Παράνοια. Ο εγκλωβισμός στη γνώση.

Παράνοια. Ο εγκλωβισμός στη γνώση. Ο Daniel Paul Schreber ππεξμε ελαο δηαθεθξηκελνο δηθαζηηθνο ζηε Λεηςηα ηνπ 19νπ αησλα. Απν ηα 51 ηνπ θαη κεηα εδεζε ηα 13 απν ηα 18 ρξνληα κερξη ηνλ ζαλαην ηνπ ζε ςπρηαηξηθα αζπια. Σε ελα απν απηα ην 1903 εγξαςε ελα απηνβηνγξαθηθν βηβιην κε ηνλ ηηηιν "Απνκλεκνλεπκαηα ελνο λεπξαζζελνπο" ["Denkwürdigkeiten eines Nervenkranken"]. Τνπην, ραξε ζηελ θαζαξνηεηα ηεο γξαθεο, ηελ πεξηγξαθηθε αθξηβεηα θαη γιαθπξνηεηα, θαη ηελ αθνπιηζηηθε ηνπ εηιηθξηλεηα, ππεξμε αληηθεηκελν πνιπαξηζκσλ ςπρηαηξηθσλ, ςπραλαιπηηθσλ θαη αιισλ κειεησλ. Σην θεθαιαην "Πξνζσπηθα βησκαηα ηεο πξσηεο θαη ζηελ αξρε ηεο δεπηεξεο ςπραζζελεηαο" ν Schreber αλαθεξεη κηα θαληαζησζε θαζσο αξγνμππλνπζε: "Ηηαλ ε ζθεςε πσο βαζηθα ζα εηαλ πνιπ σξαην λα εηζαη γπλαηθα πνπ ππνθεηηαη ζε ζπλνπζηα." Γξεγνξα ε ζθεςε δελ εκεηλε ζθεςε. Εμειηρζεθε θαηα ην 'πεο ην θη εγηλε'. Ο Schreber αξρηζε λα δεη απην πνπ ν ηδηνο νλνκαδεη "Entmannung" - ζε θπξηνιεθηηθε κεηαθξαζε "απαλδξηζκν", ηνλ νπνην επαλεηιεκκελα πξνζδηνξηδεη σο "κεηακνξθσζε ζε ζειπ". Γξαθεη: "Εδσ αλεθνπλ θαζε ινγεο αιιαγεο ζηα γελλεηηθα κνπ νξγαλα, νη νπνηεο θαπνηεο θνξεο (θαη καιηζηα ζην θξεβαηη) εκθαληδνληαλ σο εληνλα ζεκαδηα κηαο πξαγκαηηθεο ππνζηξνθεο ηνπ αλδξηθνπ κνξηνπ, θαη ζπρλνηεξα (...) σο καιαθπλζε ηνπ πνπ εθηαλε σο ην ζεκεην ηεο πιεξνπο ηεμεο ηνπ (...) ηειηθα κηα αιιαγε ηνπ ζπλνιηθνπ ζσκαηηθνπ κεγεζνπο (ζκηθξπλζε) (...) εηρα ηελ αηζζεζε νηη ην ζσκα κνπ εηρε γηλεη κηθξνηεξν θαηα 6-8 εθαηνζηα, θη εηζη εηρε πξνζεγγηζεη ην ζσκαηηθν 1

κεγεζνο ηνπ ζειενο." Η κεηακνξθσζε γηλεηαη πξννδεπηηθα νιν θαη ζπρλνηεξε. "Η ςπρηθε εδνλε εηρε γηλεη ηνζν δπλαηε πνπ πξσηα ζηνπο βξαρηνλεο θαη ζηα ρεξηα, θαηνπηλ ζηα πνδηα, ζην ζηεζνο, ζηνπο γινπηνπο θαη ζ' νια ηα αιια κεξε ηνπ ζσκαηνο εηρα ηελ αηζζεζε ελνο γπλαηθεηνπ ζσκαηνο." Αηζζαλεηαη θαησ απν ην δεξκα ηνπ "νξγαλα", ηδηαηηεξα ζην ζηεζνο, "θαη