Πτυχιακή μελέτη με θέμα: Η επίδραση των χαρακτηριστικών του μαστιχοπαραγωγού στην παραγωγή και στην προώθηση της μαστίχας Χίου

Πτυχιακή μελέτη με θέμα: Η επίδραση των χαρακτηριστικών του μαστιχοπαραγωγού στην παραγωγή και στην προώθηση της μαστίχας Χίου Τριμελής Επιτροπή: Κωνσταντίνος Αποστολόπουλος, Καθηγητής Ελένη Θεοδωροπούλου, Λέκτορας Αναστάσιος Τσίτουρας, Λέκτορας Επιβλέπουσα καθηγήτρια: Ελένη Θεοδωροπούλου, Λέκτορας Ειρήνη Πιταούλη Α.Μ. 20045 Αθήνα 2004

ΧΙΟΣ Ωραίο νησί! Και λέγοντας μονάχα τ όνομά σου με περεχούν τ' ανθόνερα και τα ροδόσταμά σου. Γεμίζουν οι παλάμες μου με γιασεμιά ανθισμένα, σφαλούν απ τη μαστίχα σου τα μάτια μεθυσμένα. Γ. Δροσίνη

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Σελίδες Πρόλογος 1 Ι. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 3 ΙΙ. ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ 5 1. ΤΟ ΝΗΣΙ ΤΗΣ ΧΙΟΥ 5 1.1. Ιστορική αναδρομή για το νησί της Χίου 5 1.2. Γενικά στοιχεία για το νησί της Χίου 7 1.2.1. Πληθυσμός 7 1.2.2. Κλίμα 8 1.2.3. Γεωλογία 8 1.2.4. Οικονομία 8 1.3. Μοναδικότητα της μαστίχας 9 1.4. Μαστιχοχώρια 9 2. Η ΜΑΣΤΙΧΑ ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ 11 2.1. Η μαστίχα από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα 11 2.1.1. Αρχαιότητα 11 2.1.2. Αγία Γραφή 12 2.1.3. Ρωμαϊκή εποχή 13 2.1.4. Βυζαντινή Εποχή 13 2.1.5. Κυριαρχία Γενοβέζων 14 2.1.6. Τουρκοκρατία 15 2.1.7. Νεότερη Ελλάδα 16 2.2. Το μαστιχόδενδρο ή σχοίνος 17 2.2.1. Γενικά-Περιγραφή 17 2.2.2. Συστηματική κατάταξη 18 2.2.3. Κλώνοι-Παραλλαγές του μαστιχόδενδρου 18 2.2.4. Ετυμολογία 19 2.3. Η Καλλιέργεια του μαστιχόδενδρου 20 2.3.1. Φυτείες 20

2.3.2. Απόδοση 21 2.3.3. Πολλαπλασιασμός 21 2.3.4. Κλάδεμα 22 2.3.5. Λίπανση 22 2.3.6. Ποτίσματα 23 2.3.7. Ασθένειες 23 2.4. Η συγκομιδή της μαστίχας 25 2.4.1. Προκαταρκτικές εργασίες 25 2.4.2. Πρώτο κέντημα (ρήνιασμα) 26 2.4.3. Πρώτη συλλογή 26 2.4.4. Δεύτερο κέντημα (κεντιά) 26 2.4.5. Δεύτερο (τελικό) μάζεμα ή μάζεμα της κεντιάς 27 2.4.6. Εναλλακτικές μέθοδοι συλλογής 27 2.5.Κατεργασίες, είδη και χρήσεις της μαστίχας 28 2.5.1. Κατεργασίες της μαστίχας 28 2.5.1.1. Πρώτη κατεργασία 28 2.5.1.2. Δεύτερη ή εμπορική κατεργασία 29 2.5.2. Είδη μαστίχας 30 2.5.3. Χρήσεις της μαστίχας 31 2.5.4. Ευεργετικές επιδράσεις της μαστίχας στην υγεία 33 3. ΠΑΡΑΓΩΓΗ- ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ- ΕΜΠΟΡΙΟ- ΦΟΡΕΙΣ- ΠΡΟΪΟΝΤΑ 37 3.1. Η ιστορία παραγωγής της μαστίχας 37 3.2. Εμπόριο-Εξαγωγές 38 3.2.1. Το εμπόριο της μαστίχας διαχρονικά 38 3.2.2. Εξαγωγές 39 3.3. Τιμές και κρίση της μαστίχας στις διάφορες εποχές 40 3.4. Οι φορείς που προωθούν τη μαστίχα 41 3.4.1. Η Ένωση Μαστιχοπαραγωγών Χίου 41 3.4.1.1. Οι δραστηριότητες της επιχείρησης από την ίδρυσή της μέχρι σήμερα 42 3.4.1.2. Οργανωτική δομή της Ένωσης Μαστιχοπαραγωγών Χίου 43 3.4.1.3. Τεχνικά στοιχεία της επιχείρησης-περιγραφή της παραγωγικής διαδικασίας 46

3.4.1.4. Επιχορηγούμενα επενδυτικά ή ερευνητικά προγράμματα, στα οποία συμμετείχε η Ένωση Μαστιχοπαραγωγών Χίου 48 3.4.2. Μastic-spa 51 3.4.2.1. H ιστορία των Μastic-spa 51 3.4.2.2. Οι στόχοι της επιχείρησης 52 3.4.2.3. Το προϊόν 52 3.4.2.4. Τα καταστήματα 52 3.4.2.5. Η μέθοδος franchising της επιχείρησης 53 3.4.3. Τα προϊόντα της μαστίχας 54 3.4.3.1. Τα προϊόντα της Ένωσης Μαστιχοπαραγωγών Χίου 54 4. ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ 57 4.1. Γενικά στοιχεία για τους Αγροτικούς Συνεταιρισμούς και τις Ενώσεις Αγροτικών Συνεταιρισμών 57 4.1.1. Η οργάνωση και η λειτουργία των ΑΣΟ 57 4.1.2. Οι πρωτοβάθμιοι συνεταιρισμοί 58 4.1.3. Οι δευτεροβάθμιες ενώσεις συνεταιρισμών 60 4.1.4. Κεντρικές συνεταιριστικές οργανώσεις 60 4.1.5. Συνεταιριστικές εργασίες 61 4.1.6. Συγκέντρωση και κοινή διαχείριση των αγροτικών προϊόντων από τις συνεταιριστικές οργανώσεις 62 4.1.7. Η συνεταιριστική βιομηχανική επεξεργασία των αγροτικών προϊόντων 63 4.1.8. Ιστορική εξέλιξη των συνεταιρισμών στην Ευρώπη 63 4.1.9. Οι Συνεταιρισμοί στην Ελλάδα- Συνεταιριστική νομοθεσία 68 4.1.10. Διαρθρωτικά προβλήματα της ελληνικής γεωργίας 76 4.1.11. Ιδιαιτερότητες των νησιωτικών περιοχών 77 4.1.12. Η συνεταιριστική εκπαίδευση- επιμόρφωση 78 4.2. Οι Μικρομεσαίες Επιχειρήσεις 80 4.2.1. Ορισμός των Μικρομεσαίων Επιχειρήσεων 80 4.2.2. Η σημασία των Μικρομεσαίων επιχειρήσεων 81 4.2.3. Ο ρόλος των μικρομεσαίων επιχειρήσεων στην οικονομία και την απασχόληση 82

4.2.4. Ο ρόλος των μικρομεσαίων επιχειρήσεων στην ελληνική οικονομία 82 4.2.5. Ερευνητική και τεχνολογική δραστηριότητα 83 4.2.6. Τα προβλήματα των μικρομεσαίων επιχειρήσεων 84 4.2.7. Τα σημεία υπεροχής των μικρομεσαίων επιχειρήσεων 85 4.2.8. Η πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης απέναντι στις ΜΜΕ 86 4.2.9. Τα πιο σύγχρονα αποτελέσματα από έρευνες της Ε.Ε. για τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις για το 2002 87 4.2.10. Η ελληνική πολιτική απέναντι στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις 88 4.3. Μάρκετινγκ-Μάνατζμεντ 91 4.3.1. Στρατηγικές τιμολόγησης και προγράμματα 91 4.3.2. Καθορισμός της τιμής 92 4.3.3. Σχεδιασμός και μάνατζμεντ ολοκληρωμένων επικοινωνιών μάρκετινγκ 92 4.3.4. Κατάστρωση και μάνατζμεντ ενός διαφημιστικού προγράμματος 94 4.3.5. Απόφαση για τα διαφημιστικά μέσα 94 4.3.6. Αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας της διαφήμισης 96 4.3.7. Προώθηση των πωλήσεων 96 4.3.8. Αξιολόγηση των αποτελεσμάτων της προώθησης 97 4.3.9. Επιλογή και μάνατζμεντ των καναλιών μάρκετινγκ 98 4.3.10. Λειτουργίες του καναλιού μάρκετινγκ 99 4.3.11. Δυναμική του καναλιού 101 4.3.12. Κάθετα συστήματα μάρκετινγκ 101 4.3.13. Οριζόντια συστήματα μάρκετινγκ 102 4.3.14. Πολυκαναλικά συστήματα μάρκετινγκ 102 4.3.15. Πολιτικές Μάρκετινγκ για τη μαστίχα 102 ΙΙΙ. ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΠΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ 104 1. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ 104 1.1. Περιγραφή του ερωτηματολογίου 104 1.2. Μεθοδολογία 105 2. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΠΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ 106 2.1. Τα χαρακτηριστικά των μαστιχοπαραγωγών 106

