1

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 3 1.1. ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΑΝΑΓΚΩΝ... 4 1.2. Η ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΟΜΑ Α... 6 1.3. ΕΙ ΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ... 6 2. ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΒΑΣΙΚΑ Ε ΟΜΕΝΑ ΤΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ... 7 2.1. ΕΡΕΥΝΑ ΑΝΑΓΚΩΝ ΜΕΣΩ ΕΝΤΥΠΩΝ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΩΝ 8 2.2. ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ (FOCUS GROUP)... 10 2.2.1. ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ (FOCUS GROUP) ΜΕ ΓΟΝΕΙΣ... 10 2.2.2. ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ (FOCUS GROUP) ΜΕ ΑΣΚΑΛΟΥΣ.. 12 2.3. ΠΕΡΙΛΗΨΗ... 14 3. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ... 15 3.1. ΟΙ ΑΝΑΓΚΕΣ ΤΩΝ ΓΟΝΕΩΝ... 16 3.1.1. ΕΡΕΥΝΑ ΜΕΣΩ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΩΝ... 16 3.1.2. ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ (FOCUS GROUP)... 27 3.2. ΟΙ ΑΝΑΓΚΕΣ ΤΩΝ ΑΣΚΑΛΩΝ... 31 3.2.1. ΕΡΕΥΝΑ ΜΕΣΩ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΩΝ... 31 3.2.2. ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ (FOCUS GROUP)... 38 3.3. ΣΧΟΛΙΑ... 42 3.4. ΣΥΝΟΨΗ... 43 4. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ... 47 4.1. ΟΙ ΑΝΑΓΚΕΣ ΤΩΝ ΓΟΝΕΩΝ... 48 4.2. ΟΙ ΑΝΑΓΚΕΣ ΤΩΝ ΑΣΚΑΛΩΝ... 49 2

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 3

1.1. ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΑΝΑΓΚΩΝ Στα πλαίσια του προγράµµατος CP PACK πραγµατοποιήσαµε, στα τέλη του 2010, µία αποτύπωση (State of Art) της Ειδικής Αγωγής στην Ελλάδα. Σύµφωνα µε την πιο πρόσφατη νοµοθεσία (Νόµος 3699/2008), η Ειδική Αγωγή αποτελεί αναπόσπαστο µέρος του Ελληνικού Εθνικού Συστήµατος Εκπαίδευσης, στο οποίο ρητά δηλώνεται ότι η φοίτηση όλων των µαθητών είναι υποχρεωτική από το νηπιαγωγείο έως το γυµνάσιο και ότι όλα τα παιδιά µε ειδικές ανάγκες πρέπει να έχουν πρόσβαση σε όλα τα επίπεδα του εκπαιδευτικού συστήµατος. Σήµερα, η Ειδική Αγωγή στην Ελλάδα δοµείται ως ακολούθως: ειδικές τάξεις και εξατοµικευµένη υποστήριξη των µαθητών µε ειδικές ανάγκες στην τάξη στα κανονικά σχολεία, Ειδικά Σχολεία και οµές Επαγγελµατικής Κατάρτισης Η Ειδική Αγωγή καλύπτει ένα ευρύ φάσµα αναπηριών, οι οποίες χωρίζονται σε δύο οµάδες: Πολλαπλή αναπηρία (συµπεριλαµβανοµένης και της κινητικής αναπηρίας) και Αισθητηριακή αναπηρία. Οι µαθητές µε εγκεφαλική παράλυση κατατάσσονται στην κατηγορία της κινητικής αναπηρίας. Για την συγγραφή του State of Art, εντοπίσαµε 13 ειδικά σχολεία µε µαθητές µε κινητική αναπηρία, τα οποία συµπεριλαµβάνουν ένα µεγάλο αριθµό µαθητών µε εγκεφαλική παράλυση, στην ευρύτερη περιοχή της Αθήνας και της Αττικής. Τα σχολεία αναφοράς ήταν µόνο ειδικά σχολεία, και όχι ειδικές τάξεις σε σχολεία, εξαιτίας της δυσκολίας στην επικοινωνία και στην συλλογή στοιχείων από µεγάλο αριθµό διαφορετικών δοµών. Για την έρευνα για την Ανάλυση Αναγκών απευθυνθήκαµε στα ίδια 13 ειδικά σχολεία µε µαθητές µε κινητική αναπηρία, θεωρώντας ότι το δείγµα των σχολείων είναι ικανοποιητικό και θα αποδώσει ενδεικτικά στοιχεία της κατάστασης της εγκεφαλικής παράλυσης στην Ελλάδα, καθώς οι περιοχές της Αθήνας και της ευρύτερης Αττικής είναι οι πιο πυκνοκατοικηµένες περιοχές της Ελλάδας και φιλοξενούν το 50% του συνολικού πληθυσµού της χώρας. Μερικά συµπεράσµατα σχετικά µε τις τρέχουσες εξελίξεις στην Ειδική αγωγή στην Ελλάδα που είχαν εντοπιστεί στην Αποτύπωση ( State of Art), επιβεβαιώθηκαν από τα αποτελέσµατα της Ανάλυσης Αναγκών. Αυτά τα σηµεία ήταν τα ακόλουθα: 1. Υπάρχει µεγάλη ανάγκη για την αναβάθµιση των υφιστάµενων εκπαιδευτικών υποδοµών, µέσω µιας σειράς παρεµβάσεων, όπως: 4

