ETAIPEIA MAKE ONIKΩN ΣΠOY ΩN

ETAIPEIA MAKE ONIKΩN ΣΠOY ΩN IOIKHTIKO ΣYMBOYΛIO Πρ εδρος : Nικ λαος Mέρτζος Aντιπρ εδρος : Xαράλαµπος Παπαστάθης Γεν. Γραµµατε ς : Tερέζα Πεντζοπο λου-bαλαλά Tαµίας : Θε δωρος αρδαβέσης Έφορος Bιβλιοθήκης : Iωάννης Kολι πουλος Σ µβουλοι : Kωνσταντίνος Bαβο σκος Bασίλειος Πάππας Aθανάσιος Kαραθανάσης Xαράλαµπος Nάσλας Eικ να εξωφ λλου: Eσωτερική άποψη της I. M. Bατοπαιδίου (η φιάλη, ο π ργος του ωρολογίου και το κωδωνοστάσιο) Copyright: ETAIPEIA MAKE ONIKΩN ΣΠOY ΩN ISBN: 978-960-7265-69-2

TIMHTIKH EΠITPOΠH TOY ΣYNE PIOY (Nοέµβριος 2005) Παναγιώτατος Mητροπολίτης Θεσσαλονίκης κ.κ. ANΘIMOΣ Πρωτεπιστάτης Aγίου ρους Γέρων ΠAYΛOΣ ΛAYPIΩTHΣ Yπουργ ς Mακεδονίας-Θράκης κ. NIKOΛAOΣ TΣIAPTΣIΩNHΣ Nοµάρχης Θεσσαλονίκης κ. ΠANAΓIΩTHΣ ΨΩMIA HΣ ήµαρχος Θεσσαλονίκης κ. BAΣIΛEIOΣ ΠAΠAΓEΩPΓOΠOYΛOΣ Πρ εδρος Eταιρείας Mακεδονικών Σπουδών, Oµ τιµος Kαθηγητής κ. KΩNΣTANTINOΣ BABOYΣKOΣ, Aντεπιστέλλον µέλος της Aκαδηµίας Aθηνών OPΓANΩTIKH EΠITPOΠH Tα µέλη του ιοικητικο Συµβουλίου της Eταιρείας (Nοέµβριος 2005) KΩNΣTANTINOΣ BABOYΣKOΣ, Πρ εδρος TEPEZA ΠENTZOΠOYΛOY-BAΛAΛA, Aντιπρ εδρος AΘANAΣIOΣ KAPAΘANAΣHΣ, Γενικ ς Γραµµατε ς ΓEΩPΓIOΣ TZAPI HΣ, Tαµίας HMHTPIOΣ KΩTOYΛAΣ, Έφορος Bιβλιοθήκης AN PEAΣ BABPITΣAΣ, Mέλος AΛEΞAN POΣ XATZH HMOΣ, Mέλος BAΣIΛEIOΣ ΠAΠΠAΣ, Mέλος ΠANTEΛEHMΩN TΣIBEΛEKI HΣ, Mέλος

Tο Συµπ σιο έγινε υπ την αιγίδα της Aυτο Θειοτάτης Παναγι τητος του Oικουµενικο Πατριάρχου κ.κ. BAPΘOΛOMAIOY

7 ΠEPIEXOMENA T. Πεντζοπο λου-bαλαλά, Πρ λογος MHNYMA Tης Aυτο Θειοτάτης Παναγι τητος του Oικουµενικο Πατριάρχου κ.κ. Bαρθολοµαίου XAIPETIΣMOI Tου Παναγιωτάτου Mητροπολίτου Θεσσαλονίκης κ.κ. Άνθιµου A Tου εκπροσώπου του Aγίου ρους, Πανοσιολογιωτάτου Mοναχο Mάξιµου του Iβηρίτη Tου Yπουργο Mακεδονίας-Θράκης κ. Nικ λαου Tσιαρτσιώνη Tου εκπροσώπου του ηµάρχου Θεσσαλονίκης κ. B. Παπαγεωργ πουλου, Aντιδηµάρχου κ. Nικ λαου Mακραντωνάκη Tου Nοµάρχη Θεσσαλονίκης κ. Παναγιώτη Ψωµιάδη EIΣHΓHΣEIΣ Aντώνιος E. Aλυγιζάκης, Mέλος Aγιορειτικ ν. Yφολογική προσέγγιση Χρήστος Αραµπατζής, Οι επίσκοποι Iερισσο Iάκωβος και Aρδαµερίου ιον σιος και η εµπλοκή τους στις έριδες του Aγίου ρους τον 18ο αι. Aναστάσιος K. Bαβο σκος, H πνευµατική σχέση Οικουµενικο Πατριαρχείου Aγίου ρους µέσα απ το Σ νταγµα και τον Καταστατικ Χάρτη του Aγίου ρους Eµµανουήλ Στ. Γιανν πουλος, H συµβολή των αγιορειτών πατέρων στην ψαλτική τέχνη στα τέλη του 18ου και τις αρχές του 19ου αι. Μαρία Ι. Καζαµία-Τσέρνου, H Παναγία στις φορητές εικ νες του Aγίου ρους: Eικονογραφική σηµειολογία Aθανάσιος E. Kαραθανάσης, Περί των Mετοχίων του Aγίου ρους στις Παραδουνάβιες Hγεµονίες K. Λοβέρδου-Tσιγαρίδα, Bυζαντινές επενδ σεις εικ νων στο Άγιον ρος Σελ. 9 11 13 15 17 19 21 23 29 41 55 71 115 131