2.1.1. Τα δημογραφικά χαρακτηριστικά των μαστιχοπαραγωγών 106 2.1.2. Τα εκπαιδευτικά χαρακτηριστικά των μαστιχοπαραγωγών 113 2.1.3. Τα επαγγελματικά χαρακτηριστικά των μαστιχοπαραγωγών 116 2.1.4. Τα οικονομικά χαρακτηριστικά των μαστιχοπαραγωγών 121 2.1.5. Τα χαρακτηριστικά των παιδιών των μαστιχοπαραγωγών 126 2.1.5.1. Η ηλικία των παιδιών των μαστιχοπαραγωγών 126 2.1.5.2. Το μορφωτικό επίπεδο των παιδιών των μαστιχοπαραγωγών 134 2.1.5.3. Άλλα χαρακτηριστικά σχετικά με τα παιδιά των μαστιχοπαραγωγών 143 2.1.6. Χαρακτηριστικά που έχουν σχέση με τους εργαζομένους της εκμετάλλευσης 150 2.1.7. Χαρακτηριστικά που έχουν σχέση με την καλλιέργεια της μαστίχας 158 2.1.8. Στοιχεία που έχουν σχέση με τις επιδοτήσεις και τις αποζημιώσεις 170 2.1.9. Χαρακτηριστικά που αναφέρονται στην εκμετάλλευση 173 2.1.10. Χαρακτηριστικά που έχουν σχέση με τον τζίρο της εκμετάλλευσης 175 2.1.11. Χαρακτηριστικά που έχουν σχέση με την εκμετάλλευση και κατά πόσο είναι ευχαριστημένοι από αυτή 178 2.1.12. Χαρακτηριστικά που έχουν σχέση με τους Συνεταιρισμούς και την Ένωση και η επεξεργασία που κάνουν οι παραγωγοί προτού παραδώσουν το προϊόν στους συνεταιρισμούς 184 2.1.13. Χαρακτηριστικά που έχουν σχέση με τη βελτίωση του εισοδήματος και του τρόπου ζωής των παραγωγών 193 3. ΈΛΕΓΧΟΙ ΥΠΟΘΕΣΕΩΝ ΚΑΙ ΠΙΝΑΚΕΣ ΔΙΠΛΗΣ ΕΙΣΟΔΟΥ 202 3.1. Θεωρητική προσέγγιση 202 3.2. Έλεγχοι υποθέσεων και πίνακες διπλής εισόδου για τους μαστιχαπαραγωγούς 203 3.2.1. Έλεγχοι υποθέσεων σχετικά με την επιθυμία του ιδιοκτήτη της εκμετάλλευσης να αλλάξει επάγγελμα 203 3.2.2. Έλεγχοι υποθέσεων σχετικά με την κύρια απασχόληση του ιδιοκτήτη της εκμετάλλευσης 208 3.2.3. Έλεγχοι υποθέσεων σχετικά με το εισόδημα του ιδιοκτήτη της εκμετάλλευσης από την κύρια απασχόληση 209

3.2.4. Έλεγχοι υποθέσεων σχετικά με την επιθυμία του ιδιοκτήτη της εκμετάλλευσης για την πραγματοποίηση επιμορφωτικών προγραμμάτων 211 3.2.5. Έλεγχοι υποθέσεων σχετικά με τη λήψη αποζημιώσεων σε περίπτωση καταστροφής της παραγωγής 220 3.2.6. Έλεγχοι υποθέσεων για τη σύζυγο του ιδιοκτήτη της εκμετάλλευσης 221 3.2.7. Έλεγχοι υποθέσεων σχετικά με τα παιδιά του ιδιοκτήτη 222 3.2.8. Έλεγχοι υποθέσεων για τα χρόνια λειτουργίας της εκμετάλλευσης 225 3.2.9. Έλεγχοι υποθέσεων για τα κιλά της μαστίχας 226 3.2.10. Έλεγχοι υποθέσεων για την έκταση 229 3.2.11. Έλεγχοι υποθέσεων σχετικά με τον τζίρο της εκμετάλλευσης 230 4. ΑΝΑΛΥΣΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ 231 IV. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ-ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ 238 V. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 250 Κατάλογος συντομογραφιών 255 VI. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 257 Παράρτημα 1: Πίνακες 258 Παράρτημα 2: Συνεντεύξεις 269 Παράρτημα 3: Ερωτηματολόγιο 296 Παράρτημα 4: Φωτογραφίες της μαστίχας 305

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΙΝΑΚΩΝ Σελίδες Πίνακας 1: Τα δημογραφικά χαρακτηριστικά των μαστιχοπαραγωγών 111 Πίνακας 2: Τα εκπαιδευτικά χαρακτηριστικά των μαστιχοπαραγωγών 115 Πίνακας 3: Τα επαγγελματικά χαρακτηριστικά των μαστιχοπαραγωγών 119 Πίνακας 4: Τα οικονομικά χαρακτηριστικά των μαστιχοπαραγωγών 125 Πίνακας 5: Η ηλικία των παιδιών των μαστιχοπαραγωγών 132 Πίνακας 6: Το μορφωτικό επίπεδο των παιδιών των μαστιχοπαραγωγών 140 Πίνακας 7: Άλλα χαρακτηριστικά σχετικά με τα παιδιά των μαστιχοπαραγωγών 149 Πίνακας 8.α: Χαρακτηριστικά που έχουν σχέση με τους εργαζομένους της εκμετάλλευσης 156 Πίνακας 8.β: Χαρακτηριστικά που έχουν σχέση με τους εργαζομένους της εκμετάλλευσης 156 Πίνακας 9.α: Χαρακτηριστικά που έχουν σχέση με την καλλιέργεια της μαστίχας 168 Πίνακας 9.β: Χαρακτηριστικά που έχουν σχέση με την καλλιέργεια της μαστίχας 168 Πίνακας 10: Στοιχεία που έχουν σχέση με τις επιδοτήσεις και τις αποζημιώσεις 172 Πίνακας 11.α: Χαρακτηριστικά που αναφέρονται στην εκμετάλλευση 174

Πίνακας 11.β: Χαρακτηριστικά που αναφέρονται στην εκμετάλλευση 174 Πίνακας 12.α: Χαρακτηριστικά που έχουν σχέση με τον τζίρο της εκμετάλλευσης 177 Πίνακας 12.β: Χαρακτηριστικά που έχουν σχέση με τον τζίρο της εκμετάλλευσης 177 Πίνακας 13: Χαρακτηριστικά που έχουν σχέση με την εκμετάλλευση και κατά πόσο είναι ευχαριστημένοι από αυτή 183 Πίνακας 14: Χαρακτηριστικά που έχουν σχέση με τους Συνεταιρισμούς και την Ένωση και η επεξεργασία που κάνουν οι παραγωγοί προτού παραδώσουν το προϊόν στους συνεταιρισμούς 191 Πίνακας 15: Χαρακτηριστικά που έχουν σχέση με τη βελτίωση του εισοδήματος και του τρόπου ζωής των παραγωγών 199

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΩΝ Σελίδες Διάγραμμα 1: Ποσοστά του φύλου του ιδιοκτήτη της εκμετάλλευσης 106 Διάγραμμα 2: Ποσοστά της ηλικίας του άνδρα 107 Διάγραμμα 3: Ποσοστά της ηλικίας της γυναίκας 107 Διάγραμμα 4: Ποσοστά για την οικογενειακή κατάσταση του ιδιοκτήτη της εκμετάλλευσης 108 Διάγραμμα 5: Ποσοστά για την ύπαρξη παιδιών στην οικογένεια 108 Διάγραμμα 6: Ποσοστά για τον αριθμό των παιδιών 109 Διάγραμμα 7: Ποσοστά για τον αριθμό των προστατευόμενων μελών 109 Διάγραμμα 8: Ποσοστά για τον αριθμό των συνεταίρων της εκμετάλλευσης 110 Διάγραμμα 9: Ποσοστά για το μορφωτικό επίπεδο του άνδρα 113 Διάγραμμα 10: Ποσοστά για το μορφωτικό επίπεδο της γυναίκας 114 Διάγραμμα 11: Ποσοστά για την πρώτη απασχόληση του ιδιοκτήτη της εκμετάλλευσης 116 Διάγραμμα 12: Ποσοστά για τη δεύτερη απασχόληση του ιδιοκτήτη της εκμετάλλευσης 117 Διάγραμμα 13: Ποσοστά για την τρίτη απασχόληση του ιδιοκτήτη της εκμετάλλευσης 118 Διάγραμμα 14: Ποσοστά για το εισόδημα από την πρώτη απασχόληση 121

Διάγραμμα 15: Ποσοστά για το εισόδημα από τη δεύτερη απασχόληση 122 Διάγραμμα 16: Ποσοστά για το εισόδημα από την τρίτη απασχόληση 123 Διάγραμμα 17: Ποσοστά για το συνολικό ετήσιο εισόδημα 124 Διάγραμμα 18: Ποσοστά για την ηλικία του πρώτου αγοριού 126 Διάγραμμα 19: Ποσοστά για την ηλικία του δεύτερου αγοριού 127 Διάγραμμα 20: Ποσοστά για την ηλικία του δεύτερου αγοριού 128 Διάγραμμα 21: Ποσοστά για την ηλικία του δεύτερου κοριτσιού 129 Διάγραμμα 22: Ποσοστά για την ηλικία του τρίτου αγοριού 130 Διάγραμμα 23: Ποσοστά για την ηλικία του τρίτου κοριτσιού 131 Διάγραμμα 24: Ποσοστά για το μορφωτικό επίπεδο του πρώτου αγοριού 134 Διάγραμμα 25: Ποσοστά για το μορφωτικό επίπεδο του πρώτου κοριτσιού 135 Διάγραμμα 26: Ποσοστά για το μορφωτικό επίπεδο του δεύτερου αγοριού 136 Διάγραμμα 27: Ποσοστά για το μορφωτικό επίπεδο του δεύτερου κοριτσιού 137 Διάγραμμα 28: Ποσοστά για το μορφωτικό επίπεδο του τρίτου αγοριού 138 Διάγραμμα 29: Ποσοστά για το μορφωτικό επίπεδο του τρίτου κοριτσιού 139 Διάγραμμα 30: Ποσοστά για τον αριθμό των παιδιών που απασχολούνται τώρα στην εκμετάλλευση 143

Διάγραμμα 31: Ποσοστά για τον αριθμό των παιδιών που πιθανόν θα απασχοληθούν μελλοντικά με την εκμετάλλευση 144 Διάγραμμα 32: Ποσοστά για το αν κατοικούν όλα τα μέλη της οικογένειας μαζί 145 Διάγραμμα 33: Ποσοστά για τους λόγους για τους οποίους τα μέλη της οικογένειας δεν κατοικούν μαζί 146 Διάγραμμα 34: Ποσοστά για το αν τα παιδιά θα συνεχίσουν την εκμετάλλευση 147 Διάγραμμα 35: Ποσοστά για τους λόγους για τους οποίους τα παιδιά δεν θα συνεχίσουν την εκμετάλλευση 148 Διάγραμμα 36: Ποσοστά για τα άτομα που προσλαμβάνονται 150 Διάγραμμα 37: Ποσοστά για την εποχή κατά την οποία προσλαμβάνουν έκτακτο εργατικό προσωπικό 151 Διάγραμμα 38: Ποσοστά για τις εργασίες για τις οποίες προσλαμβάνουν έκτακτο εργατικό προσωπικό 152 Διάγραμμα 39: Ποσοστά για το αν εργάζεται η σύζυγος στην εκμετάλλευση 153 Διάγραμμα 40: Ποσοστά για το αν εργάζονται αλλοδαποί στην εκμετάλλευση 153 Διάγραμμα 41: Ποσοστά για το αν εργάζονται συγγενείς στην Εκμετάλλευση 154