κε ειαθξα πηεζε, καιηζηα νηαλ ζθεθηνκαη θαηη ζειπθν, κπνξσ λα κνπ δεκηνπξγεζσ κηα αηζζεζε εδνλεο αλαινγε κε απηελ ηνπ ζειενο. Εηξεζζσ ελ παξνδσ, ην θαλσ απην νρη θαπνπ απν θηιεδνληα, αιια θαπνηεο θνξεο εηκαη ζρεδνλ εμαλαγθαζκελνο, νηαλ ζεισ λα κνπ πξνθαιεζσ ππλν, ε πξνζηαζηα απν ζρεδνλ αθνξεηνπο πνλνπο." Πνηα εηλαη ησξα ζηα καηηα ηνπ Schreber ε εηθνλα ηνπ αληξα; Πνηα εηλαη ε εηθνλα ηεο γπλαηθαο; Ιζσο ε απνθαζηζηηθνηεξε δηαθνξα ησλ θπισλ εγθεηηαη ζην νηη ε γπλαηθεηα επηπρηα "κνηαδεη λα ζπληζηαηαη ζε ελα αδηαπησην ζπλαηζζεκα εδνλεο", ελσ ν αληξαο ραξαθηεξηδεηαη απν ην "ινγηθν", ην νπνην θαηα ηηο θαζεκεξηλεο θαηαζηαζεηο "απαλδξηζκνπ" "εθκεδεληδεηαη", "θαηαζηξεθεηαη", θαη ζε παξελζεζε πξνζζεηεη: "απνβιαθσζε". Αιινπ κηιαεη γηα "αλδξηθν ζαξξνο" θαη "γπλαηθεηα αγρσηηθνηεηα". Τν δεξκα ηνπ ζειενο ερεη κηα "ηδηαηηεξε καιαθνηεηα". Ο Schreber αζρνιεηηαη πνιπ κε "ηδεεο πνπ αθνξνπλ ηε ζρεζε ησλ δπν θπισλ". Θεσξεη ινηπνλ γπλαηθεηα ην θξεβαηη, ην θαζξεθηαθη θαη ηελ ηζνπγθξαλα, αληξηθα ηελ ςαζηλε πνιπζξνλα θαη ην θηπαξη απν ηα παηρληδηα ην ζθαθη αλδξηθν, ηελ ληακα γπλαηθεην. Γηα ηνλ Schreber νη εηθνλεο αληξα θαη γπλαηθαο εηλαη αζπκβαηεο κεηαμπ ηνπο. Γη' απην θαη, κεηα ηελ πεξηγξαθε ηεο πξσηεο ηνπ εκπεηξηαο απαλδξηζκνπ, ζπλερηδεη: "Γηα ηε λννηξνπηα κνπ, απηε ε ηδεα εηαλ ηνζν μελε, πνπ αλ εκνπλ ζε πιεξε εγξεγνξζε ζα ηελ εηρα απνξξηςεη κε βδειπγκηα..." Καη αιινπ: "Θα ππαξρνπλ ιηγνη αλζξσπνη πνπ λα κεγαισζαλ κε ηνζν απζηεξεο, εζηθεο αξρεο νπσο εγσ, θαη πνπ ζ' νιε ηνπο ηε δσε, ηδησο ζε ζεκαηα θπισλ, λα επεβαιαλ ζηνλ εαπην ηνπο ελαλ 2

ζπγθξαηεκν αληηζηνηρν κε απηεο ηηο αξρεο ζε ηεηνηνλ βαζκν νζνλ εγσ κπνξσ λα ηζρπξηζησ γηα κελα." Θπκηδσ ηα ινγηα ηνπ Schreber απν ηελ πξσηε ηνπ εκπεηξηα απαλδξηζκνπ: "Γηα ηε λννηξνπηα κνπ απηε ε ηδεα εηαλ ηνζν μελε..." Γηα ηε "λννηξνπηα" ηνπ ην γπλαηθεην, πνπ ζα πεη ην θηιεδνλν, ην καιαθν, θιπ. εηλαη "ηνζν μελν" - θαη καιηζηα ελα μελν πνπ ερεη δηαξξεμεη ηνλ θνζκν ηνπ. Η δηαξξεμε δελ πεξηνξηδεηαη ζηελ εηζβνιε ηνπ ζειπθνπ αιια αθνξα ην ζπλαπαληεκα θαζε μελνπ. Σην βηβιην αλαθεξεη ελα "πεξηεξγν ζπκβαλ": "Πνιιεο λπρηεο, ζηηο νπνηεο δελ εηρα ππλν, αθνπγνληαλ ζηελ θξεββαηνθακαξα καο ζηνλ ηνηρν ελα ηξημηκν πνπ επαλεξρνληαλ ζε κηθξα ε κεγαιπηεξα δηαζηεκαηα θαη πνπ, θαζε θνξα πνπ πεγαηλε λα κε παξεη ν ππλνο, κε μππλνπζε θαη παιη. Τνηε θπζηθα ζθεθηεθακε ελα πνληηθη, αλ θαη ζα εηαλ νπσζδεπνηε εληππσζηαθν λα εηρε ηξππσζεη ελα πνληηθη ζηνλ πξσην νξνθν ελνο ζπηηηνπ ρηηζκελνπ κε ηειεησο ζπκπαγε πιηθα." Καη απν ηελ πξσηε ηνπ λνζειεηα (6 Απξηιηνπ 1885) δηαβαδνπκε ζηνλ θαθειιν ηνπ: "Ταξαδεηαη απν ηνλ παξακηθξν ζνξπβν". Ο Schreber ελδερνκελσο ηαξαδεηαη κε θαζε ηη πνπ εηζβαιιεη ζην ζπηηη ηνπ - θαη ζπηηη δελ εηλαη κνλν ε δηεπζπλζε ηεο θαηνηθηαο ηνπ αιια νια νζα ηνπ εηλαη νηθεηα, νια νζα απαξηηδνπλ ηνλ νηθν ηνπ. Σε ηνπηα αλεθεη θαη ε αληξηθε ηνπ ηαπηνηεηα. Ο νηθνο ηνπ Schreber δελ εηλαη θηινμελνο. Τν μελν εηλαη κνιπζκαηηθν, θαη απεηιεη λα ηνλ κνιπλεη νινθιεξν. Καπνηε ην εθθξαδεη παξαζεηνληαο ηε γλσζηε θξαζε ηνπ Ακιεη: "Κάηη ζάπην ππάξρεη ζην βαζίιεην ηεο Δαληκαξθίαο." Υπαξμηαθα ν Schreber ζαπηδεη θπξηνιεθηηθα νληαο αλαγθαζκελνο λα δεη κε ην μελν. Η θξαζε ηνπ Ακιεη ζα κπνξνπζε λα εηλαη ην κνηην ηεο βαζαληζκελεο δσεο ηνπ. 3

Απελαληη ζην μελν πνπ εηζβαιιεη ν Schreber επηζηξαηεπεη ην νπιν ηεο γλσζεο: Επηδεηεη λα απαληεζεη ζην "γηαηη" ηεο εηζβνιεο. Σηελ πξσηε εκπεηξηα απαλδξηζκνπ, ε θξαζε πνπ μεθηλα κε ηα ινγηα "Γηα ηε λννηξνπηα κνπ απηε ε ηδεα εηαλ ηνζν μελε, πνπ αλ εκνπλ ζε πιεξε εγξεγνξζε ζα ηελ εηρα απνξξηςεη κε βδειπγκηα..." ζπλερηδεη: "θαζσο, κεηα απν νζα βησζα ζην κεηαμπ, δελ κπνξσ παλησο λα απνξξηςσ ηε δπλαηνηεηα νηη ζπκκεηεηραλ θαπνηεο εμσηεξηθεο επηξξνεο, πνπ κνπ εβαιαλ απηελ ηελ ηδεα." Η εμεγεζε, δειαδε ε κεηαζεζε ηεο εκπεηξηαο απν ηνλ ηνπν ηνπ απινπ ζπκβαληνο ζ' απηνλ ηεο γλσζεο, ερεη παξεη ηνλ δξνκν ηεο. Απηεο νη "εμσηεξηθεο επηξξνεο" πξννδεπηηθα γηγαλησλνληαη θαη δηαθνξνπνηνπληαη ζε ελα απηζαλν ζπζηεκα αθηηλσλ πνπ ηνλ δηαπεξλνπλ, θαισλ θαη θαθσλ ζεσλ θαη γηαηξσλ πνπ ηηο θαηεπζπλνπλ θαηαπαλσ ηνπ. Σηνλ ζνξπβν ζηνλ ηνηρν ηεο θξεβαηνθακαξαο αλαγλσξηδεη "πεξαλ παζεο ακθηβνιηαο ελα ζεην ζαπκα". Τν ζαπκα, σο ην αλεμεγεην, βξηζθεηαη θαη απην ζε αλαθνξα πξνο ηελ εμεγεζε θαη ηελ γλσζε. Γλσζε εηλαη εθεηλε ε ζρεζε κε ηα πξαγκαηα ε νπνηα ηα θξηλεη, ηα δηαθξηλεη θαη ηα ζπλδεεη κεηαμπ ηνπο. Η γλσζε μεθηλα κε ην "πσο" θαη κε ην "γηαηη;". Απνβιεπεη ζηελ θαηαλνεζε. Ο Freud εγξαςε κηα πξαγκαηεηα επαλσ ζηελ πεξηπησζε ηνπ Schreber. Εθεη ιεεη: "Τν ελδηαθεξνλ ηνπ πξαθηηθνπ ςπρηαηξνπ γηα ηεηνηεο παξαιεξεηηθεο ηδεεο θαηα θαλνλα εμαληιεηηαη νηαλ δηαπηζησζεη ηε ιεηηνπξγηα ηνπ παξαιεξεκαηνο θαη θξηλεη ηελ επηδξαζε ηνπ ζηε δσε ηνπ αζζελνπο ε εθπιεμε ηνπ, ε απνξηα ηνπ δελ εηλαη ε απαξρε ηεο θαηαλνεζεο ηνπ." (VIII, 250) Ιζσο δελ εηλαη ηπραην νηη ξσηακε "Γηαηη;" αθξηβσο εθεη πνπ πξνθεηηαη γηα κηα ζπλαληεζε κε ην μελν - ην αλνηθεην, ην απξνβιεπην, ην ερζξηθν, ην απαξαδεθην. Θα ξσηεζνπκε θαπνηνλ "Γηαηη ην εθαλεο απην;" νηαλ πξνθεηηαη γηα κηα πξαμε ηνπ πνπ δελ καο εηλαη απνδεθηε, πνπ δελ καο εηλαη νηθεηα, πνπ δελ ερεη ζεζε ζηνλ νηθν καο. Ιζσο ε ζρεδνλ θαζνιηθε πιενλ θπξηαξρηα ηεο επηζηεκεο λα ζεκαηλεη πσο 4

ζεκεξα ν θνζκνο ερεη γηλεη απνθνζκνο - μελνο δειαδε, θαη πσο ηα πξαγκαηα, εηζη νπσο εηλαη, θαληαδνπλ απεηιεηηθα. Ο εγθισβηζκελνο ζηελ αλαγθε ηεο γλσζεο εηλαη δπζαλεθηηθνο απελαληη ζε θαζε ηη πνπ ερεη γλσζηηθα ζηεξεηηθν ραξαθηεξα: ην πεξηπνπ, ηελ ακθηβνιηα, ηελ παιηλσδηα, ην δηιεκκα, ην αδηεμνδν, ην ιαζνο. Μηα απαληεζε πξεπεη λα ππαξρεη γηα νια, παληα θαη ακεζσο. Καηη πνπ δελ ερεη εμεγεζε, εηλαη ελα μελν πνπ εηζβαιιεη ζην ζπηηη ηνπ θαη ηνπ ξνπθαεη ην νμπγνλν θαη ην αηκα ηνπ. Σηελ γλσζε ν θνζκνο παξαζηαηλεηαη εμαξρεο, απηελ ηε θνξα κεζα απν κνληεια, ζελαξηα, πξνζνκνησζεηο, εξκελεηεο. Ο