ΤΜΗΜΑ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΟΔΗΓΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ ΑΚΑΔ. ΕΤΟΣ 2009 2010

ΤΜΗΜΑ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΟΔΗΓΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ ΑΚΑΔ. ΕΤΟΣ 2009 2010 1

EIKONOΓPAΦHΣH: O Oδηγός Σπουδών του ακαδημαϊκού έτους 2009 2010 έχει διακοσμηθεί με βυζαντινές μικρογραφίες και λεπτομέρειες βυζαντινών τοιχογραφιών. ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ EKΔOΣEΩΣ: Θωμάς Ιωαννίδης, Επίκ. Καθηγητής Μιχαήλ Μαριόρας, Λέκτωρ Eλένη Aλεβίζου, Γραμματέας Tμήματος ΕΙΚΑΣΤΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Ιωάννα Στουφή Πουλημένου, Επίκ. Καθηγήτρια ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΔΙΟΡΘΩΣΕΙΣ: π. Ευγένιος Παντζαρίδης, Π.Φ. Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Θεολογική Σχολή Τμήμα Θεολογίας Πανεπιστημιούπολη (Άνω Ιλίσια) 157 72 2

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Θ Ε Ο Λ Ο Γ Ι Κ Η Σ Χ Ο Λ Η Τ Μ Η Μ Α Θ Ε Ο Λ Ο Γ Ι Α Σ ΟΔΗΓΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ ΑΚΑΔ. ΕΤΟΣ 2009 2010 ΠΡΟΕΔΡΙΑ ΚΑΘΗΓΗΤΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ Π. ΟΛΥΜΠΙΟΥ ΑΘΗΝΑ 2009 3

ΠΡΥΤΑΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ Πρύτανης: Χρήστος Κίττας, Kαθηγητής Iατρικής Σχολής Αντιπρύτανης Aκαδημαϊκών Yποθέσεων και Προσωπικού: Γεώργιος Κρεατσάς, Kαθηγητής Iατρικής Σχολής Αντιπρύτανης Oικονομικού Προγραμματισμού και Aνάπτυξης: Δημοσθένης Ασημακόπουλος, Kαθηγητής Σχολής Θετικών Eπιστημών Αντιπρύτανης Φοιτητικής Mέριμνας και Διεθνών Σχέσεων: Ιωάννης Καράκωστας, Kαθηγητής Σχολής Nομικών, Oικονομικών και Πολιτικών Eπιστημών ΘEOΛOΓIKH ΣXOΛH Κοσμήτωρ: Eλένη Παπακώστα Xριστινάκη Πρόεδροι Tμημάτων: Τμήμα Θεολογίας Πρόεδρος: Νικόλαος Π. Ολυμπίου Αναπλ. Πρόεδρος: Βελουδία Παπαδοπούλου Σιδέρη Τμήμα Κοινωνικής Θεολογίας Πρόεδρος: Απόστολος Νικολαΐδης Αναπλ. Πρόεδρος: Γεώργιος Φίλιας 4

ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΠΡΟΕΔΡΟΥ ΤΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΕΙΣ ΤΟΥΣ ΠΡΩΤΟΕΤΕΙΣ ΦΟΙΤΗΤΑΣ Ἀγαπητοί πρωτοετεῖς φοιτητές, ἡ σημερινή ἡμέρα εἶναι ἡμέρα χαρᾶς καί εὐφροσύνης τόσο γιά τή Θεολογική Σχολή ὅσο καί γιά τήν Ἐκκλησία. Καί τοῦτο διότι σήμερα ἡ μέν Θεολογική Σχολή ὑποδέχεται τούς νέους φοιτητές Θεολογίας, ἡ δέ Ἐκκλησία εὐλογεῖ καί καλωσορίζει τούς μελλοντικούς ἀρωγούς της. Εἰσαχθήκατε σέ μία ἀπό τίς ἀρχαιότερες καί σημαντικώτερες Σχολές τοῦ πανεπιστημίου Ἀθηνῶν, ἡ ὁποία στή μακρόχρονη πορεία της γαλούχησε σειρές ἐκλεκτῶν θεολόγων καί πρόσφερε στήν Ἐκκλησία καί στήν Πολιτεία στελέχη ἱκανά, μέ πολλαπλῆ προσφορά καί παγκόσμια ἀκτινοβολία. Ἀπό τή Θεολογική Σχολή ἀναδείχθηκαν σημαντικές προσωπικότητες, στόν ἐκπαιδευτικό, ἀκαδημαϊκό καί ἐκκλησιαστικό χῶρο. Πτυχιοῦχοι θεολόγοι σταδιοδρόμησαν εὐδόκιμα στό χῶρο τῆς Μέσης Ἐκπαίδευσης καί διέπρεψαν σέ ποικίλους τομεῖς τῆς κοινωνίας καί τῆς πολιτείας. Διαπρεπεῖς Καθηγητές της κατέκτησαν τά ὕπατα ἀξιώματα τῶν πρυτανικῶν ἀρχῶν καί τῆς Ἀκαδημίας Ἀθηνῶν. 5