Διάγραμμα 42: Ποσοστά για το αν εργάζονται και άλλοι στην Εκμετάλλευση 154 Διάγραμμα 43: Ποσοστά για το αν θα ήθελαν να γίνονται επιμορφωτικά προγράμματα στους εργαζομένους της εκμετάλλευσης 155 Διάγραμμα 44: Ποσοστά για το αν χρησιμοποιούν κάποιο εξοπλισμό 160 Διάγραμμα 45: Ποσοστά για το αν πρέπει να ανανεώνεται ο εξοπλισμός 161 Διάγραμμα 46: Ποσοστά για τον κτιριακό εξοπλισμό 162 Διάγραμμα 47: Ποσοστά για τον μηχανολογικό εξοπλισμό 162 Διάγραμμα 48: Ποσοστά για τα εγγειοβελτιωτικά έργα 163 Διάγραμμα 49: Ποσοστά για τον εργαλειακό εξοπλισμό 163 Διάγραμμα 50: Ποσοστά για το αν χρησιμοποιούν κάποιο άλλο είδος εξοπλισμού 164 Διάγραμμα 51: Ποσοστά για τη χρησιμοποίηση του εξοπλισμού 164 Διάγραμμα 52: Ποσοστά για την ηλικία του εξοπλισμού 165 Διάγραμμα 53: Ποσοστά για το αν χρησιμοποιούν λιπάσματα 166 Διάγραμμα 54: Ποσοστά για το αν χρησιμοποιούν φάρμακα 166 Διάγραμμα 55: Ποσοστά για τον τρόπο συλλογής της μαστίχας 167 Διάγραμμα 56: Ποσοστά για τη λήψη επιδοτήσεων 170

Διάγραμμα 57: Ποσοστά για τη λήψη αποζημιώσεων 171 Διάγραμμα 58: Ποσοστά για το αν είναι ικανοποιημένοι από το ποσό της αποζημίωσης 171 Διάγραμμα 59: Ποσοστά για τη νομική μορφή της εκμετάλλευσης 173 Διάγραμμα 60: Ποσοστά για την πρώτη επιλογή σχετικά με την αύξηση του τζίρου της εκμετάλλευσης 175 Διάγραμμα 61: Ποσοστά για τη δεύτερη επιλογή σχετικά με την αύξηση του τζίρου της εκμετάλλευσης 176 Διάγραμμα 62: Ποσοστά για την τρίτη επιλογή σχετικά με την αύξηση του τζίρου της εκμετάλλευσης 176 Διάγραμμα 63: Ποσοστά για την πρώτη επιλογή του λόγου ασχολίας με τη συγκεκριμένη εκμετάλλευση 178 Διάγραμμα 64: Ποσοστά για τη δεύτερη επιλογή του λόγου ασχολίας με τη συγκεκριμένη εκμετάλλευση 179 Διάγραμμα 65: Ποσοστά για την τρίτη επιλογή του λόγου ασχολίας με τη συγκεκριμένη εκμετάλλευση 179 Διάγραμμα 66: Ποσοστά για το αν θα ήθελαν να αλλάξουν επάγγελμα 180 Διάγραμμα 67: Ποσοστά για την πρώτη επιλογή σχετικά με την αλλαγή επαγγέλματος 181 Διάγραμμα 68: Ποσοστά για τη δεύτερη επιλογή σχετικά με την αλλαγή επαγγέλματος 182

Διάγραμμα 69: Ποσοστά για την τρίτη επιλογή σχετικά με την αλλαγή επαγγέλματος 182 Διάγραμμα 70: Ποσοστά για το που πουλούν το προϊόν που παράγουν 184 Διάγραμμα 71: Ποσοστά για το αν θα έδιναν αλλού το προϊόν εκτός της ΕΜΧ 185 Διάγραμμα 72: Ποσοστά για το ποιος προσδιορίζει την τιμή του προϊόντος 185 Διάγραμμα 73: Ποσοστά για την πρώτη επιλογή σχετικά με τα κίνητρα των αγοραστών του προϊόντος 186 Διάγραμμα 74: Ποσοστά για τη δεύτερη επιλογή σχετικά με τα κίνητρα των αγοραστών του προϊόντος 187 Διάγραμμα 75: Ποσοστά για την τρίτη επιλογή σχετικά με τα κίνητρα των αγοραστών του προϊόντος 187 Διάγραμμα 76: Ποσοστά για την επεξεργασία που κάνουν οι παραγωγοί προτού πουλήσουν το προϊόν 188 Διάγραμμα 77: Ποσοστά για το αν είναι μέλη της ΕΜΧ 189 Διάγραμμα 78: Ποσοστά για το αν συμμετέχουν ενεργά στο συνεταιρισμό 190 Διάγραμμα 79: Ποσοστά για την πρώτη επιλογή σχετικά με τη βελτίωση του εισοδήματος των μαστιχοπαραγωγών 194 Διάγραμμα 80: Ποσοστά για τη δεύτερη επιλογή σχετικά με τη βελτίωση του εισοδήματος των μαστιχοπαραγωγών 194

Διάγραμμα 81: Ποσοστά για την τρίτη επιλογή σχετικά με τη βελτίωση του εισοδήματος των μαστιχοπαραγωγών 195 Διάγραμμα 82: Ποσοστά για την πρώτη επιλογή σχετικά με τη βελτίωση του τρόπου ζωής των μαστιχοπαραγωγών 196 Διάγραμμα 83: Ποσοστά για τη δεύτερη επιλογή σχετικά με τη βελτίωση του τρόπου ζωής των μαστιχοπαραγωγών 197 Διάγραμμα 84: Ποσοστά για την τρίτη επιλογή σχετικά με τη βελτίωση του τρόπου ζωής των μαστιχοπαραγωγών 198 Διάγραμμα 85: Διασπορά των κιλών της μαστίχας και του μέσου ετήσιου τζίρου της εκμετάλλευσης 227 Διάγραμμα 86: Διασπορά του αριθμού των μαστιχόδενδρων και των κιλών της μαστίχας που παράγονται 228 Διάγραμμα 87: Διασπορά του αριθμού των μαστιχόδενδρων και της έκτασης 229

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΙΝΑΚΩΝ ΔΙΠΛΗΣ ΕΙΣΟΔΟΥ Πίνακας διπλής εισόδου 1: Ηλικία του ιδιοκτήτη της εκμετάλλευσης, Σελίδες σε σχέση με την επιθυμία του να αλλάξει επάγγελμα 203 Πίνακας διπλής εισόδου 2: Μορφωτικό επίπεδο του ιδιοκτήτη της εκμετάλλευσης, σε σχέση με την επιθυμία του να αλλάξει επάγγελμα 204 Πίνακας διπλής εισόδου 3: Εισόδημα του ιδιοκτήτη από την κύρια απασχόληση, σε σχέση με την επιθυμία του να αλλάξει επάγγελμα 205 Πίνακας διπλής εισόδου 4: Εισόδημα του ιδιοκτήτη από την κύρια απασχόληση, σε σχέση με την επιλογή του για την κύρια απασχόληση 206 Πίνακας διπλής εισόδου 5: Μορφωτικό επίπεδο του ιδιοκτήτη της εκμετάλλευσης, σε σχέση με την πώληση του προϊόντος εκτός της Ένωσης Μαστιχοπαραγωγών Χίου 207 Πίνακας διπλής εισόδου 6: Εισόδημα του ιδιοκτήτη από την κύρια απασχόληση, σε σχέση με την οικογενειακή κατάσταση του ιδιοκτήτη 210 Πίνακας διπλής εισόδου 7: Η ύπαρξη παιδιών, σε σχέση με την επιθυμία του ιδιοκτήτη της εκμετάλλευσης για την πραγματοποίηση επιμορφωτικών προγραμμάτων 211 Πίνακας διπλής εισόδου 8: Φύλο του ιδιοκτήτη της εκμετάλλευσης, σε σχέση με την επιθυμία του για την πραγματοποίηση επιμορφωτικών προγραμμάτων 212 Πίνακας διπλής εισόδου 9: Αν ο ιδιοκτήτης της εκμετάλλευσης είναι μέλος της ΕΜΧ, σε σχέση με την επιθυμία του για την πραγματοποίηση επιμορφωτικών προγραμμάτων 213

Πίνακας διπλής εισόδου 10: Αν ο ιδιοκτήτης της εκμετάλλευσης είναι ενεργό ή ανενεργό μέλος του συνεταιρισμού, σε σχέση με την επιθυμία του για την πραγματοποίηση επιμορφωτικών προγραμμάτων 214 Πίνακας διπλής εισόδου 11: Οικογενειακή κατάσταση του ιδιοκτήτη, σε σχέση με την επιθυμία του για την πραγματοποίηση επιμορφωτικών προγραμμάτων 215 Πίνακας διπλής εισόδου 12: Ηλικία του ιδιοκτήτη, σε σχέση με το αν είναι ενεργό ή ανενεργό μέλος του συνεταιρισμού 216 Πίνακας διπλής εισόδου 13: Μορφωτικό επίπεδο του ιδιοκτήτη σε σχέση με το αν είναι ενεργό ή ανενεργό μέλος του συνεταιρισμού 217 Πίνακας διπλής εισόδου 14: Μορφωτικό επίπεδο του ιδιοκτήτη, σε σχέση με την επιθυμία του για την πραγματοποίηση επιμορφωτικών προγραμμάτων 218 Πίνακας διπλής εισόδου 15: Ηλικία του ιδιοκτήτη, σε σχέση με την επιθυμία του για την πραγματοποίηση επιμορφωτικών προγραμμάτων 219 Πίνακας διπλής εισόδου 16: Εισόδημα του ιδιοκτήτη, σε σχέση με την επιθυμία του για την πραγματοποίηση επιμορφωτικών προγραμμάτων 220 Πίνακας διπλής εισόδου 17: Μορφωτικό επίπεδο της συζύγου του ιδιοκτήτη της εκμετάλλευσης, σε σχέση με το αν η σύζυγος εργάζεται στην εκμετάλλευση 221 Πίνακας διπλής εισόδου 18: Ηλικία της πρώτης κόρης, σε σχέση με το αν τα παιδιά συνεχίσουν την εκμετάλλευση 222 Πίνακας διπλής εισόδου 19: Μορφωτικό επίπεδο της πρώτης κόρης του ιδιοκτήτη της εκμετάλλευσης, σε σχέση με το αν τα παιδιά συνεχίσουν την εκμετάλλευση 223