βελτίωση της προσβασιµότητας για άτοµα µε κινητική αναπηρία, εξοπλισµός των σχολείων µε τεχνικά και εκπαιδευτικά µέσα που να επιτρέπουν στους εκπαιδευτικούς να ασκούν τα καθήκοντά τους πιο αποτελεσµατικά και να συµµετέχουν σε έρευνες. 2. Τα τελευταία χρόνια το εκπαιδευτικό σύστηµα χαρακτηρίζεται από µια έµφαση στην αναβάθµιση των βασικών και µεταπτυχιακών σπουδών. Αυτό είναι ιδιαίτερα σηµαντικό για τους εκπαιδευτικούς στα ειδικά και τα γενικά σχολεία, ιδίως στη δευτεροβάθµια εκπαίδευση, οι οποίοι δεν είναι πάντοτε κατάλληλα προετοιµασµένοι για να αντιµετωπίσουν τις προκλήσεις που τίθενται από τα παιδιά και τους έφηβους µε ειδικές ανάγκες. Προτείνουµε να συµπεριληφθούν µαθήµατα σχετικά µε την αναπηρία στο πρόγραµµα σπουδών του βασικού πανεπιστηµιακού πτυχίου και όχι µόνο στο µεταπτυχιακό. 3. Κάθε ειδικό σχολείο πρέπει να στελεχώνεται από όλες τις ειδικότητες που απαιτούνται στην ειδική αγωγή (διεπιστηµονική οµάδα). Η παρουσία ενός τέτοιου συστήµατος στήριξης θα συµβάλει, εκτός από θέµατα εκπαιδευτικά, ιατρικά και θεραπευτικά, και στην αντιµετώπιση θεµάτων συµπεριφοράς των παιδιών µε ειδικές ανάγκες (ένα ιδιαίτερα ακανθώδες θέµα) στη γενική και ειδική εκπαίδευση, όσο και στην αποφυγή της πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου από τους µαθητές µε ειδικές ανάγκες. Η µεθοδολογία και τα εργαλεία που χρησιµοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια της έρευνας, των συνεντεύξεων και της ανάλυσης δεδοµένων της Ανάλυσης Αναγκών προετοιµάστηκαν µε βάση την πολύτιµη εµπειρία όλων των εταίρων. Ακολούθως θα αναφερθούµε λεπτοµερώς σε όλα. Ευχαριστούµε θερµά για την βοήθεια τους, τους διευθυντές και τους κοινωνικούς λειτουργούς των σχολείων, καθώς και τους γονείς και τους δασκάλους που συµµετείχαν στην έρευνα και στις συνεντεύξεις. Επίσης, τους συναδέλφους µας στην Εταιρεία Προστασίας Σπαστικών που πρόσφεραν εθελοντικά την βοήθεια τους σε αυτή την έρευνα. Πιστεύουµε ότι τα συµπεράσµατα της Ανάλυσης Αναγκών που διεξήχθη από την Εταιρεία Προστασίας Σπαστικών, αλλά και των αντίστοιχων ερευνών που διεξήχθησαν από τους εταίρους του προγράµµατος CP-PACK, θα οδηγήσουν σε ώριµα συµπεράσµατα για τις ανάγκες των γονέων και των δασκάλων παιδιών µε εγκεφαλική παράλυση και στην ανάπτυξη χρήσιµων εκπαιδευτικών εργαλείων για την κάλυψη των αναγκών αυτών. Η Ερευνητική Οµάδα της Εταιρείας Προστασίας Σπαστικών για το πρόγραµµα CP-PACK 28 Μαρτίου 2011 5

1.2. Η ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΟΜΑ Α Η ερευνητική οµάδα του προγράµµατος CP-PACK εργάστηκε µεθοδικά στην υλοποίηση του Υποέργου 5 Ανάλυση Αναγκών. Η Συντονίστρια του προγράµµατος κα Βίκυ έτση και η κοινωνική λειτουργός κα Κατερίνα Κούτλα ήταν υπεύθυνες για την ενηµέρωση των σχολείων σχετικά µε το πρόγραµµα CP-PACK και την υλοποίηση της έρευνας. Οι συνάδελφοι τους Ελένη Ροδίτη, Μιράντα Καραµιχάλη, Χριστίνα Χριστοφή, έσποινα Νταντή και Μαρία Ρεµούνδου ήταν υπεύθυνες για την διανοµή και συλλογή των ερωτηµατολογίων προς γονείς και δασκάλους παιδιών µε εγκεφαλική παράλυση, για την εισαγωγή των δεδοµένων των ερωτηµατολογίων στη βάση δεδοµένων SurveyMonkey και για όλα τα τεχνικά και διοικητικά θέµατα της έρευνας και των συνεντεύξεων (focus groups). 1.3. ΕΙ ΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ Έντυπα ερωτηµατολόγια Η Οµάδα Εργασίας της Εταιρείας Προστασίας Σπαστικών αποφάσισε να χρησιµοποιήσει έντυπα ερωτηµατολόγια για τους γονείς και τους δασκάλους, και όχι ηλεκτρονικά. Η απόφαση αυτή βασίστηκε στο γεγονός ότι ο πληθυσµός των ενηλίκων άνω των 35 ετών στην Ελλάδα, δεν είναι πολύ εξοικειωµένος στην χρήση της τεχνολογίας, ιδίως κατ οίκον. Συνολικά συλλέξαµε 156 έντυπα ερωτηµατολόγια (107 από γονείς και 49 από δασκάλους). Αν και θεωρούµε ότι ο αριθµός είναι επαρκής, πιστεύουµε ότι θα µπορούσαµε να έχουµε συλλέξει ακόµα περισσότερα ερωτηµατολόγια, ιδιαίτερα από τους δασκάλους, αν δεν είχαν πραγµατοποιηθεί την περίοδο αυτή διάφορες απεργιακές κινητοποιήσεις που κράτησαν τα σχολεία κλειστά για µεγάλα διαστήµατα. Συνεντεύξεις (focus group) Για την συνέντευξη (focus group) µε τους γονείς ο αρχικός προγραµµατισµός µας ήταν µια οµάδα µε τέσσερις γονείς. Τελικά, ένας γονέας απουσίασε, λόγω σοβαρού προβλήµατος, αλλά η συγκέντρωση πραγµατοποιήθηκε µε τρεις γονείς λόγω του περιορισµένου χρόνου που διαθέταµε για την ολοκλήρωση της Ανάλυσης Αναγκών που δεν µας επέτρεπε αναβολή. 6

2. ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΒΑΣΙΚΑ Ε ΟΜΕΝΑ ΤΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΑΝΑΓΚΩΝ 7

2.1. ΕΡΕΥΝΑ ΑΝΑΓΚΩΝ ΜΕΣΩ ΕΝΤΥΠΩΝ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΩΝ Όπως αναφέραµε ανωτέρω, για το State of Art εντοπίσαµε 13 ειδικά σχολεία για µαθητές µε κινητική αναπηρία, τα οποία έχουν το µεγαλύτερο ποσοστό µαθητών µε εγκεφαλική παράλυση, στην ευρύτερη περιοχή της Αθήνας και της Αττικής. Οι γονείς και οι δάσκαλοι αυτών των πιλοτικών σχολείων αποτέλεσαν την οµάδα στόχου της έρευνας και των συνεντεύξεων (focus groups). Τα πιλοτικά σχολεία ήταν τα ακόλουθα: ΕΙ ΙΚΑ ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΑ: Ειδικό Ιδιωτικό Νηπιαγωγείο της Εταιρείας Προστασίας Σπαστικών 1 ο Ειδικό ηµόσιο Νηπιαγωγείο της ΕΛΕΠΑΠ 2 ο Ειδικό ηµόσιο Νηπιαγωγείο της ΕΛΕΠΑΠ Ειδικό ηµόσιο Νηπιαγωγείο του ΠΙΚΠΑ Βούλας ΕΙ ΙΚΑ ΗΜΟΤΙΚΑ ΣΧΟΛΕΙΑ Ειδικό ηµόσιο ηµοτικό Σχολείο για παιδιά µε εγκεφαλική παράλυση στις εγκαταστάσεις της Εταιρείας Προστασίας Σπαστικών Ειδικό ηµόσιο ηµοτικό Σχολείο στις εγκαταστάσεις του ΠΙΚΠΑ Βούλας Ειδικό ηµόσιο ηµοτικό Σχολείο Μεταµόρφωσης στις εγκαταστάσεις του ΚΑΣΠ 1 ο Ειδικό ηµόσιο ηµοτικό Σχολείο στην ΕΛΕΠΑΠ 2 ο Ειδικό ηµόσιο ηµοτικό Σχολείο στην ΕΛΕΠΑΠ Ειδικό ηµόσιο ηµοτικό Σχολείο για κινητική αναπηρία στο Αιγάλεω Ειδικό ηµόσιο ηµοτικό Σχολείο για κινητική αναπηρία στην Πεντέλη (πρώην ΠΙΚΠΑ) ΕΙ ΙΚΑ ΓΥΜΝΑΣΙΑ Ειδικό ηµόσιο Γυµνάσιο στο Ίλιο Ειδικό ηµόσιο Γυµνάσιο στην Ηλιούπολη Τα εργαλεία της Ανάλυσης Αναγκών (ερωτηµατολόγια, επιστολές, εργαλεία συνεντεύξεων, κλπ.), τα οποία µας παρείχαν οι ανοί εταίροι µας του προγράµµατος CP-PACK, µεταφράστηκαν στα ελληνικά. Πριν την διανοµή των έντυπων ερωτηµατολογίων σε γονείς και δασκάλους, πραγµατοποιήθηκε µία δοκιµαστική συµπλήρωση ερωτηµατολογίων από έναν δάσκαλο και έναν γονέα, που σκοπό είχε να προσδιορίσει τυχόν δυσκολίες. Ακολούθησε η διαδικασία ενηµέρωσης των διοικήσεων των σχολείων, των δασκάλων και των γονέων σχετικά µε την έρευνα: Αρχικά, ενηµερώσαµε τον κο Γεώργιο Αλεβίζο, ιευθυντή της ιεύθυνσης Ειδικής Αγωγής του Υπουργείου Παιδείας, ια βίου Μάθησης και Θρησκευµάτων, σχετικά µε το πρόγραµµα CP-PACK, τη συµµετοχή της 8

Εταιρείας Προστασίας Σπαστικών και την εµπλοκή των επιλεγµένων Ειδικών Σχολείων για την διεξαγωγή της έρευνας. Λάβαµε την έγκριση του να συνεχίσουµε και υποσχεθήκαµε να κρατάµε το Υπουργείο ενήµερο για όλες τις εξελίξεις του προγράµµατος. Ακολούθησε επικοινωνία µε τους ιευθυντές των πιλοτικών σχολείων, προκειµένου να τους ενηµερώσουµε για το πρόγραµµα CP-PACK και να ζητήσουµε την συνεργασία τους. Μετά από την θετική τους ανταπόκριση, τους αποστείλαµε µία επίσηµη επιστολή εξηγώντας ποια θα είναι ακριβώς η ανάµειξη τους στην έρευνα. Οι κοινωνικοί λειτουργοί των πιλοτικών σχολείων µας παρείχαν τον ακριβή αριθµό των µαθητών µε εγκεφαλική παράλυση ανά σχολείο, καθώς και τον ακριβή αριθµό των δασκάλων. Στη συνέχεια, πραγµατοποιήσαµε προσωπικές συναντήσεις µε τον διευθυντή και τον κοινωνικό λειτουργό κάθε σχολείου, προκειµένου να τους καταθέσουµε φακέλους µε έντυπα ερωτηµατολόγια και όλα τα απαραίτητα έγγραφα για τους γονείς και τους δασκάλους που θα συµµετείχαν στην έρευνα. Εξηγήσαµε στους κοινωνικούς λειτουργούς πώς να οργανώσουν την διανοµή των φακέλων και να κάνουν τις επαφές µε τους γονείς και τους δασκάλους. ιανείµαµε 88 έντυπα ερωτηµατολόγια για δασκάλους και 179 έντυπα ερωτηµατολόγια για γονείς. Μετά την πάροδο µερικών ηµερών, επισκεφτήκαµε όλα τα πιλοτικά σχολεία για την συλλογή των ερωτηµατολογίων. Συλλέξαµε 49 έντυπα ερωτηµατολόγια για δασκάλους και 107 έντυπα ερωτηµατολόγια για γονείς. Ακολούθησε η διαδικασία εισαγωγής των στοιχείων των ερωτηµατολογίων στην ηλεκτρονική πλατφόρµα SurveyMonkey, στην οποία οι ανοί εταίροι µας στο πρόγραµµα CP-PACK δηµιούργησαν µία ηλεκτρονική εκδοχή των ερωτηµατολογίων για τους γονείς και για τους δασκάλους. Η διαδικασία ολοκληρώθηκε στις 21.03.2011. Η Συντονίστρια του προγράµµατος CP-PACK και κοινωνική λειτουργός Βίκυ έτση και η συνάδελφος της Κατερίνα Κούτλα ανέλυσαν τα δεδοµένα των δύο ερωτηµατολογίων και συνέταξαν την αναφορά της Ανάλυσης Αναγκών. 9