8 Mοναχ ς Mάξιµος Iβηρίτης (Nικολ πουλος), Tα εν Aγίω ρει του Άθωνος Aγιάσµατα Φλορίν Mαρινέσκου - Iεροµ ναχος Iερώνυµος Ξενοφωντιν ς, Σχέσεις της Mονής Ξενοφώντος µε τη Bλαχία και τη Mολδαβία. Πρ δροµη παρουσίαση Νικ λαος Αργ. Μερτζιµέκης, Eνεπίγραφα «Eµπροστάλια Aγίων εικ νων» απ την αθωνική µονή Ζωγράφου Bojan Miljkoviç, Οι Bίοι του αγίου Σάββα του Σέρβου ως πηγές για την Iστορία της τέχνης του Aγίου ρους Mοναχ ς Mωυσής Aγιορείτης, Oι ιερές σκήτες του Aγίου ρους Kωνσταντίνος Nιχωρίτης, H επίδραση του Aγίου ρους στον πνευ- µατικ βίο των Σλάβων (Νεοµαρτυρολογικά - Γρηγ ριος ο Ε ) Θεοχάρης N. Παζαράς, Oι κτητορικοί τάφοι στο καθολικ της Mονής Iβήρων Kωνσταντίνος K. Παπουλίδης, Tο Aνατολικ Zήτηµα και οι θρησκευτικές διαστάσεις του: H ελληνορωσική διαµάχη στο Άγιον ρος το 19ο αι. απ τα βρετανικά αρχεία Mοναχ ς Πατάπιος Kαυσοκαλυβίτης, Mεταβυζαντινή τέχνη στη Σκήτη Kαυσοκαλυβίων. Άγνωστες φορητές εικ νες ιονυσίου του εκ Φουρνά Αθανάσιος Σέµογλου, Aπ τον Gabriel Millet στον Μαν λη Χατζηδάκη και τους διαδ χους του. 100 χρ νια έρευνας της αγιορειτικής µνηµειακής ζωγραφικής. Κριτική προσέγγιση και νέοι προσανατολισµοί ηµήτριος Z. Σοφιαν ς, Πνευµατικές σχέσεις Aγίου ρους και των θεσσαλικών µονών Mεγάλου Mετεώρου (Mεταµορφώσεως) και ουσίκου - Aγίου Bησσαρίωνος. Πρ τυπα των τυπικών τους τα α- γιορειτικά τυπικά Bατοπεδίου και Mεγίστης Λα ρας Bασίλειος Φανουργάκης, Tο εκδοτικ έργο του Kέντρου ιαφ λαξης Aγιορειτικής Kληρονοµιάς K. Π. Xρήστου, H φιλοσοφία στα Kεφάλαια εκατ ν πεντήκοντα Γρηγορίου Παλαµά Bασίλειος Στ. Ψευτογκάς, Παλαµική θεολογία και πνευµατικ τητα Σελ. 149 175 195 217 251 261 287 301 331 379 391 403 413 423

9 ΠPOΛOΓOΣ Tον Nοέµβριο του 2005 η Eταιρεία Mακεδονικών Σπουδών οργάνωσε το δε τερο κατά σειρά ιεθνές Συµπ σιο µε θέµα «Άγιον ρος. Πνευµατικ τητα και Oρθοδοξία - Tέχνη», υπ την αιγίδα της Aυτο Θειοτάτης Παναγι τητος του Oικουµενικο Πατριάρχου κ.κ. Bαρθολοµαίου. Tο πρώτο ιεθνές Συµπ σιο «Tο Άγιον ρος. Xθες - σήµερα - α ριο» είχε γίνει στις 29 Oκτωβρίου - 1 Nοεµβρίου 1993, τα Πρακτικά του οποίου κυκλοφ ρησαν στις εκδ σεις της E.M.Σ. το 1996. Σήµερα έχουµε την χαρά να προσφέρουµε στο επιστηµονικ και ευρ τερο κοιν τα Πρακτικά του B ιεθνο ς Συµποσίου τα οποία περιλαµβάνουν τις ενδιαφέρουσες ανακοινώσεις πανεπιστηµιακών δασκάλων, ερευνητών και µοναχών, οι οποίοι απ χρ νια έχουν εγκ ψει στην µελέτη της πολ τιµης Kιβωτο της Oρθοδοξίας που αποτελεί το Άγιον ρος. Tο βάρος της οργανώσεως του επιτυχο ς, καθ οµολογίαν λων, Συµποσίου έφερε ο τ τε Γενικ ς Γραµµατε ς της E.M.Σ., Kαθηγητής κ. Aθανάσιος E. Kαραθανάσης. O παρών τ µος εξεδ θη µε την χορηγία του Yπουργείου Πολιτισµο. Θεσσαλονίκη, εκέµβριος 2006 TEPEZA ΠENTZOΠOYΛOY-BAΛAΛA Kαθηγήτρια Πανεπιστηµίου Aντεπιστέλλον µέλος της Aκαδηµίας Aθηνών Γενική Γραµµατε ς της E.M.Σ.

MHNYMA THΣ AYTOY ΘEIOTATHΣ ΠANAΓIOTHTOΣ TOY OIKOYMENIKOY ΠATPIAPXOY κ.κ. BAPΘOΛOMAIOY

12

13 XAIPETIΣMOΣ TOY ΠANAΓIΩTATOY MHTPOΠOΛITOY ΘEΣΣAΛONIKHΣ κ.κ. ANΘIMOY A K ριε Yπουργέ, K ριοι Bουλευταί, K ριε Aντιδήµαρχε, K ριε κπρ σωπε το Γ Σώµατος Στρατο, Κυρίες, εσποινίδες κα K ριοι, Aγαπητο Πατέρες, O τίτλος το Συµποσίου ε ναι πάρα πολ δυνατ ς, κα µ νο µ τ ν νάγνωση τ ν λίγων λέξεων πο τ παριστο ν, δηλαδ «Aγιον Oρος: Πνευµατικ τητα κα Oρθοδοξία Tέχνη», ντιλαµβαν µεθα τι πάρχει πολ περιεχ µενο γι ν γίνουν κα ο συζητήσεις κα προπάντων ο ε σηγήσεις, καθ ς πίσης κα γι ν διακηρυχθε γι µι κ µη φορ α τ τ µεγαλε ο τ ς ρθοδ ξου πίστεως πο λέγεται Aγιον Oρος κα πο ε ναι µι διαίτερη ε λογία γι τ ν Eλλάδα, γι τ ν πατρίδα µας πο χει µέσα στ ν καρδιά της κα µάλιστα στ ν χ ρο τ ς Mακεδονίας α τ τ µεγάλο πνευµατικ ργο, τ πο ο πρ νοια κα γάπη το Θεο κα τ νδιαφέρον τ ν νθρώπων τοίµασαν σ α τ ν τ ν ραία κα πέροχη περιοχ τ ς Xαλκιδικ ς, κα ποµένως ξεκινάει κανε ς µ ε χάριστη διάθεση, ταν πρ κειται ν µιλήσει ν κο σει γι τ Aγιον Oρος. Καί, βεβαίως, τ σηµαντικ τερο ε ναι ν µπορο σε ν ε ναι πισκέπτης το Aγίου Oρους, στε κε ν λοκληρώσει τ ν α σθηση τ ς παρουσίας α τ ς τ ς πνευµατικ ς πολιτείας στ ζω τ ς Eκκλησίας κα στ ζω λων τ ν νθρώπων πο πιστε ουν ε ς τ ν Θε ν κα πο χουν σεβασµ στ ν ε αγγελικ διδασκαλία, στ χριστιανικ διδασκαλία, στ ν κοσµοθεωρία τ ς πίστεως, πως λένε ο διανοο µενοι. M τ ν πρωτοβουλία α τ τ ν ρµοδίων, δηλαδ τ ς Eταιρείας Mακεδονικ ν Σπουδ ν κα µ πρωτεργάτη τ ν καθηγητ κ. Aθ. Kαραθανάση, µ τ ν πρωτοβουλία, λοιπ ν, λων τ ν ρµοδίων τ ς Eταιρείας κα Kαθηγητ ν Πανεπιστηµιακ ν σοι ε ναι, κα τ ν συνεργατ ν των, νοµίζω τι θ πάρχει µι ρκετ προσφορ ντως κα πνευµατικ τητος κα Oρθοδοξίας κα τέχνης µέσα π λες τ ς ναφορ ς πο θ γίνουν γι τ Aγιον Oρος. Eχω πισκεφθε ρκετ ς φορ ς τ Aγιον Oρος, λλ τελευτα α χω πολ καιρ ν τ πισκεφθ τ πιθυµ πάρα πολ κα λπίζω ν τ κατορθώσω, γιατ κάθε φορ πο π µε χουµε καινο ριες µπειρίες, καινο ριες ντυπώσεις, νεφοδιασµ πάντοτε νάλογα µ τ Mον ε ς

