Αλλαγή του κλίματος περί τίνος πρόκειται;

Αλλαγή του κλίματος περί τίνος πρόκειται; Μια εισαγωγή για τους νέους Ευρωπαϊκή Επιτροπή 954585_CV_GR.indd 2 30-11-2005 10:40:19

954585_CV_GR.indd 3 30-11-2005 10:40:20

Αλλαγή του κλίματος Περί τίνος πρόκειται; Μια εισαγωγή για τους νέους Ευρωπαϊκή Επιτροπή Γενική Διεύθυνση Περιβάλλοντος 954585_BW_GR.indd 1 30-11-2005 10:40:40

Η Άμεση Ευρώπη είναι μια υπηρεσία που σας βοηθά να βρείτε απαντήσεις στα ερωτήματά σας για την Ευρωπαϊκή Ένωση Αριθμός δωρεάν τηλεφωνικής κλήσης: 00 800 6 7 8 9 10 11 Φωτογραφικές πηγές: Digital Vison Ltd, σ. 6 E. Johansson, σ. 12 (πάνω μέρος) Ευρωπαϊκή Κοινότητα, σ. 19 Ευρωπαϊκή Κοινότητα, Γενική Διεύθυνση Περιβάλλοντος, Mike St. Maur Sheil, σ. 17 Ευρωπαϊκή Κοινότητα, Γενική Διεύθυνση Έρευνας, σ. 14 Hans Oerter (EPICA), σ. 10 International Institute for Sustainable Development (IISD), Earth Negotiations Bulletin, Leila Mead, σ. 13 PhotoDisc, κάλυμμα και σσ. 3, 7, 8, 12 (κάτω μέρος) Jack Stein Grove, σ. 9. Περισσότερες πληροφορίες για την Ευρωπαϊκή Ένωση παρέχονται από το Διαδίκτυο μέσω του εξυπηρετητή Europa (http://europa.eu.int). Βιβλιογραφικό δελτίο υπάρχει στο τέλος του τεύχους. ISBN 92-894-8914-6 Λουξεμβούργο: Υπηρεσία Επισήμων Εκδόσεων των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, 2005 Ευρωπαϊκές Κοινότητες, 2005 Η αναπαραγωγή επιτρέπεται εφόσον αναγράφεται η πηγή. Printed in Belgium PRINTED ON RECYCLED PAPER THAT HAS BEEN AWARDED THE EU ECO-LABEL FOR GRAPHIC PAPER (WWW.EUROPA.EU.INT/ECOLABEL). 954585_BW_GR.indd 2 30-11-2005 10:40:44

3 Περιεχόμενα Αλλαγή του κλίματος Περί τίνος πρόκειται; 4 Τι προκαλεί την αλλαγή του κλίματος; 4 Το φαινόμενο θερμοκηπίου 4 Τα αέρια θερμοκηπίου που παράγουμε εμείς 5 Αποδείξεις της αλλαγής του κλίματος 7 Η αλλαγή του κλίματος και οι επιπτώσεις της 8 Πώς εργάζονται οι κλιματολόγοι 10 Ποια μέτρα πρέπει να ληφθούν ώστε να μετριαστεί η αλλαγή του κλίματος; 12 Τι μέτρα παίρνουν οι κυβερνήσεις; 12 Η Σύμβαση-Πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για την Αλλαγή του Κλίματος 12 Το πρωτόκολλο του Κιότο 13 Ποια μέτρα παίρνει η ΕΕ 14 Ποια μέτρα παίρνουν οι επιχειρήσεις 17 Τι μπορείς εσύ (ως άτομο) να κάνεις 18 Ατενίζοντας το μέλλον 19 Χρήσιμες διαδικτυακές διευθύνσεις για την αλλαγή του κλίματος 20 954585_BW_GR.indd 3 30-11-2005 10:40:45

4 Αλλαγή του κλίματος Περί τίνος πρόκειται; Η αλλαγή του κλίματος εξελίσσεται μπροστά στα μάτια μας, και οι επιπτώσεις της σε όλους εμάς συνεχώς αυξάνονται. Έχεις προσέξει ότι οι καταιγίδες και οι πλημμύρες γίνονται ολοένα και συχνότερες στην περιοχή σου; Εάν όχι, σίγουρα θα το αντιλήφθηκες στην οθόνη της τηλεόρασής σου. Μήπως πλέον ο χειμώνας σού φαίνεται θερμότερος, με λιγότερο χιόνι και περισσότερες βροχές; Μήπως νιώθεις ότι η άνοιξη κάθε φορά φθάνει λίγο νωρίτερα, τα λουλούδια ανθίζουν και τα αποδημητικά πουλιά φθάνουν νωρίτερα απ ό,τι τα περιμένεις; Όλες αυτές είναι ενδείξεις της επιτάχυνσης της αλλαγής του κλίματος, ή της αναθέρμανσης του πλανήτη όπως πολλές φορές την ονομάζουμε. Εάν δεν λάβουμε μέτρα για να την αναστείλουμε, θα πλήξει ανεπανόρθωτα τον κόσμο που μας περιβάλλει και θα μεταβάλει τους τρόπους ζωής μας που σήμερα θεωρούμε αυτονόητους. Τι προκαλεί την αλλαγή του κλίματος; Το κλίμα αλλάζει λόγω του σημερινού τρόπου ζωής μας, ιδίως στις πλουσιότερες, οικονομικά ανεπτυγμένες χώρες μη εξαιρουμένης της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι μονάδες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας που μας εφοδιάζουν με ηλεκτρισμό και που θερμαίνουν τα σπίτια μας, τα αυτοκίνητα και αεροπλάνα που χρησιμοποιούμε, τα εργοστάσια που παράγουν τα προϊόντα που αγοράζουμε, οι καλλιέργειες που μας εφοδιάζουν με τρόφιμα όλα αυτά διαδραματίζουν κάποιο ρόλο στην αλλαγή του κλίματος. Το φαινόμενο θερμοκηπίου Η ατμόσφαιρα της γης λειτουργεί ως ένα διαφανές, προστατευτικό κάλυμμα γύρω από τον πλανήτη μας. Αφήνει το ηλιακό φως να περνά και συγκρατεί τη θερμότητα. Χωρίς αυτήν, η ηλιακή θερμότητα θα αντανακλάτο κατευθείαν από την επιφάνεια της γης και θα επέστρεφε ακέραιη στο διάστημα. Στην περίπτωση αυτή, η θερμοκρασία στη γη θα ήταν περίπου κατά 30 Κελσίου χαμηλότερη όλα θα πάγωναν. Είναι λοιπόν φανερό ότι η ατμόσφαιρα λειτουργεί, κατά κάποιο τρόπο, σαν τα γυάλινα τοιχώματα ενός θερμοκηπίου. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ο κόσμος μιλάει για το «φαινόμενο θερμοκηπίου». Υπεύθυνα για το φαινόμενο αυτό είναι τα «αέρια θερμοκηπίου» στην ατμόσφαιρα, τα οποία παγιδεύουν θερμότητα. 954585_BW_GR.indd 4 30-11-2005 10:40:45

