ΔIOIKHTIKH ENHMEPΩΣH 65 ΥΠHPEΣIEΣ ΠPΩTOBAΘMIAΣ ΦPONTIΔAΣ YΓEIAΣ ΣE ΕΛΛAΔA KAI Η.Π.Α. Των: Δρακοπούλου Μαριάννας, Ρόκα Βασιλικής, Αποστολάρα Παρασκευής, Αθανασοπούλου Μαρίας, Φώτη Θεοφάνη, Καλοκαιρινού Αθηνάς Εισαγωγή Το κίνημα της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας (ΠΦΥ) ξεκίνησε το 1977 στο 30ο συνέδριο του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) στο οποίο τέθηκε ως στόχος ό- λοι οι πολίτες του κόσμου να απολαμβάνουν τέτοιο επίπεδο υγείας ώστε να ζουν, κοινωνικά και οικονομικά, παραγωγική ζωή. Στο διεθνές συνέδριο του 1978 στην περιοχή της Alma Ata της πρώην Σοβιετικής Ένωσης αποφασίστηκε ότι αυτός ο στόχος ήταν ε- φικτός μέσω της ΠΦΥ με το σύνθημα Υγεία για όλους ως το 2000. Ο ορισμός της ΠΦΥ που προέρχεται από τη διακήρυξη της Alma Ata, η οποία αποτελεί τη βάση της στρατηγικής και της παγκόσμιας εξέλιξής της, έχει υιοθετηθεί από τον ΠΟΥ και είναι ο εξής 1. Η ΠΦΥ είναι ουσιαστικά φροντίδα υγείας βασισμένη σε πρακτικές, επιστημονικά ορθές και κοινωνικά αποδεκτές μεθόδους και τεχνολογία η οποία προσφέρεται σε όλα τα άτομα και όλες τις οικογένειες μιας κοινότητας μέσω της πλήρους συμμετοχής τους και σε κόστος που ανταποκρίνεται στις οικονομικές δυνατότητες της κοινότητας και της χώρας σε κάθε στάδιο της ανάπτυξής τους σύμφωνα με πνεύμα αυτοδυναμίας και αυτοδιάθεσης. Επιπλέον, στη διακήρυξη αναφέρεται ότι η ΠΦΥ είναι το πρώτο επίπεδο επαφής των ατόμων, των οικογενειών και της κοινότητας με το εθνικό σύστημα υγείας φέρνοντας τη φροντίδα υγείας όσο πιο κοντά γίνεται στο χώρο που οι άνθρωποι ζουν και εργάζονται και αποτελεί το πρώτο στοιχείο μιας συνεχιζόμενης διαδικασίας φροντίδας υ- Η Δρακοπούλου Μαριάννα είναι Νοσηλεύτρια ΠΕ, MSc,Υποψήφια Διδάκτωρ ΕΚΠΑ, ΠΓΝΑ Έλενα Βενιζέλου. Η Ρόκα Βασιλική είναι Αξιωματικός (ΥΝ)ΠΝ, MSc,Υποψήφια Διδάκτωρ ΕΚΠΑ, Ναυτικό Νοσοκομείο Αθηνών. Η Αποστολάρα Παρασκευή είναι Νοσηλεύτρια ΠΕ, MSc,Υποψήφια Διδάκτωρ ΕΚΠΑ, ΓΝ Παίδων Πεντέλης. Η Αθανασοπούλου Μαρία είναι Νοσηλεύτρια ΠΕ, MSc, ΠΓΝΑ Έλενα Βενιζέλου. Ο Φώτης Θεοφάνης είναι Σμηναγός Νοσηλευτής, MSc, Διδάκτωρ ΕΚΠΑ, 251 Γενικό Νοσοκομείο Αεροπορίας. Η Καλοκαιρινού Αθηνά είναι Αναπληρώτρια Καθηγήτρια,Τμήμα Νοσηλευτικής, Πανεπιστήμιο Αθηνών.
