ΗΜΕΡΙΔΑ Η ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ Παρασκευή 23 Νοεμβρίου 2007 ώρα 9.30-14.45 Αμφιθέατρο «Ι. Δρακόπουλος» Κεντρικό κτήριο Πανεπιστημίου Αθηνών (Πανεπιστημίου 30) ΟΡΓΑΝΩΣΗ Συμβουλευτικό Κέντρο Ομηλίκων Τμήμα Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία Πανεπιστήμιο Αθηνών www.sykeom.ecd.uoa.gr Πρόγραμμα Ψυχοκοινωνικής Υποστήριξης Παιδιού και Οικογένειας «ΑΓΑΠΩ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ» www.welfareaction.org
Η ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ Μαρία Μαλικιώση-Λοΐζου Καθηγήτρια Πανεπιστημίου Αθηνών Οι συμβουλευτικές εφαρμογές σε μικρά παιδιά στοχεύουν να τα βοηθήσουν να γίνουν πιο χαρούμενα και ευτυχισμένα. Ο στόχος αυτός θα επιτευχθεί με την βοήθεια που θα τους δοθεί ώστε να νιώσουν καλύτερα, αποδεχόμενα τον εαυτό τους, με τις αδυναμίες και τις δυνατότητές τους. με το να βοηθηθούν να αλλάξουν συμπεριφορές που έχουν αρνητικές επιπτώσεις για τα ίδια και για τους άλλους γύρω τους. με το να διαχειρίζονται δύσκολες και επώδυνες καταστάσεις. και γενικά, με το να ενισχυθούν οι προσπάθειες τους για βελτίωση και αξιοποίηση των δυνατοτήτων τους, ώστε να προσαρμόζονται καλύτερα στο περιβάλλον αλλά και να διακρίνονται για τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους γνωρίσματα. Πολλοί είναι οι επιστήμονες και οι ειδικοί, από διάφορους επαγγελματικούς χώρους, οι οποίοι εμπλέκονται αναπόφευκτα στην συμβουλευτική υποστήριξη των παιδιών. Η συμβουλευτική υποστήριξη αυτού του είδους απαιτεί καλή και ουσιαστική θεωρητική γνώση, που να συνοδεύεται απαραίτητα από την κατάλληλη εξάσκηση και εποπτεία. Θα γίνει μια σύντομη παρουσίαση της ιστορικής εξέλιξης της μελέτης των μικρών παιδιών καθώς και των σημαντικότερων παρόντων που εμπλέκονται στη συμβουλευτική σχέση μαζί του. 1
ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΕΠΙΚΕΝΤΡΟ ΤΗΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗΣ ΣΤΗ ΒΙΑΙΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ Ελένη Αγάθωνος-Γεωργοπούλου, PhD. Εμπειρογνώμων Παιδικής Προστασίας Το παιδί είναι δυνατόν να βιώνει τη βία μέσα στην οικογένειά του μέσα από διάφορες ιδιότητες και θέσεις : α) ως θύμα οποιασδήποτε μορφής ενεργητικής ή παθητικής βίας (παραμέληση) η οποία ασκείται επάνω του από τους γονείς ή από άλλα μέλη της οικογένειας β) ως «αμέτοχος θεατής» δηλαδή ως έμμεσο θύμα που παρακολουθεί τη βία που ασκείται σε αδέλφια του ή μεταξύ των γονιών του και γ) ως θύτης που ασκεί βία μέσα στην οικογένεια αλλά και έξω από αυτήν. Με οποιαδήποτε ιδιότητα, το παιδί σίγουρα βρίσκεται μέσα στο «μάτι του κυκλώνα» εφόσον η διαδικασία της ψυχοσυναισθηματικής του ανάπτυξης επηρεάζεται δυσμενώς από το «τραύμα» της βίας. Ιδιαίτερα κατά τη βρεφική και νηπιακή ηλικία, το «τραύμα» είναι δυνατόν να επηρεάσει αρνητικά την οργάνωση και τη λειτουργία του εγκεφάλου, ιδιαίτερα τη μνήμη, τη σύνθετη σκέψη, τη ρύθμιση του συναισθήματος και τη συμπεριφορά. Η συσσώρευση εμπειριών θυματοποίησης είναι το ιδιαίτερο πρόβλημα στη ζωή των παιδιών θυμάτων κακοποίησης αλλά και παιδιών θυτών. Παρόλη την επιστημονική γνώση και την αναγνώριση των αναγκών των παιδιών αυτών, στην πράξη το σύστημα των κοινωνικών υπηρεσιών φροντίδας και προστασίας ευάλωτων πληθυσμών μέσα στην κοινότητα εστιάζεται στις κοινωνικές