5 Πηγή: Δικτυότοπος της κυβέρνησης του Καναδά για την αλλαγή του κλίματος. Τα περισσότερα από τα αέρια θερμοκηπίου δημιουργούνται με φυσικές διεργασίες. Ωστόσο, από τη βιομηχανική επανάσταση του 18ου αιώνα και μετά, με τη συμβολή της ανθρώπινης κοινωνίας, οι συγκεντρώσεις τους στην ατμόσφαιρα είναι σήμερα υψηλότερες από οποτεδήποτε άλλοτε τα τελευταία 420 000 έτη. Η αύξηση των συγκεντρώσεων ενισχύει το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Αυτό σημαίνει αύξηση των θερμοκρασιών του πλανήτη μας, αλλαγή του κλίματος. Τα αέρια θερμοκηπίου που παράγουμε εμείς Το κυριότερο αέριο θερμοκηπίου που παράγεται από τις ανθρώπινες δραστηριότητες είναι το διοξείδιο του άνθρακα. Αντιπροσωπεύει το 75 % περίπου όλων των «εκπομπών αερίων θερμοκηπίου» ανά τον κόσμο. Ο όρος αυτός περιγράφει όλες τις εκπομπές αερίων θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα που αποτελούν μέρος του καπνού, του ατμού και των αερίων που εκπέμπονται από τους αγωγούς καυσαερίων, τις καπνοδόχους, τις πυρκαγιές και άλλες πηγές. Το διοξείδιο του άνθρακα απελευθερώνεται κυρίως όταν καίγονται ορυκτά καύσιμα, όπως ο άνθρακας, το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο. Και βεβαίως τα ορυκτά καύσιμα αποτελούν ακόμη την ευρύτερα χρησιμοποιούμενη ενεργειακή πηγή. Τα καίμε για να παράγουμε ηλεκτρισμό και θερμότητα και τα χρησιμοποιούμε ως καύσιμα για τα αυτοκίνητά μας, για τα πλοία και τα αεροπλάνα. Οι περισσότεροι από εμάς γνωρίζουμε το διοξείδιο του άνθρακα (CO2) από τα αεριούχα ποτά οι φυσαλίδες στα ανθρακούχα ποτά και την μπίρα είναι φυσαλίδες CO2. Επίσης, το CO2 διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην αναπνοή: εισπνέουμε οξυγόνο και εκπνέουμε διοξείδιο του άνθρακα, ενώ τα δένδρα και τα φυτά απορροφούν CO2 προκειμένου να παράγουν οξυγόνο. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο τα δάση του πλανήτη μας είναι τόσο σημαντικά. Συμβάλλουν στην απορρόφηση ποσότητας του πλεονάζοντος CO2 που παράγουμε. Ωστόσο, η αποψίλωση των δασών η υλοτομία, ο καθαρισμός και η καύση δασών συμβαίνει σε κάθε ήπειρο. 954585_BW_GR.indd 5 30-11-2005 10:40:46

6 Άλλα αέρια θερμοκηπίου που εκπέμπονται λόγω των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων είναι το μεθάνιο και το υποξείδιο του αζώτου. Τα αέρια αυτά συγκαταλέγονται στα αόρατα αέρια που εκπέμπονται από τους χώρους υγειονομικής ταφής (χωματερές), από τις δραστηριότητες εκτροφής ζώων, από τις καλλιέργειες ρυζιού και λόγω της χρήσης ορισμένων πρακτικών γεωργικής λίπανσης. Επίσης, παράγουμε με τεχνητό τρόπο ορισμένα αέρια θερμοκηπίου, τα λεγόμενα φθοριούχα αέρια. Αυτά χρησιμοποιούνται στις ψυκτικές εφαρμογές και τα συστήματα κλιματισμού, αλλά εκπέμπονται στην ατμόσφαιρα λόγω διαφυγών και σε περίπτωση που οι συσκευές δεν υφίστανται την κατάλληλη επεξεργασία όταν κλείνουν τον κύκλο ζωής τους. Πηγή: Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον (United Nations Environment Programme UNEP) & Arendal GRID. 954585_BW_GR.indd 6 30-11-2005 10:40:47

7 Αποδείξεις της αλλαγής του κλίματος Η αλλαγή του κλίματος έχει ήδη αρχίσει για τα καλά. Τον περασμένο αιώνα, η μέση παγκόσμια θερμοκρασία αυξήθηκε κατά 0,6 Κελσίου, ενώ η μέση θερμοκρασία στην Ευρώπη αυξήθηκε περίπου κατά 1 Κελσίου. Παγκοσμίως, τα πέντε θερμότερα έτη που έχουν ποτέ καταγραφεί (από το 1860 περίπου όταν κατασκευάσαμε όργανα που μετρούν με ικανοποιητική ακρίβεια τις θερμοκρασίες) υπήρξαν, με την ακόλουθη σειρά: 10 o 0 o -10 o -20 o 40 o 30 o 20 o 1. 1998 2. 2002 3. 2003 4. 2004 5. 2001 Η τάση θέρμανσης οφείλεται στις αυξανόμενες ποσότητες αερίων θερμοκηπίου που εκπέμπονται λόγω των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων. Οι κλιματολόγοι προβλέπουν ότι η τάση θα επιταχυνθεί με αποτέλεσμα η μέση παγκόσμια θερμοκρασία να έχει αυξηθεί κατά 1,4 5,8 Κελσίου μέχρι το 2100 και οι θερμοκρασίες στην Ευρώπη μεταξύ 2 και 6,3 Κελσίου. Εκ πρώτης όψεως οι εν λόγω αυξήσεις θερμοκρασίας δεν φαίνονται δα και τόσο τρομερές. Δεν πρέπει όμως να λησμονείται ότι την τελευταία περίοδο των παγετώνων, η οποία τερματίστηκε εδώ και 11 500 έτη, η μέση παγκόσμια θερμοκρασία ήταν μόλις κατά 5 Κελσίου χαμηλότερη απ ό,τι σήμερα. Και όμως, μεγάλο μέρος της Ευρώπης καλυπτόταν τότε από πολικό πάγο. Επομένως η διαφορά ελαχίστων βαθμών συνεπάγεται κοσμογονικής κλίμακας αλλαγές. Η τρέχουσα αλλαγή του κλίματος έχει ήδη επιπτώσεις στην Ευρώπη και παγκοσμίως (βλέπε επόμενη σελίδα). Μακροπρόθεσμα, θα μπορούσε ακόμη και να προκαλέσει καταστροφικά φαινόμενα, όπως ραγδαία άνοδο της στάθμης της θάλασσας και πλημμύρες, τεράστιες καταιγίδες και έλλειψη τροφίμων και νερού σε ορισμένα μέρη του κόσμου. Η αλλαγή του κλίματος θα επηρεάσει όλες τις χώρες, όμως οι αναπτυσσόμενες χώρες είναι οι πλέον εκτεθειμένες. Αυτές εξαρτώνται συχνά από δραστηριότητες που είναι ευαίσθητες στο κλίμα, όπως η γεωργία, και επιπλέον δεν έχουν αρκετά χρήματα για να προσαρμοστούν στις συνέπειες της αλλαγής του κλίματος. 954585_BW_GR.indd 7 30-11-2005 10:40:50