Πίνακας διπλής εισόδου 20: Ηλικία του πρώτου γιου, σε σχέση με το αν τα παιδιά συνεχίσουν την εκμετάλλευση 224 Πίνακας διπλής εισόδου 21: Μορφωτικό επίπεδο του πρώτου γιου του ιδιοκτήτη της εκμετάλλευσης, σε σχέση με το αν τα παιδιά συνεχίσουν την εκμετάλλευση 225 Πρόλογος Η παρούσα πτυχιακή μελέτη, με τίτλο η διαχείριση και η προώθηση της μαστίχας Χίου, εκπονήθηκε στα πλαίσια των προπτυχιακών μου σπουδών στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο. Στην απόφασή μου για την επιλογή του συγκεκριμένου θέματος, πολύ σημαντικό ρόλο έπαιξε η αγάπη μου για τον τόπο που γεννήθηκα και μεγάλωσα, το νησί της Χίου. Παράλληλα, η άγνοιά μου για το μοναδικό στον κόσμο προϊόν, που παράγεται στη Χίο, τη μαστίχα με ώθησε να ασχοληθώ με το θέμα αυτό. Η επιθυμία μου ήταν να αναδείξω το προϊόν αυτό, που είναι το σήμα κατατεθέν του νησιού μου. Κατά την πορεία της κατάρτισης της πτυχιακής μου μελέτης συνειδητοποίησα την αξία του συγκεκριμένου προϊόντος, που κατάφερε να κρατήσει ζωντανά τα Νοτιόχωρα σε δύσκολες ιστορικές περιόδους. Τέλος, αυτό που θέλω να τονίσω είναι ότι η καλλιέργεια της μαστίχας είναι μια ιδιαίτερα κοπιαστική εργασία και είναι ευχή όλων να γίνουν ευρέως γνωστές οι ευεργετικές επιδράσεις της μαστίχας, που έρχονται στο φως από τις επιστημονικές ανακαλύψεις, ώστε να αυξηθεί ακόμη περισσότερο η τιμή του προϊόντος και να ανταμειφθεί ο παραγωγός για τον κόπο του. Μη έχοντας κάποια ιδιαίτερη σχέση με τα Μαστιχοχώρια, συνάντησα αρκετές δυσκολίες στην επιτόπια έρευνα που πραγματοποιήθηκε με τη συλλογή ερωτηματολογίων, δεδομένου ότι σε κάποιες περιπτώσεις υπήρχε διστακτικότητα από τους μαστιχοπαραγωγούς, ιδιαίτερα από αυτούς που ήταν μεγάλης ηλικίας. Ωστόσο, η επιβράβευση του ερευνητή για την εργασία του, είναι η αναγνώριση από

ορισμένους ευαισθητοποιημένους και με ανοιχτά μυαλά μαστιχοπαραγωγούς, ότι η έρευνα από τα πανεπιστήμια μπορεί να βοηθήσει τον πρωτογενή χώρο του προϊόντος. Η μεγαλύτερη, όμως, ανταμοιβή είναι η εφαρμογή των ερευνητικών αποτελεσμάτων, εφόσον μπορούν να προσφέρουν έργο προς τη βιώσιμη ανάπτυξη των μαστιχοχωρίων και κατ επέκταση της Χίου. Θερμές ευχαριστίες πρέπει να εκφράσω προς την επιβλέπουσα καθηγήτρια κα Ε. Θεοδωροπούλου, για την καθοδήγησή της κατά τη διάρκεια του πονήματος αυτού, καθώς επίσης και προς τα υπόλοιπα μέλη της τριμελούς επιτροπής, τους κ.κ. Κ. Αποστολόπουλο και Α. Τσίτουρα. Ευχαριστώ, ακόμη, την κα Μ. Βαμβακάρη για την βοήθειά της στη στατιστική επεξεργασία της παρούσας έρευνας. Δεν πρέπει, επίσης να παραληφθεί, η βοήθεια και η συνεργασία των ατόμων που συμπλήρωσαν τα ερωτηματολόγια της έρευνας. Ευχαριστώ πολύ τους εργαζομένους της Ένωσης Μαστιχοπαραγωγών Χίου για τις συνεντεύξεις που μου παραχώρησαν και γενικότερα για τις πληροφορίες που μου έδωσαν σχετικά με τη μαστίχα. Τέλος, ευχαριστώ πολύ την οικογένεια μου για τη βοήθειά που μου προσέφερε για την ολοκλήρωση αυτού του πονήματος και κυρίως για τη στήριξη που μου παρείχε.

I. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παρούσα εργασία διερευνά το προφίλ του μαστιχοπαραγωγού και κατά πόσο τα χαρακτηριστικά του μαστιχοπαραγωγού επηρεάζουν την παραγωγή και την προώθηση της μαστίχα. Σχετικά με το προφίλ του μαστιχοπαραγωγού έχει εκπονηθεί και προηγούμενη πτυχιακή μελέτη. Αυτό που διαφοροποιεί τη συγκεκριμένη εργασία είναι ότι εμβαθύνουμε περισσότερο στο μάρκετινγκ των φορέων που ασχολούνται με τη μαστίχα, δηλαδή της Ένωσης Μαστιχοπαραγωγών Χίου με τα καταστήματα mastiha-shop, καθώς και τα καταστήματα mastic-spa. Στο θεωρητικό τμήμα της εργασίας αρχικά δίνονται κάποιες πληροφορίες για το νησί της Χίου, σχετικά με την οικονομία, τον πληθυσμό, καθώς επίσης και τις κλιματολογικές συνθήκες. Μάλιστα το κλίμα συνδέεται στενά με την μαστιχοκαλλιέργεια και η παραγωγή της ρητίνης του μαστιχόδενδρου, οφείλεται και σε κλιματολογικούς παράγοντες. Στη συνέχεια γίνεται μια ιστορική αναδρομή για την εξέλιξη της παραγωγής της μαστίχας από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα και διαπιστώνεται ότι η μαστίχα ήταν ένα γνωστό προϊόν από πολύ παλιά και είχε αρκετές χρήσεις, ανάμεσα στις οποίες συμπεριλαμβάνεται η χρήση στην ιατρική, τη μαγειρική και άλλες. Στα επόμενα κεφάλαια, αφού γίνει περιγραφή του μαστιχόδενδρου και των κλώνων του, γίνεται εκτενής αναφορά στον τρόπο της καλλιέργειας του μαστιχόδενδρου, καθώς και στις εργασίες που χρειάζεται να γίνουν μέχρι τη συγκομιδή της μαστίχας. Αρχικά γίνεται το κέντημα του δένδρου και στη συνέχεια όταν πλέον έχει πήξει η ρητίνη, γίνεται η συλλογή του μαστιχιού, από τους παραγωγούς. Η μαστίχα στη συνέχεια μεταφέρεται στους συνεταιρισμούς και μετά πηγαίνει στην Ένωση Μαστιχοπαραγωγών Χίου, όπου πραγματοποιούνται διάφορες κατεργασίες για τον καθαρισμό του προϊόντος. Ακολουθεί το τρίτο κεφάλαιο όπου επισημαίνονται διάφορα στοιχεία σχετικά με το εμπόριο της μαστίχας, τις εξαγωγές, καθώς και τους φορείς που προωθούν το προϊόν, δηλαδή την Ένωση Μαστιχοπαραγωγών, με τα καταστήματα mastiha-shop και τα καταστήματα masticspa. Στη συνέχεια επισημαίνονται ορισμένα γενικά στοιχεία σχετικά με τους Αγροτικούς Συνεταιρισμούς και τις Ενώσεις των Αγροτικών Συνεταιρισμών, για να καταλάβουμε καλύτερα το γενικό πλαίσιο κάτω από το οποίο κινούνται όλοι οι συνεταιρισμοί. Γίνεται ακόμη εκτενής αναφορά στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις, αφού οι εκμεταλλεύσεις των μαστιχοπαραγωγών ανήκουν στην κατηγορία των πολύ μικρών επιχειρήσεων με αριθμό εργαζομένων μικρότερο των 10 ατόμων. Στο τέλος

του τέταρτου κεφαλαίου γίνεται αναφορά σε κάποια γενικά στοιχεία που αφορούν το μάρκετινγκ και το μάνατζμεντ, δεδομένου ότι στον τομέα της προώθησης της μαστίχας μπορούν να γίνουν ακόμη αρκετά βήματα για την καλύτερη ανάδειξη αυτού του μοναδικού θαύματος της χιώτικης φύσης. Επισημαίνονται ακόμη κάποια στοιχεία που έχουν σχέση με τις ευεργετικές επιδράσεις της μαστίχας στην υγεία, για τις οποίες πραγματοποιούνται αρκετές έρευνες στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Ακολουθεί η επιτόπια έρευνα στην οποία αναλύονται τα δημογραφικά, εκπαιδευτικά, επαγγελματικά και οικονομικά χαρακτηριστικά των μαστιχοπαραγωγών, για τα οποία δίνονται και τα ανάλογα ποσοστά. Εκτός από τα χαρακτηριστικά των μαστιχοπαραγωγών επισημαίνονται και τα χαρακτηριστικά που αφορούν τα παιδιά των μαστιχοπαραγωγών, για τα οποία μας ενδιαφέρει ιδιαίτερα να δούμε κατά πόσο θα συνεχίσουν το συγκεκριμένο επάγγελμα στο μέλλον. Από την έρευνα διεξάγονται ακόμη και διάφορα συμπεράσματα που αφορούν τους εργαζομένους της εκμετάλλευσης, καθώς και στοιχεία που αφορούν τις εργασίες για τις οποίες προσλαμβάνουν έκτακτο εργατικό προσωπικό. Στη συνέχεια ζητήθηκε από τους παραγωγούς να απαντήσουν σε κάποιες ερωτήσεις που έχουν σχέση με τον εξοπλισμό που χρησιμοποιούν για την καλλιέργεια της μαστίχας. Επιπλέον, οι ερωτώμενοι απάντησαν σε ερωτήσεις που αφορούν τα οικονομικά στοιχεία της εκμετάλλευσής τους, όπως για παράδειγμα ο τζίρος και το κόστος. Παρακάτω μας ενδιαφέρει να διαπιστώσουμε τους λόγους της ασχολίας τους με τη συγκεκριμένη εκμετάλλευση, καθώς και αν είναι ευχαριστημένοι από το επάγγελμα που ασκούν. Αναφέρονται ακόμη κάποια στοιχεία που αφορούν τους συνεταιρισμούς και την Ένωση Μαστιχοπαραγωγών Χίου και τέλος ορισμένες από τις πιο σημαντικές ερωτήσεις στις οποίες απάντησαν οι αγρότες είναι αυτές που σχετίζονται με τη βελτίωση του εισοδήματός τους, αλλά και με τον τρόπο ζωής τους. Οι ερωτήσεις που έχουν σχέση με το εισόδημα και τον τρόπο ζωής, μας ενδιαφέρουν ιδιαίτερα, γιατί αποτελούν τρόπους για τη συγκράτηση των αγροτών στην ύπαιθρο και συμβάλλουν στην διατήρηση του αγροτικού επαγγέλματος. Πραγματοποιήθηκαν επιπλέον οι ανάλογες συσχετίσεις και έγινε λήψη συνεντεύξεων από τους εργαζομένους της Ένωσης Μαστιχοπαραγωγών Χίου και τους εργαζομένους των καταστημάτων mastic-spa.