2.2. ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ (FOCUS GROUP) 2.2.1. ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ (FOCUS GROUP) ΜΕ ΓΟΝΕΙΣ Η Συντονίστρια του Προγράµµατος CP-PACK και κοινωνική λειτουργός Βίκυ έτση και η συνάδελφός της Κατερίνα Κούτλα πραγµατοποίησαν, σε συνεργασία µε την Κοινωνική Υπηρεσία της Εταιρείας Προστασίας Σπαστικών, την επιλογή των γονέων που θα συµµετείχαν στις συνεντεύξεις (focus group). Τα κριτήρια επιλογής ήταν κυρίως δύο: το κοινωνικοοικονοµικό επίπεδο των γονέων και το επίπεδο κινητικής λειτουργίας του παιδιού τους. Η Βίκυ έτση και η Κατερίνα Κούτλα επικοινώνησαν µε τους κοινωνικούς λειτουργούς των πιλοτικών σχολείων και ζήτησαν τη βοήθειά τους για την επιλογή των γονέων του focus group. Προτάθηκαν 10 γονείς. Η Βίκυ έτση και η Κατερίνα Κούτλα επικοινώνησαν µαζί τους, προκειµένου να τους ενηµερώσουν για το πρόγραµµα και να τους ζητήσουν να συνεργαστούν µαζί µας. Τέσσερις (4) από αυτούς συµφώνησαν να συµµετάσχουν. Πρέπει να αναφερθεί ότι οι γονείς που συµµετείχαν στην οµάδα του focus group δεν περιελήφθησαν στην έρευνα µε τα έντυπα ερωτηµατολόγια. Η Χριστίνα Χριστοφή, Κοινωνιολόγος, επιλέχθηκε ως το άτοµο (facilitator) που θα διεξάγει τις συνεντεύξεις (focus group). ιαθέτει το κατάλληλο επιστηµονικό υπόβαθρο και πολυετή εργασιακή εµπειρία στην Εταιρεία Προστασίας Σπαστικών. Η Βίκυ έτση και η Κατερίνα Κούτλα ενηµέρωσαν τη Χριστίνα Χριστοφή για το πρόγραµµα CP-PACK, την έρευνα, το ρόλο της στο focus group και της παρέδωσαν τα απαραίτητα έγγραφα (επιστολή συγκατάθεσης κ.λπ.). Η συνέντευξη των γονέων πραγµατοποιήθηκε στις 10/03/2011 στους χώρους της Εταιρείας Προστασίας Σπαστικών. Τελικά, συµµετείχαν τρεις γονείς καθώς ο τέταρτος µας ενηµέρωσε τελευταία στιγµή ότι δεν µπορεί να συµµετέχει λόγω ενός σοβαρού προβλήµατος. Η συνάντηση δεν µπορούσε να αναβληθεί, δεδοµένου ότι υπήρξαν χρονικοί περιορισµοί για τη διεξαγωγή της έρευνας. Η συνέντευξη βασίστηκε σε µία δοµηµένη θεµατολογία. Η διάρκειά της ήταν 2 ώρες. Τα εργαλεία τεκµηρίωσης είναι οι µαγνητοφωνήσεις και οι σηµειώσεις ενός παρατηρητή, που βρισκόταν στο χώρο της συνέντευξης. Η ανάλυση των δεδοµένων πραγµατοποιήθηκε από την Χριστίνα Χριστοφή, χρησιµοποιώντας τα εργαλεία των συνεντεύξεων. 10

Το προφίλ των συµµετεχόντων ήταν: Γονέας 1: Μητέρα µε τρία παιδιά: ένα 5χρονο γιό µε εγκεφαλική παράλυση, τον δίδυµο αδελφό του και µία 9χρονη κόρη. Είναι απόφοιτη τριτοβάθµιας εκπαίδευσης, εργαζόταν στο παρελθόν, αλλά τώρα παραµένει στο σπίτι για να φροντίζει τα παιδιά της. Ο σύζυγος της παρακολουθεί µαθήµατα για να πάρει το απολυτήριο λυκείου. Εργάζεται µε πλήρη απασχόληση. Ο γιός της που πάσχει από εγκεφαλική παράλυση φοιτά σε ειδικό νηπιαγωγείο. Είναι ικανοποιηµένη από την εκπαίδευση που παρέχεται στο γιό της. Αυτή έχει την κύρια ευθύνη για την φροντίδα του, ειδικά κατά τη διάρκεια της εβδοµάδας. Γονέας 2 : Μητέρα, µε έναν 11χρονο γιό µε εγκεφαλική παράλυση και δύο µεγαλύτερες κόρες. Είναι απόφοιτη τριτοβάθµιας εκπαίδευσης και δουλεύει περιστασιακά. Ο σύζυγός της είναι άνεργος. Ο γιός της που πάσχει από εγκεφαλική παράλυση φοιτά σε ειδικό δηµοτικό σχολείο. Είναι ικανοποιηµένη από την εκπαίδευση που παρέχεται στο γιό της. Γονέας 3 : Μητέρα µε έναν 9χρονο γιό µε εγκεφαλική παράλυση. Είναι απόφοιτη τριτοβάθµιας εκπαίδευσης και εργάζεται περιστασιακά. Ο σύζυγός της είναι απόφοιτος τριτοβάθµιας εκπαίδευσης και εργάζεται µε πλήρη απασχόληση. Ο γιός της που πάσχει από εγκεφαλική παράλυση φοιτά σε ειδικό δηµοτικό σχολείο. Είναι ικανοποιηµένη από την εκπαίδευση που παρέχεται στο γιό της. Αυτή έχει την κύρια ευθύνη για την φροντίδα του. 11