8 Η αλλαγή του κλίματος και οι επιπτώσεις της Τα στρώματα πολικού πάγου λιώνουν καθημερινά. Η θαλάσσια περιοχή που καλύπτεται από τον αρκτικό πάγο στον Βόρειο Πόλο συρρικνώθηκε κατά 10 % τις τελευταίες δεκαετίες και το πάχος του πάγου που βρίσκεται πάνω από τη στάθμη του νερού μειώθηκε κατά 40 % περίπου. Στην αντίθετη άκρη του κόσμου, το στρώμα πάγου που καλύπτει την ήπειρο της Ανταρκτικής έχει καταστεί ασταθές. Οι παγετώνες υποχωρούν. Πιθανότατα, το 75 % των παγετώνων των Ελβετικών Άλπεων θα έχουν εξαφανιστεί μέχρι το 2050. Οι επιχειρηματίες του κέντρου σκι του Άντερματ στην Ελβετία εξετάζουν τρόπους κάλυψης του παγετώνα του Gurschen, μιας δημοφιλούς για τους σκιέρ περιοχής, με ένα τεράστιο μονωτικό πλαστικό κάλυμμα κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, ούτως ώστε να αναστείλουν το λιώσιμο και τη διολίσθησή του. Όσο λιώνουν τα στρώματα πάγου τόσο ανεβαίνει η στάθμη της θάλασσας. Έχει ήδη ανέβει κατά 15-25 cm (ανάλογα με τη μέτρηση) τον τελευταίο αιώνα και προβλέπεται να ανέβει και άλλα 88 cm μέχρι το 2100. Αυτό θα είχε ως αποτέλεσμα να πλημμυρίσουν νησιά και παράκτιες περιοχές χαμηλού υψομέτρου, όπως οι Μαλδίβες, το έλτα του Νείλου στην Αίγυπτο, καθώς και το Μπανγκλαντές. Στην Ευρώπη, κινδυνεύουν περίπου 70 εκατ. κάτοικοι των παρακτίων περιοχών αλλά και στην ενδοχώρα των παράκτιων ζωνών, το δε θαλάσσιο νερό θα εισχωρούσε και θα κατέστρεφε το καλλιεργούμενο έδαφος και τα αποθέματα γλυκού νερού. Εάν λιώσει το τεράστιο στρώμα πάγου της Γροιλανδίας, κάτι που θα μπορούσε να συμβεί τους επόμενους αιώνες, η στάθμη της θάλασσας θα ανέβαινε κατά 7 περίπου m. Η αλλαγή του κλίματος προκαλεί ακραία καιρικά φαινόμενα όπως καταιγίδες, πλημμύρες, ξηρασίες και καύσωνες. Την τελευταία δεκαετία τριπλασιάστηκαν σε σύγκριση με τη δεκαετία του 1960 οι καιρικές θεομηνίες, κυρίως οι πλημμύρες και οι ανεμοθύελλες, στον κόσμο. Οι εν λόγω καταστροφές όχι μόνο προκαλούν πολλές ζημιές, αλλά και ανεβάζουν σε δυσθεώρητα ύψη το κόστος των ασφαλίσεων. Ήδη το νερό σπανίζει σε πολλές περιοχές του κόσμου. Περίπου το ένα πέμπτο του παγκόσμιου πληθυσμού, δηλαδή 1,2 δισ. άτομα, δεν έχουν πρόσβαση σε καθαρό πόσιμο νερό. Εάν οι παγκόσμιες θερμοκρασίες υπερβούν κατά 2,5 Κελσίου τα προβιομηχανικά επίπεδα, άλλα 2,4 έως 3,1 δισ. άτομα παγκοσμίως θα υποφέρουν πιθανότατα από έλλειψη νερού. Επίσης, μια αύξηση της θερμοκρασίας κατά 2,5 Κελσίου θα εξέθετε 50 εκατ. άτομα στο ενδεχόμενο πείνας, πέραν των 850 εκατ. ατόμων που υποφέρουν σήμερα από χρόνια πείνα. Στην Ευρώπη, η καλλιεργητική περίοδος επιμηκύνθηκε κατά δέκα ημέρες μεταξύ του 1962 και του 1995. Ενώ το φαινόμενο αυτό ωφέλησε τη γεωργία στη Βόρεια Ευρώπη, ακόμη και εκεί οι παραγωγές θα αρχίσουν να μειώνονται μόλις οι θερμοκρασίες αυξηθούν πέραν των 2 Κελσίου πάνω από τα προβιομηχανικά επίπεδα. Ενδέχεται να εμφανιστούν επιδημίες τροπικών ασθενειών, όπως η ελονοσία, επειδή θα αυξηθεί η επιφάνεια της γης όπου οι κλιματικές συνθήκες ευνοούν το κουνούπι φορέα της ελονοσίας. Μια αύξηση της θερμοκρασίας κατά 2 Κελσίου θα εξέθετε σε κίνδυνο άλλα 210 εκατ. άτομα, πέραν των ήδη εκτεθειμένων. >>> 954585_BW_GR.indd 8 30-11-2005 10:40:51

9 Από το 2070 περίπου και μετά, η Ευρώπη πιθανότατα θα πλήττεται ανά διετία από καύσωνα ανάλογο εκείνου του 2003. Ο θερινός καύσωνας του 2003 συνέβαλε στον πρόωρο θάνατο 20 000 Ευρωπαίων, προκάλεσε μεγάλης κλίμακας δασικές πυρκαγιές στη νότια Ευρώπη και γεωργικές ζημίες άνω των 10 δισ. EUR. Πολλά ζώα και φυτά δεν θα μπορέσουν να αντιμετωπίσουν με επιτυχία την αλλαγή των θερμοκρασιών, ούτε θα μπορέσουν να μετακινηθούν σε περιοχές με κατάλληλο για αυτά κλίμα. Από μια ανησυχητική μελέτη που εκπονήθηκε προκύπτει ότι η αλλαγή του κλίματος θα μπορούσε να οδηγήσει στην εξαφάνιση του ενός τρίτου των ειδών της γης μέχρι το 2050. Ιδιαίτερα απειλούνται θηλαστικά και πτηνά που ζουν σε ψυχρά κλίματα, όπως οι πολικές αρκούδες, οι φώκιες, οι θαλάσσιοι ίπποι και οι πιγκουίνοι. Στο δάσος του Αμαζονίου, οι επιστήμονες παρατήρησαν ότι τα μεγαλύτερα, και με ταχύτερους ρυθμούς αναπτυσσόμενα δένδρα που απορροφούν περισσότερο CO2 αναπτύσσονται εις βάρος άλλων φυτικών ειδών. Σε πιο μακροπρόθεσμη βάση, οι εκτεταμένες κλιματικές αλλαγές ενδέχεται να οδηγήσουν σε περιφερειακές συγκρούσεις, λοιμούς και μετακινήσεις προσφύγων, στο μέτρο που θα σπανίζουν τα τρόφιμα καθώς και οι υδατικοί και ενεργειακοί πόροι. Ένα άλλο καταστροφικό ενδεχόμενο θα ήταν η αναστολή της ροής του Ρεύματος του Κόλπου, το οποίο μεταφέρει θερμά ύδατα στις βόρειες περιοχές του Ατλαντικού ένα σενάριο που χρησιμοποιήθηκε στην ταινία του 2003 «Η μεθαυριανή ημέρα» (The Day After Tomorrow). Ενώ ένα τέτοιο ενδεχόμενο είναι μάλλον απίθανο να υλοποιηθεί τον αιώνα που διατρέχουμε, οι επιστήμονες συμφωνούν ότι εάν υλοποιείτο θα ακύρωνε τις θερμαντικές τάσεις στη βόρεια Ευρώπη και θα είχε ως αποτέλεσμα την εμφάνιση πολύ ψυχρότερου κλίματος στις περιοχές αυτές (1). (1) Τα στοιχεία αυτά, καθώς και πολλά άλλα ενδιαφέροντα στοιχεία και αριθμητικά δεδομένα προέρχονται από την έκθεση του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος ««Impacts of Europe s changing climate» (Επιπτώσεις του μεταβαλλόμενου κλίματος της Ευρώπης), του Αυγούστου 2004, η οποία υπάρχει στον δικτυακό τόπο: http://reports.eea.eu. int/climate_report_2_2004/en, καθώς και από το ενημερωτικό έγγραφο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής «Κερδίζοντας τη μάχη κατά της αλλαγής του κλίματος» (Winning the battle against climate change), του Φεβρουαρίου 2005, το οποίο υπάρχει στον δικτυακό τόπο: http://www.europa.eu.int/comm/environment/climat/pdf/ staff_work_paper_sec_2005_180_3.pdf 954585_BW_GR.indd 9 30-11-2005 10:40:53

