ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΗΕ' ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΖ ΔΗΡΑ ΣΜΖΜΑ ΚΟΗΝΩΝΗΚΖ ΓΗΟΗΚΖΖ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΓΗΟΗΚΖΖ ΟΡΓΑΝΗΜΩΝ ΚΟΗΝΩΝΗΚΖ ΠΟΛΗΣΗΚΖ ΣΔΛΗΚΖ ΔΡΓΑΗΑ ΘΕΜΑ: «Η εξ αποστάσεως εργασία ως ευέλικτη μορφή απασχόλησης στην Κοινωνία της Πληροφορίας» Επιβλέπων: κ. Βασίλης Σαλαπάτας Σπουδάστρια: Ευμορφία Καρατζά Αθήνα, 2006
Πεπίληψη Ζ βηνκεραληθή θνηλσλία κεηεμειίζζεηαη κε γξήγνξνπο ξπζκνχο ζε θνηλσλία ηεο πιεξνθνξίαο. Οη ηερλνινγίεο ηεο πιεξνθνξίαο θαη ησλ επηθνηλσληψλ πξνθαινχλ ζε παγθφζκην επίπεδν κηα λέα, ηερλνινγηθή επαλάζηαζε. Ζ θνηλσλία ηεο πιεξνθνξίαο θαηεπζχλεη ηελ παξαδνζηαθή νηθνλνκία ζε κηα λέα, άυιε νηθνλνκία βαζηζκέλε ζηε γλψζε, δεκηνπξγψληαο παξάιιεια λέεο επθαηξίεο γηα αλάπηπμε, επεκεξία θαη πνηφηεηα δσήο. Ο ραξαθηήξαο ηεο εξγαζίαο κεηαβάιιεηαη θαη απαηηεί επέιηθηνπο, πξνζαξκφζηκνπο θαη πνιιαπιά εηδηθεπκέλνπο εξγαδφκελνπο. Ζ απαζρφιεζε έρεη γίλεη θαηά κέζν φξν ιηγφηεξν ζηαζεξή θαη ζίγνπξε ζε ζρέζε µε ην παξειζφλ θαη εμαξηάηαη πεξηζζφηεξν απφ ηα πςειά πξνζφληα θαη ηελ πξνζαξκνζηηθφηεηα. Μέζα ζην πιαίζην απηφ εληάζζεηαη θαη ε αλάπηπμε ηεο ηειεξγαζίαο, ε νπνία απνηειεί έλα λέν εξγαζηαθφ κνληέιν βαζηζκέλν ζηελ αμηνπνίεζε ηεο λέαο ηερλνινγίαο γηα ηελ αλαβάζκηζε ηνπ ηξφπνπ εξγαζίαο. Σν λέν απηφ κνληέιν νπζηαζηηθά παξέρεη ηε δπλαηφηεηα ζηα άηνκα πνπ απαζρνινχληαη ζε κηα εηαηξία λα εξγάδνληαη ζε ρψξν δηαθνξεηηθφ απφ ην ζπκβαηηθφ ρψξν εξγαζίαο θαη λα απνδίδνπλ ην ίδην απνηειεζκαηηθά ή θαη πην απνηειεζκαηηθά ζε ζρέζε κε ηνλ παξαδνζηαθφ ρψξν εξγαζίαο. θνπφο ηεο παξνχζαο κειέηεο είλαη λα θαηαδείμεη ηε ζεκαζία ηεο ρξήζεο ηεο ηειεξγαζίαο, ηφζν γηα ηνλ εξγαδφκελν, φζν θαη γηα ηηο επηρεηξήζεηο, ηελ νηθνλνκία θαη ηε θνηλσλία γεληθά. ε γεληθέο γξακκέο, ε ζπγθέληξσζε ηνπ πιηθνχ βαζίζηεθε θπξίσο ζε πεξηνδηθά, βηβιία, άξζξα εθεκεξίδσλ θαη πεγέο ζην δηαδίθηπν. Δηδηθφηεξα, ε παξνχζα εξγαζία ζηνρεχεη ζην: - λα παξνπζηάζεη αλαιπηηθά ην πιαίζην ζην νπνίν εμειίζζεηαη ε Κνηλσλία ηεο Πιεξνθνξίαο θαη ηε ζρέζε ηεο κε ηηο λέεο κνξθέο εξγαζίαο, - λα δηεπθξηλίζεη ηελ έλλνηα ηεο ηειεξγαζίαο, ηα είδε θαη ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο, αιιά θαη ηα νθέιε θαη ηα κεηνλεθηήκαηα πνπ παξνπζηάδεη ζε ζχγθξηζε κε ηε ζπκβαηηθή εξγαζία, - λα πξνβάιεη ηελ πξφνδν πνπ έρεη ζεκεηψζεη ε ηειεξγαζία ηφζν ζην πιαίζην ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο γεληθά, φζν θαη ζηα επηκέξνπο θξάηε κέιε, ζε επίπεδν ζεζκηθνχ πιαηζίνπ θαη πξαθηηθψλ. ην πιαίζην απηφ, παξνπζηάδεηαη ε επξσπατθή πκθσλία Πιαίζην, σο θείκελν χςηζηεο ζεκαζίαο γηα ηε κειινληηθή δηάδνζε ηεο ηειεξγαζίαο, 2
- λα αλαιχζεη ην ζεζκηθφ πιαίζην θαη ηελ πθηζηάκελε θαηάζηαζε ζε εζληθφ επίπεδν, κέζσ ηεο παξνπζίαζεο ησλ δηαζέζηκσλ εξεπλψλ θαη κειεηψλ πνπ αζρνινχληαη κε ηελ ηειεξγαζία, - λα αμηνινγήζεη ηελ πνξεία ηεο ηειεξγαζίαο ζε εζληθφ επίπεδν, κε βαζηθφ εξγαιείν ηελ έξεπλα πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ζην πιαίζην ηεο παξνχζαο δηπισκαηηθήο εξγαζίαο θαη ε νπνία βαζίζηεθε ζηε κέζνδν ηεο ηπραίαο δεηγκαηνιεςίαο, κέζσ ηεο απνζηνιήο εξσηεκαηνινγίσλ ζε ηδησηηθνχο θαη δεκφζηνπο νξγαληζκνχο, - λα θαηαγξάςεη ηηο βέιηηζηεο πξαθηηθέο ζε εζληθφ θαη επξσπατθφ επίπεδν, κέζσ ηεο παξνπζίαζεο κηαο ζεηξάο απφ κειέηεο πεξηπηψζεσλ εθαξκνγήο ηειεξγαηηθψλ πξαθηηθψλ πνπ παξαηίζεληαη ζην παξάξηεκα. Abstract The industrial society is rapidly evolving towards an information society. The Information and Communication Technology generates a new technological revolution globally. The Information society is transforming the traditional economy into a new, intangible economy based on knowledge, while, on the same time it is creating new opportunities for growth, prosperity and quality of life. The changing nature of work is demanding flexible, adaptable and specialized employees. The employment has become less stable and secure compared to the past and is more dependent on increasing qualifications and adaptability. In this context, the evolution of teleworking constitutes a new working model based on the exploitation of the information technology aiming at the upgrading of the nature of work. This new model practically provides the employees with the opportunity to work in another location than the traditional one and perform as effectively as they did or even more effectively- in the traditional location of work. The present study aims at demonstrating the importance of the use of teleworking not only for the employee, but as far as the enterprise, the economy and the society are concerned. In general terms, the data gathering was mainly based on magazines, books, newspaper articles and internet sources. More specifically, the present thesis aims at: 3