66 ΔIOIKHTIKH ENHMEPΩΣH γείας. Δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στην εκπαίδευση, στην αγωγή και στην προαγωγή της υγείας, στην ενδυνάμωση και αυτοδυναμία των ατόμων και οικογενειών μέσω της συνεργασίας με την ομάδα φροντίδας υγείας για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής 2. H πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας στην Ελλάδα Με τη σύσταση του Εθνικού Συστήματος Υγείας (ΕΣΥ) (νόμος 1397/1983) η περίθαλψη στο άρθρο 5 παράγραφος 1 διακρίνεται σε εξωνοσοκομειακή (πρωτοβάθμια), που παρέχεται από τα κέντρα υγείας, τα περιφερειακά ιατρεία τους και τα εξωτερικά ιατρεία των νοσοκομείων και σε νοσοκομειακή (δευτεροβάθμια) που παρέχεται α- πό τα νοσοκομεία 3. Στην ελληνική νομοθεσία οι νόμοι που επίσης αναφέρονται στην ΠΦΥ είναι ο 2071/1992, άρθρο 12, ο 2519/1997, άρθρο 31 και ο 3235/2004. Από τους παραπάνω νόμους μόνο ο 3235/2004 αφορά αποκλειστικά στην ΠΦΥ, ενώ οι προηγούμενοι αναφέρονται γενικά στη σύσταση και στον εκσυγχρονισμό του ΕΣΥ 4,5,6. Ο σκοπός, η έννοια και το περιεχόμενο της ΠΦΥ στην Ελλάδα ορίζονται στο άρθρο 1 του νόμου 3235/2004. Συγκεκριμένα αναφέρεται ότι: 1. Ως Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας (ΠΦΥ) στο πλαίσιο εφαρμογής του νόμου αυτού, νοείται το σύστημα παροχής σε ατομικό και οικογενειακό επίπεδο δέσμης βασικών και ολοκληρωμένων υπηρεσιών φροντίδας υγείας. 2. Η Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας (ΠΦΥ) αποτελεί το πρώτο σημείο επαφής του α- τόμου με το σύστημα υγείας της χώρας, του οποίου αποτελεί αναπόσπαστο μέρος και υπηρετεί τους γενικούς και ειδικούς στόχους του. 3. Η Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας (ΠΦΥ) περιλαμβάνει: Τις υπηρεσίες υγείας που δεν απαιτούν εισαγωγή σε νοσηλευτικό ίδρυμα Την εκτίμηση των αναγκών υγείας των πολιτών, το σχεδιασμό και υλοποίηση μέτρων για την πρόληψη των νοσημάτων και την προαγωγή υγείας Τον οικογενειακό προγραμματισμό Τις απαραίτητες υποδομές για την εξασφάλιση και τη διαχείριση όλων των ιατρικών πληροφοριών και δεδομένων του πληθυσμού Την οδοντιατρική φροντίδα με έμφαση στην προληπτική οδοντιατρική Τις υπηρεσίες μετανοσοκομειακής φροντίδας και τις υπηρεσίες αποκατάστασης Την παρακολούθηση χρονίως πασχόντων για τους οποίους δεν απαιτείται νοσηλεία σε νοσοκομείο Τις υπηρεσίες κοινωνικής φροντίδας. 4. Το κράτος με στόχο την κοινωνική ανάπτυξη και τη διατήρηση της κοινωνικής συνοχής εξασφαλίζει σε όλους τους κατοίκους της επικράτειας την πρόσβαση σε μια ε- παρκή δέσμη υπηρεσιών Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας (ΠΦΥ). 5. Το σύστημα παροχής Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας (ΠΦΥ) αποσκοπεί στην ικανοποίηση των παρακάτω αρχών: Της ισότητας στην πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας για όλους τους κατοίκους της χώρας Της ισότητας στη φροντίδα, που επιτρέπει τη διαχείριση οξέων και χρόνιων προβλημάτων υγείας από τον ίδιο ιατρό ή ομάδα ιατρών στη διάρκεια του χρόνου Της ολοκληρωμένης φροντίδας, δηλαδή της διαχείρισης των πιο συχνών νοσημάτων και προβλημάτων υγείας, καθώς και των πιο σημαντικών παραγόντων κινδύνου της υγείας, στο ιδιαίτερο περιβάλλον του ενδιαφερομένου
