ΑΝΩΤΑΤΗ ΙΑΚΛΑ ΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΟΛΕΜΟΥ Di

ΑΝΩΤΑΤΗ ΙΑΚΛΑ ΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΟΛΕΜΟΥ Di ΙΑΤΡΙΒΗ Οι αδυναµίες του διεθνούς δικαίου για αποδοχή της διάπραξης εγκληµάτων πολέµου στις επιχειρήσεις στο θαλάσσιο περιβάλλον. Το παράδειγµα της αναχαίτισης του «Mavi Marmara» και του «Στολίσκου της Ελευθερίας» από τις ισραηλινές δυνάµεις το 2010. Συµπεράσµατα για την επιχειρησιακή δραστηριότητα των ηµέτερων Ενόπλων υνάµεων Πχης Παναγιώτης Σέργης Π.Ν. Μάιος 2014

ΣΕΛΙ Α ΣΚΟΠΙΜΑ ΚΕΝΗ

i ΣΥΝΟΨΗ Η αναζήτηση των λόγων στους οποίους οφείλεται η ανυπαρξία ποινικής καταστολής ενδεχόµενων εγκληµάτων πολέµου στη θάλασσα προσφέρει ευκαιρία ανάλυσης των σύγχρονων επιχειρήσεων στη θάλασσα, του δικαίου που τις διέπει και του ρόλου που διαδραµατίζει η διεθνής ποινική δικαιοσύνη. Το επιχειρησιακό περιβάλλον στη θάλασσα περιλαµβάνει πλέον, πλήθος αποστολών οι οποίες αν και δεν ανταποκρίνονται στον παραδοσιακό ρόλο των Ενόπλων υνάµεων, εντούτοις είναι σε πολλές περιπτώσεις εξαιρετικά δύσκολο να διακριθούν από αυτόν. Παράλληλα, το δίκαιο που διέπει τις επιχειρήσεις είναι ρευστό και σε προφανή αδυναµία να ανταποκριθεί στις σηµερινές απαιτήσεις και αντιλήψεις. Η κατάσταση αυτή του δικαίου φωτίζει τη σχέση συµβίωσης που υφίσταται µεταξύ του περιεχοµένου του ικαίου Ενόπλων Συγκρούσεων και της νοµολογίας των διεθνών, κυρίως, ποινικών δικαιοδοτικών οργάνων. Η ενασχόληση µε τα εγκλήµατα πολέµου στη θάλασσα δεν είναι απλώς θεωρητική υπόθεση, όπως απέδειξαν τα γεγονότα που συνδέονται µε την αναχαίτιση του «Mavi Marmara» από τις ισραηλινές δυνάµεις, τα οποία ανέδειξαν τις δυσκολίες νοµικής αξιολόγησης των επιχειρήσεων στη θάλασσα. Η µελέτη των ζητηµάτων αυτών µπορεί να βοηθήσει και τις ελληνικές Ένοπλες υνάµεις και ειδικά το Πολεµικό Ναυτικό, προκειµένου να αντιµετωπίσουν µε πλήρη θεσµική κατοχύρωση τις επιχειρησιακές προκλήσεις του µέλλοντος.

ii ΣΕΛΙ Α ΣΚΟΠΙΜΑ ΚΕΝΗ

iii ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1 Α ΥΝΑΜΙΕΣ ΤΟΥ ΙΕΘΝΟΥΣ ΙΚΑΙΟΥ ΑΝΑΦΟΡΙΚΑ ΜΕ ΤΟΝ ΠΟΙΝΙΚΟ ΚΟΛΑΣΜΟ ΕΓΚΛΗΜΑΤΩΝ ΠΟΛΕΜΟΥ ΣΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ 4 α. Ένοπλη Σύγκρουση στη Θάλασσα 4 β. Ρυθµίζοντας την Ένοπλη Σύγκρουση στη Θάλασσα 11 γ. Ποινικοποίηση των παραβιάσεων του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου 22 Η ΥΠΟΘΕΣΗ «MAVI MARMARA» 30 ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΣΤΗ ΡΑΣΤΗΡΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ Ε 37 ΕΠΙΛΟΓΟΣ 43 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 47 Σελίδα

iv ΣΕΛΙ Α ΣΚΟΠΙΜΑ ΚΕΝΗ

1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Παρά το γεγονός ότι η ατοµική ποινική ευθύνη για σοβαρές παραβιάσεις του ικαίου Ενόπλων Συγκρούσεων ( ΕΣ) 1 είναι σήµερα καθολικά αποδεκτή, ιδίως µετά την «επανάσταση» της δεκαετίας του 90 µε τη δηµιουργία των ιεθνών Ποινικών ικαστηρίων για την πρώην Γιουγκοσλαβία (International Criminal Tribunal for the former Yugoslavia - ICTY) και Ρουάντα (International Criminal Tribunal for Rwanda - ICTR) και συνακόλουθα του ιεθνούς Ποινικού ικαστηρίου (International Criminal Court - ΙCC), απουσιάζει παντελώς η ενασχόληση της διεθνούς κοινότητας µε ενδεχόµενη διάπραξη εγκληµάτων πολέµου στη θάλασσα. Ουσιαστικά δεν υφίσταται νοµολογία αναφορικά µε τη διεξαγωγή των ενόπλων συγκρούσεων στη θάλασσα µετά από τη ίκη της Νυρεµβέργης στο τέλος του Β Παγκοσµίου Πολέµου. Η απουσία ποινικών διαδικασιών συµβαδίζει απόλυτα µε την εµβρυακή ανάπτυξη του ΕΣ για τις εχθροπραξίες στη θάλασσα. υστυχώς, «δεν υφίσταται σύγχρονη διεθνής συνθήκη που να ρυθµίζει τον πόλεµο στη θάλασσα» 2. Το ΕΣ αναφορικά µε τη θάλασσα έχει µείνει «παγωµένο» στο µεσοπόλεµο. Η απουσία ουσιαστικού ενδιαφέροντος για τον πόλεµο στη θάλασσα, οφείλεται ίσως στο γεγονός ότι οι ναυτικές δυνάµεις δε διεξάγουν πλέον τις κλασσικές πολεµικές επιχειρήσεις. Οι εχθροπραξίες στη θάλασσα «συνθλίβονται» ανάµεσα στις επιχειρήσεις αυτοάµυνας (self defense) και στις επιχειρήσεις αστυνόµευσης (law enforcement operations). Από τη µία πλευρά, σε αντίθεση µε τη βασική αρχή ότι το δίκαιο ενόπλων συγκρούσεων (jus in bello) δεσµεύει εξίσου όλους τους εµπολέµους ανεξάρτητα από τη νοµιµότητα ή όχι της προσφυγής σε διακρατική βία (jus ad bellum) 3, στη θάλασσα η επιχειρησιακή δραστηριοποίηση στο πλαίσιο της 1 Οι όροι «διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο», «δίκαιο του πολέµου» και «δίκαιο ενόπλων συγκρούσεων» χρησιµοποιούνται εναλλακτικά, καθόσον προσδιορίζουν το ίδιο τµήµα του διεθνούς δικαίου, που ρυθµίζει δικαιικά την ένοπλη σύγκρουση και είναι επίσης γνωστό µε το λατινικό όρο jus in bello. Εφεξής στη διατριβή θα χρησιµοποιείται η συντοµογραφία ΕΣ. 2 J. Ashley Roach, Legal Aspects of Modern Submarine Warfare, Max Planck UNYB, no 6 (2002): 368. 3 Προκειµένου να γίνει απολύτως κατανοητή η αρχή αυτή, αρκεί ένα απλό παράδειγµα: Ο στρατός µίας χώρας, η οποία έχει δεχθεί επίθεση και αµύνεται, δεν επιτρέπεται εξαιτίας αυτού του λόγου να παραβιάζει το δίκαιο ενόπλων συγκρούσεων επιτιθέµενος σε αµάχους, βιάζοντας γυναίκες και βασανίζοντας αιχµαλώτους πολέµου! Στην παρούσα διατριβή το jus ad bellum δεν πρόκειται να