- presenting in a detailed way the framework within which the information society is evolving in relation with the new methods of work, - clarifying the meaning of teleworking, its types and characteristics, as well as its benefits and drawbacks compared to traditional employment, - highlighting the progress that has been achieved within the framework of the European Union and the member states, as far as the legal framework and the practices are concerned. In this context, the European Agreement on teleworking constitutes a document of major importance in the future diffusion of teleworking, - analyzing the legal framework and the current situation in Greece, through the presentation of the available studies and research on teleworking, - evaluating the progress of teleworking in Greece, through the research that has been realized in the context of the present thesis and was based on the method of random sampling, through the dispatching of questionnaires to both private and public organizations, - indicating the best national and european practices, through the presentation of a series of case studies set out in the annex. Λέξειρ-κλειδιά Σειεξγαζία εμ απνζηάζεσο εξγαζία ηερλνινγίεο πιεξνθνξηθήο θαη επηθνηλσληψλ (Σ.Π.Δ.) ηειεθέληξν ηειερσξηφ ηειεζπίηη δνξπθνξηθφ θέληξν θαη νίθνλ ελ θηλήζεη λνκαδηθή δηαξθήο ελαιιαζζφµελε ζπκπιεξσκαηηθή on line-off line ηειεδηάζθεςε εξγαζηαθέο ζρέζεηο ελαιιαθηηθέο µνξθέο εξγαζίαο επειημία µκέζνδνη νξγάλσζεο ηεο εξγαζίαο εξγαζηαθέο ζπλζήθεο ζεζµηθφ πιαίζην Δπξσπατθή πµθσλία Πιαίζην γηα ηελ Σειεξγαζία Δζληθή Γεληθή πιινγηθή χµβαζε Δξγαζίαο ΑκεΑ eeurope ΗΝΔ-ΓΔΔ/ΑΓΔΓΤ EIRO SIBIS ΗΝΑ 4
Πίνακας περιεχομένων Πεξίιεςε...2 Abstract...3 Λέμεηο-θιεηδηά...4 Δηζαγσγή...6 Κεθάιαην 1: Ζ ΚηΠ θαη ε αγνξά εξγαζίαο 1.1 Ζ επξσπατθή ζηξαηεγηθή γηα ηελ ΚηΠ.9 1.2 Ζ ειιεληθή ζηξαηεγηθή γηα ηελ ΚηΠ...10 1.3 Ζ πθηζηάκελε θαηάζηαζε ζηελ Διιάδα...11 Κεθάιαην 2: Ζ ηειεξγαζία γεληθά 2.1 Δηζαγσγηθά...14 2.2 Δίδε ηειεξγαζίαο...15 2.3 Υαξαθηεξηζηηθά ηεο ηειεξγαζίαο...21 2.4 Δπσθεινχκελεο νκάδεο θαη πιενλεθηήκαηα...24 2.5 Πξνβιεκαηηζκνί απ ηελ εθαξκνγή ηεο ηειεξγαζίαο...30 2.6 Πξνυπνζέζεηο επηηπρίαο...31 Κεθάιαην 3: Ζ ηειεξγαζία ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε 3.1 Γεληθά.. 33 3.2 Δπξσπατθά πξνγξάκκαηα...40 3.3 Σν ζεζκηθφ πιαίζην.41 3.4 Ζ επξσπατθή πκθσλία-πιαίζην...47 Κεθάιαην 4: Ζ ηειεξγαζία ζηελ Διιάδα 4.1 Θεζκηθφ πιαίζην..50 4.2 Ζ πθηζηάκελε θαηάζηαζε...55 4.3 Δθαξκνγέο ηεο ηειεξγαζίαο ζηελ Διιάδα..63 4.4 Πξνηάζεηο...66 Κεθάιαην 5: Έξεπλα γηα ηηο πξννπηηθέο ηεο ηειεξγαζίαο ζηελ Διιάδα 5.1 Δηζαγσγή...72 5.2 Απνηειέζκαηα...72 5.3 πκπεξάζκαηα...84 Γεληθά ζπκπεξάζκαηα...86 Παξάξηεκα Μέξνο Η: Μειέηεο πεξηπηψζεσλ...89 Μέξνο ΗΗ: Οθέιε ηειεξγαζίαο...115 Μέξνο ΗΗΗ: πκθσλία-πιαίζην γηα ηελ ηειεξγαζία...117 Μέξνο ΗV: Δξσηεκαηνιφγην γηα ηελ ηειεξγαζία...124 Βηβιηνγξαθία...131 5
Δηζαγσγή Ζ βηνκεραληθή επαλάζηαζε επέθεξε θαζνξηζηηθέο αιιαγέο ζηε δηάξζξσζε ηεο απαζρφιεζεο, ηε δηακφξθσζε ησλ εξγαζηαθψλ ζρέζεσλ θαη ην πεξηερφκελν ησλ επαγγεικάησλ θαη ησλ εηδηθνηήησλ. Ζ αγξνηηθή νηθνλνκία έδσζε ηε ζέζε ηεο ζηε βηνκεραληθή νηθνλνκία, θαηά ηελ νπνία νη εξγαδφκελνη εμειίρζεθαλ ζε κηζζσηνχο κε ζρέζεηο εμαξηεκέλεο εξγαζίαο. Σε βηνκεραληθή επαλάζηαζε ηνπ 18 νπ αηψλα άξρηζε λα εθηνπίδεη απφ ην δεχηεξν κηζφ ηνπ 20 νπ αηψλα απηή ηεο πςειήο ηερλνινγίαο θαη ηεο θνηλσλίαο ηεο γλψζεο. Χο βαζηθφο κνριφο ηνπ λένπ κνληέινπ αλάπηπμεο αλαδεηθλχεηαη ε πιεξνθνξηθή, ελψ ε έιιεηςε γλψζεσλ πιεξνθνξηθήο ηζνδπλακεί κε «ςεθηαθφ αλαιθαβεηηζκφ». Ζ «Κνηλσλία ηεο Πιεξνθνξίαο» (ζην εμήο ΚηΠ) αλαθέξεηαη ζε κία λέα κνξθή θνηλσληθήο θαη νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο φπνπ ε απφθηεζε, απνζήθεπζε, επεμεξγαζία, κεηαβίβαζε θαη δηάρπζε πιεξνθνξηψλ νδεγεί ζηε δεκηνπξγία γλψζεο θαη δηαδξακαηίδεη θεληξηθφ ξφιν ζηελ νηθνλνκηθή δξαζηεξηφηεηα, ηελ παξαγσγή πινχηνπ θαη ηε δηακφξθσζε ηεο πνηφηεηαο ηεο δσήο ησλ πνιηηψλ 1. Με ηε δηάδνζε ηεο ΚηΠ ζπληειείηαη κηα δηαδηθαζία απν-πινπνίεζεο ηεο νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο, θαζψο ν νηθνλνκηθφο πινχηνο αξρίδεη λα βαζίδεηαη ιηγφηεξν ζηελ θαηνρή πιηθψλ αγαζψλ θαη πεξηζζφηεξν ζε κε πιηθά αγαζά, φπσο ε πιεξνθνξία, ε γλψζε θαη ε έξεπλα. Δπηπιένλ, κία απφ ηηο βαζηθέο ζπλέπεηεο ηεο επαλάζηαζεο ηεο πιεξνθνξηθήο είλαη ν ηαρχο ξπζκφο κε ηνλ νπνίν απαξραηψλεηαη ν ηερλνινγηθφο εμνπιηζκφο. Δπνκέλσο, ε επέλδπζε ζηελ αλάπηπμε ησλ αλζξψπηλσλ δεμηνηήησλ θαη ε γλψζε σο ζηνηρείν ηεο εξγαζίαο απνηεινχλ θηλεηήξην κνριφ ηνπ λένπ κνληέινπ αλάπηπμεο. Ζ απμαλφκελε θηλεηηθφηεηα ζηελ αγνξά εξγαζίαο, ε πξνζαξκνζηηθφηεηα απέλαληη ζηηο αιιαγέο, ε δηα βίνπ κάζεζε θαη ε ζπλερήο επηκφξθσζε ησλ κηζζσηψλ θαζίζηαληαη βαζηθνί παξάγνληεο επηηπρίαο γηα ηνλ εξγαδφκελν πξνθεηκέλνπ λα θαηαζηεί θαη λα παξακείλεη απαζρνιήζηκνο. Οη ηερλνινγίεο πιεξνθνξηθήο θαη επηθνηλσληψλ (ΣΠΔ) θαζίζηαληαη θαηαιπηηθφ ζηνηρείν γηα ηε αληαγσληζηηθφηεηα ησλ επηρεηξήζεσλ ζε δηεζλέο επίπεδν, θαζψο ιεηηνπξγίεο φπσο ην ειεθηξνληθφ επηρεηξείλ θαη ην δηαδίθηπν 1 Βι. γλψκε Ο.Κ.Δ. 85/2002, «Νέεο ηερλνινγίεο Νέεο απαζρνιήζεηο Σα απνηειέζκαηα ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ», Αζήλα, 18 Γεθεκβξίνπ 2002 6