10 Πώς εργάζονται οι κλιματολόγοι Η σύγχρονη κλιματολογία διαλαμβάνει τη μελέτη του παρελθόντος και την ακριβή παρατήρηση και ερμηνεία του τι συμβαίνει σήμερα. Οι επιστήμονες χρησιμοποιούν ένα εκπληκτικό φάσμα πηγών για να γνωρίσουν τις συνθήκες που επικρατούσαν στο παρελθόν. Λόγου χάριν, πραγματοποιούν διατρήσεις στην κορυφή των στρωμάτων πάγου στους πόλους σε βάθος που φθάνει το μητρικό πέτρωμα και αφαιρούν κυλίνδρους πάγου, γνωστούς ως πυρήνες πάγου. Στην Ανταρκτική, ομάδα ευρωπαίων ερευνητών προέβη πρόσφατα σε πυρηνοληψία από βάθος πλέον των 3 km, δηλαδή από στρώματα που δεν είχαν γνωρίσει το φως ή τον ατμοσφαιρικό αέρα για διάστημα μεγαλύτερο των 900 000 ετών (1)! Οι φυσικές ιδιότητες του πάγου και του αέρα που περιέχεται στο δείγμα αυτό σε μικρές φυσαλίδες επιτρέπουν στους ερευνητές να κατανοήσουν πώς ήταν το κλίμα και η ατμόσφαιρα την εποχή εκείνη. Άλλες πηγές που προσφέρουν ενδείξεις για το παρελθόν είναι οι δακτύλιοι στα δένδρα και τα κοράλλια από αρχαιότερες εποχές, οι σταλαγμίτες, καθώς και η παλιά γύρη, οι σπόροι και τα φύλλα. Με βάση τέτοιες μελέτες γνωρίζουμε ότι οι εποχές παγετώνων εναλλάχθηκαν με θερμότερες περιόδους και ότι οι θερμοκρασίες στη γη παρουσίασαν διακυμάνσεις μεταξύ 9 και 22 Κελσίου (η μέση τρέχουσα παγκόσμια θερμοκρασία είναι 15 Κελσίου). Οι διακυμάνσεις αυτές οφείλονταν σε φυσικά αίτια, όπως οι αλλαγές στην τροχιά κίνησης της γης γύρω από τον ήλιο καθώς και στον άξονα της γης, οι διακυμάνσεις της ηλιακής δραστηριότητας καθώς και οι ηφαιστειακές εκρήξεις. Τα τελευταία 8 000 έτη το κλίμα ήταν αρκετά σταθερό, με μικρές αλλαγές μικρότερες του 1 Κελσίου ανά αιώνα. Οι σταθερές αυτές συνθήκες επέτρεψαν στην κοινωνία και τα οικοσυστήματα, όπως τα γνωρίζουμε σήμερα, να αναπτυχθούν. Τώρα όμως η θερμοκρασία αυξάνεται με ραγδαίους ρυθμούς. Οι φυσικές συνθήκες από μόνες τους αποκλείεται να ευθύνονται για τέτοιους ταχείς ρυθμούς θέρμανσης, οι οποίοι είναι πρωτοφανείς για τα τελευταία τουλάχιστον 1 000 ορισμένες μελέτες μιλούν για 2 000 έτη. Πολλές από τις πληροφορίες που οι επιστήμονες συγκέντρωσαν χρησιμοποιούνται για την πρόβλεψη του μελλοντικού κλίματος και για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. (1) Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το ευρωπαϊκό αυτό έργο που φέρει τον τίτλο EPICA, παρακαλείστε να ανατρέξετε στον δικτυακό τόπο: http://www.esf. org/esf_article.php?activity=1&article=85&domain=3 954585_BW_GR.indd 10 30-11-2005 10:40:54

ιαφορές θερμοκρασιών ( C) από το 1961 έως το 1990/κατά μέσο όρο Η θερμοκρασία τα τελευταία 1 000 έτη (βόρειο ημισφαίριο) και προβλεπόμενη αύξηση της θερμοκρασίας τα επόμενα 100 έτη Ανασυσταθείσες θερμοκρασίες. Δεδομένα από δακτυλίους δένδρων, κοράλλια και πυρήνες πάγου (γαλάζια), (δεδομένα μετά από εξομάλυνση (μαύρα)) και περιθώρια σφάλματος (γκρίζα). Πηγή: Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος. Έτη Δεδομένα καταγραμμένα από θερμόμετρα (κόκκινα) Παρεκβολή μέσης παγκόσμιας θερμοκρασίας 2000-2100, υπολογισμένης σε συνάρτηση με τα διάφορα σενάρια IPCC (διακεκομμένες γραμμές) και το συνολικό φάσμα αποτελεσμάτων (γκρίζα) εδομένα καταγραμμένα από θερμόμετρα (κόκκινα) 11 Αυτό γίνεται μέσω της κατασκευής μοντέλων με υπολογιστή και με προσομοιώσεις. Δεν πρόκειται για απλούς υπολογιστές οι υπολογιστές που χρησιμοποιούνται για να πραγματοποιούν προβλέψεις σε βάθος χρόνου 100, 200 ή 300 ετών είναι σύνθετα συστήματα που συνεκτιμούν σωρεία μεταβλητών. Λόγου χάριν, οι επιστήμονες δεν γνωρίζουν ακόμη ακριβώς πόσο ανεπηρέαστο είναι το κλίμα μας στις αυξανόμενες συγκεντρώσεις αερίων θερμοκηπίου, δηλαδή ποιες συγκεντρώσεις προκαλούν ποιους ακριβώς τύπους μεταβολής θερμοκρασιών. Αυτό εξαρτάται και από άλλους παράγοντες, όπως είναι η ρύπανση του ατμοσφαιρικού αέρα και ο σχηματισμός νεφών. Έτσι, οι επιστήμονες προβαίνουν σε προσομοιώσεις που στηρίζονται σε διαφορετικές υποθέσεις εργασίας. Οφείλουν επίσης να υιοθετήσουν και άλλες υποθέσεις εργασίας, π.χ. ποιες ποσότητες καυσίμων θα καίμε στο μέλλον, ποιος θα είναι ο παγκόσμιος πληθυσμός και πώς θα αναπτυχθούν οι οικονομίες. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο όλες οι προβλέψεις των μελλοντικών κλιματικών εξελίξεων κυμαίνονται εντός ορισμένων ορίων. Το 1988, τα Ηνωμένα Έθνη συνέστησαν τη Διακυβερνητική Επιτροπή για την Αλλαγή του Κλίματος (Intergovernmental Panel on Climate Change IPCC) η οποία συντονίζει χιλιάδες επιστήμονες από ολόκληρο τον κόσμο. Στόχος τους είναι η αξιολόγηση της υφιστάμενης έρευνας και γνωστικής βάσης για την αλλαγή του κλίματος και τις επιπτώσεις της και η υποβολή σχετικών εκθέσεων. Μέχρι στιγμής, η IPCC έχει δημοσιεύσει τρεις εκθέσεις το 1990, 1995 και 2001. Με βάση τις υπάρχουσες ενδείξεις, η IPCC συνήγαγε το συμπέρασμα ότι οι συγκεντρώσεις αερίων θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα αυξήθηκαν κυρίως λόγω των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων. Η IPCC εκτιμά επίσης ότι οι θερμοκρασίες θα αυξηθούν σε πλαίσια που κυμαίνονται μεταξύ 1,4 και 5,8 Κελσίου μέχρι το 2100 (βλέπε σ. 7). 954585_BW_GR.indd 11 30-11-2005 10:40:55