14 τ ν ποία κα φιλοξενο µεθα κα ε ς τ λλα κελι κα το ς χώρους ναχωρήσεως το Aγιων µου Oρους κα προπάντων τ ν α σθηση τ ς παρουσίας το Θεο στ φρ νηµα κα στ ζω α τ ν τ ν νθρώπων πο το ς τιµ µε κα το ς γαπο µε κα πο χουν πολλ ς φορ ς δώσει τ παρ ν σ θέµατα µεγάλα κα ση- µαντικ πο πασχολο ν τ ν τ πο µας, τ ν κοινωνία µας, κα διαίτερα α τ πο φορο ν τ ν πνευµατικ τητα το καθεν ς π µ ς κα πιπλέον τ ν γάπη κα τ ν φοσίωση στ ν Oρθοδοξία. Μαζ λοιπ ν µ τ συγχαρητήρια γι τ ν πρωτοβουλία α τ πολλ ς κα ε λικρινε ς ε χ ς γι ν πάρξει πιτυχία κα καλο καρποί πο µάλιστα θ προσφερθο ν ς γραπτ κείµενα στο ς Aγιορε τες, γι ν τ πολα σουν, φο δ ν ε ναι π ψε δ παρ ντες, κτ ς π,τι βλέπω δ ο-τρε ς ο πο οι ε ναι κα χαρακτηριστικο τ ν κροατ ν µ τ ν νδυµασία τους κα µ τ σχ µα τους, καθ τι ε ναι Aγιορε τες π τ κοντιν Oρος κα ο πο οι ε ναι π ψε, δ στ ν κδήλωσή µας, ε χοµαι καλ πιτυχία κα συγχαρητήρια κ ριε Πρ εδρε.

15 XAIPETIΣMOΣ TOY EKΠPOΣΩΠOY TOY AΓIOY OPOYΣ, ΠANOΣIOΛOΓIΩTATOY MONAXOY MAΞIMOY TOY IBHPITH Παναγιώτατε, K ριε Yπουργέ, K ριοι Bουλευταί, K ριε κπρ σωπε το Γ Σώµατος Στρατο, K ριε Πρ εδρε τ ς Eταιρείας Mακεδονικ ν Σπουδ ν, Aξι τιµε κε Γενικέ, Σεβαστο Πατέρες, Aγαπητο ν Xριστ δελφοί, O Παναγιώτατος νεφέρθει διεξοδικ ς ν λίγοις λλ συµπεριέλαβε τ το Aγιων µου Oρους. Aπ προσώπου µας κε νο πο δυνάµεθα ν ε πωµεν α τ τ στιγµ ε ναι τι τ Aγιον Oρος ε ναι τ Περιβ λι τ ς Παναγίας, πως γνωρίζετε, κα ε χαριστο µε τ ν Yπεραγία Θεοτ κο πο φτιαξε τ περιβ λι της στ ν πατρίδα µας. Τ Aγιον Oρος ε ναι τ ταµε ον τ ν θνικ ν κα θρησκευτικ ν µας παραδ σεων κα θέλουµε ν σ ς ε χαριστήσουµε, ς ταπεινο ργάται α το το Περιβολίου πο τ διακονο µε π σειρ συναπτ ν τ ν, γι τ διοργάνωση το Συµποσίου. K ριε Πρ εδρε, ν ε χαριστήσουµε λους το ς ε σηγητάς, το ς κλεκτο ς πιστήµονες πο δι τ ς γραφίδος των κα τ ς ρε νης των χουν ν προσφέρουν πάρα πολλ στ ν στορία το Aγίου Oρους, γεγον ς πο κτινοβολε στ Eθνος µας, στ ν Eκκλησία µας γενικ ς. H παρουσία λων τ ν γαπητ ν δελφ ν δ προσθέτει να λιθαράκι σ λο α τ τ µνηµε ο, τ ργο πο α τ τ στιγµ συντελε ται, τ B ιεθν ς Συµπ σιο «Aγιον Oρος: Πνευµατικ τητα κα Oρθοδοξία Tέχνη». E χ µεθα καλ πιτυχία κα ε χαριστο µε θερµ ς.

17 XAIPETIΣMOΣ TOY YΠOYPΓOY MAKE ONIAΣ-ΘPAKHΣ κ. NIKOΛAOY TΣIAPTΣIΩNH Παναγιώτατε, Aγαπητοί συνάδελφοι στη Bουλή, K ριε Eκπρ σωπε του ηµάρχου, K ριοι επίσηµοι προσκεκληµένοι, K ριοι Πρ εδροι, K ριε Πρ εδρε, Kατ αρχήν θέλω να ευχαριστήσω θερµά για την τιµητική πρ σκληση να συµ- µετάσχω απ ψε στο B ιεθνές Συµπ σιο «Άγιον ρος: Πνευµατικ τητα και Oρθοδοξία - Tέχνη», και βέβαια να χαιρετίσω αυτή την εκδήλωση και να καλωσορίσω τους εκλεκτο ς ξένους συνέδρους, ευχ µενος σε λους καλή επιτυχία στις εργασίες σας. H Eταιρεία Mακεδονικών Σπουδών διαθέτει αναµφισβήτητα πλο σιο ιστορικ έργο ακρίβειας, διεθνο ς επιστηµονικής ακτινοβολίας και αναµφισβήτης αναγνώρισης. Απ ψε παρουσιάζει ακ µα ένα ε γλωττο δείγµα αυτής της επιστηµονικής προσφοράς αλλά και της δηµιουργικής της παρέµβασης στον πολιτισµ και στα δρώµενα του τ που µας, και βέβαια την ευχαριστο µε λοι γι αυτ. Η Aθωνική πολιτεία αποτελεί µια ανεξάντλητη πηγή πνευµατικής δηµιουργίας και το το δι τι οι πολίτες της, οι άνθρωποί της έχουν πάντοτε να επιδείξουν πλο σιες πνευµατικές εµπειρίες. Eµπειρίες βέβαια που απορρέουν απ την αδιάλειπτη προσευχή, απ τη νυχθηµερ ν συµµετοχή τους στη λατρεία της εκκλησίας, στην ε- γκαταβίωσή τους σε ένα θαυµάσιο φυσικ περιβάλλον και την ασκητική λιτή ζωή τους, και είναι φανερ τι αυτές οι συνθήκες συγκροτο ν λες µαζί ένα ιδιαίτερο περιβάλλον για τη δηµιουργία µιας απαράµιλλης καλλιτεχνικής αλλά και πνευµατικής λειτουργίας. Είναι αυτή η πνευµατικ τητα που στην τέχνη µεταµορφώνει το ξ λο, το µάρµαρο, τα µέταλλα, τα υφάσµατα, τα χρώµατα, τις κλωστές, τα νήµατα, τα οικοδοµικά υλικά σε µαρτυρίες µιας ζώσας πίστης η οποία αναµετριέται µε την προσκαιρ τητα του παρ ντος και βρίσκει τελικώς διέξοδο και επιβεβαίωση στη διάρκεια του χρ νου και των αιώνων. Το Άγιον ρος αποτελεί µια ιδιαίτερη σεβαστή πνευµατική πολιτεία µέσα στο σ νολο των κρατών-µελών της Eυρωπαϊκής Ένωσης. Eίναι ο φάρος της Oρθοδοξίας, η συνέχεια του πολιτισµο αλλά και της ιστορίας του Έθνους µας. O θαυµα- 2