δηεπθνιχλνπλ ηηο επηρεηξεκαηηθέο δξαζηεξηφηεηεο. Δπηπιένλ, νη λέεο ηερλνινγίεο επηηξέπνπλ ηε κείσζε ηνπ θφζηνπο θαη πξνζθέξνπλ ηηο βάζεηο γηα ηε ξηδηθή αλαδηάξζξσζε ησλ δνκψλ θαη ηνπ ηξφπνπ ιεηηνπξγίαο ησλ επηρεηξήζεσλ. Δθαξκνγέο ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ, φπσο ε ηειεξγαζία επηηξέπνπλ ηνλ εληνπηζκφ ζέζεσλ εξγαζίαο ζην ζχλνιν ηεο πεξηθέξεηαο κηαο ρψξαο, θαζψο θαη έμσ απφ απηή, εκπνδίδνληαο ηελ αλεμέιεγθηε αζηηθνπνίεζε, ηελ εξήκσζε αγξνηηθψλ πεξηνρψλ, αιιά θαη ηε δηαξξνή εγθεθάισλ (brain drain) πνπ καζηίδεη ηηο ιηγφηεξν αλαπηπγκέλεο πεξηνρέο ηνπ πιαλήηε (π.ρ. ε Ηλδία). ηελ θνηλσλία ηεο πιεξνθνξίαο θαζέλαο κπνξεί, ηνπιάρηζηνλ δπλεηηθά, λα έρεη πξφζβαζε ζηε γλψζε. Ζ πιεξνθφξεζε εθιατθεχεηαη θαη γίλεηαη, πιένλ, άθζνλε, ζηηγκηαία θαη ρακεινχ θφζηνπο. Χζηφζν, επεηδή ν πνιίηεο θαηαθιχδεηαη απφ πιεζψξα πιεξνθνξηψλ θαζίζηαηαη αλαγθαία ε ηθαλφηεηα νξγάλσζεο θαη δηαρείξηζεο ηεο γλψζεο, ψζηε λα θαηαζηεί πξαγκαηηθφ εξγαιείν πνπ ζα δηεπθνιχλεη ηελ πξνζσπηθή, θνηλσληθή θαη επαγγεικαηηθή πξφνδν. Ζ εμέιημε ηεο ηερλνινγίαο απμάλεη ηελ πνιππινθφηεηα ηνπ εξγαζηαθνχ πεξηβάιινληνο. Οη ηερλνινγηθέο αιιαγέο πνπ ζπληεινχληαη ηα ηειεπηαία ρξφληα ζηελ παξαγσγηθή δηαδηθαζία, θαζψο θαη ε εμέιημε ησλ ηερλνινγηψλ αζχξκαησλ επηθνηλσληψλ αλαδηαξζξψλνπλ ηηο εξγαζηαθέο ζρέζεηο, ζπκβάιινληαο ζηε δεκηνπξγία λέσλ, πεξηζζφηεξν επέιηθησλ κνξθψλ απαζρφιεζεο, πεξηνξίδνληαο ηε κηζζσηή εξγαζία ζην κεηαπνηεηηθφ ηνκέα θαη εληζρχνληαο ηε δξαζηεξηφηεηα ζηνλ ηνκέα ησλ ππεξεζηψλ. Ζ έλλνηα ηεο απαζρφιεζεο θαζίζηαηαη πην ξεπζηή θαη απαηηεί πεξηζζφηεξεο ηθαλφηεηεο θαη κεγαιχηεξε επειημία. Ζ δηα βίνπ κάζεζε θαη ε γεσγξαθηθή θαη επαγγεικαηηθή θηλεηηθφηεηα, ην πςειφ επίπεδν εηδίθεπζεο θαη νη νπζηαζηηθέο δεμηφηεηεο ζε ΣΠΔ απνηεινχλ πιένλ ηα ηδαληθά πξνζφληα γηα ηελ αγνξά εξγαζίαο. πλεπψο, ηφζν νη άλεξγνη, φζν θαη νη εξγαδφκελνη ζα πξέπεη λα θαιχςνπλ ηελ έιιεηςε δεμηνηήησλ θαη λα αλαπηχμνπλ νπσζδήπνηε δεμηφηεηεο πιεξνθνξηθήο, ηερλνινγηθή αληίιεςε θαη επηρεηξεκαηηθφ πλεχκα. Δίλαη δεδνκέλν φηη ζήκεξα ε «εξγαζία ζηηο επηηπρεκέλεο επηρεηξήζεηο δελ αθνινπζεί πηα ην παιηό εξγαζηαθό πξόηππν µε ηηο ηεξαξρηθέο αιπζίδεο δηαβίβαζεο ησλ εληνιώλ, ην ζηελό θαηακεξηζκό θαζεθόλησλ θαη ην κεγάιν πνζνζηό αλεηδίθεπηνπ εξγαηηθνύ δπλακηθνύ. Αληίζεηα απαηηεί επέιηθηνπο, πξνζαξκόζηκνπο θαη πνιιαπιά εηδηθεπκέλνπο εξγαδνκέλνπο. Η απαζρόιεζε έρεη γίλεη ζε µέζν όξν ιηγόηεξν 7
ζηαζεξή θαη ζίγνπξε ζε ζρέζε µε ην παξειζόλ θαη εμαξηάηαη πεξηζζόηεξν από ηα πςειά πξνζόληα θαη ηελ πξνζαξκνζηηθόηεηα». 2 Ζ ζπλερήο εηζαγσγή λέσλ ηερλνινγηψλ ζηηο παξαγσγηθέο δηαδηθαζίεο δελ επηδξά κφλν πνηνηηθά, αιιά θαη πνζνηηθά ζηηο ζέζεηο εξγαζίαο, θαζψο παξαδνζηαθέο εηδηθφηεηεο θαη επαγγέικαηα απαμηψλνληαη θαη ην πεξηερφκελν ησλ εξγαζηαθψλ θαζεθφλησλ κεηαβάιιεηαη. Δίλαη νξαηφο ν θίλδπλνο ηεο απνεηδίθεπζεο, ν νπνίνο ζα πξέπεη λα αληηκεησπίδεηαη κε πνιηηηθέο δηα βίνπ εθπαίδεπζεο, επαλαθαηάξηηζεο θιπ. Δπηπιένλ, ε ρξήζε ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ ελέρεη ηνλ θίλδπλν ηεο δεκηνπξγίαο ελφο ςεθηαθνχ ράζκαηνο αλάκεζα ζηνπο ρξήζηεο ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ θαη ζε φζνπο δε δηαζέηνπλ πξφζβαζε ζε απηέο. Ήδε ζηηο ρψξεο ηεο Βφξεηαο Δπξψπεο ν αξηζκφο ησλ ρξεζηψλ θαη ησλ ζπλδέζεσλ ζην δηαδίθηπν είλαη πνιχ κεγαιχηεξνο απ φηη ζην Νφην. Γη απηφ θαη νη λέεο ηερλνινγίεο πξέπεη λα δξάζνπλ ζεηηθά, εμηζνξξνπψληαο ηηο αλσηέξσ δηαθνξέο. Άιισζηε, ππνινγίδεηαη φηη νη κηζέο ζέζεηο πνπ ζα δεκηνπξγεζνχλ εληφο ηεο επφκελεο δεθαεηίαο ζα δεκηνπξγεζνχλ ζε θιάδνπο είηε εληαηηθήο παξαγσγήο είηε εληαηηθήο ρξήζεο ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ, επνκέλσο ζα πξέπεη λα πξνεηνηκαζηνχλ αλαιφγσο νη κειινληηθνί εξγαδφκελνη, αιιά θαη λα επαλεηδηθεπηνχλ φζνη είλαη ήδε εληαγκέλνη ζηελ αγνξά εξγαζίαο. Απηέο νη πξννπηηθέο είλαη εθηθηέο κφλν εάλ εμαιεηθζνχλ ηα θελά πνπ παξνπζηάδεη ε Δ.Δ. ζηνλ ελ ιφγσ ηνκέα, ιφγσ ηνπ πςεινχ θφζηνπο ησλ ηειεπηθνηλσληψλ ζηελ Δπξψπε (θαη εηδηθφηεξα ζην Νφην), ζε ζρέζε κε ηηο Ζ.Π.Α. 2 Αλαθνίλσζε «ηξαηεγηθέο γηα ηηο ζέζεηο εξγαζίαο ζηελ Κνηλσλία ηεο Πιεξνθνξίαο», Βξπμέιιεο, 4-2-2000, COM (2000) 48 ηειηθφ, ζει 15 8
