Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών Σχολή Ν.Ο.Π.Ε.- Τµήµα Νοµικής Πρόγραµµα Μεταπτυχιακών Σπουδών ηµοσίου ικαίου Μάθηµα: Συνταγµατικό ίκαιο Καθ. Α. ηµητρόπουλος ΖΗΣΗΣ ΧΑΤΖΗΜΠΥΡΡΟΣ Θέµα Εργασίας: Το δικαίωµα στον αθλητισµό, κατά το αρθ. 16 9 του Συντάγµατος Αθήνα, 15 Φεβρουαρίου 2004
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ: Ι. Εισαγωγή ΙΙ. Μέρος Α : Περί του δικαιώµατος στον αθλητισµό 1. Η συνταγµατική διάταξη και η νοµική φύση του δικαιώµατος 2. Οι Φορείς του ικαιώµατος 3. Οι αποδέκτες 4. Περιορισµοί του δικαιώµατος στον αθλητισµό 5. Περιορισµοί σε άλλα δικαιώµατα υπέρ του αθλητικού θεσµού ΙΙΙ. Μέρος Β : Ειδικά ζητήµατα περί του δικαιώµατος στον αθλητισµό 1. Τα αθλητικά σωµατεία και ενώσεις 2. Ανήλικοι, Μαθητές και Ανάπηροι Αθλητές 3. Το πρόβληµα της φαρµακοδιέγερσης 4. Αθλητική ικαιοσύνη α. Οι αθλητικές διαφορές και τα αδικήµατα β. Ο αθλητικός δικαστής 5. Περιπτωσιολογία / Νοµολογία ΙV. Επίλογος Βιβλιογραφία
Ι. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στην Ελλάδα ο αθλητισµός έχει µεγάλη ιστορία, καθώς είχε γίνει από τα αρχαία χρόνια γνωστή η σπουδαιότητά του. Έτσι είχε βγει και το ρητό «νους υγιής εν σώµατι υγιεί». Κορυφαία εκδήλωση αθλητισµού στην ελληνική αρχαιότητα -και παράλληλα συµφιλίωσης των λαών- αποτελούσαν οι Ολυµπιακοί Αγώνες, θεσµός ο οποίος διατηρείται σήµερα µε τους σύγχρονους Ολυµπιακούς Αγώνες 1. Τα ελληνικά συντάγµατα µέχρι το 1975 δεν προέβλεπαν τίποτα σχετικά µε τον Αθλητισµό. Για πρώτη φορά περιλαµβάνεται διάταξη για τον αθλητισµό και τη Φυσική Αγωγή στο Σύνταγµα του 1975, στο άρθρο 16 2 και 9 2, που αναγορεύει το αθλητισµό σε θεσµό 3. Αθλητισµός και Φυσική Αγωγή είναι η κοινωνική πράξη µε τις φυσικές δραστηριότητες, που έχει σκοπό να εκφράσει µέσα από αυτές τον άνθρωπο που συµβιώνει µέσα στην κοινωνία και αφορά των ελεύθερο χρόνο που αποσκοπεί στην ψυχαγωγία είτε στη διατήρηση της ψυχικής υγείας, είτε στην κοινωνική παιδαγωγική σχέση 4. Επίσης, αθλητισµός καλείται και το σύνολο των οργανωµένων αθλητικών δραστηριοτήτων (π.χ. ο ελληνικός αθλητισµός). Ο αθλητισµός διακρίνεται σε επαγγελµατικό, τον οποίο αφορούν οι επαγγελµατίες αθλητές, δηλαδή εκείνοι που ασχολούµενοι µε κάποιο άθληµα αποκοµίζουν κάποιο κέρδος ή µισθό, και σε ερασιτεχνικό. Τα πρόσωπα που ασχολούνται µε τον επαγγελµατικό αθλητισµό είναι ο αθλητής, ο προπονητής, ο διαιτητής αθλητικών αγώνων, το στέλεχος αθλητικής διοίκησης, οι αθλητικές ενώσεις σωµατείων και οι οµοσπονδίες. Στον ερασιτεχνικό αθλητισµό µπορούν να συµµετάσχουν οποιαδήποτε φυσικά και νοµικά πρόσωπα (π.χ. ο απλός θεατής, ο µαθητής, οι φίλαθλοι και τα φίλαθλα σωµατεία, οι αθλούµενοι σε δηµοτικά ή ιδιωτικά γυµναστήρια κ.λ.π.). Βάσει των παραπάνω συνταγµατικών επιταγών, το Κράτος έχει θεσπίσει µία σειρά νόµων, την αθλητική νοµοθεσία, µε πιο σηµαντικό τον Αθλητικό Κώδικα (ν. 2725/1999, όπως έχει µέχρι σήµερα τροποποιηθεί). εν είναι, όµως, µόνο το Κράτος που συµβάλλει στη δηµιουργία της αθλητικής έννοµης τάξης αλλά και οι αθλητικοί φορείς, κυρίως δε τα αθλητικά σωµατεία και οι αθλητικοί οργανισµοί. Χωρίς κανόνες δεν µπορεί να υπάρξει αθλητισµός, και 1 Αναλυτικά για τον αθλητισµό στην αρχαία Ελλάδα, βλ. σε. Π. Παναγιωτόπουλος, Θεωρία Αθλητικού ικαίου, Σάκκουλας, Αθήνα-Κοµοτηνή, 1990, Σελ. 393 επ. 2 Το 16 2 αναφέρει ότι «Η παιδεία αποτελεί βασική αποστολή του Κράτους και έχει σκοπό τη φυσική αγωγή των Ελλήνων». το 16 9 ορίζει: «Ο αθλητισµός τελεί υπό την προστασία και την ανώτατη εποπτεία του Κράτους. Το Κράτος επιχορηγεί και ελέγχει τις ενώσεις των αθλητικών σωµατείων κάθε είδους, όπως νόµος ορίζει. Νόµος ορίζει επίσης τη διάθεση των ενισχύσεων που παρέχονται κάθε φορά στις επιχορηγούµενες ενώσεις σύµφωνα µε τον προορισµό τους.» 3. Π. Παναγιωτόπουλος, Το δικαίωµα στον αθλητισµό, Σάκκουλας, Αθήνα-Κοµοτηνή, 1994, Σελ. 51. 4. Π. Παναγιωτόπουλος, Θεωρία Αθλητικού ικαίου, Σάκκουλας, Αθήνα-Κοµοτηνή, 1990, Σελ. 49.
µάλιστα µε τις διαστάσεις που έχει πλέον προσλάβει το οργανωµένο αθλητικό κίνηµα θεσπίζονται κανόνες «αναγκαστικοί», πάνω από την ιδιωτική βούληση 5. Το Κράτος ανέχεται κατώτερες µορφές εξουσίας µε αποτέλεσµα η αθλητική έννοµη τάξη να διαµορφώνεται (κυρίως) από τις τελευταίες, παράλληλη µε την κρατική και αναγνωρισµένη διεθνώς ως ανεξάρτητη 6. Όλες αυτές οι ρυθµίσεις όµως θα πρέπει να συµβαδίζουν µε τις συνταγµατικές επιταγές, ούτως ώστε ένα τόσο σηµαντικό κοινωνικό γεγονός, όπως ο αθλητισµός, να λειτουργεί σωστά και αποτελεσµατικά και για τα άτοµα και για την κοινωνία. Γι αυτό στη συνέχεια θα επιχειρηθεί µία ανάλυση του περιεχοµένου των αντίστοιχων διατάξεων του συντάγµατος, και έπειτα θα εκτεθούν διάφορα ειδικότερα ζητήµατα που αφορούν τον αθλητισµό. 5 Α. Μαλάτος, Αθλητική ικαιοσύνη: Έννοια, Σκοπός, οµή, λειτουργία σε ΕπΑθλ 1994, Σελ. 15, 16. 6 Μ.. Παπαλουκάς, ιοίκηση και Αθλητικό ίκαιο, 1996, Σελ. 20.
II. ΜΕΡΟΣ Α Περί του δικαιώµατος στον αθλητισµό 1. Η συνταγµατική διάταξη και η νοµική φύση του δικαιώµατος Το Σύνταγµα στο άρθρο 16 9 προβλέπει ότι ο αθλητισµός τελεί υπό την προστασία και την ανώτατη εποπτεία του Κράτους, το οποίο επιχορηγεί και ελέγχει τις ενώσεις των αθλητικών σωµατείων κάθε είδους. Το άρθρο 16 9 καθιερώνει κοινωνικό δικαίωµα και ανάγει τον αθλητισµό σε θεσµό, θέτοντάς τον υπό την προστασία και εποπτεία του Κράτους 7. Έτσι, το άρθρο αυτό αποτελεί παράλληλα και θεσµική εγγύηση του δικαιώµατος για ελεύθερη ανάπτυξη της αθλητικής δραστηριότητας 8. Η προστασία αυτή συµπληρώνεται από το άρθρο 5 1 του Συντάγµατος, αφού η αθλητική δραστηριότητα, η άθληση και η δραστηριοποίηση στα πράγµατα του Αθλητισµού για κάθε άτοµο ξεχωριστά, εντάσσονται στον κύκλο εκείνο των δραστηριοτήτων που αφορούν στην ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας και την ελεύθερη συµµετοχή στην κοινωνική, οικονοµική και πολιτιστική ζωή της Χώρας 9. Εποµένως το δικαίωµα της ελεύθερης συµµετοχής στην αθλητική δράση αποτελεί ατοµικό δικαίωµα, προστατευόµενο στο άρθρο 5 1, αφού η προσωπικότητα ενός ανθρώπου ολοκληρώνεται µε την αθλητική δραστηριότητα και συνυφαίνεται στενά µε αυτήν 10. Η προαγωγή του αθλητισµού εκ µέρους της Πολιτείας µπορεί επίσης να θεµελιώνεται και στο άρθρο 21 3 για την προστασία της υγείας, µε την οποία συνυφαίνεται στενά ο αθλητισµός. Και εδώ όµως το δικαίωµα είναι κοινωνικό και όπως συµβαίνει και µε τα υπόλοιπα κοινωνικά δικαιώµατα, οι πολίτες µπορούν να αντιτάξουν έναντι του Κράτους µόνο το λεγόµενο κοινωνικό κεκτηµένο 11. 7 Κ.Χ. Χρυσόγονος, Ατοµικά και Κοινωνικά ικαιώµατα 2, Σάκκουλας, Αθήνα-Κοµοτηνή, 2002, Σελ. 333, Ι.Ε. Κοϊµτζόγλου, Στοιχεία ηµοσίου ικαίου 2, Σάκκουλας, Αθήνα-Κοµοτηνή, 2001, Σελ. 112,. Παναγιωτόπουλος, Το δικαίωµα στον αθλητισµό, Σάκκουλας, Αθήνα-Κοµοτηνή, 1994, Σελ.54 και 73, Α. Ράικος, Συνταγµατικό ίκαιο, Τόµος ΙΙ, Θεµελιώδη ικαιώµατα, Αντ. Ν. Σάκκουλας, Αθήνα-Κοµοτηνή, 2002, Σελ. 3117 8. Παναγιωτόπουλος, Το δικαίωµα στον αθλητισµό, Σάκκουλας, Αθήνα-Κοµοτηνή, 1994, Σελ.54. 9. Παναγιωτόπουλος, Το δικαίωµα στον αθλητισµό, Σάκκουλας, Αθήνα-Κοµοτηνή, 1994, Σελ.52, 53 και 73. 10 Α. Λοβέρδος, «Η Προστασία του Αθλητισµού ως Ατοµικό και Κοινωνικό ικαίωµα», in : Proceedings 1st International Congress on Sports Law, University of Athens, Dec. 11-13, 1993, H.C.R.S.L.: Athens, 1993, pp 171-175. 11 Κ.Χ. Χρυσόγονος, Ατοµικά και Κοινωνικά ικαιώµατα 2, Σάκκουλας, Αθήνα-Κοµοτηνή, 2002, Σελ. 42
2. Οι Φορείς του ικαιώµατος Σύµφωνα µε τα παραπάνω, η δραστηριοποίηση στο αθλητικό γίγνεσθαι αποτελεί άσκηση συνταγµατικού δικαιώµατος, το οποίο συνίσταται στην ατοµική αλλά και στη συλλογικά ελεύθερη αθλητική δράση, µε την υποχρέωση του Κράτους για παροχές 12. Μόνο µε τις παροχές αυτές µπορεί να υλοποιηθεί η κρατική προστασία ως εξασφάλιση αυτού του δικαιώµατος (συµµετοχής) στον Αθλητισµό ως κοινωνικό δικαίωµα, το οποίο παρουσιάζει διφυή χαρακτήρα, παιδαγωγικό και κοινωνικό-πολιτιστικό 13. Επίσης ότι η άθληση είναι συνήθως συλλογική δραστηριότητα µε έντονο συναγωνιστικό χαρακτήρα (και αυτό ισχύει και για τα ατοµικά αθλήµατα, όχι µόνο για τα οµαδικά). Υποκείµενο εποµένως του σχετικού δικαιώµατος δεν είναι µόνο ο καθένας ατοµικά, αλλά και ο καθένας συλλογικά, τα διάφορα αθλητικά νοµικά πρόσωπα, σωµατεία, εταιρίες και ενώσεις µε σκοπούς αθλητικούς 14. Έτσι ο αθλητής, ο διαιτητής, ο προπονητής, ο θεατής και κάθε αθλητικό νοµικό πρόσωπο είναι φορείς δικαιωµάτων αλλά και υποχρεώσεων στον κύκλο της αθλητικής δραστηριότητας 15. 3. Οι αποδέκτες Κατά κανόνα, αποδέκτες των συνταγµατικών δικαιωµάτων, δηλαδή φορείς της υποχρέωσης τήρησής τους, είναι το Κράτος καθώς και όλοι οι κρατικοί φορείς. Πιο συγκεκριµένα, επειδή το άρθρο 16 9 Συντ. εισάγει κοινωνικό δικαίωµα περί προστασίας του αθλητισµού, συνάγεται απαγόρευση προς την κρατική εξουσία να παρεµβάλλει εµπόδια στην ερασιτεχνική ή ακόµη και στην επαγγελµατική άθληση (αξίωση αποχής έναντι του Κράτους), αλλά ταυτόχρονα της αναγνωρίζεται δικαίωµα παρέµβασης στις ενώσεις των αθλητικών σωµατείων 16. Τέτοιου είδους επεµβάσεις µπορεί να είναι π.χ. υποχρεωτική υποβολή των προϋπολογισµών των ενώσεων αυτών στη Γενική Γραµµατεία του Αθλητισµού και ενδεχόµενη µεταρρύθµισή τους. Επίσης πρέπει να προβλέπονται µε νόµο (πρβλ. αρθ. 12 επ. 12. Π. Παναγιωτόπουλος, Το δικαίωµα στον αθλητισµό, Σάκκουλας, Αθήνα-Κοµοτηνή, 1994, Σελ. 73. 13 Ι. ρόσος, «Το νέο σχέδιο νόµου για τον αθλητισµό: Αθλητικός κώδικας», στο ΠΑΝ. I.S.L.R., 1:1, 1992, Σελ. 134, Α. Λοβέρδος, op. cit. pp 172-175. 14 Ελ. Βενιζέλος, «Η Συνταγµατική υποδοχή του αθλητισµού», in : Proceedings 1st International Congress: The Institution of Olympic Games, a Multidisciplinary Approach, Olympia 3-7 Sept. 1991, H.C.R.S.L.: Athens, pp 269 και ΠΑΝ. I.S.L.R., 1:2, 1992, Σελ. 212,. Π. Παναγιωτόπουλος, Συµµετοχή στην αθλητική δραστηριότητα και αθλητικά ήθη, ι ικ 1994, Σελ. 541. 15. Π. Παναγιωτόπουλος, Θεωρία Αθλητικού ικαίου, Σάκκουλας, Αθήνα-Κοµοτηνή, 1990, Σελ. 119-132 16 Ι.Ε. Κοϊµτζόγλου, Στοιχεία ηµοσίου ικαίου 2, Σάκκουλας, Αθήνα-Κοµοτηνή, 2001, Σελ. 112
ν. 75/1975). Αυτές οι επεµβάσεις είναι επιτρεπτές κατά το άρθρο 16 9 Συντ. και έτσι δεν αντίκεινται στο άρθρο 12, αφού δεν εµπίπτουν στο πεδίο εφαρµογής του οι ενώσεις των αθλητικών σωµατείων 17. Στη συνέχεια, ως κοινωνικό, το δικαίωµα στον αθλητισµό δεν παρέχει σε κανένα αγώγιµη αξίωση κατά του Κράτους για την υλοποίησή του, π.χ. µε τη δηµιουργία κατάλληλων εγκαταστάσεων, αλλά ούτε και στις ενώσεις των αθλητικών σωµατείων παρέχεται το δικαίωµα να εναγάγουν το Κράτος για εκπλήρωση της συνταγµατικά προβλεπόµενης επιχορήγησης ή επιχορήγησης συγκεκριµένου ύψους 18. Όσον αφορά τώρα τα ατοµικά δικαιώµατα συµµετοχής στην αθλητική δράση και της ελεύθερης επιλογής του αθλητικού σωµατείου, ως ειδικότερη εκδήλωση του δικαιώµατος του άρθρου 5 1 Συντ., παρέχουν στον καθένα το δικαίωµα να διεκδικήσει την πραγµατοποίηση και την ελεύθερη άσκηση των δικαιωµάτων αυτών και δικαστικά. Η αξίωση εδώ στρέφεται τόσο εναντίον της κρατικής εξουσίας όσο και της ιδιωτικής (π.χ. εναντίον αθλητικών σωµατείων που αρνούνται αδικαιολόγητα την εγγραφή µέλους στο δυναµικό τους), µε βάση το άρθρο 25 1 Συντ., όπως ισχύει µετά την αναθεώρηση του 2001. Στους αποδέκτες εντάσσονται και οι φορείς της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Σχετικές διατάξεις υπάρχουν στο ηµοτικό και Κοινοτικό Κώδικα. εν έχει γίνει όµως σοβαρή µέριµνα εκ µέρους των φορέων αυτών µέχρι στιγµής για την προαγωγή του αθλητισµού, καθώς η Πολιτεία δείχνει αυξηµένο αν όχι αποκλειστικό- ενδιαφέρον µόνο για τους επαγγελµατίες αθλητές. Έτσι, το συνταγµατικό δικαίωµα των Ελλήνων πολιτών να αναπτύσσουν την προσωπικότητά τους στην κοινωνική και πολιτιστική ζωή της Χώρας, δια του αθλητισµού, παραµένει κενό περιεχοµένου 19. Έντονο ενδιαφέρον δείχνει και η διεθνής κοινότητα για την προώθηση και προστασία του αθλητισµού. Ο αθλητισµός αποτελεί παγκόσµιο φαινόµενο και είναι ορατή η ανάγκη να τίθενται κανόνες αθλητικού δικαίου διεθνώς µε δέσµευση των κρατών. Για τα κράτη-µέλη του Ο.Η.Ε. ισχύει ο εσµευτικός Καταστατικός Χάρτης της UNESCO, όπου κατοχυρώνεται το δικαίωµα των πολιτών για Γυµναστική 20. Επίσης η.ο.ε. ( ιεθνής Ολυµπιακή Επιτροπή) θέτει τους δικούς της κανόνες για τα αθλητικά και αγωνιστικά ήθη (πρβλ. τον Ολυµπιακό Καταστατικό Χάρτη). Στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχει θεσπιστεί από τους Ευρωπαίους Υπουργούς η Ευρωπαϊκή ιακήρυξη «Αθλητισµός για όλους» στις Βρυξέλλες το 17 Κ.Χ. Χρυσόγονος, Ατοµικά και Κοινωνικά ικαιώµατα 2, Σάκκουλας, Αθήνα-Κοµοτηνή, 2002, Σελ. 335. 18 Κ.Χ. Χρυσόγονος, Ατοµικά και Κοινωνικά ικαιώµατα 2, Σάκκουλας, Αθήνα-Κοµοτηνή, 2002, Σελ. 333. 19. Π. Παναγιωτόπουλος, Το δικαίωµα στον αθλητισµό, Σάκκουλας, Αθήνα-Κοµοτηνή, 1994, Σελ. 66. 20 Βλ. UNESCO, International Charter of Physical Education and Sport, 21.11.1978, Paris.