Λόγιοι κληρικοί ἀναδείχθηκαν ἐξαίρετοι καί σεπτοί Ἱεράρχες, ἔξοχοι καί πεφωτισμένοι Ἀρχιεπίσκοποι, ἐξαίσιοι καί περικλεεῖς Πατριάρχες. Στήν πανεπιστημιακή αὐτή Σχολή, μέ τήν τόσο βαρειά καί ὑπερήφανη κληρονομιά, καλεῖσθε ἀπό φέτος καί σεῖς, ἀγαπητοί πρωτοετεῖς, νά συνεχίσετε τή θεολογική σας πορεία. Καί εἶμαι σίγουρος ὅτι ὄχι μόνο θά συνεχίσετε τήν ἱστορική αὐτή παράδοση, ἀλλά καί ὅτι θά συμβάλετε στή θετική διεύρυνσή της. Καί στό σημεῖο αὐτό θά ἤθελα νά ἑστιάσω τήν προσοχή σας σέ τρία ἐνδιαφέροντα σημεῖα, τά ὁποῖα θά μποροῦσαν νά ἀποτελοῦν τούς τρεῖς βασικούς ἄξονες τῆς φοιτητικῆς σας πορείας. Τό πρῶτο εἶναι ἡ ἐλευθερία. Ὅπως συμβαίνει μέ ὅλες τίς σειρές ἐπιτυχόντων σέ Ἀνώτετες Σχολές, οἱ περισσότεροι ἀπό σᾶς, γιά πρώτη ἴσως φορά, ἀποχωρίζεσθε τό οἰκογενειακό σας περιβάλλον καί γιά πρώτη ἴσως φορά νά μείνετε μόνοι σας μακρυά γιά τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα. Κατά τήν περίοδο λοιπόν αὐτή τῆς φοιτητικῆς σας ζωῆς, ἡ ὁποία θεωρεῖται ὡς ἡ ὡραιότερη καί ὡς ἡ πιό καθοριστική, πολλοί θά ζεῖτε μόνοι, ἐλεύθεροι καί μακρυά ἀπό γονεῖς ἤ ἄλλα προσφιλῆ σας πρόσωπα, τά ὁποῖα μέχρι τώρα φρόντιζαν γιά ἐσᾶς. Τώρα πλέον ἔχετε ἐσεῖς ἀναλάβει τήν εὐθύνη καί πρέπει ἐσεῖς ἐλεύθερα νά ἐπιλέγετε καί νά ἀποφασίζετε, ἐλεύθερα νά μετακινεῖσθε καί νά διαχειρίζεσθε, ἐλεύθερα νά ἀκοῦτε καί νά ἐρωτᾶτε, ἐλεύθεροι νά εἶσθε γιά ὅλα καί ἐλεύθερα νά ἐνεργεῖτε. Προσέξτε ὅμως! Τήν ἐλευθερία σας αὐτή νά τήν κρατήσετε δική σας καί νά τή διαχειρίζεσθε μέ σύνεση. Ἐσεῖς ἐλεύθερα νά ἀποφασίζετε γιά τό καλό ἤ τό κακό, τό ὡραῖο ἤ τό ἄσχημο, τό δίκαιο ἤ τό ἄδικο, τό σωστό ἤ τό λάθος, τήν ἀλήθεια ἤ τό ψέμμα. Μήν ἐπιτρέψετε ποτέ καί σέ 6

κανένα νά ἐκμεταλλευθεῖ τό πολυτιμότατο αὐτό ἀγαθό καί σᾶς στερήσει τήν ἐλευθερία. Νά τήν χρησιμοποιεῖτε ἀξιοπρεπῶς, πάντοτε ἐπ ἀγαθῷ καί οὐδέποτε ὡς «ἐπικάλυμμα τῆς κακίας». Τό δεύτερο σημεῖο εἶναι ἡ ἀπόκτηση γνώσης. Ἡ γνώση θά σᾶς ὁδηγεῖ στήν ὀρθή ἱεράρχηση τῶν ἀξιῶν καί στήν ἀπόκτηση σοφίας. Καί μή λησμονεῖτε ὅτι «ἀρχή σοφίας φόβος Θεοῦ» (Παρ. 1,7) καί «μακάριος ἄνθρωπος ὅς εὗρε σοφίαν» (3,13). Ἡ γνώση ἐλευθερῶνει τόν ἄνθρωπο, τόν κάνει δυνατό, τοῦ παρέχει σύνεση καί φρόνηση, τοῦ προσθέτει σεβασμό καί ἐπιβάλλει ταπεινοφροσύνη, ἐνῶ τόν καθιστᾶ δίκαιο καί «στόμα δικαίου ἀποστάζει σοφίαν» (Παρ. 10,31). Ἔτσι καί σεῖς «φωτίσατε τούς ἑαυτούς σας φῶς γνώσεως» (Ὠσ. 10,12) καί «ἐν σοφία περιπατεῖτε πρός τούς ἔξω» (Κολ. 4,15). Βεβαίως, ἡ ἀπόκτηση γνώσεως καί σοφίας ἀπαιτεῖ χρόνο καί μόχθο πολύ, θυσίες καί στερήσεις μεγάλες. Προβλήματα βεβαίως θά συναντήσετε πολλά. Ἄλλωστε, κανένας δρὀμος δέν εἶναι εὔκολος, πολλῶ δέ μᾶλλον ὁ δρόμος τῆς ἐπιτυχίας. Ὅμως μπορεῖτε, μπορεῖτε ὅλοι σας νά πετύχετε, νά γίνετε μέτοχοι τῆς γνώσεως καί κοινωνοί τῆς σοφίας. Βασικές προϋποθέσεις γιά τήν ἐπίτευξη τοῦ σκοποῦ αὐτοῦ εἶναι ἡ διαρκής παρακολούθηση τῶν μαθημάτων, ἡ ἐπιμελής μελέτη καί ἔρευνα στίς βιβλιοθῆκες, ἡ συχνή ἐπίσκεψη καί παρακολούθηση ὁμιλιῶν καί διαλέξεων, ἡ ἐκμάθηση ξένων γλωσσῶν καί ἡ ἐπικοινωνία μέ ξένα Πανεπιστήμια, καθώς καί ἡ χρήση ὅλων τῶν σύγχρονων τεχνολογικῶν μέσων. Καί ὅλα ἀξίζουν, καθώς «κρείσσων γάρ σοφία λίθων πολυτελῶν» (Παρ. 8,11). Τό τρίτο σημεῖο εἶναι ἡ διάπλαση τῆς προσωπικότητάς σας. Εἶναι ἀληθές ὅτι κατά τό εὐαίσθητο χρονικό διάστημα τῆς ἐδῶ παραμονῆς σας θά διαπλάσετε ἴδιον χαρακτῆρα καί θά θέσετε τίς βάσεις γιά τή διαμόρφωση τῶν πνευματικῶν καί ψυχικῶν σας 7