Κεθάιαην 1: Ζ ΚηΠ θαη ε αγνξά εξγαζίαο 1.1 Ζ επξσπατθή ζηξαηεγηθή γηα ηελ ΚηΠ Απφ ηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1990, αιιά θαη ζην πιαίζην ηεο ζηξαηεγηθήο ηεο Ληζζαβφλαο, ε Δπξσπατθή Έλσζε ζέηεη σο επίθεληξν ησλ πνιηηηθψλ ηεο ηε δεκηνπξγία κηαο θνηλσλίαο ηεο γλψζεο, ηφζν κε ηε γεληθή ηεο κνξθή θαη κε ηηο επηκέξνπο εμεηδηθεχζεηο ηεο, φζν θαη κε ηελ επειημία ηεο, πνπ επηηξέπεη ηε κεηαπήδεζε ελφο εξγαδνκέλνπ ζε ζπλαθή εηδηθφηεηα αλάινγα κε ηελ εμέιημε ηεο δήηεζεο ηεο εξγαζίαο, πξνθεηκέλνπ λα είλαη «απαζρνιήζηκνο», δειαδή λα έρεη ηελ ηθαλφηεηα λα παξακείλεη ζηελ αγνξά εξγαζίαο κε νπνηαδήπνηε ζρέζε εξγαζίαο απηφ ζπλεπάγεηαη 3. Ζ επξσπατθή ζηξαηεγηθή γηα ηελ θνηλσλία ηεο πιεξνθνξίαο εγθαηληάζηεθε κε ηε Λεπθή Βίβιν ηεο Δπηηξνπήο γηα ηελ «Αλάπηπμε, ηελ Αληαγσληζηηθφηεηα θαη ηελ Απαζρφιεζε», φπνπ ππνγξακκηδφηαλ ε ζεκαζία ηεο ΚηΠ γηα ηε κειινληηθή νηθνλνκηθή αλάπηπμε, ηελ αληαγσληζηηθφηεηα θαη ηε δεκηνπξγία ζέζεσλ εξγαζίαο. Σν πξψην πξφγξακκα δξάζεο ηεο ΔΔ ζηνλ ελ ιφγσ ηνκέα πηνζεηήζεθε ην 1994, αιιά ε αλάγθε γηα επξχηεξν ζπληνληζκφ ησλ πνιηηηθψλ ησλ θξαηψλ κειψλ νδήγεζε ζηελ επξσπατθή ζηξαηεγηθή γηα ηελ ΚηΠ, σο ηκήκα ηεο επξχηεξεο ζηξαηεγηθήο ηεο Ληζζαβφλαο, πξνθεηκέλνπ λα θαηαζηεί ε Δπξψπε ε πην αληαγσληζηηθή θαη δπλακηθή νηθνλνκία ηεο γλψζεο αλά ηελ πθήιην, ηθαλή γηα βηψζηκε νηθνλνκηθή αλάπηπμε, κε πεξηζζφηεξεο θαη θαιχηεξεο ζέζεηο εξγαζίαο θαη κε κεγαιχηεξε θνηλσληθή ζπλνρή. Ζ επίηεπμε ηνπ ζηφρνπ απηνχ κέρξη ην 2010 απαηηεί κηα ζπλνιηθή ζηξαηεγηθή πνπ αλαιχεηαη ζε ζπγθεθξηκέλνπο ζηφρνπο, φπσο ε ρακεινχ θφζηνπο ππνδνκή επηθνηλσληψλ, ε πξφζβαζε ζην δηαδίθηπν ηεο δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο θαη ε δεκηνπξγία ρακεινχ θφζηνπο δηαζπλδεδεκέλσλ δηθηχσλ πςειήο ηαρχηεηαο γηα ηελ πξφζβαζε ζην δηαδίθηπν 4. ε απηφ ην πιαίζην εγθξίζεθε ην 2000 ην ρέδην Γξάζεο eeurope 2002, ην νπνίν είρε σο ηξεηο βαζηθνχο ζηφρνπο ην θζελφηεξν, ηαρχηεξν θαη αζθαιέο 3 Βι. ζρεηηθά Καηζαλέβαο Θ., «Ζ κεηεμέιημε ησλ επαγγεικάησλ θαη ην κέιινλ ηεο εξγαζίαο», Επηζεώξεζε Εξγαζηαθώλ Σρέζεσλ, η.27, 2002, ζζ. 4-11 θαη Δπζηαζφπνπινο Γ., Ησαθείκνγινπ Ζι., «Ο ηνκέαο ησλ ππεξεζηψλ, ε αληαγσληζηηθφηεηα θαη ε εξγαζία», Μειέηεο ηνπ ΗΝΔ/ΓΔΔ- ΑΓΔΓΤ, Αζήλα, 2004, ζει. 13 4 Δπξχηεξνη ζηφρνη πεξηιακβάλνπλ αχμεζε ηνπ επηπέδνπ ησλ δαπαλψλ ησλ θ-κ γηα ηελ έξεπλα θαη ηελ αλάπηπμε (Δ&Α), ψζηε λα πξνζεγγίζεη ην 3% ηνπ ΑΔΠ 9
δηαδίθηπν, ηελ επέλδπζε ζε άηνκα θαη δεμηφηεηεο θαη ηελ ηφλσζε ηεο ρξήζεο ηνπ δηαδηθηχνπ. Σν 2002 νη δξάζεηο ηνπ eeurope 2002 αλαζεσξήζεθαλ κε ηελ πηνζέηεζε ηνπ eeurope 2005, βαζηθέο αξρέο θαη θαηεπζχλζεηο ηνπ νπνίνπ απνηεινχλ ε ελζάξξπλζε αζθαιψλ ππεξεζηψλ, εθαξκνγψλ θαη πεξηερνκέλνπ πνπ βαζίδνληαη ζε επξέσο δηαζέζηκεο επξπδσληθέο ππνδνκέο 5. 1.2 Ζ ειιεληθή ζηξαηεγηθή γηα ηελ ΚηΠ ην πιαίζην ηεο επξσπατθήο ζηξαηεγηθήο ιεηηνπξγεί ην Δπηρεηξεζηαθφ Πξφγξακκα «Κνηλσλία ηεο Πιεξνθνξίαο» πνπ εληάρζεθε ζην Γ Κ.Π.. 2000-2006 θαη πεξηιακβάλεη 5 άμνλεο δξάζεσλ: παηδεία θαη πνιηηηζκφο, εμππεξέηεζε ηνπ πνιίηε θαη βειηίσζε ηεο πνηφηεηαο δσήο, αλάπηπμε θαη απαζρφιεζε ζηελ ςεθηαθή νηθνλνκία, επηθνηλσλίεο θαη ηερληθή βνήζεηα. Κάζε άμνλαο πξνηεξαηφηεηαο πεξηιακβάλεη επηκέξνπο κέηξα. Σν κέηξν 3.5 αλαθέξεηαη ζηελ πξνψζεζε ηεο απαζρφιεζεο ζηελ Κνηλσλία ηεο Πιεξνθνξίαο θαη πεξηιακβάλεη, -αλάκεζα ζηνπο 5 ζηφρνπο ηνπ- ηε ρξεκαηνδφηεζε δξάζεσλ γηα ηελ πξνψζεζε ηεο ηειεξγαζίαο ζε ζπγθεθξηκέλνπο ηνκείο, θαζψο θαη ηε δηάρπζε «βέιηηζησλ πξαθηηθψλ» ηειεξγαζίαο. Πξνηεξαηφηεηα δίλεηαη ζε επηρεηξεκαηηθά ζρέδηα πνπ δηεπθνιχλνπλ ηελ αχμεζε ηεο απαζρφιεζεο ζε πεξηνρέο κε δπζθνιίεο πξφζβαζεο ζε παξαγσγηθά θέληξα, θαζψο επίζεο θαη ζε εππαζείο πιεζπζκηαθέο νκάδεο (ζπκπεξηιακβαλνκέλνπ ησλ γπλαηθψλ). Δπίζεο, ρξεκαηνδνηνχληαη κειέηεο γηα ηελ αλάπηπμε θαη πξνζαξκνγή ηνπ εζληθνχ ζεζκηθνχ πιαηζίνπ γηα ηελ ηειεξγαζία, ψζηε λα δηεπθνιχλεηαη ε πηνζέηεζε λέσλ επέιηθησλ κνξθψλ νξγάλσζεο ηεο εξγαζίαο 6. Χζηφζν, ην κέηξν 3.5 βξηζθφηαλ ην 2004, βάζεη ηεο ελδηάκεζεο αμηνιφγεζεο ηνπ Δ.Π., ζηε ρακειφηεξε ζέζε ζε ζρέζε κε ηα ππφινηπα κέηξα σο πξνο ην πνζνζηφ ησλ εληάμεσλ επί ηνπ ζπλνιηθνχ πξνυπνινγηζκνχ, ην νπνίν αλεξρφηαλ κφιηο ζε 18,2% 7. 5 Βι. Υάιαξεο Η., Λνπθήο Δ., Φάθεινο δηδαθηηθνχ πιηθνχ ζην κάζεκα Ηιεθηξνληθή Δηαθπβέξλεζε, Αζήλα, 2004, ζει.120 6 Βι. Υάιαξεο Η., Λνπθήο Δ., Φάθεινο δηδαθηηθνχ πιηθνχ ζην κάζεκα Ηιεθηξνληθή Δηαθπβέξλεζε, Αζήλα, 2004, ζει.155 θαη ηελ ηζηνζειίδα ηνπ Δ.Π.: http://www.infosociety.gr 7 Βι. http://www.infosoc.gr/infosoc/elgr/epktp/proodos_ylopoiisis/stoixeia_ylopoiisis/sygkrishporeias Ajonwn/ajonas3/m3_5.htm, θαη 10
