ιδακτική της Νέας Ελληνικής Λογοτεχνίας Μαρία ημάση

ιδακτική της Νέας Ελληνικής Λογοτεχνίας Μαρία ημάση

ιδακτική της λογοτεχνίας: Σύνδεση των θεωρητικών προσεγγίσεων της λογοτεχνίας-του του λογοτεχνικού κειμένου με την πράξη της διδασκαλίας. Σχέση Θεωρίας της λογοτεχνίας και διδακτικής Κύριος σκοπός των θεωριών της λογοτεχνίας είναι να απαντήσουν στα εξής ερωτήματα: -Από πού εκπορεύεται το νόημα του κειμένου; -Ποιος είναι ο σκοπός της κοινοποίησης του νοήματος; -Πώς προσεγγίζεται και ερμηνεύεται το κείμενο από τον αναγνώστη; Θεωρητική πλαισίωση: 1. Σημείο αναφοράς ο συγγραφέας: Φιλολογική- Ερμηνευτική θεωρία 2. Κειμενοκεντρικές θεωρήσεις: ομισμός/αφηγηματολογία Αφηγηματολογία/Σημειωτική Φορμαλισμός Νέα Κριτική

3. Σημείο αναφοράς ο αναγνώστης: Αναγνωστικές Θεωρίες -αισθητική της πρόσληψης -αναγνωστική ανταπόκριση ιαλογικότητα 4. Πολιτισμική θεωρία: λογοτεχνία και πολιτισμικές σπουδές- ανα- θεώρηση όλου του πλαισίου αναφοράς: από τον λογοτεχνικό κανόνα στη σύγχρονη σχολική τάξη Οι θεωρητικές θέσεις υπαγορεύουν-συνοδεύονται από παιδαγωγικές-διδακτικές διδακτικές συνεπαγωγές.

Το μάθημα της λογοτεχνίας στη ευτεροβάθμια Εκπαίδευση σήμερα ως προς το πλαίσιο αναφοράς: Γυμνάσιο: ΕΠΠΣ-ΑΠΣ (2003) Νέο Πρόγραμμα Σπουδών 2011 Εγχειρίδια 2006-7 Λύκειο ΑΠΣ 1999, ΕΠΠΣ 2000, Οδηγίες διδασκαλίας Νέο Πρόγραμμα Σπουδών 2011

Βασικές μεθοδολογικές αρχές του Νέου Προγράμματος Σπουδών ( ιαπιστώνεται σύνδεση σκοποθεσίας-μεθοδολογίας Γυμνασίου-Λυκείου Λυκείου) Βασικός σκοπός της διδασκαλίας της λογοτεχνίας είναι: «η κριτική αγωγή στο σύγχρονο πολιτισμό» η ανασύσταση της σχολικής τάξης ως μιας κοινότητας αναγνωστών η καλλιέργεια μιας ποικιλίας αναγνωστικών και επικοινωνιακών δεξιοτήτων με την αξιοποίηση κειμένων από όλο το φάσμα της πολιτισμικής παραγωγής. Οι μαθητές προσδοκάται -να κατανοήσουν και να αποδεχτούν τη σχετικότητα και την πολλαπλότητα των ερμηνευτικών προσεγγίσεων καθώς και να αντιμετωπίζουν κριτικά και τις δικές τους ερμηνευτικές προτάσεις -να εξοικειωθούν με διαφορετικά λογοτεχνικά είδη και να κατανοήσουν ότι αυτά ανταποκρίνονται σε διαφορετικούς σκοπούς και ιστορικές ανάγκες.

Μεθοδολογικές επισημάνσεις Η διδασκαλία επικεντρώνεται στο μαθητή, όχι στο κείμενο Προτείνεται -η Συνεργατική μάθηση- Ομαδοσυνεργατική διδασκαλία -η διερευνητική μάθηση και ημέθοδος project (διεπιστημονικότητα) - η αξιοποίηση των ΤΠΕ. Ο σχεδιασμός κάθε διδακτικής ενότητας γίνεται με βάση τις αρχές του project και αναπτύσσεται απτύσσεται σε τρεις φάσεις: Α φάση: Πριν από την ανάγνωση (κίνητρα για την ανάγνωση που θα ακολουθήσει και εμπλουτισμός γνωστικού και πολιτισμικού ού ορίζοντα των μαθητών- πλαίσιο προβληματισμού που θα διευκολύνει την εξαγωγή νοήματος (συζητήσεις στην τάξη, δραστηριότητες, ατομικές ή ομαδικές, προφορικές ή γραπτές, συνήθως ερευνητικής φύσης ης) κείμενα μη λογοτεχνικά (πληροφοριακά, δημοσιογραφικά, οπτικά, ηλεκτρονικά) αλλά και μικρά λογοτεχνικά κείμενα (σύντομες ιστορίες, παραμύθια, ποιήματα και τραγούδια)