2 αυτοάµυνας χρησιµοποιείται ως πανάκεια για κάθε στρατιωτική δράση, παραµερίζοντας τις νοµικές ρυθµίσεις που διέπουν τη διεξαγωγή των πολεµικών επιχειρήσεων 4. Από την άλλη µεριά, ο σύγχρονος ρόλος των ναυτικών δυνάµεων αφορά κυρίως στη διατήρηση της δηµόσιας τάξης στη θάλασσα, µε κύριο βραχίονα τις Επιχειρήσεις Ναυτικής Αποτροπής (Maritime Interdiction Operations MIOs), γεγονός που δε δηµιουργεί τις συνθήκες γεννήσεως των προϋποθέσεων για αποδοχή ύπαρξης εγκληµάτων πολέµου. Το θεωρητικό παράδειγµα των ενόπλων συγκρούσεων παραµερίζεται από το παράδειγµα των επιχειρήσεων αστυνόµευσης 5. Μία άλλη πιθανή αιτιολόγηση εστιάζει στις δυσκολίες που διέπουν τον χαρακτηρισµό συγκεκριµένων πράξεων ως εγκλήµατα πολέµου. Στην περίπλοκη αυτή διαδικασία «ο ρόλος των εθνικών ή διεθνών δικαστηρίων είναι ζωτικής σπουδαιότητας» 6. Τα δικαιοδοτικά όργανα έχουν κληθεί να προσδώσουν ακριβές περιεχόµενο σε κανόνες δικαίου εθιµικής προέλευσης και να διαλευκάνουν προβλέψεις διεθνών συνθηκών προκειµένου αυτές να αποκτήσουν τη νοµική ακρίβεια και σαφήνεια που χαρακτηρίζει το ποινικό δίκαιο. Η δικαστική εµπλοκή είναι τέτοιας έκτασης, ώστε γίνεται λόγος για «δίκαιο των δικαστών». Άλλοι, παραφράζοντας τον Clausewitz, παρατηρούν ότι «είναι δύσκολο να αποφευχθεί η σκέψη ότι το δίκαιο αποτελεί τη συνέχιση του πολέµου µε άλλα µέσα» 7. Η άποψη αυτή, που θυµίζει τη γνωστή σε όλους θέση περί «δικαίου του νικητή», υπονοεί ταυτόχρονα ότι η εξατοµίκευση της ποινικής ευθύνης για εγκλήµατα πολέµου µελετηθεί, ως ιδιαίτερο και ξεχωριστό επιστηµονικό πεδίο, παρά µόνο στο βαθµό που επιχειρήµατα από το συγκεκριµένο κλάδο δικαίου χρησιµοποιούνται για να αποτρέψουν την εφαρµογή του jus in bello. 4 Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει A.V. Lowe επί της ουσίας εµφανίζονται δύο σχεδόν απολύτως διακριτά τµήµατα του διεθνούς δικαίου το παραδοσιακό δίκαιο του πολέµου και της ουδετερότητας από τη µία, και οι διατάξεις του Καταστατικού Χάρτη του ΟΗΕ περί αυτοάµυνας από την άλλη τα οποία µπορούν να χρησιµοποιηθούν ως κριτήρια για τον έλεγχο της νοµιµότητας και κανένα από τα οποία δεν είναι ευκρινώς καθορισµένο σε αποκλεισµό του άλλου» (A.V.Lowe, Self defence at Sea, in The Non Use of Force in International Law, ed. W.E.Butler (Dordrecht: Kluwer Academic Publishers, 1989), 199. 5 Το «παράδειγµα» προσφέρει το πλαίσιο και τα κριτήρια ανάλυσης της κάθε ενέργειας. Για την έννοια του παραδείγµατος στις επιστήµες βλέπε. Κώνστας και Κ. Αρβανιτόπουλος, ιεθνείς Σχέσεις, Συνέχεια και Μεταβολή (Αθήνα: Σιδέρης, 1997), 47 54. 6 Antonio Cassese, International Criminal Law (Oxford: Oxford University Press, 2003), 21. 7 David Kennedy, Lawfare and warfare in The Cambridge Companion to International Law, eds. J. Crawford and M. Koskenniemi (Cambridge: Cambridge University Press, 2012), 161.

3 εξυπηρετεί αναπόφευκτα πέραν των νοµικών και πολιτικής φύσεως στοχεύσεις 8. Η συγκεκριµένη, όχι κατ ανάγκη αρνητική διαπίστωση, δεν αναιρεί την αναγκαιότητα για ποινικό κολασµό των εγκληµατιών πολέµου. Η κάθαρση όµως, που επιφέρουν οι ποινικές διαδικασίες, δεν έχει επεκταθεί στον πόλεµο στη θάλασσα, ο οποίος φαίνεται να έχει «ασυλία» από την ηγεµονική αξίωση του δικαίου να ρυθµίζει κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα. Στόχευση της ανά χείρας διατριβής είναι η διερεύνηση των νοµικών λόγων που έχουν οδηγήσει σε απουσία ποινικής καταστολής ενδεχόµενων εγκληµάτων πολέµου στη θάλασσα, σε µία εποχή µάλιστα αυξηµένης δραστηριοποίησης των πολεµικών στόλων σε διάφορες αποστολές ανά την υφήλιο. Ποιές είναι οι αδυναµίες του διεθνούς δικαίου για εφαρµογή της φιλοσοφίας των εγκληµάτων πολέµου στο θαλάσσιο περιβάλλον; H απάντηση θα αναζητηθεί σε τρία επίπεδα: Κατ αρχάς στο πότε υφίσταται ένοπλη σύρραξη (armed conflict) στη θάλασσα, που αποτελεί αναγκαίο όρο για την τέλεση εγκληµάτων πολέµου. Σε δεύτερο επίπεδο, στο βαθµό της ανάπτυξης του ΕΣ που ρυθµίζει τον πόλεµο στη θάλασσα. Τέλος, στη διερεύνηση της σχέσης µεταξύ ΕΣ και ιεθνούς Ποινικού ικαίου ( Π ), στο πλαίσιο του πολέµου στη θάλασσα. Η ενασχόληση µε τα εγκλήµατα πολέµου στη θάλασσα, δεν είναι απλώς θεωρητική υπόθεση, όπως απέδειξαν τα γεγονότα που συνδέονται µε την αναχαίτιση του «στολίσκου της ελευθερίας» µε επικεφαλής το «Mavi Marmara» προ τετραετίας από τις Ισραηλινές δυνάµεις. Η συγκεκριµένη υπόθεση αποτελεί το πλέον σύγχρονο και χαρακτηριστικό παράδειγµα των πρακτικών προεκτάσεων που έχουν οι νοµικές δυσκολίες που συνδέονται µε την καταστολή των παραβιάσεων του ΕΣ στις επιχειρήσεις στο θαλάσσιο περιβάλλον. Από τη µελέτη του ζητήµατος µπορούν να εξαχθούν σηµαντικά συµπεράσµατα και για τις ηµέτερες επιχειρησιακές δραστηριότητες στις οποίες συµµετέχουν οι Ε και ειδικά το ΠΝ, τόσο στο Αιγαίο όσο και διεθνώς. Το σύγχρονο στράτευµα καλείται σήµερα όλο και περισσότερο να συµµετέχει σε αποστολές, οι οποίες κινούνται στο µεταίχµιο µεταξύ πολεµικών επιχειρήσεων και επιχειρήσεων αστυνόµευσης. Η 8 Για το ζήτηµα βλέπε Gerry Simpson, Law, War and Crime: War Crimes Trials and the Reinvention of International Law (New York: Polity, 2007), 11 29.

