Μετάφραση: Φανή Πανταζή

ΕΛιζαμΠΕΘ ΓΚΙΛΜΠερτ ΓΑΜΟΣ ΜΕ ΤΟ ΖΟΡΙ! Μετάφραση: Φανή Πανταζή

Σειρά: ΣYΓXPONH ΞENH ΛOΓOΤΕΧNΙΑ Συγγραφέας και τίτλος πρωτοτύπου: Elizabeth Gilbert, Committed First published in 2010 by Viking Penguin, a member of Penguin Group (USA) Inc. Copyright Elizabeth Gilbert, 2010 All rights reserved. Παραγωγή: MINΩAΣ A.E.E. 1η έκδοση στην Ελλάδα: Σεπτέμβριος 2010 (3.000 αντίτυπα) 1η ανατύπωση: Σεπτέμβριος 2010 (3.000 αντίτυπα) 2η ανατύπωση: Οκτώβριος 2010 (3.000 αντίτυπα) 3η ανατύπωση: Νοέμβριος 2010 (3.000 αντίτυπα) Mετάφραση: Φανή Πανταζή Eπιμέλεια κειμένου: Ελένη Μπολοβίνου Σχεδιασμός εξωφύλλου: Νικόλας Τελλίδης Σελιδοποίηση: Ιάκωβος Ψαρίδης Φωτογραφία εξωφύλλου: Getty Images Copyright για την παρούσα έκδοση: Εκδόσεις MINΩAΣ Τ.Θ. 504 88, 141 10 N. Hράκλειο, AΘHNA τηλ.: 210 27 11 222 fax: 210 27 76 818 www.minoas.gr e-mail: info@minoas.gr ISBN 978-960-481-186-1

Για τον J.L.N. o meu coroa

Δεν υπάρχει μεγαλύτερο ρίσκο από το γάμο. Αλλά δεν υπάρχει και μεγαλύτερη ευτυχία από έναν ευτυχισμένο γάμο. Μπέντζαμιν Ντισραέλι, 1870, σε μια συγχαρητήρια επιστολή του προς τη Λουίζα, θυγατέρα της βασίλισσας Βικτόριας, για τους αρραβώνέσ της.

Σημείωμα για τους αναγνώστες Πριν από μερικά χρόνια, έγραψα ένα βιβλίο με τίτλο Eat, Pray, Love, περιγράφοντας ένα ταξίδι που είχα κάνει στον κόσμο μόνη μου, ύστερα από ένα φοβερό διαζύγιο. Όταν το έγραφα, ήμουν γύρω στα τριάντα πέντε και όλα σ αυτό αντιπροσώπευαν για μένα ένα καινούριο, δυναμικό ξεκίνημα ως συγγραφέας. Πριν από το Eat, Pray, Love, ήμουν γνωστή στους φιλολογικούς κύκλους (αν ήμουν καν γνωστή) ως μια γυναίκα που έγραφε με θέμα κυρίως τους άντρες. Εργαζόμουν χρόνια ως δημοσιογράφος σε αντρικά περιοδικά, όπως το GQ και το Spin, και χρησιμοποιούσα τις σελίδες τους για να εξερευνήσω τον ανδρισμό από κάθε δυνατή πλευρά. Παρομοίως, τα θέματα των τριών πρώτων βιβλίων μου (δύο μυθοπλασίες και ένα βασισμένο σε γεγονότα) ήταν γεμάτα αρρενωπούς χαρακτήρες: καουμπόηδες, ψαράδες αστακών, κυνηγούς, φορτηγατζήδες, νταλικιέρηδες, ξυλοκόπους Εκείνη την εποχή, μου έλεγαν συχνά ότι γράφω σαν άντρας. Τώρα, δεν είμαι απόλυτα σίγουρη τι σημαίνει καν να γράφεις «σαν άντρας», αλλά πιστεύω ότι το έλεγαν γενικά σαν φιλοφρόνηση. Εγώ πάντως τότε το έπαιρνα σίγουρα σαν φιλοφρόνηση. Για ένα άρθρο του GQ, έφτασα στο ~11~

Ελιζαμπεθ Γκιλμπερτ σημείο να παριστάνω τον άντρα επί μία βδομάδα. Έκοψα κοντά τα μαλλιά μου, πατίκωσα το στήθος μου, έχωσα στην κιλότα μου ένα προφυλακτικό γεμάτο σπόρους για πουλιά και κόλλησα κάτω από τα χείλια μου ένα μικρό, τριγωνικό γενάκι. Όλα αυτά σε μια προσπάθεια να νιώσω και να κατανοήσω τα σαγηνευτικά μυστήρια του ανδρισμού. Οφείλω να προσθέσω εδώ ότι η εμμονή μου με τους άντρες επεκτεινόταν επίσης και στην ιδιωτική μου ζωή. Αυτό δημιουργούσε επιπλοκές καμιά φορά. Όχι, πάντα δημιουργούσε επιπλοκές. Ανάμεσα στα ερωτικά μου μπλεξίματα και τις επαγγελματικές μου εμμονές, ήμουν τόσο απορροφημένη από το θέμα του ανδρισμού, που δεν διέθεσα καθόλου χρόνο για να σκεφτώ και το θέμα της θηλυκότητας. Σίγουρα δεν διέθετα καθόλου χρόνο να σκεφτώ τη δική μου θηλυκότητα. Για το λόγο αυτό, καθώς και εξαιτίας της γενικής αδιαφορίας για την ευτυχία μου, δεν γνώρισα ποτέ καλά τον εαυτό μου. Έτσι, όταν γύρω στα τριάντα με χτύπησε τελικά ένα τεράστιο κύμα κατάθλιψης, δεν μπορούσα να καταλάβω ή να περιγράψω τι μου συνέβαινε. Πρώτα κατέρρευσε το σώμα μου, μετά ο γάμος μου και μετά, για ένα φοβερό κι απαίσιο διάστημα, το μυαλό μου. Σ αυτήν τη δραματική κατάσταση, η αρρενωπή σκληράδα δεν μου πρόσφερε καμιά παρηγοριά. Ο μόνος τρόπος για να βγω από το συναισθηματικό μπέρδεμα ήταν να βρω την έξοδο μόνη μου. Χωρισμένη, ερωτικά απογοητευμένη και μόνη, τα βρόντηξα όλα και ξεκίνησα για ένα χρόνο ταξιδιών και ενδοσκόπησης, στοχεύοντας να διερευνήσω τον εαυτό μου όσο καλά είχα μελετήσει κάποτε τους ασύλληπτους Αμερικανούς καουμπόηδες. Και τότε, επειδή είμαι συγγραφέας, έγραψα ένα σχετικό βιβλίο. ~12~

Γαμοσ με το ζορι! Και επειδή μερικές φορές η ζωή είναι πραγματικά περίεργη, το βιβλίο αυτό είχε τεράστια διεθνή επιτυχία και, ξαφνικά, διαπίστωσα ότι ύστερα από μια δεκαετία που πέρασα γράφοντας αποκλειστικά για τους άντρες και τον ανδρισμό με ανέφεραν ως μια συγγραφέα για γυναίκες. Και πάλι δεν είμαι εντελώς σίγουρη τι σημαίνει «για γυναίκες», αλλά είμαι απόλυτα σίγουρη ότι δεν το είπαν ποτέ ως φιλοφρόνηση. Σε κάθε περίπτωση, ο κόσμος με ρωτάει τώρα συνεχώς αν το περίμενα. Θέλουν να μάθουν αν, όταν έγραφα το Eat, Pray, Love, είχα προβλέψει κάπως την επιτυχία που θα γνώριζε. Όχι. Με τίποτα στον κόσμο δεν θα μπορούσα να προβλέψω ή να σχεδιάσω μια τόσο τεράστια ανταπόκριση. Το μόνο που ήλπιζα γράφοντας το βιβλίο ήταν να με συγχωρέσουν που έγραφα μια αυτοβιογραφία. Η αλήθεια ήταν πως είχα ελάχιστους αναγνώστες, αλλά ήταν πιστοί και τους άρεσε πάντα η ατρόμητη κοπέλα που έγραφε ιστορίες για σκληροτράχηλους άντρες που έκαναν σπουδαία κατορθώματα. Δεν φανταζόμουν ότι αυτοί οι αναγνώστες θα απολάμβαναν ένα μάλλον συναισθηματικό χρονικό σε πρώτο πρόσωπο, για μια διαζευγμένη γυναίκα που αναζητούσε ψυχοπνευματική γιατρειά. Ήλπιζα όμως πως θα ήταν αρκετά γενναιόδωροι για να καταλάβουν πως είχα ανάγκη να γράψω αυτό το βιβλίο για τους δικούς μου προσωπικούς λόγους και ίσως το παρέβλεπαν όλοι και μετά συνεχίζαμε όπως πριν. Αλλά τα πράγματα δεν εξελίχθηκαν έτσι. (Και για να είμαι σαφής: Ούτε το βιβλίο που κρατάτε στα χέρια σας είναι μια ιστορία για σκληροτράχηλους άντρες που κάνουν μεγάλα κατορθώματα. Μην μου πείτε μετά ότι δεν σας προειδοποίησα!) Μια άλλη ερώτηση που μου κάνει ο κόσμος αυτή την ~13~