1975 21. Όλες όµως αυτές οι δραστηριότητες χαρακτηρίζονται από έλλειψη συντονισµού και εκφράζεται η ευχή για µια ενιαία δράση (δηµιουργία ενός αθλητικού Ο.Η.Ε., θέσπιση Κώδικα ιεθνούς Αθλητικού ικαίου, ίδρυση ιεθνούς Ένωσης Αθλητικού ικαίου) 22. Στο δικαίωµα, όµως, συµµετοχής στην αθλητική δράση τίθενται περιορισµοί για να µην προσβάλλονται τα δικαιώµατα των άλλων και να µην παραβιάζεται το Σύνταγµα ή τα χρηστά ήθη. 4. Περιορισµοί του δικαιώµατος στον αθλητισµό Όταν ο καθένας ασχολείται µε τον αθλητισµό ως έκφανση της προσωπικότητάς του, τότε υλοποιεί, όπως αναφέρθηκε, το δικαίωµα του άρθρου 5 1 Συντ.: το δικαίωµα της ελεύθερης συµµετοχής στην αθλητική δράση εξυπηρετεί το σκοπό της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας, ενώ µε τη συµµετοχή στην αθλητική δραστηριότητα επιτυγχάνεται η ειδική συµβολή στην πολιτιστική και κοινωνική ζωή µιας χώρας. Το ίδιο το σύνταγµα θέτει περιορισµούς στο άρθρο αυτό κατά την άσκηση του αντίστοιχου δικαιώµατος. Πρόκειται για το γνωστό τριπλό περιορισµό του άρθρου 5 1: µη προσβολή των δικαιωµάτων των άλλων, σεβασµός στο σύνταγµα και τα χρηστά ήθη. Όσον αφορά το κοινωνικό δικαίωµα του άρθρου 16 9, µπορούν να τεθούν περιορισµοί µόνο για χάρη σπουδαίου δηµοσίου συµφέροντος. Παραδείγµατος χάριν, οι επιχορηγήσεις που προβλέπονται στο δεύτερο εδάφιο υπέρ των ενώσεων των αθλητικών σωµατείων (αθλητικές ενώσεις, οµοσπονδίες) µπορεί να περικοπούν ή σηµαντικά να µειωθούν σε δηµοσιονοµικά δύσκολους καιρούς, για χάρη της εθνικής οικονοµίας 23. 5. Περιορισµοί σε άλλα δικαιώµατα υπέρ του αθλητικού θεσµού Περιορισµοί για χάρη του δικαιώµατος της συµµετοχής στην αθλητική δραστηριότητα, τίθενται µε νόµο ή από το ίδιο το Σύνταγµα σε βάρος άλλων δικαιωµάτων για λόγους δηµοσίου συµφέροντος, αρκεί να µην είναι υπέρµετροι και να µη θίγεται ο πυρήνας του 21 Βλ. Συµβούλιο της Ευρώπης, Αθλητισµός για όλους Ευρωπαϊκή ιακήρυξη: Βρυξέλλες 1975, αρθ. 5, Βλ. παράρτηµα Ι. 22. Π. Παναγιωτόπουλος, Το δικαίωµα στον αθλητισµό, Σάκκουλας, Αθήνα-Κοµοτηνή, 1994, Σελ. 80. 23 Κ.Χ. Χρυσόγονος, Ατοµικά και Κοινωνικά ικαιώµατα 2, Σάκκουλας, Αθήνα-Κοµοτηνή, 2002, Σελ. 335.
δικαιώµατος και η αρχή της αναλογικότητας (αρθ. 25 1δ Συντ.). Οι περιορισµοί αυτοί αποβλέπουν στην προστασία του αθλητισµού ως θεσµού και της ελεύθερης συµµετοχής στην αθλητική δράση, εξυπηρετείται δε καλύτερα η «ανώτατη εποπτεία» του κράτους στον αθλητισµό. Μερικές περιπτώσεις τέτοιων περιορισµών είναι: α. Στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια (2 1 Συντ.): Μπορεί η προστασία της ανθρώπινης αξιοπρέπειας να είναι µία από τις κορυφαίες υποχρεώσεις του Κράτους, υποχωρεί όµως όπου χρειάζεται. Στην περίπτωση του αθλητισµού, µπορεί να υποχωρήσει εφόσον προβλέπεται ότι όλοι οι αθλητές υποχρεούνται να υποστούν τεστ doping. Ως γνωστόν, το πρόβληµα της φαρµακοδιέγερσης έχει πάρει τεράστιες διαστάσεις τώρα τελευταία καθώς οι αθλητές προσπαθούν να επιτύχουν µε δόλια µέσα απίστευτα υψηλές επιδόσεις και να κερδίζουν έτσι µετάλλια, κύπελλα, βραβεία και δόξα. Κάτι τέτοιο όµως νοθεύει το θεσµό του αθλητισµού, τον οποίο µετατρέπει απλώς σε ένα θέαµα εντυπωσιασµού και µόνο. Γι αυτό δεν πρέπει στην παραπάνω περίπτωση να θεωρείται αντισυνταγµατικός ο περιορισµός του άρθρου 2 1, όπως δε θεωρείται και στην περίπτωση της υποβολής των οδηγών σε αλκοτέστ, που σκοπό έχει την ασφάλεια κατά την οδήγηση 24. β. Στην ελευθερία της γνώµης (14 1 Συντ.): Προκειµένου να αποφευχθούν επεισόδια, εντάσεις και βία στους αθλητικούς χώρους και να εξασφαλισθεί ηρεµία στους αγώνες, απαγορεύεται δια νόµου κριτική επί του έργου των διαιτητών (για τη διαιτησία τους σε αγώνα) και των κριτών αγώνων. Βέβαια εδώ ο περιορισµός στην ελευθερία της γνώµης φτάνει τα όρια της απαγόρευσης, κάτι που υπερβαίνει τα όρια της αναλογικότητας και άρα είναι αντισυνταγµατικός (αρθ. 25 1δ Συντ.) 25. γ. Στο δικαίωµα του συνέρχεσθαι (11 Συντ.): εν είναι σπάνιο το φαινόµενο της βίας σε αθλητικούς χώρους κατά τη διεξαγωγή παιγνιδιού και του λεγόµενου «χουλιγκανισµού» 26. Με νοµοθετικές διατάξεις τίθενται περιορισµοί στο δικαίωµα της συνάθροισης σε αθλητικό χώρο, οι οποίοι επιβάλλονται για τα εγκλήµατα που τελούνται σε αυτόν το χώρο καθώς και από τη ιεθνή σύµβαση για τη βία 27. Τέτοιοι περιορισµοί µπορεί να είναι η απαγόρευση ορισµένων φιλάθλων να διαδηλώσουν για ένα αθλητικό γεγονός ή πρόσωπο ή οµάδα, να εισέλθουν στον αγωνιστικό χώρο, ο σωµατικός τους έλεγχος (των φιλάθλων) πριν την είσοδό τους σε αυτόν ή και η παρουσία αστυνοµικής δύναµης µέσα στο γήπεδο κατά τη διάρκεια του αγώνα. Ειδικά για την παρουσία αστυνοµικής δύναµης στον 24 Πρβλ. Π. Ι. Παραράς, Ζητήµατα προστασίας δικαιωµάτων του ανθρώπου, Εφαρµογές 2003, τεύχος Α, Σάκκουλας, Αθήνα-Κοµοτηνή, Σελ. 16-19. 25. Π. Παναγιωτόπουλος, Το δικαίωµα στον αθλητισµό, Σάκκουλας, Αθήνα-Κοµοτηνή, 1994, Σελ. 75 26 Ελ. Βενιζέλος, Κ. Καλαβρός, Ι. Πανούσης, Στοιχεία ικαίου, Παραδόσεις για τους φοιτητές του ΤΕΦΑΑ, Πανεπιστήµιο Θράκης, 1996, Σελ. 45. 27 Πρβλ. άρθρο 3 1γ του Ν. 1787/1988 µε τον οποίο κυρώθηκε η διεθνής σύµβαση για τη βία, καθώς και το άρθρο 4 του ν. 1646/1986.
αγωνιστικό χώρο, έχει κριθεί επιβεβληµένη, αφού αφενός η συγκέντρωση των θεατών δεν αποτελεί συνάθροιση (σε κλειστό χώρο) κατά την έννοια του άρθρου 11 Συντ. και αφετέρου η προστασία π.χ. του διαιτητή ή των παικτών της φιλοξενούµενης οµάδας αποτελεί εκδήλωση της κατ άρθρο 16 9 Συντ. προστασίας του αθλητισµού 28. δ. Στην οικονοµική ελευθερία: Στις µέρες µας, ένα µεγάλο µέρος του αθλητισµού έχει µετατραπεί σε επαγγελµατικό και αµειβόµενο. Προκειµένου να προστατευθεί ο αθλητισµός ως θεσµός αλλά και η εθνική οικονοµία, έχουν τεθεί κάποιοι περιορισµοί στην οικονοµική δραστηριότητα. Τέτοιοι περιορισµοί είναι παραδείγµατος χάριν η νοµοθετική θέσπιση ανώτατων ορίων στις αµοιβές των επαγγελµατιών αθλητών και ποδοσφαιριστών για να αποφεύγονται υπέρογκες αµοιβές 29. ε. Στην ελευθερία των συµβάσεων (5 1 Συντ.): Περιορισµοί στην ελευθερία των συµβάσεων τίθενται κυρίως κατά τις µετεγγραφές των αθλητών από σωµατείο σε σωµατείο. Η επιλογή του σωµατείου εκ µέρους του αθλητή αποτελεί ατοµικό δικαίωµα εκπορευόµενο από το άρθρο 5 1 Συντ., όπως επίσης και το δικαίωµα να µετεγγραφεί σε άλλο σωµατείο της επιλογής του. Επειδή όµως για ένα αθλητικό σωµατείο ή µία Ανώνυµη Αθλητική Εταιρία (π.χ. Κ.Α.Ε., Π.Α.Ε.), αποτελεί σοβαρή οικονοµική επένδυση η συµµετοχή σε αυτές ενός συγκεκριµένου αθλητή, τίθενται κάποιοι περιοριστικοί όροι ούτως ώστε η µετεγγραφή να µην είναι και τόσο εύκολη υπόθεση. Οι όροι αυτοί είναι θεµιτοί, αρκεί να µην είναι υπέρµετροι ή παντελώς ανεπιεικείς 30. Για παράδειγµα, στην περίπτωση του ποδοσφαίρου, τίθενται σοβαροί περιορισµοί στις συµβατικές σχέσεις που αφορούν το άθληµα αυτό, καθώς το τελευταίο χαίρει έντονου κρατικού ενδιαφέροντος (πρβλ. τις προσόδους που αντλεί το Κράτος µέσω του ΠΡΟ-ΠΟ για την ενίσχυση του αθλητισµού). τέτοιοι περιορισµοί όµως δεν µπορούν να δικαιολογηθούν όταν φτάνουν στο σηµείο της µονοµερούς από το σωµατείο δέσµευσης του αθλητή για ολόκληρη την περίοδο που µπορεί αυτός να αποδώσει αθλητικά ή για µεγάλο µέρος της 31. στ. στο δικαίωµα του νόµιµου δικαστή και την παροχή δικαστικής προστασίας (αρθ. 8 και 20 Συντ.): Με ειδικούς αθλητικούς νόµους και κανονισµούς εθνικών ή διεθνών αθλητικών οργανώσεων, έχουν συσταθεί ειδικά σώµατα µε δικαιοδοτική λειτουργία. Ο ελληνικός αθλητικός κώδικας (Ν. 2725/1999, αρθ. 121 επ.) προβλέπει τη σύσταση πρωτοβάθµιου δικαιοδοτικού οργάνου στη Θεσσαλονίκη (αρθ. 122) και ενός δευτεροβάθµιου, το Ανώτατο Συµβούλιο Επίλυσης Αθλητικών ιαφορών (Α.Σ.Ε.Α.., αρθ. 123), τα οποία 28 Κ.Χ. Χρυσόγονος, Ατοµικά και Κοινωνικά ικαιώµατα 2, Σάκκουλας, Αθήνα-Κοµοτηνή, 2002, Σελ. 447. 29 Πρβλ. άρθρο 20 του Ν. 1958/1991 30 ΣτΕ 4914/1988, 235/1990, 2636/1990 31 Κ. Ρέµελης, Οι περιορισµοί της ελευθερίας των συµβάσεων στον επαγγελµατικό αθλητισµό, ι ικ 1994, Σελ. 1300.