ΙΙ. ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ 1. ΤΟ ΝΗΣΙ ΤΗΣ ΧΙΟΥ 1.1. Ιστορική αναδρομή για το νησί της Χίου Οικιστής και πρώτος βασιλιάς της Χίου κατά την παράδοση υπήρξε ο Οινοπίωνας, γιος του Διονύσου και της Αριάδνης που ήρθε από την Κρήτη και δίδαξε στους κατοίκους την αμπελουργία. Η κόρη του Οινοπίωνα, η νύμφη Χίονη, έδωσε το όνομα Χίος στο νησί. Κατά τον Ίωνα όμως ονομάστηκε έτσι από το Χίο, το γιο του Ποσειδώνα, που όταν γεννήθηκε έπεσε πολύ χιόνι. Σύμφωνα με την τρίτη εκδοχή, το όνομα Χίος το έδωσαν οι Φοίνικες και σημαίνει στη συριακή γλώσσα μαστίχα. Κατά καιρούς το νησί αναφέρεται και με άλλα ονόματα που όμως δεν επικράτησαν. Τα αρχαιολογικά ευρήματα στο Άγιο Γάλας και στο Εμπορειό, αποδεικνύουν ότι το νησί κατοικείται από το 6000 π.χ. Οι πόλεμοι και οι σεισμοί όμως συνέβαλλαν στον αφανισμό και έτσι από την αρχαία Χίο των Ιωνικών πόλεων, σήμερα σχεδόν τίποτα δεν είναι ορατό. Η Χίος ανήκε στην Ιωνική δωδεκάπολη. Πολύ γρήγορα το νησί αναπτύχθηκε και ισχυροποιήθηκε με κέντρο την πόλη της Χίου. Η θέση του στο δρόμο προς τον Εύξεινο Πόντο και προς τη Μεσόγειο, ανέδειξε τη Χίο σε μια από τις κυρίαρχες πόλεις των θαλασσών. Τα πλοία της όργωναν τις θάλασσες και τα χιακά αγγεία και νομίσματα συναντώνται σ ολόκληρη τη Μεσόγειο. Μεγάλα κέρδη απέφερε το διαμετακομιστικό εμπόριο. Εκτός από τη μοναδική μαστίχα, πηγή πλούτου και δόξας ήταν το κρασί, ο γνωστός Χίος οίνος, που υπήρξε ονομαστός για την εξαιρετική ποιότητα και την πανάκριβη τιμή του (www.alithia.gr). Η Χίος σε αντίθεση με άλλες περιοχές, δεν δημιούργησε αποικίες αλλά εμπορικούς σταθμούς σε διάφορα κομβικά σημεία στα οποία προωθούσε τα προϊόντα της (www.chios.gr). Ίσως από τα μέσα του 7 ου αιώνα οι Χιώτες είχαν εδραιώσει μια τυπική μορφή της ελληνικής πόλης- κράτους με πολιτική σταθερότητα, πλούτη και ευημερία. Φυσικό επακόλουθο των ευνοϊκών πολιτικών και οικονομικών συνθηκών ήταν η άνθιση των γραμμάτων, αφού η Χίος διεκδικεί την πατρότητα του κορυφαίου των ποιητών, του Ομήρου. Η μακρά αυτή περίοδος της ακμής της Χίου διακόπηκε από τους Πέρσες. Επί Δαρείου, εγκατέστησαν τυράννους στις Ιωνικές πόλεις, ο δε τύραννος της Χίου υπήρξε από τους απεχθέστερους. Μετά τις νίκες των Ελλήνων στα Μηδικά η Χίος ανεξάρτητη και αυτόνομη περιήλθε στην αθηναϊκή συμμαχία και μέχρι τον Πελοποννησιακό πόλεμο

ακολούθησε μια πενηντάχρονη περίοδος ειρήνης και ανάπτυξης. Πλούτη συνέρεαν στο νησί με αποτέλεσμα την πολυτέλεια που έφτανε ως την υπερβολή. Ο Θουκυδίδης χαρακτηρίζει τους Χιώτες ως τους πλουσιοτάτους των Ελλήνων και επαινεί την ευνομία της Χίου (www.alithia.gr). Ο Πελοποννησιακός πόλεμος βρήκε τους Χιώτες να πολεμούν στο πλευρό των Αθηναίων μέχρι την καταστροφή της Σικελίας οπότε και στρέφονται στο πλευρό των Σπαρτιατών (www.chios.gr). Η Σπάρτη όμως διέταξε να μην έχει καράβια η Χίος, οπότε μετά το 394 μ.χ. προσχωρούν στη νέα Αθηναϊκή συμμαχία (www.alithia.gr). Κατά τα χρόνια του Μεγάλου Αλεξάνδρου, στη Χίο υπήρχε Μακεδονική φρουρά. Μετά το θάνατο του όμως ακολούθησαν οι διάδοχοί του και ξεκίνησε μια περίοδος παρακμής για το νησί. Στη συνέχεια οι Χιώτες συμμάχησαν με τους Ρωμαίους, απολαμβάνοντας στην αρχή κάποια προνόμια (www.chios.gr). Η φιλία όμως των Χίων προς τους Ρωμαίους υπήρξε μοιραία κατά τους Μιθριδατικούς πολέμους, όπου ο στρατηγός του Μιθριδάτη κατέστρεψε τη Χίο (www.alithia.gr). Η παράδοση λέει ότι το 250 μ.χ. οι Ρωμαίοι θέλησαν να αναγκάσουν τον Άγιο Ισίδωρο να αλλαξοπιστήσει. Τον βασάνισαν λοιπόν και πέταξαν το ματωμένο σώμα του κάτω από ένα σχίνο, κάπου στη νότια Χίο. Ο σχίνος λυπήθηκε πολύ για το βασανιστήριο του αγίου και δάκρυσε. Τα δάκρυα του ευωδίαζαν και έτσι δημιουργήθηκε η μαστίχα (www.in.gr). Κατά τους πρώτους Βυζαντινούς αιώνες, όπως δείχνουν οι περιορισμένες πηγές πρέπει να υπήρχε στη Χίο ακμή, στην οποία συντελούσαν η γεωγραφική της θέση, που αναβαθμίστηκε με τη μεταφορά της πρωτεύουσας στην Κωνσταντινούπολη, η γεωργική παραγωγή και η βιοτεχνική παράδοση. Στα μέσα του 11 ου αιώνα χτίστηκε η Νέα Μονή, η οποία εκτός από θρησκευτικό κέντρο έπαιξε πολύ σημαντικό ρόλο στην οικονομική ζωή του νησιού. Η κατάληψη της Χίου από τους Γενουάτες το 1346 εγκαινίασε μια νέα εποχή (www.alithia.gr). Η Χίος ευημερούσε κατά την περίοδο της Γενουατοκρατίας. Το εμπόριο οργανώνεται από τη Μαόνα, μια εμπορική εταιρεία των Γενουατών και οι κατακτητές, αν και καταπίεζαν τους ντόπιους, καταφέρνουν να οργανώσουν το εμπόριο της μαστίχας και των υπολοίπων προϊόντων της Χίου. Τέλος, εισάγουν στο νησί την καλλιέργεια των εσπεριδοειδών (www.chios.gr). Το 1566 κατακτούν το νησί οι Τούρκοι. Η τουρκική κατοχή στο νησί διήρκεσε για 350 χρόνια. Οι Τούρκοι παραχώρησαν στους Χίους πολλά προνόμια,