12 Ποια μέτρα πρέπει να ληφθούν ώστε να μετριασθεί η αλλαγή του κλίματος; Το θέμα είναι απλό: είναι απολύτως αναγκαίο να μειώσουμε τις εκπομπές αερίων θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα. Ορισμένα αέρια θερμοκηπίου έχουν μεγάλο κύκλο ζωής, γεγονός που σημαίνει ότι παραμένουν στην ατμόσφαιρα για δεκαετίες ή και περισσότερο. Ακόμη και εάν λάβουμε δραστικά μέτρα εδώ και τώρα, οι θερμοκρασίες θα εξακολουθήσουν να αυξάνονται για κάποιο ακόμη χρονικό διάστημα. Ωστόσο, εάν αδρανήσουμε, μη λαμβάνοντας οποιοδήποτε μέτρο, οι θερμοκρασίες θα αυξάνονται με ταχύτερους ρυθμούς και σε κάποιο σημείο το κλίμα θα τεθεί τελείως εκτός ελέγχου. Ο περιορισμός των εκπομπών αερίου θερμοκηπίου που προέρχονται από εμάς θα απαιτήσει επενδύσεις και αλλαγές ως προς τους τρόπους παραγωγής και χρήσης της ενέργειας. Από πρόσφατες μελέτες προκύπτει ότι το τίμημα μιας τυχόν αδράνειας εκ μέρους μας θα ήταν πολύ υψηλότερο λόγω των καταστροφών και της δυστυχίας που η απεριόριστη αλλαγή του κλίματος θα δημιουργούσε. Τι μέτρα παίρνουν οι κυβερνήσεις; Τη δεκαετία του 1980 αυξάνονταν οι ενδείξεις αλλαγής του κλίματος. Οι κυβερνήσεις συνειδητοποίησαν το μέγεθος του προβλήματος καθώς και την ανάγκη να λάβουν σχετικά μέτρα. Συνειδητοποίησαν επίσης ότι ήταν υποχρεωμένες να συνεργαστούν προκειμένου να έχουν κάποια ελπίδα επιτυχίας. Η αλλαγή του κλίματος είναι παγκόσμιο πρόβλημα επειδή όλες οι χώρες συμβάλλουν, στον ένα ή τον άλλο βαθμό, στις εκπομπές αερίων θερμοκηπίου και όλες οι χώρες υφίστανται τις σχετικές συνέπειες. Εξάλλου, καμία χώρα δεν είναι σε θέση να επιλύσει από μόνη της το πρόβλημα. Η Σύμβαση-Πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για την Αλλαγή του Κλίματος Το 1992, οι κυβερνήσεις υιοθέτησαν τη Σύμβαση-Πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για την Αλλαγή του Κλίματος (UNFCCC). Μέχρι στιγμής, η διεθνής αυτή συμφωνία έχει γίνει επισήμως δεκτή από 189 χώρες σχεδόν όλες τις χώρες του κόσμου. Τελικός στόχος της σύμβασης είναι: η σταθεροποίηση των ατμοσφαιρικών συγκεντρώσεων αερίων θερμοκηπίου σε επίπεδα που θα αποτρέψουν επικίνδυνες ανθρωπογενείς παρεμβάσεις στο κλιματικό σύστημα. Τα επίπεδα αυτά πρέπει να επιτευχθούν σε κατάλληλα χρονικά όρια, ούτως ώστε τα οικοσυστήματα να κατορθώσουν να προσαρμοστούν φυσιολογικά στην 954585_BW_GR.indd 12 30-11-2005 10:40:57

13 αλλαγή του κλίματος, να εξασφαλιστεί η επάρκεια της παραγωγής τροφίμων και να καταστεί δυνατή η συνέχιση της οικονομικής ανάπτυξης κατά τρόπο αειφόρο. Στο πλαίσιο της σύμβασης, οι 189 κυβερνήσεις παρακολουθούν και υποβάλλουν εκθέσεις σχετικές με τα αέρια θερμοκηπίου που παράγουν, επεξεργάζονται στρατηγικές σχετικές με την αλλαγή του κλίματος και βοηθούν τις φτωχότερες χώρες να αντιμετωπίσουν την αλλαγή του κλίματος. Συναντώνται μία φορά το χρόνο προκειμένου να εξετάσουν ζητήματα και να λάβουν αποφάσεις για τα επόμενα βήματα. Η σύμβαση σχεδιάστηκε υπό μορφή πλαισίου, υπό το οποίο θα συμφωνηθούν στο μέλλον περαιτέρω μέτρα. Το πρωτόκολλο του Κιότο Το 1997, στην ιαπωνική πόλη του Κιότο, οι κυβερνήσεις προχώρησαν στο επόμενο βήμα και κατέληξαν στο σημαντικό πρωτόκολλο του Κιότο. Η συνθήκη αυτή δεσμεύει τις εκβιομηχανισμένες χώρες που συμμετέχουν σε αυτό να περιορίσουν ή και να μειώσουν τις οικείες εκπομπές αερίων θερμοκηπίου και να επιτύχουν συγκεκριμένους στόχους εκπομπών μέχρι το 2012. Σε κάθε χώρα αντιστοιχεί ένας στόχος. Το πρωτόκολλο του Κιότο εστιάζεται στις εκβιομηχανισμένες χώρες, επειδή αυτές ευθύνονται για το μεγαλύτερο μέρος των εκπομπών αερίου θερμοκηπίου στο παρελθόν και στο παρόν και, εξάλλου, διαθέτουν την τεχνογνωσία και τους χρηματικούς πόρους για να τις περιορίσουν. Λόγου χάριν, οι ποσότητες αερίων θερμοκηπίου που παράγονται στην ΕΕ ανέρχονται σε 11 τόνους ανά πολίτη ετησίως, ενώ στις αναπτυσσόμενες χώρες η ποσότητα αυτή ανέρχεται μόνο σε 1 τόνο ανά πολίτη ετησίως. Το πρωτόκολλο του Κιότο ετέθη σε ισχύ στις 16 Φεβρουαρίου 2005. Μέχρι στιγμής, 150 κυβερνήσεις, συμπεριλαμβανομένου του συνόλου των 25 χωρών ΕΕ, το έχουν επισήμως προσυπογράψει (1). Τριάντα έξι από τις εν λόγω χώρες είναι εκβιομηχανισμένες και έχουν στόχους τύπου Κιότο, οι περισσότεροι από τους οποίους απαιτούν μείωση των αερίων θερμοκηπίου της τάξεως του 5 έως 8 % σε σύγκριση με τα επίπεδα του 1990, έως το 2012. Μόνο οι ΗΠΑ και η Αυστραλία αποφάσισαν να μη συμμετάσχουν στο πρωτόκολλο του Κιότο, μολονότι αρχικά σχεδίαζαν να συμμετάσχουν. (1) Κυρώσεις του πρωτοκόλλου μέχρι τις 29 Απριλίου 2005. 954585_BW_GR.indd 13 30-11-2005 10:40:59