ἀναζητήσεων. Καί εἶναι σαφές ὅτι ὅσο πιό πολλές πτυχές τοῦ ἑαυτοῦ του συμπληρώνει κάποιος, τόσο πιό ὁλοκληρωμένος ἐμφανίζεται στή ζωή. Καί σεῖς θά ἀποκτήσετε ὅλες αὐτές τίς ἐμπειρίες στό χῶρο αὐτό πού καθημερινά θά περιέρχεσθε. Ἐδῶ θά ἀνδρωθεῖτε καί θά ὡριμάσετε, ἐδῶ θά σφυρηλατήσετε τήν ψυχή σας καί θά γευθεῖτε τίς πνευματικές ἀνατάσεις, ἐδῶ θά καλλιεργήσετε σταθερές φιλίες καί θά γνωρίσετε ἀληθινή ἀγάπη, ἐδῶ θά βιώστετε τόν λειτουργικό λόγο καί θά συναισθανθεῖτε τόν θεολογικό. Ἔτσι παράλληλα μέ τήν ἀπόκτηση τῆς γνώσης, βασικότατο στοιχεῖο εἶναι καί ἡ ἐπιδίωξη καλλιέργειας τοῦ ἐσωτερικοῦ σας κόσμου. Καί ἡ Σχολή μας, συγχρόνως μέ τήν ἀνώτατη παιδεία, διδάσκει ἦθος καί ἀρετή. Τό σύνολο λοιπόν τῶν ἠθικῶν ἀξιῶν πού θά ἀποκομίσετε κατά τά χρόνια τῆς ἐδῶ φοιτήσεώς σας, θά σᾶς καταστήσουν ἱκανούς νά διαπλάσετε μία ὁλοκληρωμένη προσωπικότητα, ἡ ὁποία θά μπορεῖ νά στθεῖ δυνατή στή ζωή καί ἀντιμέτωπη στίς σύγχρονες προκλήσεις. Ἀγαπητοί πρωτοετεῖς φοιτητές, ὡς Πρόεδρος τοῦ Τμήματος Θεολογίας ἐπιθυμῶ ἐκ μέρους ὅλων τῶν μελῶν τοῦ Διδακτικοῦ καί Διοικητικοῦ προσωπικοῦ νά σᾶς συγχαρῶ γιά τήν ἐπιτυχίας σας αὐτή καί νά σᾶς καλωσορίσω στή Σχολή μας, ὅπου γιά τέσσερα τουλάχιστον χρόνια θά συμπορευθοῦμε στό δρόμο τῆς ἀκαδημαϊκῆς σας πορείας. Καί στή πορεία αὐτή «νά μή δειλιάσετε καί οὔτε νά φοβηθεῖτε», τό χέρι τοῦ Θεοῦ θά σᾶς ὁδηγήσει τελικά στή Γῆ τῆς Ἐπαγγελίας. «Μηδείς σας τῆς νεότητος καταφρονείτω». Εἶμαι σίγουρος ὅτι ὅλοι σας ἔχετε τά ψυχικά καί πνευματικά χαρίσματα γιά νά διαβεῖτε τίς ἀτραπούς τῆς θεολογικῆς Ἐπιστήμης. Καί στήν προσπάθειά σας αὐτή, νά εἶσθε βέβαιοι ὅτι ἀρωγοί αί συμπαραστάτες θά εἴμαστε ὅλοι, τόσο οἱ Καθηγητές σας ὅσο καί ἡ 8

Διοίκηση. Ὁλόψυχα σᾶς εὔχομαι ὑγίεια καί ἡ φοίτησή σας στή Θεολογική Σχολή νά εἶναι καρποφόρα καί δημιουργική. Καθηγητής ΝΙΚΟΛΑΟΣ Π. ΟΛΥΜΠΙΟΥ Πρόεδρος του Τμήματος Θεολογίας 9

Α. Η ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ 1 1. Γενικά. Ένα από τα κρισιμότερα υπαρξιακά ερωτήματα που απασχόλησαν τον άνθρωπο μέσα στην ιστορία είναι, δίχως άλλο, η αναζήτηση γύρω από την ανώτερη δύναμη που δημιούργησε και κυβερνά τον κόσμο. Δεν θα πρέπει να θεωρηθεί τυχαίο ότι η λατρευτική πράξη, στοιχείο που συνοδεύει τον άνθρωπο σε κάθε βήμα του, στοιχείο αναπόσπαστο της ανθρώπινης δράσης σε κάθε επίπεδο πολιτισμού, αποτελεί το ανώτερο δείγμα του κάθε πολιτισμού. Έτσι στον αρχαίο ελληνικό κόσμο η ποίηση και η φιλοσοφία, όταν διένυαν την ακμή τους, επιχειρούν να απαντήσουν στο περί Θεού ερώτημα. Οι ποιητές πρώτοι θεολογούν, όταν πλάθουν μύθους για τους θεούς, σύμφωνα με τον Σωκράτη (Πλάτωνος, Πολιτεία 379a) και έπειτα οι φιλόσοφοι θεολογούν, όταν αναζητούν το θείο στον κόσμο των ιδεών, όπως ο Πλάτων, ή μετά τα φυσικά, όπως ο 1 Τα στοιχεία προέρχονται από την μελέτη του Ομότιμου Καθηγητή κ. Κοντογιάννη Σπυρίδωνος, η Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Επί τη 150ετηρίδι (1837 1987), Αθήναι, 1987, σελ. 33 36. 10

Αριστοτέλης. Οι αναζητήσεις για το Θεό βρήκαν την ολοκλήρωσή τους στο πρόσωπο του Θεανθρώπου Ιησού Χριστού, ο οποίος έγινε άνθρωπος ανάμεσά μας, για να μας αποκαλύψει την αλήθεια. Οι μαρτυρίες αυτές καταγράφηκαν στην Αγία Γραφή και διασώθηκαν μέσα στην Ιερά Παράδοση. Η ορθόδοξη μαρτυρία διαφυλάχθηκε στο πέρασμα των αιώνων διά πυρός και σιδήρου, για να φθάσει μέχρι την εποχή μας. Αρχικά οι διωγμοί από κοσμικούς άρχοντες, στη συνέχεια οι αυθαίρετες προσπάθειες ανθρώπων που υπερεκτίμησαν τη λογική τους ικανότητα, προσπαθώντας με το λόγο να ερμηνεύσουν την πίστη, και τέλος οι δυσκολίες, που οφείλονται στην αλλόθρησκη κατάκτηση, κατάφεραν σε διάφορες ιστορικές στιγμές να απειλήσουν τη μετάδοση της αλήθειας του Θεανθρώπινου μηνύματος στις επόμενες γενιές. Αυτός ο αγώνας για τη διαφύλαξη της πίστης αμόλυντης από κάθε λογής κακοδοξίες οδήγησε στην ανάπτυξη της Ορθόδοξης Θεολογίας. Το έργο αυτό δεν βασίστηκε στην πίστη των πολλών, μια και δεν ήσαν λίγες οι φορές εκείνες, όταν ακόμη και ένας άνθρωπος ήταν αρκετός για να διαφυλάξει την Ορθοδοξία, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τον άγ. Μάξιμο τον Ομολογητή. Ούτε είναι το έργο αυτό αποτέλεσμα μυστικής γνώσης που αποκτά κανείς, αλλά κοινά παραδεδομένη αλήθεια που ανήκει σε όλους, όσοι είναι πρόθυμοι να τη γνωρίσουν. Η γνωριμία με την Ορθόδοξη Θεολογία έρχεται μέσα από τη λειτουργική ζωή, τη μελέτη των Γραφών και την ερμηνεία της αποκεκαλυμμένης αλήθειας από τους Πατέρες της Εκκλησίας. Σε αυτό το πνεύμα καλείται λοιπόν να εισέλθει ο σπουδαστής των Θεολογικών γραμμάτων μέσα από την παρακολούθηση του τετραετούς προγράμματος που προσφέρει το Τμήμα Θεολογίας, με σκοπό να αποκτήσει ευχέρεια στην κατανόηση της Ορθοδοξίας και στην ερμηνεία του Ευαγγελικού λόγου μέσα από ένα ιστορικό και πατερικοθεολογικό πρίσμα. 11