ΔIOIKHTIKH ENHMEPΩΣH 67 Του προσανατολισμού του συστήματος στο άτομο και στην οικογένειά του, μέσω μιας ελεγχόμενης και συντονισμένης παροχής φροντίδων Της διαχείρισης ιατρο ασφαλιστικών δεδομένων και πληροφοριών, με τρόπο που εξασφαλίζει την άμεση διαθεσιμότητα των πληροφοριών σε όλα τα σημεία του συστήματος υγείας αλλά και την εμπιστευτικότητά τους Της διαφύλαξης του δικαιώματος της ελεύθερης επιλογής οικογενειακού και προσωπικού ιατρού στο πλαίσιο του προγραμματισμού πρόσβασης στο σύστημα υγείας. Επίσης, στο άθρο 2 παράγραφος 1 του ίδιου νόμου αναφέρεται ότι: 1. Η Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας (ΠΦΥ) παρέχεται από: Τα Κέντρα Υγείας του Ε. Σ.Υ. και τα Περιφερειακά τους Ιατρεία Τις μονάδες Πρωτοβάθμιας Φροντίδας των Οργανισμών Κοινωνικής Ασφάλισης ( Ο. Κ. Α. ), που μετονομάζονται σε Κέντρα Υγείας του οικείου Ο. Κ. Α. Τα εξωτερικά ιατρεία των νοσοκομείων του Ε. Σ.Υ. Τις μονάδες παροχής Υπηρεσιών Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης, καθώς και Από άλλους φορείς που συνδέονται οργανωτικά ή λειτουργικά με τις Υπηρεσίες του Ε. Σ.Υ 6. Κέντρα Υγείας Τα Κέντρα Υγείας στην Ελλάδα Υπηρεσία μέσω της οποίας στηρίζεται και προωθείται η στρατηγική της ΠΦΥ είναι τα κέντρα υγείας. Η σύστασή τους έγινε με το νόμο 1397/1983. Συγκεκριμένα στο άρθρο 14 του νόμου αναφέρεται ότι: 1. Με κοινή απόφαση των Υπουργών Προεδρίας της Κυβέρνησης, Οικονομικών και Υγείας και Πρόνοιας συνιστώνται σε κάθε νομό κέντρα υγείας ως αποκεντρωμένες οργανικές μονάδες των νοσοκομείων του νομού και περιφερειακά ιατρεία, ως αποκεντρωμένες μονάδες των κέντρων υγείας. Με την ίδια απόφαση ορίζονται η έδρα του κάθε κέντρου υγείας και η περιοχή ευθύνης του, η έδρα και η περιοχή ευθύνης των περιφερειακών ιατρείων του και συνιστώνται οι θέσεις του προσωπικού του, που προσθέτονται στις θέσεις που προβλέπονται στον οργανισμό του νοσοκομείου στο ο- ποίο υπάγεται το κέντρο υγείας. Η έδρα κάθε κέντρου υγείας ορίζεται με κριτήριο την ισόρροπη εξυπηρέτηση των κατοίκων της περιοχής. Τα περιφερειακά ιατρεία των κέντρων υγείας διακρίνονται σε ιατρεία με ορισμένες ημέρες και ώρες λειτουργίας και σε ιατρεία 24ωρης ετοιμότητας. Κριτήριο για τον καθορισμό της έδρας περιφερειακού ιατρείου 24ωρης ετοιμότητας αποτελεί η εξασφάλιση παροχής υπηρεσιών υγείας σε κατοίκους περιοχών με ειδικές χωροταξικές συνθήκες και δύσκολη συγκοινωνιακή πρόσβαση στο κέντρο υγείας. 2. Οι δαπάνες λειτουργίας των κέντρων υγείας και των περιφερειακών ιατρείων τους βαρύνουν τον προϋπολογισμό του οικείου νοσοκομείου, στον οποίο και εγγράφονται κάθε χρόνο πιστώσεις για το σκοπό αυτό σε ιδιαίτερο φορέα και κωδικούς αριθμούς. 3. Με απόφαση του Υπουργού Υγείας και Πρόνοιας ύστερα από γνώμη του Κ.Ε.Σ.Υ., εκδίδεται ενιαίος εσωτερικός κανονισμός λειτουργίας των κέντρων υγείας και των περιφερειακών ιατρείων τους με τον οποίο ορίζονται ο τρόπος και η διαδικασία πα-
68 ΔIOIKHTIKH ENHMEPΩΣH ροχής των υπηρεσιών τους, τα καθήκοντα και οι υποχρεώσεις του προσωπικού τους και κάθε άλλη σχετική λεπτομέρεια 3. Επιπλέον, σκοπός των κέντρων υγείας του νόμου 1397/1983 άρθρο 15, όπως τροποποιήθηκε στο άρθρο 16 του νόμου 2071/1992 είναι: Η παροχή πρωτοβάθμιας φροντίδας στο σύνολο του πληθυσμού της περιοχής ευθύνης τους και όσους προσωρινά διαμένουν σε αυτήν Η εφαρμογή των προγραμμάτων αγωγής υγείας και πρόληψης του Υπουργείου Υγείας, Πρόληψης και Κοινωνικών Ασφαλίσεων Η νοσηλεία και παρακολούθηση των αρρώστων που βρίσκονται στο στάδιο της α- νάρρωσης ή μετά την έξοδό τους από το νοσοκομείο στο σπίτι Η παροχή πρώτων βοηθειών και η νοσηλεία σε έκτακτες περιπτώσεις έως τη διακομιδή των αρρώστων στο νοσοκομείο Η διακομιδή των αρρώστων με ασθενοφόρο, αυτοκίνητο ή οποιοδήποτε άλλο μέσο μεταφοράς σε έκτακτες περιπτώσεις στο κέντρο υγείας ή στο νοσοκομείο Η παροχή υπηρεσιών οδοντιατρικής φροντίδας