14 Το πρωτόκολλο του Κιότο συνιστά απλώς ένα πρώτο βήμα ακόμη και την εποχή της διαπραγμάτευσής του ήταν σαφές ότι δεν αρκούσε για να αναστείλει την αλλαγή του κλίματος. Το πρωτόκολλο όμως είναι πολύ σημαντικό επειδή διαλαλεί στον υπόλοιπο κόσμο ότι η μεγάλη πλειονότητα των εκβιομηχανισμένων εθνών είναι πρόθυμη να αλλάξει πορεία προκειμένου να σώσει το κλίμα του πλανήτη. Επίσης, θέσπισε διάφορους μηχανισμούς στο πλαίσιο των οποίων οι χώρες συνεργάζονται για τον περιορισμό των εκπομπών, γεγονός που θα περιορίσει το σχετικό κόστος. Ποια μέτρα παίρνει η ΕΕ Η Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκεται στην πρωτοπορία της παγκόσμιας προσπάθειας για την αντιμετώπιση της αλλαγής του κλίματος. Είναι πεπεισμένη ότι μια μείζων οικονομική δύναμη οφείλει να ηγείται δίνοντας το παράδειγμα. Κατά τις διαπραγματεύσεις του πρωτοκόλλου του Κιότο οι 15 χώρες που συνιστούσαν τότε την ΕΕ (σημειώνονται με κίτρινο, βλέπε πίνακα στην επόμενη σελίδα) υιοθέτησαν έναν ιδιαίτερα φιλόδοξο στόχο: να μειώσουν μέχρι το 2012 τις συνολικές εκπομπές αερίων θερμοκηπίου κατά 8 % σε σύγκριση με τα επίπεδα του 1990. Στη συνέχεια καθόρισαν το μέγεθος της συνεισφοράς της καθεμιάς στον συνολικό αυτό στόχο, συνεκτιμώντας την οικονομική κατάσταση και βιομηχανική δομή της καθεμιάς χώρας. Οι περισσότερες χώρες οφείλουν να περιορίσουν τις οικείες εκπομπές, πλην όμως ορισμένες, αντιθέτως, έχουν τη δυνατότητα να τις αυξήσουν μέχρι ενός ορισμένου επιπέδου, ενώ άλλες οφείλουν να διατηρήσουν τις εκπομπές τους στα ίδια επίπεδα με εκείνα του 1990. Οι δέκα χώρες που προσχώρησαν στην ΕΕ την 1η Μαΐου 2003 (σημειώνονται με γαλάζιο) έχουν ατομικούς στόχους στο πλαίσιο του πρωτοκόλλου, με την εξαίρεση της Κύπρου και της Μάλτας για τις οποίες δεν έχουν καθοριστεί στόχοι. 954585_BW_GR.indd 14 30-11-2005 10:41:02

15 Οι στόχοι του Κιότο στην ΕΕ Κράτη μέλη της ΕΕ με στόχο μείωση σε ποσοστό 8 % στο πλαίσιο του πρωτοκόλλου του Κιότο Κράτη μέλη της ΕΕ με ατομικούς στόχους στο πλαίσιο του πρωτοκόλλου του Κιότο Αυστρία 13 % Τσεχική ημοκρατία 8 % Bέλγιο 7.5 % Εσθονία 8 % ανία 21 % Ουγγαρία 6 % Φινλανδία 0 % Λεττονία 8 % Γαλλία 0 % Λιθουανία 8 % Γερμανία 21 % Πολωνία 6 % Ελλάδα +25 % Σλοβακική ημοκρατία 8 % Ιρλανδία +13 % Σλοβενία 8 % Ιταλία 6.5 % Τον Μάρτιο 2000 η ΕΕ δρομολόγησε το ευρωπαϊκό Λουξεμβούργο 28 % πρόγραμμα για την αλλαγή του κλίματος (ECCP). Κάτω Χώρες 6 % Από κοινού με εκπροσώπους της βιομηχανίας, Πορτογαλία +27 % περιβαλλοντικές ενώσεις και άλλα ενδιαφερόμενα Ισπανία +15 % μέρη, η ΕΕ κατέληξε σε 42 μέτρα τα οποία θα βοηθήσουν τα κράτη μέλη της να περιορίσουν τις Σουηδία +4 % οικείες εκπομπές αερίων θερμοκηπίου κατά αποδοτικό Ηνωμένο Βασίλειο 12.5 % από πλευράς κόστους τρόπο. Όλα αυτά τα μέτρα έχουν ήδη ενταχθεί στην έννομη τάξη των κρατών μελών ή βρίσκονται στη διαδικασία της έγκρισής τους. Ένας από τους λίθους των πολιτικών της ΕΕ για την αλλαγή του κλίματος είναι το σύστημα εμπορίας εκπομπών αερίων της ΕΕ το οποίο δρομολογήθηκε την 1η Ιανουαρίου 2005. Οι κυβερνήσεις της ΕΕ θέσπισαν όρια ως προς τις ποσότητες CO2 που επιτρέπεται να εκπέμπουν ετησίως περίπου 12 000 σταθμοί ηλεκτροπαραγωγής και εργοστάσια μεγάλης ενεργειακής έντασης. Οι μονάδες αυτές ευθύνονται για τις μισές περίπου εκπομπές CO2 της ΕΕ. Οι μονάδες που εκπέμπουν λιγότερο CO2 απ ό,τι δικαιούνται έχουν το δικαίωμα να πωλήσουν τα αχρησιμοποίητα ποσοστά εκπομπών σε άλλες μονάδες, οι οποίες δεν παρουσιάζουν τόσο καλά αποτελέσματα. Το γεγονός αυτό συνιστά ένα χρηματοοικονομικό κίνητρο για τον περιορισμό των εκπομπών. Επίσης, το σύστημα εξασφαλίζει την ύπαρξη αγοραστών των δικαιωμάτων εκπομπών. Στις εταιρείες που υπερβαίνουν τα οικεία όρια εκπομπών και δεν τα καλύπτουν με την αγορά δικαιωμάτων εκπομπών 954585_BW_GR.indd 15 30-11-2005 10:41:03