2.2.2. ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ (FOCUS GROUP) ΜΕ ΑΣΚΑΛΟΥΣ Η Συντονίστρια του Προγράµµατος CP-PACK και κοινωνική λειτουργός Βίκυ έτση και η συνάδελφός της Κατερίνα Κούτλα πραγµατοποίησαν, σε συνεργασία µε την Κοινωνική Υπηρεσία της Εταιρείας Προστασίας Σπαστικών, την επιλογή των δασκάλων που θα συµµετείχαν στις συνεντεύξεις (focus group). Τα κριτήρια επιλογής ήταν κυρίως δύο: να καλύψουµε όλο το εύρος της Ειδικής Αγωγής (νηπιαγωγείο, δηµοτικό, γυµνάσιο) και να έχουν εµπειρία σε µαθητές µε εγκεφαλική παράλυση. Οι επιλεγµένοι δάσκαλοι ήταν: µία νηπιαγωγός, δύο δάσκαλοι δηµοτικής εκπαίδευσης και ένας καθηγητής γυµνασίου. Η Βίκυ έτση και η Κατερίνα Κούτλα επικοινώνησαν µε τους κοινωνικούς λειτουργούς των πιλοτικών σχολείων και ζήτησαν τη βοήθειά τους για την επιλογή των δασκάλων του focus group. Προτάθηκαν 10 δάσκαλοι. Η Βίκυ έτση και η Κατερίνα Κούτλα επικοινώνησαν µαζί τους, προκειµένου να τους ενηµερώσουν για το πρόγραµµα και να τους ζητήσουν να συνεργαστούν µαζί µας. Τέσσερις (4) από αυτούς συµφώνησαν να συµµετάσχουν. Πρέπει να αναφερθεί ότι οι δάσκαλοι που συµµετείχαν στην οµάδα του focus group δεν περιελήφθησαν στην έρευνα µε τα έντυπα ερωτηµατολόγια. Η Χριστίνα Χριστοφή, Κοινωνιολόγος, επιλέχθηκε ως το άτοµο (facilitator) που θα διεξάγει τις συνεντεύξεις (focus group). ιαθέτει το κατάλληλο επιστηµονικό υπόβαθρο και πολυετή εργασιακή εµπειρία στην Εταιρεία Προστασίας Σπαστικών. Η Βίκυ έτση και η Κατερίνα Κούτλα ενηµέρωσαν τη Χριστίνα Χριστοφή για το πρόγραµµα CP-PACK, την έρευνα, το ρόλο της στο focus group και της παρέδωσαν τα απαραίτητα έγγραφα (επιστολή συγκατάθεσης κ.λπ.). Η συνέντευξη των δασκάλων πραγµατοποιήθηκε στις 09/03/2011 στους χώρους της Εταιρείας Προστασίας Σπαστικών. Η συνέντευξη βασίστηκε σε µία δοµηµένη θεµατολογία. Η διάρκειά της ήταν 2 ώρες. Τα εργαλεία τεκµηρίωσης είναι οι µαγνητοφωνήσεις και οι σηµειώσεις ενός παρατηρητή, που βρισκόταν στο χώρο της συνέντευξης. Η ανάλυση των δεδοµένων πραγµατοποιήθηκε από την Χριστίνα Χριστοφή, χρησιµοποιώντας τα εργαλεία των συνεντεύξεων. Το προφίλ των δασκάλων ήταν: ασκάλα 1: Γυναίκα ασκάλα Ειδικής Αγωγής µε ειδίκευση στην εγκεφαλική παράλυση. Εργασιακή εµπειρία: 4 έτη σε ειδικό δηµοτικό σχολείο. 4-ετής εµπειρία µε µαθητές µε εγκεφαλική παράλυση. 12

ασκάλα 2: ασκάλα 3: 5 στους 5 µαθητές της τάξης της είναι µε εγκεφαλική παράλυση. Γυναίκα Νηπιαγωγός. Εργασιακή εµπειρία: 3 έτη σε νηπιαγωγείο. 3-ετής εµπειρία µε µαθητές µε εγκεφαλική παράλυση 5 στους 5 µαθητές της τάξης της είναι µε εγκεφαλική παράλυση (ηλικίας 3-8 ετών) άσκαλος 4: Γυναίκα Μητέρα παιδιού µε εγκεφαλική παράλυση Μαθηµατικός Εργασιακή εµπειρία: 2 έτη σε Ειδικό Λύκειο. 2-ετής εµπειρία µε µαθητές µε εγκεφαλική παράλυση Μισοί από τους µαθητές της είναι µε εγκεφαλική παράλυση Άνδρας άσκαλος ειδικής αγωγής Εργασιακή εµπειρία: 6 έτη σε ειδικό δηµοτικό σχολείο. Αυτή τη στιγµή ασκεί χρέη ιευθυντή. Έχει εργαστεί στο παρελθόν µε παιδιά µε εγκεφαλική παράλυση 2 στους 5 µαθητές της τάξης του είναι µε εγκεφαλική παράλυση (ηλικίας 15 ετών) 13

2.3. ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η µεθοδολογία της έρευνας αξιολογείται ως επιτυχής, δεδοµένου ότι παράγονται αξιόπιστα ποσοτικά και ποιοτικά αποτελέσµατα. Από τα 179 ερωτηµατολόγια που διανεµήθηκαν σε γονείς των πιλοτικών σχολείων, µας επεστράφησαν συµπληρωµένα τα 107, ήτοι ποσοστό 60%. Το σηµαντικό αυτό ποσοστό απαντήσεων οφείλεται κυρίως στην άµεση επαφή που είχε η οµάδα της Εταιρείας Προστασίας Σπαστικών µε τους κοινωνικούς λειτουργούς των σχολείων, οι οποίοι είχαν την ευθύνη της διανοµής και της συλλογής των έντυπων ερωτηµατολογίων. Από τα 88 ερωτηµατολόγια που διανεµήθηκαν σε δασκάλους των πιλοτικών σχολείων, µας επεστράφησαν συµπληρωµένα τα 49, ήτοι ποσοστό 55%. Θεωρούµε ότι το ποσοστό αυτό θα µπορούσε να ήταν µεγαλύτερο αν είχαµε άµεση πρόσβαση στους δασκάλους. Αναφορικά µε τις συνεντεύξεις (focus groups) µε τους γονείς και τους δασκάλους θεωρούµε ότι ήταν υψηλού επιπέδου και τα αποτελέσµατά τους είναι το προϊόν µιας πολύ γόνιµης συζήτησης και ανταλλαγής απόψεων µεταξύ των συµµετεχόντων. 14

3. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 15

3.1. ΟΙ ΑΝΑΓΚΕΣ ΤΩΝ ΓΟΝΕΩΝ 3.1.1. ΕΡΕΥΝΑ ΜΕΣΩ ΕΝΤΥΠΩΝ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΩΝ Όπως αναφέρθηκε ανωτέρω, η έρευνα µέσω έντυπων ερωτηµατολογίων, απευθύνθηκε σε γονείς παιδιών µε εγκεφαλική παράλυση που φοιτούν σε ειδικά σχολεία, στην ευρύτερη περιοχή της Αθήνας και της Αττικής. Συλλέξαµε 107 ερωτηµατολόγια από γονείς. Πριν την παρουσίαση των συµπερασµάτων της έρευνας, παραθέτουµε ορισµένα δηµογραφικά στοιχεία των γονέων που συµµετείχαν στην έρευνα: Τα ερωτηµατολόγια συµπληρώθηκαν κυρίως από µητέρες (86, 80,2%) παρά από πατέρες (21, 19,8%). Οι περισσότεροι γονείς έχουν γιούς (56,1%) παρά κόρες (43,9%) Το ηλικιακό εύρος των παιδιών είναι από 4 έως 18 Οι οικογένειες κυρίως διαβιούν στην Αθήνα (72.9%) και λίγες (27,1%) στα προάστια. Σχεδόν όλοι οι γονείς ζουν µαζί σαν οικογένεια (93,9%), αλλά υπάρχει ένα µικρό ποσοστό (6,1%) µονογονεϊκών οικογενειών. Το εκπαιδευτικό επίπεδο των γονέων είναι απόφοιτοι λυκείου (52,3%) ή τριτοβάθµιας εκπαίδευσης (30,8%). Υπάρχει ένα ποσοστό 16,9% που δεν απάντησαν σε αυτή την ερώτηση. 16

Η εργασιακή εµπειρία των γονέων είναι: πλήρους απασχόλησης (30,8%), αυτοαπασχολούµενοι (14%), δεν εργάζονται για να φροντίζουν τα παιδιά τους (33,6%) ή άλλες κατηγορίες (άνεργοι, µερικής απασχόλησης, περιστασιακά εργαζόµενοι, κλπ.) (21,6%). Το 79,4% των οικογενειών έχουν περισσότερο από ένα παιδί και µόνο το 20,6% έχουν ένα παιδί. 17

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΩΝ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΩΝ ΠΟΥ ΠΡΟΕΚΥΨΑΝ ΑΠΟ ΤΑ ΕΝΤΥΠΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ A) ΓΝΩΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΗ ΠΑΡΑΛΥΣΗ Στην ερώτηση Έχετε λάβει οποιαδήποτε πληροφορία σχετικά µε την εγκεφαλική παράλυση, 86,9% απάντησαν ότι έχουν λάβει πληροφορίες σχετικά µε την εγκεφαλική παράλυση και µόνο 9,3% έδωσαν αρνητική απάντηση και 3,7% απάντησαν δεν γνωρίζω. Από τους γονείς που απάντησαν όχι ή δεν γνωρίζω στην ανωτέρω ερώτηση, στην συνεχόµενη ερώτηση Χρειάζεστε περισσότερες πληροφορίες, 78,6% χρειάζονται περισσότερες πληροφορίες. 14,1% απάντησαν ότι δεν χρειάζονται περισσότερες πληροφορίες και 7,1% απάντησαν δεν γνωρίζω. Στην ερώτηση Από πού έχετε λάβει τις πληροφορίες, 69,9 % έχει λάβει πληροφορίες από γιατρό, 52,7% από θεραπευτή και 49,5% από Νοσοκοµείο. Ένα πολύ µικρό ποσοστό γονέων έχει λάβει πληροφορίες από κοινωνικό λειτουργό, από διαδίκτυο ή από άλλες οικογένειες. B) ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ Στην τοποθέτηση Το παιδί µου έχει δυσκολία να εκτιµήσει τον εαυτό του 49,5% απάντησαν ποτέ, 26,2% απάντησαν συχνά και 24,3% απάντησαν περιστασιακά. Στην τοποθέτηση Το παιδί µου είναι ευαίσθητο στην κριτική 35,5% απάντησαν συχνά, 42,1% απάντησαν περιστασιακά και 22,4% απάντησαν ότι κάτι τέτοιο δεν έχει ποτέ συµβεί στο παιδί τους. Στην τοποθέτηση Το παιδί µου εκφράζει συναισθήµατα προσωπικής αποτυχίας 46,7% απάντησαν ποτέ, 39,3% απάντησαν περιστασιακά και µόνο 14% απάντησαν συχνά. Στην τοποθέτηση Το παιδί µου έχει ξεσπάσµατα θυµού 57% απάντησαν ότι κάτι τέτοιο συµβαίνει περιστασιακά, 28% απάντησαν ποτέ και µόνο 15% απάντησαν ότι το παιδί τους έχει τέτοιου είδους αντίδραση συχνά. Στην τοποθέτηση Το παιδί µου απογοητεύεται εύκολα, 59,9% απάντησαν περιστασιακά, 29% απάντησαν ποτέ και 12,1% απάντησαν ότι το παιδί τους έχει τέτοιου είδους αντίδραση συχνά. Στην τοποθέτηση Το παιδί µου έχει δυσκολία να αναπτύξει φιλίες 62,6% απάντησαν ποτέ, 26,2% απάντησαν περιστασιακά και µόνο 11,2% απάντησαν συχνά. Στην τοποθέτηση Το παιδί µου δεν συνεργάζεται εύκολα 45,8% απάντησαν ότι το παιδί τους έχει τέτοιου είδους αντίδραση περιστασιακά, 39,3% ποτέ και 15% συχνά. 18