4 θέσπιση ασφαλών κριτηρίων για την κατηγοριοποίηση των συγκεκριµένων επιχειρήσεων έχει άµεσο αντίκτυπο στο θεσµικό πλαίσιο που τις διέπει, µε σηµείο αιχµής τους Κανόνες Εµπλοκής και τον τρόπο εκτέλεσής τους. υστυχώς και στο ηµέτερο στράτευµα το προαναφερθέν θεσµικό πλαίσιο δεν είναι ξεκαθαρισµένο και γεννά πολλά ερωτήµατα που εκτιµάται ότι θα πρέπει άµεσα να απαντηθούν. Η δυσκολία καθιέρωσης αδιαµφισβήτητων κριτηρίων γίνεται πλήρως κατανοητή µέσα από την ανάλυση των εµποδίων ποινικού κολασµού των εγκληµάτων πολέµου στη θάλασσα. Πρώτο εµπόδιο που πρέπει να υπερνικηθεί είναι το πότε υφίσταται ένοπλη σύγκρουση στη θάλασσα. Α ΥΝΑΜΙΕΣ ΤΟΥ ΙΕΘΝΟΥΣ ΙΚΑΙΟΥ ΑΝΑΦΟΡΙΚΑ ΜΕ ΤΟΝ ΠΟΙΝΙΚΟ ΚΟΛΑΣΜΟ ΕΓΚΛΗΜΑΤΩΝ ΠΟΛΕΜΟΥ ΣΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ α. Ένοπλη Σύγκρουση στη Θάλασσα Εγκλήµατα πολέµου µπορεί να υπάρξουν µόνο στο πλαίσιο µίας ένοπλης σύγκρουσης. Λογικό προαπαιτούµενο της εφαρµογής του ΕΣ και κατά συνέπεια της ποινικής καταστολής των παραβιάσεων αυτού είναι η ύπαρξη ένοπλής σύγκρουσης, διεθνούς ή εµφύλιας 9. Η απόφανση για το αν υφίσταται ένοπλη σύγκρουση έχει αποδειχθεί εξαιρετικά δυσχερής, ειδικά στο θαλάσσιο περιβάλλον, όπου τα όρια µεταξύ ένοπλων συγκρούσεων και επιχειρήσεων αστυνόµευσης είναι εξαιρετικά δυσδιάκριτα, αν όχι ανύπαρκτα και έχουν γεννήσει δισεπίλυτα θεωρητικά ζητήµατα. Η έννοια της ένοπλης σύγκρουσης δεν προσδιορίζεται στις Συνθήκες της Γενεύης του 1949, στις οποίες ο όρος για πρώτη φορά απέκτησε νοµική υπόσταση 10, 9 Οι διεθνείς όροι για τις διεθνείς και εµφύλιες ένοπλες συγκρούσεις είναι International Armed Conflicts (IACs) και Non International Armed Conflicts (NIACs) αντίστοιχα. Η ποινικοποίηση των θηριωδιών στις τελευταίες δεν ήταν αποδεκτή µέχρι την ίδρυση του ICTY και ICTR τη δεκαετία του 90 και την επακόλουθη νοµολογία τους. Όπως τόνιζε ο Meron το 1995 «οι εθιµικοί κανόνες που διέπουν τις εµφύλιες ένοπλες συγκρούσεις δεν περιλαµβάνουν την έννοια των εγκληµάτων πολέµου» Για περισσότερες λεπτοµέρειες βλέπε Theodor Meron, International Criminalization of Internal Atrocities Am. J. Int'l L., no 89 (1995): 559. 10 Η εισαγωγή της έννοιας της ένοπλης σύγκρουσης εξυπηρετεί το σκοπό της εφαρµογής του ΕΣ χωρίς το προαπαιτούµενο της επίσηµης κήρυξης πολέµου, αλλά µε µόνο το πραγµατικό γεγονός της ένοπλης σύγκρουσης. Ως γνωστόν, µετά το Β Παγκόσµιο Πόλεµο και ύστερα από την απαγόρευση της απειλής ή χρήσης βίας στο άρθρο 2(4) του Καταστατικού Χάρτη του ΟΗΕ, τα κράτη δεν

