πεξηβάιινλ εληφο ηεο θνηλφηεηαο, ην νπνίν έρεη σο ζθνπφ ηε κείσζε ηεο ρξήζεο απαγνξεπκέλσλ 17 IHRA, What is harm reduction? A position statement from the International Harm Reduction Association, London, April 2010, online http://www.ihra.net/what-is-harm-reduction 18 Υαξάιακπνο Πνπιφπνπινο, ό.π., ζ. 57

21 λαξθσηηθψλ ή ηελ απνρή απφ απηά, θαη εληέιεη ηε βειηίσζε ηεο γεληθήο πγείαο ηνπ πειάηε, κε ηε ρξήζε ζπγθεθξηκέλσλ ηαηξηθψλ ή ςπρνθνηλσληθψλ ηερληθψλ» 19. Ζ ζεξαπεία ηεο ηνμηθνεμάξηεζεο πεξηιακβάλεη ηηο αθφινπζεο κνξθέο ππεξεζηψλ: Πξνγξάκκαηα ππνθαηάζηαζεο [substitution programs] «ηεγλά πξνγξάκκαηα» [drug-free programs] Φαξκαθνινγηθή ζεξαπεία κε νπζίεο πνπ δελ δξνπλ σο ππνθαηάζηαηα (π.ρ. λαιηξεμφλε, θινληδίλε) Γεληθνχο ηαηξνχο, νη νπνίνη δηεμάγνπλ είηε ζεξαπεία ππνθαηάζηαζεο είηε ςπρνινγηθή ζηήξημε είηε ζπλδπαζκφ ηνπο 20 Χο «ζηεγλά» νξίδνληαη εθείλα ηα πξνγξάκκαηα πνπ αληηκεησπίδνπλ ηηο εμαξηήζεηο ρσξίο ηε ρνξήγεζε θαξκαθεπηηθψλ νπζηψλ ζηε βάζε κηαο ςπρνθνηλσληθήο πξνζέγγηζεο. Σα πξνγξάκκαηα ππνθαηάζηαζεο απεπζχλνληαη ζε ρξήζηεο νπηνεηδψλ θαη δηαθξίλνληαη ζε: πξνγξάκκαηα ζσκαηηθήο απνηνμίλσζεο, πνπ ρνξεγνχλ παξνδηθά θαξκαθεπηηθέο νπζίεο γηα ηελ αληηκεηψπηζε ησλ ζσκαηηθψλ ζπκπησκάησλ ηεο ζηέξεζεο πξνγξάκκαηα ζπληήξεζεο, πνπ έρνπλ καθξνρξφλην ραξαθηήξα θαη ζπλίζηαληαη ζηε ρνξήγεζε θαξκαθεπηηθψλ νπζηψλ ζε ζπλδπαζκφ κε ςπρνθνηλσληθή ζηήξημε. Οη θχξηεο νπζίεο ππνθαηάζηαζεο είλαη: Ζ κεζαδφλε Ζ βνππξελνξθίλε Ζ κνξθίλε βξαδείαο δηάρπζεο Ζ ηαηξηθά ζπληαγνγξαθνχκελε εξσίλε Ζ νπζία LAAM (Levo-Alpha Acetyl Methadol) 21 19 EMCDDA, Classifications of drug treatment and social reintegration and their availability in EU Member States plus Norway, Lisbon, 2002, ζ. 2, δηαζέζηκν ζην www.emcdda.europa.eu/?fuseaction=public.attachmentdownload... 20 ην ίδην, ζζ. 2-3 21 ην ίδην, ζ. 3

22 Δπηπξφζζεην θξηηήξην δηάθξηζεο ησλ ζεξαπεπηηθψλ πξνγξακκάησλ απνηειεί ε δηακνλή ή κε ηνπ αζζελνχο εληφο ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο ηνπ ζεξαπεπηηθνχ πξνγξάκκαηνο. Χο πξνγξάκκαηα θιεηζηήο δηακνλήο [inpatient treatment] νξίδνληαη εθείλα ζηα νπνία ν αζζελήο πεξλά ηε λχρηα ζην ζεξαπεπηηθφ θέληξν θαη σο εμσηεξηθήο παξαθνινχζεζεο [outpatient treatment] εθείλα ζηα νπνία ν αζζελήο ιακβάλεη ζεξαπεία κφλν θαηά ηε δηάξθεηα ηεο κέξαο 22. Δηθφλα 1. Γηαζεζηκφηεηα ζεξαπεπηηθψλ πξνγξακκάησλ ζηελ ΔΔ αλά ηχπν. Πεγή: ΔΜCDDA: http://www.emcdda.europa.eu/data/treatment-overviews/greece 22 ην ίδην, ζ. 2

23 2.1.4 Σα ςπρνθνηλσληθά πξνγξάκκαηα απεμάξηεζεο χκθσλα κε ηνλ νξηζκφ ηνπ ΟΚΑΝΑ, ηα ζηεγλά ζεξαπεπηηθά πξνγξάκκαηα είλαη εθείλα ηα πξνγξάκκαηα πνπ «ζηεξίδνληαη ζηελ εληαηηθή ςπρνθνηλσληθή ζεξαπεία, ρσξίο ηε ρξήζε ππνθαηάζηαησλ νπζηψλ θαη έρνπλ σο ζηφρν ηελ απεμάξηεζε ησλ ρξεζηψλ απφ φιεο ηηο νπζίεο θαη ηελ πιήξε θνηλσληθή επαλέληαμή ηνπο» 23. Βαζηθνί άμνλεο ηεο θηινζνθίαο ησλ «ζηεγλψλ» πξνγξακκάησλ είλαη: ε ςπρνθνηλσληθή πξνζέγγηζε ηνπ ρξήζηε θαη ηεο εμάξηεζεο ν πξνζαλαηνιηζκφο ηνπο ζην ζηφρν ηεο απεμάξηεζεο, δειαδή ηεο πιήξνπο ςπρηθήο θαη ζσκαηηθήο απαιιαγήο ηνπ ζεξαπεπφκελνπ απφ ηνλ θαηαλαγθαζκφ ηεο ρξήζεο ε κε ρνξήγεζε θαξκαθεπηηθψλ νπζηψλ (ππνθαηάζηαησλ ή αληαγσληζηψλ) ηε βάζε ηεο ζεξαπεπηηθήο πξνζέγγηζεο ησλ «ζηεγλψλ» πξνγξακκάησλ βξίζθεηαη ε ζθαηξηθή πξνζέγγηζε ηνπ αλζξψπνπ, σο πξνο ην ζχλνιν ηεο ςπρνζσκαηηθήο ηνπ ππφζηαζεο, ε νπνία κε ηε ζεηξά ηεο γίλεηαη αληηιεπηή σο απνηέιεζκα δηαξθνχο αιιειεπίδξαζήο κε ηελ θνηλσλία. Έηζη, ε εμάξηεζε αληηκεησπίδεηαη πέξα απφ ηα ζηελά φξηα ηεο αηνκηθήο παζνινγίαο, σο πνιππαξαγνληηθφ θαηλφκελν, ε αηηηνινγία ηνπ νπνίνπ είλαη βηνινγηθά, θνηλσληθά, πνιηηηθά, θαη πνιηηηζηηθά πξνζδηνξηζκέλε. Αληηπξνζσπεπηηθή ηεο εξκελείαο απηήο είλαη ε πξνζέγγηζε ηνπ Cl. Olienenstein, ν νπνίνο εξκελεχεη ηελ εμάξηεζε σο ην απνηέιεζκα ηεο δηαζηαχξσζεο αηνκηθψλ ειιεηκκαηηθνηήησλ θαη θνηλσληθψλ δπζιεηηνπξγηψλ 24. Πέξα απφ ηηο λεπξνθπζηνινγηθέο ιεηηνπξγίεο, νη νπζίεο ζεσξνχληαη φηη ηξνπνπνηνχλ θαηεμνρήλ «ηελ ςπρηθή νηθνλνκία ηνπ αηφκνπ» 25, αλαπιεξψλνληαο ειιείκκαηα κε έλαλ παξάδνμν ηξφπν πνπ δελ θαηαιήγεη παξά ζηε βαζηά ηνπ απνδφκεζε. Έηζη, ζηφρνο ηεο ζεξαπείαο είλαη λα πάςεη ε ρξήζε λα είλαη ιεηηνπξγηθή γηα ηνλ ςπρηζκφ ηνπ ππνθεηκέλνπ θαη λα παξαρσξήζεη ηε ζέζε ηεο ζηελ απνθαηάζηαζε 23 ΟΚΑΝΑ-ηεγλά Θεξαπεπηηθά Πξνγξάκκαηα: http://www.okana.gr/node/143 24 Cl. Olievenstein, Il n y a pas de drogues heureux, εθδ. Laffont, Παξίζη, 1977, φπσο αλαθέξεηαη ζην Κ. Μάηζα, Ψπρνζεξαπεία θαη ηέρλε ζηελ απεμάξηεζε, εθδ. Άγξα, Αζήλα, 2008, ζ. 27 25 Κ. Μάηζα, Η πεξίπησζε Δπξπδίθε. Κιηληθή ηεο ηνμηθνκαλίαο, εθδ. Άγξα, Αζήλα, 2006, ζ. 17

24 ησλ δηαηαξαγκέλσλ ζρέζεσλ κε ην πεξηβάιινλ. Ζ επηδίσμε απηή απνηειεί ην ιφγν γηα ηνλ νπνίν δελ γίλεηαη ρξήζε ππνθαηάζηαησλ ή άιισλ θαξκαθεπηηθψλ νπζηψλ. ηνλ ππξήλα ηεο θηινζνθίαο ησλ «ζηεγλψλ» πξνγξακκάησλ βξίζθεηαη ε ιεηηνπξγία ηεο νκάδαο (ζεξαπεπηηθή θνηλφηεηα), ε νπνία απνηειεί κηα κηθξνθνηλσλία πνπ επηηξέπεη ηελ αλαδηακφξθσζε ηεο ηαπηφηεηαο θαη ηελ επαλαθνηλσληθνπνίεζε ηνπ αηφκνπ. χκθσλα κε ηνλ νξηζκφ ηνπ ΠΟΤ, νη ζεξαπεπηηθέο θνηλφηεηεο απνηεινχλ έλα «νξγαλσκέλν πεξηβάιινλ φπνπ δνπλ άηνκα κε δηαηαξαρέο απφ ηε ρξήζε ςπρνδξαζηηθψλ νπζηψλ κε ζθνπφ ηελ απνθαηάζηαζή ηνπο ( ). Οη ΘΚ ραξαθηεξίδνληαη απφ ηνλ ζπλδπαζκφ αληηκεηψπηζεο ηεο πξαγκαηηθφηεηαο (αληηκεηψπηζεο ηνπ πξνβιήκαηνο εμάξηεζεο ηνπ αηφκνπ) θαη ππνζηήξημεο ηεο αλάξξσζεο απφ ην πξνζσπηθφ θαη ηνπο νκνηνπαζείο» 26. Δηθφλα 2. Ζ ςπρνθνηλσληθή θαη ε κεηαβνιηθή ζεσξία ηεο εμάξηεζεο. Πεγή: Dole V. Nyswander M., «Heroin Addiction-A metabolic Disease», ζην Arch Intern Med, vol. 120, July 1967 ηνλ αληίπνδα ηεο ςπρνθνηλσληθήο ζεψξεζεο βξίζθεηαη ε κεηαβνιηθή ζεσξία, ηελ νπνία εηζεγήζεθαλ ην 1956 νη Dole θαη Νyswander. ην άξζξν ηνπο «Heroin 26 ΠΟΤ, ό.π., ζ. 39.

25 addiction. A metabolic disease», αζθνχλ θαηαξρήλ θξηηηθή ζηε ζεσξία ηεο αληηθνηλσληθήο ζπκπεξηθνξάο ηνπ εμαξηεκέλνπ ππνζηεξίδνληαο φηη δελ ηεθκεξηψλεηαη ε χπαξμε ςπρνθνηλσληθψλ πξνβιεκάησλ πξηλ ηελ έλαξμε ηεο ρξήζεο. Δπηπιένλ, ε ζεσξία ηεο αδπλακίαο ειέγρνπ ηεο εμαξηεηηθήο παξφξκεζεο αληηθξνχεηαη κε ην επηρείξεκα φηη δελ απνηειεί αηηία, αιιά ζπλέπεηα ηεο ρξήζεο. ήκεξα, ηα ζηεγλά πξνγξάκκαηα θαιχπηνπλ ην 1/3 ησλ ζέζεσλ ζεξαπείαο ζηελ ΔΔ. Απεπζχλνληαη θπξίσο ζε άηνκα κε ηζρπξφ θίλεηξν γηα ζεξαπεία, κηθξφηεξεο ειηθίαο θαη ιηγφηεξν βεβαξεκέλν ηζηνξηθφ εμάξηεζεο. 2.1.5 Οη θαηεπζπληήξηεο αξρέο ηεο ζεξαπείαο θαη ηεο πξφιεςεο ησλ εμαξηήζεσλ (ΟΖΔ-ΠΟΤ) χκθσλα κε ηνλ ΟΖΔ, νη ζηξαηεγηθέο γηα ηελ αληηκεηψπηζε ησλ λαξθσηηθψλ ζα πξέπεη λα πξνβαίλνπλ ζε κηα εμηζνξξνπεκέλε πξνζέγγηζε κεηαμχ κείσζεο ηεο δήηεζεο θαη κείσζεο ηεο πξνζθνξάο, ελψ ηα πξνγξάκκαηα γηα ηε κείσζε ηεο δήηεζεο ζα πξέπεη λα δηαθνξνπνηνχληαη ζηα αθφινπζα ιεηηνπξγηθά πεδία: Πιεξνθφξεζε Δθπαίδεπζε Δπαηζζεηνπνίεζε ηεο θνηλήο γλψκεο πκβνπιεπηηθή Θεξαπεία Απνθαηάζηαζε Πξφιεςε ηεο ππνηξνπήο Μεηαζεξαπεπηηθή αγσγή Κνηλσληθή επαλέληαμε 27 Σν Γξαθείν γηα ηα Ναξθσηηθά θαη ηελ Δγθιεκαηηθφηεηα ηνπ ΟΖΔ ζπζηήλεη ζηα θξάηε κέιε λα αληηκεησπίδνπλ ηελ ηνμηθνεμάξηεζε φπσο νπνηνδήπνηε άιιν πξφβιεκα πγείαο, γεγνλφο πνπ ππαγνξεχεη ηελ αλάιεςε δξάζεο ζε φια ηα ιεηηνπξγηθά πεδία ηεο πνιηηηθήο πγείαο 28. Χο εθ ηνχηνπ, νη πνιηηηθέο κείσζεο ηεο δήηεζεο, δελ ζα πξέπεη παξά λα θαηαηείλνπλ ζην ζηφρν ηεο πγείαο, σο πνιππαξαγνληηθήο θαηάζηαζεο 27 UNGASS, ό.π. 28 UNODC: http://www.unodc.org/unodc/en/drug-prevention-and-treatment/index.html