16 Εκπομπές αερίων θερμοκηπίου στην ΕΕ το 2001 Ηλεκτροπαραγωγή 28% Λοιπά 4% Γεωργία 10% Νοικοκυριά και Μικρομεσαίες Επιχειρήσεις 17% Πηγή: Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος. Μεταφορές 21% από άλλες θα επιβληθούν βαριές κυρώσεις. Το σύστημα εμπορίας εκπομπών αερίων θα εξασφαλίσει την περικοπή των εκπομπών εκεί όπου τα αποτελέσματα θα είναι καλύτερα από οικονομικής πλευράς και θα βελτιώσει το συνολικό κόστος του περιορισμού των εκπομπών. Άλλα μέτρα του ECCP αποβλέπουν, λόγου χάριν, στη βελτίωση της απόδοσης, από πλευράς καυσίμων, των αυτοκινήτων, καθώς και της ενεργειακής απόδοσης των κτιρίων (η βελτίωση της μόνωσης μπορεί να περιορίσει το κόστος θέρμανσης κατά 90 %!) η αύξηση της χρήσης ανανεώσιμων ενεργειακών μορφών, όπως ο άνεμος, ο ήλιος, οι παλίρροιες, η βιομάζα (οργανικό υλικό όπως το ξύλο, τα κατάλοιπα των μύλων, φυτά, ζωικά κατάλοιπα κ.λπ.) και η γεωθερμική ενέργεια (θέρμανση από θερμές πηγές και ηφαίστεια) η προηγμένη συνδυασμένη παραγωγή θέρμανσης και ηλεκτρικής ενέργειας, επειδή έτσι απαιτείται λιγότερη ενέργεια ο περιορισμός των φθοριούχων αερίων θερμοκηπίου που χρησιμοποιούνται στον κλιματισμό ο περιορισμός των εκπομπών μεθανίου από τους χώρους υγειονομικής ταφής (χωματερές) οι εκστρατείες ευαισθητοποίησης και, τέλος, η ενίσχυση της έρευνας και η ανάπτυξη και χρήση φιλικών προς το περιβάλλον τεχνολογιών. Βιομηχανία 20% Υφίστανται ήδη πολλές φιλικές προς το περιβάλλον τεχνολογίες οι οποίες χρειάζεται απλώς να βελτιωθούν περαιτέρω προκειμένου να χρησιμοποιηθούν ευρέως. Λόγου χάριν, είναι δυνατόν να δεσμευθεί μέρος του άνθρακα που απελευθερώνεται κατά την καύση ορυκτών καυσίμων, το οποίο στη συνέχεια υφίσταται ταφή σε παλαιά ορυχεία ή παλαιά κοιτάσματα πετρελαίου. Η τεχνολογία αυτή καλείται «δέσμευση και αποθήκευση άνθρακα» και μειώνει τις εκπομπές CO2 στην ατμόσφαιρα. Μια άλλη ελπιδοφόρος τεχνολογία, η οποία ωστόσο απαιτεί σημαντικές ακόμη ερευνητικές προσπάθειες, είναι η παραγωγή υδρογόνου από ανανεώσιμες ενεργειακές μορφές και η χρήση της σε «στοιχεία καυσίμου». Τα στοιχεία καυσίμου συνδέουν το υδρογόνο με οξυγόνο για την παραγωγή νερού και στη διαδικασία αυτή παράγουν ηλεκτρική ενέργεια. Η ΕΕ θα πετύχει τους οικείους στόχους του Κιότο για το 2012 εφόσον όλα τα προγραμματισθέντα από την ΕΕ και τα κράτη μέλη της μέτρα εφαρμοστούν καταλλήλως. Έως το 2002, το τελευταίο έτος για το οποίο υπάρχουν δεδομένα όταν καταρτίστηκε το ανά χείρας φυλλάδιο, οι πρώην 15 χώρες ΕΕ είχαν περιορίσει τις οικείες εκπομπές αερίων θερμοκηπίου κατά 2,9 % σε σύγκριση με τα επίπεδα του 1990 (ο στόχος του Κιότο γι αυτές είναι 8 %). Από κοινού, οι 25 χώρες ΕΕ είχαν περιορίσει τις εκπομπές τους κατά 9 %. 954585_BW_GR.indd 16 30-11-2005 10:41:03

17 Ποια μέτρα παίρνουν οι επιχειρήσεις Οι εταιρείες διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην αντιμετώπιση της αλλαγής του κλίματος. Κατανοούν σε ολοένα και μεγαλύτερο βαθμό ότι, περικόπτοντας τις οικείες εκπομπές αερίων θερμοκηπίου, όχι μόνο προστατεύουν το κλίμα, αλλά και εξοικονομούν χρήματα, εξασφαλίζουν προβολή και πλεονεκτική θέση έναντι των ανταγωνιστών τους. Επί παραδείγματι, μια μεγάλη πολυεθνική εταιρεία, η οποία κατασκευάζει ευρύ φάσμα προϊόντων σε διάφορες περιοχές του κόσμου, έχει εξοικονομήσει, από το 1990 και μετά, 1,5 δισ. EUR, περιορίζοντας την ενεργειακή κατανάλωσή της και υιοθετώντας νέες, φιλικές προς το κλίμα τεχνολογίες στα εργοστάσιά της. Επιπλέον, εξοικονομεί ετησίως 7 έως 11 εκατ. EUR με τη χρήση ανανεώσιμων ενεργειακών μορφών. Με τα μέτρα αυτά έχει περιορίσει τις οικείες εκπομπές αερίων θερμοκηπίου κατά 67 % σε σύγκριση με τα επίπεδά της του 1990 (1). Οι ενώσεις των ευρωπαίων, ιαπώνων και κορεατών κατασκευαστών αυτοκινήτων δεσμεύθηκαν να περιορίσουν τις μέσες εκπομπές CO2 από νέα επιβατηγά αυτοκίνητα που πωλούνται στην Ευρώπη μέχρι το 2008 (ευρωπαίοι κατασκευαστές αυτοκινήτων) ή το 2009 (ιάπωνες και κορεάτες κατασκευαστές αυτοκινήτων) σε σύγκριση με τα επίπεδα του 1995. Επίσης, η ανάπτυξη φιλικών προς το κλίμα τεχνολογιών δημιουργεί νέες θέσεις εργασίας και νέες αγορές. Χάρη σε προγράμματα υποστήριξης της αιολικής ενέργειας σε πολλές χώρες της ΕΕ, οι ευρωπαϊκές εταιρείες εξασφαλίζουν τώρα παραγγελίες της τάξεως του 90 % της ανθούσας παγκόσμιας αγοράς εξοπλισμού αιολικής ενέργειας. Στη Γερμανία η υιοθέτηση της αιολικής ενέργειας δημιούργησε 40 000 θέσεις εργασίας. Εάν οι ευρωπαϊκές εταιρείες κινηθούν δραστήρια για την ανάπτυξη νέων, φιλικών προς το κλίμα τεχνολογιών, θα βρεθούν σε πλεονεκτική θέση έναντι των ανταγωνιστών τους όταν αυξηθεί η παγκόσμια ζήτηση τέτοιου είδους τεχνολογιών. (1) Βλέπε «Λιγότερο ίσον περισσότερο: 14 πρωτοπόροι στη μείωση των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου» από το Climate Group (ομάδα για το κλίμα), μια σύμπραξη οργανώσεων που στοχεύουν στον περιορισμό των οικείων εκπομπών αερίων θερμοκηπίου. Σχετικά έγγραφα υπάρχουν στον δικτυακό τόπο http://www.theclimategroup.org/tcg_lessmore. pdf 954585_BW_GR.indd 17 30-11-2005 10:41:04