18 σµ ς των ευρωπαίων πολιτών και η αναγνώριση αποδεικν εται κυρίως απ τους νέους επισκέπτες που αθρ α καταφθάνουν ωθο µενοι απ ποικίλλα κίνητρα και πολλές φορές απ περιέργεια. µως οπωσδήποτε εξέρχονται πλουσι τεροι απ τον πνευµατικ πλο το που συναντο ν και αντλο ν κατά την εκεί παραµονή τους. Άλλωστε και ο απίθανος αριθµ ς ηµεδαπών και αλλοδαπών επισκεπτών των Θησαυρών του Aγίου ρους, της οµώνυµης έκθεσης που έγινε εδώ στη Θεσσαλονίκη το 1997, µε την ολ θυµη συναίνεση της Aθωνικής Kοιν τητος, προσυπογράφει την ίδια παγκ σµια απήχηση του αθωνικο µην µατος, εν ς µην µατος που πολλαπλασιάζεται µε τη διεξαγωγή εκδηλώσεων, πως αυτή εδώ απ ψε που διοργάνωσε η Eταιρεία Mακεδονικών Σπουδών. Αναµένουµε µε ενδιαφέρον τα συµπεράσµατα αυτο του Συµποσίου και ανα- µένοντας ε χοµαι καλή επιτυχία στις εργασίες του ιεθνο ς αυτο Συµποσίου, συγχαίροντας και πάλι τους οργανωτές του. Καλή επιτυχία ε χοµαι επίσης στην αναδροµική έκθεση του Aπ στολου Kιλεσσ πουλου που πλαισιώνει αυτ το Συµπ σιο και αυτή την πρωτοβουλία. Σας ευχαριστώ καλή επιτυχία στις εργασίες.

19 XAIPETIΣMOΣ TOY EKΠPOΣΩΠOY TOY HMAPXOY ΘEΣΣAΛONIKHΣ κ. B. ΠAΠAΓEΩPΓOΠOYΛOY, ANTI HMAPXOY κ. NIKOΛAOY MAKPANTΩNAKH Παναγιώτατε, K ριε Yπουργέ, Kυρία και K ριοι Bουλευτές, K ριε Πρ εδρε, Σεβαστοί Kαθηγητές, K ριε Nοµάρχα, K ριε εκπρ σωπε του σωµατάρχη του Γ Σώµατος Στρατο, Kυρίες και K ριοι, Aγαπητοί προσκεκληµένοι, Eκ µέρους του ηµάρχου, να σας χαιρετίσω και να ευχηθώ στον Πρ εδρο καλή επιτυχία στο B ιεθνές Συµπ σιο που έχει σχέση µε το Άγιο ρος, ένα Άγιο ρος το οποίο ο ήµος Θεσσαλονίκης το φέρνει πάντα κοντά, γι αυτ και σε συνεργασία µε τους Aγιορείτες πατέρες έχουµε κάνει την Aγιορειτική Eστία η οποία είναι συνέχεια της πολιτιστικής πρωτε ουσας και των Θησαυρών του Aγίου ρους, πως εκτέθηκαν στο Bυζαντιν Mουσείο. Πιστε ω τι το Άγιο ρος, το περιβ λι της Παναγιάς, αυτή η παρακαταθήκη της Oρθοδοξίας αλλά και του Eλληνισµο, είναι αυτ που συµβολίζει τη συνέχεια της ιστορίας µας, πως είπε και ο Yπουργ ς. Eίναι αυτ στο οποίο υ- πάρχει κατατεθειµένη η ιστορία του πολιτισµο, της τέχνης, της Oρθοδοξίας, γι αυτ και το συµπ σιο αυτ είναι πάρα πολ επίκαιρο και νοµίζω τι αυτή η πνευµατικ τητα που βγαίνει µέσα απ το Άγιο ρος ταν το επισκεφθ µαστε, αυτή η ευωδία που πληµµυρίζει τις ψυχές και το µυαλ µας µας οδηγεί, µας φέρνει πολ πιο κοντά σ αυτά τα ιδανικά τα οποία είναι δεδοµένα για τη φυλή µας και είναι κατατεθειµένα στο Άγιο ρος. Ε χοµαι καλή επιτυχία στο έργο σας ε χοµαι να έχουµε µια συνεργασία - λοι οι φορείς της π λης σχετικά µε το Άγιο ρος, κ ριε Πρ εδρε, και στο µέλλον ο ήµος Θεσσαλονίκης, πάντα µπροστά και πάντα συνοδοιπ ρος, να προσφέρει µε τις δικές του υπηρεσίες τη βοήθειά του σε,τι εσείς µπορείτε να προτείνετε µε τη σοφία την οποία έχετε. Eίναι τιµή µας που σας έχουµε πάντα κοντά στην π λη µας και στον πολίτη της Θεσσαλονίκης. Eυχαριστώ πολ.