θρησκευτικά και πολιτικά. Έτσι, σε αντίθεση με την υπόλοιπη Ελλάδα, το νησί την περίοδο αυτή ευημερεί. Η οικονομία ακμάζει καθώς και οι τέχνες και τα γράμματα. Η ακμή σταματά το 1822 όταν το νησί επαναστάτησε και οι Τούρκοι κατέσφαξαν τον πληθυσμό. Παρά το εντυπωσιακό τόλμημα του Ψαριανού Κωνσταντίνου Κανάρη, με την ανατίναξη της Τουρκικής ναυαρχίδας τον ίδιο χρόνο της σφαγής η Χίος προσπαθεί να ανασυγκροτήσει την οικονομία της. Για μια ακόμη φορά η οικονομική και πολιτιστική παράδοση του τόπου ανακόπτεται από τον καταστρεπτικό σεισμό του 1881, που μεταβάλλει τα πάντα σε ερείπια. Κατά τους Βαλκανικός αγώνες στις 11 Νοεμβρίου του 1912, η Χίος τελικά ελευθερώνεται και ενώνεται με την Ελλάδα. Την κατοχή γνώρισε ξανά η Χίος στις 4 Μαΐου του 1941 όταν καταλήφθηκε από τους Γερμανούς. Η γερμανική κατοχή τερματίστηκε στις 10 Σεπτεμβρίου 1944 και στη διάρκειά της σημειώθηκαν ηρωικές πράξεις αντίστασης από μέρους των Χιωτών (www.alithia.gr). 1.2. Γενικά στοιχεία για το νησί της Χίου Ο νομός Χίου έχει έκταση 904 τετραγωνικά χιλιόμετρα και πληθυσμό 52.184 κατοίκους. Αποτελείται από τα νησιά Χίο, Ψαρά και Οινούσες και είναι το πέμπτο σε μέγεθος ελληνικό νησί. Η Χίος ανήκει στα νησιά του βορειοανατολικού Αιγαίου. Ο νομός Χίου αποτελείται από 10 δήμους, ένας από τους οποίους είναι ο δήμος Μαστιχοχωρίων (www.alithia.gr). 1.2.1. Πληθυσμός Ο πληθυσμός του νομού Χίου παρουσιάζει μια συνεχή κάμψη τα τελευταία χρόνια που οφείλεται στη μετανάστευση και στη συγκέντρωση στα αστικά κέντρα (www.alithia.gr). Σύμφωνα με την απογραφή του 2001 ο πληθυσμός του νομού Χίου είναι 53.408 κάτοικοι. Αναφορικά με τα χωριά στα οποία φύεται η μαστίχα, τα περισσότερα ανήκουν στο δήμο Μαστιχοχωρίων, ο οποίος έχει πληθυσμό 4744 κάτοικους. Στο δήμο Μαστιχοχωρίων ανήκουν το Πυργί, τα Αρμόλια, η Βέσσα, η Ελάτα, η Καλαμωτή, το Λιθί, τα Μεστά και τα Πατρικά. Επίσης αρκετά μαστιχοχώρια συμπεριλαμβάνονται στο δήμο Ιωνίας, ο οποίος αποτελείται από 4650 κατοίκους (ΕΣΥΕ, 2004).

1.2.2. Κλίμα Το κλίμα της Χίου είναι εύκρατο μεσογειακό, με θερμοκρασίες που το χειμώνα σπάνια φτάνουν τους 2-3 o C κάτω από το μηδέν ενώ το καλοκαίρι δύσκολα ξεπερνούν τους 44 o C (Σαββίδης, 2000). 1.2.3. Γεωλογία Οι κυριότεροι γεωλογικοί σχηματισμοί της νήσου έχουν ηφαιστειογενή και ασβεστολιθική προέλευση. Το έδαφος στο οποίο καλλιεργείται το μαστιχόδενδρο είναι πετρώδες και ασβεστολιθικό. Τα εδάφη αυτά ευνοούν την ανάπτυξη του μαστιχόδενδρου, άλλωστε οι εδαφικές απαιτήσεις του δένδρου δεν είναι μεγάλες. Αντίθετα σε εδάφη με μεγάλη υγρασία δυσχεραίνεται η ανάπτυξη του, γιατί εμποδίζεται ο αερισμός των ριζών του (Σαββίδης, 2000). 1.2.4. Οικονομία Στην οικονομική διάρθρωση της Χίου βασικό ρόλο παίζει η ναυτιλία. Ενώ η γεωργία και η κτηνοτροφία συνεχώς περιορίζεται, η ναυτιλία απασχολεί το 1/3 των εργαζομένων. Η ναυτιλία εξασφαλίζει τα ¾ του εισαγόμενου συναλλάγματος. Οι βιομηχανίες από την άλλη, οι οποίες απασχολούν το 8% του ενεργού πληθυσμού, έχουν εκλείψει, ενώ οι εναπομένουσες βιοτεχνίες ασχολιούνται με την παραγωγή γλυκών κουταλιού. Τα γλυκά που κατασκευάζουν είναι ονομαστά και έχουν μοναδική γεύση. Τα τελευταία χρόνια σημαντικό ρόλο στην οικονομία του νησιού παίζουν οι ιχθυοκαλλιέργειες. Εκμεταλλεύσιμα κοιτάσματα αντιμονίου υπάρχουν στο χωριό Κέραμος και θειοσιδηρούχες ιαματικές πηγές στο χωριό Αγιάσματα. Κύριο λιμάνι είναι το λιμάνι της πόλεως της Χίου, ενώ δευτερεύουσα σημασία έχουν τα λιμάνια Λαγκάδας, Μαρμάρου και Μεστών. Ένα από τα κυριότερα αγροτικά προϊόντα του νησιού είναι η μαστίχα, η οποία είναι ξακουστή σ ολόκληρο τον κόσμο για το άρωμά της και τη μοναδικότητα της (www.alithia.gr). Η μαστίχα διαδραμάτισε και εξακολουθεί να διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην οικονομική και κοινωνική ιστορία του τόπου (www.chios.gr).

1.3. Μοναδικότητα της μαστίχας Η καλλιέργεια του μαστιχόδενδρου ήταν πάντα στενά συνδεδεμένη με το νησί της Χίου. Δημιουργεί έκπληξη το γεγονός ότι δεν υπήρξε επιτυχής ανάπτυξη της μαστίχας πουθενά αλλού. Για παράδειγμα στη χερσόνησο του Τσεσμέ οι συνθήκες είναι ιδανικές για το μαστιχόδενδρο, όμως απέτυχε η προσπάθεια μεταφοράς του. Αναφέρονται αποτυχημένες προσπάθειες να μεταφερθεί η καλλιέργεια του μαστιχόδενδρου στην Αττική και σε άλλα νησιά του Αιγαίου αλλά απέτυχαν κι αυτές. Ορισμένοι ερευνητές αναφέρουν ότι είδαν το συγκεκριμένο δένδρο σε ιδιωτικό κήπο στη Λεμεσό της Κύπρου, όπου μεταφέρθηκε εκεί από το νησί της Χίου. Από όλα όμως τα διαθέσιμα στοιχεία δεν γνωρίζουμε να υπήρξε ποτέ φυτεία στην Κύπρο που να παρήγαγε μαστίχα. Νεότεροι ερευνητές δηλώνουν ότι από την Pistacia lentiscus που φύεται στην Κύπρο ο κορμός, τα κλαδιά και οι ρίζες αξιοποιούνται ως καύσιμη ύλη και καμία αναφορά δεν γίνεται για παραγωγή μαστίχας. Στο ίδιο το νησί της Χίου η καλλιέργεια είναι δυνατή μόνο στο νότιο τμήμα, το οποίο είναι ιδιαίτερα ξηρό και θερμό. Προσπάθειες να επεκταθεί η καλλιέργεια πέρα από το όριο αυτό απέτυχαν. Η αιτία γι αυτή μοναδικότητα, πιθανόν να οφείλεται εκτός από τη μακρόχρονη παράδοση και σε κάποια εδαφολογικά και κλιματολογικά στοιχεία, τα οποία ευνοούν την καλλιέργεια του μαστιχόδενδρου μόνο στη Χίο και στο συγκεκριμένο τμήμα της (Σαββίδης, 2000). 1.4. Μαστιχοχώρια Τα μαστιχόδενδρα καλλιεργούνται σε 24 χωριά στη νότια Χίο. Παλαιότερα τα χωριά αυτά υπολογίζονταν σε 21. Τα μαστιχόχωρα αρχίζουν από την παραλιακή ανατολική πλευρά και καταλήγουν στη δυτική. Τα 24 μαστιχοχώρια είναι τα παρακάτω: Καλλιμασιά, Καταρράκτης, Νένητα, Φλάτσια, Βουνό, Κοινή, Παγίδα, Έξω Διδύμα, Μέσα Διδύμα, Μυρμήγκι, Θολό Ποτάμι, Άγιος Γεώργιος Συκούσης, Πατρικά, Καλαμωτή, Αρμόλια, Πυργί, Ολύμποι, Μεστά, Ελάτα, Βέσσα, Λιθί, Βαβύλοι, Νεοχώρι και Θυμιανά (Σαββίδης, 2000). Στα χωριά αυτά δραστηριοποιούνται 20 συνεταιρισμοί μαστιχοπαραγωγών (ΕΝΑ Χίου, 2003). Όπως επισημάνθηκε και παραπάνω, σύμφωνα με την παράδοση στην περιοχή αυτή μαρτύρησε από τους Ρωμαίους ο Άγιος Ισίδωρος, το 255 μ.χ. Το έκκριμα του σχίνου είναι τα δάκρυα του δένδρου που έζησε αυτό το μαρτύριο. Βέβαια πρέπει να αναφερθεί ότι η παραγωγή της μαστίχας ήταν γνωστή από την αρχαιότητα, οπότε η

σύνδεση της με το μαρτύριο του Αγίου Ισιδώρου αποτελεί απλά τη Χριστιανική εκδοχή αυτού του φαινομένου. Σύμφωνα με παλαιότερες αναφορές, η ιδιαιτερότητα των χωριών αυτών απεδίδετο, σε υποθαλάσσια ηφαίστεια της περιοχής αλλά και σε κλιματολογικές συνθήκες (Σαββίδης, 2000). Στα προηγούμενα έγινε μια ιστορική αναδρομή για το νησί της Χίου και αναφέρθηκαν κάποια γενικά στοιχεία για τον πληθυσμό, το κλίμα, τη γεωλογία και την οικονομία του νησιού. Επίσης έγινε μια πρώτη επισήμανση για τη μοναδικότητα αυτού του νησιού, την οποία δίνει η μαστίχα και αναφέρθηκαν διάφορα βασικά στοιχεία για τα χωριά στα οποία καλλιεργείται. Ορισμένα μάλιστα από τα χωριά αυτά είναι μοναδικά στον κόσμο όχι μόνο για τη μαστίχα, αλλά και για την αρχιτεκτονική τους, όπως το Πυργί και τα Μεστά. Στη συνέχεια ακολουθεί μια ιστορική αναδρομή για την πορεία της μαστίχας στις διάφορες εποχές.