26 ζσκαηηθήο, ςπρηθήο θαη θνηλσληθήο επεκεξίαο ηνπ αηφκνπ, φπσο απνηππψλεηαη ζηνλ νξηζκφ ηνπ ΠΟΤ. Σν 2008, ην UNODC ζε ζπλεξγαζία κε ηνλ ΠΟΤ φξηζε σο ηδαληθή ζεξαπεπηηθή κέζνδν ηελ «νινθιεξσκέλε πνιπεπηζηεκνληθή πξνζέγγηζε πνπ πεξηιακβάλεη δηαθνξνπνηεκέλεο θαξκαθνινγηθέο θαη ςπρνθνηλσληθέο παξεκβάζεηο» 29. Ζ πνιηηηθή θαη ηα πξνγξάκκαηα ζεξαπείαο ησλ εμαξηήζεσλ ζα πξέπεη λα ππαθνχνπλ ζηηο αθφινπζεο αξρέο: 1. Γηαζεζηκόηεηα [availability] θαη πξνζβαζηκόηεηα [accessibility] ππεξεζηώλ: πξνζδηνξίδνληαη απφ γεσγξαθηθνχο, νηθνλνκηθνχο, πνιηηηζκηθνχο παξάγνληεο, δεηήκαηα σξαξίνπ, λνκνζεηηθνχ πιαηζίνπ θιπ. 2. Δληνπηζκόο, αμηνιόγεζε, δηάγλσζε θαη ζεξαπεπηηθόο ζρεδηαζκόο: ππαγνξεχεη ηελ εθαξκνγή θιηληθψλ πξσηνθφιισλ, ηππνπνίεζε ζεξαπεπηηθψλ βεκάησλ, πξσηνβάζκηα θξνληίδα, δηαζχλδεζε κε ηαηξηθέο θαη θνηλσληθέο ππεξεζίεο. Βαζηθή παξάκεηξνο είλαη ε δηαζθάιηζε ηνπ ζεξαπεπηηθνχ ζπλερνχο, γηα ηελ αληαπφθξηζε ζηηο πνιιαπιέο αλάγθεο ησλ εμαξηεκέλσλ 3. Δκπεηξηθά ηεθκεξησκέλε [evidence-informed] ζεξαπεία ηεο εμάξηεζεο: πεξηιακβάλεη δηεπηζηεκνληθή πξνζέγγηζε, δηαζχλδεζε θαη νινθιήξσζε θαξκαθνινγηθψλ θαη ςπρνθνηλσληθψλ πξνζεγγίζεσλ, εθπαίδεπζε πξνζσπηθνχ θιπ. 4. Αλζξώπηλα δηθαηώκαηα θαη αμηνπξέπεηα ηνπ ζεξαπεπνκέλνπ (απνθπγή δηαθξίζεσλ, δηθαίσκα αζζελνχο ζηνλ απηνθαζνξηζκφ, εθνχζηα θαη φρη θαηαλαγθαζηηθή πξνζέιεπζε). 5. ηόρεπζε εηδηθώλ ππν-νκάδσλ πνπ απαηηνχλ δηαθνξνπνηεκέλεο πξνζεγγίζεηο (έθεβνη, γπλαίθεο, έγθπεο γπλαίθεο, άηνκα κε ηαηξηθή θαη ςπρηαηξηθή ζπλλνζεξφηεηα, εζλνηηθέο κεηνλφηεηεο) 6. Πξνζαξκνγή ηνπ ζπζηήκαηνο πνηληθήο δηθαηνζύλεο ζηελ αξρή φηη ε ηνμηθνκαλία απνηειεί θαηαξρήλ πξφβιεκα πγείαο θη έπεηηα παξαβαηηθή ζπκπεξηθνξά. 29 UNODC/WHO, Principles of drug dependence treatment, March 2008, δηαζέζηκν ζην http://www.unodc.org/documents/drug-treatment/unodc-who-principles-of-drug-dependence- Treatment-March08.pdf

27 7. Άλνηγκα ζηελ θνηλόηεηα, θηλεηνπνίεζε θαη εκπινθή ηεο [community involvement], ελεξγόο ξόινο ηνπ αζζελνύο 8. Απνηειεζκαηηθή θαη απνδνηηθή θιηληθή δηαθπβέξλεζε [clinical governance], ε νπνία πεξηιακβάλεη ζαθή πνιηηηθή θαη πξσηφθνιια, κεραληζκνχο αμηνιφγεζεο θαη ζπλερνχο εθπαίδεπζεο πξνζσπηθνχ, επνπηεία θαη ζηήξημε γηα ηελ πξφιεςε ηεο επαγγεικαηηθήο εμνπζέλσζεο, επάξθεηα νηθνλνκηθψλ πφξσλ, ρξεζηή νηθνλνκηθή δηαρείξηζε θαη κεραληζκνχο ινγνδνζίαο, ζπζηήκαηα αμηνιφγεζεο θαη δηαζθάιηζεο ηεο πνηφηεηαο. 9. Οξγάλσζε ηνπ ζεξαπεπηηθνύ ζπζηήκαηνο κε βάζε ηελ εθηίκεζε αλαγθψλ, ηελ παξαθνινχζεζε θαη ηελ αμηνιφγεζε κε θξηηήξην ηηο αξρέο ηεο απνηειεζκαηηθφηεηαο θαη ηνπ ιφγνπ θφζηνπο-απνηειεζκαηηθφηεηαο. ε φ,ηη αθνξά ηελ πξφιεςε, ην 1994 ην Ηλζηηηνχην Τγείαο εηζήγαγε ηελ ηξηκεξή δηάθξηζή ηεο κε βάζε ηνλ εθηηκψκελν θίλδπλν πνπ δηαηξέρεη ν πιεζπζκφοζηφρνο: Ζ νηθνπκεληθή πξφιεςε αθνξά ηνλ γεληθφ πιεζπζκφ (καζεηέο, ηνπηθή θνηλσλία θιπ) θαη έρεη ζθνπφ ηελ ελεκέξσζε θαη ηελ θαιιηέξγεηα δηεμηνηήησλ Ζ επηιεθηηθή πξφιεςε απεπζχλεηαη ζε ππνπιεζπζκνχο πνπ παξνπζηάδνπλ πνιχ κεγαιχηεξν θίλδπλν απφ ην κέζν φξν (π.ρ. κεηνλφηεηεο) Ζ ελδεδεηγκέλε πξφιεςε έρεη ζαλ ζηφρν ηνλ εληνπηζκφ αηφκσλ πνπ εθδειψλνπλ ζεκεία αηνκηθνχ θηλδχλνπ (π.ρ. αληηθνηλσληθή ζπκπεξηθνξά) 30 χκθσλα κε ην UNODC, βαζηθή αξρή ηεο πξφιεςεο είλαη ε πξνζαλαηνιηζκέλε ζηελ θνηλόηεηα δξάζε, ε νπνία ππαγνξεχεη ηελ αλάιεςε δξάζεσλ πνπ θαηαηείλνπλ ζηε δηακφξθσζε ελφο θνηλσληθνχ πεξηβάιινληνο ηθαλνχ λα ζπκβάιεη ζηε βειηίσζε ησλ ζπλζεθψλ δσήο ησλ αηφκσλ. θνπφο είλαη ε αλάπηπμε ηεο θνηλόηεηαο ππφ ηελ έλλνηα ηεο ελίζρπζήο ηεο ζηελ θαηεχζπλζε κηαο πιεξέζηεξεο θαη παξαγσγηθφηεξεο δσήο. Ζ αλάπηπμε ηεο θνηλφηεηαο καθξνπξφζεζκα βειηηψλεη ηελ πνηφηεηα δσήο φισλ θαη ζπκβάιεη ζηε κείσζε ηεο επαισηφηεηαο ησλ λέσλ σο πξνο ηε ρξήζε νπζηψλ. Έηζη, ζηξαηεγηθφο ζηφρνο ηεο πξφιεςεο είλαη ε εκπινθή ηεο θνηλόηεηαο, πνπ ζεκαίλεη φηη ηα 30 EMCDDA-Responses to drug use, http://www.emcdda.europa.eu/themes/prevention/responses-in-eu

28 ίδηα ηα άηνκα θαιιηεξγνχλ ηελ ηθαλφηεηα πξνζσπηθήο αλάπηπμεο, αιιά θαη ζπκβνιήο ζηελ αλάπηπμε ησλ άιισλ 31. 2.2 Ζ ηνμηθνεμάξηεζε θαη ε ζεξαπεπηηθή αληηκεηώπηζή ηεο ζηελ Διιάδα 2.2.1 Ζ ηνμηθνεμάξηεζε ζηελ Διιάδα: ηζηνξηθά θαη επηδεκηνινγηθά ζηνηρεία Μέρξη ηε δεθαεηία ηνπ 30, ε ρξήζε ηνμηθψλ νπζηψλ ζηε Διιάδα ζπλίζηαηαη σο επί ην πιείζηνλ ζηε ρξήζε θάλλαβεο θαη αθνξά κφλν θάπνηεο πεξηζσξηαθέο νκάδεο 32. Ζ δηθηαηνξία ηνπ Μεηαμά ζα πξνβεί ζηελ απζηεξνπνίεζε ηνπ λνκνζεηηθνχ πιαηζίνπ, ζηελ απαγφξεπζε ηεο ερνγξάθεζεο ξεκπέηηθσλ ηξαγνπδηψλ πνπ αλαθέξνληαη ζηα λαξθσηηθά, θαη ζηελ εθηφπηζε ησλ ρξεζηψλ ζηελ Ίν 33. Ζ ρξήζε λαξθσηηθψλ ζα παξακείλεη ζηελ Διιάδα γεληθά πεξηνξηζκέλε κέρξη ηε δεθαεηία ηνπ 70 θαη ζα εκθαληζηεί σο θνηλσληθφ πξφβιεκα ηε δεθαεηία ηνπ 80, ζε κηα ζηηγκή πνπ ζηελ ππφινηπε Δπξψπε ην θαηλφκελν είρε ιάβεη πξν πνιινχ κεγάιεο δηαζηάζεηο. Σν ραξαθηεξηζηηθφ ηεο πεξηζσξηαθφηεηαο ππνρσξεί θαη ε ηνμηθνκαλία αξρίδεη λα εμαπιψλεηαη ζε επξχηεξεο θνηλσληθέο νκάδεο κε επίθεληξν ηνπο λένπο. Σν θαηλφκελν κπνξεί λα ζπζρεηηζηεί κε ηνπο επξχηεξνπο νηθνλνκηθνχο, θνηλσληθνχο θαη πνιηηηζηηθνχο κεηαζρεκαηηζκνχο ηεο Διιάδαο ηελ επνρή απηή 34. Καηά ηελ εηθνζαεηία 1984-2004, φπσο πξνθχπηεη απφ ζρεηηθή έξεπλα, ν αξηζκφο ησλ αηφκσλ πνπ αλέθεξαλ ρξήζε παξάλνκσλ νπζηψλ δηπιαζηάζηεθε (αχμεζε απφ 4% ζε 8,6%), κε ηα πςειφηεξα πνζνζηά λα θαηαγξάθνληαη ην 1998 (12,2%) 35. Σα πνζνζηά απηά παξακέλνπλ δηαρξνληθά απφ ηα ρακειφηεξα ζηελ ΔΔ. 31 WHO, Primary prevention of substance abuse. A workbook for project operators, Geneva, 2000, ζζ. 10-12, www.unodc.org/pdf/globalinitiative/initiative_activities_workbook.pdf 32 Μάξηνο Μαξζέινο, ό.π., ζ. 241 33 Βαγγέιεο Καξχδαο, ζπλέληεπμε ζην ηέιηνο Κνχινγινπ, Ρεπνξηάδ ρσξίο ζύλνξα, «Απφ ηελ Οδχζζεηα ζηελ Ηζάθε», Δπεηζφδην 4, ΔΡΣ, 2001. Γηα ην δήηεκα ηεο εμνξίαο ζηελ Ίν, βι. επίζεο Γεκήηξεο Τθαληήο, ό.π. 34 Γηα κηα πξνζέγγηζε ηνπ θαηλνκέλνπ ζε ζρέζε κε ηελ θαηαλαισηηθή θνπιηνχξα, βι. Φνίβνο Εαθεηξίδεο, ζπλέληεπμε ζην ηέιηνο Κνχινγινπ, ό.π.. ηελ ίδηα εθπνκπή ε Καηεξίλα Μάηζα παξαηεξεί φηη ζην πιαίζην ηεο θνπιηνχξαο απηήο, ην θάξκαθν εκθαλίδεηαη σο ε ιχζε γηα θάζε ςπρηθή δηαηαξαρή. 35 Κνθθέβε Α., Κίηζνο Γ., Φσηίνπ Α., Καπλόο- Οηλνπλεπκαηώδε-Ναξθσηηθά, εθδ. ΒΖΣΑ, Αζήλα, 2007, φπσο παξαηίζεηαη ζην ΔΚΣΔΠΝ, Δηήζηα Έθζεζε γηα ηελ θαηάζηαζε ηνπ πξνβιήκαηνο ησλ λαξθσηηθώλ θαη ησλ νηλνπλεπκαησδώλ ζηελ Διιάδα 2010, Αζήλα, 2010, ζ. 44