21 XAIPETIΣMOΣ TOY NOMAPXH ΘEΣΣAΛONIKHΣ κ. ΠANAΓIΩTH ΨΩMIA H Παναγιώτατε, K ριε Yπουργέ, Kυρία και K ριοι Bουλευτές, K ριοι συνάδελφοι στην Aυτοδιοίκηση του ήµου Θεσσαλονίκης, Kυρίες και K ριοι Kαθηγητές, Σεβαστοί Πατέρες, Aποτελεί ξεχωριστή τιµή η πρ σκληση που µου απευθ νατε να είµαι σή- µερα ανάµεσά σας στην επίσηµη έναρξη των εργασιών του B ιεθνο ς Συ- µποσίου, µε θέµα «Άγιον ρος: Πνευµατικ τητα και Oρθοδοξία Tέχνη», έ- να συµπ σιο που διοργανώνεται απ την Eταιρεία Mακεδονικών Σπουδών, υπ την αιγίδα της Mεγάλης του Xριστο Eκκλησίας, του Oικουµενικο Πατριαρχείου Kωνσταντινουπ λεως, ένα Συµπ σιο το οποίο συγκεντρώνει στην π λη µας, την Aγιοτ κο Θεσσαλονίκη, την π λη του Aγ. ηµητρίου, του Aγ. Γρηγορίου του Παλαµά, των Aγίων Iσαποστ λων Kυρίλλου και Mεθοδίου, ε- πιφανείς καθηγητές απ λη την Eλλάδα και τα Bαλκάνια, οι οποίοι στις ε- π µενες µέρες µέσα απ τις εργασίες και τις παρουσιάσεις τους θα αναδείξουν το µεγαλείο της Oρθοδοξίας, πως αυτή αποκαλ πτεται µέσα απ τη µακραίωνη ιστορία του Aγιων µου ρους του Άθω. Άλλωστε Θεσσαλονίκη και Άγιον ρος έχουν µία σχέση ιδιαίτερη, µία σχέση βαθιά πνευµατική, σχέση που πηγάζει απ τη διαχρονική τους παρουσία ως δ ο απ τα σηµαντικ τερα θρησκευτικά κέντρα της Oρθοδοξίας σε ολ κληρη τη Bαλκανική. Το Άγιο ρος, η θεία πολιτεία, η ουράνια π λη, σ µφωνα µε τον Iωάννη Kατακουζην, το καταφ γιο των Mουσών και ο απροσπέλαστος ακρίτας πίστεως των Πατέρων µας είναι ο ευλογηµένος τ πος που επί αιώνες είναι α- φιερωµένος αποκλειστικά στην προσευχή και τη λατρεία του τριαδικο Θεο. Η ίδρυση και η συνεχής λειτουργία των Mονών του Aγίου ρους στο πέρασµα των χρ νων, ο επιτυχηµένος αγώνας που δ θηκε απ την ιερά µοναστική κοιν τητα για την επιβίωση της Oρθοδοξίας σε καιρο ς χαλεπο ς, η συνεχής προσφορά στην προαγωγή των γραµµάτων και των τεχνών είναι τα καλ τερα πειστήρια για τη µεγάλη ευλογία του Θεο και της υπεραγίας Θεοτ κου στην ιστορία και τη ζωή του κ σµου.

22 Θα ήθελα, K ριε Πρ εδρε, αγαπητέ και σεβαστέ K ριε Kαθηγητά να σας ευχαριστήσω ιδιαίτερα για την πρ σκληση. H Nοµαρχία µες στις δυνατ τητές της είναι πάντοτε στο πλευρ σας. Σας ευχαριστώ πολ, καλή δ ναµη, καλή συνέχεια, καλά αποτελέσµατα.

Aντώνιος E. Aλυγιζάκης MEΛOΣ AΓIOPEITIKON YΦOΛOΓIKH ΠPOΣEΓΓIΣH Θ θελα ν ρχίσω τ ν ε σήγησή µου µ να στίχο π τ ν «Eπιλ χνιο δοξολογία», τ ν µνο Φ ς λαρ ν. Kα ε ναι ρα του: Aξι ν σε ν π σι καιρο ς µνε σθαι φωνα ς σίαις 1. Πράγµατι, τ Aγιον Oρος δ ν ε ναι µ νο κτίσµατα, κει- µήλια κα ζωγραφική. E ναι πρωτίστως γεµ το π σιες φων ς πο συνεχ ς ναπαράγονται µέσα στ λατρεία. O πλαστικ ς τέχνες παριστο ν µ νο µία στιγµ τ ν ψυχικ ν διαθέσεων. H µουσικ µως µ τ ν λ γο, τ ν ρυθµ και τ µέλος ποδηλώνει τ ν δια τ βιωµατικ ψυχικ κατάσταση, πως ξελίσσεται στ ς ερ ς κολουθίες 2. A τ κριβ ς ε ναι κα ε δοποι ς διαφορ π τ ς λλες τέχνες πο καθιστ τ λειτουργικ µουσικ συναγώνιστη. Eτσι λα ς στ ν ερ σ ναξη ε κονίζει τ χερουβε µ µ τ πο α προσάδει τ ν τρισάγιο µνο, προσκοµίζοντας ταυτ χρονα κα ντιπροσφέροντας τ δ ρα τ ς φ σεως: τ σ κ τ ν σ ν. ρα, µνος κα δ ξα ε ναι α ώνιος γλυκασµ ς τ ν Aγγέλων στ ν τελε τητη θεία ερουργία, ε ναι συνάντηση κτιστο κα κτιστου. T Aγιον Oρος ε ναι κατ ξοχ ν χ ρος τ ς φιλοκαλίας, τ ς καλοφωνίας κα τ ς θε σοφης παράδοσης τ ν λειτουργικ ν τεχν ν. Eδ τ κάλλος δ ν ε ναι µία πλ α σθητικ κατηγορία 3. Aντίθετα, συνδέεται µ τ ν ποκάλυψη τ ς λήθειας κα τ ν ε κονολογικ ντολογία τ ς Eκκλησίας κα κφράζεται στ πλαίσιο το λειτουργικο τυπικο πο ε ναι σκηνικ παράσταση τ ς Aγίας Γραφ ς 4. Στ περβατικ περιβάλλον το Aγίου Oρους ναπτ σσονται ο βασικ ς ρχ ς πο διέπουν τ φος κα τ ν χαρακτ ρα τ ν κκλησιαστικ ν τεχν ν. T γιορειτικ µέλος ε ναι ε χαριστιακ κα σκητικ κα ρµηνε εται µ τ ν νατένιση κα τ ν προσδοκία τ ν σχάτων. 1. T γραφ α τ προτείνει, ς ρθ τερη, καθηγητ ς κ. Θ. ετοράκης, τ ν ποία ντλε π τ ν ποίηση το Γρηγορίου Θεολ γου. 2. Πρβλ. Aριστ., Πολιτικά, Θ, 1339α, 11 κ.. 3. Bλ. Πα λος E δοκίµωφ, H τέχνη τ ς ε κ νας. Θεολογία τ ς ραι τητας, µτφρ. K. Xαραλα- µπίδης, Θεσσαλονίκη 1980, σ. 27: O καθαρ ς α σθητισµ ς πο δ ν ναγνωρίζει παρ τ ς α σθητικ ς ξίες ε ναι βέβαια πλέον ποµακρυσµένος π τ ν ραι τητα. Πρβλ. Xρ. Γιανναρ ς, «δεισίµων µορφ», Kάτι τ ρα ον, Aθήνα, κδ. O φίλοι το περιοδικο «Aντί», 1984, σ. 101 κ.. 4. E δοκίµωφ,.π., σ. 35.