5 ούτε σε µεταγενέστερο συµβατικό ή εθιµικό διεθνές δίκαιο. «Η παράληψη ήταν συνειδητή, καθώς εκφραζόταν η ελπίδα ο όρος να µην επιβαρυνθεί µε νοµικισµούς, αλλά να εκφράζει απλώς µία πραγµατική κατάσταση» 11. To ICTY ασχολήθηκε µε την έννοια της ένοπλης σύγκρουσης, στην πρώτη του απόφαση που αφορούσε στην υπόθεση Tadić. Καθιέρωσε έτσι προηγούµενο, το οποίο ακολουθήθηκε σε γενικές γραµµές από τη νοµολογία των διεθνών δικαστηρίων τις επόµενες δύο δεκαετίες. Σύµφωνα µε το δικαστήριο «µία ένοπλη σύγκρουση υφίσταται όταν χρησιµοποιείται ένοπλη ισχύς µεταξύ κρατών ή παρατεταµένη ένοπλη βία µεταξύ των κυβερνητικών δυνάµεων και οργανωµένων ένοπλων οµάδων ή µεταξύ τέτοιων οµάδων εντός ενός κράτους» 12. Το δικαστήριο φαίνεται να αντιµετωπίζει διαφορετικά τις διεθνείς από τις εµφύλιες συγκρούσεις. Ενώ για τις πρώτες παρουσιάζεται να αρκεί οποιαδήποτε σύγκρουση µεταξύ των Ε διαφορετικών κρατών άσχετα µε την ένταση αυτής, για τις δεύτερες πρέπει να πληρούνται δύο κριτήρια αθροιστικά: της οργάνωσης και της ελάχιστης έντασης. Αµέσως όµως µετά, στη συνέχεια της ίδιας παραγράφου, το δικαστήριο αλλάζει δραµατικά κατεύθυνση, εφαρµόζοντας το κριτήριο της έντασης τόσο στις διεθνείς όσο και στις εµφύλιες συγκρούσεις: «Εφαρµόζοντας στη συγκεκριµένη υπόθεση την προαναφερθείσα αρχή, διαπιστώνουµε ότι τα υποτιθέµενα εγκλήµατα έλαβαν χώρα στο πλαίσιο ένοπλης σύγκρουσης. Οι εχθροπραξίες υπερέβησαν τον απαιτούµενο βαθµό έντασης που είναι εφαρµόσιµος, τόσο στις διεθνείς, όσο και στις εµφύλιες συγκρούσεις. Στην υπό εξέταση περίπτωση υπήρχε παρατεταµένη, µεγάλης έντασης βία µεταξύ των Ε διαφόρων κρατών και µεταξύ κυβερνητικών δυνάµεων και οργανωµένων αντιστασιακών οµάδων» 13. υστυχώς, η σύγχυση αναφορικά µε το κριτήριο της απαιτούµενης ελάχιστης έντασης, εντείνεται µελετώντας τη βιβλιογραφία επί του θέµατος. Ο θεµατοφύλακας του ΕΣ, ιεθνής Ερυθρός Σταυρός (ICRC) θεωρεί ότι οποιαδήποτε µορφής ένοπλη προβαίνουν σε επίσηµη κήρυξη πολέµου. Η συγκεκριµένη τάση παρουσιάζεται και στο πεδίο της απλής σήµανσης: Πλέον τα κράτη δεν έχουν Υπουργεία Πολέµου, αλλά Υπουργεία Εθνικής Άµυνας! 11 Christopher Greenwood, Scope of Application oh Humanitarian Law, in The Handbook of Humanitarian Law in Armed Conflicts, ed. Dieter Fleck (Oxford: Oxford University Press, 1995), 42. 12 ICTY, Prosecutor v Tadić, Case No. IT-94-1-T, Decision on Defence Motion for Interlocutory Appeal on Jurisdiction, October 2, 1995, para.70. 13 Ibid.

6 βία µεταξύ των Ε ισοδυναµεί µε ένοπλη σύγκρουση: «Ένα κράτος µπορεί πάντα να προσποιείται, όταν προβαίνει σε εχθροπραξίες εναντίον άλλου κράτους, ότι δε διεξάγει πολεµικές επιχειρήσεις, αλλά απλώς εµπλέκεται σε «αστυνοµική δράση» ή βρίσκεται σε νόµιµη αυτοάµυνα. Ο όρος ένοπλη σύγκρουση κάνει τα συγκεκριµένα επιχειρήµατα λιγότερο αληθοφανή. Κάθε διαφορά µεταξύ δύο κρατών που οδηγεί σε επέµβαση των Ε είναι ένοπλη σύγκρουση» 14. Στον αντίποδα, η ιεθνής Ένωση του ιεθνούς ικαίου (ILA) απαιτεί η ένοπλη βία να έχει λάβει διαστάσεις: «Με βάση το διεθνές εθιµικό δίκαιο η κατάσταση της ένοπλης σύγκρουσης εξαρτάται από την ικανοποίηση δύο βασικών, ελάχιστων κριτηρίων, ήτοι της ύπαρξης οργανωµένων ένοπλων οµάδων, οι οποίες εµπλέκονται σε µάχη συγκεκριµένης έντασης» 15. Η πρώτη προϋπόθεση υφίσταται εξ ορισµού σε κάθε ένοπλη σύγκρουση µεταξύ κρατών, καθώς οι κρατικές Ε είναι εξ ορισµού οργανωµένες. Συνεπώς, η κύρια διαφοροποίηση µε τη θέση του ICRC είναι η απαίτηση ή όχι συγκεκριµένης έντασης την οποία θα πρέπει να έχει προσλάβει η αντιπαράθεση, προκειµένου να γίνει αποδεκτή ένοπλη σύγκρουση. Η άποψη αυτή της ILA δεν πέρασε ασχολίαστη από τον ICRC, ο οποίος διατύπωσε ρητά την κατηγορία ότι πολιτικές σκοπιµότητες οδήγησαν στην αύξηση του κατωφλίου της έντασης των εχθροπραξιών για την αποδοχή ένοπλης σύγκρουσης: «Η απουσία της απαίτησης συγκεκριµένου ορίου έντασης για την ύπαρξη διεθνούς ένοπλης σύγκρουσης πρέπει να διατηρηθεί γιατί βοηθά στην αποφυγή ενδεχόµενων νοµικών ή πολιτικών διχογνωµιών σχετικά µε το αν η απαίτηση έχει πληρωθεί, µε βάση τα δεδοµένα µίας συγκεκριµένης υπόθεσης... Το γεγονός ότι ένα κράτος για πολιτικούς ή άλλους λόγους δεν παραδέχεται την ύπαρξη ένοπλης σύγκρουσης σε µία συγκεκριµένη κατάσταση, δεν πρέπει να εµποδίζει το νοµικό χαρακτηρισµό της ως 14 Jean S. Pictet, The Geneva Conventions of 12 August 1949 Commentary Volume I (Geneva: International Committee of the Red Cross, 1952), 32. Ο ICRC διατηρεί αναλλοίωτη τη θέση αυτή. Βλέπε για παράδειγµα το δοκίµιο γνώµης µε τίτλο How is the Term Armed Conflict Defined in International Humanitarian Law?, Opinion Paper, International Committee of Red Cross, March 2008, http://www.icrc.org/eng/assets/files/other/opinion-paper-armed-conflict.pdf (accessed September 4, 2013). 15 The Hague Conference (2010) Use of Force, Final Report on the Meaning of Armed Conflict in International Law, International Law Association, http://www.ilahq.org/en/committees/index.cfm/cid/1022 (accessed November 17, 2013), 32.