Ελιζαμπεθ Γκιλμπερτ εποχή είναι πόσο άλλαξε τη ζωή μου το Eat, Pray, Love. Η απάντηση είναι δύσκολη, γιατί οι τομείς είναι πάρα πολλοί. Μια χρήσιμη αναλογία από την παιδική μου ηλικία είναι η εξής: Όταν ήμουν μικρή, μια μέρα οι γονείς μου με πήγαν στο Αμερικανικό Μουσείο Φυσικής Ιστορίας της Νέας Υόρκης. Σταθήκαμε όλοι μαζί στην αίθουσα των Ωκεανών. Ο μπαμπάς μου μου έδειξε προς την οροφή απ όπου μια ψεύτικη, μεγάλη γαλάζια φάλαινα σε φυσικό μέγεθος κρεμόταν πάνω από τα κεφάλια μας. Προσπάθησε να με εντυπωσιάσει με το μέγεθος αυτού του γιγάντιου πλάσματος, αλλά εγώ δεν έβλεπα τη φάλαινα. Σημειώστε πως στεκόμουν κάτω ακριβώς από τη φάλαινα και την κοιτούσα κατευθείαν, αλλά δεν μπορούσα να τη διακρίνω. Το μυαλό μου δεν διέθετε το μηχανισμό που θα κατανοούσε κάτι τόσο μεγάλο. Το μόνο που έβλεπα ήταν το γαλάζιο ταβάνι και την απορία στα πρόσωπα όλων (προφανώς κάτι συναρπαστικό συνέβαινε εδώ!), αλλά δεν μπορούσα να συλλάβω τη φάλαινα αυτήν καθεαυτή. Έτσι νιώθω μερικές φορές με το Eat, Pray, Love. Υπήρξε μια φάση στην πορεία αυτού του βιβλίου που δεν μπορούσα πια να συλλάβω λογικά τις διαστάσεις του κι έτσι παραιτήθηκα από την προσπάθεια κι έστρεψα την προσοχή μου σε άλλους στόχους. Μου έκανε καλό η δημιουργία ενός κήπου. Δεν υπάρχει τίποτα καλύτερο για να μην χάνεις το μέτρο από το να βγάζεις τα σαλιγκάρια από τις ντοματιές σου. Έτσι λοιπόν, μου ήταν λίγο δύσκολο να φανταστώ πώς θα ξανάγραφα ποτέ αυθόρμητα ύστερα απ αυτό το φαινόμενο. Όχι πως νοσταλγούσα τη φιλολογική ανωνυμία, αλλά στο παρελθόν έγραφα πάντα τα βιβλία μου με την πεποίθηση ότι θα τα διάβαζαν πολύ λίγοι άνθρωποι. Φυσικά, τις περισσότερες φορές αυτό ήταν καταθλιπτικό. Ωστόσο, ~14~

Γαμοσ με το ζορι! ήταν και παρήγορο σε ένα βασικό σημείο: Αν ρεζιλευόμουν αγρίως, δεν θα υπήρχαν τουλάχιστον πολλοί μάρτυρες. Έτσι κι αλλιώς όμως, το ερώτημα ήταν τώρα ακαδημαϊκό: Ξαφνικά, είχα εκατομμύρια αναγνώστες που περίμεναν το επόμενο βιβλίο μου. Πώς στην ευχή ξεκινάει κανείς να γράψει ένα βιβλίο που θα ικανοποιήσει εκατομμύρια αναγνώστες; Δεν ήθελα να κολακέψω ασύστολα το κοινό ούτε όμως και να περιφρονήσω αβασάνιστα όλες αυτές τις λαμπρές, παθιασμένες αναγνώστριες που ήταν η πλειονότητα. Όχι ύστερα από όλα όσα είχαμε περάσει μαζί. Αν και επιφυλακτικά, προχώρησα κάπως. Στη διάρκεια ενός χρόνου, έγραψα το πρώτο ολόκληρο πρόχειρο χειρόγραφο αυτού του βιβλίου πεντακόσιες σελίδες. Αλλά, τελειώνοντας, συνειδητοποίησα αμέσως ότι κάτι δεν πήγαινε καλά. Η φωνή δεν έμοιαζε με τη δική μου. Η φωνή δεν έμοιαζε κανενός. Η φωνή θύμιζε κάτι κακομεταφρασμένο που ακούγεται από μεγάφωνο. Έβαλα το χειρόγραφο στην άκρη, δεν το ξανακοίταξα και γύρισα στον κήπο μου για να προβληματιστώ λίγο περισσότερο σκάβοντας και σκαλίζοντας. Εδώ θέλω να ξεκαθαρίσω πως δεν ήταν ακριβώς κρίση αυτή η περίοδος όπου δεν μπορούσα να φανταστώ πώς θα γράψω αυθόρμητα. Κατά τα άλλα, η ζωή μου ήταν πραγματικά όμορφη και ευγνωμονούσα αρκετά την προσωπική μου ευτυχία και επαγγελματική μου επιτυχία που δεν ετοιμαζόμουν να δημιουργήσω μια καταστροφή απ αυτό το συγκεκριμένο παζλ. Σίγουρα όμως ήταν παζλ. Άρχισα μάλιστα να αναρωτιέμαι μήπως είχα ξοφλήσει ως συγγραφέας. Αν η μοίρα μου ήθελε να μην είμαι πια συγγραφέας, δεν μου φαινόταν και η χειρότερη του κόσμου. Ειλικρινά όμως, δεν μπορούσα να καταλήξω ακόμα. Το μόνο που λέω είναι ότι έπρεπε να περάσω ~15~

Ελιζαμπεθ Γκιλμπερτ πολλές ακόμα ώρες στη βραγιά με τις ντοματιές μέχρι να ξεδιαλύνω αυτό το θέμα. Στο τέλος, βρήκα κάποια παρηγοριά παίρνοντας απόφαση ότι δεν μπορούσα να γράψω ένα βιβλίο που θα ικανοποιούσε εκατομμύρια αναγνώστες. Σίγουρα όχι σκόπιμα. Είναι γεγονός ότι δεν μπορώ να γράψω ένα αγαπημένο μπεστ σέλερ κατά παραγγελία. Αν ήξερα να γράφω αγαπημένα μπεστ σέλερ κατά παραγγελία, σας διαβεβαιώ ότι θα τα είχα γράψει από την αρχή, γιατί θα έκαναν τη ζωή μου πιο εύκολη και άνετη εδώ και χρόνια. Αλλά δεν γίνεται έτσι, τουλάχιστον με συγγραφείς όπως εγώ. Γράφουμε μόνο τα βιβλία που έχουμε ανάγκη ή είμαστε ικανοί να γράψουμε και μετά πρέπει να τα παραδώσουμε αναγνωρίζοντας πως ό,τι κι αν γίνει κατά κάποιον τρόπο δεν μας αφορά. Και τότε, για πληθώρα προσωπικών λόγων, το βιβλίο που είχα ανάγκη να γράψω ήταν ακριβώς αυτό. Πάλι κάτι αυτοβιογραφικό (με «δώρο» μερικά ιστορικοκοινωνικά κεφάλαια) σχετικό με την προσπάθειά μου να συμφιλιωθώ με τον πολύπλοκο θεσμό του γάμου. Το θέμα δεν ήταν ποτέ πρόβλημα. Απλώς δυσκολεύτηκα για ένα διάστημα να βρω τη φωνή μου. Στο τέλος, ανακάλυψα ότι ο μόνος τρόπος για να μπορέσω να ξαναγράψω ήταν να περιορίσω δραστικά τουλάχιστον στη φαντασία μου τον αριθμό των ανθρώπων για τους οποίους έγραφα. Άρχισα λοιπόν από το μηδέν. Και δεν έγραψα αυτή την εκδοχή του Γάμος με το ζόρι! για εκατομμύρια αναγνώστες. Αντίθετα, το έγραφα για είκοσι πέντε ακριβώς αναγνώστριες. Και για να είμαι σαφής, τα ονόματα αυτών των είκοσι πέντε αναγνωστριών είναι: Μοντ, Κάρολ, Κάθριν, Αν, Ντάρσι, Ντέμπρα, Σούζαν, Σόφι, Κρι, Κατ, Μπερναντέτ, Τζεν, Τζέινα, Σέριλ, Ράγια, Άιβα, Έρικα, Νισέλ, Σάντι, Άνι, Πατρίτσια, Τάρα, Λόρα, Σάρα και Μάργκαρετ. ~16~