αποτελούνται µεν από δικαστικούς λειτουργούς του άρθρου 87 Συντ., αλλά δεν ανήκουν στα δικαστήρια του άρθρου 93 Συντ. Ο σκοπός των διατάξεων αυτών είναι να επιτυγχάνεται γρήγορη εκδίκαση των αθλητικών διαφορών και αδικηµάτων 32. ζ. στην ιδιοκτησία και το περιβάλλον (17 και 24 Συντ.): Ο περιορισµός στην ατοµική ιδιοκτησία και την προστασία του περιβάλλοντος έχει καταφανεί τα τελευταία έτη στην Ελλάδα, ιδιαιτέρως µε την εκµετάλλευση ιδιωτικών ακινήτων για τη δηµιουργία εγκαταστάσεων, χρήσιµων για τους ολυµπιακούς αγώνες του 2004. Επιπλέον, καµιά φορά τα ολυµπιακά αυτά έργα µπορεί να προσβάλλουν και το φυσικό περιβάλλον (π.χ. λίµνες και υδροβιότοποι µετατρέπονται σε αγωνιστικούς χώρους κωπηλασίας ή ιππόδροµους). Επειδή η ανάγκη για ακίνητα είναι µεγάλη, αλλά τα αντίστοιχα ανταλλάγµατα µάλλον δεν είναι ικανοποιητικά, και λόγω του ότι µερικοί ίσως παραβλέπουν τη σπουδαιότητα του θεσµού των ολυµπιακών αγώνων, η ελληνική νοµολογία είναι πλέον πλούσια σε σχετικά ζητήµατα και έχει αντιµετωπίσει µία πληθώρα προσφυγών ιδιωτών έναντι του Κράτους που εκµεταλλεύεται για τους παραπάνω σκοπούς τα ακίνητά τους ή επιβαρύνει το περιβάλλον 33. 32. Παναγιωτόπουλος, Αθλητική έννοµη τάξη (Εθνική- ιεθνής), Αθλητική ικαιοδοσία και εφαρµοστέο δίκαιο, Εφαρµογές 2003, τεύχος Α, Σάκκουλας, Αθήνα-Κοµοτηνή, Σελ. 99. 33 Ενδεικτικά παράβαλε τις πρόσφατες: ΑΠ 880/2003, 878/2003, ΣτΕ 43/2003, ΣτΕ 927/2003, ΣτΕ 929/2003, ΣτΕ 1528/2003, και τις ΣτΕ 2002-2007/2003.
III. ΜΕΡΟΣ Β Ειδικά ζητήµατα περί του δικαιώµατος στον αθλητισµό 1. Τα αθλητικά σωµατεία και ενώσεις Με τον αθλητισµό δεν έχουν δικαίωµα µόνο φυσικά πρόσωπα να ασχολούνται αλλά και νοµικά. Νοµικά πρόσωπα που ασχολούνται µε τον αθλητισµό είναι τα αθλητικά σωµατεία, οι αθλητικές ενώσεις, οι οµοσπονδίες και οι ανώνυµες αθλητικές εταιρίες (Κ.Α.Ε., Π.Α.Ε., Ε.Π.Α.Ε.). Κάθε ένα από αυτά προστατεύεται µε διαφορετικό τρόπο από το Σύνταγµα. Για τη σύσταση και τη λειτουργία του αθλητικού σωµατείου εφαρµόζονται οι διατάξεις του Αστικού Κώδικα που αναφέρονται στο σωµατείο γενικά. Έτσι, αθλητικό σωµατείο είναι ένωση προσώπων που συστήνεται µε ελευθερία βούλησης, επιδιώκει σκοπό µη κερδοσκοπικό και συγκεκριµένα την καλλιέργεια και την ανάπτυξη του αθλητισµού στο πλαίσιο του φίλαθλου πνεύµατος και των κανόνων που απορρέουν από τη ιεθνή Ολυµπιακή Επιτροπή (.Ο.Ε.), διαθέτει νοµική προσωπικότητα και διέπεται από το καταστατικό του και το νόµο 34. αποτελείται από τουλάχιστον 20 αθλούµενα µέλη. Τα αθλητικά σωµατεία προστατεύονται στο άρθρο 12 του συντάγµατος. Εποµένως συστήνονται και διαλύονται µόνο µε δικαστική απόφαση, η σύστασή τους είναι ελεύθερη και δεν εξαρτάται από προηγούµενη άδεια. εν εφαρµόζεται, όµως, το άρθρο αυτό στο δικαίωµα του καθενός να επιλέγει ελεύθερα το σωµατείο της επιλογής του και να αποτελεί µέλος του, όπως επίσης δεν εφαρµόζεται στην περίπτωση αυτή και το 16 9 Συντ. Το παραπάνω δικαίωµα προέρχεται από το δικαίωµα στην προσωπικότητα του άρθρου 5 1 Συντ 35. Υπερκείµενες των σωµατείων είναι οι ενώσεις των αθλητικών σωµατείων. Αυτές αποτελούνται από πρωτοβάθµια αθλητικά σωµατεία, καλούνται ενώσεις 36, οµοσπονδίες ή σύνδεσµοι και είναι δευτεροβάθµιες ή τριτοβάθµιες. Για κάθε κλάδο του αθλητισµού (ποδόσφαιρο, στίβος, τοξοβολία, άρση βαρών, καλαθοσφαίριση κ.λ.π.) έχει ιδρυθεί µία και µόνη 37 ανώτατη ένωση, η οποία συνήθως ονοµάζεται οµοσπονδία. Όλες αυτές οι ενώσεις δεν 34. Π. Παναγιωτόπουλος, Θεωρία Αθλητικού ικαίου, Σάκκουλας, Αθήνα-Κοµοτηνή, 1990, Σελ. 138 και 139. 35 Α. Ράικος, Συνταγµατικό ίκαιο, Τόµος ΙΙ, Θεµελιώδη ικαιώµατα, Αντ. Ν. Σάκκουλας, Αθήνα- Κοµοτηνή, 2002, Σελ. 3117. πρβλ. και λανθασµένη νοµολογία: ΣτΕ 1812/1990 (3η σκέψη) και 963/1991 (4η σκέψη). 36 εν πρέπει να ταυτίζονται µε τις απλές (αθλητικές) ενώσεις προσώπων του Αστικού Κώδικα, για τις οποίες ισχύει το καθεστώς του άρθρου 12 ( 3) Συντ. 37 Αποφεύγεται έτσι ο έντονος ανταγωνισµός, πρβλ. και ΠολΠρΑθ 3068/1996: απαγόρευση δεύτερης οµοσπονδίας στον ίδιο κλάδο άθλησης.