παραμέτρους της βίας, σε έναν αγώνα που μόνο ματαιώσεις και αναποτελεσματικότητα μπορεί να προσφέρει στους επαγγελματίες και στις ίδιες τις οικογένειες. Αποτέλεσμα είναι να αναλώνεται η ενέργεια του συστήματος στην αντιμετώπιση της κρίσης, την εντόπιση και συχνά την απόδοση των ευθυνών και πολύ λιγότερο στις ανάγκες των παιδιών θυμάτων για διάγνωση και θεραπευτική αντιμετώπιση. Η ανακοίνωση θα εστιάσει στη συνέντευξη με το κακοποιημένο παιδί. Θα προβληθούν τηλεοπτικά μηνύματα για την ευαισθητοποίηση του γενικού πληθυσμού ως παράδειγμα πρωτογενούς πρόληψης της βίας στην οικογένεια. 2
Η ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΣΕ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΕΦΗΒΟΥΣ ΣΕ ΘΕΜΑΤΑ ΠΕΝΘΟΥΣ Μεταλληνού Όλγα, Msc Συμβουλευτικό Κέντρο Μέριμνας, Εταιρία για τη Φροντίδα Παιδιών και Οικογενειών στην Αρρώστια και το Θάνατο Η εμπειρία του θανάτου ενός αγαπημένου προσώπου κατά την παιδική και εφηβική ηλικία, μπορεί να έχει μακροχρόνιες επιπτώσεις στη σωματική και ψυχική υγεία του ατόμου. Η διεργασία του πένθους, παρότι υγιής και αναμενόμενη αντίδραση στην απώλεια, μπορεί να χρήζει ιδιαίτερης υποστήριξης από το περιβάλλον, ειδικά όταν αφορά αναπτυσσόμενα άτομα, όπως τα παιδιά. Συχνά οι ανάγκες των παιδιών παραγνωρίζονται καθώς οι ενήλικοι που τα στηρίζουν είναι απορροφημένοι στο δικό τους θρήνο ή υποτιμούν την ικανότητα των παιδιών να θρηνήσουν. Όπως προκύπτει από μελέτες, τόσο τα μέλη της οικογένειας όσο και οι επαγγελματίες παιδείας και υγείας, συχνά χρειάζονται καθοδήγηση προκειμένου να ανταποκριθούν στις ανάγκες των παιδιών που πενθούν το θάνατο αγαπημένου τους προσώπου. Η συμβουλευτική και η στήριξη ενός παιδιού/εφήβου που θρηνεί επικεντρώνεται σε αυτές τις βασικές ανάγκες του που είναι να κατανοήσει ακριβώς τι συνέβη στο αγαπημένο του πρόσωπο και γιατί, να έρθει σε επαφή και να εκφράσει τα συναισθήματα που του προκαλεί η απώλεια, να διατηρήσει ζωντανή την ανάμνηση του αγαπημένου του προσώπου και να αισθάνεται ότι μπορεί να συνεχίσει τη ζωή του και να επενδύσει σε άλλες σχέσεις. 3
Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΣΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΜΕ ΚΑΤΑΘΛΙΠΤΙΚΗ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΟΛΟΓΙΑ Γιώργος Κλεφτάρας Αναπληρωτής καθηγητής Πανεπιστημίου Θεσσαλίας Η εισήγηση αυτή αναφέρεται στην αντιμετώπιση του παιδιού με καταθλιπτική συμπτωματολογία στο σχολικό περιβάλλον και στις παρεμβάσεις και τη συμβολή που ο ίδιος ο εκπαιδευτικός μπορεί να έχει, στα πλαίσια των δυνατοτήτων του, αλλά και των περιορισμών του ρόλου και της εκπαίδευσής του. Αρχικά γίνεται εκτενής αναφορά αφενός στο πόσο σημαντική είναι για το παιδί που παρουσιάζει καταθλιπτικά συμπτώματα, η καλλιέργεια της κατάλληλης ατμόσφαιρας μέσα στην τάξη, απαραίτητης για την αποτελεσματικότητα της όποιας παρέμβασης, και αφετέρου στο πως μπορεί πρακτικά ο δάσκαλος να την επιτύχει μέσα από: α) τη βελτίωση της σχέσης δασκάλου-μαθητή, β) τη μέθοδο της «ώρας συζήτησης» και γ) τις «ομάδες στήριξης» και τις «ειδικές ομάδες στήριξης». Στη συνέχεια περιγράφονται ορισμένες εξατομικευμένες μέθοδοι παρέμβασης του δασκάλου για τη στήριξη της αυτοεκτίμησης των παιδιών με καταθλιπτική συμπτωματολογία μέσα στην τάξη που περιλαμβάνουν: α) δημιουργία θετικών σχέσεων με τους μαθητές, β) δραστηριότητες, όπου εναλλάσσονται οι ρόλοι βοηθού-βοηθούμενου μεταξύ των μαθητών, γ) ανάπτυξη της ενσυναίσθησης στα παιδιά και δ) την ενθάρρυνση. Επίσης έμφαση δίνεται στις ενισχύσεις, τη θετική ανατροφοδότηση καθώς και τη μάθηση μέσα από παρατήρηση ή μίμηση, με την κατάλληλη χρήση των οποίων ο εκπαιδευτικός μπορεί να τροποποιήσει ορισμένες συμπεριφορές του καταθλιπτικού παιδιού. 4