1.3 Ζ πθηζηάκελε θαηάζηαζε ζηελ Διιάδα Ζ εηθφλα ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο ζηνλ ηνκέα ηεο πιεξνθνξηθήο θαη ησλ επηθνηλσληψλ ήηαλ κέρξη πξφζθαηα απνγνεηεπηηθή θαη ραξαθηεξηδφηαλ απφ ρακειφ πνζνζηφ δηάρπζεο ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ, κηθξφ κεξίδην εηδίθεπζεο ζην ζχλνιν ησλ εξγαδνκέλσλ θαη ειάρηζηα παξαδείγκαηα αλάπηπμεο επέιηθησλ κνξθψλ εξγαζίαο 8. Ο πην δηαδεδνκέλνο δείθηεο αλάπηπμεο ηεο ΚηΠ είλαη νη ζπλνιηθέο δαπάλεο ζε ΣΠΔ. χκθσλα κε ηνλ Δπξσπατθφ Οξγαληζκφ Σειεξγαζίαο, ε Διιάδα έρεη ην ρακειφηεξν πνζνζηφ επελδχζεσλ ζηνλ ηνκέα ησλ ηερλνινγηψλ πιεξνθνξηθήο κεηαμχ ησλ ρσξψλ ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο 9. Οη δαπάλεο απηέο, αλ θαη παξακέλνπλ ζε ρακειά επίπεδα (πεξίπνπ 4%, κε ηνλ θνηλνηηθφ Μ.Ο. λα θηλείηαη ζην 6%) είραλ κηα αλνδηθή πνξεία θαηά ηε δεθαεηία ηνπ 1990. Σα ηειεπηαία ρξφληα, ε ειιεληθή αγνξά ηειεπηθνηλσληψλ θαη πιεξνθνξηθήο παξνπζίαζε άλνδν, ε νπνία αλακέλεηαη λα θνξπθσζεί θπξίσο κεηά ηελ νινθιεξσηηθή απειεπζέξσζε ησλ ηειεπηθνηλσληψλ, ε νπνία ζπλεπάγεηαη ηε κείσζε ηνπ κέζνπ θφζηνπο θαη ηε βειηίσζε ηεο πνηφηεηαο ησλ πξνζθεξφκελσλ ππεξεζηψλ. Ζ αλάπηπμε ηεο ΚηΠ θαζνξίδεηαη θαη απφ ην βαζκφ εμάπισζεο ηνπ δηαδηθηχνπ. χκθσλα κε ηα ηειεπηαία ζηνηρεία πνπ παξνπζίαζε ε Δπξσπατθή Δπηηξνπή γηα ηηο ζρέζεηο ησλ επξσπαίσλ πνιηηψλ κε ηελ Πιεξνθνξηθή ην 2005 10 νη Έιιελεο είλαη ην θαηεμνρήλ «ςεθηαθά αλαιθάβεην» θξάηνο κέινο, αθνχ ην 65% ηνπ πιεζπζκνχ ειηθίαο κεηαμχ 16 θαη 74 εηψλ δελ έρεη θακηά γλψζε Πιεξνθνξηθήο θαη ρξήζεο ππνινγηζηψλ γεληθφηεξα. Χζηφζν, πςειφ είλαη θαη ην πνζνζηφ ησλ λέσλ πνπ δειψλνπλ φηη δελ έρνπλ ζρέζε κε ειεθηξνληθνχο ππνινγηζηέο. Μεηαμχ ησλ Διιήλσλ ειηθίαο απφ 25 έσο 54 εηψλ, πεξηζζφηεξνη απφ ηνπο κηζνχο (59%) δειψλνπλ φηη δελ έρνπλ θακηά γλψζε πιεξνθνξηθήο, ηε ζηηγκή πνπ ν κέζνο φξνο ζηελ ΔΔ δελ μεπεξλά ην 29%. Σν πνζνζηφ ησλ Διιήλσλ ειηθίαο κεηαμχ 16 θαη 24 εηψλ πνπ δελ έρνπλ ζρέζε κε ππνινγηζηέο αλέξρεηαη ζε 8 Βι. γλψκε Ο.Κ.Δ. 85/2002, «Νέεο ηερλνινγίεο Νέεο απαζρνιήζεηο Σα απνηειέζκαηα ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ», Αζήλα, 18/12/2002, ζει. 10 9 Βι. «Δξγαδφκελνη απφ ην ζπίηη, Σα πιενλεθηήκαηα θαη ηα κεηνλεθηήκαηα ηεο ηειεξγαζίαο», Σν ΒΖΜΑ, 27/05/2001, D36 10 Βι. http://www.in.gr/news/article.asp?lngentityid=717073&lngdtrid=252 11
32%, ελψ ν αληίζηνηρνο κέζνο θνηλνηηθφο φξνο είλαη 10%. ηηο ειηθίεο κεηαμχ 55 θαη 74 εηψλ, ην 93% δειψλεη ςεθηαθά αλαιθάβεην, ελψ ν αληίζηνηρνο θνηλνηηθφο κέζνο φξνο είλαη 65%. Σέινο, ζε φηη αθνξά ηνπο κε έρνληεο απαζρφιεζε, ην 56% ησλ εξσηεζέλησλ ζηελ Διιάδα δελ έρεη θακηά γλψζε ππνινγηζηψλ, ελψ ν αληίζηνηρνο θνηλνηηθφο κέζνο φξνο είλαη 39%. χκθσλα κε ηελ Δζληθή Έξεπλα γηα ηηο Νέεο Σερλνινγίεο θαη ηελ Κνηλσλία ηεο Πιεξνθνξίαο γηα ην 2005 ζην πιαίζην ηνπ Δπηρεηξεζηαθνχ Πξνγξάκκαηνο ΚηΠ 11 βγαίλνπλ ηα εμήο ζπκπεξάζκαηα σο πξνο ηε ρξήζε ειεθηξνληθνχ ππνινγηζηή: 32,5 34,2 32,2 34,3 25,8 25,8 27,1 25,9 27,3 20,8 2001 2002 2003 2004 2005 Σύνολο δείγματος 15-65 ετών Ζ θφθθηλε γξακκή αληηπξνζσπεχεη ηηο ειηθίεο 15-65 εηψλ, ελψ ε κπιε γξακκή ραξαθηεξίδεη ην ζχλνιν ηνπ δείγκαηνο. πσο πξνθχπηεη απ ην δηάγξακκα, ε αχμεζε ζηε ρξήζε Ζ/Τ έρεη αχμνληα ξπζκφ, ελψ νη ειηθίεο 15-65 εηψλ είλαη πνιχ πην εμνηθεησκέλεο κε ηε ρξήζε Ζ/Τ. Σν δηάγξακκα πνπ αθνινπζεί δείρλεη ην πνζνζηφ ρξήζεο ηνπ δηαδηθηχνπ: 21,6 25,2 24,5 24,6 13,2 17,2 19,9 19,7 19,5 10,6 2001 2002 2003 2004 2005 Σύνολο δείγματος 11 Βι. http://www.infosoc.gr/infosoc/el-gr/epikairotita/news_infosoc/edet_internet_13-03-2006.htm 12 15-65 ετών
Σν δεχηεξν δηάγξακκα έρεη (φπσο θαη ην πξψην) αχμνληα ξπζκφ, ηφζν ζηηο ειηθίεο 15-65 εηψλ (24,6%), ηφζν θαη ζην ζχλνιν ηνπ δείγκαηνο (19,5%). Σα ζηνηρεία απφ ηελ έλαξμε ησλ κεηξήζεσλ, πξηλ απφ πέληε ρξφληα, δείρλνπλ ζηαδηαθή αχμεζε ζηα δχν απηά κεγέζε, ελψ αλακέλεηαη πεξαηηέξσ αχμεζε θαη ησλ δχν κεγεζψλ κέζα ζην 2006 ιφγσ ηεο κείσζεο ησλ ηηκψλ ηνπ εμνπιηζκνχ θαη ηνπ θφζηνπο πξφζβαζεο ζην δηαδίθηπν, αιιά θαη ιφγσ ηεο σξίκαλζεο ηνπ αγνξαζηηθνχ θνηλνχ σο πξνο ηελ απνδνρή ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ. Ζ αλάιπζε ηεο ρξήζεο ειεθηξνληθνχ ππνινγηζηή θαη δηαδηθηχνπ θαηά θχιν, ειηθηαθή θαηεγνξία, αζηηθφηεηα θαη κνξθσηηθφ επίπεδν έδεημε πσο ηηο λέεο ηερλνινγίεο απνδέρνληαη θαη αμηνπνηνχλ ζε κεγαιχηεξν βαζκφ άηνκα λεφηεξεο ειηθίαο (15-65 ρξφλσλ), θπξίσο άλδξεο, πνπ δηακέλνπλ ζε αζηηθά θέληξα θαη έρνπλ αλψηεξε ή αλψηαηε παηδεία. Πεξηζζφηεξεο πιεξνθνξίεο ζρεηηθά κε ηελ πθηζηάκελε θαηάζηαζε ζηελ Διιάδα σο πξνο ηηο ΣΠΔ παξνπζηάδνληαη ζην θεθάιαην 5 θαη βαζίδνληαη ζηα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο πνπ εθπνλήζεθε ζην πιαίζην ηεο παξνχζαο δηπισκαηηθήο εξγαζίαο κε ζέκα ηελ ηειεξγαζία θαη ηηο πξννπηηθέο ηεο ζηελ ειιεληθή αγνξά εξγαζίαο. 13