24 Aντώνιος E. Aλυγιζάκης ο µεγάλες προσωπικ τητες, Iωάννης αµασκην ς κα Iωάννης Kουκουζέλης, σ δ ο µεγάλα µοναστικά κέντρα το Aγίου Σάββα στ ν Παλαιστίνη κα το Aγίου Oρους, ντίστοιχα, συµβάλλουν καθοριστικ στ µορφολογικ κα ε δολογικ ργάνωση τ ς λειτουργικ ς µουσικ ς. H Oκτώηχος το αµασκηνο ε ναι συγκεφαλαίωση τ ς συστηµατικ ς ργάνωσης το κκλησιαστικο µέλους, ν Παπαδικ το Kουκουζέλη κα µουσικ θεωρία του βάση κα ργάνωση τ ν τεχνικ ν κα φολογικ ν χαρακτηριστικ ν του. H παράδοση το φους τ ς µουσικ ς, κατ το ς Aγιορε τες Πατέρες, διδάσκεται π το ς Aγγέλους 5, λ κληρη δ βάση του στοιχειοθετε ται ε κονολογικ κα ντολογικ στ ς ερ ς κολουθίες τ ς Eκκλησίας. Συνεπ ς, φιλοκαλικ κα καλοφωνικ ντίληψη προσδιορίζει τ ς λεπτ ς ποχρώσεις, τ ν χαρακτ ρα κα τ φος το γιορειτικο µέλους, τ πο ο διαδίδεται ε ρ τατα µ τ ν πλο σια τοπικ χειρ γραφη παράδοση. H ργασία α τ προσπαθε ν ντοπίσει πλ ς τ ς φορµ ς κα τ ς προϋποθέσεις πο δηµιουργο ν τ φολογικ στοιχε α το γιορειτικο µέλους. Φυσικ ε δικ ναφορ σ α τ δ ν µπορε ν πραγµατοποιηθε στ ν χρ νο πο χουµε στ ν διάθεσή µας. O Aγιος Iωάννης αµασκην ς πρ τος ργανώνει συστηµατικ τ λειτουργικ µέλος, συνθέτοντας µάδες τροπαρίων στο ς κτ χους µ κατ ξοχ ν ναστάσιµο περιεχ µενο 6. Eτσι προκ πτει βδοµαδια ος λειτουργικ ς κ κλος τ ς Oκτωήχου πο ποµνηµατίζει τ γεγον ς τ ς Aνάστασης, τ νίκη κατ το θανάτου κα τ ν προσδοκία το µέλλοντος α νος 7. H θεωρητικ στ σο ρ θµιση τ ς νέας σµατικ ς τέχνης ρχεται σ µία συγκεκριµένη στιγµή, ταν Eκκλησία προσπαθε ν µυνθε νάντια σ σοβαρ τατους κινδ νους, πως ταν α ρεση τ ς ε κονοµαχίας. H διοφυ ς προσωπικ τητα το αµασκηνο πικεντρώνεται στ ν νάδειξη κα ργάνωση συγκεκριµένων κα ποτελεσµατικ ν πρακτικ ν λειτουργικ ν µέσων. E δικ τερα, µεγάλος Σαββα της κκλησιαστικ ς πατέρας ντιπροσωπε ει τ ν προσπάθεια τ ς Eκκλησίας ν διοργανώσει τ ν ναγκαι τητα τ ν κκλησιαστικ ν τεχν ν στ πλαίσιο τ ς ρθοδ ξου θεολογίας. H Oκτώηχος λ.χ. συγκεφαλαιώνει λ κληρο τ περιεχ µενο τ ς χριστολογίας κα τ ς σχατολογίας σ µφωνα µ τ βασικ ξίωµα τι κανένα δ γµα δ ν ε ναι κατανοητ χωρ ς τ δοξολογική του θεώρηση. Eτσι κεντρικ ς α τοσκοπ ς το λειτουργικο µέλους ε ναι λήθεια τ ς Eκκλησίας, ποία κα συγκροτε τ πραγµατικ του περιεχ - µενο κα τ ο σιαστικ του κάλλος. Σ τελικ νάλυση τ κκλησιαστικ σµα, πως κα ε κ να, ναδεικν ει κα κφράζει µ µοναδικ τρ πο, ε κονολογικ κα ντολογικά, τ ν ε χαριστιακ σ νταξη, διατυπώνοντας τ γενικ δέα τ ς Eκκλησίας. Oλα α τ τ στοιχε α ε ναι θεµελιώδους σηµασίας γι τ φος, τ θος κα τ ν χαρακτ ρα λων ν γένει τ ν κκλησιαστικ ν τεχν ν, ο πο ες σχηµατοποι- 5. A. Aλυγιζάκης, H κταηχία στ ν λληνικ λειτουργικ µνογραφία, Θεσσαλονίκη 1985, σ. 79 (στ ξ ς: H Oκταηχία). 6. O.π., σ. 112. 7. O.π., σ. 70.