2. Η ΜΑΣΤΙΧΑ ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ 2.1. Η μαστίχα από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα 2.1.1. Αρχαιότητα Οι αρχαιότερες πληροφορίες για το μαστιχόδενδρο και τη μαστίχα προέρχονται από τον Ηρόδοτο, ο οποίος κατά τον 5 ο αιώνα π.χ. αναφέρει ότι στην αρχαία Ελλάδα, μασούσαν το αποξηραμένο ρητινώδες υγρό που ρέει από το φλοιό του μαστιχόδενδρου. Επίσης, ο Ιπποκράτης, ο Θεόφραστος, ο Διοσκουρίδης, ο Πλίνιος και ο Γαληνός αναφέρονται στη μαστίχα, την οποία αποκαλούν σχινική ρητίνη. Ήδη στην κλασική Ελλάδα, όταν η περιποίηση των δοντιών δεν ήταν ακόμα γνωστή, τα νέα κορίτσια μασούσαν μαστίχα, ώστε να αποκτούν ευχάριστη και δροσερή αναπνοή. Από το 10 ο αιώνα π.χ. και μετά η χρήση της μαστίχας διαδόθηκε ευρύτατα και όλοι όσοι επισκέπτονταν τη Χίο έκαναν αναφορά στις καλλιέργειες των μαστιχόδενδρων (Σαββίδης, 2000). Ο πατέρας της ιατρικής, ο Ιπποκράτης, συνιστά τη μαστίχα ως θεραπευτικό μέσο. Ο Γαληνός, ο οποίος ήταν γιατρός από την Πέργαμο, είχε συστήσει μια συνταγή με μαστίχα Χίου ενάντια στα δαγκώματα φιδιών (Περίκος, 1995 και Σαββίδης, 2000). Ο Διοσκουρίδης που θεωρείται ο πατέρας της φαρμακολογίας, ο οποίος ήταν ιατρός και βοτανολόγος και διατηρούσε φαρμακείο για 35 χρόνια, είχε τονίσει ότι η μαστίχα είναι ευεργετική στη δυσπεψία, στην αναπαραγωγή του αίματος, στο χρόνιο βήχα, ενώ δρά και ως ηρεμιστικό φάρμακο. Το μάσημα της μαστίχας εκτός από τη στοματική υγιεινή και την ευχάριστη αναπνοή, τονώνει τις φωνητικές χορδές. Ο Διοσκουρίδης επισημαίνει επιπλέον, τις θεραπευτικές ιδιότητες του μαστιχελαίου, για το οποίο αναφέρει ότι χρησιμεύει για τις παθήσεις της μήτρας ως ήπιο θερμαντικό, στυπτικό και μαλακτικό. Θεραπεύει τα καρκινώματα που εμφανίζονται στο στομάχι, τις κοιλιακές και δυσεντερικές παθήσεις, καθαρίζει το πρόσωπο και του δίνει ωραίο χρώμα. Μάλιστα σύμφωνα με το Διοσκουρίδη, η καλύτερη ποιότητα μαστιχελαίου παρασκευάζεται στη Νήσο Χίο. Κατά τον Πλίνιο μαστίχη παραγόταν και στην Ινδία και στην Αραβία, αλλά η πιο φημισμένη ήταν αυτή της Χίου. Έτσι ήδη από εκείνη την εποχή είχε τόσο μεγάλη αξία που άξιζε τη νοθεία. Επίσης ο Πλίνιος αναφέρει ότι μόνο στο νότιο τμήμα της Χίου, το οποίο απέχει 8 ώρες από την πόλη της Χίου, καλλιεργείται το μαστιχόδενδρο. Ο Πλίνιος ήταν συλλέκτης βοτάνων και έγραψε τη Φυσική Ιστορία, ένα έργο 37 τόμων.

Από πληροφορίες του Ηρόδοτου και του Διόδωρου από τη Σικελία η μαστίχα ήταν ένα από τα υλικά ταρίχευσης του ανθρώπινου σώματος. Σε μούμιες που βρέθηκαν στην αρχαία Καρχηδόνα, έγιναν αναλύσεις στο υλικό ταρίχευσης και οι αναλογίες των συστατικών που βρέθηκαν ήταν αντίστοιχες με αυτές της μαστίχας. Έτσι πιστεύεται ότι η μαστίχα αντιπροσώπευε το κύριο συστατικό στο μίγμα ταρίχευσης μαζί με άλλα όπως το Μύρο. Σε άλλη μούμια οι αναλύσεις έδειξαν μια ανάμειξη της μαστίχας με ρητίνη κωνοφόρων. Οι αρχαίοι συγγραφείς για τους οποίους έγινε λόγος παραπάνω αναφέρουν παράλληλα με τη μαστίχα Χίου παρόμοια κατώτερης ποιότητας, που παράγεται στην Αίγυπτο. Παρόλο που η μαστίχα είναι γνωστή από αρχαιοτάτων χρόνων δεν είναι απόλυτα εξακριβωμένο εάν καλλιεργήθηκε για πρώτη φορά στη Χϊο. Υπάρχουν αναφορές για παραγωγή μαστίχης πριν μερικούς αιώνες στην περιοχή μεταξύ Οθωμανικής αυτοκρατορίας και Περσίας, δηλαδή στο σημερινό Κουρδιστάν. Δεν είναι όμως απόλυτα εξακριβωμένο αν πρόκειται για το ίδιο είδος δένδρου. Το γεγονός ότι δεν βρέθηκε να καλλιεργείται συστηματικά μέχρι σήμερα πουθενά αλλού είναι αρκετό για να πιστοποιηθεί ότι η πατρίδα του μαστιχόδενδρου είναι η νήσος Χίος. Μάλιστα, η ηλικία απολιθωμένων φύλλων μαστιχόδενδρου που βρέθηκαν στη Χίο υπολογίστηκε στα έξι εκατομμύρια χρόνια. 2.1.2. Αγία Γραφή Στην Αγία Γραφή παρόλο που δεν αναφέρεται παραγωγή μαστίχας, το μαστιχόδενδρο Pistacia lentiscus αναφέρεται μια φορά με το όνομα σχίνος στο διδακτικό βιβλίο του προφήτη Δανιήλ. Στην Αγία Γραφή επισημαίνονται και άλλα ονόματα φυτικών ειδών όπως: elah, elon, el, alah και allon τα οποία προέρχονται από το εβραϊκό el που σημαίνει θεός και ταυτίζεται με τη δύναμη και τη ρωμαλεότητα. Αυτά μεταφράστηκαν στην αρχαία ελληνική ως δρυς, αφού και στο δένδρο αυτό μπορούν να αποδοθούν οι παραπάνω ιδιότητες. Εξάλλου το όνομα δρυς εμπεριέχει την έννοια της δύναμης. Οι μεταφραστές της Αγίας Γραφής δεν ήταν άριστοι γνώστες της χλωρίδας της περιοχής, οπότε ήταν φυσικό τα παραπάνω ονόματα να αποδοθούν στην ελληνική γενικά ως δρυς. Σύμφωνα με τη γνώμη ειδικών ερευνητών μόνο τα ονόματα elon και allon έπρεπε να μεταφραστούν ως δρύς, ενώ τα ονόματα elah και alah αντιπροσωπεύουν τα

είδη Pistacia palestina και Pistacia atlantica, τα οποία αποτελούν κλώνους του είδους Pistacia atlantica (Σαββίδης, 2000). 2.1.3. Ρωμαϊκή εποχή Πολύ αργότερα από τον Ιπποκράτη αρκετοί Έλληνες και Λατίνοι γιατροί αναφέρουν τις χρήσεις και τις φαρμακευτικές ιδιότητες της μαστίχας στα κείμενά τους και προτείνουν μια σειρά συνταγών με μαστίχα σε συνδυασμό με άλλα βότανα. Πρώτος ο αυτοκράτορας Ηλιογάβαλος ανάμειξε μαστιχέλαιο με κρασί και το ονόμασε μαστίχινον οίνον. Πιστεύεται ότι επρόκειτο για ποτό αντίστοιχο με το σημερινό ούζο με μαστίχα. Οι κυρίες της Ρώμης και αργότερα οι κυρίες της Κωνσταντινούπολης χρησιμοποιούσαν οδοντογλυφίδες από ξύλο μαστιχόδενδρου, γιατί είχε την ιδιότητα να λευκαίνει τα δόντια. Αυτή η συνήθεια διατηρήθηκε και στο μεσαίωνα στην Γαλλία, Αγγλία, Ολλανδία και Ισπανία. Το μαστιχόδενδρο ως μεσογειακό φυτό ήταν από νωρίς γνωστό στη χλωρίδα της Ιταλίας. Στη βιβλιογραφία του 1604 αναφέρεται και παραγωγή μαστίχας στην Ιταλία, η οποία βέβαια ήταν ελάχιστη ποσοτικά αλλά και ποιοτικώς κατώτερη από αυτή της Χίου. Για το λόγο αυτό ο άραβας ιατρός και φιλόσοφος Avicenna κατηγορήθηκε από πολλούς συμπατριώτες του επειδή κακώς χρησιμοποίησε τον όρο ιταλική μαστίχα, αφού μαστίχα παράγεται μόνο στη νήσο Χίο και πουθενά αλλού. Ο Avicenna στο έργο του περιλαμβάνει τα πορίσματα των αρχαίων Ελλήνων ιατρών, όπως του Ιπποκράτη, του Γαληνού, του Διοσκουρίδη και άλλων (Σαββίδης, 2000). 2.1.4. Βυζαντινή Εποχή Δεν υπάρχουν αξιόπιστες πηγές για την οργάνωση, τη συγκομιδή και το εμπόριο της μαστίχας κατά τη Βυζαντινή περίοδο. Πάντως, όσο καιρό το νησί βρισκόταν υπό την εξουσία της βυζαντινής αυτοκρατορίας το εμπόριο της μαστίχας ήταν μονοπώλιο του έλληνα αυτοκράτορα, όπως και το εμπόριο του αλατιού. Η μαστίχα απέδιδε στα αυτοκρατορικά ταμεία περίπου 120 χρυσά νομίσματα. Η οικονομία της Χίου ήταν ανθηρή στα χρόνια του βυζαντίου λόγω της μαστίχας. Το προϊόν μάλιστα ήταν πασίγνωστο στα εμπορικά κέντρα της Ευρώπης και της Ανατολής. Λίγα χρόνια μετά την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους σταυροφόρους της 4 ης σταυροφορίας, ο Μιχαήλ Παλαιολόγος αναγκάστηκε να εκχωρήσει εμπορικά προνόμια στους Γενοβέζους στη Χίο. Έτσι το