Η άσκηση προληπτικής ιατρικής ή οδοντιατρικής Η ιατρο κοινωνική και επιδημιολογική έρευνα Η ιατρική της εργασίας Η παροχή υπηρεσιών σχολικής υγείας Η ενημέρωση και διαφώτιση για θέματα οικογενειακού προγραμματισμού, με διαλέξεις και επιστημονικές συναντήσεις Η εκπαίδευση των ιατρών και του νοσηλευτικού προσωπικού Η παροχή υπηρεσιών κοινωνικής φροντίδας Η παροχή φαρμάκων στους δικαιούχους αν δε λειτουργεί φαρμακείο στην περιοχή τους, καθοριζόμενης της περιοχής με απόφαση του οικείου νομάρχη Η συνεργασία με την τοπική αυτοδιοίκηση καθώς και με ιατρούς ελεύθερους επαγγελματίες της περιοχής για αποδοτικότερη προσφορά υπηρεσιών πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας και πρόληψης 4 Αξίζει να σημειωθεί ότι στα άρθρα 17 και 18 του νόμου 1397/1983 τα κέντρα υγείας διακρίνονται σε Κέντρα Υγείας Αστικών Περιοχών και Κέντρα Υγείας μη Αστικών Περιοχών ενώ στο άρθρο 19 παράγραφος 1 καθορίζεται ότι τα Κέντρα Υγείας βρίσκονται σε άμεση επιστημονική, νοσηλευτική, εκπαιδευτική και λειτουργική σύνδεση με το Νοσοκομείο στο οποίο υπάγονται οργανικά και διοικητικά 3. Με το νόμο 2071/1992 συστάθηκε στα Κέντρα Υγείας Νοσηλευτική Υπηρεσία, εκτός της Ιατρικής, για την κάλυψη των νοσηλευτικών αναγκών του πληθυσμού επί 24ώρου βάσεως, όπου προΐσταται νοσηλευτής / τρια ΠΕ ή ΤΕ 4. Στο άρθρο 31 του νόμου 2519/1997 συνίστανται τα δίκτυα ΠΦΥ. Έτσι, για τη διαμόρφωση ενιαίου πλαισίου παροχής Υπηρεσιών Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας στην κατεύθυνση της λειτουργίας Ενιαίου Φορέα Υγείας (Ε. Φ.Υ.), μονάδες Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας του Ε. Σ.Υ., των Ασφαλιστικών Οργανισμών και Ταμείων, των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης ή άλλων Ν. Π. Δ. Δ., οργανώνονται και λειτουργούν ως Δίκτυα παροχής υπηρεσιών Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας και διασυνδέονται λειτουργικά και επιστημονικά με νοσοκομεία του Ε. Σ.Υ. Οι όροι και οι προϋποθέσεις οργάνωσης και λειτουργίας των Δικτύων, καθώς και της παροχής υπηρεσιών στον πληθυσμό της περιοχή τους ορίζονται με κοινή απόφαση των Υπουργών Οικονομικών, Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων και Υγείας και Πρόνοιας.
ΔIOIKHTIKH ENHMEPΩΣH 69 Ως Δίκτυα λειτουργούν ένα ή περισσότερα Κέντρα Υγείας ή Πολυϊατρεία και κατά περίπτωση περιφερειακά ιατρεία τους. Σε κάθε Δίκτυο προσφέρουν υπηρεσία και οικογενειακοί ιατροί. Με απόφαση των Υπουργών Οικονομικών και Υγείας και Πρόνοιας ύ- στερα από γνώμη του ΣΥ. Σ. Ε. Δ.ΥΠ.Υ. καθορίζεται ο πληθυσμός και τα όρια ευθύνης και προσδιορίζεται η αναγκαία στελέχωση και τεχνολογική υποδομή κάθε Δικτύου α- νάλογα με τον πληθυσμό ευθύνης τους και τις ιδιαιτερότητες κάθε περιοχής. Στα Δίκτυα παρέχονται υπηρεσίες από γιατρούς γενικής ιατρικής, παιδιατρικής, παθολογίας, άλλων βασικών ιατρικών ειδικοτήτων, οδοντιάτρους, νοσηλευτές, επισκέπτες υγείας, κοινωνικούς λειτουργούς και λοιπό προσωπικό 5. Με το νόμο 3235/2004 θεσπίζονται ειδικές πρόσθετες υπηρεσίες στα Κέντρα Υγείας. Συγκεκριμένα στο άρθρο 3 αναφέρεται ότι: 1. Στα Κέντρα Υγείας, στα περιφερειακά ιατρεία και στα πολυδύναμα περιφερειακά ιατρεία λειτουργεί σύστημα προγραμματισμού επισκέψεων με χρήση σύγχρονων μέσων ηλεκτρονικής και τηλεφωνικής επικοινωνίας. Το σύστημα αυτό καταγράφει α- ναλυτικά δεδομένα σε σχέση με τη ζήτηση των υπηρεσιών και τις προγραμματισμένες και διενεργηθείσες πράξεις. 