18 Τι μπορείς εσύ (ως άτομο) να κάνεις Η αλλαγή του κλίματος είναι παγκόσμιο πρόβλημα παρ όλα αυτά, ο καθένας από μας μπορεί να συμβάλει στην ανατροπή της κατάστασης. Ακόμη και μικρές αλλαγές στη συμπεριφορά μας μπορούν να συμβάλουν στην αποτροπή εκπομπών αερίων θερμοκηπίου, χωρίς μάλιστα να επηρεάζεται η ποιότητα της ζωής μας. Επιπλέον δε οι αλλαγές αυτές μας οδηγούν στην εξοικονόμηση χρημάτων. Ανακύκλωνε τα αντικείμενα. Η ανακύκλωση ενός κιλού παλιών κουτιών αλουμινίου απαιτεί το ένα μόλις δέκατο της ενεργειακής κατανάλωσης που απαιτείται για να παραχθούν εξαρχής νέα κουτιά, και τα εργοστάσια χρησιμοποιούν πολύ λιγότερη ενέργεια για να παράγουν χαρτί από παλιές εφημερίδες απ ό,τι από χαρτοπολτό. Όταν ετοιμάζεις ένα ζεστό ρόφημα, βράσε μόνο την ποσότητα του νερού που χρειάζεται γι αυτό. Εξοικονόμησε ζεστό νερό κάνοντας ντους και όχι κανονικό μπάνιο σε μπανιέρα το ντους απαιτεί το ένα τέταρτο της ενέργειας ενός μπάνιου σε μπανιέρα. Μην ξεχνάς να σβήνεις τα φώτα όταν δεν τα χρειάζεσαι. Τα νοικοκυριά είναι υπεύθυνα για το 30 % της κατανάλωσης ηλεκτρισμού στην ΕΕ ως εκ τούτου, εάν όλοι εξοικονομούσαμε ηλεκτρισμό, το όφελος θα ήταν τεράστιο. Όταν αγοράζεις νέους ηλεκτρικούς λαμπτήρες, διάλεξε αυτούς που εξοικονομούν ενέργεια διαρκούν περισσότερο και χρησιμοποιούν το ένα πέμπτο του ηλεκτρισμού που καταναλώνουν οι συμβατικοί λαμπτήρες. Μην αφήνεις την τηλεόραση, το συγκρότημα στέρεο και τον υπολογιστή στη θέση «αναμονής», όταν δηλαδή ανάβει ένα μικρό λαμπάκι. Κατά μέσον όρο, μια συσκευή τηλεόρασης χρησιμοποιεί το 45 % της ενέργειάς της στη θέση αναμονής. Εάν όλοι οι Ευρωπαίοι απέφευγαν να αφήνουν τις συσκευές τους στη θέση αναμονής, θα εξοικονομείτο ηλεκτρικό ρεύμα ικανό να τροφοδοτήσει μια χώρα του μεγέθους του Βελγίου. Επίσης, μην αφήνεις στην πρίζα το φορτιστή του κινητού τηλεφώνου σου όταν δεν το φορτίζεις. Εάν αφήνεις το φορτιστή στην πρίζα, το 95 % του ηλεκτρισμού χάνεται, ενώ μόνο 5 % χρησιμοποιείται για την πραγματική φόρτιση του τηλεφώνου σου. Όταν εσύ ή οι γονείς σου αγοράζετε μια νέα ηλεκτρική συσκευή, λόγου χάριν ένα ψυγείο ή πλυντήριο, βεβαιωθείτε ότι φέρει την ένδειξη «Α» στην ευρωπαϊκή ετικέτα, η οποία χαρακτηρίζει την ενεργειακή απόδοση, και την οποία κάθε συσκευή οφείλει να φέρει. Η ένδειξη «Α» σημαίνει ότι η συγκεκριμένη συσκευή είναι εξαιρετικά αποδοτική από ενεργειακής πλευράς. Αναζήτησε τα προϊόντα που φέρουν το ευρωπαϊκό οικολογικό σήμα, σύμβολο του οποίου είναι ένα μικρό λουλούδι (βλέπε την άνω αριστερά γωνία του παρόντος πλαισίου), στα μαγαζιά και τα σούπερ μάρκετ. Αυτό σημαίνει ότι τα συγκεκριμένα προϊόντα έχουν κατασκευαστεί βάσει αυστηρών περιβαλλοντικών προτύπων. Μην υπερθερμαίνετε το σπίτι σας. Η μείωση της θερμοκρασίας στο εσωτερικό του σπιτιού σας κατά έναν μόνο βαθμό Κελσίου μπορεί να περιορίσει κατά 7 % τον ενεργειακό λογαριασμό της οικογένειάς σας. Όταν αερίζετε το δωμάτιό σας, αφήνετε ανοικτό για λίγα λεπτά το παράθυρο και στη συνέχεια ξανακλείστε το, αντί να αφήνετε τη θερμότητα να διαφεύγει για μεγάλο χρονικό διάστημα. Τα ιδιωτικά αυτοκίνητα είναι υπεύθυνα για το 10 % των εκπομπών CO2 της ΕΕ. Τα μαζικά μέσα συγκοινωνίας, τα ποδήλατα και το βάδισμα είναι φθηνότερες και υγιέστερες εναλλακτικές επιλογές. Εάν οι γονείς σας πρόκειται να αγοράσουν ένα νέο αυτοκίνητο, ζητήστε από αυτούς να αγοράσουν ένα μικρό και οικονομικό από πλευράς καυσίμων μοντέλο. Βάσει της ευρωπαϊκής νομοθεσίας, οι κατασκευαστές αυτοκινήτων είναι υποχρεωμένοι να ενημερώνουν τους υποψήφιους αγοραστές για τις ποσότητες CO2 που εκπέμπουν τα αυτοκίνητά τους. Οι πτήσεις αποτελούν την ταχύτερα αναπτυσσόμενη πηγή εκπομπών CO2. Όμως για αποστάσεις μερικών μόνο εκατοντάδων χιλιομέτρων είναι καλύτερο να κάνεις χρήση εναλλακτικών επιλογών, όπως είναι το τρένο ή το λεωφορείο. Φύτεψε ένα δένδρο στο σχολείο, στον κήπο ή τη γειτονιά σου. Καλώς εχόντων των πραγμάτων, πέντε δένδρα απορροφούν περίπου 1 τόνο CO2 κατά τη διάρκεια ζωής τους. 954585_BW_GR.indd 18 30-11-2005 10:41:06