7 τέτοιας» 16. Από την άλλη µεριά, ο ίδιος ο ICRC κατηγορείται και αυτός για πολιτικές στοχεύσεις αναφορικά µε το ζήτηµα. Η θέση του διεθνούς οργανισµού στοχεύει στην ενθάρρυνση για τη µεγαλύτερη δυνατή εφαρµογή του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου. Όπως χαρακτηριστικά τονίζεται «η θέση του ICRC εδράζεται σε πολιτικές σκοπιµότητες, παρά ίσως στην άποψή του για το τι απαιτούν νοµικά οι συµβάσεις» 17. Το ζήτηµα του κατωφλίου έντασης της µάχης για την ύπαρξη ένοπλης σύγκρουσης αποκτά ιδιαίτερη σηµασία στις επιχειρήσεις στο θαλάσσιο περιβάλλον. Η δυσκολία της διάκρισης µεταξύ των παραδειγµάτων των «επιχειρήσεων αστυνόµευσης» και των «ενόπλων συγκρούσεων» στη θάλασσα καταδεικνύει τη σπουδαιότητά του και τις συνέπειες που έχει η αδυναµία συµφωνίας αναφορικά µε αυτό, σε µια εποχή που τα ναυτικά δραστηριοποιούνται όλο και περισσότερο στην αστυνόµευση 18. Οι διαστάσεις του προβλήµατος παρουσιάζονται ανάγλυφα στις περιπτώσεις «αστυνοµικής δράσης» εναντίον πολεµικών πλοίων τρίτων χωρών. Το ενδεχόµενο αυτό κάθε άλλο παρά απίθανο είναι, καθόσον η πλειοψηφία του θαλάσσιου χώρου δεν είναι σαφώς οριοθετηµένη. Σε αντίθεση µε τα ισχύοντα στην ξηρά, όπου οι κυριαρχίες είναι προσδιορισµένες και αδιαµφισβήτητες 19, πολλά από τα όρια (σύνορα) των διαφόρων θαλασσίων ζωνών αµφισβητούνται. Η διαρκής επέκταση της κρατικής σφαίρας των παρακτίων κρατών όλο και πιο µακριά από τις ακτές µετά τον Β Παγκόσµιο Πόλεµο, υπό το νοµικό µανδύα των κυριαρχικών δικαιωµάτων, της δικαιοδοσίας ή των λειτουργικών αρµοδιοτήτων συνέβαλε σε αυτό το αποτέλεσµα, δηµιουργώντας την ανάγκη για πάµπολλες οριοθετήσεις µεταξύ οµόρων κρατών, που απαιτούν διακρατικές συµφωνίες στις οποίες τα κράτη δεν είναι πρόθυµα να υπεισέλθουν. 16 31 st International Conference of Red Cross and Red Crescent, International Humanitarian Law and the challenges of contemporary armed conflicts, Geneva, Switzerland, 28 November 1 December 2011, International Committee of Red Cross, http://www.icrc.org/eng/assets/files/red-cross-crescentmovement/31st-international-conference/31-int-conference-ihl-challenges-report-11-5-1-2-en.pdf (accessed September 5, 2013), 7. 17 Mary Ellen O Connell, Defining Armed Conflict, J Conflict and Security Law, no 13 (2008): 397. 18 Πολλοί διεθνείς αναλυτές εκτιµούν ότι η τάση αυτή θα συνεχιστεί στο προβλεπτό µέλλον. Βλέπε για παράδειγµα Douglas A. Ollivant, Go Army, Beat Navy. Forget ships and drones. The future of war is still on land, Foreign Policy, September 28, 2012, http://www.foreignpolicy.com/articles/2012/09/28/go_army_beat_navy (accessed October 1, 2013). 19 Ακόµη όµως και αν υπάρχει αµφισβήτηση, στην παρούσα ανάλυση κρίσιµο είναι το γεγονός ότι σε κάθε περίπτωση είναι ξεκάθαρο το ποιος ασκεί de facto κυριαρχία.

8 Πώς µπορούν να χαρακτηριστούν οι επιχειρήσεις για παράδειγµα αστυνόµευσης της υφαλοκρηπίδας ενός κράτους έναντι παραβιάσεων από πολεµικά σκάφη τρίτων χωρών; εν υπάρχουν εύκολες απαντήσεις στο πρόβληµα. Παραφράζοντας την Kwast, αν γίνει αποδεκτό ένα χαµηλό όριο για την εφαρµογής του ΕΣ, τότε αυτό µπορεί να οδηγήσει την εφαρµογή του κλάδου αυτού του διεθνούς δικαίου σε εντελώς ασήµαντα περιστατικά. Αν από την άλλη µεριά, η έννοια της αστυνοµικής επιχείρησης αντιµετωπιστεί µε ευρύτητα, τότε µπορεί να δηµιουργηθεί σηµαντικό κενό στην παρεχόµενη από το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο προστασία 20. Η πρακτική των κρατών είναι και αυτή αντιφατική, χωρίς να παρέχει πέραν αµφισβητήσεως απαντήσεις. Ενώ τα κράτη είναι εξαιρετικά φειδωλά στο να παραδεχθούν ότι υφίσταται ένοπλη σύγκρουση στη θάλασσα σε ήσσονος σηµασίας ναυτικά περιστατικά, σπεύδουν να απαιτήσουν την προστασία που παρέχει το ΕΣ στις εµπλοκές αυτές. Για παράδειγµα, όταν οι Ιρανοί το 2007 συνέλαβαν µέλη πληρώµατος βρετανικού πλοίου, το οποίο εκτελούσε κατά τους Ιρανούς επιχειρήσεις νηοψίας εντός των ιρανικών χωρικών υδάτων, ο εκπρόσωπος τύπου του Βρετανού Πρωθυπουργού δήλωσε κατά παράδοξο τρόπο ότι η παρουσίαση των συλληφθέντων στην ιρανική τηλεόραση παραβίαζε τη 3 η Συνθήκη της Γενεύης περί Αιχµαλώτων Πολέµου, αν και καµία από τις δύο πλευρές δεν επικαλέσθηκε την ύπαρξη ένοπλης σύγκρουσης 21! Η σύγχυση µεταξύ παραδείγµατος «αστυνοµικών επιχειρήσεων» και «ένοπλης σύγκρουσης» υφίσταται ακόµη και σε περιπτώσεις όπου η εφαρµογή του πρώτου φαίνεται ευθύγραµµη, λόγω του ότι δεν υφίσταται αντιπαράθεση µεταξύ ναυτικών δυνάµεων δύο ή περισσοτέρων χωρών. Κλασσικό παράδειγµα αποτελούν οι αντιπειρατικές επιχειρήσεις στο Κέρας της Αφρικής. Αν και υφίσταται γενική συµφωνία ως προς το ότι η πειρατεία συνιστά κλασσικό έγκληµα του ποινικού δικαίου και 20 Patricia Jimenez Kwast, Maritime law Enforcement and the Use of Force, J Conflict and Security Law, no 13 (2008): 59. Το άρθρο εξετάζει τη σχέση των «αστυνοµικών επιχειρήσεων» στο θαλάσσιο περιβάλλον µε το άρθρο 2(4) του Καταστατικού Χάρτη του ΟΗΕ, µε αφορµή τη ιαιτητική Απόφαση Guyana / Suriname. 21 Matthew B. Stannard, What Law Did Tehran Break? Capture of British Sailors a Gray Area in Application of Geneva Conventions, San Francisco Chronicle, April 1, 2007, http://www.sfgate.com/news/article/what-law-did-tehran-break-capture-of-british-2576880.php (accessed April 12, 2014).