Mέλος γιορειτικ ν. Yφολογικ προσέγγιση 25 ο ν τ θεολογικ περιεχ µεν τους στ βάση ν ς α τ νοµου µουσικολειτουργικο συστήµατος. M τ ν δια προοπτικ γιορείτης µοναχ ς Iωάννης Kουκουζέλης, χαριτώνυµος, δάσκαλος τ ν δασκάλων, θαυµάσιος Mα στωρ, πιφανέστερος µουσικ ς τ ς λληνικ ς Oρθοδ ξου Eκκλησίας, θεµελιώνει λ κληρο πλέον τ σ στηµα τ ς λειτουργικ ς σµατωδίας, συµπεριλαµβανοµένου κ µη κα το ψαλτηρίου σ µία µεγαλοφυ πράγµατι θεωρητικ κα πρακτικ σ λληψη 8. ν περατώνει µως ς δ τ ργο του. Παράλληλα τ ντάσσει στ ν ε ρ τερη γιοπνευµατικ τµ σφαιρα το Aγίου Oρους, ν προχωρε κ µη περισσ τερο, συνδέοντάς το µ τ ς φιλοσοφικ ς κα α σθητικ ς ντιλήψεις τ ς λληνικ ς ρχαι τητας. Eτσι µεγάλος α τ ς δηµιουργ ς µαζ µ πολλο ς λλους διακεκριµένους νδρες το πνε µατος σ µία χρυσ πράγµατι περίοδο πνευµατικ ς κα καλλιτεχνικ ς ν δου κα κτινοβολίας ο κουµενικ ς µβέλειας, πο συµπίπτει µ τ γένεση κα φ πνιση το νέου λληνισµο, συγκεντρώνουν λες τ ς δυνάµεις κα τ ποθέµατα το Γένους γι το ς µεγάλους ξ νατολ ν κα κ δυσµ ν θνικο ς κα κκλησιαστικο ς κινδ νους. Eτσι πιβεβαιώνεται ζωτικ τητα, δυναµισµ ς κα διαχρονικ τητα το κλασικο πολιτισµο κα τ ς Oρθοδοξίας πο συνέβαλαν καθοριστικ στ ν παλαιολ γεια «Aναγέννηση», τ ν ε ρωπαϊκ συνείδηση κα τ συντήρηση τ ς λπίδας τ ς θνικ ς παλιγγενεσίας κα τ ς νέας πορείας κατ τ ν 19ο α. Aναλ οντας δ τ γεγον τα διαπιστώνουµε τι σ να µεγάλο ποσοστ βυζαντιν ς µουσικ ς πολιτισµ ς µ τ λ για παράδοση το λειτουργικο µέλους µετέχει στ διαµ ρφωση λ κληρου το φάσµατος τ ν νεώτερων πολιτιστικ ν ρευµάτων Aνατολ ς κα σης. E δικ τερα τ γιορειτικ µέλος µ τ ν παρουσία το Iωάννου Kουκουζέλη διαµορφώνει λ κληρη τ ν φολογική του προοπτικ πο φορ συγκεκριµένα τεχνικ κα θεωρητικ θέµατα. H ποδοχ το ργου του ταν καθολικ κ µη κα στ λλο µεγάλο κέντρο τ ς Oρθοδοξίας, τ ν Kωνσταντινο πολη. Tο το πιβεβαιώνει µ χαρακτηριστικ ς περιγραφ ς νας π το ς διασηµ τερους κπροσώπους τ ς ψαλτικ ς, λαµπαδάριος το βασιλικο κλήρου Mανου λ Xρυσάφης στ θεωρητικ του. Eτσι, ο µέθοδοι τ ν θέσεων, τεχνικ τ ν ναγραµµατισµ ν κα τ ν µελωδι ν το O κηµαταρίου, συστηµατικ κωδικοποίηση τ ν νευµατικ ν συµβ λων τ ν λεγοµένων «µεγάλων ποστάσεων» κα καθιέρωση τ ν ρολογι ν καλοφωνία κα καλλωπισµ ς ποσκοπο ν κα νώνουν τ ν τελευταία ντεχνη πλέον βυζαντιν µουσικ τεχνοτροπία µ τ ς φιλοκαλικ ς ντιλήψεις το συχασµο, λλ κα µ τ ν κλασικ ρχαι τητα 9. T κάλλος κα π σταση ε ναι κατηγορίες ντολογικ ς κα χι α σθητικές. Στ ρεοπαγιτικ συγγράµµατα τ περο σιο καλ λέγεται κάλλος, πειδ π α τ µεταδίδεται σ λα τ ντα µορφι κα πειδ ε ναι α τία τ ς πάντων 8. Bλ. A. Aλυγιζάκη, «Iωάννης Mα στωρ Kουκουζέλης, Παρατηρήσεις στ ζω κα τ ργο του», H Mακεδονία κατ τ ν ποχ τ ν Παλαιολ γων, Θεσσαλονίκη 2002, σ. 655 κ.. κα νάτυπο, (στ ξ ς: «Iωάννης Mα στωρ Kουκουζέλης»). 9. O.π., σ. 657.

26 Aντώνιος E. Aλυγιζάκης ε αρµοστίας κα γλα ας 10. T κάλλος στ ν λληνικ παράδοση ε ναι φανέρωση το τρ που µ τ ν πο ο τ πράγµατα ληθε ουν. Eτσι, τέχνη στ ν ρχαία λληνικ σκέψη προσφέρει τ ν γαλλίαση τ ς ληθιν ς θεώρησης το κ σµου, ν τ κάλλος ποτυπώνει τ ν λήθεια. Στ ν λληνικ Eκκλησία τέχνη στ σχέση κτιστο κα κτιστου κα τ κάλλος γίνονται ποκάλυψη τ ς λήθειας 11. Kα στ ς δ ο περιπτώσεις λείπουν τ συναίσθηµα, τέρψη κα πρ κληση τ ν α σθήσεων. A τ σωτερικ πάντηση γι τ ν ναζήτηση τ ς λήθειας πιτυγχάνεται µ τ ν πέρβαση τ ν ξωτερικ ν ντυπώσεων. Eτσι καλοφωνία κα καλλωπισµ ς στ Στιχηράριο κα τ O κηµατάριο, δ ο π τ ς σηµαντικ τερες ποιητικ ς συλλογ ς τ ς ρθοδ ξου λατρείας, ο «µεγάλες ποστάσεις», ο κατηγορίες τ ν διφώνων, τριφώνων κα τετραφώνων χων κ.λπ. καθ ς έπίσης κα τ µουσικ διαγράµµατα, τ γνωστ ς τροχοί, ε ναι ο βασικ τεροι µουσικο διακανονισµο το Kουκουζέλη πο διαµορφώνουν τ φολογικ χαρακτηριστικ, ποτυπώνουν κα κωδικοποιο ν λ κληρο τ περιεχ µενο τ ς ψαλτικ ς τέχνης 12. Σ τελικ νάλυση καλοφωνία κα καλλωπισµ ς δ ν ε ναι πιτήδευση, λλ προσαρµογ στο ς καν νες πο ξασφαλίζουν τ ν περβατικ τητα τ ς τέχνης. O ρθ δοξος µουσικ ς λοιπ ν, πως κα ζωγράφος, κολουθε πιστ ρισµένα πρ τυπα πο τ ν δηγο ν σ µά σχατολογικ προοπτική, τ ς λους ρχετυπίας 13. H µετατ πιση α τ στ λειτουργία τ ς ψαλτικ ς τέχνης, πο προορισµ ς της ε ναι χι συγκινησιακ ποβολ κα τέρψη λλ λλαγ κα πέρβαση το κ σµου, διαφώτιση κα γνώση τ ς λήθειας, λοκληρώθηκε π τ ν µεγάλο δάσκαλο Kουκουζέλη. O διος κανε πράξη τ ν πέρβαση α τ µ τ ν φιέρωσή του ς µοναχο στ Aγιον Oρος, παληθε οντας τ ς θεωρίες του 14. Πέρα π τ ς γενικ ς θεωρήσεις κα τ χαρακτηριστικ γνωρίσµατα τ ς ψαλτικ ς τέχνης, τ Aγιον Oρος κολο θησε ν το ς α νες να δικ του φος, σε- µνοπρεπές, λιτ, πρ ο κα περγήινο, γνήσια βυζαντιν, καλογερικ, πως χαρακτηρίζεται π τ χειρ γραφη παράδοση 15. O διωµατικ ς α τ ς τρ πος ε ναι γνωστ ς π τ ν 14ο α. συνδεδενένος ρρηκτα µ τ ν ρχαία α στηρ πράξη το µοναστικο τυπικο το γιοπολίτου κα τ ν ββάδων τ ς Nιτρίας. Λιτ ς κα τίτλος τ ν µελ ν στ χειρ γραφα: γιορείτικον, α τ κα µ νο 16. Aπ τ ς παλαι- τερες ε ναι ο µελωδίες: Aξι ν στιν, N ν α δυνάµεις, τ ν Tιµιωτέρα, ν µία 10. ιονυσίου Aρεοπαγίτου, Περ θείων νοµάτων IV, VII, PG 3, 701C. Πρβλ. Aλυγιζάκης, H Oκταηχία,.π., σ. 79. 11. Γιανναρ ς,.π., σ. 101 κ.. 12. Aλυγιζάκης, «Iωάννης Mα στωρ Kουκουζέλης»,.π., σ. 658. 13. ιονυσίου Aρεοπαγίτου, Περ ο ρανίας εραρχίας II, IV, PG 3, 144β, κα Aλυγιζάκης, H κταηχία,.π., σ. 80. 14. Aλυγιζάκης, «Iωάννης Mα στωρ Kουκουζέλης»,.π. σ. 657. 15. H λέξη καλ γηρος ε ναι φιλοκαλικ (κάλλος-βίος). A τ ς πο διάγει τ ν βίο του µέχρι γήρατος µ τ κάλλος τ ς λατρείας. 16. A. Aλυγιζάκης, «Tοπικο διωµατισµο στ λειτουργικ µέλος», Xριστιανικ Θεσσαλονίκη [Kέντρο Iστορίας ήµου Θεσσαλονίκης, ρ. 12], Θεσσαλονίκη 1993, σ. 213 (στ ξ ς: «Tοπικο διω- µατισµοί»).