2. Στις μονάδες υγείας της προηγούμενης παραγράφου που καλύπτουν απομακρυσμένες και δυσπρόσιτες περιοχές λειτουργεί σύστημα τηλεϊατρικής υποστήριξης, μετά α- πό σχετική μελέτη σκοπιμότητας, καθώς και μελέτη κόστους, που διενεργούνται από τις αρμόδιες υπηρεσίες των Πε. Σ.Υ. Π. και εγκρίνονται από τα οικεία Διοικητικά τους Συμβούλια. 3. Οι μονάδες υγείας της πρώτης παραγράφου του άρθρου αυτού μεριμνούν για την παροχή υπηρεσιών Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας στο σπίτι, για την παροχή υπηρεσιών ημερήσιας νοσηλείας, υπηρεσιών μετανοσοκομειακής φροντίδας και φυσικής αποκατάστασης και αποθεραπείας σε ειδικές κατηγορίες πληθυσμού ή σε ειδικές περιπτώσεις ασθενειών. Οι προϋποθέσεις και οι περιπτώσεις παροχής των υπηρεσιών αυτών, καθώς και το είδος αυτών καθορίζονται αναλόγως των τοπικών και γεωγραφικών συνθηκών με απόφαση του Διοικητικού Συμβουλίου του οικείου Πε. Σ.Υ. Π.. 4. Τα Κέντρα Υγείας του Ε. Σ.Υ. και των Οργανισμών Κοινωνικής Ασφάλισης λειτουργούν σε εικοσιτετράωρη βάση 6. Επιπλέον, αξίζει να αναφερθεί ότι στο άρθρο 4 του ίδιου νόμου καθορίζεται πως: 1. Για την ίδρυση και λειτουργία των Κέντρων Υγείας του Ε. Σ.Υ. και των Οργανισμών Κοινωνικής Ασφάλισης απαιτείται έγκριση σκοπιμότητας από τον Υπουργό Υγείας και Πρόνοιας, έπειτα από γνώμη του οικείου Πε. Σ.Υ. Π.. 2. Για την έγκριση σκοπιμότητας λαμβάνονται υπόψη τα εξής στοιχεία: η αναγκαιότητα της ίδρυσης, τα πληθυσμιακά δεδομένα και ιδίως ο βαθμός συγκέντρωσης και αύξησης του πληθυσμού της περιοχής στην οποία προτείνεται η ίδρυση, η γειτνίαση με υπάρχουσες τέτοιες μονάδες, οι συνθήκες οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης της περιοχής, η γειτνίαση με νοσηλευτικές μονάδες και η επέκταση του συστήματος παροχής Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας. 3. Με κοινή απόφαση των Υπουργών Οικονομίας και Οικονομικών,Υγείας και Πρόνοιας και του καθ ύλην αρμόδιου κάθε φορά Υπουργού καθορίζονται οι προϋποθέσεις και η διαδικασία ίδρυσης και λειτουργίας νέων Κέντρων Υγείας του Ε. Σ.Υ. και των Οργανισμών Κοινωνικής Ασφάλισης, οι όροι λειτουργίας τους, η στελέχωσή τους κατά κατηγορίες ιατρικού, παραϊατρικού, επιστημονικού, διοικητικού και λοι-
70 ΔIOIKHTIKH ENHMEPΩΣH πού προσωπικού, το είδος και το επίπεδο των παρεχόμενων από αυτούς υπηρεσιών, καθώς και κάθε άλλη σχετική λεπτομέρεια 6. Κρίνεται εξαιρετικά σημαντικό να αναφερθεί ότι στο άρθρο 8 του νόμου 3235/2004 γίνεται για πρώτη φορά αναφορά στο Έργο Νοσηλευτή ΠΦΥ. Συγκεκριμένα αναφέρεται ότι: 1. Κάθε οικογενειακός ή προσωπικός ιατρός Κέντρου Υγείας του Ε. Σ.Υ. ή των Ο. Κ. Α. συνεπικουρείται στο έργο του από νοσηλευτές και επισκέπτες Υγείας που υπηρετούν στα Κέντρα Υγείας αυτά. 2. Οι νοσηλευτές δύνανται να παρέχουν νοσηλευτικές υπηρεσίες και στο σπίτι του α- σθενούς σε ειδικές κατηγορίες πληθυσμού ή σε ειδικές περιπτώσεις ασθενειών. 3. Στις περιπτώσεις της παραγράφου 4 του άρθρου 7 του νόμου αυτού, ιδιώτες νοσηλευτές και επισκέπτες υγείας μπορούν να συνεπικουρούν τον οικογενειακό και προσωπικό ιατρό στο έργο του και να παρέχουν υπηρεσίες και στο σπίτι του ασθενούς ειδικές σε κατηγορίες πληθυσμού ή σε ειδικές περιπτώσεις ασθενειών, έπειτα από σχετική απόφαση του ασφαλιστικού οργανισμού του δικαιούχου. 4. Με απόφαση του Υπουργού Υγείας και Πρόνοιας καθορίζεται η διαδικασία ανάθεσης καθηκόντων νοσηλευτή Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας σε νοσηλευτές ή και ε- πισκέπτες υγείας των Κέντρων Υγείας του Ε. Σ.