Γαμοσ με το ζορι! Αυτές οι είκοσι πέντε γυναίκες αποτελούν το μικρό αλλά σημαντικό κύκλο από φίλες, συγγενείς και γειτόνισσες. Η ηλικία τους κυμαίνεται από είκοσι μέχρι ενενήντα πέντε. Μία απ αυτές τυχαίνει να είναι γιαγιά μου. Μία άλλη είναι η πρόγονή μου. Μία είναι η πιο παλιά μου φίλη. Μία άλλη η πιο καινούρια. Μία είναι νιόπαντρη. Κάνα δυο άλλες επιθυμούν διακαώς να παντρευτούν. Μερικές έχουν ξαναπαντρευτεί πρόσφατα. Μία ειδικά είναι απέραντα ευγνώμων που δεν παντρεύτηκε ποτέ. Μία άλλη μόλις διέλυσε τη δεκαετή σχεδόν σχέση της με μια γυναίκα. Επτά είναι μητέρες. Δύο ήταν έγκυες (τουλάχιστον όσο έγραφα). Οι άλλες, για πολλούς και ποικίλους λόγους και με διαφορετικούς τρόπους αντιμετώπισης, δεν έχουν παιδιά. Μερικές είναι νοικοκυρές. Άλλες εργαζόμενες. Δύο απ αυτές είναι νοικοκυρές και εργαζόμενες. Οι περισσότερες είναι λευκές. Μερικές είναι μαύρες. Δύο έχουν γεννηθεί στη Μέση Ανατολή, μία είναι Σκανδιναβή, δύο Αυστραλέζες, μία Νοτιοαμερικανίδα και μία Καγιούν. Τρεις είναι βαθιά θρησκευόμενες. Πέντε είναι εντελώς αδιάφορες για το θέμα του Θεού. Οι περισσότερες είναι λίγο μπερδεμένες θρησκευτικά. Οι άλλες, με τα χρόνια, τα έχουν βρει κάπως με το Θεό. Όλες αυτές οι γυναίκες έχουν αίσθηση του χιούμορ πάνω από το μέσο όρο. Όλες τους, σε κάποια φάση της ζωής τους, έχουν δοκιμάσει ερωτικές απογοητεύσεις. Στα τόσα χρόνια, με αμέτρητα φλιτζάνια τσάι και ποτά, κάθισα με τη μία ή την άλλη απ αυτές τις ακριβές ψυχές κι αναρωτήθηκα δυνατά για το γάμο, τις αισθηματικές σχέσεις, τη σεξουαλικότητα, το διαζύγιο, την πίστη, την οικογένεια, την ευθύνη και την αυτονομία. Το βιβλίο αυτό γράφτηκε με βάση αυτές τις συζητήσεις. Όσο συνέδεα τις διάφορες σελίδες αυτής της ιστορίας, έπιανα τον ~17~

Ελιζαμπεθ Γκιλμπερτ εαυτό μου να μιλάει κυριολεκτικά δυνατά σ αυτές τις φίλες, συγγενείς και γειτόνισσες, να απαντάει σε ερωτήματα δεκαετιών καμιά φορά ή να θέτει καινούριες δικές μου ερωτήσεις. Το βιβλίο αυτό δεν θα γραφόταν ποτέ χωρίς την επιρροή αυτών των είκοσι πέντε εξαιρετικών γυναικών και τους είμαι απέραντα ευγνώμων για τη συλλογική τους παρουσία. Όπως πάντα, ήταν γνώση και παρηγοριά και μόνο να βρίσκομαι μαζί τους. Ελίζαμπεθ Γκίλμπερτ Νιου Τζέρσεϊ, 2009 ~18~

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Γάμος και εκπλήξεις Ο γάμος έιναι μια φιλία αναγνωρισμένη από την αστυνομία Ρόμπερτ Λιούις Στίβενσον

Ένα καλοκαιριάτικο βράδυ του 2006, σ ένα χωριουδάκι του Βόρειου Βιετνάμ, βρέθηκα να κάθομαι γύρω από μια φωτιά για μαγείρεμα με μερικές ντόπιες, που δεν μιλούσα τη γλώσσα τους, και προσπαθούσα να τους κάνω ερωτήσεις για το γάμο. Ταξίδευα ήδη κάμποσους μήνες στη Νοτιοανατολική Ασία με έναν άντρα που σύντομα θα γινόταν σύζυγός μου. Υποθέτω πως ο συμβατικός όρος για ένα τέτοιο πρόσωπο θα ήταν «αρραβωνιαστικός», αλλά κανείς μας δεν ένιωθε άνετα μ αυτήν τη λέξη κι έτσι δεν τη χρησιμοποιούσαμε. Για την ακρίβεια, κανείς μας δεν ένιωθε άνετα ούτε καν με την ιδέα της παντρειάς. Ο γάμος δεν ήταν κάτι που είχαμε προγραμματίσει ποτέ, ούτε κάτι που επιθυμούσε κανείς μας. Ωστόσο, είχε παρέμβει στα σχέδιά μας η Θεία Πρόνοια και γι αυτό τώρα περιπλανιόμασταν άσκοπα στο Βιετνάμ, στην Ταϊλάνδη, στο Λάος, στην Καμπότζη και στην Ινδονησία, ενώ ταυτόχρονα κάναμε επίμονες, ακόμη κι απελπισμένες, προσπάθειες να επιστρέψουμε στην Αμερική και να παντρευτούμε. Εκείνη την εποχή, ο εν λόγω άντρας ήταν εδώ και δύο τουλάχιστον χρόνια ο αγαπημένος μου εραστής και στις σελίδες αυτές θα τον αποκαλώ Φελίπε. Ο Φελίπε είναι ένας καλός και τρυφερός Βραζιλιάνος, δεκαεπτά χρόνια μεγαλύτερός μου, που γνώρισα σ ένα άλλο ταξίδι (προγραμ- ~21~

Ελιζαμπεθ Γκιλμπερτ ματισμένο κανονικά) που είχα κάνει στον κόσμο πριν από λίγα χρόνια, σε μια προσπάθεια να γιατρέψω μια σοβαρά πληγωμένη καρδιά. Προς το τέλος αυτών των ταξιδιών, είχα συναντήσει τον Φελίπε, που ζούσε χρόνια ήσυχος και μόνος στο Μπαλί, γιατρεύοντας τη δική του πληγωμένη καρδιά. Ακολούθησε η έλξη, μετά ένα παρατεταμένο φλερτ και τέλος, προς αμοιβαία έκπληξη, ο έρωτας. Τότε, η αντίστασή μας στο γάμο δεν σήμαινε καθόλου απουσία αγάπης. Αντίθετα, ο Φελίπε κι εγώ αγαπιόμασταν ανεπιφύλακτα. Χαιρόμασταν να δίνουμε κάθε είδους υποσχέσεις να μείνουμε πιστοί για πάντα. Μάλιστα, είχαμε δώσει ακόμη και όρκους ισόβιας αφοσίωσης ο ένας στον άλλον, αν και εντελώς ανεπίσημα. Το πρόβλημα ήταν ότι είχαμε επιζήσει και οι δύο από δύο φοβερά διαζύγια και ήμασταν τόσο ταλαιπωρημένοι από την εμπειρία, ώστε και μόνο η σκέψη του επίσημου γάμου με οποιονδήποτε, ακόμη και με καλούς ανθρώπους σαν εμάς μας προκαλούσε απέραντο τρόμο. Φυσικά, ο κανόνας λέει ότι τα περισσότερα διαζύγια είναι άσχημα και τα δικά μας δεν αποτέλεσαν εξαίρεση. Η Ρεμπέκα Γουέστ παρατηρεί ότι «το διαζύγιο είναι σχεδόν πάντα μια τόσο χαρούμενη και χρήσιμη διαδικασία όσο το να σπας πορσελάνες». Στην έγκυρη, παγκόσμια διαβάθμιση Κακού Διαζυγίου από το ένα μέχρι το δέκα (όπου το ένα αντιστοιχεί σε ένα φιλικό χωρισμό και το δέκα αντιστοιχεί σε κανονική εκτέλεση), θα τοποθετούσα το δικό μου διαζύγιο κάπου στο 7,5. Δεν είχαμε αυτοκτονίες ή ανθρωποκτονίες, αλλά, με εξαίρεση αυτό, η ρήξη υπήρξε μια διαδικασία όσο πιο άσχημη μπορούσαν να την κάνουν δύο κατά τα άλλα ευγενικοί άνθρωποι. Και σερνόταν πάνω από δύο χρόνια. Όσο για τον Φελίπε, ο πρώτος του γάμος (με μια έξυ- ~22~

Γαμοσ με το ζορι! πνη, εργαζόμενη Αυστραλέζα) είχε λήξει μία δεκαετία σχεδόν πριν γνωριστούμε στο Μπαλί. Το δικό του διαζύγιο είχε εξελιχθεί αρκετά αβρά εκείνη την εποχή, αλλά η απώλεια της συζύγου και της πρόσβασης στο σπίτι και στα παιδιά, καθώς και η εικοσαετής σχεδόν ιστορία που τη συνόδευε, είχαν αφήσει σ αυτό τον καλό άνθρωπο κληρονομιά μια επίμονη θλίψη που εκδηλωνόταν κυρίως με τύψεις, απομόνωση και άγχος για τα οικονομικά. Μετά τις εμπειρίες μας λοιπόν, απομείναμε και οι δύο κουρασμένοι, ταλαιπωρημένοι και αποφασιστικά δύσπιστοι για τις χαρές του ευλογημένου έγγαμου βίου. Όπως όλοι όσοι διέσχισαν ποτέ τη σκοτεινή κοιλάδα του διαζυγίου, ο Φελίπε κι εγώ είχαμε μάθει από πρώτο χέρι την πικρή αλήθεια: κάθε στενή προσωπική σχέση καλύπτει κρυφά κάτω από την αρχική όμορφη επιφάνεια τα μονίμως ύπουλα στοιχεία της πλήρους καταστροφής. Είχαμε μάθει επίσης πως ο γάμος είναι μια κατάσταση στην οποία είναι πολύ πιο εύκολο να μπεις παρά να βγεις. Ο ανύπαντρος εραστής ή ερωμένη μπορεί να εγκαταλείψει μια κακή σχέση ανά πάσα στιγμή. Εσύ όμως το παντρεμένο νόμιμα πρόσωπο που θέλει να ξεφύγει από έναν καταραμένο έρωτα μπορεί να ανακαλύψεις σύντομα πως ένα σημαντικό μέρος του γαμήλιου συμβολαίου ανήκει στο κράτος και, μερικές φορές, το κράτος αργεί φοβερά να σου δώσει την άδεια να φύγεις. Έτσι, μπορεί να βρεθείς πραγματικά παγιδευμένος επί μήνες, ακόμη και χρόνια, σε ένα νομικό δεσμό χωρίς αγάπη, που καταλήγει να μοιάζει περισσότερο με φλεγόμενο κτίριο. Ένα φλεγόμενο κτίριο όπου εσύ, φίλε μου, είσαι κάτω στο υπόγειο, δεμένος με χειροπέδες σε ένα σώμα καλοριφέρ, ανίκανος να απελευθερωθείς, ενώ ο καπνός ξεχύνεται μέσα και τα καδρόνια της οροφής καταρρέουν ~23~