29 ΠΟΟΣΟ (%) ΥΡΖΖ ΝΑΡΚΧΣΗΚΧΝ ΜΔΣΑΞΤ ΣΟΤ ΠΛΖΘΤΜΟΤ ΖΛΗΚΗΑ 15-64 ΔΣΧΝ Δ ΓΗΑΦΟΡΔ ΔΤΡΧΠΑΨΚΔ ΥΧΡΔ Υψξα Κάλλαβε Κνθαΐλε Δλέζηκε ρξήζε Πξνβιεκαηηθή ρξήζε Απζηξία (2004) 7,5 0,9-5,4 Γαιιία (2005) 8,6 0,6 - Γεξκαλία (2003) 6,9 1,0 1,7 3,3 Διιάδα (2004) 1,7 0,1 1,3 2,6 Ηζπαλία (2005-06) 11,2 3,0-8,5 Ηηαιία (2005) 11,2 2,2-7,9 Μ. Βξεηαλία 10,3 2,3 4,2 10,2 (2004) Ννξβεγία (2004) 4,6 0,8 3,3 - Οιιαλδία (2005) 5,4 0,6 0,9 3,2 νπεδία (2006) 2,0 - - 4,5 Πίλαθαο 1. Πεγή: E.M.C.D.D.A. 2007, φπσο παξαηίζεηαη ζην ΤΤΚΑ, Δζληθό ρέδην Γξάζεο γηα ηα λαξθσηηθά, Αζήλα, 2008 Γηα ην έηνο 2009, νη πξνβιεκαηηθνί ρξήζηεο ππνινγίδνληαη ζηνπο 24.097, αξηζκφο πνπ παξνπζηάδεη αηζζεηή αχμεζε ζε ζρέζε κε ην 2008. Χο πξνβιεκαηηθνί ρξήζηεο νξίδνληαη νη ρξήζηεο εξσίλεο θαη ν αξηζκφο ηνπο ππνδεηθλχεη ηα άηνκα πνπ δπλεηηθά ζα δεηήζνπλ ζεξαπεία 36. ε φ,ηη αθνξά ηνπ έθεβνπο, ην 12 % αλαθέξεη ρξήζε νπνηαζδήπνηε νπζίαο έζησ θαη κηα θνξά. Γεληθά, θαηαγξάθεηαη ηάζε κείσζεο ηεο ρξήζεο ζηνλ εθεβηθφ πιεζπζκφ, ελψ δελ ππάξρεη πιήξεο εηθφλα γηα ην γεληθφ πιεζπζκφ, θαζψο δελ έρεη πξαγκαηνπνηεζεί έξεπλα κεηά ην 2004 37. 2.2.2 Σν ειιεληθφ ζεξαπεπηηθφ ζχζηεκα γηα ηηο εμαξηήζεηο Ζ ζεξαπεπηηθή πξνζέγγηζε ηεο ηνμηθνκαλίαο αξρίδεη λα δηακνξθψλεηαη πιάη ζηε ζσθξνληζηηθή κε ην Ν.Γ. 743/1970, ην νπνίν αλαγλψξηδε ηελ εμάξηεζε σο αληηθεηκεληθή αδπλακία ηνπ αηφκνπ 38. Ζ κεηάβαζε απηή γίλεηαη εκθαλήο ζπγθξίλνληαο ηνλ λφκν ηνπ 1970 κε ην Ν.Γ.1681/1919 «Πεξί αιεηείαο θαη επαηηείαο», ην νπνίν 36 ΔΚΣΔΠΝ, ό.π., ζζ. 81-82 37 ην ίδην, ζ. 49 38 Βι. Ν. 743/1970 (ΦΔΚ 263/Α /10.12.1970): Πεξί ηηκσξίαο ησλ παξαβαηψλ ησλ λφκσλ πεξί λαξθσηηθψλ θαη νπζηψλ πξνθαινπζψλ ηνμηθνκαλίαλ ή εμάξηεζηλ ηνπ αηφκνπ, σο θαη πεξί κεηαρεηξίζεσο ησλ ηνμηθνκαλψλ ελ γέλεη», άξ. 13 1

30 αληηκεηψπηδε ην δήηεκα ησλ λαξθσηηθψλ ζην πιαίζην ηεο θαηαζηνιήο ηνπ επξχηεξνπ εζηθν-θνηλσληθνχ θηλδχλνπ πνπ αληηπξνζψπεπαλ νη άεξγνη 39. Ζ ζεξαπεία ηεο ηνμηθνκαλίαο κε θξαηηθή κέξηκλα μεθηλά ζηελ Διιάδα ην 1987, κε ηελ ίδξπζε ηνπ ΚΔΘΔΑ θαη ηελ ςήθηζε ηνπ Ν.1729/1987 ζην ζπκθξαδφκελν ηεο εληεηλφκελεο εμάπισζεο ησλ λαξθσηηθψλ ζηελ ειιεληθή θνηλσλία. Ο λφκνο απηφο ζεκαηνδνηεί ηε κεηάβαζε απφ ηελ ηηκσξία ζηε ζεξαπεία, θαζψο κέρξη ηφηε νη ηνμηθνκαλείο παξαπέκπνληαλ ζηηο θπιαθέο ή ζηα ςπρηαηξηθά λνζνθνκεία. Παξάιιεια, ε ζεξαπεία εηζάγεηαη σο δπλαηφηεηα ελαιιαθηηθή πξνο ηελ πνηλή 40. Σν 1993, κε ηνλ λφκν Ν. 2161/1993, ηδξχεηαη ν Ο.ΚΑ.ΝΑ σο φξγαλν ηφζν ζεξαπεπηηθφ φζν θαη ζπληνληζηηθφ θαη απφ ην 2002 αξρίδεη λα αλαπηχζζεηαη ε ζεξαπεία ππνθαηάζηαζεο κε κεζαδφλε. Σν 2006 εηζάγεηαη σο νπζία ππνθαηάζηαζεο θαη ε βνππξελνξθίλε 41. ήκεξα, ζηελ Διιάδα ιεηηνπξγνχλ 77 αλαγλσξηζκέλα πξνγξάκκαηα γηα ηε ζεξαπεία ησλ εμαξηήζεσλ, ηα νπνία θαηαλέκνληαη σο εμήο: ηεγλά πξνγξάκκαηα εζσηεξηθήο δηακνλήο ελειίθσλ (11 πξνγξάκκαηα) ηεγλά πξνγξάκκαηα εμσηεξηθήο παξακνλήο ελειίθσλ (18 πξνγξάκκαηα) ηεγλά πξνγξάκκαηα εμσηεξηθήο παξακνλήο εθήβσλ θαη λέσλ (16 πξνγξάκκαηα) Πξνγξάκκαηα ππνθαηάζηαζεο κε ρνξήγεζε θαξκαθεπηηθψλ νπζηψλ γηα ρξήζηεο νπηνεηδψλ (7 κε κεζαδφλε, 17 κε βνππξελνξθίλε) Πξνγξάκκαηα θξαηνπκέλσλ ρξεζηψλ (5) Πξνγξάκκαηα ζσκαηηθήο απνηνμίλσζεο (2) 42 Απφ ην 2006 γηα ηε ζεξαπεία ηεο ηνμηθνεμάξηεζεο εθαξκφδεηαη ζηελ Διιάδα ν ζπλδπαζκφο βνππξελνξθίλεο-λαιηξεμφλεο, ελψ δελ εθαξκφδεηαη ζεξαπεία κε ειεγρφκελε ρνξήγεζε εξσίλεο ή κνξθίλε βξαδείαο δηάρπζεο 43. Ζ δηαζεζηκφηεηα 39 Ν.Γ. 1681/ 22.1.1919 (ΦΔΚ14/Α /22.1.1919): Πεξί αιεηείαο θαη επαηηείαο, άξ. 5. 40 Βι. Ν. 1729/1987 (ΦΔΚ 144/Α /7.8.1987): Καηαπνιέκεζε ηεο δηάδνζεο ησλ λαξθσηηθψλ, πξνζηαζία ησλ λέσλ θαη άιιεο δηαηάμεηο, άξ. 12 2 41 ΔMCDDA, Drug treatment overview for Greece, http://www.emcdda.europa.eu/data/treatmentoverviews/greece. Γηα ηελ εηζαγσγή ηεο ζεξαπείαο ππνθαηάζηαζεο βι. αξ. 12 Δ ηνπ Ν.2955/2001 (ΦΔΚ 256/Α /2.11.2001): Πξνκήζεηεο Ννζνθνκείσλ θαη ινηπψλ κνλάδσλ πγείαο ησλ Πε..Τ. θαη άιιεο δηαηάμεηο, θαη γηα ηηο νπζίεο κεζαδφλε θαη βνππξελνξθίλε ηελ Τπνπξγηθή Απφθαζε Αξηζ. Τ5γ/Γ.Π.νηθ.100847 (ΦΔΚ 1343/Β /16.10.2002): Άδεηα ρνξήγεζεο νπζηψλ γηα ππνθαηάζηαζε ηεο εμάξηεζεο απφ ηνλ ΟΚΑΝΑ 42 ΔΚTEΠΝ, ό.π., ζζ. 223-224.

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2008 2009 31 ζηεγλψλ πξνγξακκάησλ ζηε ρψξα καο ζεσξείηαη πιήξεο, ελψ πεξηνξηζκέλε εθηηκάηαη ε δηαζεζηκφηεηα ησλ πξνγξακκάησλ ζσκαηηθήο απνηνμίλσζεο θαη ππνθαηάζηαζεο 44. 20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 Σα παξαπάλσ πξνγξάκκαηα ζπκπιεξψλνληαη απφ 5 δνκέο γηα ηελ αληηκεηψπηζε λέσλ κνξθψλ εμαξηήζεσλ: δηαηξνθηθέο δηαηαξαρέο, εμάξηεζε απφ ην Γηαδίθηπν θαη ηπρεξά παηρλίδηα. Οη αλαγλσξηζκέλνη θνξείο πνπ παξέρνπλ ζεξαπεπηηθέο ππεξεζίεο ζε εμαξηεκέλα άηνκα είλαη νη αθφινπζνη: ΟΚΑΝΑ ΚΔΘΔΑ ΦΝΑ (Μνλάδα Απεμάξηεζεο18 ΑΝΧ) ΦΝΘ Αηγηλήηεην Ννζνθνκείν (Α Φπρηαηξηθή Κιηληθή Παλεπηζηεκίνπ Αζελψλ) Γεκφζηα Ννζνθνκεία πνπ ζπλεξγάδνληαη κε ηνλ ΟΚΑΝΑ σκαηείν ΘΖΔΑ-Γήκνο Καιιηζέαο Διιεληθφ Κέληξν Φπρηθήο Τγηεηλήο θαη Δξεπλψλ Τπνπξγείν Γηθαηνζχλεο (θπιαθέο Διεψλα) 45 ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΑΡΙΘΜΟΥ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ 16 18 (2000-2009) 18 Παρεμβάςεισ για φυλακιςμζνα/αποφυλακιςμζ να άτομα 11 12 13 13 13 15 9 11 9 12 12 10 10 11 12 8 8 7 8 9 9 7 3 3 3 3 3 4 4 5 5 1 1 Εςωτερικήσ διαμονήσ ενηλικων Εξωτερικήσ παραμονήσ ενηλίκων Γξάθεκα 1. Ίδηα δηακφξθσζε κε βάζε ηα ζηνηρεία ηνπ ΔΚΣΔΠΝ, Δηήζηα Έθζεζε γηα ηελ θαηάζηαζε ηνπ πξνβιήκαηνο ησλ λαξθσηηθώλ θαη ησλ νηλνπλεπκαησδώλ ζηελ Διιάδα, Αζήλα, 2010 44 ΔMCDDA, ό.π. χκθσλα κε ηελ νξνινγία ηνπ ΔΚΠΝΣ, πιήξεο δηαζεζηκφηεηα ζεκαίλεη φηη θαιχπηνληαη φια ηα άηνκα πνπ έρνπλ αλάγθε ρξήζεο ησλ ζπγθεθξηκέλσλ ππεξεζηψλ, ελψ σο πεξηνξηζκέλε δηαζεζηκφηεηαο θξίλνληαη ηα πξνγξάκκαηα εθείλα πνπ θαιχπηνπλ πεξηζζφηεξνπο απφ ιίγνπο, αιιά φρη ηελ πιεηνςεθία. 45 ΤΤΚΑ, Παγθόζκηα Ηκέξα θαηά ησλ λαξθσηηθώλ, Γειηίν Σχπνπ 20.6.2011, ΤΤΚΑ-Γειηία Σχπνπ: http://www.yyka.gov.gr/articles/news/551-pagkosmia-hmera-kata-twn-narkwtikwn.