Β φάση: Η κυρίως ανάγνωση Γ φάση: Μετά την ανάγνωση (παραγωγή λόγου μαθητών ως έκφραση προσωπικών αντιλήψεων και στάσεων μέσα από γλωσσικές αλλά και μη γλωσσικές δραστηριότητες- να γράψουν, ατομικά ή ομαδικά, ένα κείμενο ανάλογο του είδους που διάβασαν, να κάνουν έρευνα και παρέμβαση στο πεδίο, να οργανώσουν μια έκθεση ή μια εκδήλωση στο σχολείο τους)

Βασική θεωρητική και μεθοδολογική πλαισίωση: σύνδεση της διδασκαλίας της λογοτεχνίας με τον κριτικό γραμματισμό Ο κριτικός γραμματισμός είναι μία κοινωνική πρακτική που ωθεί τους αναγνώστες να ανατρέπουν κώδικες (codes breakers), να δημιουργούν ερμηνείες (meaning makers), να κρίνουν κείμενα (text critics) μέσα από δραστηριότητες ανάγνωσης και γραφής (Luke & Freebody, 1997), στο πλαίσιο των οποίων ο αναγνώστης «αναλύει κριτικά το κείμενο και μαθαίνει να κοιτάει πίσω από τις λέξεις στη σελίδα, ώστε να συμπεράνει πώς «δουλεύει» το κείμενο γλωσσικά (linguistically), πολιτικά (politically), πολιτισμικά (culturally) και κοινωνικά (socially) (Jewett & Smith, 2003: 69).

Η Coffey (2008) ορίζει τον κριτικό γραμματισμό ως την ικανότητα να διαβάζει κανείς κείμενα με ενεργό και αντανακλαστικό (refrlective) τρόπο, ώστε να κατανοήσει καλύτερα την εξουσία, την ανισότητα και την αδικία στις ανθρώπινες σχέσεις. Έτσι, μπορεί να ερμηνεύσει τα μηνύματα στο σύγχρονο κόσμο μέσα από έναν κριτικό φακό και να θέσει υπό αμφισβήτηση τις εξουσιαστικές σχέσεις. Για τους σκοπούς του κριτικού γραμματισμού, το κείμενο ορίζεται ως: «όχημα μέσω του οποίου τα άτομα επικοινωνούν μεταξύ τους χρησιμοποιώντας κώδικες και συμβάσεις της κοινωνίας» (Robinson & Robinson,, 2003: 3). Το λογοτεχνικό κείμενο προσφέρεται για την πραγματοποίηση κριτικής ανάγνωσης και κατ επέκταση για την ανάπτυξη δεξιοτήτων κριτικού γραμματισμού,

αφού εντάσσεται στα σημαινόμενα του πολιτισμού και στη διαρκώς διαμορφούμενη πολυσημία του (Μπαχτίν,, 1982), χαρακτηρίζεται από μία πολυφωνία, η οποία προσφέρει απεριόριστες δυνατότητες γνωριμίας και εξοικείωσης με πλήθος αξιών διαφόρων εποχών, πολιτισμών, κοινωνικών στρωμάτων και ανθρώπινων τύπων, που μεταβιβάζονται από γενιά σε γενιά (Morgan,, 2009). Στο θεωρητικό υπόβαθρο της σύνδεσης κριτικού γραμματισμού και λογοτεχνίας εδράζονται οι Αναγνωστικές θεωρίες: Το ερευνητικό-διδακτικό ερώτημα, λοιπόν, σε έναν κριτικό τρόπο προσέγγισης του κειμένου δεν είναι πλέον τι λέει το κείμενο αλλά πώς το διαβάζουμε (Φρυδάκη,, 2003).

«Ένας αναγνώστης θα διαβάσει διαφορετικά κείμενα με διαφορετικούς τρόπους. Ένα κείμενο θα διαβαστεί με διαφορετικούς τρόπους από διαφορετικούς αναγνώστες. Ένας αναγνώστης θα διαβάσει το ίδιο κείμενο διαφορετικά σε διαφορετικές συνθήκες, καθώς η διάθεσή του, ο σκοπός του και η γνώση του αλλάζουν» (Hatt,, 1976: 71). Αυτή η διαδικασία βοηθάει τον αναγνώστη να ανακαλύψει ότι τα λογοτεχνικά κείμενα δεν είναι ουδέτερα, αλλά διέπονται από κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές συνθήκες παραγωγής και δημιουργίας (Dionne,, 2010) και ότι «ποτέ δεν μπορεί να υπάρχει μια μοναδική τελική ανάγνωση, επειδή δεν υπάρχει η πιθανότητα μιας ουδέτερης και αντικειμενικής κρίσης» (Mellor, O Neil & Patterson, 1991: 4).