Ελιζαμπεθ Γκιλμπερτ Μήπως όλα αυτά σας φαίνονται ελάχιστα ενθουσιώδη; Λυπάμαι. Μοιράζομαι μαζί σας αυτές τις δυσάρεστες σκέψεις μόνο και μόνο για να σας εξηγήσω γιατί ο Φελίπε κι εγώ κάναμε μια μάλλον ασυνήθιστη συμφωνία από την αρχή κιόλας της ερωτικής μας ιστορίας. Είχαμε πάρει όρκο να μην ξαναπαντρευτούμε σε καμία περίπτωση, ποτέ μα ποτέ. Είχαμε υποσχεθεί επίσης να μην μπερδέψουμε ποτέ τα οικονομικά ή περιουσιακά μας στοιχεία, με σκοπό να αποφύγουμε τον πιθανό εφιάλτη να πρέπει να ξαναχωρίσουμε ένα εκρηκτικό προσωπικό οπλοστάσιο κοινών δανείων, εγγράφων, ακινήτων, τραπεζικών λογαριασμών, οικιακών συσκευών και αγαπημένων βιβλίων. Αφού δεσμευτήκαμε έγκαιρα μ αυτές τις υποσχέσεις, προχωρήσαμε και οι δύο στην προσεκτικά διαχωρισμένη συντροφικότητα, με μια πραγματική αίσθηση ηρεμίας. Όπως ακριβώς οι όρκοι του αρραβώνα φέρνουν σε τόσα άλλα ζευγάρια μια αίσθηση προστατευτικής αγκαλιάς, ο δικός μας όρκος να μην παντρευτούμε ποτέ μας τύλιγε και τους δύο με όλη τη συναισθηματική ασφάλεια που αποζητούσαμε, προκειμένου να δοκιμάσουμε τον έρωτα για μια ακόμη φορά. Κι αυτή η δέσμευσή μας απαλλαγμένη συνειδητά από επίσημες δεσμεύσεις μας απελευθέρωνε με τρόπο θαυμαστό. Ήταν σαν να είχαμε ανακαλύψει το Νοτιοδυτικό Μονοπάτι της Τέλειας Σχέσης, κάτι που, όπως έγραφε ο Γκαρσία Μαρκές, «έμοιαζε με έρωτα, αλλά χωρίς τα προβλήματα του έρωτα». Να λοιπόν τι κάναμε μέχρι την άνοιξη του 2006: κοιτάζαμε τη δουλειά μας, οικοδομώντας μια διακριτικά διαχωρισμένη κοινή ζωή, με αδέσμευτη ευδαιμονία. Ανακατεύτηκε όμως η υπηρεσία Εθνικής Ασφάλειας των Ηνωμένων Πολιτειών. ~24~

Γαμοσ με το ζορι! Το κακό ήταν ότι ο Φελίπε κι εγώ ενώ μοιραζόμασταν πολλές ομοιότητες και ευλογίες τύχαινε να μην έχουμε την ίδια εθνικότητα. Όταν γνωριστήκαμε, εκείνος ήταν ένας Βραζιλιάνος με αυστραλέζικη υπηκοότητα που ζούσε κυρίως στην Ινδονησία. Εγώ ήμουν μια Αμερικανίδα που, όταν δεν ταξίδευα, ζούσα κυρίως στην Ανατολική Ακτή των Ηνωμένων Πολιτειών. Αρχικά, δεν προβλέπαμε κανένα πρόβλημα στη δίχως πατρίδα ερωτική μας ιστορία, αν και εκ των υστέρων ίσως θα έπρεπε να είχαμε φανταστεί τις επιπλοκές. Όπως λέει ένα παλιό γνωμικό: «Ένα ψάρι κι ένα πουλί μπορεί να ερωτευτούν πραγματικά. Πού θα ζήσουν όμως;». Πιστεύαμε ότι η λύση σ αυτό το δίλημμα ήταν πως ήμασταν και οι δύο ευέλικτοι ταξιδιώτες. Εγώ ήμουν ένα πουλί που μπορούσε να βουτήξει και στο νερό, ενώ ο Φελίπε ήταν ένα ψάρι που μπορούσε να πετάει. Κι έτσι, τουλάχιστον την πρώτη χρονιά μας, ζούσαμε βασικά στον αέρα βουτώντας και πετώντας πάνω από ωκεανούς και ηπείρους προκειμένου να ανταμώνουμε. Ευτυχώς, η επαγγελματική μας ζωή διευκόλυνε τέτοιες χαλαρές διευθετήσεις. Εγώ, ως συγγραφέας, μπορούσα να δουλεύω οπουδήποτε. Ο Φελίπε, ως εισαγωγέας κοσμημάτων και πολύτιμων λίθων που πουλούσε τα προϊόντα του στις Ηνωμένες Πολιτείες, έπρεπε να ταξιδεύει συνεχώς. Το μόνο που χρειαζόταν να κάνουμε ήταν να συντονίζουμε τις μετακινήσεις μας. Έτσι, εγώ πήγαινα αεροπορικώς στο Μπαλί. Εκείνος ερχόταν στην Αμερική. Ή πηγαίναμε μαζί στη Βραζιλία και μετά ξανανταμώναμε στο Σίδνεϊ. Εγώ ανέλαβα μια προσωρινή δουλειά στο Πανεπιστήμιο του Τενεσί διδάσκοντας δημιουργική γραφή και, επί μερικούς περίεργους μήνες, ζούσαμε μαζί σε ένα σαραβαλιασμένο παλιό ξενοδοχείο του Νόξβιλ. (Παρε- ~25~

Ελιζαμπεθ Γκιλμπερτ πιπτόντως, συνιστώ αυτό το είδος συμβίωσης σε όποιον θέλει να τεστάρει στην πράξη το επίπεδο συμβατότητας μιας καινούριας σχέσης.) Ζούσαμε σε ένα στακάτο, ζωντανό ρυθμό, κυρίως μαζί αλλά πάντα σε κίνηση, σαν μάρτυρες σε κάποιο παράξενο, διεθνές πρόγραμμα προστασίας μαρτύρων. Η σχέση μας αν και ήρεμη και σταθερή σε προσωπικό επίπεδο ήταν μια συνεχής οργανωτική πρόκληση, ενώ με όλα αυτά τα διεθνή αεροπορικά ταξίδια ήταν και οικονομικά δυσβάσταχτη. Επίσης, εγώ ήμουν ψυχολογικά ανήσυχη. Με κάθε συνάντηση, ο Φελίπε κι εγώ έπρεπε να μάθουμε ο ένας τον άλλον από την αρχή. Υπήρχαν πάντα οι αγχωτικές στιγμές στα αεροδρόμια όταν τον περίμενα να φτάσει και αναρωτιόμουν: Άραγε τον ξέρω πια; Άραγε με ξέρει πια; Μετά τον πρώτο χρόνο όμως, αρχίσαμε κι οι δύο να λαχταράμε κάτι πιο σταθερό και αυτός που έκανε το μεγάλο βήμα ήταν ο Φελίπε. Παράτησε το απλό αλλά πανέμορφο εξοχικό του στο Μπαλί κι εγκαταστάθηκε μαζί μου σε ένα πολύ μικρό σπίτι που είχα νοικιάσει πρόσφατα στα προάστια της Φιλαδέλφειας. Αν και η «ανταλλαγή» του Μπαλί με τα προάστια της Φιλαδέλφειας μπορεί να ακούγεται περίεργη, ο Φελίπε ορκιζόταν πως είχε βαρεθεί προ πολλού τη ζωή στους τροπικούς. Παραπονιόταν πως η ζωή στο Μπαλί παραήταν εύκολη και η κάθε μέρα ήταν μια ευχάριστη αλλά βαρετή επανάληψη της προηγουμένης. Επέμενε πως λαχταρούσε ήδη να φύγει για λίγο προτού ακόμη γνωριστούμε. Φυσικά, το να βαριέσαι τον παράδεισο μπορεί να φαίνεται ακατανόητο σε κάποιον που δεν έζησε ποτέ σε παράδεισο (εγώ έβρισκα σίγουρα τη σκέψη κάπως τρελή). Ωστόσο, με τα χρόνια, το περιβάλλον του ονειρεμένου Μπαλί είχε γίνει πραγματικά καταπιεστικά βαρετό για ~26~