αποτελούν σωµατεία του άρθρου 12 Συντ. και δεν εµπίπτουν στο πεδίο εφαρµογής του. Για αυτές ισχύει το ειδικό καθεστώς του άρθρου 16 9 Συντ., µε την κρατική επιχορήγηση και τον έντονο κρατικό παρεµβατισµό 38 (π.χ. ζητήµατα φορολογίας των αθλητών και των σωµατείων ρυθµίζονται αποκλειστικά από τη νοµοθετική εξουσία 39 και όχι, φυσικά, από αθλητικούς φορείς). Όσον αφορά τις αθλητικές Ανώνυµες Εταιρίες, για αυτές ισχύει ό,τι και για τις ανώνυµες εταιρίες του εµπορικού κώδικα και εφαρµόζονται οι διατάξεις του άρθρου 5 για την οικονοµική ελευθερία. Το αυξηµένο ενδιαφέρον της Πολιτείας για τον αθλητισµό έχει σαν αποτέλεσµα περισσότερο κρατικό παρεµβατισµό σε αυτές (αρθ. 106 Συντ.), σε σχέση µε τις υπόλοιπες. 2. Ανήλικοι, Μαθητές και Ανάπηροι Αθλητές Ο νοµοθέτης αλλά και οι αθλητικοί φορείς, δείχνουν ειδική φροντίδα για τους ανήλικους, µαθητές και ανάπηρους αθλητές, αφού και αυτοί έχουν δικαίωµα στον αθλητισµό. Το δικαίωµα στον αθλητισµό των ανηλίκων απορρέει από το άρθρο 5 1 Συντ. Η ειδική µέριµνα για αυτούς όµως απορρέει από το άρθρο 21 1 Συντ., που εισάγει κοινωνικό δικαίωµα για την κρατική προστασία της παιδικής ηλικίας. Η προβληµατική γύρω από τους ανήλικους αθλητές και το δικαίωµά τους συµµετοχής στην αθλητική δράση είναι µεγάλη καθώς δεν µπορούν οι ανήλικοι να ελέγχουν τις συµφωνίες για τους κανόνες και τις συναντήσεις των προπονητών, στελεχών της διοίκησης και των ειδικών µε αποτέλεσµα την άνιση µεταχείρισή τους 40. Κυρίαρχα δικαιώµατα για τα παιδιά, εποµένως, είναι η αυτοδιάθεση, το δικαίωµα γνώσης, της προστασίας από κατάχρηση, της επιλογής της οµάδας, του αυτοσεβασµού και του σεβασµού από τους άλλους 41. Για τους µαθητές αθλητές το δικαίωµά τους στον αθλητισµό πηγάζει βεβαίως από το άρθρο 5 1, αλλά φροντίζει ειδικά για αυτούς το Κράτος µέσω του άρθρου 16 2 Συντ. Με βάση το άρθρο αυτό η φυσική αγωγή των Ελλήνων αποτελεί σκοπό της Παιδείας η οποία είναι βασική αποστολή του Κράτους. Η Φυσική Αγωγή έχει ενταχθεί στο βασικό σχολικό πρόγραµµα µαθηµάτων για όλες τις τάξεις των δηµόσιων σχολείων και έχει ανατεθεί σε 38 Π. αγτόγλου, Ατοµικά ικαιώµατα Β, Σάκκουλας, Αθήνα-Κοµοτηνή, 1991, Σελ. 768 (αριθ. 1046) 39 Μ.. Παπαλουκάς, ιοίκηση και Αθλητικό ίκαιο, 1996, Σελ. 20. 40. Π. Παναγιωτόπουλος, Το δικαίωµα στον αθλητισµό, Σάκκουλας, Αθήνα-Κοµοτηνή, 1994, Σελ. 76 41 P.J. Galasso, The Rights of Children in organized Sport, Windor: Ontario 1984, pp. 15-73.
ειδικούς καθηγητές φυσικής αγωγής 42. Επίσης, προς εκτέλεση αυτών των συνταγµατικών επιταγών έχει καθιερωθεί η «Ηµέρα Αθλητισµού» στα σχολεία (δηλαδή ηµέρα µε αθλητικές εκδηλώσεις προς το τέλος της σχολικής χρονιάς) και έχουν προβλεφθεί νοµοθετικά οι Μαθητικοί Όµιλοι Αθληµάτων (Μ.Ο.Α.) καθώς και το συµβούλιο σχολικού αθλητισµού 43. Επιπλέον για τους µαθητές αθλητές έχει προβλεφθεί νοµοθετικά η προνοµιακή εισαγωγή τους σε ανώτατες σχολές Φυσικής Αγωγής, εφόσον σηµειώνουν υψηλές επιδόσεις σε αθλήµατα που περιλαµβάνονται στον επίσηµο κατάλογο αθληµάτων των Ολυµπιακών Αγώνων. Η εισαγωγή ωστόσο αυτών των αθλητών στην τριτοβάθµια εκπαίδευση έχει συναντήσει αρκετά προβλήµατα κατά την εφαρµογή του, που οφείλεται σε αµέλεια τόσο της πολιτείας όσο και των ίδιων των ενδιαφερόµενων µαθητών και η σχετική νοµολογία είναι πλούσια 44. Για τους ανάπηρους αθλητές παρατηρείται ιδιαίτερη ευαισθησία, όχι µόνο από το Κράτος αλλά και διεθνώς. Η ειδική αντιµετώπισή τους θεµελιώνεται στο συνδυασµό των άρθρων 5 1, 16 9 και 21 3 και 6 του συντάγµατος. Βάσει αυτών, ο αθλητικός κώδικας (ν. 2725/1999) περιλαµβάνει ειδικές διατάξεις για τους ανάπηρους, µε την πρόβλεψη ειδικών εγκαταστάσεων, προπονητών και αθληµάτων. Ακόµη, η ευαισθησία απέναντι στους ανάπηρους αθλητές κορυφώνεται διεθνώς µε τη διεξαγωγή των Παραολυµπιακών Αγώνων, κατά τη διάρκεια των οποίων διεξάγονται ειδικά διαµορφωµένα αθλήµατα µε ειδικούς κανόνες σε κατάλληλους χώρους 45. 3. Το πρόβληµα της φαρµακοδιέγερσης Τα τελευταία χρόνια οι αθλητικοί αγώνες έχουν µετατραπεί σε θέαµα που κερδίζει το ενδιαφέρον µιας µεγάλης µάζας ανθρώπων. Ειδικά στις αναµεταδόσεις των αγώνων του Champions League, Mundial (ποδοσφαίρου) και των Ολυµπιακών Αγώνων, καταγράφονται τεράστιες θεαµατικότητες (έως και το ήµισυ του πληθυσµού της γης), ενώ τα γήπεδα όπου διεξάγονται αυτοί οι αγώνες είναι κάθε φορά κατάµεστα. 42. Π. Παναγιωτόπουλος, Θεωρία Αθλητικού ικαίου, Σάκκουλας, Αθήνα-Κοµοτηνή, 1990, Σελ. 289 επ. Ο θεσµός του ειδικού καθηγητή της γυµναστικής στα σχολεία πηγάζει από τον αρχαίο ελληνικό θεσµό του «παιδοτρίβη», που αναλάµβανε τη φυσική αγωγή των µαθητών στην αρχαία Ελλάδα. 43. Π. Παναγιωτόπουλος, Θεωρία Αθλητικού ικαίου, Σάκκουλας, Αθήνα-Κοµοτηνή, 1990, Σελ. 270 επ. 44 ΣτΕ 504/1995, ΣτΕ 10/1995, ΣτΕ 4048/1995, ΣτΕ 2871/1994, ΣτΕ 1057/1994, ΣτΕ 1686/1994, ΣτΕ 2919/1993. 45 Άλλο το ότι παρατηρείται λιγότερο ενδιαφέρον για τους αγώνες αυτούς απαραδέκτως από τους θεατές και έτσι οι αθλητές αυτοί δεν προβάλλονται όσο θα έπρεπε.
Αυτό αποφέρει σηµαντικά κέρδη στους αθλητές, στα σωµατεία τους και κατ επέκταση στην εθνική οικονοµία των κρατών, αλλά έχει και δυσάρεστες παρενέργειες. Οι αθλητές, προκειµένου να ικανοποιούν το αυξηµένο ενδιαφέρον των θεατών και εποµένως να κερδίζουν περισσότερο σε δόξα και χρήµα, προσπαθούν να βελτιώνουν τις επιδόσεις τους στα αθλήµατα, σηµειώνοντας θεαµατικά ρεκόρ, και φτάνοντάς τες σε απίστευτα υψηλά επίπεδα. Για την επίτευξη των παραπάνω σκοπών, όµως, δεν αρκούνται µόνο σε αυστηρή προπόνηση και δίαιτα, αλλά επιπλέον υποβοηθούνται χορηγώντας στον εαυτό τους ουσίες που βελτιώνουν τη φυσική τους κατάσταση. Αυτή η χορήγηση καλείται φαρµακοδιέγερση, ή, διεθνώς, doping. Το πρόβληµα του doping έχει πάρει τεράστιες διαστάσεις καθώς είναι ευρύτατα διαδεδοµένο στον αθλητικό κόσµο και οι απαγορευµένες ουσίες προωθούνται ακόµη και από τα σωµατεία (µέσω των ιατρών τους συνήθως), τα οποία «επενδύουν» πάνω στις υψηλές (και άρα κερδοφόρες) επιδόσεις των αθλητών τους. Αυτή η τακτική όµως έχει νοθεύσει το γνήσιο πνεύµα του αθλητισµού, οι επιδόσεις που καταγράφονται είναι µεν θεαµατικές αλλά ψεύτικες και αποτελεί την κύρια αιτία της εµποροποίησης του αθλητισµού. Καµιά φορά, το doping έχει και τραγικές συνέπειες, αφού δεν είναι λίγοι οι αθλητές που έχουν χάσει τη ζωή τους σε νεαρή ηλικία, ακόµη και κατά τη διάρκεια αγώνων, λόγω υπερβολικής δόσης των ουσιών αυτών. θάνατος καθόλου ένδοξος, καθώς οι αθλητές αυτοί, ενώ δοξάζονταν εν ζωή, αποµυθοποιούνται µετά την αποκάλυψη της χρήσης αυτών των ουσιών. Αυτές οι ουσίες αποτελούνται κυρίως από βιταµίνες, πρωτεΐνες και άλλα, που βελτιώνουν τη φυσική κατάσταση, αλλά η υπερβολική τους δόση µπορεί να διαταράξει σοβαρά τον οργανισµό και να επιφέρει ακόµη και το θάνατο. Τα κράτη, οι διεθνείς οργανισµοί και οι διάφοροι αθλητικοί φορείς, βλέποντας όλα αυτά, δραστηριοποιήθηκαν και θέσπισαν µια σειρά από κανόνες προς αποτροπή των παραπάνω φαινοµένων, αλλά µε διαφορετικό τρόπο. Το Κράτος, για παράδειγµα, έχει ποινικοποιήσει τη χρήση και τη χορήγηση των ουσιών doping. Προβλέπονται αυστηρότερες ποινές για τη χορήγηση παρά για τη χρήση (πρβλ. αρθ. 128Θ του Αθλητικού Κώδικα). Επίσης, προβλέπεται αποκλεισµός του αθλητή από την αθλητική δραστηριότητα για κάποιο χρονικό διάστηµα, ή ισόβια, καθώς και η στέρηση της φίλαθλης ιδιότητας. Προς την κατεύθυνση του αποκλεισµού τείνουν και οι αθλητικοί φορείς, συµπεριλαµβανοµένης της.ο.ε. 46. Ο αποκλεισµός αυτός συνοδεύεται και από την ηθική τιµωρία του αθλητή να αποδοκιµάζεται παγκοσµίως, καθώς από ίνδαλµα µετατρέπεται αυτόµατα σε παράδειγµα προς αποφυγή. 46. Π. Παναγιωτόπουλος, Θεωρία Αθλητικού ικαίου, Σάκκουλας, Αθήνα-Κοµοτηνή, 1990, Σελ. 207-222. Πρβλ. και ΣτΕ 467/2002 (Ε.Α.).