ΘΕΤΙΚΑ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΘΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ Αναστάσιος Σταλίκας Αναπληρωτής Καθηγητής Παντείου Πανεπιστημίου Η Θετική ψυχολογία αποτελεί ένα από τα νεότερα γνωστικά πεδία που προτείνουν τρόπους για την ενδυνάμωση της ψυχολογικής ανθεκτικότητας στα παιδιά. Η ψυχολογική ανθεκτικότητα αποτελεί ένα από τους σπουδαιότερους παράγοντες που συνδέεται άμεσα με την επιτυχή αντιμετώπιση των δυσκολιών της ζωής, στρεσογόνων καταστάσεων, αλλαγών, και προκλήσεων. Η όλο και αναπτυσσόμενη βιβλιογραφία υποδεικνύει οτι ο βαθμός ψυχολογικής ανθεκτικότητας συνδέεται τόσο με την επιτυχή αντιμετώπιση προβλημάτων όσο και με το εύρος, βάθος και σοβαρότητα των συνεπειών ή τραυμάτων του ατόμου όταν έρχεται αντιμέτωπο με αντιξοότητες και κρίσεις. Όσο ανθεκτικότερο είναι το άτομο τόσο λιγότερες, μικρότερες, και επιφανειακότερες είναι οι αρνητικές συνέπειες στη ψυχική του υγεία. Κατά συνέπεια η ανάπτυξη ή ενδυνάμωση της ψυχολογικής ανεκτικότητας ως μέσο πρόληψης και προετοιμασίας για την αντιμετώπιση δυσκολιών στην παιδική και εφηβική ηλικία αποτελεί κύριο μέλημα της επιστημονικής κοινότητας. Σε αυτή τη ομιλία εστιαζόμαστε στην εννοιολογική σύνδεση της βίωσης θετικών συναισθημάτων και ανθεκτικότητας, στην παρουσίαση ερευνητικών ευρημάτων που τονίζουν την σημαντικότητα του ρόλου της βίωσης των θετικών συναισθημάτων τόσο για την ενδυνάμωση της ανθεκτικότητας, όσο και για την ανάκαμψη και επούλωση των ψυχολογικών τραυμάτων του ατόμου, και στην παρουσίαση τρόπων, μεθόδων και στάσεων για την ενδυνάμωση αυτής της ανθεκτικότητας στα παιδιά. 5
ΕΝΑ ΜΟΝΤΕΛΟ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗΣ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ Αγγελική Λεονταρή Καθηγήτρια Πανεπιστημίου Θεσσαλίας Η άσκηση της Συμβουλευτικής στο σχολείο προϋποθέτει ένα σαφές θεωρητικό μοντέλο, επειδή ο τρόπος εφαρμογής της στο σχολικό χώρο διαφέρει σημαντικά από τον τρόπο με τον οποίο γίνεται συνήθως η Συμβουλευτική. Στην ομιλία αυτή γίνεται μια ανάλυση αυτών των διαφορών και επισημαίνεται η ανάγκη να χρησιμοποιηθούν στρατηγικές που βασίζονται τόσο στο γνωστικό, όσο και στο κοινωνικό και συναισθηματικό επίπεδο ανάπτυξης των παιδιών. Το θεωρητικό μοντέλο το οποίο προτείνεται είναι ένα αναπτυξιακό μοντέλο συμβουλευτικής, βασισμένο στην ψυχο-παιδαγωγική προσέγγιση. Το μοντέλο αυτό έχει ως αφετηρία τις θεωρίες του Egan (1982, 1986) και Hornby (1990), οι οποίες έχουν προσαρμοστεί κατάλληλα ώστε να μπορούν να εφαρμοστούν στο σχολικό χώρο. Στο ψυχο-παιδαγωγικό μοντέλο συμβουλευτικής όλες οι παρεμβάσεις θεωρούνται ως ένας τρόπος εξάσκησης των πελατών / παιδιών στις δεξιότητες ζωής. Επομένως, οποιαδήποτε δεξιότητα ζωής, η οποία θα μπορούσε να διδαχθεί στα παιδιά μπορεί να συμπεριληφθεί στον κατάλογο των παρεμβάσεων που έχει στη διάθεσή του ο/η σύμβουλος. Αυτό υποδηλώνει ότι θα μπορύσαν να χρησιμοποιηθούν τεχνικές από ένα ευρύ φάσμα θεωρητικών προσεγγίσεων ως ψυχο-παιδαγωγικές παρεμβάσεις. 6
Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗΣ ΟΜΗΛΙΚΩΝ ΣΤΗ ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΤΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΖΩΗΣ ΠΑΙΔΙΩΝ ΚΑΙ ΓΟΝΕΩΝ Αγγελική Σουρλαντζή ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΟΜΗΛΙΚΩΝ Νηπιαγωγός, MSc Σχολική Ψυχολογία, Υπ. Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αθηνών ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η έρευνα στον τομέα της ποιότητας ζωής αποτελεί τα τελευταία χρόνια επιστημονικό πεδίο αυξανόμενου ενδιαφέροντος για τους ερευνητές διαφορετικών επιστημών τόσο διεθνώς όσο και στη χώρα μας. Ιστορικά, το ενδιαφέρον των ερευνητών στον τομέα της ποιότητας ζωής ήταν εστιασμένο στους ενήλικες. Με την πάροδο των χρόνων οι ερευνητές άρχισαν να προσανατολίζουν τις έρευνες τους όλο και περισσότερο στα παιδιά. Τα τελευταία χρόνια το ενδιαφέρον στον τομέα της ποιότητας ζωής των μικρών παιδιών δεν περιορίζεται μόνο σε θέματα υγείας, αλλά σε όλους τους τομείς που ορίζουν την φυσική, ψυχολογική και κοινωνική τους ευημερία. Η οργανωμένη και εμπεριστατωμένη αντιμετώπιση των θεμάτων αυτών σε όσο το δυνατόν πιο μικρή ηλικία δημιουργεί στέρεες βάσεις για καλύτερη πρόβλεψη στο μέλλον. Η Συμβουλευτική Ομηλίκων έχει αποδειχθεί ιδιαίτερα ωφέλιμη στη ψυχολογική στήριξη παιδιών και γονέων. Προγράμματα Συμβουλευτικής Γονέων έχουν εφαρμοστεί σε πολλές χώρες τόσο στον τομέα της υγείας αλλά και της εκπαίδευσης. Η εφαρμογή της Συμβουλευτικής Ομηλίκων στην αντιμετώπιση ζητημάτων που άπτονται της ποιότητας ζωής μπορεί να έχει αποτελέσματα τόσο στη στήριξη των γονέων όσο και στην αντιμετώπιση των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν τα ίδια τα παιδιά. 7
Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΩΝ ΟΜΑΔΩΝ ΓΟΝΕΩΝ ΣΤΗΝ ΓΟΝΕΙΚΗ ΑΥΤΟ-ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ Ασπασία Καρακώστα Ψυχολόγος, υποψήφια διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αθηνών Πρόγραμμα «Αγαπώ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ» Πρόσφατες ερευνητικές μελέτες, αναδεικνύουν μια ολοένα αυξανόμενη τάση συσχέτισης και εμπλοκής της έννοιας της Γονεικής Αυτό-αποτελεσματικότητας, με τους εν δυνάμει ρόλους της σε ζητήματα όπως η προσαρμογή του ατόμου στη μετάβαση στη γονεικότητα, σε θέματα κάλυψης αναπτυξιακών και συναισθηματικών αναγκών του παιδιού μέσα στην οικογένεια, στην εξέλιξη και καλλιέργεια της κοινωνικό-συναισθηματικής προσαρμογής του παιδιού στο ευρύτερο περιβάλλον αλλά και σε θέματα σχολικής επίδοσης του παιδιού, ως αποτέλεσμα υψηλού ή χαμηλού επιπέδου Γονεικής Αυτό-αποτελεσματικότητας. Η παρούσα εισήγηση αφενός μεν θα επικεντρωθεί στους στόχους και τα ζητήματα που συνθέτουν το περιεχόμενο των ομάδων συμβουλευτικής Γονέων, τόσο από βιβλιογραφικές και ερευνητικές πηγές, όσο και από την προσωπική εμπλοκή της γράφουσας ως εκπαιδεύτριας ομάδων συμβουλευτικής Γονέων στο Νομό Αττικής. Αφετέρου δε, θα γίνει εστιασμός στα στοιχεία εκείνα, που ενισχύουν ερευνητικές υποθέσεις για θετική συνάφεια μεταξύ,των προγραμμάτων κατάρτισης γονέων και συγκεκριμένα των ομάδων συμβουλευτικής Γονέων και της Γονεικής Αυτόαποτελεσματικότητας. 8