θαζηεξσκελνο ιαηηληθνο νξνο γηα ηε δηαδηθαζηα ηεο αλαπαξαζηαζεο ηνπ θνζκνπ ζε νξνπο γλσζεο εηλαη ε "repraesentatio", θαηα ιεμε αλα-παξνπζηαζε. Τν παξαιεξεκα ηνπ Schreber κε ηηο αθηηλεο, κε ηα "ζειπθα λεπξα" πνπ ερνπλ πιεκκπξηζεη ην ζσκα ηνπ, κε ηνπο ζενπο θαη ηνπο αλζξσπνπο πνπ ηα θαηεπζπλνπλ, ζπληζηα κηα αλαπαξαζηαζε ησλ εκπεηξησλ ηνπ κεζα απν ηε γλσζε. Τελ αλαπαξαζηαζε ησλ εκπεηξησλ καο ζηνλ ρσξν ηεο γλσζεο, ηελ θαλνπκε νκσο παληα, αθνκα θαη εθηνο ηεο απζηεξεο επηζηεκεο, νηαλ κηινπκε π.ρ. γηα ην "DNA" θαη γηα ην "αζπλεηδεην", γηα ηελ "αδξελαιηλε" πνπ θαπνηε αλεβαηλεη, γηα ηε "ρεκεηα" κεηαμπ δπν πξνζσπσλ, γηα ηε "ζεηηθε / αξλεηηθε ελεξγεηα" ηνπσλ θαη αλζξσπσλ, θαη γηα ηνζα αιια παξνκνηα. Απην ζπκβαηλεη θαη νηαλ π.ρ. ν Freud, αληη γηα "νλεηξν" κηια γηα "δηεξγαζηα ηνπ νλεηξνπ" θαη κε ηελ εξκελεηα αλαπαξηζηα ην "ιαλζαλνλ νλεηξν". Η γλσζηηθε αλαπαξαζηαζε ησλ πξαγκαησλ, ησλ αλζξσπσλ θαη ηνπ εαπηνπ καο εηλαη κηα ππξξεηνο ληθε. Ο Wittgenstein ζεκεησλεη πσο ην κνλν πνπ πξνζθεξεη κηα εμεγεζε εηλαη λα καο εζπραδεη. Θα ειεγα πσο κε ηελ δεηνπκελε εμεγεζε πξνζβιεπνπκε ζηε ρηκαηξα κνλν κηαο εζπρηαο. Δηνηη ε εμεγεζε εζπραδεη γηα ιηγν. 5

Γξεγνξα ζα επηδεηεζεη κηα εμεγεζε ηεο εμεγεζεο, θαη νπησ θαζεμεο, νιν θαη πην επηκνλα, νιν θαη πην αθακπηα. Ο γεξκαλνο πνηεηεο Rainer Maria Rilke γξαθεη ζηελ 8 ε Ειεγεηα ηνπ Duino: "Μαο πιεκκπξηδεη. Τν θαλνληδνπκε. Σσξηαδεηαη. Τν θαλνληδνπκε παιη θαη ζσξηαδνκαζηε νη ηδηνη." Η γλσζε εζπραδεη πξνζθεξνληαο κηα αηζζεζε εμνπζηαο επαλσ ζηα πξαγκαηα. Καηαιαβαηλσ ζα πεη θαη θαηαιακβαλσ. Απην πνπ ζπλεζσο μερλακε εηλαη νηη ν εμνπζηαδσλ, ζηε δπλακε ηνπ, εηλαη ζπλακα αδπλακνο. Εηλαη ππν ζπλερε απεηιε απν ηνλ, παξαθξαδσ ελαλ ινγν ηνπ Αιεμαλδξνπ Παπαδηακαληε, "αλσ θαη θαησ βπζν ησλ αθαηαιεπησλ πξαγκαησλ" θαη πξεπεη λα εληζρπεη ην θαζηξν ηεο γλσζεο ηνπ δηαξθσο. Οκσο ελα θαζηξν εηλαη παληα ζπλακα θπιαθε θαη κπνπληξνπκη. Σ' απην