2. Ιστορική αναδρομή. Η δύση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας οδήγησε, προσωρινά μόνο, τον χριστιανικό πνευματικό κόσμο στο σκοτάδι. Δεν άργησαν να φανούν πρόσωπα και πνευματικά κέντρα που διατηρούσαν ακατάλυτη τη μακραίωνη παράδοση της Ορθόδοξης Αυτοκρατορίας, που κατόρθωσε να συμπληρώσει περισσότερα από χίλια χρόνια ζωής. Παρόλα αυτά, ακόμα και κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας, ενός αλλόθρησκου κατακτητή, διατηρήθηκε η πνευματική δράση, ενώ αναδείχθηκαν και σπουδαία πνευματικά κέντρα τόσο στην Κωνσταντινούπολη, όσο και αλλού. Προσωπικότητες όπως ο Πατροκοσμάς, ο Βικέντιος Δαμωδός, ο Παχώμιος Ρουσσάνος, ο Κωνσταντίνος Οικονόμος ο εξ Οικονόμων και ο Θεόκλητος Φαρμακίδης αποτέλεσαν φάρους για τη διατήρηση της θεολογικής σκέψης. Το ζήτημα της παιδείας στο πλαίσιο του κινήματος του νεοελληνικού Διαφωτισμού είχε αναδειχθεί σε κέντρο του εθνεγερτικού αγώνα. Με την πρώτη σύσταση του Ελληνικού κράτους δημιουργήθηκαν τοπικοί αλλά και κεντρικοί εκπαιδευτικοί οργανισμοί και το αίτημα για ίδρυση Πανεπιστημίου ήταν επιθυμία όλων και ελπίδα για την αναγέννηση του Γένους των Ελλήνων. Το πρώτο Πανεπιστήμιο του νεοσύστατου Ελληνικού κράτους ιδρύθηκε το 1837. Στις 14 Απριλίου 1837 υπογράφηκε από τον Όθωνα διάταγμα Περὶ κανονισμοῦ τοῦ ἐν Ἀθήναις συστηθησομένου Πανεπιστημίου. Πρόκειται για έγγραφο που ανακηρύσσει την ίδρυση του πρώτου Πανεπιστημιακού Ιδρύματος των Βαλκανίων, αλλά και γενικότερα του χώρου της Ανατολικής Μεσογείου. Το διάταγμα προβλέπει συγκεκριμένα την ίδρυση τεσσάρων Σχολών του Οθωνείου Πανεπιστημίου, όπως ονομάστηκε από τον ιδρυτή του, δηλαδή των Σχολών της Θεολογίας, των Νομικών Επιστημών, της Ιατρικής και της Φιλοσοφίας. Στη συνάφεια αυτή θα πρέπει να αναφέρουμε τόσο 12

την μετονομασία του Πανεπιστημίου σε Ἐθνικὸν Πανεπιστήμιον το 1862 με την έξωση του Όθωνα, όσο και την υπαγωγή της Θεολογικής Σχολής μαζί με τη Νομική και τη Φιλοσοφική στο Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο, που ιδρύθηκε στην Αθήνα το 1911 για την εκπλήρωση της διαθήκης του Ηπειρώτη ευεργέτη Ιωάννη Δομπόλη. Έτσι, από το 1932 με την ένωση των δύο Πανεπιστημίων, του Εθνικού και του Καποδιστριακού, η Θεολογική Σχολή ανήκει στο Εθνικόν και Καποδιστριακόν Πανεπιστήμιον Αθηνών. Το πρώτο Πανεπιστήμιο εγκαταστάθηκε στην ιδιωτική κατοικία του αρχιτέκτονα Σταματίου Κλεάνθους στις βορειοανατολικές υπώρειες του βράχου της Ακρόπολης. Από την πρώτη στιγμή εντοπίστηκαν οι αυξημένες ανάγκες σε χώρους και η κινητοποίηση των φορέων για την ανοικοδόμηση νέου κτηρίου δεν άργησε να γίνει. Έτσι, με πρωτοβουλία του δεύτερου Πρύτανη, Κωνσταντίνου Ράλλη, το 1839 συστήθηκε επιτροπή για την ανέγερση κτηρίου για το νέο Πανεπιστήμιο. Τον Ιούλιο του ίδιου έτους, εγκρίθηκε η μελέτη του Δανού αρχιτέκτονα Christian Hansen για την ανοικοδόμηση του κτηρίου επί της οδού Πανεπιστημίου. Οι εργασίες ολοκληρώθηκαν στα μέσα Νοεμβρίου του 1841 και η Θεολογική Σχολή μαζί με τις άλλες σχολές του Οθωνείου Πανεπιστημίου μεταφέρθηκαν στο νέο κτήριο. Η περίοδος που ακολούθησε σημαδεύτηκε από οικονομικές κρίσεις και πολέμους τόσο σε τοπικό, όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο. Οι αυξημένες ανάγκες του Πανεπιστημίου οδήγησαν στη σταδιακή μεταστέγαση σχολών του Πανεπιστημίου σε νέες κτηριακές εγκαταστάσεις. Η Θεολογική Σχολή παρέμεινε στο κεντρικό κτήριο, δανειζόμενη αίθουσες από το Μέγαρο της Νομικής, αλλά και σε κτήρια στην Ιπποκράτους και στους γύρω δρόμους. Το κτηριακό πρόβλημα της Σχολής είχε γίνει οξύ, και το 1973, στο πλαίσιο της μεταφοράς του Πανεπιστημίου στην Πανεπιστημιούπολη των Ιλισίων, αποφασίστηκε η ανοικοδόμηση νέου κτηριακού συγκροτήματος που θα στέγαζε τη Θεολογική Σχολή. Με βάση τη 13