Η διδασκαλία της λογοτεχνίας επικεντρώνεται σε δύο άξονες: προσέγγιση του κειμένου έκφραση του μαθητή Συναρτάται με: -τα κριτήρια επιλογής κατά περίπτωση: ειδολογικά κειμενοκεντρικές θεωρήσεις-διακειμενικότητα θεματολογίας πολιτισμική προσέγγιση-αναγνωστικές θεωρίες πολιτισμικό περιεχόμενο- πολιτισμική θεωρία, διακειμενικότητα/διαλογικότητα

αξιακό περιεχόμενο σημειωτική/ανάλυση λόγου/διαλογικότητα διαλογικότητα/αναγνωστικέςαναγνωστικές θεωρίες σύνδεση με τις διδακτικές αρχές της συγχρονίας, της επικαιρότητας, της εγγύτητας προς της ζωή, της πολυ/δια δια- πολιτισμικότητας τις διαμορφωμένες/διαμορφούμενες διαμορφούμενες ταυτότητες των υποκειμένων της ανάγνωσης το σχολικό συγκείμενο κοινότητα αναγνωστών/δίκτυα επικοινωνίας/κρυφό αναλυτικό πρόγραμμα/σύνθεση του μαθητικού δυναμικού κ.ά.

Προσέγγιση του κειμένου: μελέτη-κατανόηση των στοιχείων δομής και δόμησης εξιότητα του μαθητή να αποδομεί το κείμενο- να αναδομεί/ανακαλύπτει ανακαλύπτει/ερμηνεύειερμηνεύει το νόημα Προσέγγιση του κειμένου το τι (νόημα) το πώς (αισθητική) το γιατί (ερμηνεία/αξιολόγηση) ίκτυα ανάγνωσης Στρατηγικές ανάγνωσης του κειμένου (π.χ. η μέθοδος των λογοτεχνικών κύκλων, η πολλαπλή ανάγνωση, η εκ του σύνεγγυς ανάγνωση, η αξιοποίηση των ΤΠΕ- π.χ. εννοιολογικοί χάρτες, κ.ά. ιδακτικές εφαρμογές)

προσέγγιση του κειμένου έκφραση του μαθητή δραστηριότητες προφορικού ή γραπτού λόγου που σχετίζονται με την ανάγνωση: παραγωγή κειμένου μέσα στο κείμενο (ικανοποίηση γνωστικών στόχων) δραστηριότητες προφορικού ή γραπτού λόγου που σχετίζονται με την ερμηνεία: παραγωγή κειμένου πάνω στο κείμενο (ικανοποίηση αξιακών-συναισθηματικών στόχων)

δραστηριότητες προφορικού ή γραπτού λόγου που σχετίζονται με την κριτική: παραγωγή κειμένου έναντι του κειμένου (-ικανοποίηση στόχων κριτικού γραμματισμού - ικανοποίηση πρακτικών στόχων) Έκφραση του μαθητή προφορικά και γραπτά κείμενα γλωσσικά και πολυτροπικά Στρατηγικές/τεχνικές τεχνικές παραγωγής προφορικού και γραπτού λόγου

(π.χ.. 1. δραστηριότητες που συνδέονται άμεσα με το κείμενο: σύνταξη περίληψης: τεχνική της αφηγηματικής υπερδομής, τεχνική σύνθεσης θεματικής πρότασης, τεχνική ανάδειξης θεματικών αξόνων, σχηματικές περιλήψεις (Ματσαγγούρας,, 2007: 498-512), δημιουργικές περιλήψεις ( ημάση,, 2012) ανα-συν συν-πληρώσεις απροσδιοριστιών-κειμενικών κενών ( ημάση,, 2002) 2. δραστηριότητες που συνδέονται με το είδος του λογοτεχνικού κειμένου εργαστήρι εφηβικού διηγήματος ημερολόγια ανάγνωσης 3. ραστηριότητες δημιουργικής έκφρασης από τις εμπειρίες του Τζιάνι Ροντάρι στη δημιουργική γραφή.