4. Η αθλητική δικαιοσύνη α. Οι αθλητικές διαφορές και τα αδικήµατα Ο χώρος του αθλητισµού παρουσιάζει έντονο νοµικό ενδιαφέρον. Η αθλητική έννοµη τάξη περιλαµβάνει ένα πλέγµα ποικίλων εννόµων σχέσεων, από τις οποίες προκύπτουν διαφορές. ιαφορές προκύπτουν αρκετά συχνά, καθώς συχνά παρατηρούνται συµπεριφορές που παραβιάζουν τους κανόνες της αθλητικής έννοµης τάξης. Χαρακτηριστικό παράδειγµα αποτελούν οι διαφορές µεταξύ των αθλητών και των σωµατείων τους, για ζητήµατα κυρίως οικονοµικού χαρακτήρα. Όταν ένα σωµατείο απασχολεί ερασιτέχνες αθλητές µε αµοιβή, η σχέση που συνάπτεται είναι σύµβαση εξαρτηµένης εργασίας, ενώ όταν απασχολεί επαγγελµατίες, η σχέση διέπεται από ειδικό νοµοθετικό καθεστώς 47 που συγγενεύει µε το εργατικό δίκαιο. οι διαφορές που τυχόν προκύπτουν είναι ιδιωτικές και επιλύονται στα πολιτικά δικαστήρια 48. Τη φύση των αθλητικών διαφορών ορίζουν ο αθλητικός χαρακτήρας, η ειδική κανονιστική πρόβλεψη ή η σύγκρουση συµφέροντος ή δικαιώµατος στην αθλητική πράξη, κατ εφαρµογή της έννοµης τάξης στον αθλητισµό. πολλές φορές οι διαφορές αυτές αντί να φθάνουν στην επίλυση οδηγούν σε νέες και στην αναζήτηση του αρµόδιου δικαστηρίου 49. Τα αθλητικά αδικήµατα από την άλλη συνδέονται µε τη λεγόµενη Αθλητική Ηθική. Απρεπής συµπεριφορά µεταξύ των παικτών, το doping, η βία στα γήπεδα, η δωροδοκία, οι προσπάθειες επίτευξης της νίκης µε οποιαδήποτε (δόλια) µέσα και η εµποροποίηση η οποία σήµερα επισηµοποιείται, έρχονται σε αντίθεση µε τις ηθικές αρχές και τους θεσπισµένους κανόνες των αθλητικών ηθών. Η παραβίασή τους συνιστά αδικήµατα και οι κυρώσεις, που επιβάλλονται ως ποινές κατόπιν πειθαρχικής διαδικασίας, επιβάλλονται από ειδικά δικαιοδοτικά όργανα 50. 47 Ως προς τις αµοιβές δεν ισχύουν οι γενικοί κανόνες του εργατικού δικαίου αλλά ειδικό νοµοθετικό καθεστώς (πρβλ. ΜΠρΒερ 6/2000) 48 Β. Σκουρής, ιοικητικό ικονοµικό ίκαιο Ι, Σάκκουλας, Θεσσαλονίκη, 1996, Σελ. 182 επ., Κ.Σ. Ρέµελης, Νοµική φύση των πειθαρχικών αθλητικών διαφορών, Αρµενόπουλος 1994, Σελ. 103. Πρβλ. και πλούσια νοµολογία, ιδίως: ΣτΕ 2359/1987, ΜΠρΒερ 6/2000 (αµοιβή αθλητή), ΕφΘεσ. 684/1998 (ο αθλητής είναι εργαζόµενος), ΕφΑθ 1905/1996, ΜΠρΑθ 421/1994, ΑΠ 10/1995 (απόλυση προπονητή για αντικανονική συµπεριφορά), ΑΠ 321/1993, ΑΠ 522/1988 (Ι.Κ.Α.), ΣτΕ 623/1987, ΣτΕ 5141/1984, ΣτΕ 3402/1984, ΣτΕ 619/1983 49. Π. Παναγιωτόπουλος, Αθλητική έννοµη τάξη (Εθνική- ιεθνής), Αθλητική ικαιοδοσία και εφαρµοστέο δίκαιο, Εφαρµογές 2003, τεύχος Α, Σάκκουλας, Αθήνα-Κοµοτηνή, Σελ. 110 50 Κ.Σ. Ρέµελης, Νοµική φύση των πειθαρχικών αθλητικών διαφορών, Αρµενόπουλος 1994, Σελ. 103 επ.
β. Ο αθλητικός δικαστής Προκειµένου οι αθλητικές διαφορές να επιλύονται γρήγορα, έχουν προβλεφθεί µε νόµο ειδικά δικαιοδοτικά όργανα, εξειδικευµένα στο αθλητικό δίκαιο, τα οποία είτε ανήκουν σε νοµικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου (αθλητικά σωµατεία) 51 είτε αποτελούν διοικητικά όργανα. Η νοµιµότητα των οργάνων αυτών αµφισβητείται γιατί περιορίζει σηµαντικά το δικαίωµα του νόµιµου δικαστή και της έννοµης δικαστικής προστασίας (βλ. παραπάνω, Μέρος Α, υπό 5, στ). Ο αθλητικός κώδικας ρυθµίζει το ζήτηµα της αθλητικής δικαιοσύνης (που θεωρείται οιονεί δικαιοσύνη) 52 στα άρθρα 121 επ. Με βάση της ρυθµίσεις αυτές, συστήνεται µονοµελές πρωτοβάθµιο δικαιοδοτικό όργανο στη Θεσσαλονίκη, το οποίο συγκροτείται από έναν πρωτοδίκη (ή δικαστικό πάρεδρο) των πολιτικών δικαστηρίων. Ως δευτεροβάθµιο δικαιοδοτικό όργανο, συστήνεται στην Αθήνα το Ανώτατο Συµβούλιο Επίλυσης Αθλητικών ιαφορών (Α.Σ.Ε.Α..), που αποτελείται από 15 δικαστικούς λειτουργούς µε τους αναπληρωτές τους. Αυτοί οι λειτουργοί είναι πρόεδροι εφετών, εφέτες, πρόεδροι πρωτοδικών, πρωτοδίκες, δικαστικοί πάρεδροι και 3 εισαγγελείς (από εισαγγελέα εφετών µέχρι εισαγγελικό πάρεδρο). Όλοι αυτοί προέρχονται από την πολιτική και ποινική δικαιοσύνη και κληρώνονται (ύστερα από αίτηµα των αθλητικών σωµατείων) για δύο χρόνια. Το Α.Σ.Ε.Α.. είναι διοικητικό όργανο και εκδίδει αποφάσεις, οι οποίες όταν αναφέρονται σε θέµατα ιδιωτικού δικαίου, δηµιουργούν και διαφορές ιδιωτικού δικαίου που επιλύονται από τα αρµόδια πολιτικά δικαστήρια 53. Όταν εφαρµόζουν διοικητικό δίκαιο (π.χ. επιβολή πειθαρχικής ποινής), τότε µπορούν να προσβληθούν µε αίτηση ακύρωσης ενώπιον του Συµβουλίου της Επικράτειας. Οι παραπάνω προβλέψεις υλοποιούν την ανώτατη κρατική εποπτεία του άρθρου 16 9 Συντ., αφού σκοπό έχει τη διευθέτηση και εξάλειψη των αντιαθλητικών συµπεριφορών µε την απειλή κυρώσεων, τη νοµιµότητα των οποίων ελέγχει µε τα ανωτέρω «δικαιοδοτικά» όργανα 54. Πολλές φορές, όµως, τα όργανα αυτά µεροληπτούν υπέρ των σωµατείων ή της κρατικής εξουσίας και, όπως ειπώθηκε, δεν αποτελούν δικαστήρια µε τη συνταγµατική τους έννοια και τις συνταγµατικές εγγυήσεις τους. Μέσα, λοιπόν, από αυτή τη δικαιοδοτική δοµή δεν εξασφαλίζεται στοιχειωδώς µια δίκαιη δίκη στις αθλητικές διαφορές, ενώ τα δικαιώµατα 51 ΠΠρΑθ 488/1985, ΠΠρΑθ 1102/1985. 52. Π. Παναγιωτόπουλος, Αθλητική έννοµη τάξη (Εθνική- ιεθνής), Αθλητική ικαιοδοσία και εφαρµοστέο δίκαιο, Εφαρµογές 2003, τεύχος Α, Σάκκουλας, Αθήνα-Κοµοτηνή, Σελ. 98. 53 Εφ.Θεσ. 684/1998 54 Κ.Σ. Ρέµελης, Νοµική φύση των πειθαρχικών αθλητικών διαφορών, Αρµενόπουλος 1994, Σελ. 102