Στην τοποθέτηση Το παιδί µου κουράζεται εύκολα, ειδικά όταν έχει µία συγκεκριµένη στάση σώµατος 45,8% απάντησαν περιστασιακά, 34,6% απάντησαν συχνά και 19,6% απάντησαν ποτέ. Στην τοποθέτηση Το παιδί µου έχει µικρή αντοχή/βαριέται εύκολα 40,2% απάντησαν περιστασιακά, 30,8% απάντησαν ποτέ και 29% απάντησαν συχνά. Στην τοποθέτηση Το παιδί «κολλάει» σε ανθρώπους, έπιπλα, αντικείµενα ακόµα και σε οικίες καταστάσεις 50,5% απάντησαν ποτέ, 34,6% περιστασιακά και 15% απάντησαν συχνά. Στην τοποθέτηση Το παιδί µου δείχνει ληθαργικό/χωρίς ενέργεια 62,6% απάντησαν ποτέ, 29,9% απάντησαν περιστασιακά και µόνο 7,5% απάντησαν συχνά. Στην τοποθέτηση Το παιδί µου φαίνεται νευρικό (για παράδειγµα όταν πρέπει να µείνει σε συγκεκριµένη θέση) 43% απάντησαν ποτέ, 40,2 % απάντησαν περιστασιακά και 16,8% απάντησαν συχνά. Στην τοποθέτηση Το παιδί µου χρειάζεται περισσότερη προστασία απ ότι τα άλλα παιδιά 53,3% απάντησαν συχνά, 31,8% περιστασιακά και 15% απάντησαν ότι το παιδί τους δεν απαιτεί καµία παραπάνω προστασία από οποιοδήποτε άλλο παιδί. Στην τοποθέτηση Το παιδί µου δυσκολεύεται να συγκεντρωθεί 41,1% απάντησαν συχνά, 33,6% περιστασιακά και 25,2% απάντησαν ότι το παιδί τους δεν έχει τέτοιου είδους δυσκολία. Στην τοποθέτηση Η συγκέντρωση του παιδιού µου σε µία δραστηριότητα διασπάται εύκολα 42,1% απάντησαν συχνά, 39,3% περιστασιακά και 18,7% απάντησαν ποτέ. Στην τοποθέτηση Το παιδί µου ενοχλείται από έντονους θορύβους 36,4% πιστεύουν ότι κάτι τέτοιο δεν έχει συµβεί ποτέ. 31,8% απάντησαν συχνά και το ίδιο ποσοστό (31,8%) απάντησαν περιστασιακά. Στην τοποθέτηση Το παιδί µου δεν αντέχει να ακούει έντονους θορύβους 39,3% απάντησαν ποτέ, 30,8% απάντησαν περιστασιακά και 29,9% απάντησαν συχνά. Στην τοποθέτηση Το παιδί µου νοιώθει άβολα να βρίσκεται κοντά σε άλλα άτοµα 73,8% θεωρούν ότι το παιδί τους δεν έχει τέτοιου είδους δυσκολία, 23,4% θεωρούν ότι συµβαίνει περιστασιακά και µόνο 2,8% συχνά. Στην τοποθέτηση Το παιδί µου απογοητεύεται όταν προσπαθεί να βρει αντικείµενα σε ακατάστατα περιβάλλοντα 60,7% θεωρούν ότι το παιδί τους δεν έχει τέτοιου είδους δυσκολία, 27,1% απάντησαν περιστασιακά και µόνο 12,1% απάντησαν συχνά. 19

Στην τοποθέτηση Το παιδί µου αποφεύγει καταστάσεις όπου απροσδόκητα πράγµατα µπορεί να συµβούν 49,5% απάντησαν ποτέ, 32,7% απάντησαν περιστασιακά και µόνο 17,8% απάντησαν συχνά. Στην ερώτηση Έχετε λάβει καµία πληροφορία/οδηγία/βοήθεια/στήριξη όσον αφορά την συµπεριφορά του παιδιού σας (σε σχέση µε τα παραπάνω ερωτήµατα) 44,9% απάντησαν θετικά, 31,8% απάντησαν µερικώς και 23,4% απάντησαν ότι δεν έχουν λάβει τέτοιου είδους πληροφορία/καθοδήγηση/ υποστήριξη/βοήθεια. Από τους γονείς που απάντησαν στην ανωτέρω ερώτηση ναι ή µερικώς, στην ερώτηση Θεωρείται ότι ήταν αρκετή 34,6% απάντησαν µερικώς, 21,5% θετικά, 16,8% αρνητικά και 27,1% δεν γνωρίζω. Γ) ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΙΚΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ Στην ερώτηση Το παιδί σας λαµβάνει ατοµικό πρόγραµµα εργοθεραπείας ένα πολύ υψηλό ποσοστό (78,3%) απάντησαν θετικά και µόνο 20,8% αρνητικά. Στην ερώτηση Πόσο συχνά λαµβάνει πρόγραµµα εργοθεραπείας 92,8% των παιδιών κάνουν εργοθεραπεία περίπου κάθε εβδοµάδα. Μόνο 2,4% κάνουν εργοθεραπεία δύο φορές την εβδοµάδα. 1,2% των παιδιών κάνουν εργοθεραπεία µία φορά το µήνα. Στην ερώτηση Το συγκεκριµένο πρόγραµµα είναι επαρκές 45,8% απάντησαν θετικά, 26,5% απάντησαν αρνητικά και 24,1% απάντησαν ότι είναι µερικώς ευχαριστηµένοι. Στην ερώτηση Καταβάλλετε εσείς το ποσό που αντιστοιχεί σε αυτές τις θεραπείες 44,6% απάντησαν ότι πληρώνουν για όλες τις εργοθεραπείες, 34,9% απάντησαν ότι δεν πληρώνουν τις εργοθεραπείες οι ίδιοι και 15,7 % καλύπτουν οι ίδιοι µέρος του κόστους εργοθεραπείας. Στην ερώτηση Το παιδί σας λαµβάνει ατοµικό πρόγραµµα φυσικοθεραπείας ένα πολύ υψηλό ποσοστό (93,4 %) απάντησαν θετικά και µόνο 6,6 % απάντησαν ότι το παιδί τους δεν λαµβάνει κανενός είδους φυσικοθεραπεία. Στην ερώτηση Πόσο συχνά λαµβάνει πρόγραµµα φυσικοθεραπείας 97% κάνουν θεραπεία κάθε εβδοµάδα και µόνο 2% δύο φορές την εβδοµάδα. Στην ερώτηση Το συγκεκριµένο πρόγραµµα είναι επαρκές 49,5% απάντησαν θετικά, 28,3% απάντησαν αρνητικά και 21,1% απάντησαν µερικώς. Στην ερώτηση Καταβάλλετε εσείς το ποσό που αντιστοιχεί σε αυτές τις θεραπείες 45,5% πληρώνουν για όλες τις θεραπείες, 28,3% δεν πληρώνουν 20