Υ., ο τρόπος παροχής υπηρεσιών και το περιεχόμενό τους, καθώς και κάθε άλλη αναγκαία λεπτομέρεια. Με κοινή απόφαση των Υπουργών Υγείας και Πρόνοιας και Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων καθορίζεται ο τρόπος λειτουργίας του θεσμού στα Κέντρα Υγείας των Ο. Κ. Α 6. Επιπλέον, το άρθρο 9 του ίδιου νόμου αναφέρεται στον ιατρικό ηλεκτρονικό φάκελο και στην ηλεκτρονική κάρτα υγείας. Έτσι, καθορίζεται ότι: 1. Ο ηλεκτρονικός ιατρικός φάκελος κάθε πολίτη της χώρας αποτελείται από ιατρικές πληροφορίες που παράγονται γι αυτόν, σε οποιονδήποτε φορέα παροχής υπηρεσιών υγείας. 2. Σε κάθε Κέντρο Υγείας εγκαθίσταται πλήρης υποδομή για την τήρηση και ενημέρωση στοιχείων του ηλεκτρονικού ιατρικού φακέλου και για την πρόσβαση σε στοιχεία τα οποία τηρούνται σε άλλους φορείς παροχής υπηρεσιών υγείας όλων των κατοίκων που υπάγονται σε αυτό. Αντίστοιχη υποδομή οφείλουν να διαθέτουν και τα ιατρεία των ιδιωτών οικογενειακών ή και προσωπικών ιατρών, που έχουν σχετική σύμβαση με ασφαλιστικούς οργανισμούς. 3. Ο οικογενειακός και προσωπικός ιατρός υποχρεούται να ενημερώνει τους ηλεκτρονικούς ιατρικούς φακέλους των ασφαλισμένων που τον έχουν επιλέξει με τις πληροφορίες οι οποίες παράγονται από τον ίδιο. 4. Εισάγεται η ηλεκτρονική κάρτα υγείας του πολίτη για τη διευκόλυνση της πρόσβασης στις υπηρεσίες υγείας, την αποτελεσματικότερη παροχή υπηρεσιών υγείας και την άμεση εξασφάλιση παροχής αναγκαίων πληροφοριών και δεδομένων σχετικών με την υγεία που αφορούν στον κάτοχο της κάρτας. Η ηλεκτρονική κάρτα υγείας μπορεί να περιέχει και άλλες πληροφορίες που διευκολύνουν την πρόσβαση του πολίτη στις υπηρεσίες υγείας. 5. Με απόφαση του Υπουργού Υγείας και Πρόνοιας καθορίζονται τα αναγκαία στοιχεία υποδομής, ο τύπος και το περιεχόμενο του ηλεκτρονικού ιατρικού φακέλου α- σφαλισμένου, οι συνθήκες ασφάλειας του συστήματος, οι βασικές πληροφορίες που θα περιέχονται στην ηλεκτρονική κάρτα υγείας καθώς και κάθε άλλη αναγκαία λεπτομέρεια 6. Τα άρθρα 12, 13 και 14 αναφέρονται στην πιστοποίηση των Κέντρων Υγείας. Έτσι:
ΔIOIKHTIKH ENHMEPΩΣH 71 Τα Κέντρα Υγείας πιστοποιούνται κατά τη διαδικασία των άρθρων 12, 13 και 14 με βάση τα εξής κριτήρια: α. Ιατρική υποδομή και εξοπλισμός β. Ξενοδοχειακή υποδομή και εξοπλισμός γ. Υποδομή μηχανογράφησης δ. Στελέχωση τόσο όσον αφορά στον αριθμό του προσωπικού όσο και τα απαιτούμενα ειδικότερα προσόντα και στην εξειδίκευσή του ε. Τήρηση των υγειονομικών διατάξεων και των μέτρων προστασίας των εργαζομένων και των ασθενών στ. Διαδικασίες πρόσβασης ζ. Ποιότητα έργου και εξυπηρέτηση κοινού η. Διασύνδεση των φορέων Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας τόσο μεταξύ τους όσο και με φορείς παροχής νοσοκομειακής περίθαλψης θ. Ποιότητα τήρησης διαδικασιών 1. Με απόφαση του Υπουργού Υγείας και Πρόνοιας καθορίζεται ο φορέας πιστοποίησης των Κέντρων Υγείας του Ε. Σ.Υ. και των Ο. Κ. Α.. Ο φορέας αυτός δύναται να ε- νεργεί τακτικούς και έκτακτους ελέγχους, επιτόπιες μεταβάσεις καθώς και να χρησιμοποιεί κάθε πρόσφορο και αναγκαίο μέσο γα την άσκηση των καθηκόντων του. 2. Στο τέλος κάθε έτους ο φορέας πιστοποίησης της πιο πάνω παραγράφου οφείλει να συντάσσει ετήσια έκθεση αξιολόγηση της λειτουργίας των Κέντρων Υγείας του Ε.Σ.Υ. την οποία κοινοποιεί στον Υπουργό Υγείας και Πρόνοιας και στον αρμόδιο Πε.Σ.Υ.Π.. Στην περίπτωση των Κέντρων Υγείας των Ο.Κ.Α., η έκθεση κοινοποιείται επιπλέον και στον Υπουργό Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων καθώς και στη Διοίκηση του Οργανισμού Κοινωνικής Ασφάλισης, στον οποίο υπάγεται διοικητικά το Κέντρο Υγείας. Σε περίπτωση που ο φορέας πιστοποίησης διαπιστώσει ότι το Κέντρο Υγείας του Ε.Σ.