βυζαντινό σύστημα παραγωγής και διαχείρισης της μαστίχας κληρονομήθηκε από τους Γενοβέζους (Σαββίδης, 2000, www.chiosonline.gr). 2.1.5. Κυριαρχία Γενοβέζων Όταν η Χίος περιήλθε στην Κυριαρχία των Γενοβέζων, η οποία διήρκεσε από το 1346 έως το 1956 η παραγωγή της μαστίχας έλαβε νέες διαστάσεις. Συγκεκριμένα, το 1346 ιδρύθηκε η Μαόνα, ένα είδος μετοχικής ναυλωτικής μονοπωλιακής επιχείρησης, η οποία είχε την ευθύνη της μαστίχας, με μόνη υποχρέωση να δαπανά για την άμυνα του τόπου. Οι δώδεκα γενουατικές οικογένειες που κυβέρνησαν το νησί, οι Ιουστινιάνοι, εκτός από την προώθηση του εξαγωγικού εμπορίου της μαστίχας, ανέπτυξαν βιοτεχνίες μεταξωτών, εισήγαγαν την καλλιέργεια των εσπεριδοειδών και γενικά έθεσαν τα θεμέλια της σύγχρονης οργάνωσης της οικονομίας του νησιού. Οι Μαονέζοι οργάνωσαν την παραγωγή και το εμπόριο της μαστίχας. Για να κρατηθούν οι τιμές σε υψηλά επίπεδα οριζόταν ως όριο ετήσιας ποσότητας τα 42.000 κιλά και το πλεόνασμα είτε φυλασσόταν για τον επόμενο χρόνο είτε καιγόταν. Μάλιστα η Μαόνα είχε στην ιδιοκτησία της και πλοίο για τη μεταφορά της μαστίχας. Έτσι η μαστίχα έφθανε μέσω Τεργέστης στη Μασσαλία και το Λονδίνο και από εκεί διαχεόταν σ ολόκληρη την Ευρώπη για ιατρική κυρίως χρήση. Η εταιρεία αυτή λειτούργησε μέχρι το 1566 παρά τις δυσκολίες που αντιμετώπιζε λόγω των Τούρκων. Επειδή οι κλοπές και οι παρανομίες ήταν αρκετά συχνές, θεσπίστηκαν αυστηροί κανονισμοί για την προστασία της παραγωγής. Οι κλέφτες είχαν να αντιμετωπίσουν αυστηρές τιμωρίες, όπως ο ακρωτηριασμός χεριών ή ποδιών. Αυστηρές ποινές επίσης ίσχυαν και για τους κλεπταποδόχους, ενώ αντίθετα μεγάλες αμοιβές προβλέπονταν για τους καταδότες. Το εμπόριο της μαστίχας ήταν αποκλειστικότητα της Μαόνας, η οποία είχε το μονοπώλιο. Σε κανέναν άλλο δεν επιτρεπόταν παρόμοια δραστηριότητα και διορίζονταν ειδικοί αξιωματούχοι εντεταλμένοι για την συγκομιδή και την παράδοση του προϊόντος. Υπήρχαν ακόμη οι εξεταστές που είχαν ως αποστολή να ερευνούν τα πλοία για τυχόν λαθρεμπορία, ενώ οι λογαριαστές ήταν οι επόπτες της μαστίχας. Τέλος ο αρμοστής είχε το δικαίωμα να διορίζει υπαλλήλους των οποίων αρμοδιότητα ήταν η καταγραφή της παραγωγής. Υπάλληλος με αυτές τις αρμοδιότητες, μέχρι το 1700 ήταν ο Ιωάννης Μαυροκορδάτος, γιος του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου (Σαββίδης, 2000, www.chiosonline.gr).

2.1.6. Τουρκοκρατία Στο ζυγό της Οθωμανικής αυτοκρατορίας η Χίος περιήλθε το 1566. Κατά τη διάρκεια της Τουρκικής κατοχής, οι κάτοικοι των μαστιχοχωρίων είχαν ιδιαίτερα προνόμια και μάλιστα περισσότερα από τους υπόλοιπους κατοίκους της Χίου, σύμφωνα με τον ιστορικό Σγουρό. Τα χωριά που είχαν ως κύρια εργασία την καλλιέργεια της μαστίχας ήταν αυτοδιοικούμενα, χωρίς να έχουν σχέση με την κεντρική εξουσία του νησιού. Απλά ήταν υπό τον έλεγχο του Σακίζ- εμινί, δηλαδή του φοροεισπράκτορα της μαστίχας, ο οποίος είχε ως συμβούλους του τους Σακίζβεκιλερί. Αυτοί εκλέγονταν από τους δημογέροντες των 21 Μαστιχοχωρίων, οι οποίοι αποτελούσαν τη βουλή που λεγόταν Κοινό των Μαστιχοχώρων. Η σύνοδος της βουλής αυτής γινόταν συνήθως στο κάστρο της Παναγίας της Σικελιάς, τα ερείπια της οποίας σώζονται μέχρι σήμερα. Ο Σουλτάνος συντηρούσε Σώμα Χωρικών για την καταγραφή της διακίνησης της μαστίχας. Η Τουρκική ονομασία της Χίου ήταν Σακιζ- Αδασί, από το Σακίζ που σημαίνει μαστίχα και το Αδά που σημαίνει νήσος. Ο Σακίζ- εμινί ερχόταν μια φορά το χρόνο στο νησί, συνήθως φθινόπωρο, για να εισπράξει το φόρο της μαστίχας έναντι οποιουδήποτε άλλου, πλην του κεφαλικού. Η ποσότητα της μαστίχας που έπρεπε να παραδοθεί ως φόρος κυμαινόταν ανάλογα με την παραγωγή. Οι μαστιχοχωρίτες ήταν απαλλαγμένοι από κάθε φόρο και μάλιστα την εποχή του Σουλτάνου Οσμάν Γ κατέβαλλαν 300 κιβώτια, δηλαδή 20.000 οκάδες. Για κάθε οκά που τυχόν έλειπε από την παραγωγή αντιστοιχούσε και κάποιο πρόστιμο. Η έλευση του Σακίζ- εμινί ήταν πομπώδης με τύμπανα και σφυρίγματα προκειμένου να ειδοποιηθούν οι χωρικοί και να ετοιμάσουν το προϊόν. Μαζί του είχε και το ζυγιστή της μαστίχας, συνήθως Εβραίο. Ο ζυγιστής κάθε φορά που ζύγιζε κρατούσε μια χούφτα για τον Αγά και μια για τον εαυτό του. Εκτός από αυτό οι καταχρήσεις του ζυγιστή ήταν αναρίθμητες αλλά κανείς δεν τολμούσε να τις παρατηρήσει. Ο Αγάς των μαστιχοχωρίων είχε το δικαίωμα να αγοράσει το υπόλοιπο της μαστίχας και στη συνέχεια τη μεταπουλούσε. Η καλύτερη ποιότητα έπρεπε να σταλεί από τον Αγά στην Κωνσταντινούπολη. Η μαστίχα αυτή προοριζόταν για τις περίπου 300 γυναίκες στο χαρέμι του Σουλτάνου, οι οποίες μασούσαν κόκκους μαστίχας ώστε να αποκτήσουν ευχάριστη αναπνοή, να βελτιώσουν τη στοματική τους υγιεινή και να ξεπερνούν την ανία τους. Η δεύτερη ποιότητα προοριζόταν για τα χαρέμια στο Κάϊρο.

Το νησί της Χίου ήταν δώρο του πρώτου Σουλτάνου προς την αγαπημένη του. Αυτή για χάρη της μαστίχας που της ανήκε προνομιακά, ασκούσε την επιρροή της υπέρ των ραγιάδων μαστιχοπαραγωγών. Άλλα προνόμια των μαστιχοχωρίων ήταν να μη γίνεται παιδομάζωμα στο νησί, το δικαίωμα να ασκούν ελεύθερα τη λατρεία τους και να ηχούν οι καμπάνες των εκκλησιών τους. Κατά την εποχή της συγκομιδής, οι πύλες δηλαδή οι είσοδοι των μαστιχοχωρίων έκλειναν τα βράδια για την προστασία της παραγωγής. Για να εισέλθει κάποιος στα μαστιχόχωρα αυτή την εποχή, έπρεπε να έχει την άδεια του Αγά. Ταυτόχρονα οι αγροφύλακες, ή αλλιώς δραγάτες βρισκόταν σε επιφυλακή. Κατά τη διάρκεια της Τουρκικής κατοχής οι τιμωρίες για τους κλέφτες της μαστίχας παρέμειναν επίσης, ιδιαίτερα αυστηρές. Υπήρχαν τιμωρίες για τον πωλητή, τον αγοραστή, το μεταπράτη και το λαθρέμπορο. Στην καταστροφή του 1822 οι τούρκοι έδειξαν κάποια επιείκεια στα μαστιχοχώρια προκειμένου να μη στερηθούν τη μαστίχα. Μετά την πυρπόληση όμως της Τουρκικής ναυαρχίδας από τον Κανάρη και το θάνατο του Καρά Αλή, επακολούθησε καταστροφή παρά τις αντίθετες διαταγές. Το αποτέλεσμα ήταν η κατακόρυφη πτώση της μαστίχας για μια δεκαετία. Το 1853 δόθηκαν ξανά τα προνόμια με τα οποία οι ραγιάδες των μαστιχοχωρίων ήταν απαλλαγμένοι από όλους τους φόρους του κράτους. Στο Κοράνιο ο Προφήτης Μωάμεθ συνιστά τη χρήση μαστίχας στους πιστούς του και ίσως αυτός είναι και ο λόγος της μεγάλης κατανάλωσης μαστίχας από τον ισλαμικό κόσμο. Οι μωαμεθανοί προσέθεταν μαστίχα σε σκόνη στο ψωμί ώστε να αποκτήσει ευχάριστο άρωμα. Οι Αιγύπτιοι χρησιμοποιούσαν τη μαστίχα για να καπνίζουν το εσωτερικό των πήλινων δοχείων που χρησιμοποιούσαν για νερό. Ο καπνός της ρητίνης έδινε στο δοχείο μια ευχάριστη οσμή, η οποία μεταφερόταν στο νερό και διαρκούσε για αρκετό καιρό. Ακόμη και νερό με δυσάρεστη οσμή και γεύση, γινόταν πόσιμο με την προσθήκη κόκκων μαστίχας. Η πρακτική αυτή διατηρήθηκε μέχρι σήμερα (Σαββίδης, 2000). 2.1.7. Νεότερη Ελλάδα Μετά το 1830 που ιδρύθηκε το ανεξάρτητο ελληνικό κράτος η Χίος παρέμεινε υπό τουρκική κατοχή για άλλα 80 χρόνια μέχρι τον βαλκανικό πόλεμο. Από το 1890 η παραγωγή αυξάνει συνεχώς και στα 1900-1910 η παραγωγή φτάνει τις 200.000 οκάδες με τάσεις παραπέρα αύξησης παρά την περιορισμένη ζήτηση.