32 12000 10000 8000 6000 4000 2000 0 Ο αξηζκφο ησλ ζεξαπεπηηθψλ πξνγξακκάησλ ζηελ Διιάδα παξνπζηάδεη δηαρξνληθή αχμεζε (πεξίνδνο 2000-2009). Με πςειφ ξπζκφ απμάλνληαη ηα πξνγξάκκαηα εμσηεξηθήο παξακνλήο εθήβσλ (απφ 3 έγηλαλ 18), αιιά θαη ηα εμσηεξηθά πξνγξάκκαηα γηα ελήιηθεο, πνπ δηπιαζηάζηεθαλ. Απνηέιεζκα ηεο αχμεζεο απηήο είλαη ε δηαρξνληθή άλνδνο ζηε δπλακηθφηεηα 46 Καηαλνκή ζπλνιηθώλ ζέζεσλ ζεξαπείαο 21,90% 3630 2511 498 535 78,10% 3637 2650 4269 3131 861 Προγράμματα υποκατάςταςησ τεγνά προγράμματα Γξάθεκα 2. Πεγή: ίδηα δηακφξθσζε κε βάζε ηα ζηνηρεία ηνπ ΔΚΣΔΠΝ, 2010 Γηαρξνληθή εμέιημε αξηζκνύ αηόκσλ πνπ αηηνύληαη ζεξαπεία ζην ζύλνιν θαη αλά ηύπν πξνγξάκκαηνο (2002-2009) 5501 4847 3275 597 4248 3620 3910 888 4786 3767 4682 4232 509 475 862 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 ησλ ζεξαπεπηηθψλ πξνγξακκάησλ, ε νπνία γηα ην 2009 ήηαλ ζπλνιηθά 6.467 ζέζεηο 47. Σν 78,1% ησλ ζπλνιηθψλ ζέζεσλ ζεξαπείαο αληηζηνηρνχλ ζε πξνγξάκκαηα ππνθαηάζηαζεο (4.800 ζέζεηο) θαη ην 21,9% ζε «ζηεγλά» (1.343 ζέζεηο ζηελ θχξηα θάζε ζεξαπείαο) 48. Ζ δήηεζε ζεξαπείαο ζηελ Διιάδα παξνπζηάδεη δηαρξνληθή αχμεζε, θζάλνληαο γηα ην 2009 ηηο 5.501 εηζαγσγέο ζεξαπείαο. Γηαρξνληθά απμεηηθέο ηάζεηο παξνπζηάδεη ε δήηεζε γηα «ζηεγλά» πξνγξάκκαηα, ελψ δηαθπκάλζεηο εκθαλίδνληαη ζηε δήηεζε ησλ πξνγξακκάησλ ππνθαηάζηαζεο, πνπ νθείινληαη ελδερνκέλσο ζηηο κεηαβνιέο Γξάθεκα 3. Πεγή: ίδηα δηακφξθσζε κε βάζε ηα ζηνηρεία ηνπ ΔΚΣΔΠΝ, 2010 ΤΝΟΛΟ τεγνά Τποκατάςταςησ 46 Χο δπλακηθφηεηα νξίδεηαη ν αξηζκφο ησλ πξνζθεξφκελσλ ζέζεσλ ζεξαπείαο 47 χκθσλα κε ην ΔΚΣΔΠΝ, ηα ζηνηρεία πνπ αθνινπζνχλ αθνξνχλ ηα 72 απφ ηα 77 πξνγξάκκαηα, ειιείςεη ζηνηρείσλ γηα ηα ππφινηπα 5. 48 ΔΚΣΔΠΝ, ό.π., ζ. 113

33 ηεο δηαζεζηκφηεηαο ζέζεσλ ζεξαπείαο. Ζ δήηεζε «ζηεγλψλ» πξνγξακκάησλ παξακέλεη δηαρξνληθά πςειφηεξε 49. 2.2.3 Σα ςπρνθνηλσληθά πξνγξάκκαηα ζην ειιεληθφ ζεξαπεπηηθφ ζχζηεκα Σα πξνγξάκκαηα ππνθαηάζηαζεο ζηελ Διιάδα αλαπηχζζνληαη απνθιεηζηηθά απφ ηνλ Ο.ΚΑ.ΝΑ, ν νπνίνο ζπλεξγάδεηαη κε Γεληθά Ννζνθνκεία αλά ηελ Διιάδα 50. ην πιαίζηφ ηνπ ιεηηνπξγνχλ 25 ζεξαπεπηηθέο κνλάδεο ππνθαηάζηαζεο. Οη ζεξαπεπηηθέο ππεξεζίεο ησλ ππνινίπσλ θνξέσλ αλήθνπλ ζηελ θαηεγνξία ησλ «ζηεγλψλ» πξνγξακκάησλ, ηα νπνία είλαη ηα αθφινπζα: 1) 3 «ζηεγλά» πξνγξάκκαηα ελειίθσλ θαη 3 εθήβσλ ηνπ ΟΚΑΝΑ 51 2) Θεξαπεπηηθά πξνγξάκκαηα ηνπ ΚΔΘΔΑ 3) 18 ΑΝΧ (ΦΝΑ) 4) Πξφγξακκα Δλαιιαθηηθήο Θεξαπείαο Δμαξηεκέλσλ Αηφκσλ «ΑΡΓΧ» (ΦΝΘ) 5) Πξφγξακκα Αζελά (Α Φπρηαηξηθή Κιηληθή Παλεπηζηεκίνπ Αζελψλ) 52. 6) Πξφγξακκα ΗΑΧΝ-Τπεξεζία Πξφιεςεο θαη Αληηκεηψπηζεο Δμαξηεηηθψλ Καηαζηάζεσλ (Διιεληθφ Κέληξν Φπρηθήο Τγηεηλήο θαη Έξεπλαο) 7) Αλνηθηφ Θεξαπεπηηθφ Πξφγξακκα ΘΖΔΑ (Γήκνο Καιιηζέαο/Δπξσπατθφ Πξφγξακκα) 53. Απφ ηηο 1.343 δηαζέζηκεο ζέζεηο, ην 68,5% αληηζηνηρεί ζε πξνγξάκκαηα εμσηεξηθήο παξακνλήο θαη ην 31,5% ζε εζσηεξηθήο δηακνλήο. Σελ θπξίσο ζεξαπεπηηθή θάζε ησλ «ζηεγλψλ» πξνγξακκάησλ παξαθνινχζεζαλ 2.360 άηνκα, ην 14,5% ησλ νπνίσλ είρε θάλεη αίηεζε ζεξαπείαο θαη ζην παξειζφλ. Έλα απφ ηα βαζηθφηεξα πξνβιήκαηα ζηελ ςπρνθνηλσληθή ζεξαπεία είλαη ε πξφσξε δηαθνπή ηνπ πξνγξάκκαηνο, σο απνηέιεζκα είηε πξνζσπηθήο απφθαζεο είηε 49 ην ίδην, ζζ. 86-87. 50 Γηα ηνλ θαηάινγν ησλ Ννζνθνκείσλ, βι. ΟΚΑΝΑ-Καηάινγνο Θεξαπεπηηθψλ Μνλάδσλ Τπνθαηάζηαζεο: http://www.okana.gr/node/142. Δπηζεκαίλεηαη φηη θαηά ηε δηάξθεηα ηεο εθπφλεζεο ηεο εξγαζίαο απηήο μεθίλεζε ε ρνξήγεζε κεζαδφλεο απφ ηα λνζνθνκεία ηνπ ΔΤ. Βι. Γειηίν Σχπνπ ΤΤΚΑ «Νέεο κνλάδεο ΟΚΑΝΑ-ΔΤ», 16.9.2011, http://www.yyka.gov.gr/articles/ministry/grafeiotypoy/press-releases/708-nees-monades-okana-esy 51 ΟΚΑΝΑ-Τπεξεζίεο: http://www.okana.gr/node/12 52 Αηγηλήηεην Ννζνθνκείν. Α Φπρηαηξηθή Κιηληθή Παλεπηζηεκίνπ Αζελψλ- Πξφγξακκα Αζελά: http://www.eginitio.gr/clinic/athina/ 53 Γήκνο Καιιηζέαο-ΘΖΔΑ: http://www.kallithea.gr/default.aspx?pid=118&la=1

34 απνπνκπήο ιφγσ παξαβίαζεο ηνπ θαλνληζκνχ ιεηηνπξγίαο ηνπ πξνγξάκκαηνο (π.ρ. ρξήζε παξάλνκσλ νπζηψλ, βίαο θιπ) 54 60 50 52,8 ΓΗΑΥΡΟΝΗΚΖ ΔΞΔΛΗΞΖ ΣΧΝ ΠΟΟΣΧΝ ΟΛΟΚΛΖΡΧΖ ΚΑΗ ΓΗΑΚΟΠΖ ΣΧΝ ΦΤΥΟΚΟΗΝΧΝΗΚΧΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΣΧΝ (2006-2009) 43,6 40 35,3 33,3 32,1 36,8 Ολοκλήρωςη θεραπευτικοφ προγράμματοσ 30 Εκοφςια αποχϊρηςη 20 14,8 22,9 Αποπομπή 10 4,8 0 2006 2008 2009 Γξάθεκα 4. Πεγή: ίδηα δηακφξθσζε κε βάζε ηα ζηνηρεία ηνπ ΔΚΣΔΠΝ, 2010 Καηά ηελ πεξίνδν 2006-2009 παξνπζηάδεηαη ζηαζεξή κείσζε ζην πνζνζηφ ησλ αηφκσλ πνπ απνρψξεζαλ εθνχζηα, ελψ ζεκαληηθή είλαη ε αχμεζε ζην πνζνζηφ ησλ αηφκσλ πνπ απνπέκπνληαη απ ην πξφγξακκα. Σν πνζνζηφ ησλ αηφκσλ πνπ νινθιήξσζαλ ην ζεξαπεπηηθφ πξφγξακκα παξνπζηάδεη ειαθξά κείσζε. χκθσλα κε ην κέρξη ζήκεξα ηζρχνλ λνκνζεηηθφ πιαίζην, ε πξνεγνχκελε απφπεηξα παξαθνινχζεζεο ςπρνθνηλσληθνχ ζεξαπεπηηθνχ πξνγξάκκαηνο απνηειεί πξνυπφζεζε ηεο έληαμεο ζε πξφγξακκα ππνθαηάζηαζεο 55. ε φ,ηη αθνξά πνηληθά δεηήκαηα, γηα ηα άηνκα πνπ έρνπλ εληαρζεί ζε ζηεγλά πξνγξάκκαηα πξνβιέπεηαη αλαβνιή ηεο δίθεο θαη αλαζηνιή ησλ πνηλψλ. Ζ ξχζκηζε 54 ΔΚΣΔΠΝ, ό.π., ζ. 117 55 Τπνπξγηθή Απφθαζε Αξηζ. Τ5γ/Γ.Π.νηθ.100847 (ΦΔΚ 1343/Β /16.10.2002): Άδεηα ρνξήγεζεο νπζηψλ γηα ππνθαηάζηαζε ηεο εμάξηεζεο απφ ηνλ ΟΚΑΝΑ, αξ. 2 θαη ΟΚΑΝΑ-Πνιηηηθή ηνπ ΟΚΑΝΑ ζηε ζεξαπεία: http://www.okana.gr/node/19

35 απηή επεθηάζεθε θαη ζηα πξνγξάκκαηα ππνθαηάζηαζεο 56. Ο ΚΝΝ πξνβιέπεη ηελ εηζαγσγή ζε ζεξαπεπηηθφ θαηάζηεκα σο ελαιιαθηηθή ηεο πνηλήο, ελψ αλ ν δξάζηεο νινθιεξψζεη κε επηηπρία ην πξφγξακκα, ν εηζαγγειέαο πιεκκειεηνδηθψλ κε έγθξηζε ηνπ εηζαγγειέα εθεηψλ κπνξεί λα απφζρεη νξηζηηθά απφ ηελ πνηληθή δίσμε 57. ην πιαίζην ηνπ Δζληθνχ ρεδίνπ Γξάζεο γηα ηα Ναξθσηηθά, ηα ζηεγλά πξνγξάκκαηα απνηηκήζεθαλ σο έλα απφ ηα πιενλεθηήκαηα ηνπ ειιεληθνχ ζεξαπεπηηθνχ ζπζηήκαηνο, δηαθξηλφκελα «γηα ηελ θαηλνηνκία ησλ πνιηηηθψλ ηνπο θαη ηελ απνηειεζκαηηθφηεηά ηνπο ζηνλ αγψλα θαηά ηεο εμάξηεζεο» 58. ηνπο ζηφρνπο ηνπ ρεδίνπ ζπκπεξηειήθζεζαλ ε πεξαηηέξσ ελίζρπζή ηνπο, θαζψο θαη ε δηαζχλδεζή ηνπο κε ηα πξνγξάκκαηα ππνθαηάζηαζεο 59. 56 Ν. 2331/1995 (ΦΔΚ 172/24.8.1995): Πξφιεςε θαη θαηαζηνιή ηεο λνκηκνπνίεζεο εζφδσλ απφ εγθιεκαηηθέο δξαζηεξηφηεηεο θαη άιιεο πνηληθέο δηαηάμεηο, αξ. 21 1 57 Ν.3459/2006 (ΦΔΚ 103/Α /25.5.2006): Κψδηθαο Νφκσλ γηα ηα Ναξθσηηθά (Κ.Ν.Ν.), αξ. 31 1. Γηα ηα παξαπάλσ δεηήκαηα βι. Αξγχξε Μαξία, Η αληηκεηώπηζε ηνπ πξνβιήκαηνο ησλ λαξθσηηθώλ ζηελ Διιάδα, Σειηθή Δξγαζία, Σκήκα Κνηλσληθήο Γηνίθεζεο-Γηνίθεζεο Οξγαληζκψλ Κνηλσληθήο Πνιηηηθήο, ΔΓΓ, Αζήλα, 2010 58 ΤΤΚΑ, Δζληθό ρέδην Γξάζεο γηα ηα Ναξθσηηθά 2008-2012, Αζήλα, 2008, ζ. 36 59 ην ίδην, ζ. 41-47

36 3. ΚΔΝΣΡΟ ΘΔΡΑΠΔΗΑ ΔΞΑΡΣΖΜΔΝΧΝ ΑΣΟΜΧΝ 3.1 Ζ εθαξκνγή ηνπ κνληέινπ ησλ Θεξαπεπηηθώλ Κνηλνηήησλ 3.1.1 Σαπηφηεηα θαη ζχληνκε ηζηνξία ησλ ΘΚ ηνπ ΚΔΘΔΑ Δηθφλα 3. Αθίζα ΘΚ ΗΘΑΚΖ. Πεγή: http://www.kethea.gr Σν ΚΔΘΔΑ απνηειεί ΝΠΗΓ πνπ δηαζέηεη έλα δίθηπν ππεξεζηψλ θαηά ησλ εμαξηήζεσλ ζε φιε ηελ Διιάδα θαη είλαη έλαο απφ ηνπο βαζηθνχο θνξείο εθαξκνγήο ηνπ εζληθνχ ζρεδηαζκνχ γηα ηελ θαηαπνιέκεζε ηεο ηνμηθνκαλίαο 60. Ζ ιεηηνπξγία ηνπ βαζίδεηαη ζην κνληέιν ησλ ΘΚ, πνπ ζπλίζηαληαη ζηελ έληαμε ηνπ εμαξηεκέλνπ ζε κηα νκάδα νκνίσλ, εληφο ηεο νπνίαο πξαγκαηνπνηείηαη ε εζσηεξηθή ηνπ εμέιημε κέζα απφ ηελ θνηλσληθή αιιειεπίδξαζε. Μνριφ ηεο ζεξαπείαο απνηειεί ε αξρή ηεο απηνβνήζεηαο, ζχκθσλα κε ηελ νπνία θάζε κέινο καζαίλεη λα βνεζάεη ηνλ εαπηφ ηνπ θαη λα ιακβάλεη βνήζεηα απφ ηνπο άιινπο 61. Πεηξακαηηθή εθαξκνγή ησλ ΘΚ θαη πξφπιαζκα ηνπ ΚΔΘΔΑ απνηέιεζε ην Δηδηθφ Θεξαπεπηηθφ Πξφγξακκα γηα Δμαξηεκέλα Άηνκα, πνπ μεθίλεζε ηνλ Αχγνπζην ηνπ 1983 κε ππξήλα ηελ ΘΚ ΗΘΑΚΖ, κεηά απφ πξφηαζε ηνπ ςπρηάηξνπ Φνίβνπ Εαθεηξίδε 62. Με ηε ιήμε ηνπ ηξηεηνχο πηινηηθνχ Πξνγξάκκαηνο, ζην πιαίζην ηνπ λένπ λφκνπ γηα ηα λαξθσηηθά, ηδξχζεθε ην ΚΔΘΔΑ, πνπ πεξηέιαβε ζηνπο θφιπνπο ηνπ φιεο ηηο κνλάδεο ηνπ Δηδηθνχ Θεξαπεπηηθνχ Πξνγξάκκαηνο. Σα επφκελα ρξφληα ηδξχζεθαλ νη θιεηζηέο ΘΚ ΔΞΟΓΟ, ΠΑΡΔΜΒΑΖ, ΝΟΣΟ, θαζψο θαη νη αλνηρηέο ΘΚ ΣΡΟΦΖ θαη ΓΗΑΒΑΖ. ε δηάζηεκα 4 εηψλ, ην ΚΔΘΔΑ ηεηξαπιαζίαζε ηε δπλακηθφηεηά ηνπ, ελψ παξάιιεια αλέπηπμε ζπκπιεξσκαηηθέο δξαζηεξηφηεηεο, φπσο ηα πξνγξάκκαηα θπιαθψλ, νηθνγελεηαθήο ζεξαπείαο, ηα ελεκεξσηηθά θέληξα θαη ε θηλεηή κνλάδα ΠΖΓΑΟ 63. 60 ΚΔΘΔΑ, Κέληξν Θεξαπείαο Δμαξηεκέλσλ Αηόκσλ, ΚΔΘΔΑ, 2009, ζ. 8 61 Βι. Υαξάιακπνο Πνπιφπνπινο, ό.π., ζζ. 92-105 62 Φνίβνο Εαθεηξίδεο, ό.π., ζ. 40. Γηα ην ρξνληθφ ηεο ίδξπζεο ηεο ΗΘΑΚΖ, βι. Παξάξηεκα 63 ην ίδην, ζζ. 197-198