Γαμοσ με το ζορι! τον Φελίπε. Δεν πρόκειται να ξεχάσω ποτέ ένα από τα τελευταία μαγευτικά βράδια που περάσαμε μαζί στο σπιτάκι του, καθισμένοι ξυπόλυτοι και ιδρωμένοι από το ζεστό αέρα του Νοέμβρη, πίνοντας κρασί και κοιτώντας μια θάλασσα από αστερισμούς που τρεμόσβηναν πάνω από τα ρυζοχώραφα. Καθώς ο ευωδιαστός άνεμος χάιδευε τα φοινικόδεντρα και η αύρα έφερνε μια απαλή μουσική από κάποια μακρινή θρησκευτική τελετή, ο Φελίπε με κοίταξε, αναστέναξε και είπε ξερά: «Μπούχτισα αυτές τις αηδίες. Δεν βλέπω την ώρα και τη στιγμή να γυρίσω στη Φιλαδέλφεια». Κι έτσι, τα μαζέψαμε αμέσως και εγκατασταθήκαμε στη Φιλαδέλφεια. Είναι γεγονός ότι η περιοχή άρεσε πολύ και στους δυο μας. Το μικρό νοικιασμένο σπίτι βρισκόταν κοντά στην αδελφή μου και την οικογένειά της και, με τα χρόνια, αυτή η εγγύτητα είχε γίνει ζωτική για την ευτυχία μου, πράγμα που δημιουργούσε ζεστασιά. Επιπλέον, ύστερα από τόσα χρόνια ταξιδιών σε μακρινούς τόπους, ήταν καλό, ακόμη και αναζωογονητικό, να ζούμε στην Αμερική, μια χώρα που, παρά τα μειονεκτήματά της, εξακολουθούσε να είναι και για τους δυο μας ενδιαφέρουσα: ένα κινούμενο γοργά, πολυπολιτιστικό, πάντα εξελισσόμενο, εξωφρενικά αντιφατικό, δημιουργικά προκλητικό και βαθιά ζωντανό μέρος. Εκεί στη Φιλαδέλφεια λοιπόν, ο Φελίπε κι εγώ στήσαμε το αρχηγείο μας και περνούσαμε με ενθαρρυντική επιτυχία την πρώτη πραγματική φάση της οικογενειακής μας ζωής. Εκείνος πουλούσε τα κοσμήματά του. Εγώ καταπιανόμουν με δουλειές που απαιτούσαν παραμονή σε ένα μέρος και διενέργεια έρευνας. Εκείνος μαγείρευε. Εγώ φρόντιζα τον κήπο. Πού και πού, κάποιος από τους δυο μας έβαζε την ηλεκτρική σκούπα. Συνεργαζόμασταν ~27~

Ελιζαμπεθ Γκιλμπερτ καλά στο σπίτι, μοιράζοντας τις καθημερινές αγγαρείες χωρίς τσακωμούς. Νιώθαμε φιλόδοξοι, παραγωγικοί και αισιόδοξοι. Η ζωή ήταν ωραία. Αλλά τέτοια διαλείμματα σταθερότητας δεν κρατούν ποτέ πολύ. Λόγω των περιορισμών της βίζας του Φελίπε, το μεγαλύτερο διάστημα που μπορούσε να μείνει νόμιμα στην Αμερική ήταν τρεις μήνες. Μετά, έπρεπε να πάει για ένα διάστημα σε άλλη χώρα. Έφευγε λοιπόν κι εγώ έμενα μόνη με τα βιβλία και τις γειτόνισσές μου όσο εκείνος έλειπε. Ύστερα από μερικές εβδομάδες, ξαναγύριζε στις Ηνωμένες Πολιτείες με άλλη μία τρίμηνη βίζα και ξαναρχίζαμε την κοινή οικογενειακή μας ζωή. Το γεγονός ότι θεωρούσαμε σχεδόν τέλειες αυτές τις ενενήντα μέρες κοινής ζωής ήταν μια απόδειξη του πόσο επιφυλακτικοί ήμασταν και οι δύο προς τις μακροχρόνιες δεσμεύσεις: κάναμε όσα ακριβώς σχέδια χρειάζονταν ώστε δύο έντρομοι επιζώντες διαζυγίου να μπορούν να τα καταφέρνουν χωρίς να νιώθουν πολύ καταπιεσμένοι. Καμιά φορά, όταν το πρόγραμμά μου το επέτρεπε, τον συνόδευα στα, λόγω βίζας, ταξίδια του στο εξωτερικό. Αυτό εξηγεί γιατί μια μέρα επιστρέφαμε μαζί στις Ηνωμένες Πολιτείες από ένα υπερπόντιο επαγγελματικό ταξίδι και προσγειωθήκαμε λόγω της ιδιαιτερότητας των φθηνών εισιτηρίων μας και της επόμενης πτήσης στο διεθνές αεροδρόμιο του Ντάλας Φορτ Γουόρθ. Εγώ πέρασα εύκολα πρώτη από το Αλλοδαπών, από την ουρά των επαναπατριζόμενων Αμερικανών συμπολιτών μου. Μόλις βρέθηκα στην άλλη πλευρά, περίμενα τον Φελίπε, που ήταν στη μέση μιας μεγάλης ουράς αλλοδαπών. Τον παρακολουθούσα καθώς πλησίαζε τον υπεύθυνο που μελετούσε προσεκτικά το αυστραλέζικο και χοντρό σαν τη Βίβλο διαβατήριο του Φελίπε, μελετώντας την κάθε σε- ~28~

Γαμοσ με το ζορι! λίδα, το παραμικρό σημάδι ή ολογράφημα. Συνήθως δεν ήταν τόσο σχολαστικοί και άρχισα να εκνευρίζομαι με την καθυστέρηση. Παρακολουθούσα και περίμενα να ακούσω τον πολυπόθητο ήχο κάθε επιτυχούς διέλευσης συνόρων: το παχύ, συμπαγές «παπ» μιας φιλόξενης σφραγίδας εισόδου που θύμιζε βιβλιοθηκονόμο. Αλλά δεν ακούστηκε ποτέ. Αντίθετα, ο υπεύθυνος σήκωσε το ακουστικό και έκανε ένα λιγόλογο τηλεφώνημα. Μερικά λεπτά αργότερα, ήρθε ένας αξιωματούχος ντυμένος με τη στολή της υπηρεσίας Εθνικής Ασφάλειας των Ηνωμένων Πολιτειών και πήρε το μωρό μου. Οι ένστολοι άντρες του αεροδρομίου του Ντάλας ανέκριναν τον Φελίπε επί έξι ώρες. Επί έξι ώρες μού απαγόρευσαν να τον δω ή να κάνω ερωτήσεις, κι εγώ καθόμουν στην αίθουσα αναμονής της υπηρεσίας Εθνικής Ασφάλειας ένα άχρωμο μέρος φωτισμένο με λάμπες φθορίου, γεμάτο φοβισμένους ανθρώπους απ όλο τον κόσμο που, όπως εγώ, είχαν παγώσει όλοι από την τρομάρα τους. Δεν είχα ιδέα τι έκαναν στον Φελίπε ή τι τον ρωτούσαν. Ήξερα πως δεν είχε παραβιάσει κανένα νόμο, αλλά αυτό δεν ήταν τόσο παρήγορη σκέψη όσο φαντάζεστε. Ήταν τα τελευταία χρόνια προεδρίας του Τζορτζ Μπους: δεν ήταν η καλύτερη στιγμή της ιστορίας για να κρατείται ο αλλοδαπός αγαπημένος σου από αξιωματούχους. Συνέχισα την προσπάθεια να καλμάρω, με την περίφημη μυστικιστική προσευχή του 14ου αιώνα της Τζουλιάνα του Νόργουιτς («Όλα θα πάνε καλά, όλα θα περάσουν και όλα τα προβλήματα θα λυθούν»), αλλά εγώ δεν πίστευα λέξη. Τίποτα δεν πήγαινε καλά. Και δεν είχε λυθεί ούτε ένα πρόβλημα. ~29~

Ελιζαμπεθ Γκιλμπερτ Κάθε τόσο σηκωνόμουν από την πλαστική μου καρέκλα και προσπαθούσα να αποσπάσω περισσότερες πληροφορίες από τον υπάλληλο του Αλλοδαπών πίσω από το αλεξίσφαιρο τζάμι. Αυτός όμως αγνοούσε τις ικεσίες μου, επαναλαμβάνοντας κάθε φορά την ίδια απάντηση: «Όταν έχουμε να σας πούμε κάτι για το φίλο σας, θα σας ενημερώσουμε, δεσποινίς». Θα μου επιτρέψετε να πω ότι, σε μια τέτοια κατάσταση, δεν υπάρχει στην αγγλική γλώσσα πιο αόριστη λέξη από το φίλος. Ο περιφρονητικός τρόπος με τον οποίο ο υπάλληλος πρόφερε τη λέξη έδειχνε πόσο ασυγκίνητος έμενε από τη σχέση μου. Γιατί, στην ευχή, θα πρέπει ένας δημόσιος υπάλληλος να δίνει πληροφορίες για έναν απλό φίλο; Λαχταρούσα να εξηγήσω η ίδια στον υπάλληλο και να του πω: «Άκου, ο άντρας που κρατάτε εκεί μέσα είναι για μένα πολύ σημαντικότερος απ ό,τι μπορείς να φανταστείς». Αλλά, παρά την αγχωμένη μου κατάσταση, αμφέβαλλα αν θα έβγαινε τίποτα. Αντίθετα, φοβόμουν ότι πιέζοντας τα πράγματα μπορεί στο τέλος να προκαλούσα δυσάρεστες επιπτώσεις στον Φελίπε, κι έτσι υποχώρησα ανήμπορη. Μόνο τότε μου πέρασε από το μυαλό ότι ίσως έπρεπε να προσπαθήσω να καλέσω ένα δικηγόρο. Αλλά δεν είχα μαζί μου τηλέφωνο και δεν ήθελα να εγκαταλείψω τη θέση μου στην αίθουσα αναμονής, ούτε ήξερα κανένα δικηγόρο στο Ντάλας. Επιπλέον, ήταν Κυριακή απόγευμα, ποιον μπορούσα να βρω, λοιπόν; Τελικά, ύστερα από έξι ώρες, ήρθε ένας υπάλληλος και με οδήγησε μέσα από διάφορους διαδρόμους, ένα λαβύρινθο από κουνελότρυπες γραφειοκρατικών μυστηρίων, σε ένα μικρό, κακοφωτισμένο δωματιάκι όπου καθόταν ο Φελίπε με τον αξιωματικό της υπηρεσίας Εθνικής Ασφάλειας που τον είχε ανακρίνει. Και οι δύο άντρες φαίνο- ~30~