ην δηαιεθηηθν παηρληδη, νηαλ θαλεηο κελεη ζηε κηα πιεπξα ηνπ, ηνηε εηηε ζα εηλαη ν master of the universe εηηε ζα απνδπλακσλεηαη θαη ζα γηλεηαη αλππνζηαηνο, θαη ηειηθα παξαδεξλεη απν ην ελα ζην αιιν. Σπλεζσο βεβαηα θξαηακε δηπια βηβιηα: παξαδηπια ζηελ εηθνληθε πξαγκαηηθνηεηα ηεο γλσζεο ππαξρεη ιηγνηεξν ε πεξηζζνηεξν θαη ε ζπκπνξεπζε κε ηνλ δξνκν πνπ παηξλνπλ ηα ηδηα πξαγκαηα. Οηαλ π.ρ. δηαπηζησλσ ζηνλ αζζελε κνπ ηαρππλνηα, ηαρπθαξδηα, εθηδξσζε, μεξνζηνκηα, ζα πσ νηη ερεη αγρνο. Εδσ ε δηαγλσζε ηνπ αγρνπο πξνθππηεη κεζα απν ην βηβιην ηεο γλσζεο. Εηλαη ιεμε επεμεγεκαηηθε. Σην αιιν βηβιην, ην αγρνο ην βιεπσ, επαλσ ζηνλ αλζξσπν. Τσξα ην αγρνο εηλαη ιεμε νλνκαδνπζα. Σπλεζσο θηλνπκαζηε θξαησληαο θαη ηα δπν βηβιηα, ηεο γλσζεο, θαη ηεο πξαγκαηηθνηεηαο. Ελα αιιν, εμεπηηεδεο ηξαβεγκελν παξαδεηγκα: Μπνξεη λα ζεισ λα επαιεζεπζσ ην αλ πνζσ κηα γπλαηθα εμεηαδνληαο ηα επηπεδα ηεο ηεζηνζηεξνλεο κνπ, θαη λα ζπκπεξαλσ νηη κε πνζεη εμεηαδνληαο ηα επηπεδα ησλ 6

νηζηξνγνλσλ ηεο. Καπνπ νκσο θαη ζα λνησζσ, ε θαη ζα ηεο πσ ην "ζε πνζσ", θαη ζα δσ ηνλ πνζν επαλσ ηεο. Οζν πεξηζζνηεξν εκκελνπκε ζην βηβιην ηεο γλσζεο, ηνζν πεξηζζνηεξν εγθισβηδνκαζηε ζ' ελα κηθξν θαη αδπλακν θαη ηειηθα ηξνκαγκελν εγσ. Ελδερνκελσο ε γλσζε, νηαλ εηλαη γπκλε, αθξαηε, δειαδε απηηζηηθε γλσζε, θαηαιεγεη παξαλντθν παξαιεξεκα. Η πξαγκαηηθνηεηα βεβαηα δελ κπνξεη λα ραζεη νινηεια. Δεισλεηαη ηνπιαρηζηνλ σο αηζζεζε νηη "θάηη ζάπην ππάξρεη ζην βαζίιεην ηεο Δαληκαξθίαο". Απν εδσ εξρνληαη ηα αθνξεηα βαζαλα πνπ ππνθεξεη ν Schreber, νη επαλεηιεκκελεο απνπεηξεο λα βαιεη ηεινο ζηε δσε ηνπ. Απν εδσ εξρεηαη θαη ε αληηιεςε πνπ ζειεη ηελ εηδεζε, ην λεν, ην θιεγνλ λα εηλαη ην μελν, ην απαξαδεθην, ην πξνβιεκα, θαη πνπ ζειεη ηε δσε λα εηλαη αγσλαο θαη πνλνο θαη βαζαλν. Ο Αξηζηνηειεο γξαθεη πσο εηλαη ακνξθσζηα λα κε γλσξηδεηο γηα πνηα πξαγκαηα ρξεηαδεηαη απνδεημε θαη γηα πνηα νρη. Φξεηαδεηαη κηα κνξθσζε γηα ηελ παξαηηεζε