για καµία θεραπεία και 20,2% καλύπτουν οι ίδιοι µέρος του κόστους των θεραπειών. Στην ερώτηση Το παιδί σας λαµβάνει ατοµικό πρόγραµµα λογοθεραπείας ένα πολύ υψηλό ποσοστό (65,1%) απάντησαν θετικά και 33% απάντησαν αρνητικά. Στην ερώτηση Πόσο συχνά λαµβάνει πρόγραµµα λογοθεραπείας 98,6% απάντησαν κάθε εβδοµάδα. Στην ερώτηση Το συγκεκριµένο πρόγραµµα είναι επαρκές 52,2% απάντησαν θετικά, 23,2% απάντησαν αρνητικά και 21,7% απάντησαν µερικώς. Στην ερώτηση Καταβάλλετε εσείς το ποσό που αντιστοιχεί σε αυτές τις θεραπείες 43,5% πληρώνουν για τις θεραπείες, 34,8% δεν πληρώνουν και 17,4% καλύπτουν οι ίδιοι ένα µέρος του κόστους των θεραπειών. Στην ερώτηση Το παιδί σας λαµβάνει ψυχολογική υποστήριξη από επαγγελµατία 27,4% απάντησαν θετικά και 61,3% απάντησαν αρνητικά. Στην ερώτηση Πόσο συχνά λαµβάνει ψυχολογική υποστήριξη 31% των παιδιών λαµβάνουν ψυχολογική υποστήριξη κάθε εβδοµάδα, 27,6% δύο φορές το µήνα, 10,3% µία φορά το µήνα και 17,2% λιγότερο από µία φορά το µήνα. Στην ερώτηση Η συγκεκριµένη υποστήριξη είναι επαρκής 58,6% απάντησαν θετικά, 20,7% απάντησαν αρνητικά και 17,2% απάντησαν µερικώς. Στην ερώτηση Καταβάλλετε εσείς το ποσό που αντιστοιχεί σε αυτές τις θεραπείες 20,7% πληρώνουν για τις θεραπείες, 58,6% δεν πληρώνουν και 10,3% καλύπτουν οι ίδιοι ένα µέρος του κόστους των θεραπειών. Στην ερώτηση Λαµβάνει το παιδί σας οποιασδήποτε άλλης µορφής θεραπεία 54,7% των παιδιών δεν λαµβάνουν άλλου είδους θεραπείες και 33% λαµβάνουν. Στην ερώτηση Πόσο συχνά λαµβάνει οποιασδήποτε άλλης µορφής θεραπεία 82,9% λαµβάνουν άλλες θεραπείες µία φορά την εβδοµάδα, 2,9% δύο φορές το µήνα, 8,6% µία φορά το µήνα. Στην ερώτηση Το συγκεκριµένο πρόγραµµα είναι επαρκές 45,7% απάντησαν θετικά, 20% απάντησαν αρνητικά και 25,7% µερικώς. Στην ερώτηση Καταβάλλετε εσείς το ποσό που αντιστοιχεί σε αυτές τις θεραπείες 54,3% πληρώνουν για τις θεραπείες, 25,7% δεν πληρώνουν και 2,9% καλύπτουν οι ίδιοι ένα µέρος του κόστους των θεραπειών. 21

) ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΙΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ, ΙΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ ΣΤΟ ΣΠΙΤΙ Στην ερώτηση Χρησιµοποιεί το παιδί σας νάρθηκες, κηδεµόνες ή άλλα βοηθήµατα που ενισχύουν τη στάση του σώµατος ένα πολύ υψηλό ποσοστό (70,8%) απάντησαν θετικά και 27,4% απάντησαν αρνητικά. Στην ερώτηση Ποια είναι αυτά 80% χρησιµοποιούν νάρθηκες ποδιών, 21,3% χρησιµοποιούν κηδεµόνα, 14,7% νάρθηκες χειρός,12% ειδικά παπούτσια, 10,7% χρησιµοποιούν άλλου είδους βοηθήµατα και µόνο 5,3% στήριγµα κεφαλής. Στην ερώτηση Σας έχει ενηµερώσει κάποιος για την ύπαρξη των παραπάνω βοηθηµάτων 78,3% απάντησαν θετικά και µόνο 9,4% απάντησαν µερικώς. 4,7% απάντησαν αρνητικά. Στην ερώτηση Ποιος σας ενηµέρωσε, 83,9% απάντησαν ορθοπεδικός/φυσίατρος, 58,1% θεραπευτής, 28% γιατρό, 8,6% νοσοκοµείο, 2,2% από άλλες πηγές. Στην ερώτηση Γνωρίζετε αρκετά για τα βοηθήµατα που καλύπτουν τις ανάγκες του παιδιού σας 50,5% απάντησαν θετικά και 7,6% αρνητικά. 32,4% απάντησαν µερικώς. Στην ερώτηση Χρησιµοποιεί το παιδί σας βοηθήµατα ένα πολύ υψηλό ποσοστό (77,1%) απάντησαν θετικά και µόνο 20% απάντησαν αρνητικά. Στην ερώτηση Ποια είναι αυτά αυτά τα βοηθήµατα 61,7% χρησιµοποιούν ορθοστάτη, 42% αναπηρικό κάθισµα, 39,5% ειδική καρέκλα, 28,4% βοήθηµα περπατήµατος. Μικρότερο ποσοστό χρησιµοποιούν ποδήλατο, βοηθήµατα µπάνιου, σίτισης, µελέτης, ηλεκτροκίνητο αµαξίδιο. Στην ερώτηση Έχετε υποβάλει αίτηση στον ασφαλιστικό σας φορέα για την κάλυψη του κόστους αγοράς βοηθηµάτων, η οποία έχει απορριφθεί 62,9% απάντησαν αρνητικά και µόνο 21,9% απάντησαν θετικά. Στην ερώτηση Σας έχει ενηµερώσει κάποιος σχετικά µε τις δυνατότητες των βοηθηµάτων 60% απάντησαν θετικά, 18,1% απάντησαν ότι έχουν πληροφορηθεί µερικώς και µόνο 10,5% απάντησαν αρνητικά. Στην ερώτηση Ποιος σας έχει ενηµερώσει 86,6% απάντησαν ο θεραπευτής, 45,1% ο γιατρός, 9,8% ο κοινωνικός λειτουργός και ένα µικρότερο ποσοστό άλλες πηγές. Στην ερώτηση Γνωρίζετε αρκετά σχετικά µε τα βοηθήµατα τα οποία ανταποκρίνονται στις ανάγκες του παιδιού σας 44,8% απάντησαν θετικά και 11,4% αρνητικά. 30,5% απάντησαν µερικώς και 13,3% απάντησαν δεν γνωρίζω. 22