37 3.1.2 Ο Ν.1729/1987 θαη ε αξρή ηεο απηνδηαρείξηζεο χκθσλα κε ην άξζξν 1 5 ηνπ Ν.1729/1987, ην ΚΔΘΔΑ απνηειεί ΝΠΗΓ «ππφ ηελ αηγίδα» ηνπ Τπνπξγείνπ Τγείαο θαη κε έδξα ηε Θεζζαινλίθε. Χο ζθνπφο ηνπ νξίδεηαη: ε ζεξαπεία ε επαγγεικαηηθή θαηάξηηζε ε θνηλσληθή έληαμε ησλ εμαξηεκέλσλ απφ θαξκαθεπηηθέο νπζίεο αηφκσλ, θαζψο θαη ε αλάπηπμε εθπαηδεπηηθήο δξαζηεξηφηεηαο ζε φ,ηη αθνξά ηηο ζχγρξνλεο ζεξαπεπηηθέο ηερληθέο 64. Ζ επηινγή ηεο λνκηθήο κνξθήο ηνπ ΝΠΗΓ θαηά ηελ ίδξπζε ηνπ ΚΔΘΔΑ αληαπνθξηλφηαλ ζην αίηεκα γηα κε έληαμε ησλ ΘΚ ζηηο ππεξεζίεο Φπρηθήο Τγείαο ηνπ ΔΤ, εμαηηίαο ηεο δηαθνξεηηθήο ζεξαπεπηηθήο αληίιεςεο πνπ αληηπξνζψπεπαλ. Ζ ζεξαπεία γηλφηαλ αληηιεπηή σο απηφ πνπ «ζπκβαίλεη ζην πεξηζψξην ηεο δξάζεο ελφο νξγαληζκνχ ή αθφκε θαη κηαο αλζξψπηλεο ζρέζεο πνπ δελ νξίζηεθαλ πνηέ σο ζεξαπεπηηθέο» 65. Παξάιιεια, γηα ηε δηαζθάιηζε ησλ αλζξσπνθεληξηθψλ αμηψλ ηεο ΘΚ ζεσξείην αλαγθαίν έλα θαζεζηψο απηνδηαρείξηζεο θαη απηνρξεκαηνδφηεζεο, πνπ αθελφο πξνζηαηεχεη απφ γξαθεηνθξαηηθέο αγθπιψζεηο θαη ηελ απνπξνζσπνίεζε ησλ ππεξεζηψλ, αθεηέξνπ δηαηεξεί ελεξγή ηελ επζχλε ησλ πνιηηψλ θαη ησλ ηνπηθψλ θνηλσληψλ 66. Ο απηνδηαρεηξηδφκελνο ραξαθηήξαο ηνπ ΚΔΘΔΑ απνηππψλεηαη ζηνλ ηδξπηηθφ ηνπ λφκν ζηελ πξφβιεςε ίδξπζεο ζπλεηαηξηζκψλ θαη ζηε δπλαηφηεηα ηνπ θνξέα λα «ζηεξίδεη θάζε είδνπο δξαζηεξηφηεηα πνπ επνδψλεη ηνπο ζθνπνχο ηνπ ή πνπ θξίλεηαη απαξαίηεηε γηα ηελ βνήζεηα ησλ εμαξηεκέλσλ απφ θαξκαθεπηηθέο νπζίεο αηφκσλ» 67. Γηα ηε ρξεκαηνδφηεζή ηνπ, πξνβιέπεηαη ηφζν ε θαηαβνιή θξαηηθήο επηρνξήγεζεο φζν θαη ε απηνρξεκαηνδφηεζή ηνπ κέζσ δσξεψλ, θιεξνδνζηψλ, αιιά θαη ησλ παξαγσγηθψλ δξαζηεξηνηήησλ ηνπ 68. 64 Ν. 1729/1987 (ΦΔΚ 144/Α /7.8.1987): Καηαπνιέκεζε ηεο δηάδνζεο ησλ λαξθσηηθψλ, πξνζηαζία ησλ λέσλ θαη άιιεο δηαηάμεηο, αξ. 1 5 65 Φνίβνο Εαθεηξίδεο, ό.π., ζ, 197 66 ην ίδην, ζ, 208. 67 Ν. 1729/7-8-1987 (ΦΔΚ Α 144), ό.π.,, αξ. 1 5 68 ην ίδην, αξ. 1 5.

38 Σν ΚΔΘΔΑ επνπηεχεηαη απφ ην ΤΤΚΑ κέζσ ηνπ Απηνηεινχο Σκήκαηνο Δμαξηήζεσλ. χκθσλα κε ην άξζξν 55 ηνπ ΚΝΝ, κέρξη ην κήλα Μάην, ην ΚΔΘΔΑ γλσζηνπνηεί ζην ΤΤΚΑ: Σν εηήζην επηρεηξεζηαθφ πξφγξακκα δξάζεο, θαζψο θαη Σνλ πξνυπνινγηζκφ ηνπ επφκελνπ έηνπο Ζ ειεγθηηθή δξαζηεξηφηεηα ηνπ ΤΤΚΑ έρεη σο αληηθείκελν ηνλ Ηζνινγηζκφ θαη ηνλ Απνινγηζκφ ηνπ, ηε δηαρείξηζε ησλ πφξσλ, αιιά θαη ηελ εθαξκνγή ηνπ επηρεηξεζηαθνχ πξνγξάκκαηνο δξάζεο 69. Πέξαλ ηνπ θξαηηθνχ ειέγρνπ, ην ΚΔΘΔΑ έρεη αλαπηχμεη κηα ηδηαίηεξε θνπιηνχξα ινγνδνζίαο θαη δηαθάλεηαο, πνπ αληαλαθιάηαη ζε ζπζηεκαηηθνχο κεραληζκνχο, φπσο ε εηήζηα έθδνζε ηνπ απνινγηζκνχ έξγνπ, πλεληεχμεηο Σχπνπ, αμηνινγήζεηο θιπ. 3.1.3 Γηνηθεηηθή δνκή θαη νξγάλσζε: απνθέληξσζε θαη ζπκκεηνρηθφηεηα Ζ δηνηθεηηθή δνκή ηνπ ΚΔΘΔΑ βαζίδεηαη ζην κνληέιν ηεο ζεξαπεπηηθήο, δηνηθεηηθήο θαη νηθνλνκηθήο απνθέληξσζεο. Βαζηθή νξγαλσηηθή κνλάδα απνηεινχλ ηα 26 Θεξαπεπηηθά Πξνγξάκκαηα, ηα νπνία δηαζέηνπλ έλα δίθηπν 100 ζπλνιηθά κνλάδσλ. Κάζε ζεξαπεπηηθφ πξφγξακκα πεξηιακβάλεη ηηο βαζηθέο κνλάδεο ζεξαπεπηηθψλ ππεξεζηψλ, ελψ παξάιιεια, δεδνκέλεο ηεο επηζηεκνληθήο θαη δηνηθεηηθήο απηνηέιεηάο, ηνπ δηαζέηεη: Σκήκα Έξεπλαο θαη ηεθκεξίσζεο Σκήκα Δθπαίδεπζεο Τπεξεζίεο Γηνηθεηηθν-νηθνλνκηθήο ππνζηήξημεο ηφρνο ηεο απνθεληξσηηθήο νξγάλσζεο είλαη ε απνθπγή γξαθεηνθξαηηθψλ εκπινθψλ θαη ε δηαζθάιηζε ηεο θαιχηεξεο, ακεζφηεξεο θαη έγθαηξεο αληαπφθξηζεο ζηηο αλάγθεο ησλ εμαξηεκέλσλ θαη ησλ νηθνγελεηψλ ηνπο 70. Παξάιιεια, ζε θεληξηθφ επίπεδν ιεηηνπξγνχλ ν Σνκέαο Πξφιεςεο, ν Σνκέαο Δθπαίδεπζεο κειψλ θαη επαγγεικαηηψλ θαη ν Σνκέαο Έξεπλαο. χκθσλα κε ην άξζξν 28 ηνπ Ν. 3204/2003, ην ΚΔΘΔΑ, σο απηνδηνηθνχκελν λνκηθφ πξφζσπν, δηνηθείηαη απφ 11κειέο Γηνηθεηηθφ πκβνχιην 2εηνχο ζεηείαο 71. Σα 69 Ν.3459/2006 (ΦΔΚ 103/Α /25.5.2006): Κψδηθαο Νφκσλ γηα ηα Ναξθσηηθά (Κ.Ν.Ν.), άξ. 55 5 70 ΚΔΘΔΑ, Κέληξν Θεξαπείαο Δμαξηεκέλσλ Αηόκσλ, ό.π., ζ. 10

39 κέιε ηνπ Γ είλαη δηαθεθξηκέλεο πξνζσπηθφηεηεο πνπ ελζηεξλίδνληαη ηνπο ζθνπνχο θαη ηηο αξρέο ηνπ ΚΔΘΔΑ 72. Ζ ζπκκεηνρή ζην Γ έρεη ραξαθηήξα εζεινληηθφ θαη πξαγκαηνπνηείηαη ακηζζί. Απφ ηε Γεληθή πλέιεπζε εθιέγνληαη 9 απφ ηα κέιε ηνπ Γ, 3 αλαπιεξσκαηηθά, θαζψο θη ν Πξφεδξνο θη ν Αληηπξφεδξφο ηνπ. Σαπηφρξνλα, φπσο νξίδεη ν Ν. 3204/2003, 2 κέιε ηνπ Γ είλαη κε αηξεηά. Σν πξψην είλαη ν Πξφεδξνο ή κέινο ηνπ Γ ηνπ Παηδαγσγηθνχ Ηλζηηηνχηνπ, ελψ ην δεχηεξν πξνέξρεηαη απφ ην Δζληθφ πκβνχιην Γεκφζηαο Τγείαο (Δ.Τ.Γ.Τ.). ηφρνο ηεο ζχλζεζεο απηήο ηνπ Γ είλαη ε ζεζκηθή δηαζχλδεζε ηνπ ΚΔΘΔΑ κε ηε δεκφζηα δηνίθεζε θαη ζπγθεθξηκέλα κε ηνπο ηνκείο ηεο παηδείαο θαη ηεο εθπαίδεπζεο 73. Σν Γ νξίδεη Γηεπζπληή, ν νπνίνο θέξεη ηφζν ηε δηνηθεηηθή φζν θαη ηε ζεξαπεπηηθή επζχλε ηνπ νξγαληζκνχ. Σαπηφρξνλα, ε καθξνπξφζεζκε πνιηηηθή ηνπ θνξέα ραξάζζεηαη ζε ζπιινγηθή βάζε απφ ην πκβνχιην Πνιηηηθήο ΚΔΘΔΑ (.ΠΟ.Κ.), ην νπνίν απαξηίδεηαη απφ ην ζχλνιν ησλ ππεπζχλσλ ησλ απηνηειψλ δηνηθεηηθψλ κνλάδσλ. Ζ Γ απνηειεί ην αλψηαην ζεζκηθφ φξγαλν ηνπ ΚΔΘΔΑ. απηή ζπκκεηέρνπλ κε δηθαίσκα ςήθνπ: Σν πξνζσπηθφ ανξίζηνπ ρξφλνπ ηνπ θνξέα Σα κέιε ΘΠ πνπ βξίζθνληαη ζην ζηάδην ηεο θνηλσληθήο επαλέληαμεο Σα κέιε ηνπ Γ ησλ ζπιιφγσλ γνλέσλ θαη θίισλ ησλ ΘΠ Σα επίηηκα κέιε ηνπ Γ ηνπ ΚΔΘΔΑ 74. Ζ ζχλζεζε ηεο Γ θαη ε δηαδηθαζία κε ηελ νπνία εθιέγεη ην Γ, βαζίδνληαη ζηηο αξρέο ηεο δεκνθξαηηθφηεηαο θαη ηεο ζπκκεηνρηθφηεηαο ζηε ιήςε απνθάζεσλ. Μάιηζηα, ε ζπκκεηνρή ηφζν ησλ εξγαδνκέλσλ φζν θαη ησλ κειψλ ησλ ΘΠ θαζηζηά γηα πξψηε θνξά ζηελ Διιάδα ηνπο ρξήζηεο ελφο θνξέα ζπκκέηνρνπο ζηελ εθινγή ηνπ Γ 75. 71 Ν.3204/2003 (ΦΔΚ 296/Α /23.12.2003): Σξνπνπνίεζε θαη ζπκπιήξσζε ηεο λνκνζεζίαο γηα ην Δζληθφ χζηεκα Τγείαο θαη ξπζκίζεηο άιισλ ζεκάησλ αξκνδηφηεηαο ηνπ Τπνπξγείνπ Τγείαο θαη Πξφλνηαο, άξ.28 72 ΚΔΘΔΑ, ό.π, ζ. 9 73 ην ίδην, ζ. 9 74 Ν.3204/2003 (ΦΔΚ 296/Α /23.12.2003), ό.π., άξ.28 75 Φνίβνο Εαθεηξίδεο, ό.π., ζ. 113