Mέλος γιορειτικ ν. Yφολογικ προσέγγιση 27 σειρ π α τ ς καλ πτουν το ς κώδικες τ ς θωµανικ ς περι δου: Πολυέλεοι, κοινωνικά, κεκραγάρια, µαθήµατα κτάηχα, δ ναµις, προσ µοια, νοιξαντάρια, Mακάριος νήρ, κ.. 17. T ν 19ο α. ο µελουργο χρησιµοποιο ν τ ν τίτλο κατ τ φος το Aγίου Oρους 18. Συγκεφαλαιώνοντας, προσφορ το Aγίου Oρους στ ν παράδοση το λειτουργικο µέλους µ τ πλ θος τ ν νώνυµων κα πώνυµων ψαλτωδ ν του ε ναι νεκτίµητη. O τ πος α τ ς δ ν βίωσε κα δ ν νέπτυξε µ νο τ ν τέχνη τ ς ψαλτικ ς. Παράλληλα, γινε τ κατ ξοχ ν ργαστήρι διαφυλάξεως κα διαδ σεώς της. Σ πολλ ς χιλιάδες νέρχονται τ χειρ γραφα, τ πο α κατέγραψαν ο µοναχο π τ ν 11ο α. ς τ ν 19ο. Aκ µη κα σήµερα ο πατέρες το Aγίου Oρους µ τ ς ποικίλες κδ σεις τους κα τ χρήση τ ν λεκτρονικ ν µέσων πρωτοστατο ν στ διάδοση τ ς ψαλτικ ς. Xωρ ς τ ν καρπ α τ τ ς ε σέβειας, το ζήλου κα τ ς καρτερίας θ ταν γνωστη τ χη λ κληρης τ ς παραδ σεως λλ κα πορεία τ ν βυζαντινολογικ ν σπουδ ν στ ν τοµέα α τ. Bέβαια τραγικ λλοίωση το πνε µατος τ ς ρθοδ ξου τέχνης ποτελε σ γχρονη µπορευµατοποίηση το γιορειτικο µέλους µ χογραφήσεις πο πάδουν τ ς θε σοφης παράδοσης, το φους κα το θους. T διο πιλήψιµη κα πίµεµπτη, τελευτα α, ε τυχ ς σ περιορισµένο βαθµ, ε ναι χρήση µουσικ ν κδ σεων στ Aγιον Oρος µ ξεν τροπες κα κκοσµικευµένες κτελέσεις κα ποµιµήσεις. Συµπερασµατικά, τ γιορειτικ µέλος συµβάλλει καθοριστικ στ µορφολογικ ργάνωση τ ς λειτουργικ ς µουσικ ς, ποία ρυθµίζεται κα διασφαλίζεται τεχνικ κα φολογικ π τ ν πατερικ θεολογία. Eτσι ναπτ σσονται κα καθιερώνονται ρισµένα κίνητρα πο δεσµε ουν τ ν πρακτικ τ ς µελωδίας κα συµβάλλουν στ ν διαιτερ τητα το φους, το κκλησιαστικο χαρακτ ρα κα το κάλλους της. Mέλος λοιπ ν γιορειτικ, δηλαδή, φιλοκαλικ, καλοφωνικ, καλογερικ. 17. A. Aλυγιζάκης, «Tοπικο διωµατισµοί»,.π. 18. O.π., χειρ γραφο Aγιορειτικ ιονυσίου 708, φ. 1τ.

28 Aντώνιος E. Aλυγιζάκης SUMMARY Antonios E. Alygizakis MUSIC OF THE HOLY MOUNT STYLISTIC APPROACH The Holy Mount of Athos is the most oustanding realm of worship of beauty, (philokaly) melody of voice (kalophony) and conservation of the blessed tradition in liturgical arts. Here beauty is not merely another aesthetic category; on the contrary, it is connected to the revelation of the truth and the iconologic ontology of the Church, and expressed within the liturgical framework that reconstructs the Holy Bible. The fundamental principles governing the style and character of ecclesiastical arts were developed in the transcendental environment of the Holy Mount. The music of the Holy Mount is eucharistic and ascetic, and is interpreted in connection to the contemplation and anticipation of the ultimate end. Two great personalities in the great monastic centres of Saint Savvas in Palestine and the Holy Mount respectively, (St.) John of Damascus and (St.) John Koukouzeles, made a substantial contribution to the organisation of liturgical music, according to both its syntax and its form. The Octoechos of John of Damascus, which serves to remind the faithful of the Resurrection eight days after, comprises an exemplary systematic categorisation of ecclestical chant, while Koukouzeles Papadike and his theory of music comprise the foundation for the organisation of both its technical and stylistic characteristics. According to the Holy Mount Fathers, the traditional style of the music is taught by the Angels; furthermore, on both the iconological and ontological level, the music is entirely based on the Divine Services of the Church. Therefore, this beauty-worshipping, (philocaly) monastic (Kalogerike) and melodic point of view further defines the subtle nuances, the character and the style of the music of the Holy Mount, which has disseminated rapidly through aboundant manuscripts, in accordance with the local tradition.