των αθλητών και των µετεχόντων στην αθλητική ζωή για δίκαιη δίκη και αµερόληπτο δικαστή (που η ΕΣ Α και το ελληνικό σύνταγµα επιτάσσουν) παραγκωνίζονται σηµαντικά 55. Εκφράζεται πάντως η ευχή να δηµιουργηθεί ένας ξεχωριστός δικαστικός κλάδος, µε αρµοδιότητα να απονέµει ουσιαστική αθλητική δικαιοσύνη συστηµατικά και συντονισµένα και για να εξαλειφθεί κάθε υπόνοια περί της αντισυνταγµατικότητας της τωρινής οιονεί αθλητικής δικαιοσύνης. µε λίγα λόγια, υπάρχει ανάγκη να συσταθεί Αθλοδικείο 56, που να εξασφαλίζει όλες τις δικονοµικές εγγυήσεις και τις αρχές της νοµιµότητας και της δίκαιης δίκης. 5. Περιπτωσιολογία / Νοµολογία Για όλα τα παραπάνω θέµατα, που παρουσιάζουν αρκετό νοµικό ενδιαφέρον, υπάρχει σχετική πλούσια νοµολογία. Τα δικαστήρια αντιµετωπίζουν κατά καιρούς µία πληθώρα από ποικίλα θέµατα που ανακύπτουν από τις αθλητικές έννοµες σχέσεις. Παρακάτω ακολουθεί µία έκθεση από µερικές ενδιαφέρουσες αποφάσεις που αφορούν τον αθλητισµό: α) ΣτΕ 4048/1995 (αδηµοσίευτη) 57 : Η απόφαση αυτή έχει να κάνει µε την προνοµιακή (χωρίς εξετάσεις) εισαγωγή µαθητών, οι οποίοι ασχολούνται µε τον αθλητισµό και έχουν πετύχει διακρίσεις σε πανελλήνιους αγώνες ή πανελλήνιο πρωτάθληµα, στα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύµατα και συγκεκριµένα στα ΤΕΦΑΑ. Μία αθλήτρια είχε διακριθεί σε πανελλήνιο πρωτάθληµα άρσης βαρών γυναικών αλλά απορρίφθηκε η αίτησή της για εισαγωγή στα ΤΕΦΑΑ. Η αιτιολογία της προσβαλλόµενης απορριπτικής απόφασης ήταν ότι σύµφωνα µε το άρθρο 25 παρ. 1 περ. β του ν. 2009/1992 ο αθλητής πρέπει να επιδίδεται σε άθληµα ή αγώνισµα που περιλαµβάνεται στο εκάστοτε ισχύον πρόγραµµα των Ολυµπιακών Αγώνων και η άρση βαρών γυναικών (στην οποία επιδιδόταν η αιτούσα) δεν περιλαµβανόταν τότε στο πρόγραµµα των Ολυµπιακών Αγώνων. Η αιτούσα προσέβαλε την αρνητική αυτή πράξη της ιοίκησης και επικαλέστηκε παραβίαση της αρχής της ισότητας καθώς εισάγεται διαφορετική νοµοθετική µεταχείριση µεταξύ των δύο φύλων, οπότε πρέπει να ακυρωθεί ως παράνοµη. Το ΣτΕ έκρινε ότι η ρύθµιση αυτή δεν αντίκειται στην αρχή της ισότητας καθώς η επίµαχη διάταξη δεν επιφυλάσσει διαφορετική µεταχείριση σε µαθητές-αθλητές αναλόγως του φύλου τους, αλλά θέτει την προϋπόθεση ότι τα προνόµια των άρθρων 22, 23 και 24 του ίδιου νόµου εξασφαλίζονται µε επιτυχείς επιδόσεις σε αθλήµατα και αγωνίσµατα που 55. Π. Παναγιωτόπουλος, Αθλητική έννοµη τάξη (Εθνική- ιεθνής), Αθλητική ικαιοδοσία και εφαρµοστέο δίκαιο, Εφαρµογές 2003, τεύχος Α, Σάκκουλας, Αθήνα-Κοµοτηνή, Σελ. 110 56. Π. Παναγιωτόπουλος, Αθλητική έννοµη τάξη (Εθνική- ιεθνής), Αθλητική ικαιοδοσία και εφαρµοστέο δίκαιο, Εφαρµογές 2003, τεύχος Α, Σάκκουλας, Αθήνα-Κοµοτηνή, Σελ. 112. 57 Όµοια και η 4049/95 ΣτΕ
περιλαµβάνονται στο πρόγραµµα των Ολυµπιακών Αγώνων, δηλαδή µε συνθήκες ευρύτερου συναγωνισµού και παγκόσµιας αναγνώρισης. Η προϋπόθεση αυτή είναι γενική και απρόσωπη και συνιστά κριτήριο αντικειµενικό, δικαιολογείται δε επαρκώς από το γεγονός ότι οι διατάξεις που προβλέπουν την εισαγωγή στα ΤΕΦΑΑ µαθητών-αθλητών µε ευνοϊκότερες έναντι των υπολοίπων µαθητών συνθήκες εισάγουν εξαιρετικό δίκαιο και ως εκ τούτου η ως άνω απαίτηση είναι δικαιολογηµένη και η όλη ρύθµιση δεν αντίκειται στην αρχή της ισότητας (ΣτΕ 9/1995). Το ΣτΕ απέρριψε την αίτηση ακύρωσης. β) ΣτΕ 4914/1988 (Ελλ νη 1989, Σελ. 1088): Η απόφαση αυτή ασχολείται µε τις µετεγγραφές αθλητών από σωµατείο σε σωµατείο και κατά πόσο οι περιορισµοί σε αυτές είναι νόµιµοι. Στη συγκεκριµένη περίπτωση, η αιτούσα ήταν ανήλικη (11 χρόνων) αθλήτρια κολύµβησης, εγγεγραµµένη σε σωµατείο της περιοχής της Βούλας. Όταν οι γονείς της µετοίκησαν στο ιόνυσο, η αθλήτρια θέλησε να εγγραφεί σε οικείο σωµατείο της περιοχής του ιόνυσου, αλλά η Επιτροπή Μετεγγραφών κολυµβητών (και σε δεύτερο βαθµό το Α.Σ.Ε.Α. ) απέρριψε το αίτηµα για µετεγγραφή, καθώς βάσει της υπ αριθ. 16660/22.6.1987 της (τότε) Υπουργού Πολιτισµού, απαιτούνταν συναίνεση του σωµατείου στο οποίο ανήκε, και τέτοια δεν υπήρχε. Η αθλήτρια προσέφυγε στο ικαστήριο ισχυριζόµενη ότι η απόφαση αυτή της Επιτροπής αντετίθετο στα άρθρα 16 9, 21 1 και 5 1 του Συντάγµατος και εποµένως ήταν ακυρωτέα για παράβαση νόµου. Το ικαστήριο έκρινε ότι είναι νόµιµοι οι περιορισµοί στους όρους και προϋποθέσεις εγγραφής, µετεγγραφής ή αποδέσµευσης αθλητών όλων των αθληµάτων εκτός ποδοσφαίρου εφόσον κατ' αυτόν τον τρόπο προστατεύεται ο αθλητισµός και το δηµόσιο συµφέρον. Όµως, διατάξεις υπουργικής απόφασης που δεν επιτρέπουν σε ανήλικο αθλητή, ο οποίος ακολουθεί τους γονείς του λόγω µετοίκησης, τη µετεγγραφή του χωρίς τη συναίνεση του σωµατείου στο οποίο ανήκει κρίνονται αντισυνταγµατικές (προσβάλλουν τα παραπάνω άρθρα). Ως εκ τούτου το Συµβούλιο της Επικράτειας ακύρωσε την προσβαλλόµενη απόφαση 58. γ) ΜΠρΒερ 6/2000 (Αρµενόπουλος 2000, Σελ.805): Η απόφαση αυτή ασχολείται µε αθλητή πετοσφαίρισης ο οποίος ενήγαγε το σωµατείο στο οποίο προσέφερε τις αθλητικές του υπηρεσίες, διότι δεν αµειβόταν από αυτό όπως προβλέπουν οι εργατικοί νόµοι. Το δικαστήριο έκρινε ότι στις σχέσεις αυτές εφαρµόζεται ο Ν. 1958/1991 περί οργανώσεως του επαγγελµατικού αθλητισµού. Μετά την ισχύ του νόµου αυτού, που οργάνωσε σε επαγγελµατική βάση, µεταξύ άλλων, και το άθληµα της πετοσφαίρισης, επιτρέπεται πλέον οι αθλητές να συµφωνούν και να απαιτούν αµοιβή για την παροχή της εργασίας τους ως αθλητών, και εδώ ως πετοσφαιριστών. Η σύµβαση παροχής των υπηρεσιών επαγγελµατία ή 58 Στα ίδια πλαίσια κινείται και η ΣτΕ 2633/2001 για (ενήλικα) αθλητή της πετοσφαίρισης, καθώς και οι 963/1991, 2998/1994, 3140/2000 κ.ά..