40 3.2 Γνκή θαη νξγάλσζε ησλ ππεξεζηώλ ηνπ ΚΔΘΔΑ 3.2.1 χληνκε παξνπζίαζε ησλ ζεξαπεπηηθψλ πξνγξακκάησλ ηνπ ΚΔΘΔΑ Σν δίθηπν ππεξεζηψλ ηνπ ΚΔΘΔΑ αλαπηχζζεηαη ζε 21 πφιεηο ηεο Διιάδαο, πνπ θαιχπηνπλ ηηο πεξηζζφηεξεο γεσγξαθηθέο πεξηθέξεηεο ηεο ρψξαο. Σα ηειεπηαία ρξφληα ζεκεηψζεθε επέθηαζε ησλ ππεξεζηψλ ηνπ ΚΔΘΔΑ ζε λέεο πφιεηο ζε ζπλεξγαζία κε ηηο ηνπηθέο αξρέο, νη νπνίεο παξαρψξεζαλ ηνπο ρψξνπο ζηέγαζήο ηνπο θαη αλέιαβαλ ηα αξρηθά ιεηηνπξγηθά ηνπο έμνδα 76. Σα βαζηθά ζεξαπεπηηθά πξνγξάκκαηα ηνπ ΚΔΘΔΑ είλαη 77 : Α. 5 ΘΠ γηα ελήιηθεο εζσηεξηθήο δηακνλήο: απεπζχλνληαη ζε εμαξηεκέλνπο πνπ αληηκεησπίδνπλ δπζθνιίεο ζηέγαζεο ή ε ζεξαπεία ηνπο απαηηεί ηελ απνκάθξπλζή ηνπο απφ ηνλ ηφπν δηακνλήο ηνπο. Β. 7 ΘΠ εμσηεξηθήο παξαθνινχζεζεο γηα ελήιηθεο, ηα νπνία απεπζχλνληαη ζε εμαξηεκέλνπο νη νπνίνη είλαη ζε ηθαλνπνηεηηθφ βαζκφ θνηλσληθά εληαγκέλνη θαη δηαζέηνπλ ππνζηεξηθηηθφ πεξηβάιινλ. Γ. 7 ΘΠ γηα εθήβνπο θαη λεαξνχο ελήιηθεο, ηα νπνία ιεηηνπξγνχλ ζηε βάζε ηεο εμσηεξηθήο παξαθνινχζεζεο, έρνπλ σο ζθνπφ ηελ έγθαηξε παξέκβαζε θαη δίλνπλ έκθαζε ζηελ επαλαζχλδεζε ησλ λεαξψλ ρξεζηψλ κε ηελ εθπαίδεπζε. Γ. ΘΠ γηα λέεο εμαξηήζεηο: ηηο ππεξεζίεο ηνπ ΚΔΘΔΑ έρνπλ πξνζηεζεί πξνγξάκκαηα γηα ηξεηο «λφκηκεο» εμαξηήζεηο. Τπεξεζίεο απεμάξηεζεο απφ ην αιθνφι θαη ηα ηπρεξά παηρλίδηα πξνζθέξνληαη απφ ην ΚΔΘΔΑ ΑΛΦΑ 78, ην νπνίν ιεηηνπξγεί ζε εμσηεξηθή βάζε. Απφ ην 2008, ζην πιαίζην ηνπ ΚΔΘΔΑ ΠΛΔΤΖ ιεηηνπξγεί 76 ΚΔΘΔΑ, Απνινγηζκόο έξγνπ 2010, ΚΔΘΔΑ, 2011, ζ. 13 77 Βι. ζην Παξάξηεκα ηελ θαηαλνκή ησλ πξνγξακκάησλ απηψλ αλά ΘΠ θαη πφιε 78 ΚΔΘΔΑ, Κέληξν Θεξαπείαο Δμαξηεκέλσλ Αηόκσλ, ό.π., ζ. 48

41 πξφγξακκα γηα ηελ εμάξηεζε απφ ην Γηαδίθηπν θαη ηα ειεθηξνληθά παηρλίδηα γηα λένπο έσο 24 εηψλ 79. Δ. ΘΠ γηα εηδηθέο νκάδεο: Γηα ηελ θάιπςε ησλ ηδηαίηεξσλ αλαγθψλ ησλ εμαξηεκέλσλ γνλέσλ, ην ΚΔΘΔΑ δηαζέηεη Πξόγξακκα Δμαξηεκέλσλ Γνλέσλ ζηε Θεζζαινλίθε. Έρεη ηε κνξθή εμσηεξηθήο παξαθνινχζεζεο θαη πξνζθέξεη ππεξεζίεο θχιαμεο ησλ παηδηψλ φζν ρξφλν νη γνλείο απαζρνινχληαη ζην πξφγξακκα 80. Δηδηθφ πξφγξακκα (ΚΔΘΔΑ Mosaic) έρεη ζπζηαζεί γηα ηνπο κεηαλάζηεο, ην νπνίν πξνζθέξεη ηφζν ππεξεζίεο ζπκβνπιεπηηθήο κε ζθνπφ ηελ πξνεηνηκαζία ηνπ γηα ςπρηθή απεμάξηεζε, φζν θαη επξχηεξεο ππεξεζίεο θνηλσληθήο έληαμεο γηα κεηαλάζηεο πνπ δελ έρνπλ ζρέζε κε ηα λαξθσηηθά. Γηα ην 2010 πξνζθέξζεθαλ ππεξεζίεο ζε 239 άηνκα 81. Σέινο, ηα ΘΠ ηνπ ΚΔΘΔΑ δηαζέηνπλ ππεξεζίεο ζηα πεξηζζφηεξα ζσθξνληζηηθά θαηαζηήκαηα ηεο ρψξαο. Γηα ην 2010 έιαβαλ ππεξεζίεο πεξίπνπ 2.000 Δηθφλα 4. Αθίζα ΘΚ ΗΘΑΚΖ. Πεγή: http://www.kethea.gr θξαηνχκελνη θαη απνθπιαθηζκέλνη 82. Σα ηειεπηαία ρξφληα δεκηνπξγήζεθαλ δχν εμεηδηθεπκέλα πξνγξάκκαηα, ην ΚΔΘΔΑ ΔΝ ΓΡΑΔΗ (Αζήλα) θαη ε Μνλάδα πκβνπιεπηηθήο Κξαηνπκέλσλ Θεζζαινλίθεο, πνπ πξνζθέξνπλ ππεξεζίεο ζπκβνπιεπηηθήο θαη απεμάξηεζεο κέζα ζηε θπιαθή. πλνιηθά ιεηηνπξγνχλ 3 ΘΚ κέζα ζηε θπιαθή, ελψ πξνβιέπνληαη κεραληζκνί ππνδνρήο θαη παξαπνκπήο ζε ππεξεζίεο απεμάξηεζεο θαη θνηλσληθήο επαλέληαμεο κεηά ηελ απνθπιάθηζε 83. 79 ην ίδην, ζ. 21 80 ην ίδην, ζ. 42. Γηα κηα αλαιπηηθή παξνπζίαζε ηνπ ΚΔΘΔΑ ΜΟSAIC βι. Παξάξηεκα 81 ΚΔΘΔΑ, Απόινγηζκόο έξγνπ 2010, ό.π,, ζ. 31 82 ην ίδην, ζ. 29 83 ΚΔΘΔΑ-Θεξαπεπηηθά Πξνγξάκκαηα: http://www.kethea.gr/elgr/θεραπευτικάπρογράμματα/κατάλογοσπρογραμμάτων.aspx?id=17 θαη http://www.kethea.gr/elgr/θεραπευτικάπρογράμματα/κατάλογοσπρογραμμάτων.aspx?id=22

42 3.2.2 Ζ νξγάλσζε ηεο βαζηθήο ζεξαπεπηηθήο δηαδηθαζίαο Ζ ζεξαπεπηηθή δηαδηθαζία είλαη απζηεξά δνκεκέλε ζε 3 δηαδνρηθέο θάζεηο, ζηηο νπνίεο αληηζηνηρνχλ 3 ιεηηνπξγηθά δηαθνξνπνηεκέλεο κνλάδεο ππεξεζηψλ 84. Σα 25 πκβνπιεπηηθά Κέληξα απνηεινχλ ην ζεκείν πξψηεο επαθήο ηνπ εμαξηεκέλνπ αηφκνπ, αιιά θαη ηεο νηθνγέλεηάο ηνπ κε ην πξφγξακκα. Δθεί ιακβάλεη ρψξα ε αμηνιφγεζε ηεο θαηάζηαζεο ηνπ ρξήζηε θαη ν ζρεδηαζκφο ηεο ζεξαπεπηηθήο παξέκβαζεο θαη ζπληειείηαη ε θάζε ηεο ελεκέξσζεο, θηλεηνπνίεζεο θαη πξνεηνηκαζίαο, πνπ έρεη σο ζθνπφ ηελ ελζάξξπλζε ηεο κείσζεο ή ηεο δηαθνπήο ηεο ρξήζεο πξηλ ηελ έληαμε ηνπ αηφκνπ ζε ΘΚ. Έρεη ηε κνξθή εμσηεξηθήο παξαθνινχζεζεο θαη δηαξθεί 8-10 εβδνκάδεο. Σφζν θαηά ηε θάζε απηή φζν θαη θαηά ηελ Απεμάξηεζε πξνζθέξνληαη ππεξεζίεο πγείαο (ζηελ Αζήλα απφ ην Φπρνδηαγλσζηηθφ Κέληξν), ελψ αλαπηχζζνληαη ζπλεξγαζίεο κε δεκφζηεο ηαηξηθέο ππεξεζίεο 85. Ζ θάζε ηεο Φπρνινγηθήο Απεμάξηεζεο πξαγκαηνπνηείηαη ζηηο ΘΚ (εζσηεξηθήο δηακνλήο ή εμσηεξηθήο παξακνλήο) θαη δηαξθεί 12 κήλεο. Καηά ηε θάζε απηή ζπληειείηαη ε ζσκαηηθή απνηνμίλσζε θαη ε ςπρνινγηθή απεμάξηεζε ηνπ αηφκνπ, ελψ παξάιιεια πξνζθέξνληαη ππεξεζίεο εθπαίδεπζεο θαη επαγγεικαηηθήο θαηάξηηζεο. ην πιαίζην ηεο ΘΚ αλαπηχζζεηαη έλα εληαηηθφ θαη απζηεξά δνκεκέλν εκεξήζην πξφγξακκα πνπ απαηηεί ηελ ππνρξεσηηθή ζπκκεηνρή ηνπ αηφκνπ θαη πεξηιακβάλεη: νκάδεο αληηπαξάζεζεο κεηαμχ ησλ κειψλ, αλάπηπμε θνηλσληθψλ δεμηνηήησλ, εθπαηδεπηηθά καζήκαηα θαη ζεκηλάξηα, θαζεκεξηλέο εξγαζίεο γηα ηελ απηνδηαρείξηζε ηεο θνηλφηεηαο 86. Μεηά ηε θάζε απηή, αθνινπζεί ε Κνηλσληθή Δπαλέληαμε, πνπ έρεη ζαλ ζηφρν ηελ έληαμε ηνπ απεμαξηεκέλνπ αηφκνπ ζηελ θνηλσλία κε έκθαζε ζηελ επίιπζε ησλ λνκηθψλ ηνπ πξνβιεκάησλ, ηνλ επαγγεικαηηθφ πξνζαλαηνιηζκφ θαη ηελ επαγγεικαηηθή ηνπ απνθαηάζηαζε. Πξαγκαηνπνηείηαη ζηα 20 Κέληξα Κνηλσληθήο Δπαλέληαμεο θαη ε δηάξθεηά ηεο θπκαίλεηαη ζηνπο 10-12 κήλεο. 84 Οη πιεξνθνξίεο πνπ αθνινπζνχλ πξνέξρνληαη απφ ην ΚΔΘΔΑ, Κέληξν Θεξαπείαο Δμαξηεκέλσλ Αηόκσλ, φ.π., ζζ. 16-18 85 ΚΔΘΔΑ, Απνινγηζκόο έξγνπ 2010, ό.π., ζ. 33. ε φ,ηη αθνξά ηα άηνκα κε ςπρηαηξηθή ζπλλνζεξφηεηα, ην Φπρνδηαγλσζηηθφ Κέληξν ηνπ ΚΔΘΔΑ ΔΞΔΛΗΞΗ παξέρεη ππεξεζίεο αμηνιφγεζεο ηεο θαηάζηαζήο ηνπο θαη παξαθνινχζεζεο νξηζκέλσλ πεξηζηαηηθψλ, θπξίσο θαηαζιηπηηθέο δηαηαξαρέο (Αξηζκφο αηφκσλ 2009: 429, Αξηζκφο επηζθέςεσλ:1.449), ΔΚΣΔΠΝ, ό.π., ζ. 151 86 Υαξάιακπνο Πνπιφπνπινο, ό.π., ζζ. 100-101