Κεθάιαην 2: Ζ ηειεξγαζία γεληθά 2.1 Δηζαγσγηθά ηε Λεπθή Βίβιν ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο γηα ηελ Αλάπηπμε, ηελ Αληαγσληζηηθφηεηα θαη ηελ Απαζρφιεζε, φπνπ πξνηείλεηαη κία ζεηξά κέηξσλ γηα ηελ αληηκεηψπηζε ηεο ζπλερψο απμαλφκελεο αλεξγίαο θαη ππναπαζρφιεζεο, νη λέεο ηερλνινγίεο εκθαλίδνληαη λα παίδνπλ θξίζηκν ξφιν ζηε βειηίσζε ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο ησλ επξσπατθψλ νηθνλνκηψλ, θαζψο θαη ζηε δεκηνπξγία λέσλ ζέζεσλ εξγαζίαο. Ζ αμηνπνίεζε ηεο εμ απνζηάζεσο εξγαζίαο κε ηε κνξθή ηεο ηειεξγαζίαο είλαη ν πην βαζηθφο ηξφπνο κέζσ ηνπ νπνίνπ ε πιεξνθνξηθή κπνξεί λα αιιάμεη ηελ κνξθή ηεο απαζρφιεζεο. Αξρηθά ζηηο ΖΠΑ, αιιά πιένλ θαη ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε δεθάδεο ρηιηάδσλ αηφκσλ ηειεξγάδνληαη. Οη ζπλζήθεο πνπ βνήζεζαλ θαη ζπληέιεζαλ ζηελ εκθάληζε θαη ηελ θαζηέξσζε ηεο λέαο απηήο κνξθήο απαζρφιεζεο είλαη αξθεηέο θαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθέο: Ζ αλάπηπμε ηεο ηερλνινγίαο θαη ηνπ δηαδηθηχνπ πνπ ζπκβάιιεη ζηελ εθκεδέληζε ησλ απνζηάζεσλ θαη ηνπ ρξφλνπ, θαζψο θαη ζηελ απνθεληξσκέλε εθηέιεζε θαζεθφλησλ ζην πιαίζην ηεο παξαγσγηθήο δηαδηθαζίαο ή ηεο παξνρήο ππεξεζηψλ. Ζ αλάγθε, θπξίσο φκσο ε δπλαηφηεηα απαζρφιεζεο εηδηθψλ νκάδσλ εξγαδνκέλσλ φπσο ηα άηνκα κε αλαπεξία, νη άλεξγνη θαη νη κεξηθψο απαζρνινχκελνη. Με ηελ αμηνπνίεζε ησλ λέσλ δπλαηνηήησλ πνπ πξνζθέξνληαη απφ ηηο λέεο ηερλνινγίεο θαη ηηο ηειεπηθνηλσλίεο είλαη πιένλ εθηθηή ε έληαμε ησλ αλσηέξσ ζηελ αγνξά εξγαζίαο, αθελφο γηαηί νη κέρξη πξφηηλνο αληηθεηκεληθέο δπζθνιίεο μεπεξάζηεθαλ, αθεηέξνπ γηαηί δεκηνπξγείηαη έλα λέν πιαίζην επαλεθπαίδεπζεο ζηελ θαηεχζπλζε ηεο δεκηνπξγίαο λέσλ, θαηλνηφκσλ εηδηθνηήησλ. Ζ δηάζεζε γηα θαηαπνιέκεζε ηεο δηαξθψο απμαλφκελεο αλεξγίαο κέζσ ηεο πηνζέηεζεο λέσλ, επέιηθησλ κνξθψλ εξγαζίαο. Ζ βειηίσζε ηεο παξαγσγηθφηεηαο θαη ηεο απνηειεζκαηηθφηεηαο ησλ επηρεηξήζεσλ κε ζηφρν ηε κείσζε ηνπ θφζηνπο ιεηηνπξγίαο θαη παξαγσγήο θαη ηε βειηίσζε ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο. 14
Ζ παγθνζκηνπνίεζε ηεο νηθνλνκίαο, ε νπνία δεκηνχξγεζε επλντθέο ζπλζήθεο πξνζέγγηζεο ησλ επηρεηξήζεσλ θαη ζπλεπψο θαη ησλ εξγαδνκέλσλ, ζπκβάιινληαο έηζη ζεκαληηθά ζηελ εμ απνζηάζεσο παξνρή ππεξεζηψλ. Αλ θαη ε ηειεξγαζία ζπληζηά κηα αξθεηά πξφζθαηε πηπρή ηεο ζχγρξνλεο επνρήο πιαηζηψλεηαη απφ έλα πιήζνο νξηζκψλ. O ππξήλαο ηεο έλλνηαο έγθεηηαη ζην φηη πξφθεηηαη γηα εξγαζία πνπ εθηειείηαη απφ έλα άηνκν ζε ηνπνζεζίεο εθηφο ηνπ παξαδνζηαθνχ εξγαζηαθνχ ρψξνπ, γηα έλαλ εξγνδφηε ή πειάηε θαη πεξηιακβάλεη ηε ρξήζε ησλ ηειεπηθνηλσληψλ θαη ησλ πξνεγκέλσλ ηερλνινγηψλ πιεξνθνξηθήο σο έλα νπζηαζηηθφ θαη θεληξηθφ ραξαθηεξηζηηθφ ηεο εξγαζίαο. χκθσλα κε ηελ επξσπατθή πκθσλία Πιαίζην: «ε ηειεξγαζία είλαη κηα κνξθή νξγάλσζεο ή/θαη εθηέιεζεο εξγαζίαο πνπ ρξεζηκνπνηεί ηερλνινγίεο πιεξνθνξηθήο, βάζεη κηαο ζχκβαζεο ή ζρέζεο εξγαζίαο, φπνπ κηα εξγαζία πνπ ζα κπνξνχζε επίζεο λα εθηειεζηεί ζηηο εγθαηαζηάζεηο ηνπ εξγνδφηε εθηειείηαη θαλνληθά εθηφο απηψλ ησλ εγθαηαζηάζεσλ» 12. 2.2 Δίδε ηειεξγαζίαο ε γεληθέο γξακκέο, ν φξνο ηειεξγαζία ρξεζηκνπνηείηαη γεληθά γηα λα πεξηγξάςεη έλα ζχλνιν δξαζηεξηνηήησλ ζηηο νπνίεο ε θχζε θαη ν ηφπνο εξγαζίαο κπνξεί λα κεηαβιεζνχλ ζαλ απνηέιεζκα ηεο ρξήζεο πξνεγκέλσλ δηθηχσλ ηειεπηθνηλσλίαο ζε ζπλδπαζκφ κε ηηο ηερλνινγίεο επεμεξγαζίαο ηεο πιεξνθνξίαο. Ζ ηειεξγαζία εηπκνινγηθά ζεκαίλεη εξγαζία ηειέζελ, δειαδή εξγαζία απφ καθξηά. Κνηλφ ηφπν ζηηο δηάθνξεο κνξθέο ηειεξγαζίαο απνηεινχλ ν ηφπνο ηεο εξγαζίαο θαη ε ρξεζηκνπνηνχκελε ηερλνινγία. Ο ηφπνο ηεο εξγαζίαο βξίζθεηαη θάπνπ αιινχ απφ ηνλ παξαδνζηαθφ ηφπν εξγαζίαο θαη επηιέγεηαη ειεχζεξα απφ ηνλ ηειεξγαδφκελν ή κπνξεί λα απνηειεί φξν ηεο ζχκβαζεο εξγαζίαο. Ζ θαη νίθνλ εξγαζία πξνυπήξρε, φπσο θαη ε εξγαζία απφ απφζηαζε. Δπνκέλσο, απηφ πνπ απνηειεί εηδνπνηφ δηαθνξά είλαη ε παξέκβαζε ηεο λέαο ηερλνινγίαο. Ζ ηερλνινγία πνπ ρξεζηκνπνηείηαη απφ ηνλ 12 Βι. γλψκε Ο.Κ.Δ. 85/2002, «Νέεο ηερλνινγίεο Νέεο απαζρνιήζεηο Σα απνηειέζκαηα ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ», Αζήλα, 18/12/2002, ζει. 20 θαη http://www1.reporter.gr/default.asp?pid=16&la=1&art_aid=322 15
ηειεξγαδφκελν πεξηιακβάλεη ζε γεληθέο γξακκέο ηε ρξήζε ηειεθψλνπ, fax, ππνινγηζηή, ζχλδεζε κε ην δηαδίθηπν ή ην ηνπηθφ δίθηπν ηεο εηαηξείαο θαη ελδερνκέλσο ρξήζε θηλεηήο ηειεθσλίαο θαη άιισλ εξγαιείσλ. Έλα αθφκε ππνζηεξηθηηθφ κέζν ηεο ηειεξγαζίαο είλαη ηα ζπζηήκαηα ηειεδηάζθεςεο, πνπ επηηξέπνπλ ηελ νπηηθναθνπζηηθή επηθνηλσλία κεηαμχ αηφκσλ, κε "δσληαλή" εηθφλα θαη ήρν κέζσ ππνινγηζηή 13. Οη κειέηεο πεξηπηψζεσλ πνπ παξνπζηάδνληαη ζην παξάξηεκα (Μέξνο Η) απνδεηθλχνπλ πσο ν απαξαίηεηνο γηα ηνλ ηειεξγαδφκελν εμνπιηζκφο πεξηνξίδεηαη ζηα πιένλ βαζηθά εξγαιεία πιεξνθνξηθήο. Ζ θχζε ηεο ηειεξγαζίαο πνηθίιιεη ζε κεγάιν βαζκφ θαη εθηείλεηαη απφ έλα πνιχ ρακειφ θαη ζπρλά επαλαιακβαλφκελν επίπεδν, [φπσο