Γαμοσ με το ζορι! νταν το ίδιο κουρασμένοι, αλλά μόνο ο ένας απ αυτούς ήταν δικός μου ο αγαπημένος μου, το πιο οικείο μου πρόσωπο στον κόσμο. Όταν τον είδα σ αυτή την κατάσταση, σφίχτηκε η καρδιά μου από λαχτάρα. Ήθελα να τον αγγίξω, αλλά μάντευα ότι αυτό δεν επιτρεπόταν κι έτσι έμεινα ακίνητη. Ο Φελίπε μού χαμογέλασε κουρασμένα και είπε: «Αγάπη μου, η ζωή μας πρόκειται να αποκτήσει πολύ περισσότερο ενδιαφέρον». Πριν προλάβω να απαντήσω, ο ανακριτής πήρε γρήγορα την κατάσταση στα χέρια του και άρχισε τις εξηγήσεις. «Κυρία μου» είπε «σας φέραμε εδώ για να σας εξηγήσουμε ότι δεν θα επιτρέπουμε πια στο φίλο σας την είσοδο στις Ηνωμένες Πολιτείες. Θα τον κρατήσουμε στη φυλακή μέχρι να τον βάλουμε σε ένα αεροπλάνο και να τον στείλουμε στην Αυστραλία, αφού έχει αυστραλέζικο διαβατήριο. Ύστερα απ αυτό, δεν θα μπορεί να ξανάρθει στην Αμερική». Η πρώτη μου αντίδραση ήταν σωματική. Ένιωσα λες και είχε εξατμιστεί όλο το αίμα από το σώμα μου ενώ, για μια στιγμή, τα μάτια μου αρνούνταν να εστιάσουν. Το επόμενο λεπτό, το μυαλό μου πήρε μπροστά. Συνόψισα στα γρήγορα αυτή την ξαφνική, μεγάλη κρίση. Ο Φελίπε, πολύ πριν γνωριστούμε, ερχόταν στις Ηνωμένες Πολιτείες μερικές φορές το χρόνο για μικρά διαστήματα, εισάγοντας νόμιμα πολύτιμους λίθους και κοσμήματα από τη Βραζιλία και την Ινδονησία για να πουληθούν στις αμερικανικές αγορές. Η Αμερική καλοδεχόταν πάντα διεθνείς επιχειρηματίες όπως αυτός. Έφερναν στη χώρα εμπορεύματα και χρήματα. Σε αντάλλαγμα, ο Φελίπε είχε προκόψει στην Αμερική. Είχε βάλει τα παιδιά του (που τώρα ήταν ενήλικα) στα καλύτερα ιδιωτικά σχολεία της ~31~

Ελιζαμπεθ Γκιλμπερτ Αυστραλίας με τα χρήματα που κέρδιζε στην Αμερική τις δύο αυτές δεκαετίες. Η Αμερική ήταν το κέντρο της επαγγελματικής του ζωής, παρόλο που δεν είχε ζήσει ποτέ εκεί, παρά μόνο πολύ πρόσφατα. Αλλά όλα τα εμπορεύματα και οι επαφές του ήταν εδώ. Αν δεν μπορούσε να ξανάρθει στην Αμερική ποτέ, ουσιαστικά ήταν κατεστραμμένος επαγγελματικά. Για να μην αναφέρω το γεγονός ότι εγώ ζούσα στις Ηνωμένες Πολιτείες, ότι ο Φελίπε ήθελε να είναι μαζί μου και ότι λόγω της οικογένειας και της δουλειάς μου θα ήθελα πάντα να έχω ως βάση την Αμερική. Ο Φελίπε είχε γίνει μέλος της οικογένειάς μου. Τον είχαν αγκαλιάσει ζεστά οι γονείς, η αδελφή, οι φίλοι και ο κόσμος μου. Πώς θα συνεχίζαμε λοιπόν την κοινή μας ζωή αν εξοριζόταν για πάντα; Τι θα κάναμε; (Πού θα κοιμόμαστε εσύ κι εγώ; λένε οι στίχοι ενός μελαγχολικού, ινδιάνικου ερωτικού τραγουδιού. Στο ραγισμένο χείλος του αναποδογυρισμένου στερεώματος; Πού θα κοιμόμαστε εσύ κι εγώ;) «Με ποια δικαιολογία τον απελαύνετε;» ρώτησα τον αξιωματικό της Εθνικής Ασφάλειας, προσπαθώντας να φανώ αυταρχική. «Δεν πρόκειται για απέλαση με τη στενή έννοια, κυρία μου». Σε αντίθεση μ εμένα, ο αξιωματικός δεν χρειαζόταν να καταβάλει προσπάθεια για να φανεί αυταρχικός. Ήταν από φυσικού του. «Αρνούμεθα να του επιτρέψουμε την είσοδο στις Ηνωμένες Πολιτείες για το λόγο ότι τον τελευταίο χρόνο επισκέπτεται την Αμερική πάρα πολύ συχνά. Δεν ξεπερνάει ποτέ την προθεσμία της βίζας του, αλλά από όλα αυτά τα σούρτα φέρτα, φαίνεται ότι μένει μαζί σας στη Φιλαδέλφεια τρεις μήνες και μετά φεύγει στο εξωτερικό για να ξαναγυρίσει στις Ηνωμένες Πολιτείας αμέσως μετά». ~32~

Γαμοσ με το ζορι! Ήταν δύσκολο να διαφωνήσω, αφού αυτό ακριβώς έκανε ο Φελίπε. «Και είναι έγκλημα αυτό;» ρώτησα. «Όχι ακριβώς». «Είναι ή δεν είναι;» «Όχι, κυρία μου, δεν είναι έγκλημα. Γι αυτό δεν τον συλλαμβάνουμε. Αλλά η τρίμηνη απαιτούμενη βίζα που προσφέρει το κράτος στους υπηκόους φιλικών χωρών δεν στοχεύει σε άπειρες διαδοχικές εισόδους». «Μα εμείς δεν το ξέραμε» είπα. Τότε παρενέβη ο Φελίπε. «Για την ακρίβεια, κύριε, ένας υπάλληλος του Αλλοδαπών στη Νέα Υόρκη μού είπε κάποτε ότι μπορούσα να έρχομαι στις Ηνωμένες Πολιτείες όσο συχνά ήθελα, αρκεί να μην παραβίαζα την τρίμηνη βίζα». «Δεν ξέρω ποιος σας το είπε, αλλά δεν ισχύει». Ακούγοντας αυτό από τον αξιωματικό, θυμήθηκα μια προειδοποίηση που μου είχε πει κάποτε ο Φελίπε για τη διέλευση διεθνών συνόρων: «Μην το παίρνεις ποτέ επιπόλαια, αγάπη μου. Να θυμάσαι πάντα ότι ανά πάσα στιγμή, για οποιονδήποτε λόγο, οποιοσδήποτε συνοριοφύλακας στον κόσμο μπορεί να αποφασίσει να μην περάσεις». «Εσείς τι θα κάνατε αν ήσασταν στη θέση μας;» ρώτησα. Αυτό είναι ένα κόλπο που έμαθα να εφαρμόζω με τα χρόνια όποτε βρισκόμουν σε αδιέξοδο με κάποιον ασυγκίνητο υπάλληλο εξυπηρέτησης πελατών ή παγερό γραφειοκράτη. Διατυπώνοντας την ερώτηση μ αυτό τον τρόπο, καλείς το πρόσωπο που έχει όλη την εξουσία να σταθεί για μια στιγμή και να μπει στη θέση του ανίσχυρου προσώπου. Είναι μια διακριτική έκκληση συμπόνιας. Μερικές ~33~