9 συνεπώς οι πειρατές είναι απλώς κοινοί ποινικοί εγκληµατίες 22, οι διαδικασίες της ευρωπαϊκής επιχείρησης «ATALANTA» προβλέπουν την ενηµέρωση του ICRC σε περίπτωση σύλληψης υπόπτων πειρατείας και τη δυνατότητά του να επισκέπτεται τους συλληφθέντες κατά τη διάρκεια κράτησής τους 23. Προφανώς, οι συγκεκριµένες ρυθµίσεις δεν προσοµοιάζουν σε ποινικούς εγκληµατίες, αλλά σε αιχµάλωτους πολέµου. Στο ίδιο µήκος κύµατος, το ΣΑ/ΟΗΕ µε το Ψήφισµα 1851 για την πειρατεία στο Κέρας της Αφρικής, ενώ εξουσιοδοτεί για πρώτη φορά επιχειρήσεις στο έδαφος της Σοµαλίας, προνοεί ταυτόχρονα για την πιθανή εφαρµογή του ΕΣ στις αντιπειρατικές επιχειρήσεις. Αν και η συγκεκριµένη αναφορά µπορεί να γίνεται απλώς προκειµένου το ΣΑ/ΟΗΕ να επιστήσει την προσοχή που απαιτείται στην εκτέλεση των συγκεκριµένων επιχειρήσεων, δύο µόνο νοµικές προσεγγίσεις είναι πιθανές: ή οι αντι-πειρατικές επιχειρήσεις, λόγω της απαιτούµενης συνεργασίας µε τη Μεταβατική Οµοσπονδιακή Κυβέρνηση της Σοµαλίας (TFG) ισοδυναµούν µε εµπλοκή στην εµφύλια διαµάχη στη Σοµαλία, ή οι αντι-πειρατικές επιχειρήσεις έχουν προσλάβει τέτοια ένταση έτσι ώστε να θεωρούνται αυτές καθ αυτές ως ένοπλη σύγκρουση 24. Μια διαφορετική προσέγγιση παρακάµπτει τη διάκριση µεταξύ αστυνοµικών επιχειρήσεων και ενόπλων συγκρούσεων και κάνει λόγο για διάκριση µεταξύ ναυτικών ενόπλων συγκρούσεων χαµηλής έντασης και εµπλοκών µεγάλης κλίµακας 25. Η συγκεκριµένη διάκριση διασπά αδικαιολόγητα το θεωρητικό παράδειγµα των ενόπλων συγκρούσεων στη θάλασσα επιβεβαιώνοντας από µία 22 Douglas Guilfoyle, The Laws of War and the Fight against Somali Piracy: Combatants or Criminals, Melb. J. Int'l L., no 11 (2010): 142. 23 European Union. Operation ATALANTA SOP Legal 001, March 26, 2009. Αν και η συγκεκριµένη πρόβλεψη µπορεί να απηχεί πολιτικές σκοπιµότητες, η εµπλοκή του βασικού οργανισµού που εξασφαλίζει την προστασία των θυµάτων των ενόπλων συγκρούσεων, υποτυπώνει την απουσία κάθετου διαχωρισµού µεταξύ των επιχειρήσεων αστυνόµευσης και ενόπλων συγκρούσεων. 24 Robin Geiss, Armed violence in fragile states: Low intensity conflicts, spillover conflicts, and sporadic law enforcement operations by third parties, International Review of the Red Cross Number 873, no 91 (2009): 140. 25 Αυτή είναι η θέση του O Connell, ενός από τους πλέον εξειδικευµένους ακαδηµαϊκούς στον πόλεµο στη θάλασσα. Για παράδειγµα, εξετάζοντας πώς το διεθνές δίκαιο επηρεάζει την επιχειρησιακή σχεδίαση παρατηρεί, εξοµοιώνοντας τις αστυνοµικές επιχειρήσεις µε περιορισµένη ένοπλη σύγκρουση ότι «σε περιπτώσεις περιορισµένων συγκρούσεων, ή διαφορετικά αστυνοµικών δράσεων οι οποίες αποτελούν τις πιο πιθανές ναυτικές επιχειρήσεις στο άµεσο µέλλον- η [νοµική] κατάσταση εξαρτάται από τους περιορισµούς που θα έχει καταφέρει να θεσπίσει η διεθνής κοινότητα στην άσκηση ης ναυτικής ισχύος» (D.P. O Connell, International Law and Contemporary Naval Operations, Brit. Y.B. Int'l L., no 44 (1970): 59).

10 άλλη οπτική γωνία τη δυσκολία διάκρισης µεταξύ ενόπλων συγκρούσεων και επιχειρήσεων αστυνόµευσης. Αφήνοντας το πλαίσιο των διεθνών συγκρούσεων και εισερχόµενοι στο πεδίο των εµφύλιων συγκρούσεων, διαπιστώνεται η γενικότερη ταύτιση µε την προαναφερθείσα φόρµουλα της απόφασης Tadić ήτοι για την ύπαρξη των κριτηρίων της οργάνωσης και της έντασης. Στην περίπτωση αυτή υφίσταται όµως, η ανάγκη διάκρισης των εµφύλιων συγκρούσεων από µικρότερης έντασης περιστατικά. Παγίως, στο ρυθµιστικό πεδίο του ΕΣ δεν υπάγονται «εσωτερικές αναταραχές και εντάσεις, όπως διαδηλώσεις, µεµονωµένες και σποραδικές πράξεις βίας» 26. Παρότι είναι εξαιρετικά δύσκολο να φανταστεί κανείς εµφύλια σύρραξη µε ναυτική διάσταση, λόγω της δυσκολίας ανάπτυξης ναυτικών δυνάµεων, το ζήτηµα δεν είναι µόνο θεωρητικό, όπως απεδείχθη στο περιστατικό του «Mavi Marmara» που θα αναλυθεί στη συνέχεια. Σύµφωνα µε το γράφοντα την παρούσα διατριβή, η διάκριση µεταξύ των δύο θεωρητικών παραδειγµάτων, των επιχειρήσεων αστυνόµευσης από τη µία και των ενόπλων συγκρούσεων από την άλλη, θα πρέπει να βασίζεται στο modus operanti των αντιπαρατιθέµενων δυνάµεων αναφορικά µε τα ατοµικά δικαιώµατα και ειδικά το δικαίωµα στη ζωή. Στην αστυνοµική δράση, η όλη επιχείρηση τίθεται υπό τη διεύθυνση εισαγγελικών αρχών για την αντιµετώπιση ενός συµβάντος που αξιολογείται ποινικά. Στο πλαίσιο αυτό, οι κυβερνήσεις τείνουν να χρησιµοποιούν την ελάχιστη βία που είναι απαραίτητη για τη σύλληψη των υπόπτων διάπραξης του αδικήµατος µε σεβασµό στο δικαίωµα της ζωής τους. Στον αντίποδα, η ανάγκη κατανίκησης του αντιπάλου στις ένοπλες συγκρούσεις επιτρέπει ευρύτερα όρια στη χρήση βίας επιτρέποντας απώλειες ακόµη και σε αµάχους, αν αυτές δεν είναι δυσανάλογες σε σχέση µε το άµεσο στρατιωτικό πλεονέκτηµα που επιδιώκεται. Ίσως υφίσταται µία «γκρίζα ζώνη» στην οποία τα δύο παραδείγµατα επικαλύπτονται. Επιπρόσθετα, είναι πάντα πιθανό µία επιχείρηση που ξεκινά ως αστυνόµευση να εξελιχθεί σε ένοπλη σύγκρουση. υστυχώς, όπως και στις περισσότερες περιπτώσεις άλλωστε, η πραγµατική ζωή δε γεννά πάντα ξεκάθαρες 26 Protocol Additional to the Geneva Conventions of 12 August 1949, and relating to the Protection of Victims of Non-International Armed Conflicts (Protocol II), 8 June 1977, article 1(2).