εξγαζίεο εηζαγσγήο ζηνηρείσλ (data-entry)] έσο πςειφηαηα δεκηνπξγηθά επίπεδα, φπσο έξεπλα, αλάπηπμε, ζπκβνπιεπηηθέο ππεξεζίεο θιπ. Σα επαγγέικαηα ζηα νπνία κπνξεί λα εθαξκνζηεί ε ηειεξγαζία είλαη δηάθνξα θαη πεξηιακβάλνπλ: ζπγγξαθείο, δεκνζηνγξάθνπο, κεηαθξαζηέο, δηθεγφξνπο, ηαηξνχο (ηειεταηξηθή), πξνγξακκαηηζηέο, αξρηηέθηνλεο, ζηαηηζηηθνιφγνπο, γξαθίζηεο, ζπκβνχινπο επηρεηξήζεσλ θαη πνιιά αθφκα. Πξφθεηηαη, ζπλεπψο, γηα κία πνιπδηάζηαηε ιεηηνπξγία, ε νπνία πεξηιακβάλεη κηα κεγάιε γθάκα δξαζηεξηνηήησλ πνπ ιακβάλνπλ ρψξα ζε δηαθφξσλ εηδψλ ηνπνζεζίεο. Χο εθ ηνχηνπ θαζίζηαηαη αλαγθαίνο ν πξνζδηνξηζκφο ησλ δηαθφξσλ κνξθψλ ηειεξγαζίαο, νη νπνίεο κπνξνχλ λα ηαμηλνκεζνχλ κε γλψκνλα ηξία βαζηθά θξηηήξηα: 2.2.1 Με θξηηήξην ηνλ ηφπν εξγαζίαο αλαθέξνληαη ηα παξαθάησ ζρήκαηα 14: Σειεξγαζία ζην ζπίηη (Home based teleworking) χκθσλα κε απηφ ην κνληέιν, ε εξγαζία πξαγκαηνπνηείηαη κε έδξα ην ζπίηη. Απαξαίηεηε πξνυπφζεζε απνηειεί ε κεηαηξνπή ελφο ρψξνπ ηνπ ζπηηηνχ ζε ηππηθφ γξαθείν θαη ν αλάινγνο εμνπιηζκφο ηνπ, ζχκθσλα κε ηηο απαηηήζεηο ηεο 13 Βι. «Γνπιέςηε θαη θεξδίζηε θαη' νίθνλ», Σν Βήκα ηεο Κπξηαθήο, 12/07/1998, Δ06 14 Βι.http://w3.westnet.gr/daring/teleworking/tilergasia_orismoi_morfes.htm θαη http://www.masterkek.gr/adapt_main_study.html θαη http://www.dimitra.gr/remote/11.htm#4st 16
εξγαζίαο. Ο Ν.1902/1990 γηα ηελ θνηλσληθή αζθάιηζε, ζηελ πξνζπάζεηα δηαζθάιηζεο θνηλσληθήο πξνζηαζίαο ζηνπο θαη νίθνλ εξγαδνκέλνπο, αιιά θαη δηαζθάιηζεο ηεο ξνήο ησλ αζθαιηζηηθψλ εηζθνξψλ πεξηέιαβε θαη ηνπο απαζρνινχκελνπο πνπ πξνζθέξνπλ πλεπκαηηθή εξγαζία. Με απηή ηε κεηεμέιημε ν δξφκνο γηα ηελ ηειεξγαζία κε ηε κνξθή ηεο θαη νίθνλ εξγαζίαο έρεη αλνίμεη θαη ζηελ Διιάδα. Ζ ηειεξγαζία θαη νίθνλ δηαρσξίδεηαη πεξαηηέξσ ζε πιήξε θαη κεξηθή απαζρφιεζε. Δπηπιένλ, ζε απηή ηελ θαηεγνξία αλήθνπλ εξγαζίεο νη νπνίεο πξαγκαηνπνηνχληαη απφ ειεχζεξνπο επαγγεικαηίεο (δεκνζηνγξάθνπο, κεηαθξαζηέο, ζρεδηαζηέο θαη ζπκβνχινπο δηαθφξσλ θαηεγνξηψλ) θαη εξγαζίεο νη νπνίεο πξνέθπςαλ κε ηελ αλάπηπμε ηεο ηερλνινγίαο (επεμεξγαζία θεηκέλσλ, ή αλάπηπμε βάζεσλ δεδνκέλσλ). Δθ ηεο θχζεψο ηεο ε ελ ιφγσ θαηεγνξία πεξηιακβάλεη εξγαδνκέλνπο ησλ νπνίσλ ε ζρέζε εξγαζίαο κε ηνπο εξγνδφηεο είλαη δχζθνιν λα νκαδνπνηεζεί, θαζψο ζρεδφλ ν θαζέλαο απφ απηνχο έρεη ην δηθφ ηνπ κνληέιν εξγαζίαο. Ννκαδηθή ηειεξγαζία (Nomadic teleworking) Οη ηειεξγαδφκελνη πνπ εληάζζνληαη ζην ζπγθεθξηκέλν κνληέιν εξγαζίαο είλαη εληειψο απνδεζκεπκέλνη απφ ηελ έλλνηα ηεο ζηαζεξήο βάζεο εξγαζίαο. Ζ ρξήζε θνξεηψλ ππνινγηζηψλ θαη θηλεηήο ηειεθσλίαο ηνπο ππνρξεψλεη λα κεηαηξέπνπλ θάζε θνξά ζε ρψξν εξγαζίαο ηνπο ην ρψξν πνπ ηνπο επηηξέπεη λα ζπλδέζνπλ ηνλ ηερλνινγηθφ ηνπο εμνπιηζκφ. Σειεξγαζία κε ηε βνήζεηα θηλεηνχ γξαθείνπ (Remote office teleworking) Ο εξγαδφκελνο είλαη ζε ζπλερή θίλεζε (π.ρ. εκπνξηθφο αληηπξφζσπνο) θαη θάλεη ρξήζε ησλ ΣΠΔ, φπσο θνξεηνχο ππνινγηζηέο κε δπλαηφηεηεο επηθνηλσλίαο απφ απφζηαζε, ή αθφκε θαη αζχξκαηα κέζσ ηεο θηλεηήο ηειεθσλίαο. Δπίζεο, νη ηειεξγαδφκελνη πνπ εληάζζνληαη ζε απηή ηελ θαηεγνξία κπνξνχλ λα απαξηίδνπλ αθφκα θαη νκάδεο ζηήξημεο ησλ θεληξηθψλ γξαθείσλ κε εξγαζία πιήξνπο ή κεξηθήο απαζρφιεζεο, αλάινγα κε ηηο αλάγθεο ηεο εηαηξείαο. Σα θηλεηά γξαθεία ππνρξεψλνληαη λα παξέρνπλ άκεζε πξφζβαζε ζην δίθηπν θαη ζηηο βάζεηο δεδνκέλσλ ηεο επηρείξεζεο. Μία παξαιιαγή ηεο ηειεξγαζίαο κέζσ θηλεηψλ γξαθείσλ είλαη ε δηάζπαξηε ηειεξγαζία (offshore teleworking). Ο φξνο απηφο αλαθαιχθζεθε ην 1992-1993 κεηά απφ έξεπλα ηνπ Βξεηαληθνχ ηκήκαηνο 17
Βηνκεραλίαο θαη Δκπνξίνπ. Αθνξά ζηε δεκηνπξγία θηλεηψλ γξαθείσλ αλά ηνλ θφζκν, αλάινγα κε ηηο αλάγθεο κηαο εηαηξείαο. Οη ηειεξγαδφκελνη κεηαηίζεληαη δηαξθψο θαη δελ πεξηνξίδνληαη ζε έλα θξάηνο, ζχκθσλα κε ηηο αλάγθεο ηεο επηρείξεζεο. Σειεζπίηηα (Telecottages) Σα ηειεζπίηηα μεθίλεζαλ απφ ηε θαλδηλαβία θαη επεθηάζεθαλ θαη ζε άιιεο πεξηνρέο ηεο Δπξψπεο. Αξρηθά ν ζηφρνο ηνπο ήηαλ λα θέξνπλ ηε λέα ηερλνινγία θνληά ζε αλζξψπνπο απνκαθξπζκέλσλ πεξηνρψλ νη νπνίνη δελ είραλ ηε δπλαηφηεηα λα απνθηήζνπλ απηέο ηηο γλψζεηο θαη λα πξνζιεθζνχλ απφ εηαηξείεο πνπ ρξεζηκνπνηνχλ πςειή ηερλνινγία θαη νη νπνίεο βξίζθνληαη ζε απφζηαζε απφ ηνλ ηφπν ηνπο. Σα ηειεζπίηηα θηινδνμνχλ αθφκα λα εληζρχζνπλ ηελ νηθνλνκηθή δξαζηεξηφηεηα αγξνηηθψλ πεξηνρψλ βνεζψληαο ηνπο αλζξψπνπο ηεο πεξηνρήο λα θαηαζηνχλ απαζρνιήζηκνη ρσξίο λα ρξεηαζηεί λα κεηαθηλεζνχλ απφ ηνλ ηφπν θαηνηθίαο ηνπο. Σειερσξηά (Televillages) Πξφθεηηαη γηα κία ζχγρξνλε κνξθή telecottages. Ζ πξνεγκέλε εηθφλα ηνπο απαηηεί νιφθιεξα ρσξηά εμνπιηζκέλα κε άξηην ηερλνινγηθφ εμνπιηζκφ. Σα ρσξηά απαξηίδνληαη απφ επηκέξνπο κηθξά ζπίηηα, ηα νπνία δηαζέηνπλ πξφζβαζε ζην δίθηπν ηνπ ηειερσξηνχ θαη κπνξνχλ λα επηθνηλσλνχλ κεηαμχ ηνπο, αιιά θαη κε άιια ηειερσξηά ή