43 Με ηελ νινθιήξσζε ησλ 3 απηψλ θάζεσλ, ν ζεξαπεπφκελνο ζεσξείηαη απφθνηηνο ηνπ ΚΔΘΔΑ. Παξάιιεια κε ηε ζεξαπεία ηνπ εμαξηεκέλνπ αηφκνπ, ιακβάλεη ρψξα ε ζηήξημε ηεο νηθνγέλεηαο (γνλείο, αδέιθηα, παηδηά, ζχδπγνη, ζχληξνθνη θιπ.), ε νπνία πξαγκαηνπνηείηαη ζηα 26 Κέληξα Οηθνγελεηαθήο Τπνζηήξημεο. Οη νηθνγέλεηεο ρξεζηψλ πνπ δελ έρνπλ εληαρζεί ζε ζεξαπεία κπνξνχλ λα παξαθνινπζήζνπλ αλεμάξηεηα πξνγξάκκαηα. υμβουλευτικό Κζντρο Ενημζρωςη Κινητοποίηςη Μείωςη χρήςησ Φροντίδα υγείασ τήριξη οικογζνειασ Θεραπευτική Κοινότητα Αποτοξίνωςη Απεξάρτηςη Εκπαίδευςη Επαγγελματική κατάρτιςη Φροντίδα υγείασ Κζντρο Κοινωνικήσ Επανζνταξησ Κοινωνική Επανζνταξη Επίλυςη νομικϊν εκκρεμοτήτων Βελτίωςη ςχζςεων οικογζνειασ Επαγγελματικόσ προςανατολιςμόσ Επαγγελματική αποκατάςταςη Δηθφλα 5. Ζ νξγάλσζε ηεο ζεξαπεπηηθήο δηαδηθαζίαο ζην ΚΔΘΔΑ. Πεγή: ίδηα δηακφξθσζε κε βάζε ην ΚΔΘΔΑ, Κέληξν Θεξαπείαο Δμαξηεκέλσλ Αηόκσλ, Αζήλα, 2009 χκθσλα κε ηα ζηνηρεία δήηεζεο ππεξεζηψλ ηνπ ΚΔΘΔΑ, ε κεηάβαζε ησλ ζεξαπεπνκέλσλ ζην ζεξαπεπηηθφ ζπλερέο δηακνξθψζεθε σο εμήο: Πάλσ απφ 3.200 άηνκα ήξζαλ ζε επαθή κε ηα πκβνπιεπηηθά Κέληξα 87 1.147 άηνκα έιαβαλ ππεξεζίεο ζηηο Μνλάδεο Φπρηθήο Απεμάξηεζεο 558 άηνκα έιαβαλ Τπεξεζίεο Κνηλσληθήο Δπαλέληαμεο 88. ηα Κέληξα Οηθνγελεηαθήο Τπνζηήξημεο εμππεξεηήζεθαλ πεξίπνπ 6.000 άηνκα, ζην ζπγγεληθφ πεξηβάιινλ ησλ νπνίσλ ππάξρεη εμαξηεκέλν άηνκν 89. πσο πξνθχπηεη, ηε θάζε ηεο Φπρηθήο Απεμάξηεζεο νινθιήξσζε ζρεδφλ ην 50% ησλ αηφκσλ. Χο ιφγνη δηαθνπήο αλαθέξνληαη ε πξνζσπηθή απφθαζε 87 ΚΔΘΔΑ, Απνινγηζκόο έξγνπ 2010, ό.π., ζ. 14 88 ην ίδην, ζ. 22 89 ην ίδην, ζ. 25

44 απνρψξεζεο θαη ε παξαβίαζε ησλ θαλνληζκψλ ηνπ πξνγξάκκαηνο 90. Απηή ηε ζηηγκή ππεξεζίεο ςπρηθήο απεμάξηεζεο ιακβάλνπλ 575 άηνκα, εθ ησλ νπνίσλ 202 βξίζθνληαη ζε πξφγξακκα θιεηζηήο δηακνλήο 91. 3.2.3 Τπεξεζίεο ζπκβνπιεπηηθήο θαη κείσζεο ηεο βιάβεο Τπεξεζίεο ζπκβνπιεπηηθήο ηνπ ΚΔΘΔΑ παξέρνληαη ζε πφιεηο ηεο επαξρίαο, φπνπ δελ ππάξρνπλ ππεξεζίεο απεμάξηεζεο. Σα πκβνπιεπηηθά απηά Κέληξα πξνεηνηκάδνπλ ηα εμαξηεκέλα άηνκα γηα ηελ παξαπνκπή ηνπο ζηελ πιεζηέζηεξε ΘΚ, ελψ ραξηνγξαθνχλ ηηο αλάγθεο ηεο πεξηνρήο. Οη ππεξεζίεο ζπκβνπιεπηηθήο ζπκπιεξψλνληαη απφ ηε Γξακκή Βνήζεηαο 1145, ε νπνία ελεκεξψλεη θαη παξαπέκπεη ζε ππεξεζίεο αληηκεηψπηζεο ησλ εμαξηήζεσλ. Σν 2010 δέρηεθε 2.642 θιήζεηο 92. ε φ,ηη αθνξά ηνπο ρξήζηεο πνπ δελ πξνζεγγίδνπλ ηα πκβνπιεπηηθά Κέληξα, πξνζθέξνληαη ππεξεζίεο κείσζεο ηεο βιάβεο, κέζσ πξνγξακκάησλ άκεζεο πξφζβαζεο θαη πξνζέγγηζεο ρξεζηψλ ζην δξφκν [street-work]. ην πιαίζην ησλ πξνγξακκάησλ άκεζεο πξφζβαζεο, πξνζθέξνληαη ζηνπο εμαξηεκέλνπο ρψξνη, φπνπ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο κέξαο κπνξνχλ λα απνθχγνπλ ηε ρξήζε, ελψ παξάιιεια πξνζθέξνληαη ππεξεζίεο: ςπρνινγηθήο ππνζηήξημεο πξσηνβάζκηαο πεξίζαιςεο θξνληίδαο άκεζσλ αλαγθψλ (π.ρ. ζίηηζε, έλδπζε, αηνκηθή πγηεηλή) ελεκέξσζεο θαη εθπαίδεπζεο Γελ πξαγκαηνπνηείηαη δηαλνκή ππνθαηάζηαησλ νχηε ζπξίγγσλ. Τπεξεζίεο απφ ηηο κνλάδεο άκεζεο πξφζβαζεο έιαβαλ πάλσ απφ 1.600 ελεξγνί ρξήζηεο 93. Γηα ην 2009, πξνγξάκκαηα street-work πξαγκαηνπνηήζεθαλ απφ ην ΚΔΘΔΑ ΔΞΔΛΗΞΗ θαη ην ΚΔΘΔΑ ΝΟΣΟ 94. 90 Δξσηεκαηνιφγην 91 ην ίδην 92 ΚΔΘΔΑ, Απνινγηζκόο έξγνπ 2010, ό.π., ζ. 15 93 ην ίδην, ζ. 15 94 ΔΚΣΔΠΝ, ό.π.. ζ. 150

45 3.2.4 Γξάζεηο θνηλσληθήο επαλέληαμεο ηα Κέληξα Κνηλσληθήο Δπαλέληαμεο ηνπ ΚΔΘΔΑ πξνζθέξεηαη: Φηινμελία ζε μελψλεο Αηνκηθή θαη νκαδηθή ζπκβνπιεπηηθή Δθπαίδεπζε θαη θαηάξηηζε Δπαγγεικαηηθφο πξνζαλαηνιηζκφο θαη ζπκβνπιεπηηθή Ννκηθή ππνζηήξημε Δθπαίδεπζε γηα ηελ πξφιεςε ηεο ππνηξνπήο Φξνληίδα πγείαο Καζψο πνζνζηφ άλσ ηνπ 60% ησλ πξνζεξρφκελσλ ρξεζηψλ είλαη άλεξγνη 95, ελψ ην 55% δελ έρεη νινθιεξψζεη ηε δεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε 96, γηα ηελ ππνζηήξημε ηεο θνηλσληθήο επαλέληαμεο ησλ κειψλ ηνπ, ην ΚΔΘΔΑ δηαζέηεη έλα δίθηπν πξνγξακκάησλ γηα ηε εθπαίδεπζε θαη επαγγεικαηηθή θαηάξηηζή ηνπο. Γηα ηελ νινθιήξσζε ηεο δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο, ιεηηνπξγνχλ 4 Μεηαβαηηθά ρνιεία ζε Αζήλα, Θεζζαινλίθε, Λάξηζα, Ζξάθιεην 97. Τπεξεζίεο επαγγεικαηηθήο θαηάξηηζεο πξνζθέξνπλ ηα δχν Δμεηδηθεπκέλα Κέληξα Κνηλσληθήο θαη Δπαγγεικαηηθήο Δπαλέληαμεο πνπ ιεηηνπξγνχλ ζε 4 πφιεηο (Αζήλα, Θεζζαινλίθε, Λάξηζα θαη Ζξάθιεην) 98, θαη ηα 5 ΗΔΚ πνπ ιεηηνπξγνχλ σο παξαξηήκαηα δεκφζησλ ΗΔΚ ηεο Θεζζαινλίθεο θαη ηεο Λάξηζαο 99. Οη ππεξεζίεο επαγγεικαηηθήο εθπαίδεπζεο ζπκπιεξψλνληαη απφ 4 παξαγσγηθέο κνλάδεο ζηε ίλδν, πνπ δξαζηεξηνπνηνχληαη ζηελ ειεχζεξε αγνξά θαη θαιχπηνπλ ηηο αλάγθεο ηνπ ΚΔΘΔΑ, ζπκβάιινληαο ζηελ απηνδηαρείξηζε θαη απηνρξεκαηνδφηεζή ηνπ. Οη παξαγσγηθέο απηέο κνλάδεο είλαη: Σν Αγξφθηεκα Σν εξγαζηήξη Κεξακηθήο 95 ΚΔΘΔΑ, Απνινγηζκόο έξγνπ 2010, ό.π., ζ. 6 96 Δξσηεκαηνιφγην 97 ΚΔΘΔΑ, ό.π., ζ. 33 98 ΚΔΘΔΑ, Κέληξν Θεξαπείαο Δμαξηεκέλσλ Αηόκσλ, φ.π., ζ. 54. 99 ΚΔΘΔΑ, Απνινγηζκόο έξγνπ 2010, ό.π., ζ. 34

46 Σν Ξπινπξγείν 100. πγθξνηεκέλε ζε απηφλνκν πξφγξακκα είλαη ε εθηππσηηθή κνλάδα ΚΔΘΔΑ ΥΖΜΑ & ΥΡΧΜΑ. Ηδξχζεθε ην 1992, απνηειεί πιήξσο θαζεηνπνηεκέλε παξαγσγηθή κνλάδα θαη είλαη νηθνλνκηθά απηφλνκε. Απαζρνιεί 40 εξγαδφκελνπο, κεηαμχ ησλ νπνίσλ θαη απφθνηηνπο ηνπ πξνγξάκκαηνο. Απφ ην 1999 εθαξκφδεη ζχζηεκα δηαρείξηζεο πνηφηεηαο 101. Παξάιιεια, έρνπλ αμηνπνηεζεί επξσπατθά πξνγξάκκαηα θαηάξηηζεο θαη επαγγεικαηηθήο επαλέληαμεο γηα ηνπο πξψελ ρξήζηεο 102, ελψ γηα ηελ πξνψζεζε ηεο επαγγεικαηηθήο απνθαηάζηαζεο ησλ κειψλ ηνπ, ην ΚΔΘΔΑ έρεη δεκηνπξγήζεη έλα δίθηπν ζπλεξγαζηψλ κε δεκφζηνπο θαη ηδησηηθνχο θνξείο πνπ πξνζθέξνπλ ππνηξνθίεο γηα ηελ εθπαίδεπζε θαη επαγγεικαηηθή ηνπο θαηάξηηζε. ην δηαδηθηπαθφ ηνπ ηφπν πξνζθέξνληαη πιεξνθνξίεο πξνο ηνπο εξγνδφηεο γηα ηελ απαζρφιεζε ησλ εμαξηεκέλσλ αηφκσλ θαη ηα Πξνγξάκκαηα Δπηδφηεζεο ηνπ ΟΑΔΓ 103. Καηά ηελ πεξίνδν 2006-2008 ζηα πξνγξάκκαηα επαγγεικαηηθήο θαηάξηηζεο ηνπ ΚΔΘΔΑ ζπκκεηείραλ 71 άηνκα. Γελ ηεξνχληαη ζηνηρεία αλαθνξηθά κε ηελ επαγγεικαηηθή απνθαηάζηαζή ηνπο 104. Απφθνηηνη ησλ ΘΠ απαζρνινχληαη ζην ίδην ην ΚΔΘΔΑ θαη αληηζηνηρνχλ ζην 20% ηνπ ζπλφινπ ησλ εξγαδνκέλσλ 105. 3.2.5 Παξεκβάζεηο πξφιεςεο Οη ππεξεζίεο πνπ αλαπηχζζεη ν Σνκέαο Πξφιεςεο ηνπ ΚΔΘΔΑ ζηεξίδνληαη κεζνδνινγηθά ζηελ θαιιηέξγεηα θνηλσληθψλ θαη πξνζσπηθψλ δεμηνηήησλ πνπ πξνζηαηεχνπλ απφ ηελ αλάπηπμε παζνγελψλ ζπκπεξηθνξψλ, φπσο ε εμάξηεζε. Μεζνδνινγηθά εξγαιεία είλαη ε πιεξνθφξεζε, ε εξγαζία ζε νκάδεο, ε βησκαηηθή θαη ελεξγεηηθή κάζεζε, αζθήζεηο αλαπαξάζηαζεο θιπ. Οη παξεκβάζεηο πξφιεςεο ηνπ ΚΔΘΔΑ πεξηιακβάλνπλ ζπζηεκαηηθά: Πξνγξάκκαηα θαζνιηθήο πξφιεςεο πνπ απεπζχλνληαη ζε εθπαηδεπηηθνχο, παηδηά θαη λένπο, γνλείο, ζρνιηθέο θνηλφηεηεο. 100 ΚΔΘΔΑ-ΗΘΑΚΖ: http://www.kethea-ithaki.gr/ 101 ΚΔΘΔΑ ΥΖΜΑ & ΥΡΧΜΑ: http://www.kethea-print.gr/ 102 ΚΔΘΔΑ, Κέληξν Θεξαπείαο Δμαξηεκέλσλ Αηόκσλ, φ.π, ζ. 55 103 ΚΔΘΔΑ-Θέισ λα βνεζήζσ: http://www.kethea.gr/elgr/ζέισλαβνεζήζσ/πξνζθνξάεθπαίδεπζεοθαηεξγαζίαο.aspx 104 Δξσηεκαηνιφγην 105 ΚΔΘΔΑ, Απνινγηζκόο έξγνπ 2010, ό.π., ζ. 49