Ελιζαμπεθ Γκιλμπερτ φορές βοηθάει. Για να είμαι όμως ειλικρινής, τις περισσότερες φορές δεν βοηθάει καθόλου. Εγώ πάντως ήμουν πρόθυμη να δοκιμάσω οτιδήποτε. «Να σας πω, αν ο φίλος σας θελήσει ποτέ να επιστρέψει στις Ηνωμένες Πολιτείες, θα χρειαστεί να εξασφαλίσει μια καλύτερη, μόνιμη βίζα. Αν ήμουν στη θέση σας, θα του εξασφάλιζα μία». «Ωραία λοιπόν» είπα. «Ποιος είναι ο πιο γρήγορος τρόπος να του εξασφαλίσω μια καλύτερη, μόνιμη βίζα;» Ο αξιωματικός της Εθνικής Ασφάλειας κοίταξε τον Φελίπε, ύστερα εμένα και μετά πάλι τον Φελίπε. «Ειλικρινά;» είπε. «Εσείς οι δυο πρέπει να παντρευτείτε». Η καρδιά μου ακούστηκε σχεδόν καθώς βούλιαξε. Μέσα στο μικροσκοπικό δωματιάκι, ένιωθα την καρδιά του Φελίπε να βουλιάζει μαζί με τη δική μου, αντηχώντας κι αυτή με τη σειρά της. Εκ των υστέρων, φαίνεται απίστευτο που αυτή η πρόταση με κατέλαβε εξ απροόπτου. Για όνομα του Θεού! Πρώτη φορά άκουγα για γάμους πράσινης κάρτας; Ίσως φαίνεται εξίσου απίστευτο που με δεδομένη την επείγουσα φύση του προβλήματός μας η συμβουλή περί γάμου μού προκάλεσε απόγνωση αντί για ανακούφιση. Θέλω να πω, τουλάχιστον μας είχαν δώσει μια λύση. Σωστά; Ωστόσο, η πρόταση με αιφνιδίασε. Και με πόνεσε. Είχα αποκλείσει από το μυαλό μου την ιδέα του γάμου σε τέτοιο βαθμό ώστε, ακούγοντας τη σκέψη να διατυπώνεται τώρα δυνατά, έπαθα σοκ. Ένιωθα περίλυπη, ηλίθια, δαρμένη, κουρασμένη και αποκολλημένη από κάποια θεμελιώδη πλευρά του είναι μου. Πάνω απ όλα όμως, ένιωθα παγιδευμένη. Ένιωθα πως ήμασταν και οι δυο ~34~

Γαμοσ με το ζορι! παγιδευμένοι. Το ιπτάμενο ψάρι και το πουλί που κολυμπούσε είχαν πιαστεί στο δίχτυ. Και η αφέλειά μου δυστυχώς όχι για πρώτη φορά στη ζωή μου με χτύπησε στο πρόσωπο σαν υγρό χαστούκι: Πόσο ανόητη ήμουν ώστε να φαντάζομαι ότι μπορούσαμε να ζήσουμε για πάντα τη ζωή μας όπως μας άρεσε; Για λίγη ώρα δεν μιλούσε κανείς, μέχρι που ο ανακριτής της Εθνικής Ασφάλειας, κοιτώντας τα σιωπηλά πρόσωπα των μελλοθάνατων, ρώτησε: «Συγγνώμη, παιδιά, αλλά τι πρόβλημα έχετε μ αυτήν τη λύση;». Ο Φελίπε έβγαλε τα γυαλιά του και έτριψε τα μάτια του, σημάδι απόλυτης εξάντλησης, όπως ήξερα από μακρά πείρα. Αναστέναξε και είπε: «Αχ, Τομ, Τομ, Τομ». Δεν είχα συνειδητοποιήσει ακόμη ότι αυτοί οι δύο μιλούσαν στον ενικό, αν και υποθέτω πως είναι επόμενο να συμβαίνει ύστερα από μια εξάωρη ανάκριση. Ειδικά όταν ο ανακρινόμενος ήταν ο Φελίπε. «Όχι, σοβαρά. Ποιο είναι το πρόβλημα;» ρώτησε ο αξιωματικός Τομ. «Προφανώς, εσείς οι δύο συζείτε ήδη. Προφανώς αγαπιέστε και δεν πρόκειται να παντρευτείτε κανέναν άλλον» «Αυτό που πρέπει να καταλάβεις, Τομ» εξήγησε ο Φελίπε γέρνοντας μπροστά και μιλώντας με οικειότητα που διέψευδε το πού βρισκόμασταν «είναι ότι η Λιζ κι εγώ είχαμε στο παρελθόν δύο φοβερά, πραγματικά φοβερά διαζύγια». Ο αξιωματικός Τομ έβγαλε ένα σιγανό ήχο, κάτι σαν απαλό, συμπονετικό «Οχ». Μετά έβγαλε τα γυαλιά κι έτριψε και τα δικά του μάτια. Κοίταξα ενστικτωδώς το τρίτο δάχτυλο του αριστερού του χεριού. Δεν φορούσε βέρα. Από το γυμνό αριστερό χέρι και την αυθόρμητη ~35~

Ελιζαμπεθ Γκιλμπερτ αντίδραση κουρασμένου ομοιοπαθούς έκανα μια γρήγορη διάγνωση: διαζευγμένος. Αποκεί και πέρα, η συνέντευξή μας έγινε σουρεαλιστική. «Μπορείτε πάντα να υπογράψετε ένα προγαμιαίο συμβόλαιο» πρότεινε ο αξιωματικός Τομ. «Εννοώ, αν φοβάστε να ξαναπεράσετε όλο τον οικονομικό κυκεώνα του διαζυγίου. Αν πάλι σας τρομάζουν τα θέματα σχέσης, ίσως θα ήταν καλή ιδέα ένας σύμβουλος γάμου». Εγώ άκουγα κατάπληκτη. Κοτζάμ εκπρόσωπος του τμήματος Εθνικής Ασφάλειας των Ηνωμένων Πολιτειών και μας έδινε συμβουλές γάμου; Στην αίθουσα ανακρίσεων; Στην καρδιά του Διεθνούς Αεροδρομίου Φορτ Γουόρθ του Ντάλας; Ξαναβρίσκοντας τη φωνή μου, πρότεινα αυτή την έξυπνη λύση: «Αξιωματικέ Τομ, τι θα λέγατε αν έβρισκα έναν τρόπο να προσλάβω τον Φελίπε αντί να τον παντρευτώ; Δεν θα μπορούσα να τον φέρω στην Αμερική ως υπάλληλό μου αντί ως σύζυγο;». Ο Φελίπε ανακάθισε και αναφώνησε: «Τι φοβερή ιδέα, αγάπη μου!». Ο αξιωματικός Τομ μάς κοίταξε παραξενεμένος. Μετά, ρώτησε τον Φελίπε: «Προτιμάς στ αλήθεια να έχεις αυτήν τη γυναίκα αφεντικό παρά σύζυγο;». «Ναι, Θεούλη μου!» Άκουγα σχεδόν τον αξιωματικό Τομ να συγκρατείται μετά βίας για να μην ρωτήσει: «Τι σόι άνθρωποι είσαστε εσείς, διάβολε;». Αλλά παραήταν επαγγελματίας για κάτι τέτοιο. Αντίθετα, ξερόβηξε και είπε: «Δυστυχώς, αυτό που μόλις προτείνατε δεν είναι νόμιμο σ αυτήν τη χώρα». Τα φτερά μας έπεσαν διαδοχικά για μια ακόμη φορά και βυθιστήκαμε σε καταθλιπτική σιωπή. Ύστερα από αρκετή ώρα, μίλησα πάλι εγώ. ~36~

Γαμοσ με το ζορι! «Εντάξει» είπα νικημένη. «Ας τελειώνουμε. Αν παντρευτώ τον Φελίπε τώρα αμέσως, εδώ στο γραφείο σας, θα τον αφήσετε να μπει σήμερα στη χώρα; Ίσως έχετε κανένα παρεκκλήσι εδώ στο αεροδρόμιο που θα μας κάνει». Υπάρχουν στιγμές στη ζωή που το πρόσωπο ενός συνηθισμένου ανθρώπου μπορεί να πάρει μια όψη σχεδόν θεϊκή, κι αυτό ακριβώς συνέβαινε τώρα. Ο αξιωματικός Τομ ένας βαριεστημένος Τεξανός αξιωματικός με κονκάρδα και κοιλιά μου χαμογέλασε με θλίψη, καλοσύνη και φωτεινή συμπόνια, εντελώς αταίριαστη μ αυτόν το μουχλιασμένο, απάνθρωπο χώρο. Ξαφνικά, μου φάνηκε σαν εφημέριος. «Αχ, όοοοχι» είπε γλυκά. «Φοβάμαι ότι αυτό δεν γίνεται». Φυσικά, τώρα που τα ξανασκέφτομαι όλ αυτά, συνειδητοποιώ ότι ο αξιωματικός Τομ ήξερε ήδη τι περίμενε εμένα και τον Φελίπε πολύ καλύτερα απ ό,τι μπορούσαμε να φανταστούμε εμείς. Ήξερε ότι η εξασφάλιση μιας επίσημης βίζας σε ένα μνηστήρα, ύστερα από ένα «συνοριακό επεισόδιο» σαν το δικό μας, δεν ήταν αστεία υπόθεση. Ο αξιωματικός Τομ προέβλεπε όλα τα βάσανα που μας περίμεναν τώρα: από τους δικηγόρους σε τρεις χώρες σε τρεις ηπείρους για την ακρίβεια που θα έπρεπε να ετοιμάσουν όλα τα απαραίτητα έγγραφα μέχρι τις αναφορές της ομοσπονδιακής αστυνομίας που θα απαιτούσε κάθε χώρα από την οποία είχε περάσει ποτέ ο Φελίπε μέχρι τις στοίβες προσωπικών επιστολών, φωτογραφιών και άλλων προσωπικών αναμνηστικών που έπρεπε να συγκεντρώσουμε τώρα για να αποδείξουμε ότι η σχέση μας ήταν πραγματική. (Η εξοργιστική ειρωνεία ήταν ότι περιλαμβάνονταν και στοιχεία όπως κοινοί τραπεζικοί λογαριασμοί, λεπτομέρειες που είχαμε περάσει των παθών ~37~