μελέτη, που εκπονήθηκε από τους αρχιτέκτονες Γεώργιο Λεονάρδο και Λάζαρο Καλυβίτη, ανοικοδομήθηκε το νέο συγκρότημα και η Θεολογική Σχολή εγκαταστάθηκε και λειτούργησε σε αυτό το Φθινόπωρο του 1976. Πρόκειται για κτηριακό συγκρότημα συνολικής έκτασης 13.000 τ.μ. που στεγάζει τη Γραμματεία, τη Βιβλιοθήκη, τα Αμφιθέατρα, τις Αίθουσες διδασκαλίας, τα γραφεία των Καθηγητών και τους βοηθητικούς χώρους της Σχολής. Κατά την ίδρυση της Θεολογικής Σχολής πρώτοι καθηγητές ορίστηκαν ο Μισαήλ Αποστολίδης, που διετέλεσε και πρώτος Σχολάρχης της, ο Θεόκλητος Φαρμακίδης, Γραμματέας της Ιεράς Συνόδου, και ο Κωνσταντίνος Κοντογόνης. Ο μικρός αριθμός φοιτητών, μόλις οκτώ, επέτρεπε στους πρώτους καθηγητές να διδάξουν διευρυμένα γνωστικά αντικείμενα. Έτσι ο Μισαήλ Αποστολίδης δίδαξε Δογματική και Ηθική, αλλά και Ερμηνεία της Παλαιάς Διαθήκης, ενώ ο Κωνσταντίνος Κοντογόνης δίδαξε Εγκυκλοπαιδεία και Μεθοδολογία της Θεολογίας, Εβραϊκή Αρχαιολογία, Εισαγωγή και Ερμηνεία των Αγίων Γραφών, καθώς και Εκκλησιαστική Ιστορία και Γραμματολογία. Τα πρώτα εκατό χρόνια από την ίδρυση του Πανεπιστημίου (1837 1937) στη Θεολογική Σχολή διορίστηκαν 33 καθηγητές. Στα επόμενα πενήντα έτη (1937 87) διορίστηκαν 55 καθηγητές (περιλαμβάνονται εδώ οι ομότιμοι, οι τακτικοί που σήμερα ονομάζονται απλά καθηγητές οι διατελέσαντες τακτικοί, οι έκτακτοι, οι αναπληρωτές, οι επίκουροι και οι άμισθοι επίκουροι καθηγητές), 8 λέκτορες και 20 βοηθοί και επιστημονικοί συνεργάτες. Οι πρώτοι φοιτητές της σχολής ήταν οκτώ σε σύνολο πενήντα δύο φοιτητών που δέχθηκε το Πανεπιστήμιο το έτος εκείνο. Πρώτος φοιτητής της Σχολής ήταν ο ιερομόναχος Δαμιανός Βασιλειάδης από τη Σπάρτη, που γράφτηκε τέταρτος στο μητρώο του Πανεπιστημίου, ενώ η πρώτη φοιτήτρια της Σχολής γράφτηκε το 1923. Η διάρκεια των σπουδών ήταν πάντοτε τέσσερα έτη. 14

Πολλαπλή είναι η προσφορά της Θεολογικής Σχολής στην Επιστήμη, την Εκκλησία και το Έθνος με το ποιμαντικό έργο των λαϊκών και κληρικών αποφοίτων της, καθώς και με τη διαρκή διεθνή παρουσία της σε πανορθόδοξες και διαχριστιανικές συσκέψεις και συνέδρια. Η Θεολογική Σχολή αναδεικνύει ικανά στελέχη με παγκόσμια προβολή, χωρίς παρεκκλίσεις από τη γνήσια ορθόδοξη παράδοση, καλλιεργεί και προάγει όλους τους τομείς της θεολογικής επιστήμης και εξακολουθεί να δίνει μορφωμένα στελέχη τόσο στην Ορθόδοξη Εκκλησία, όσο και στη μέση εκπαίδευση, καθώς και σε άλλους χώρους του δημόσιου βίου. Σημειώνουμε εδώ ενδεικτικά ότι πτυχιούχοι της υπήρξαν οι Πατριάρχες Κωνσταντινουπόλεως Βασίλειος Γ ( 1929) και Φώτιος Β ( 1935), Αλεξανδρείας Νικόλαος Ε ( 1939) και Πέτρος Ζ ( 2004), Ιεροσολύμων Βενέδικτος Α ( 1980), Διόδωρος Α ( 2000), Ειρηναίος (2000 2005) και Θεόφιλος (2005), Ρουμανίας Ιουστίνος ( 1986), καθώς και προκαθήμενοι και αρχιερείς των Αυτοκεφάλων Ορθοδόξων Εκκλησιών Κύπρου, Ελλάδας και Αλβανίας. Απόφοιτοι της Θεολογικής Σχολής ήσαν ο Άγιος Νεκτάριος ( 1920) και ο Εθνάρχης της Κύπρου Μακάριος ( 1977), ενώ μέχρι και σήμερα οι περισσότεροι από τους μητροπολίτες της Εκκλησίας της Ελλάδος είναι πτυχιούχοι της Σχολής. Απόφοιτος επίσης της Σχολής και υφηγητής της ήταν ο Χρήστος Μακρής ( 27.11.1912), που έπεσε ηρωικά στη μάχη του Δρίσκου. Στη Σχολή φοίτησαν κατά καιρούς και φοιτητές όχι μόνο από Ορθόδοξες, αλλά και από ετερόδοξες Εκκλησίες, από διάφορα μάλιστα μέρη του κόσμου. Είναι και τούτο δείγμα της ακτινοβολίας της. Από το 1924 εκδίδεται Επιστημονική Επετηρίδα που φιλοξενεί εργασίες του διδακτικού προσωπικού της Θεολογικής Σχολής. Μέχρι σήμερα έχουν δημοσιευθεί 41 τόμοι και ο τελευταίος αντιστοιχεί στο έτος 2006. Από τον 10ο τόμο (1954 1955) καθιερώθηκε ο θεσμός των αφιερωμάτων και κάθε τόμος αφιερώνεται σε έναν ή περισσότερους καθηγητές φιλοξενώντας βιογραφία και εργογραφία τους. Από το 15