απν ηελ εκκνλε ζην βηβιην ηεο γλσζεο. Φξεηαδεηαη δειαδε κηα κεγαιπηεξε ειεπζεξηα ζηελ ζρεζε καο κε ηελ γλσζε. Απηε ε ειεπζεξηα εηλαη δπλαηε κνλν κεζα ζε ελαλ θνζκν πνπ εηλαη θηινμελνο, πνπ εηλαη πξνζπκνο γηα ην μελν, ελαλ θνζκν νπνπ ε δηαθνξα δηθνπ θαη μελνπ δελ εηλαη ηνζν αηεγθηε, ηνζν απνιπηε. Τνηε ην θαζηξν ηεο γλσζεο ζα εηαλ αλεπ αληηθεηκελνπ, θαζσο ην θαζε ηη ζα εβξηζθε εκπξνο ηνπ αλνηρηεο πνξηεο θαη παξαζπξα. Τνηε νια ζα κπνξνπζαλ λα εηλαη εδσ, θηιηα κεηαμπ ηνπο, π.ρ., νπσο ιεεη ν Δηνλπζεο Σαββνπνπινο ζ' ελα παιην ηξαγνπδη, "ν θνληάο κε ην ζύκα αγθαιηά, ν γξακκαηέαο καδί κε ηνλ αιήηε θη ε παξζέλα κε ηνλ ζαηαλά". 7

Η παιη, ν Οδπζζεαο Ειπηεο ζηνλ Πηθαζζν: "Οινελα ρηηδνπλ καπξεο πεηξεο γπξσ καο - αιια ζπ γειαο / Μαπξα ηεηρε γπξσ καο - αιια ζπ κεκηαο / Αλνηγεηο παλσ ηνπο κπξηαδεο πνξηεο θαη παξαζπξα /... / Έηζη πνπ λα κε καρεηαη πηα θαλελα ην αιιν / Έηζη πνπ λα κε καρεηαη πηα θαλεηο ηνλ αιινλ / Να κελ ππαξρεη ερηξνο / Πιαη-πιαη λα βαδηδνπλε ην αξλη κε ην ιενληαξη" Η, ελα ρατθνπ ηνπ Bashô: "Κνηκνκαζηαλ νινη θαησ απ' ηελ ηδηα ζθεπε: / Πνξλεο θη αλζνη ζπαξησλ, / ην θεγγαξη θη εγσ." Η ςπρνζεξαπεηα ζα κπνξνπζε λα ερεη θαη ηελ απνζηνιε ηνπ εγθιηκαηηζκνπ ζ' απηνλ ηνλ θηιηθν, θηινμελν θνζκν. Περίληψη έζηη γαξ απαηδεπζία ην κε γηγλώζθεηλ ηίλσλ δεη δεηείλ απόδεημηλ θαη ηίλσλ νπ δεη [...] Αξηζηνηέιεο Τν θαηλόκελν ηεο παξάλνηαο ζα ζπδεηεζεί ζηελ νπηηθή ελόο ζπλείλαη ην όπνην έρεη ζπξξηθλσζεί θαη εζηηαζηεί ζρεδόλ απόιπηα ζην πεδίν ηεο γλώζεο. Ο παξαλντθόο έρεη απάληεζε γηα ηα πάληα. Υπάξρεη δπζαλεμία ζηελ άγλνηα θαη ην ιάζνο, ζηελ ακθηβνιία, ζην πεξίπνπ, ζην αδηεμνδν. Η παξαλντθή ζρέζε κε ηνλ θόζκν γίλεηαη παξαιήξεκα εθεί πνπ ν έιεγρνο ηεο πξαγκαηηθόηεηαο ζπζηάδεηαη γηα ράξε ηεο απάληεζεο. 8

Με άμνλα ηελ θξάζε ηνπ Αξηζηνηέιε ζα ζπδεηεζεί ηέινο ην πσο θαη ην πόηε ε γλώζε επηζηξαηεύεηαη σο άκπλα απέλαληη ζε έλαλ θόζκν πνπ εκθαλίδεηαη σο ζαξσηηθή απεηιή. 9