11 κατηγοριοποιήσεις και διαχωρισµούς. Παρόλα αυτά, η συµπεριφορά των αντιπαρατιθέµενων αποτελεί το βέλτιστο τρόπο διάκρισης µεταξύ ένοπλης σύγκρουσης και αστυνόµευσης. Ακόµη όµως και σε περιπτώσεις όπου ο χαρακτηρισµός µιας ναυτικής επιχείρησης ως ένοπλης σύγκρουσης είναι ευθύγραµµος, γεννιέται το δεύτερο εµπόδιο αναφορικά µε τα εγκλήµατα πολέµου στη θάλασσα: αυτό του εφαρµοστέου δικαίου στις ναυτικές πολεµικές επιχειρήσεις. β. Ρυθµίζοντας την Ένοπλη Σύγκρουση στη Θάλασσα Το τµήµα του ΕΣ που ρυθµίζει τον πόλεµο στη θάλασσα βρίσκεται σε εµβρυακή κατάσταση συγκρινόµενο µε το αντίστοιχο τµήµα που ρυθµίζει τον πόλεµο στην ξηρά. Αφενός, η ενασχόληση των στόλων µε τις επιχειρήσεις αστυνόµευσης µετά τον Β Παγκόσµιο Πόλεµο µείωσε την επιτακτικότητα της ρύθµισης. Αφετέρου, δεν υπήρχε η απαιτούµενη συναίνεση των µεγάλων ναυτικών δυνάµεων, που θα καθιστούσε εφικτή την οποιαδήποτε προσπάθεια δικαιικής ρύθµισης του πολέµου στη θάλασσα. Η σταδιακή µείωση της σπουδαιότητας του ΕΣ για τον πόλεµο στη θάλασσα παρουσιάζεται ανάγλυφα στα συγγράµµατα του διεθνούς δικαίου. Ενώ στα παλαιότερα βιβλία υπήρχε ισορροπηµένη αντιµετώπιση του (ειρηνικού) δικαίου της θάλασσας και του ναυτικού ΕΣ, τα σύγχρονα βιβλία αγνοούν ουσιαστικά το δεύτερο 27. Παρά το γεγονός ότι η αντίληψη, πως όλες οι µορφές του πολέµου πρέπει να είναι αντικείµενο ενιαίας ρύθµισης, κερδίζει διαρκώς έδαφος 28, η πραγµατική κατάσταση απέχει πολύ από την επίτευξη αυτού του ιδεώδους, όπως θα γίνει αντιληπτό και στη συνέχεια. Το συµβατικό ΕΣ στη θάλασσα περιορίζεται στις απαρχαιωµένες Συµβάσεις VII, VIII, IX, XI και XIII της Χάγης του 1907, οι οποίες παρότι θεσπίζουν θεµελιώδεις αρχές δεν έχουν, όπως είναι αναµενόµενο, ενσωµατώσει τις νοµικές, πολιτικές και τεχνολογικές εξελίξεις του περασµένου αιώνα, στη 2 η Συνθήκη της Γενεύης του 1949 περί ναυαγών, και το Procès-verbal του 1936 για τον υποβρυχιακό πόλεµο. Η 27 William J. Fenrick, Legal Aspects of Targeting in the Law of Naval Warfare, Can. Y.B. Int'l L., no 29 (1991): 238. 28 Emmanuel Roucounas, Some Issues Relating to War Crimes in Air and Sea Warfare in War Crimes in International Law, eds. Yoram Dinstein and Mala Tabory (Leiden: Martinus Nijhoff, 1996), 275.

12 διπλωµατική διάσκεψη που οδήγησε στα δύο Πρόσθετα Πρωτόκολλα του 1977, που αποτελούν σήµερα την αιχµή της συµβατικής ρύθµισης του ΕΣ, αποφάσισε να µην ασχοληθεί µε το ακανθώδες ζήτηµα του πολέµου στη θάλασσα 29. Με το συµβατικό δίκαιο στην προαναφερθείσα κατάσταση, το ΕΣ στη θάλασσα παραµένει κατά βάση εθιµικό. Πολλά συµβατικά κείµενα, όπως η ιακήρυξη του Λονδίνου του 1909, θεωρείται ότι πλέον απηχούν εθιµικό δίκαιο. Προφανώς όµως, η µετατροπή απαρχαιωµένων συµβάσεων σε εθιµικό δίκαιο δεν επιλύει το ζήτηµα της απουσίας δικαιικής ρυθµίσεως του πολέµου στη θάλασσα. Απαιτείται µέσα από τις πολεµικές επιχειρήσεις να εντοπιστούν τα στοιχεία που δηµιουργούν το εθιµικό δίκαιο, ήτοι οµοιόµορφη πρακτική και συνείδηση δικαίου και θα αναλυθούν στη συνέχεια. Το βασικό όµως πρόβληµα στις πραγµατικές επιχειρήσεις είναι η δυσκολία εντοπισµού των στοιχείων αυτών, λόγω του απορρήτου που συνοδεύει τη στρατιωτική δράση. Πέραν αυτού, υπάρχει πάντα ο κίνδυνος να γίνουν δεκτοί εθιµικοί κανόνες, αγνοώντας την έλλειψη οµοιόµορφης πρακτικής, µε σκοπό να ενισχυθεί το ευγενές και ανθρωπιστικό «πρόσωπο» του ΕΣ. Στο πεδίο του συγκεκριµένου κλάδου του δικαίου το τι θα επιθυµούσαµε να γίνει συγχέεται πολλές φορές µε την πραγµατικότητα και οι προβλέψεις του ΕΣ αναµειγνύονται µε το περιεχόµενο του δίκαιου, όπως θα επιθυµούσαµε να είναι 30. Σε κάθε περίπτωση, χωρίς δικαστικές αποφάσεις που να προσδιορίζουν µε ακρίβεια το περιεχόµενο των εθιµικών κανόνων είναι ουσιαστικά αδύνατο να υπάρξει συµφωνία για το περιεχόµενο του εθιµικού δικαίου. Με βάση τα ανωτέρω, είναι εξαιρετικά θλιβερό ότι οι συντάκτες της πρόσφατης Μελέτης του ICRC µε αντικείµενο το εθιµικό ΕΣ «αποφάσισαν να µην ερευνήσουν το εθιµικό δίκαιο που είναι εφαρµόσιµο στον πόλεµο στη θάλασσα» 31. 29 Roach, Legal Aspects of Submarine Warfare, 384. 30 Theodor Meron, The Geneva Conventions as Customary Law, Am. J. Int'l L., no 81 (1987): 361. Για το ζήτηµα του δικαίου των δικαστών βλέπε infra. 31 Jean Marie Henckaerts and Louise Doswald Beck, Customary International Humanitarian Law Volume I: Rules (Cambridge: Cambridge University Press, 2005), xxx. Η αιτιολόγηση της συγκεκριµένης απόφασης εδράστηκε στο γεγονός ότι το δίκαιο του πολέµου στη θάλασσα αποτέλεσε το αντικείµενο του San Remo Manual για το οποίο βλέπε infra. Η θέση αυτή δεν µπορεί να υποστηριχθεί εύκολα, καθόσον υπάρχουν σοβαρές επιφυλάξεις ως προς τον εθιµικό χαρακτήρα του εγχειριδίου (βλέπε infra).