έτος 1995 οργανώθηκε ο θεσμός της εποπτείας της έκδοσης και καταβάλλεται προσπάθεια οι τόμοι να εκδίδονται σε ετήσια βάση και να μη δημιουργούνται κενά. Οι εργασίες που δημοσιεύονται είναι κατά κανόνα θεολογικού περιεχομένου και καλύπτουν τους τέσσερις τομείς της Θεολογίας (Ερμηνευτικό, Ιστορικό, Πρακτικό και Συστηματικό). Η Θεολογική Σχολή σήμερα διαθέτει στη συλλογή της βιβλιοθήκης της 120.000 βιβλία και 425 τίτλους επιστημονικών περιοδικών, που φυλάσσονται σε 864 τ.μ., υποστηρίζοντας την επιστημονική έρευνα και διδασκαλία της Σχολής τόσο στο προπτυχιακό, όσο και στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα σπουδών. Το θέμα της σύστασης πανεπιστημιακού ναού τέθηκε για πρώτη φορά στη Σύγκλητο από τον πρώτο Σχολάρχη της Θεολογικής Σχολής Αρχιμ. Μισαήλ Αποστολίδη και τον Γεώργιο Γεννάδιο, Καθηγητή της Φιλοσοφικής, ήδη από τον Απρίλιο του 1839. Σήμερα βρίσκονται υπό τη διαχείριση του Πανεπιστημίου τρεις ναοί για την εξυπηρέτηση των λατρευτικών αναγκών του. 1) Εισοδίων της Θεοτόκου και Αγίας Βαρβάρας (Καπνικαρέα, 11ος αι.). Ο ναός των Εισοδίων της Θεοτόκου, που αποτελεί ιστορικό μνημείο του 11ου αιώνα, παραχωρήθηκε στη Θεολογική Σχολή το 1932 (Ν. 5343/1932) και σήμερα βρίσκεται υπό τη διοίκηση και εποπτεία της. 2) Αγίων Ιωάννου του Προδρόμου, Ιωάννου του Θεολόγου και Ιερομάρτυρα Αντίπα (1975). Από το 1975 λειτουργεί ο ναός του Αγίου Αντίπα, προστάτη των Οδοντιάτρων, που ανεγέρθη με δαπάνη του Ομότιμου Καθηγητή της Οδοντιατρικής Ορέστη Λουρίδη. 3) Παρεκκλήσιο Αποστόλου Παύλου (1976). Για τις λατρευτικές ανάγκες της Σχολής λειτουργεί παρεκκλήσιο του Αποστόλου Παύλου στην κεντρική πτέρυγα του τρίτου επιπέδου ανατολικά της Σχολής. Η Θεολογική Σχολή ήταν ενιαία μέχρι και το 1974, όταν με διάταγμα ιδρύθηκε Ποιμαντικό Τμήμα, που σκοπό είχε την 16

κατάρτιση του κλήρου (ΠΔ 760/1974, ΦΕΚ Α 333). Το διάταγμα αυτό ακολούθησε νέο το επόμενο έτος, που καταργούσε το Ποιμαντικό Τμήμα και ίδρυε και στις δύο Θεολογικές Σχολές, Αθηνών και Θεσσαλονίκης, Τμήμα Ιερατικής Επιμορφώσεως με διετή φοίτηση (ΠΔ 469/1975 ΦΕΚ Α 148). Οριστική διευθέτηση δόθηκε μετά δύο χρόνια με νέο διάταγμα που καταργούσε το Τμήμα Ιερατικής Επιμορφώσεως και στη θέση του όριζε τη σύσταση Ποιμαντικού Τμήματος με τετραετή φοίτηση (ΠΔ 434/1977), πού σύμφωνα με τη διατύπωση του διατάγματος σκοπό είχε την «εἰδικήν κατάρτισιν στελεχῶν τὴς Ἐκκλησίας, κληρικῶν, λαϊκῶν καί μοναχῶν, πρός ἐπάνδρωσιν θέσεων ἐκκλησιαστικῆς διακονίας». Με νόμο του 1982 θεσπίστηκαν στη Θεολογική Σχολή δύο Τμήματα, το Τμήμα Θεολογίας και το Τμήμα Ποιμαντικής. Αρχικά δικαίωμα διορισμού στη Μέση Εκπαίδευση είχαν οι απόφοιτοι μόνο του Τμήματος Θεολογίας, με νόμο όμως του 1983 αναγνωρίστηκε και στους απόφοιτους του Τμήματος Ποιμανικής το δικαίωμα αυτό (Ν. 1351). Τέλος Προεδρικό Διάταγμα του 1994 μετονόμασε το Τμήμα Ποιμαντικής σε Τμήμα Κοινωνικής Θεολογίας. 3. Κοσμήτορες Θεολογικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών (1837 2011). 1. Μισαήλ Aποστολίδης (1837 1848) 2. Kωνσταντίνος Kοντογόνης (1848 1857) 3. Διονύσιος Kλεόπας (1857 1858) 4. Kωνσταντίνος Kοντογόνης (1858 1860) 5. Παναγιώτης Pομποτής (1860 1861) 6. Kωνσταντίνος Kοντογόνης (1861 1863) 7. Παναγιώτης Pομποτής (1863 1864) 8. Kωνσταντίνος Kοντογόνης (1864 1865) 9. Aλέξανδρος Λυκούργος (1865 1866) 10. Παναγιώτης Pομποτής (1866 1867) 17

11. Kωνσταντίνος Kοντογόνης (1867 1868) 12. Θεόκλητος Bίμπος (1868 1869) 13. Παναγιώτης Pομποτής (1869 1870) 14. Kωνσταντίνος Kοντογόνης (1870 1871) 15. Παναγιώτης Pομποτής (1871 1872) 16. Kωνσταντίνος Kοντογόνης (1872 1873) 17. Nικόλαος Δαμαλάς (1873 1874) 18. Nικηφόρος Kαλογεράς (1874 1875) 19. Kυριάκος Aναστάσιος Διομήδους (1875 1876) 20. Kωνσταντίνος Kοντογόνης (1876 1877) 21. Zήκος Pώσης (1877 1878) 22. Kυριάκος Aναστάσιος Διομήδους (1878 1879) 23. Nικηφόρος Kαλογεράς (1879 1880) 24. Παναγιώτης Παυλίδης (1880 1881) 25. Zήκος Pώσης (1881 1882) 26. Nικηφόρος Kαλογεράς (1882 1883) 27. Nικόλαος Δαμαλάς (1883 1884) 28. Kυριάκος Aναστάσιος Διομήδους (1884 1885) 29. Παναγιώτης Παυλίδης (1885 1886) 30. Zήκος Pώσης (1886 1887) 31. Nικόλαος Δαμαλάς (1887 1888) 32. Kυριάκος Aναστάσιος Διομήδους (1888 1889) 33. Παναγιώτης Παυλίδης (1889 1890) 34. Zήκος Pώσης (1890 1891) 35. Nικόλαος Δαμαλάς (1891 1892) 36. Προκόπιος Oικονομίδης (1892 1894) 37. Eμμανουήλ Zολώτας (1894 1895) 38. Zήκος Pώσης (1895 1896) 39. Προκόπιος Oικονομίδης (1896 1897) 40. Kυριάκος Aναστάσιος Διομήδους (1897 1898) 41. Γεώργιος Δέρβος (1898 1899) 42. Iωάννης Mεσολωράς (1899 1900) 18