ηµιεπαγγελµατία αθλητή µε αµοιβή αποτελεί ιδιόµορφη σύµβαση παροχής αθλητικών υπηρεσιών, η οποία διέπεται αποκλειστικώς από τις διατάξεις του ανωτέρω νόµου, µη εφαρµοζοµένων επ' αυτής των διατάξεων της εργατικής νοµοθεσίας. Παρόλα αυτά, το Μονοµελές Πρωτοδικείο Βέροιας απέρριψε την αγωγή λόγω αοριστίας. δ) ΕφΘεσσαλ. 684/1998 (Αρµενόπουλος 1998, Σελ. 468): Στην περίπτωση που έκρινε εδώ το Εφετείο, ένα σωµατείο ερασιτεχνικής καλαθοσφαίρισης ενήγαγε αθλούµενο µέλος του επειδή δεν ανταποκρινόταν στις υπηρεσίες που όφειλε να παράσχει. Ο εναγόµενος αντέτεινε ότι ποτέ δεν είχε υπογράψει σχετικό συµβόλαιο µε το ενάγον σωµατείο. Το δικαστήριο έκρινε ότι υφίσταται σύµβαση εξαρτηµένης εργασίας µεταξύ των διαδίκων, µε εργοδότη το σωµατείο και εργαζόµενο, ως αµειβόµενο καλαθοσφαιριστή, τον εναγόµενο αθλητή, καθώς η σύµβαση εργασίας που συνάπτεται µε αθλητικό σωµατείο έναντι µισθού αποτελεί σύµβαση εξαρτηµένης εργασίας. Σε αυτές τις περιπτώσεις, παρέχεται η δυνατότητα στα σωµατεία να καταρτίσουν µονοµερώς το πρώτο επαγγελµατικό συµβόλαιο ερασιτεχνών αθλητών τους, εφόσον αυτοί παρά τη συµπλήρωση του 21ου έτους αρνούνται να συµπράξουν στην υπογραφή του. Παράλληλα, αποφασίζουν και για τον τρόπο προσδιορισµού της αµοιβής στην περίπτωση αυτή. Μετά την κατάρτιση του συµβολαίου, γεννιέται αµέσως η υποχρέωση του καλαθοσφαιριστή να παρέχει τις υπηρεσίες του στο σωµατείο και αυτά δεν αντίκεινται στα άρθρα 5 1, 16 9 και 22 του Συντ.. Εποµένως έκανε δεκτή την αγωγή και υποχρέωσε τον καλαθοσφαιριστή να παρέχει τις υπηρεσίες του στο ενάγον σωµατείο. ε) ΕΑ ΣτΕ 467/2002 (αδηµοσίευτη): Η απόφαση αυτή ασχολείται µε το ζήτηµα της φαρµακοδιέγερσης. Μία ερασιτέχνης αθλήτρια στίβου υποβλήθηκε σε αρκετά τεστ doping και ανακαλύφθηκε ότι έκανε συχνή χρήση διεγερτικών ουσιών (ναδρονολόνη). Ο Σύνδεσµος Ελληνικών Γυµναστικών και Αθλητικών Σωµατείων (ΣΕΓΑΣ) επέβαλε στην αιτούσα την ποινή του διετούς αποκλεισµού από επίσηµες διοργανώσεις και αγώνες λόγω παραβιάσεως των κανόνων περί doping. Το ΑΣΕΑ επικύρωσε την παραπάνω απόφαση και η αιτούσα προσέφυγε στο Συµβούλιο της Επικράτειας, αιτούµενη την ακύρωση της απόφασης του ΑΣΕΑ (λόγω ανακρίβειας των αποτελεσµάτων και επειδή ποτέ εν γνώσει της δεν έλαβε τέτοια ουσία) καθώς και την αναστολή της µέχρι την εκδίκαση της υπόθεσης. Για την αναστολή επικαλέστηκε ανεπανόρθωτη βλάβη που θα υφίστατο, αφού θα αποκλειόταν από µια σειρά διεθνών αγώνων βάδην και επιπλέον θα περιερχόταν σε πλήρη αδυναµία προπόνησης, διότι, λόγω της προσβαλλόµενης απόφασης, θα έχανε τη δυνατότητα λήψης αδειών από την εργασία της, καθώς και τις οικονοµικές ενισχύσεις που δίδονται στους αθλητές. Το Συµβούλιο της Επικράτειας έκρινε ότι η επιβολή και εκτέλεση της επίδικης ποινής συνδέεται µε λόγους δηµοσίου συµφέροντος και ειδικότερα τη διασφάλιση της ορθής
συµπεριφοράς των αθλητών, την ισότητα των όρων ανταγωνισµού στις αθλητικές διοργανώσεις, τη χρηστή καλλιέργεια του αθλητισµού, καθώς και την προστασία της υγείας των αθλητών. Επικαλέστηκε δηλαδή την αθλητική ηθική που δεν πρέπει να παραβιάζεται για χάρη του θεσµού του αθλητισµού και έτσι απέρριψε την αίτηση αναστολής. IV. ΕΠΙΛΟΓΟΣ Ο αθλητισµός αποτελεί αναπόσπαστο τµήµα της προσωπικότητας καθενός και η σπουδαιότητά του είναι τόσο µεγάλη, που συνταγµατικά, µε το άρθρο 16 9 Συντ., έχει αναχθεί σε θεσµό και τελεί υπό την προστασία και ανώτατη εποπτεία του Κράτους. Αποτελεί γεγονός µε ύψιστη κοινωνική σηµασία, που πλέον αποτελεί κρατική και διεθνή υπόθεση. Ως γεγονός, διαµορφώνει από µόνος του τους κανόνες του και συµβάλλει στο να προσδιοριστούν καλύτερα τα άλλα συνταγµατικά δικαιώµατα, την υλοποίηση των οποίων διευκολύνει. Ενόψει αυτών, η κρατική εξουσία οφείλει να λαµβάνει όλα τα µέτρα που τείνουν στην προστασία του αθλητισµού και να αποτρέπει κάθε κίνδυνο που αλλοιώνει το νόηµά του και τις ηθικές αρχές του. Η βία στα γήπεδα, το doping, η δωροδοκία και η εµποροποίηση του αθλητισµού απειλούν το θεσµό του αθλητισµού, του οποίου µοναδικός σκοπός πρέπει να παραµείνει η ψυχοσωµατική και πνευµατική καλλιέργεια και ολοκλήρωση κάθε ανθρώπου, αρτιµελούς ή ανάπηρου, ενήλικου ή ανήλικου. Επιπλέον, επειδή ο αθλητισµός αποτελεί παγκόσµια δραστηριότητα, πρέπει όλα τα Κράτη να συνεργαστούν και να δηµιουργήσουν ένα διεθνή κώδικα αθλητικού δικαίου, που να χαρακτηρίζεται από αποτελεσµατικότητα, σαφήνεια, πληρότητα και προπαντός- συνοχή και να είναι δεσµευτικός για τα κράτη. Μόνο έτσι µπορεί σίγουρα να εξασφαλισθεί η αθλητική δραστηριότητα, το δικαίωµα κάθε πολίτη σε αυτήν και τα όρια της διοικητικής εποπτείας και του ελέγχου, ώστε τούτο να µην αναιρείται και να µη συρρικνώνεται.-
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Galasso P. J., The Rights of Children in organized Sport, Windor: Ontario 1984 UNESCO, International Charter of Physical Education and Sport, 21.11.1978, Paris Βενιζέλος Ε., «Η Συνταγµατική υποδοχή του αθλητισµού», in: Proceedings 1st International Congress: The Institution of Olympic Games, a Multidisciplinary Approach, Olympia 3-7 Sept. 1991, H.C.R.S.L.: Athens, pp 269 και ΠΑΝ. I.S.L.R., 1:2, 1992 Βενιζέλος Ε, Καλαβρός Κ., Πανούσης Ι., Στοιχεία ικαίου, Παραδόσεις για τους φοιτητές του ΤΕΦΑΑ, Πανεπιστήµιο Θράκης, 1996 αγτόγλου Π., Ατοµικά ικαιώµατα Β, Σάκκουλας, Αθήνα-Κοµοτηνή, 1991 ρόσος Ι., «Το νέο σχέδιο νόµου για τον αθλητισµό: Αθλητικός κώδικας», στο ΠΑΝ. I.S.L.R., 1:1, 1992 Κοϊµτζόγλου Ι. Ε., Στοιχεία ηµοσίου ικαίου 2, Σάκκουλας, Αθήνα-Κοµοτηνή, 2001 Λοβέρδος Α., «Η Προστασία του Αθλητισµού ως Ατοµικό και Κοινωνικό ικαίωµα», in: Proceedings 1st International Congress on Sports Law, University of Athens, Dec. 11-13, 1993, H.C.R.S.L.: Athens, 1993 Μαλάτος Α., Αθλητική ικαιοσύνη: Έννοια, Σκοπός, οµή, λειτουργία σε ΕπΑθλ 1994 Παπαλουκάς Μ.., ιοίκηση και Αθλητικό ίκαιο, 1996 Παναγιωτόπουλος. Π., Θεωρία Αθλητικού ικαίου, Σάκκουλας, Αθήνα-Κοµοτηνή, 1990 Παναγιωτόπουλος. Π., Συµµετοχή στην αθλητική δραστηριότητα και αθλητικά ήθη, ι ικ 1994 Παναγιωτόπουλος. Π., Το δικαίωµα στον αθλητισµό, Σάκκουλας, Αθήνα-Κοµοτηνή, 1994
Παναγιωτόπουλος. Π., Αθλητική έννοµη τάξη (Εθνική- ιεθνής), Αθλητική ικαιοδοσία και εφαρµοστέο δίκαιο, Εφαρµογές 2003, τεύχος Α, Σάκκουλας, Αθήνα-Κοµοτηνή Παραράς Π. Ι., Ζητήµατα προστασίας δικαιωµάτων του ανθρώπου, Εφαρµογές 2002, τεύχος Α, Σάκκουλας, Αθήνα-Κοµοτηνή Ράικος Α., Συνταγµατικό ίκαιο, Τόµος ΙΙ, Θεµελιώδη ικαιώµατα, Αντ. Ν. Σάκκουλας, Αθήνα- Κοµοτηνή, 2002 Ρέµελης Κ. Σ., Νοµική φύση των πειθαρχικών αθλητικών διαφορών, Αρµενόπουλος 1994 Ρέµελης Κ. Σ., Οι περιορισµοί της ελευθερίας των συµβάσεων στον επαγγελµατικό αθλητισµό, ι ικ 1994 Σκουρής Β., ιοικητικό ικονοµικό ίκαιο Ι, Σάκκουλας, Θεσσαλονίκη, 1996 Συµβούλιο της Ευρώπης, Αθλητισµός για όλους Ευρωπαϊκή ιακήρυξη: Βρυξέλλες 1975, αρθ. 5 Χρυσόγονος Κ. Χ., Ατοµικά και Κοινωνικά ικαιώµατα 2, Σάκκουλας, Αθήνα-Κοµοτηνή, 2001
ΠΕΡΙΛΗΨΗ Ο αθλητισµός αποτελεί αναπόσπαστο τµήµα της προσωπικότητας καθενός και η σπουδαιότητά του είναι τόσο µεγάλη, που στο άρθρο 16 9 Συντ. κατοχυρώνεται ως θεσµός και τελεί υπό την προστασία και ανώτατη εποπτεία του Κράτους. Αποτελεί γεγονός µε ύψιστη κοινωνική σηµασία, που πλέον αποτελεί κρατική και διεθνή υπόθεση. Ως γεγονός, διαµορφώνει από µόνος του τους κανόνες του και συµβάλλει στο να προσδιοριστούν καλύτερα τα άλλα συνταγµατικά δικαιώµατα, την υλοποίηση των οποίων διευκολύνει. Η κρατική εξουσία οφείλει να λαµβάνει όλα τα µέτρα που τείνουν στην προστασία του αθλητισµού και να αποτρέπει κάθε κίνδυνο που αλλοιώνει το νόηµά του και τις ηθικές αρχές του. Μόνο έτσι µπορεί σίγουρα να εξασφαλισθεί η αθλητική δραστηριότητα, το δικαίωµα κάθε πολίτη σε αυτήν και τα όρια της διοικητικής εποπτείας και του ελέγχου, ώστε τούτο να µην αναιρείται και να µη συρρικνώνεται.- SUMMARY The sports constitute a part of personality of each one and his importance is so much big, that in article 16 9 of the Constitution sport is guaranteed as institution and takes place under the protection and maximum monitoring of State. It constitutes a fact of major social importance, which henceforth constitutes a governmental and international affair. As make, it shapes itself its rules and it contributes in the determination of the other constitutional rights, the concretisation of which it facilitates. The government owned power owes to take all the measures that tend in the protection of sports and to deter each danger that degrades its context and moral principles. Only thus the athletic activity can be ensured, the right of each citizen in this and the limits of administrative monitoring and control, in order that it is not reversed and it does not shrink. -