47 Πξνγξάκκαηα ζε ηνπηθέο θνηλφηεηεο αλαπηχζζνληαη απφ ηελ Κηλεηή Μνλάδα ΠΖΓΑΟ, θπξίσο φηαλ δελ ππάξρνπλ ππεξεζίεο απεμάξηεζεο Πξνγξάκκαηα επηιεθηηθήο πξφιεςεο ηεο Μνλάδαο Πξφιεςεο ΗΚΑΡΟ γηα νκάδεο πςεινχ θηλδχλνπ (άηνκα πνπ εγθαηέιεηςαλ ην ζρνιείν, παηδηά ζε κνλάδεο θνηλσληθήο θξνληίδαο θιπ.) 106. Σν έξγν ηεο κνλάδαο ζπκπιεξψλεη ε εθπαίδεπζε επαγγεικαηηψλ πνπ έξρνληαη ζε επαθή κε νκάδεο πςεινχ θηλδχλνπ (π.ρ. ηεξείο, επηκειεηέο αλειίθσλ, λνζειεπηέο θιπ). Δπίζεο, γηα λένπο κε πξνβιήκαηα, πξφζθαηα δεκηνπξγήζεθε Κέληξν Κνηλνηηθήο Πξφιεςεο ζηα Δμάξρεηα 107. Παξάιιεια, πξνγξάκκαηα πξφιεςεο αλαπηχζζνληαη ζε επίπεδν ζεξαπεπηηθψλ πξνγξακκάησλ ζε ζπλεξγαζία κε ηνπηθνχο θνξείο (π.ρ. πνιηηηζηηθνί θαη αζιεηηθνί θνξείο) 108. Σν ΚΔΘΔΑ έρεη αμηνπνηήζεη επξσπατθά πξνγξάκκαηα γηα ηε δηάδνζε θαιψλ πξαθηηθψλ ζρεηηθά κε ηελ πξφιεςε ηεο δηάδνζεο κνιπζκαηηθψλ αζζελεηψλ 109. Σν 2003 απνζπάζηεθε δηεζλέο βξαβείν απνηειεζκαηηθφηεηαο γηα νινθιεξσκέλν πξφγξακκα πξφιεςεο ζε ζρνιηθή θνηλφηεηα. Σν έξγν ηεο πξφιεςεο ζπλεπηθνπξνχλ νη ελεκεξσηηθέο δξαζηεξηφηεηεο ηνπ ΚΔΘΔΑ 110. 3.3 ηειέρσζε θαη δηαρείξηζε αλζξώπηλνπ δπλακηθνύ 3.3.1 Καλνληζκφο εξγαζίαο θαη βαζηθέο θαηεπζχλζεηο ζηε δηαρείξηζε αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ χκθσλα κε ην άξ. 8 ηνπ Καλνληζκνχ Δξγαζίαο ηνπ ΚΔΘΔΑ, νη εξγαδφκελνη, κε βάζε ηα πξνζφληα ηνπο θαη ηε θχζε ησλ ππεξεζηψλ πνπ πξνζθέξνπλ, δηαθξίλνληαη ζε 4 θαηεγνξίεο: ΚΑΣΖΓΟΡΗΑ 1: Πξνζσπηθφ Θεξαπείαο ΚΑΣΖΓΟΡΗΑ 2: Πξνζσπηθφ Πξφιεςεο, Δθπαίδεπζεο, Έξεπλαο ΚΑΣΖΓΟΡΗΑ 3: Πξνζσπηθφ Γηνηθεηηθν-Οηθνλνκηθψλ Τπεξεζηψλ 106 ΚΔΘΔΑ, Κέληξν Θεξαπείαο Δμαξηεκέλσλ Αηόκσλ, ό.π., ζζ. 56-59 107 ΚΔΘΔΑ, Απνινγηζκόο έξγνπ 2010, ό.π., ζ. 36 108 Δξσηεκαηνιφγην 109 ΚΔΘΔΑ, Απνινγηζκόο έξγνπ 2010, ό.π., ζ. 45 110 Βι. ηελ παξάγξαθν 3.6.3 Γηθηχσζε θαη πξνζαλαηνιηζκφο ζηελ θνηλφηεηα

48 ΚΑΣΖΓΟΡΗΑ 4: Πξνζσπηθφ Γξακκαηεηαθήο-Γηνηθεηηθήο Τπνζηήξημεο θαη Σερληθήο-Βνεζεηηθήο Τπνζηήξημεο ΚΑΣΖΓΟΡΗΑ 5: Δπηκνξθσηέο Μεξηθήο Απαζρφιεζεο ανξίζηνπ ρξφλνπ ηνπ άξ. 26 ηνπ Ν.3475/2006 111. Ζ πξφζιεςε πξνζσπηθνχ ζην ΚΔΘΔΑ εμαηξέζεθε ξεηά απφ ηηο δηαδηθαζίεο ηνπ ΑΔΠ κε ηνλ Ν. 2446/1996 112. χκθσλα κε ηνλ Καλνληζκφ Δξγαζίαο ηνπ ΚΔΘΔΑ, κε απνθάζεηο ηνπ Γ/ληή ηνπ πξνζδηνξίδνληαη ην πξνζσπηθφ πνπ ζα πξνζιεθζεί, νη εηδηθφηεηεο θαη ηα απαηηνχκελα πξνζφληα, φπσο επίζεο ηα θξηηήξηα επηινγήο ησλ ππνςεθίσλ, κε βάζε ηηο αξρέο ηεο ηζφηεηαο επθαηξηψλ, ην δηθαίσκα πξφζβαζεο ζηελ αγνξά εξγαζίαο θαη ηηο αξρέο ηεο αμηνθξαηίαο, ηεο αληηθεηκεληθφηεηαο, ηεο δηαθάλεηαο θαη ηεο δεκνζηφηεηαο. Ζ πξφζιεςε ησλ εξγαδνκέλσλ γίλεηαη κε απφθαζε ηνπ Γηεπζπληή ηνπ ΚΔΘΔΑ 113. Γηα ηε ζηειέρσζε ηνπ θνξέα, ζχκθσλα κε ηνλ ηδξπηηθφ λφκν θαη φπσο επαλαιακβάλεηαη ζην άξ.55 ηνπ ΚΝΝ, γηαηξνί ηνπ ΔΤ κπνξνχλ λα απνζπψληαη ζην ΚΔΘΔΑ απφ ηα Ννζνθνκεία πνπ ππεξεηνχλ, θαηφπηλ αηηήζεψο ηνπο, κε απφθαζε ηνπ ΤΤΚΑ θαη ηε ζχκθσλε γλψκε ηνπ Γηεπζπληή ηνπ ΚΔΘΔΑ. Με ηελ ίδηα δηαδηθαζία είλαη δπλαηή ε απφζπαζε θαη άιισλ ππαιιήισλ ηνπ δεκφζηνπ ηνκέα 114. Σα άηνκα πνπ εξγάδνληαη ζην ΚΔΘΔΑ ιακβάλνπλ εμαξρήο απφ ηνλ ίδην ηνλ νξγαληζκφ ζεσξεηηθή θαη βησκαηηθή εθπαίδεπζε, ελψ έκθαζε δίλεηαη ζηε ζπλερή εθπαίδεπζε ηνπ πξνζσπηθνχ, κε ζθνπφ φρη κφλν ζηελ πνηφηεηα ησλ ππεξεζηψλ, αιιά θαη ηελ πξφιεςε ηνπ ζπλδξφκνπ επαγγεικαηηθήο εμνπζέλσζεο 115. ε εηήζηα βάζε, πξνζθέξνληαη 250 ζέζεηο βξαρπρξφληαο ή καθξνρξφληαο εθπαίδεπζεο 116. 111 χκθσλα κε ηνλ Ν. 3475/2006 (ΦΔΚ 146/Α /13.7.2006): Οξγάλσζε θαη ιεηηνπξγία ηεο δεπηεξνβάζκηαο επαγγεικαηηθήο εθπαίδεπζεο θαη άιιεο δηαηάμεηο, άξ. 26, ν ΟΚΑΝΑ θαη ην ΚΔΘΔΑ κπνξνχλ λα πξνζιακβάλνπλ επηκνξθσηέο θαη εθπαηδεπηέο γηα ηηο εθπαηδεπηηθέο ππεξεζίεο πνπ πξνζθέξνπλ ζηνπο ζεξαπεπφκελνπο κε ζχκβαζε εξγαζίαο ηδησηηθνχ δηθαίνπ ανξίζηνπ ρξφλνπ κεξηθήο απαζρφιεζεο. Ζ απαζρφιεζή ηνπο δελ κπνξεί λα ππεξβαίλεη ηηο 20 ψξεο εβδνκαδηαίσο θαη ζε θακία πεξίπησζε δελ κπνξεί λα είλαη πιήξεο. 112 Βι. Ν. 2446/1996 (ΦΔΚ 176/Α /19.12.1996): Σξνπνπνίεζε ηνπ Ν.711/1977 (ΦΔΚ 284 Α ) «πεξί εηδηθψλ ηνπξηζηηθψλ ιεσθνξείσλ θαη άιιεο δηαηάμεηο», άξ. 21 3 113 Καλνληζκόο Δξγαζίαο ΚΔΘΔΑ, ζην ΚΔΘΔΑ-Τιηθφ: http://www.kethea.gr/elgr/πιηθφ/ελεκεξσηηθέοεθδφζεηο.aspx 114 Ν. 3459/2006 (ΦΔΚ 103/Α /25.5.2006): Κψδηθαο Νφκσλ γηα ηα Ναξθσηηθά (Κ.Ν.Ν.), άξ. 55 5 115 Ο φξνο ζχλδξνκν επαγγεικαηηθήο εμνπζέλσζεο αλαθέξεηαη ζηελ ςπρηθή, ζσκαηηθή θαη πλεπκαηηθή εμάληιεζε ηνπ εξγαδνκέλνπ. Υαξαθηεξηζηηθά ηνπ είλαη ε ζπλαηζζεκαηηθή θαηάπησζε, ε απνπξνζσπνίεζε θαη ην αίζζεκα κεησκέλσλ πξνζσπηθψλ επηηεπγκάησλ. Βι. C. Maslach-S.Jackson, Burnout in organizational settings, in S. Oskamp (Ed.), Applied Social Psychology Annual, V.5, Sage, 1984, ζζ. 133-153. 116 ΚΔΘΔΑ, Απνινγηζκόο έξγνπ 2010, ό.π., ζ. 49

Κ.ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ Α.ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ-ΘΡΑΚΘ ΘΕΑΛΙΑ ΘΠΕΙΡΟ ΚΡΘΣΘ ΠΕΛ/Ο ΑΙΓΑΙΟ ΠΕΡΑΙΑ ΑΣΣΙΚΘ ΑΘΘΝΑ 49 Ζ δξαζηεξηφηεηα θαη ε ζπκπεξηθνξά ησλ κειψλ ηνπ πξνζσπηθνχ δηέπεηαη απφ ηνλ Κψδηθα Γενληνινγίαο, ν νπνίνο ηζρχεη ηφζν θαηά ηε δηάξθεηα ηεο εξγαζίαο ηνπο φζν θη εθηφο απηήο 117. Πξφζθαηα πξαγκαηνπνηήζεθε εμσηεξηθή έξεπλα γηα ην βαζκφ ηθαλνπνίεζεο ηνπ πξνζσπηθνχ 118. Ζ ζηειέρσζε ηνπ ΚΔΘΔΑ ζπκπιεξψλεηαη θαη εληζρχεηαη απφ ηδηψηεο, νη νπνίνη πξνζθέξνπλ εξγαζία ζε εζεινληηθή βάζε, θαζψο θαη απφ ηνπο εζεινληηθνχο πιιφγνπο Οηθνγέλεηαο ησλ ζεξαπεπηηθψλ πξνγξακκάησλ. Οη κεκνλσκέλνη εζεινληέο αλέξρνληαη ζηνπο 100 119. Οη 11 χιινγνη Οηθνγέλεηαο απνηεινχλ κε θεξδνζθνπηθά ζσκαηεία κε νηθνλνκηθή θαη ιεηηνπξγηθή απηνηέιεηα θαη απαξηίδνληαη απφ άηνκα πνπ έρνπλ αληηκεησπίζεη πξνβιήκαηα εμάξηεζεο ζην νηθνγελεηαθφ ηνπο πεξηβάιινλ. 3.3.2 Καηαλνκή ηνπ πξνζσπηθνχ αλά ηνκέα απαζρφιεζεο θαη αλά γεσγξαθηθή πεξηθέξεηα Γξάθεκα 5. Πεγή: ίδηα δηακφξθσζε κε βάζε ην ΚΔΘΔΑ, Απνινγηζκόο έξγνπ, Αζήλα, 2011 190 180 170 160 150 140 130 120 110 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 109 ΑΡΗΘΜΟ ΔΡΓΑΕΟΜΔΝΧΝ ΚΔΘΔΑ ΑΝΑ ΓΔΧΓΡΑΦΗΚΖ ΠΔΡΗΦΔΡΔΗΑ (ύλνιν: 542) 13 55 8 32 18 2 49 187 71 ΑΡΙΘΜΟ ΕΡΓΑΗΟΜΕΝΩΝ ΚΕΘΕΑ ΑΝΑ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΘ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΡΙΘΜΟ ΕΡΓΑΗΟΜΕΝΩΝ ΚΕΘΕΑ ΑΝΑ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΘ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ Ο αξηζκφο εξγαδνκέλσλ ζπλνιηθφο ησλ ζην ΚΔΘΔΑ αλέξρεηαη ζηνπο 542 (ζηνηρεία ηεο 31.12.2010). Απφ ην ζχλνιν απηφ, νη 481 εξγαδφκελνη είλαη πιήξνπο απαζρφιεζεο, ελψ νη 61 κεξηθήο. αξηζκφο Ο ζπγθεληξψλεηαη κεγαιχηεξνο εξγαδνκέλσλ ζηελ Αηηηθή θαη ηελ Κ. Μαθεδνλία (187 θαη 109 άηνκα) αληίζηνηρα, εμαηηίαο ηεο ππθλφηεηαο ησλ ζεξαπεπηηθψλ πξνγξακκάησλ ζηηο 117 ΚΔΘΔΑ, Κώδηθαο Γενληνινγίαο ΚΔΘΔΑ, ζην ΚΔΘΔΑ-Τιηθφ: http://www.kethea.gr/el-γ gr/πιηθφ/ελεκεξσηηθέοεθδφζεηο.aspx 118 ΚΔΘΔΑ, Απνινγηζκόο έξγνπ 2010, ό.π., ζ. 42 119 ην ίδην, ζ. 49