Ελιζαμπεθ Γκιλμπερτ μας τον τάραχο για να κρατήσουμε ξεχωριστά.) Μέχρι τα δακτυλικά αποτυπώματα, τους εμβολιασμούς, τις ακτινογραφίες θώρακος για τυχόν φυματίωση, τις συνεντεύξεις σε αμερικανικές πρεσβείες του εξωτερικού, το μητρώο αρρένων από τη στρατιωτική θητεία του Φελίπε στη Βραζιλία που έπρεπε να ξετρυπώσουμε ύστερα από τριάντα πέντε χρόνια. Μέχρι τη διάρκεια και τα έξοδα της παραμονής του Φελίπε εκτός Αμερικής όσο εξελισσόταν αυτή η διαδικασία. Μέχρι το χειρότερο τη φρικτή αβεβαιότητα του να μην ξέρουμε αν όλες αυτές οι προσπάθειες αρκούσαν, που σημαίνει ότι δεν ξέραμε αν η κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών (που σ αυτή την περίπτωση συμπεριφερόταν μάλλον σαν ένας αυστηρός πατέρας παλαιών αρχών) θα δεχόταν ποτέ αυτό τον άνθρωπο ως σύζυγό μου, εμένα, της ζηλότυπα φυλαγμένης, γνήσιας Αμερικανίδας κόρης του. Ο αξιωματικός Τομ λοιπόν τα ήξερε όλ αυτά και το γεγονός ότι μας έδειχνε συμπόνια γι αυτό που θα περνούσαμε ήταν μια απροσδόκητη εκδήλωση καλοσύνης, σε μια κατά τα άλλα καταστροφική κατάσταση. Πριν απ αυτήν τη στιγμή, δεν φανταζόμουν ποτέ τον εαυτό μου να επαινεί γραπτά ένα μέλος του τμήματος Εθνικής Ασφάλειας για την προσωπική του ευαισθησία, κι αυτό υπογραμμίζει πόσο αλλόκοτη είχε γίνει η όλη κατάσταση. Εδώ όμως πρέπει να σας πω ότι ο αξιωματικός Τομ μάς έκανε κι άλλο ένα καλό. (Αυτό πριν βάλει στον Φελίπε χειροπέδες και τον πάει στις φυλακές της κομητείας του Ντάλας, όπου τον άφησε όλη νύχτα σ ένα κελί γεμάτο κανονικούς κακοποιούς.) Η χειρονομία που έκανε ο αξιωματικός Τομ ήταν η εξής: Με άφησε μόνη με τον Φελίπε στην αίθουσα ανακρίσεων δύο ολόκληρα λεπτά για να μπορέσουμε να αποχαιρετιστούμε κατ ιδίαν. ~38~

Γαμοσ με το ζορι! Όταν έχεις δύο μόνο λεπτά να πεις αντίο στο πρόσωπο που αγαπάς περισσότερο στον κόσμο και δεν ξέρεις πότε θα το ξαναδείς, μπορεί να φτάσεις σε αδιέξοδο από την προσπάθεια να πεις, να κάνεις και να κανονίσεις τα πάντα μεμιάς. Στα δύο λοιπόν λεπτά που μείναμε μόνοι στην αίθουσα ανακρίσεων, καταστρώσαμε βιαστικά και ξέπνοα ένα σχέδιο. Εγώ θα γύριζα στη Φιλαδέλφεια, θα άδειαζα το νοικιασμένο σπίτι μας, θα αποθήκευα όλα τα πράγματά μας, θα έβρισκα ένα δικηγόρο ειδικευμένο σε θέματα αλλοδαπών και θα έβαζα μπροστά τη νόμιμη διαδικασία. Φυσικά, ο Φελίπε θα πήγαινε στη φυλακή. Μετά θα τον έστελναν στην Αυστραλία, έστω κι αν δεν θα τον «απήλαυναν» με τη στενή έννοια του όρου. (Συγχωρέστε με, σας παρακαλώ, που χρησιμοποιώ τη λέξη «απελαύνω» σ αυτό το βιβλίο, αλλά εξακολουθώ να μην ξέρω τι άλλο να πω όταν πετούν έναν άνθρωπο από μια χώρα.) Επειδή ο Φελίπε δεν είχε πια στην Αυστραλία τίποτα, ούτε σπίτι ούτε οικονομικές προοπτικές, θα κανόνιζε το συντομότερο δυνατό να πάει να ζήσει κάπου αλλού πιθανόν στη Νοτιοανατολική Ασία κι εγώ θα πήγαινα να τον βρω σ αυτή την πλευρά του πλανήτη μόλις δρομολογούσα τα πράγματα. Εκεί θα περιμέναμε μαζί να λήξει αυτή η άγνωστης διάρκειας αβεβαιότητα. Κι ενώ ο Φελίπε σημείωνε τα τηλέφωνα του δικηγόρου, των ενήλικων παιδιών του και των συνεταίρων του, ώστε να τους ενημερώσω όλους για την κατάσταση, εγώ άδειασα την τσάντα μου, ψάχνοντας μανιωδώς τα πράγματα που θα μπορούσα να του δώσω ώστε να νιώθει πιο άνετα στη φυλακή: τσίχλες, όλα μου τα μετρητά, ένα μπουκάλι νερό, μια φωτογραφία μας κι ένα μυθιστόρημα που διάβαζα στο αεροπλάνο με τον αρκετά ταιριαστό τίτλο Η πράξη αγάπης των ανθρώπων. ~39~

Ελιζαμπεθ Γκιλμπερτ Τότε, τα μάτια του Φελίπε βούρκωσαν και είπε: «Σ ευχαριστώ που ήρθες στη ζωή μου. Ό,τι και να γίνει τώρα, ό,τι και να αποφασίσεις να κάνεις στη συνέχεια, να ξέρεις πως μου χάρισες τα δύο πιο ευτυχισμένα χρόνια της ζωής μου και δεν θα σε ξεχάσω ποτέ». Ξαφνικά, σκέφτηκα: Θεούλη μου, ο άνθρωπος πιστεύει ότι τώρα μπορεί να τον παρατήσω. Η αντίδρασή του με κατέπληξε και με συγκίνησε, πάνω απ όλα όμως με έκανε να ντραπώ. Από τη στιγμή που ο αξιωματικός Τομ είχε προτείνει τη λύση, δεν μου πέρασε στιγμή από το μυαλό ότι δεν θα παντρευόμουν τον Φελίπε για να τον γλιτώσω από την εξορία. Προφανώς όμως είχε περάσει από το δικό του μυαλό ότι μπορεί να τον εγκατέλειπα τώρα. Φοβόταν πραγματικά ότι μπορεί να τον παρατούσα, να τον άφηνα έρημο και μονάχο, ανίσχυρο και άφραγκο. Τέτοια εντύπωση του είχα δώσει, λοιπόν; Με θεωρούσε έστω στα στενά πλαίσια της μικρής ερωτικής μας ιστορίας σαν κάποια που εγκαταλείπει το σκάφος με το πρώτο εμπόδιο; Αλλά οι φόβοι του Φελίπε ήταν άραγε εντελώς αδικαιολόγητοι με δεδομένο το παρελθόν μου; Αν η κατάστασή μας ήταν αντίστροφη, εγώ δεν θα αμφέβαλα ούτε στιγμή για τη σταθερότητα της αφοσίωσής του ή την προθυμία του να θυσιάσει κυριολεκτικά τα πάντα για χάρη μου. Μπορούσε άραγε να είναι κι αυτός σίγουρος για την ίδια σταθερότητα εκ μέρους μου; Έπρεπε να παραδεχτώ ότι, αν αυτά τα γεγονότα είχαν συμβεί δέκα ή δεκαπέντε χρόνια νωρίτερα, ήταν μάλλον σίγουρο ότι θα είχα εγκαταλείψει το σύντροφό μου στην τύχη του. Λυπάμαι που ομολογώ ότι στα νιάτα μου είχα ελάχιστα καλή φήμη (αν είχα), ενώ η επιπολαιότητα και η απερισκεψία ήταν η σπεσιαλιτέ μου. Τώρα όμως με ενδιαφέρει να είμαι καλός χαρακτήρας και όσο μεγαλώνω ~40~

Γαμοσ με το ζορι! τόσο περισσότερο μετράει αυτό. Εκείνη τη στιγμή λοιπόν και είχα μόνο μία στιγμή μόνη με τον Φελίπε έκανα το μοναδικό σωστό πράγμα γι αυτό τον άνθρωπο που λάτρευα. Του ορκίστηκα, υπογραμμίζοντας τις λέξεις στο αυτί του ώστε να καταλάβει την ειλικρίνειά μου, πως δεν θα τον άφηνα, πως θα έκανα ό,τι χρειαζόταν για να φτιάξουν τα πράγματα και πως, αν δεν έφτιαχναν στην Αμερική, θα μέναμε οπωσδήποτε μαζί, κάπου, σε οποιοδήποτε μέρος του κόσμου χρειαζόταν. Ο αξιωματικός Τομ γύρισε στο δωμάτιο. Την τελευταία στιγμή, ο Φελίπε μού ψιθύρισε: «Σ αγαπάω πολύ, μέχρι που θα σε παντρευτώ». «Κι εγώ σε αγαπάω πολύ, μέχρι που θα σε παντρευτώ» υποσχέθηκα. Μετά, οι καλοί άνθρωποι της Εθνικής Ασφάλειας μας χώρισαν, έβαλαν στον Φελίπε χειροπέδες και τον πήραν πρώτα για τη φυλακή και μετά για την εξορία. Διαβάστε τη συνέχεια στο βιβλίο. ~41~