43. Iγνάτιος Mοσχάκης (1900 1901) 44. Eμμανουήλ Zολώτας (1901 1902) 45. Zήκος Pώσης (1902 1903) 46. Γεώργιος Δέρβος (1903 1904) 47. Kυριάκος Aναστάσιος Διομήδους (1904 1905) 48. Iωάννης Mεσολωράς (1905 1906) 49. Eμμανουήλ Zολώτας (1906 1907) 50. Nικόλαος Παπαγιαννόπουλος (1907 1908) 51. Γεώργιος Δέρβος (1908 1909) 52. Kυριάκος Aναστάσιος Διομήδους (1909 1910) 53. Kωνσταντίνος Pάλλης (1910 1911) 54. Iωάννης Mεσολωράς (1911 1912) 55. Xρήστος Aνδρούτσος (1912 1913) 56. Nικόλαος Παπαγιαννόπουλος (1913 1914) 57. Γεώργιος Δέρβος (1914 1915) 58. Xρυσόστομος Παπαδόπουλος (1915 1916) 59. Iωάννης Mεσολωράς (1916 1917) 60. Xρήστος Aνδρούτσος (1917 1918) 61. Eμμανουήλ Zολώτας (1918 1919) 62. Nικόλαος Παπαγιαννόπουλος (1919 1920) 63. Γεώργιος Δέρβος (1920 1921) 64. Xρήστος Aνδρούτσος (1921 1922) 65. Iωάννης Mεσολωράς (1922 1923) 66. Nικόλαος Παπαγιαννόπουλος (1923 1924) 67. Γρηγόριος Παπαμιχαήλ (1924 1925) 68. Aμίλκας Aλιβιζάτος (1925 1926) 69. Kωνσταντίνος Δυοβουνιώτης (1926 1927) 70. Aμίλκας Aλιβιζάτος (1927 1928) 71. Γρηγόριος Παπαμιχαήλ (1928 1929) 72. Δημήτριος Mπαλάνος (1929 1930) 73. Bασίλειος Στεφανίδης (1930 1931) 74. Nικόλαος Λούβαρις (1931 1932) 19

75. Γρηγόριος Παπαμιχαήλ (1932 1933) 76. Γεώργιος Σωτηρίου (1933 1934) 77. Παναγιώτης Mπρατσιώτης (1934 1935) 78. Aμίλκας Aλιβιζάτος (1935 1936) 79. Kωνσταντίνος Δυοβουνιώτης (1936 1937) 80. Nικόλαος Λούβαρις (1937 1938) 81. Γεώργιος Σωτηρίου (1938 1941) 82. Nικόλαος Λούβαρις (1941 1942) 83. Bασίλειος Bέλλας (1942 1943) 84. Παναγιώτης Mπρατσιώτης (1943 1944) 85. Παναγιώτης Tρεμπέλας (1944 1945) 86. Λεωνίδας Φιλιππίδης (1945 1946) 87. Bασίλειος Στεφανίδης (1946 1947) 88. Iωάννης Kαρμίρης (1947 1948) 89. Aμίλκας Aλιβιζάτος (1948 1949) 90. Παναγιώτης Mπρατσιώτης (1949 1950) 91. Bασίλειος Bέλλας (1950 1951) 92. Παναγιώτης Tρεμπέλας (1951 1952) 93. Nικόλαος Λούβαρις (1952 1953) 94. Iωάννης Kαρμίρης (1953 1954) 95. Λεωνίδας Φιλιππίδης (1954 1955) 96. Bασίλειος Iωαννίδης (1955 1956) 97. Kωνσταντίνος Mπόνης (1956 1957) 98. Γεράσιμος Kονιδάρης (1957 1958) 99. Παναγιώτης Mπρατσιώτης (1958 1959) 100. Λεωνίδας Φιλιππίδης (1959 1960) 101. Aνδρέας Φυτράκης (1960 1961) 102. Iωάννης Kαρμίρης (1961 1962) 103. Δημήτριος Mωραΐτης (1962 1963) 104. Bασίλειος Iωαννίδης (1963 1964) 105. Kωνσταντίνος Mπόνης (1964 1965) 106. Γεράσιμος Kονιδάρης (1965 1966) 20

107. Mάρκος Σιώτης (1966 1967) 108. Aνδρέας Φυτράκης (1967 1968) 109. Aθανάσιος Xαστούπης (1968 1969) 110. Kωνσταντίνος Mπόνης (1969 1970) 111. Aθανάσιος Xαστούπης (1970 1973) 112. Eυάγγελος Θεοδώρου (1973 1974) 113. Σάββας Aγουρίδης (1974 1975) 114. Kωνσταντίνος Mουρατίδης (1975 1976) 115. Nικόλαος Nησιώτης (1976 1977) 116. Aνδρέας Θεοδώρου (1977 1978) 117. Nικόλαος Mπρατσιώτης (1978 1979) 118. Bασίλειος Δεντάκης (1979 1980) 119. Hλίας Oικονόμου (1980 1981) 120. Bλάσιος Φειδάς (1981 1983) 121. Aναστάσιος Γιαννουλάτος (1983 1987) 122. Bασίλειος Tσάκωνας (1987 1989) 123. Hλίας Oικονόμου (1989 1992) 124. Bασίλειος Tσάκωνας (1992 1994) 125. Xρήστος Bούλγαρης (1994 2000) 126. Kωνσταντίνος Σκουτέρης (2000 2004) 127. Γεώργιος Mεταλληνός (2004 2007) 128. Eλένη Παπακώστα Xριστινάκη (2007 ) 4. Διατελέσαντες Καθηγητές της Σχολής (1837 1982). 1. Μισαήλ Αποστολίδης, της Δογματικής, Ηθικής και Ερμηνείας της Π. Διαθήκης των Εβδομήκοντα (1837 52). 2. Θεόκλητος Φαρμακίδης (1837 60, στο διάστημα αυτό δίδαξε ελάχιστα). 3. Κωνσταντίνος Κοντογόνης, της Εγκυκλοπαιδείας και Μεθοδολογίας της Θεολογίας, Εβραϊκής Αρχαιολογίας, 21

Εισαγωγής και Ερμηνείας εις τας Αγίας Γραφάς, Εκκλησιαστικής Ιστορίας και Εκκλησιαστικής Γραμματολογίας (1837 78). 4. Δαμιανός Λιβερόπουλος, της Δογματικής και Χριστιανικής Ηθικής (1852 56). 5. Παναγιώτης Ρομπότης, της Δογματικής, Χριστιανικής Ηθικής και Λειτουργικής (1858 73). 6. Διονύσιος Κλεόπας, της Δογματικής και Χριστιανικής Ηθικής (1856 57). 7. Αλέξανδρος Λυκούργος, της Εγκυκλοπαιδείας της Θεολογίας, Ομιλητικής, Συμβολικής και Ιστορίας των Δογμάτων (1860 66). 8. Θεόκλητος Βίμπος, της Εβραϊκής Γλώσσης, Εισαγωγής και Ερμηνείας της Π. Διαθήκης εκ του εβραϊκού κειμένου (1860 69). 9. Νικόλαος Δαμαλάς, της Εισαγωγής και Ερμηνείας της Κ. Διαθήκης (1868 92). 10. Αναστάσιος Διομήδης Κυριακός, της Εκκλησιαστικής Ιστορίας και Συμβολικής (1868 1913). 11. Νικηφόρος Καλογεράς, της Ποιμαντικής και Χριστιανικής Αρχαιολογίας (1868 83). 12. Παναγιώτης Παυλίδης, της Εισαγωγής και Ερμηνείας της Π. Διαθήκης (1875). 13. Ζήκος Ρώσης, της Δογματικής, Χριστιανικής Ηθικής και Εγκυκλοπαιδείας της Θεολογίας (1875 1922). 14. Προκόπιος Οικονομίδης, της Ιστορίας των Δογμάτων και προσωρινά της Πατρολογίας και Απολογητικής (1891 1902). 15. Εμμανουήλ Ζολώτας, της Εισαγωγής και Ερμηνείας της Καινής Διαθήκης (1893 1919). 16. Γεώργιος Δέρβος, της Πατρολογίας και Χριστιανικής Αρχαιολογίας (1897 1923). 22