Υ., το οποίο βρίσκεται υπό διαδικασία πιστοποίησης ή έχει ήδη πιστοποιηθεί αλλά ε- πανελέγχεται, δεν πληρεί τα κριτήρια του άρθρου 12 του παρόντος νόμου, ενημερώνει ά- μεσα τον Υπουργό Υγείας και Πρόνοιας, ο οποίος καθορίζει την προθεσμία συμμόρφωσης του Κέντρου Υγείας του Ε. Σ.Υ. από τη διαπίστωση της παράβασης. Στην περίπτωση των Κέντρων Υγείας των Ο. Κ. Α. η προθεσμία συμμόρφωσης καθορίζεται από κοινού α- πό τους Υπουργούς Υγείας και Πρόνοιας και Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων. Σε περίπτωση μη συμμόρφωσης του Κέντρου Υγείας μέσα στην ταχθείσα προθεσμία, ο φορέας διοικητικής υπαγωγής οφείλει να υποδείξει άλλον τρόπο για την κάλυψη των αναγκών υγείας των κατοίκων της περιοχής, μέχρις ότου το Κέντρο υγείας εναρμονιστεί με τους όρους της πιστοποίησης 6. Τέλος, στο άρθρο 50 του νόμου 3370/2005 αφορά σε τροποποιήσεις νόμων και στη δεύτερη παράγραφο αναφέρεται ότι: Τα Κέντρα Υγείας με τα Περιφερειακά τους Ιατρεία που βρίσκονται και λειτουργούν στη χωρική αρμοδιότητα κάθε Δ.Υ. ΠΕ., μπορούν να μετατρέπονται σε ανεξάρτητες και αποκεντρωμένες υπηρεσιακές μονάδες της αντίστοιχης Δ.Υ. ΠΕ. με διοικητική και οικονομική αυτοτέλεια. Οι αποκεντρωμένες μονάδες εξακολουθούν να έχουν τη διοίκηση του προσωπικού τους και οι υπάλληλοι διατηρούν τους κλάδους και τις θέσεις τους. Η μετατροπή γίνεται με απόφαση του Υπουργού Υγείας και Κοινωνικής αλληλεγγύης, με την οποία ορίζεται και ο χρόνος έναρξης της λειτουργίας των Κέντρων Υγείας ως αποκεντρωμένων μονάδων της αντίστοιχης Δ.Υ. ΠΕ.. Η απόφαση αυτή μπορεί να έ- χει αναδρομική ισχύ από την 3 η Μαΐου 2005 και εφεξής 7.
72 ΔIOIKHTIKH ENHMEPΩΣH Τα Κέντρα Υγείας στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής Με βάση τον Αμερικανικό Σύνδεσμο Νοσηλευτών (American Nurses Association, ANA) ο ορισμός των νοσηλευτικών κέντρων είναι ο εξής 8 : Τα νοσηλευτικά κέντρα συχνά αποκαλούμενοι ως κοινοτικοί νοσηλευτικοί οργανισμοί, νοσηλευτικές κλινικές και κοινοτικά νοσηλευτικά κέντρα είναι οργανισμοί που παρέχουν άμεση πρόσβαση σε επαγγελματικές νοσηλευτικές υπηρεσίες. Με τη χρήση νοσηλευτικών μοντέλων φροντίδας οι επαγγελματίες νοσηλευτές σε αυτά τα κέντρα διαγιγνώσκουν και αντιμετωπίζουν ανθρώπινες αντιδράσεις σε πραγματικά και δυνητικά προβλήματα υγείας και προάγουν την υγεία και τη βέλτιστη λειτουργικότητα μεταξύ πληθυσμών στόχων και κοινοτήτων. Οι παρεχόμενες υπηρεσίες των κέντρων είναι ολιστικές και επικεντρωμένες στο άτομο και εξοφλούνται σε λογικά επίπεδα αμοιβών. Υπόλογος και υπεύθυνος για τη φροντίδα του ατόμου και για την επαγγελματική πρακτική είναι ο νοσηλευτής. Τα νοσηλευτικά κέντρα δεν περιορίζονται σε συγκεκριμένη οργανωτική δομή. Μπορεί να είναι ε- λεύθερες επιχειρήσεις ή μπορεί να διασυνδέονται με τα πανεπιστήμια ή άλλα ιδρύματα, όπως υπηρεσίες κατ οίκον φροντίδας ή νοσοκομεία. Το πρωτεύον χαρακτηριστικό του οργανισμού είναι η ανταπόκριση στις ανάγκες υγείας του πληθυσμού. Τα νοσηλευτικά κέντρα συνδυάζουν το ανθρώπινο ενδιαφέρον, την επιστημονική γνώση σχετικά με την υγεία και την ασθένεια, την κατανόηση των χαρακτηριστικών της οικογένειας και της κοινότητας, τα ενδιαφέροντα, τις ανάγκες και τους στόχους για προαγωγή της υγείας, πρόληψη και αντιμετώπιση της ασθένειας. Δε δίνουν έμφαση στην ε- πικεντρωμένη αντιμετώπιση της αρρώστιας και στην ιδρυματική φροντίδα αλλά εστιάζουν στην υγεία. Υπάρχουν πολλά είδη νοσηλευτικών κέντρων υγείας, που το καθένα αντικατοπτρίζει τη συγκεκριμένη κοινότητα στην οποία εντοπίζεται και στις υπηρεσίες που παρέχει. Τυπικά