13 Με µια δόση ίσως υπερβολής το ΕΣ στη θάλασσα, συµβατικό και εθιµικό, παρουσιάζεται ως χαοτικό 32. Η συγκεκριµένη κατάσταση έχει προφανείς αρνητικές συνέπειες στην ποινικοποίηση των παραβιάσεών του. Όπως παρατηρεί ο Ronzitti «η κρίση του ΕΣ στη θάλασσα έχει οδηγήσει σε αβεβαιότητα αναφορικά µε τους κανόνες που δεσµεύουν τους εµπολέµους Συνεπακόλουθα, δεν µπορεί να δηµιουργηθεί µία συνεκτική θεωρία εγκληµάτων πολέµου, εκτός αν υπάρξει συµφωνία για το περιεχόµενο των κανόνων και τη σπουδαιότητα των αξιών που αυτοί εκφράζουν» 33. Προκειµένου να καλυφθεί το ρυθµιστικό κενό στο ΕΣ στις θαλάσσιες επιχειρήσεις, µία οµάδα επιστηµόνων του διεθνούς δικαίου και στελεχών των πολεµικών ναυτικών των µεγάλων ναυτικών δυνάµεων συνέταξε το San Remo Manual 34, υπό την αιγίδα του διεθνούς φήµης Ινστιτούτου του Ανθρωπιστικού ικαίου στην οµώνυµη πόλη της Ιταλίας. Οι συντάκτες του εγχειριδίου φιλοδοξούσαν αφενός να παρέχουν µία σύγχρονη επαναδιατύπωση του ΕΣ κατά το ναυτικό πόλεµο, συµπεριλαµβάνοντας όµως, αφετέρου ρυθµίσεις που αποτελούν προοδευτική ανάπτυξή του. Το Εγχειρίδιο έχει γίνει ευρύτατα αποδεκτό και έχει επηρεάσει πολλά εθνικά εγχειρίδια επί του ζητήµατος. Παρόλα αυτά, η σηµαντική εξάρτησή του από το Πρόσθετο Πρωτόκολλο Ι του 1977, δηλαδή η ενσωµάτωση της εξέλιξης του δικαίου του πολέµου στην ξηρά στον κατά θάλασσα πόλεµο, έχει επικριθεί σφοδρά µε το σκεπτικό ότι εκφράζει µία χαλαρή αντίληψη αναφορικά µε το ισχύον εθιµικό δίκαιο 35. Σε κάθε περίπτωση το San Remo Manual δεν είναι νοµικά δεσµευτικό και η επίδρασή του στον τρόπο µε τον οποίο σχεδιάζονται και διεξάγονται οι ναυτικές επιχειρήσεις αναµένεται να αποδειχθεί. Το αµφισβητούµενο περιεχόµενο του ΕΣ στη θάλασσα παρουσιάζεται εύγλωττα στο παράδειγµα της αρχής της διάκρισης. Στη συγκεκριµένη αρχή, η οποία 32 Roucounas, Some Issues, 279. 33 Natalino Ronziti, The Crisis of the Traditional Law Regulating International Armed Conflicts at Sea and the Need for its Revision, in The Law of Naval Warfare, ed. N. Ronzitti (Dordrecht: Kluwer Academic Publishers, 1988), 2. 34 Για το Εγχειρίδιο και την επεξήγησή του Louise Doswald Beck (ed), San Remo Manual on International Law applicable to Armed Conflicts at Sea (Cambridge: Cambridge University Press, 2005). 35 Jane Gilliland Dalton, A Comparison between the San Remo Manual and the U.S. Navy s Commander s Handbook, IYHR, no 36 (2006): 76.

14 έχει χαρακτηρισθεί ως κεφαλαιώδους σηµασίας, θεµελιώδης και απαράβατη από το ιεθνές ικαστήριο της Χάγης ( Χ ICJ) 36 αποτυπώνεται η εµβρυακή του κατάσταση. Σύµφωνα µε την αρχή «οι εµπόλεµοι σε όλες τις περιπτώσεις θα διακρίνουν µεταξύ του άµαχου πληθυσµού και των µαχόµενων και µεταξύ αστικών αντικειµένων και στρατιωτικών στόχων και συνεπακόλουθα θα κατευθύνουν τις επιχειρήσεις τους µόνο εναντίον στρατιωτικών στόχων» 37. Θα ήταν αναµενόµενο στο θαλάσσιο περιβάλλον η εφαρµογή της αρχής της διάκρισης να µην αντιµετωπίζει σοβαρές δυσκολίες αντίστοιχες µε τον πόλεµο στην ξηρά, όπου τα πολεµικά πλοία µπορούν να διακριθούν σχετικά εύκολα. υστυχώς όµως, η εφαρµογή της αρχής στη θάλασσα είναι εξαιρετικά δύσκολη Κεντρικής σηµασίας για την αρχή της διάκρισης είναι η έννοια του στρατιωτικού στόχου. Οι στρατιωτικοί στόχοι, σύµφωνα µε το Πρόσθετο Πρωτόκολλο Ι «περιορίζονται στα αντικείµενα που από τη φύση, τοποθεσία, σκοπό ή χρήση συµβάλλει αποτελεσµατικά σε συγκεκριµένη στρατιωτική δράση και των οποίων η ολική ή µερική καταστροφή, σύλληψη ή εξουδετέρωση µε βάση τις επικρατούσες συνθήκες προσφέρει ένα συγκεκριµένο στρατιωτικό πλεονέκτηµα» 38. O ορισµός αυτός, παρά τις ατέλειές του, τυγχάνει ευρύτατης αποδοχής και από πολλούς θεωρείται ότι εκφράζει ισχύον εθιµικό δίκαιο 39. Το κύριο πρόβληµά του όµως, είναι ότι δεν εφαρµόζεται στον πόλεµο στη θάλασσα. Ή ακριβέστερα, ο ορισµός ισχύει µόνο «σε όλες τις επιθέσεις από τη θάλασσα κατά αντικειµένων στην ξηρά, ενώ κατά τα λοιπά δεν επηρεάζονται οι κανόνες του διεθνούς δικαίου που εφαρµόζονται στις ένοπλες συγκρούσεις στη θάλασσα ή τον αέρα» 40. Οι συντάκτες του San Remo Manual µετά από µακροσκελείς διαβουλεύσεις 41 υιοθέτησαν τον προαναφερθέντα ορισµό, ενσωµατώνοντας τις εξελίξεις του δικαίου που διέπει τον πόλεµο στην ξηρά και στον πόλεµο στη θάλασσα, παρά το γεγονός ότι το πρωτόκολλο αυτό καθ αυτό δεν είναι εφαρµόσιµο. Όπως είναι αυτονόητο, η συγκεκριµένη συµπερίληψη δεν 36 ICJ, Legality of the Threat or Use of Nuclear Weapons, Advisory Opinion, July 8, 1996, ICJ Reports 1996, para.78-79. 37 Protocol Additional to the Geneva Conventions of 12 August 1949, and relating to the Protection of Victims of International Armed Conflicts (Protocol I), 8 June 1977, article 48. 38 Ibid., article 52(2). 39 Theodor Meron, Human Rights and Humanitarian Norms as Customary Law (Oxford: Clarendon Press, 1989), 64. 40 Protocol I, article 49(3). 41 Doswald Beck, San Remo Manual, 114.