17. Ιωάννης Μεσολωράς, της Ομιλητικής, της Λειτουργικής και προσωρινά της Ποιμαντικής, Συμβολικής και Κατηχητικής (1898 1923). 18. Ιγνάτιος Μοσχάκης, του Πρακτικού Κλάδου (1899 1903). 19. Νικόλαος Παπαγιαννόπουλος, της Ερμηνείας της Π. Διαθήκης και της Εβραϊκής Γλώσσης (1907 26). 20. Κωνσταντίνος Ράλλης, του Κανονικού Δικαίου (1910 15). 21. Χρήστος Ανδρούτσος, της Δογματικής και Χριστιανικής Ηθικής (1912 35). 22. Χρυσόστομος Παπαδόπουλος, της Γενικής Εκκλησιαστικής Ιστορίας, επίτιμος καθηγητής, Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος (1914 23). 23. Φίλιππος Παπαδόπουλος, της Πρακτικής Θεολογίας και Συμβολικής (1918). 24. Γρηγόριος Παπαμιχαήλ, της Απολογητικής και Εγκυκλοπαιδείας της Θεολογίας (1918 46). 25. Αμίλκας Αλιβιζάτος, του Κανονικού Δικαίου και της Ποιμαντικής (1919 56). 26. Κωνσταντίνος Δυοβουνιώτης, της Ιστορίας των Δογμάτων και της Συμβολικής (1920 38). 27. Δημήτριος Μπαλάνος, της Πατρολογίας και της Ερμηνείας των Πατέρων (1924 48). 28. Βασίλειος Στεφανίδης, της Εκκλησιαστικής Ιστορίας (1924 49). 29. Γεώργιος Σωτηρίου, της Χριστιανικής Αρχαιολογίας και Παλαιογραφίας (1924 52). 30. Νικόλαος Λούβαρις, της Εισαγωγής και Ερμηνείας της Κ. Διαθήκης (1925 55). 23

31. Παναγιώτης Μπρατσιώτης, της Εισαγωγής εις την Π. Διαθήκην και της Ερμηνείας των Εβδομήκοντα (1925 60). 32. Βασίλειος Βέλλας, της Εβραϊκής Γλώσσης και της Ερμηνείας της Π. Διαθήκης εκ του πρωτοτύπου κειμένου και της Εβραϊκής Αρχαιολογίας (1933 68). 33. Ευάγγελος Αντωνιάδης, της Ιστορίας της Κ. Διαθήκης και των Ιερών Προσώπων αυτής και της Ερμηνείας της Κ. Διαθήκης (1934 46). 34. Παναγιώτης Τρεμπέλας, της Πρακτικής Θεολογίας (Κατηχητικής, Λειτουργικής και Εκκλησιαστικής Ομιλητικής) (1939 57). 35. Λεωνίδας Φιλιππίδης, της Ιστορίας των Θρησκευμάτων (1939 68). 36. Ιωάννης Καρμίρης, της Ιστορίας των Δογμάτων και της Συμβολικής, της Δογματικής και της Χριστιανικής Ηθικής (1942 69). 37. Βασίλειος Ιωαννίδης, της Ερμηνευτικής και Ερμηνείας της Κ. Διαθήκης και της Εισαγωγής και Ερμηνείας της Κ. Διαθήκης (1951 1964). 38. Κωνσταντίνος Μπόνης, της Πατρολογίας μετ αναγνώσεως των Πατερικών Έργων (1951 70). 39. Γεράσιμος Κονιδάρης, της Γενικής Εκκλησιαστικής Ιστορίας (1951 70). 40. Ανδρέας Φυτράκης, της Αγιολογίας, Υμνολογίας και Παλαιογραφίας (1952 77). 41. Δημήτριος Μωραΐτης, της Πρακτικής Θεολογίας (Κατηχητικής, Λειτουργικής και Εκκλησιαστικής Ρητορικής) (1959 67). 24

42. Μάρκος Σιώτης, της Ερμηνευτικής και Ερμηνείας της Κ. Διαθήκης (1959 79). 43. Κωνσταντίνος Μουρατίδης, του Κανονικού Δικαίου και της Ποιμαντικής (1962 85). 44. Βασίλειος Δεντάκης, της Ιστορίας της από του Θ αιώνος Ελληνικής Εκκλησιαστικής Γραμματείας (1965 84). 45. Νικόλαος Νησιώτης, της Φιλοσοφίας της Θρησκείας μετά στοιχείων της Ψυχολογίας της Θρησκείας (1965 82). 46. Σάββας Αγουρίδης, της Ερμηνευτικής και Ερμηνείας της Κ. Διαθήκης (1968 82). 47. Ανδρέας Θεοδώρου, της Ιστορίας των Δογμάτων και της Συμβολικής (1968 82). 48. Μέγας Φαράντος, της Δογματικής και Χριστιανικής Ηθικής (1978 82). 49. Αθανάσιος Χαστούπης, της Εισαγωγής και Ερμηνείας της Παλαιάς Διαθήκης (1966 1982). 50. Ευάγγελος Θεοδώρου, της Πρακτικής Θεολογίας (Κατηχητικής, Λειτουργικής και Εκκλησιαστικής Ρητορικής), (Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης 1961, Πανεπιστήμιο Αθηνών 1968 82). 51. Ιωάννης Κορναράκης, της Ποιμαντικής Ψυχολογίας και Εξομολογητικής (Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης 1974, Πανεπιστήμιο Αθηνών 1978 1982). 52. Γεώργιος Γαλίτης, της Εισαγωγής και Ερμηνείας της Καινής Διαθήκης (Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης 1969, μετάκληση στο Πανεπιστήμιο Αθηνών 1979 1982). 53. Αναστάσιος Γιαννουλάτος, της Ιστορίας των Θρησκευμάτων (1972 1982). 25