προσδιορίζονται από τις υπηρεσίες υγείας που παρέχουν και τα προγράμματα που αναλαμβάνουν, αλλά επίσης προσδιορίζονται και από την οργανωτική δομή, την κατάσταση της ομοσπονδιακής εφορίας και από το σύστημα εξόφλησης που ακολουθούν. Τα Κέντρα Υγείας και Ευεξίας (Health and Wellness Centers) εστιάζουν στην προαγωγή της υγείας, στην πρόληψη των ασθενειών και στη διαχείριση προγραμμάτων και είναι σχεδιασμένα να συμπληρώνουν τις υπάρχουσες υπηρεσίες πρωτοβάθμιας φροντίδας στις κοινότητες. Τα Κέντρα ΠΦΥ (Comprehensive Primary Health Care Centers) εξασφαλίζουν πρόσβαση σε εξειδικευμένη φροντίδα για όλη την κοινότητα. Τα Κέντρα Ειδικής Φροντίδας (Special Care Centers) εστιάζουν σε συγκεκριμένη δημογραφική ομάδα ή σε άτομα με ειδικές ανάγκες. Πολλά κέντρα υγείας βρίσκονται σε ακαδημαϊκούς χώρους γνωστά ως ακαδημαϊκά νοσηλευτικά κέντρα. Παρέχουν υπηρεσίες, εκπαίδευση και προσφέρονται για έρευνα. Άλλα κέντρα μπορεί να είναι: Ελεύθεροι οργανισμοί, που είναι ανεξάρτητα κέντρα με δική τους επιτροπή Επικουρικοί οργανισμοί, που αποτελούν μέρος του συστήματος υγείας, όπως των κοινοτικών κέντρων, των σχολείων κ. α. Κέντρα συνεταιρισμού όπου υπάρχει νομική σχέση με οργανισμό υγείας, με οργανισμό υπηρεσιών ή άλλο.
ΔIOIKHTIKH ENHMEPΩΣH 73 Γενικά, κατηγοριοποιούνται σε μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα και σε ιδιωτικές επιχειρήσεις. Άλλος τρόπος για την περιγραφή των Κέντρων Υγείας αφορά στις μεθόδους οικονομικής εξόφλησης του συστήματος υγείας (κατά πράξη αποζημίωση, ασφαλιστικά ταμεία, επιχορηγήσεις, χορηγίες κ. α.) Αν και δεν υπάρχει κεντρική βάση δεδομένων που να δείχνει πόσα νοσηλευτικά κέντρα υπάρχουν στις Η. Π. Α., φαίνεται ότι έχουν αναπτυχθεί σε όλες τις κοινότητες. Το προσωπικό των Κέντρων Υγείας αποτελείται από τους νοσηλευτές, από άλλους ε- παγγελματίες υγείας και από βοηθητικό προσωπικό ανάλογα με τις ανάγκες και την τοποθεσία του κέντρου. Επίλογος ΗΠρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας (ΠΦΥ) αποτελεί στρατηγική για την επίτευξη ε- νός βασικού επιπέδου φροντίδας υγείας για όλους τους ανθρώπους δίνοντας έμφαση αφενός στην ανάπτυξη κοινοτικών υπηρεσιών υγείας που να είναι αποδεκτές, οικονομικές και προσβάσιμες και αφετέρου στην αγωγή και την προαγωγή της υγείας, στην αυτοδυναμία και στη συμμετοχή της κοινότητας στη λήψη αποφάσεων που αφορούν στην υγεία 2, 9. Βιβλιογραφία 1. World Health Organization (1978) Primary Health Care Alma Ata Conference, Geneva In: Stanhope M, Lancaster J (1992). Community Health Nursing Process and Practice for promoting Health. 3rd Edition Mosby, St Louis. pp 34-44. 2. Stanhope M, Lancaster J (1992) Community Health Nursing. Process and Practice for Promoting Health. 3rd Edition Mosby, St Louis. pp 34-44. 3. Νόμος 1397/1983 Εθνικό Σύστημα Υγείας ΦΕΚ 143Α /7-10-1083. 4. Νόμος 2071/1992. Εκσυγχρονισμός και Οργάνωση του Συστήματος Υγείας. ΦΕΚ 123Α /15.7.1992. 5. Νόμος 2519/1997 Ανάπτυξη και εκσυγχρονισμός του ΕΣΥ, οργάνωση των υγειονομικών υπηρεσιών, ρυθμίσεις για το φάρμακο και άλλες διατάξεις. ΦΕΚ 165Α /21.8.1997. 6. Νόμος 3235/2004 Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας. ΦΕΚ 53Α /18.2.2004. 7. Νόμος 3370/2005 Οργάνωση και λειτουργία των υπηρεσιών δημόσιας υγείας και λοιπές διατάξεις. ΦΕΚ 176Α /11.7.2005. 8. Stanhope M, Lancaster J (2004) Community and Public Health Nursing. 6th Edition Mosby, St Louis. pp 413-415. 9. Mc Murray A (1993) Community Health Nursing. 2nd Edition Churchill Living Stone, Melbourne. pp 4-7, 29-36.