βάζεηο. Σειεθέληξα (Telecentres) Παξαδνζηαθά φιεο νη ελέξγεηεο κηαο εηαηξείαο είλαη ζπγθεληξσκέλεο ζε έλα ρψξν. Οη ππάιιεινη πεξλνχλ ην κεγαιχηεξν κέξνο ηνπ ρξφλνπ ηνπο κε ην λα επηθνηλσλνχλ κέζσ ηειεθψλνπ, ζε έλα ρψξν πνπ δηαζέηεη ηελ θαηάιιειε ηειεκαηηθή ππνδνκή θαη κπνξεί λα θηινμελεί εξγαδνκέλνπο καθξηά απφ ηα γξαθεία ηεο εηαηξείαο ηνπο θαη θνληά ζηνπο ρψξνπο παξακνλήο ηνπο. Οη ρψξνη απηνί κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ απφ ππαιιήινπο δηαθφξσλ εηαηξεηψλ ή θαη ηεο ίδηαο εηαηξείαο, πνπ φκσο αλήθνπλ ζε δηαθνξεηηθνχο ηνκείο εξγαζίαο. Σα ηειεθέληξα κπνξεί λα βξίζθνληαη πνιχ πην θνληά ζηνλ εξγαδφκελν απ φηη ηα γξαθεία ηεο εηαηξείαο. Δπηπιένλ, νη ρψξνη ησλ ηειεθέληξσλ είλαη αλνηρηνί θαη 18
ρξεζηκνπνηνχληαη απ φινπο ηνπο ελδηαθεξφκελνπο. Οη πξνζθεξφκελεο ππεξεζίεο πεξηιακβάλνπλ: ππεξεζίεο ελεµέξσζεο (infoline), εμππεξέηεζεο πειαηψλ (customer service), ππνζηήξημεο (help desk), ρξεµαηννηθνλνµηθψλ ζπλαιιαγψλ, έξεπλεο αγνξάο, ηειεθσληθή εθθαζάξηζε αξρείσλ θαη ηειε-πσιήζεηο (telemarketing- telesales). Ο ξπζκφο αλάπηπμεο ησλ ηειεθέληξσλ ζηα θξάηε κέιε ηεο Δ.Δ. απμάλεηαη δηαξθψο ηα ηειεπηαία ρξφληα θαη κε ξαγδαίν ξπζκφ. Γνξπθνξηθά θέληξα (Satellite Centres): Έλα δνξπθνξηθφ γξαθείν ή έλα ππνθαηάζηεκα εληνπίδεηαη ζε απφζηαζε απφ ην θεληξηθφ γξαθείν θαη ζπάληα είλαη απηφλνκνο νξγαληζκφο. Ζ εξγαζία πνπ γίλεηαη ζηα δνξπθνξηθά γξαθεία ζπρλά πεξηιακβάλεη ηε ρξήζε ηερλνινγηψλ πιεξνθνξηθήο. Γίλεηαη ρξήζε ηεο ειεθηξνληθήο επηθνηλσλίαο κε ην θεληξηθφ γξαθείν ή κε άιινπο ζπγγελείο δνξπθφξνπο. Οη εξγαδφκελνη ζε δνξπθνξηθά γξαθεία πξνέξρνληαη ζπλήζσο απφ ηελ γχξσ πεξηνρή θαη απαζρνινχληαη ζηελ ίδηα εηαηξεία. Ζ κνξθή απηή εμππεξεηεί ηελ ειαρηζηνπνίεζε ηνπ ιεηηνπξγηθνχ θφζηνπο ησλ εηαηξεηψλ, νη νπνίεο ζηξέθνληαη πξνο ηελ εγθαηάζηαζε θάπνησλ ιεηηνπξγηψλ ηνπο ζε ζεκεία καθξηά απφ ηα κεγάια αζηηθά θέληξα, φπνπ ην θφζηνο ηεο γεο είλαη ρακειφηεξν απηνχ ησλ αζηηθψλ θέληξσλ θαη φπνπ κπνξνχλ λα βξνπλ δηαζέζηκν εξγαηηθφ δπλακηθφ. 2.2.2 Με θξηηήξην ηε ζρέζε εξγαζίαο: Με θξηηήξην ηε ζρέζε εξγαζίαο κεηαμχ εξγνδφηε θαη εξγαδνκέλνπ 15 αξρηθά δηαθξίλεηαη ε ηειεξγαζία πνπ παξέρεηαη κε ζχκβαζε εμαξηεκέλεο εξγαζίαο θαη αθνξά ζε πιήξε ή κεξηθή απαζρφιεζε. Αθνινπζεί ε ηειεξγαζία πνπ παξέρεηαη κε ζχκβαζε έξγνπ θαη ε ζχκβαζε παξνρήο ππεξεζηψλ. Απφ ηηο ηξεηο πξναλαθεξζείζεο κνξθέο, κφλν ζηελ πξψηε ν εξγαδφκελνο δηαηεξεί κφληκε εξγαζηαθή ζρέζε κε ηελ επηρείξεζε. Χζηφζν, νη ηειεξγαδφκελνη απνηεινχλ ραξαθηεξηζηηθή πεξίπησζε φπνπ ν ραξαθηεξηζκφο ηεο εξγαζηαθήο ζρέζεο σο εμαξηεκέλεο είλαη δπζρεξήο, αθνχ ε παξνρή ηεο εξγαζίαο εθηφο ρψξνπ εγθαηάζηαζεο ηεο επηρείξεζεο εμαζζελίδεη ηε δπλαηφηεηα άζθεζεο επνπηείαο θαη ειέγρνπ απ ηνλ εξγνδφηε. 15 Βι. http://www.eurofound.ie-publications-files-ef9723en.pdf 19
2.2.3 Με θξηηήξην ηνλ ηξφπν νξγάλσζεο: Ζ νξγάλσζε ηεο ηειεξγαζίαο δηαθξίλεηαη ζε on-line θαη off-line, αλάινγα κε ην αλ ν εξγαδφκελνο είλαη ζπλδεδεκέλνο κε ην δίθηπν ηεο εηαηξείαο ή φρη. ηελ offline ηειεξγαζία, ν εξγαδφκελνο είλαη ηππηθά πνιχ πην ειεχζεξνο λα ξπζκίζεη ην ξπζκφ εξγαζίαο ηνπ, εθηειψληαο ηελ ζηνλ πξνζσπηθφ ηνπ ππνινγηζηή θαη ζπλδεφκελνο κε ην δίθηπν ηεο επηρείξεζεο κφλν φηαλ είλαη απαξαίηεην. Απηή ε κνξθή ηειεξγαζίαο εκθαλίδεηαη θπξίσο ζηνπο πξνγξακκαηηζηέο, ηνπο εξεπλεηέο θαη ηα πςειφβαζκα ζηειέρε ησλ επηρεηξήζεσλ 16. χκθσλα κε ην επξσπατθφ πξφγξακκα EMERGENCE 17, ην ελλνηνινγηθφ κνληέιν πνπ δηακνξθψζεθε γηα ηελ θαηεγνξηνπνίεζε ησλ δηαθφξσλ κνξθψλ απνκαθξπζκέλεο εξγαζίαο βαζίδεηαη ζε δχν νπζηψδεηο δηαθνξνπνηήζεηο. Ζ πξψηε είλαη κηα λνκηθή δηάθξηζε κεηαμχ ηεο εξγαζίαο πνπ δηεθπεξαηψλεηαη ζην εζσηεξηθφ κηαο εηαηξείαο θαη ηππηθά θαιχπηεηαη απφ έλα ζπκβφιαην εξγαζίαο θαη ηεο εμσηεξηθήο εξγαζίαο, ε νπνία δηεθπεξαηψλεηαη κε ρξήζε δαλεηδφκελνπ ή πξνζσξηλά ελνηθηαδφκελνπ πξνζσπηθνχ θαη ηππηθά θαιχπηεηαη κε έλα ζπκβφιαην γηα ηελ παξνρή ππεξεζηψλ. Ζ δεχηεξε δηαθνξνπνίεζε αθνξά ζηε δηάθξηζε αλάκεζα ζηελ εξγαζία πνπ δηεθπεξαηψλεηαη ζπιινγηθά απφ νκάδεο εξγαδνκέλσλ ζε «θνηλέο» εγθαηαζηάζεηο θαη ζηελ εξγαζία πνπ δηεθπεξαηψλεηαη απφ άηνκα εξγαδφκελα κεκνλσκέλα εθηφο ησλ εγθαηαζηάζεσλ ηνπ ηππηθνχ «γξαθείνπ». Απηά ηα άηνκα κπνξεί λα εξγάδνληαη απφ ην ζπίηη ηνπο (κε πιήξε ή κεξηθή απαζρφιεζε) ή λα εξγάδνληαη «λνκαδηθά» απφ κηα πνηθηιία δηαθνξεηηθψλ ηνπνζεζηψλ, γηα φιε ηελ εβδνκάδα ή κέξνο απηήο. χκθσλα κε ην πξφγξακκα EMERGENCE, ε ηειεξγαζία νκαδνπνηείηαη σο εμήο: 16 Βι. Ρνκπφιεο., Γεκνπιάο Κ., «Σειεξγαζία: Απεηιή ή παλάθεηα», Ελεκέξσζε ΘΝΕ/ΓΣΕΕ- ΑΔΕΔΥ, ηεχρνο 37, ζει. 10 17 Σν πξφγξακκα EMERGENCE (2000-2002) ήηαλ έλα ηξηεηέο εξεπλεηηθφ πξφγξακκα ηεο Δπξσπατθήο Δπηηξνπήο κε ζθνπφ ηε κειέηε ηεο «επαλαηνπνζέηεζεο» ηεο εξγαζίαο ζην λέν ηερλνινγηθφ θαη παγθνζκηνπνηεκέλν πεξηβάιινλ 20