ΜΔΣΑΡΡΤΘΜΗΖ Ή ΑΝΣΗΜΔΣΑΡΡΤΘΜΗΖ ΓΗΑ ΣΖΝ ΦΤΥΗΚΖ ΤΓΔΗΑ ΣΟ ΠΑΡΑΓΔΗΓΜΑ ΣΖ ΔΛΛΑΓΑ

ΔΘΝΙΚΗ ΥΟΛΗ ΓΗΜΟΙΑ ΓΙΟΙΚΗΗ ΗΕ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΖ ΔΗΡΑ ΣΜΖΜΑ ΚΟΗΝΧΝΗΚΖ ΓΗΟΗΚΖΖ ΓΗΟΗΚΖΖ ΤΠΖΡΔΗΧΝ ΤΓΔΗΑ ΣΔΛΗΚΖ ΔΡΓΑΗΑ ΜΔΣΑΡΡΤΘΜΗΖ Ή ΑΝΣΗΜΔΣΑΡΡΤΘΜΗΖ ΓΗΑ ΣΖΝ ΦΤΥΗΚΖ ΤΓΔΗΑ ΣΟ ΠΑΡΑΓΔΗΓΜΑ ΣΖ ΔΛΛΑΓΑ ΠΟΤΓΑΣΡΙΑ ΠΑΡΑΚΔΤΟΠΟΤΛΟΤ ΑΝΑΣΑΗΑ ΔΠΙΒΛΔΠΧΝ ΓΗΑΝΝΟΤΛΑΣΟ ΠΔΣΡΟ ΑΘΖΝΑ 2006

Πεξίιεςε Αληηθείκελν ηεο παξνχζαο εξγαζίαο απνηειεί κηα απνηίκεζε ηεο ςπρηαηξηθήο κεηαξξχζκηζεο, κηαο δηαδηθαζίαο πνπ ιακβάλεη ρψξα ηεο ηειεπηαία εηθνζαεηία ζηελ Διιάδα θαη ζπλίζηαηαη ζηελ αληηθαηάζηαζε ηνπ κνληέινπ ηεο παξαδνζηαθήο θξνληίδαο πνπ παξερφηαλ απφ ηα ςπρηαηξηθά λνζνθνκεία (άζπια) απφ έλα λέν πξφηππν ζχκθσλν κε ηηο αξρέο ηεο θνηλνηηθήο ςπρηαηξηθήο. Ζ απνηίκεζε βαζίδεηαη ζηηο απφςεηο δηαθεθξηκέλσλ επαγγεικαηηψλ ςπρηθήο πγείαο, νη νπνίνη θιήζεθαλ λα θαηαζέζνπλ ηηο ζέζεηο ηνπο ζρεηηθά κε κηα ζεηξά δεηεκάησλ πνπ ζπλδένληαη κε ηελ κεηαξξχζκηζε, φπσο ε αλαγθαηφηεηά ηεο, ηα γεγνλφηα πνπ θαζφξηζαλ ηελ πνξεία ηεο θαη ηα ζεκαληηθφηεξα εκπφδηα θαη νη δπζθνιίεο ηεο εθαξκνγήο ηεο. Ζ ζπγθέληξσζε ηνπ πιηθνχ έγηλε κε πξνζσπηθέο ζπλεληεχμεηο, θαηά ηελ δηάξθεηα ησλ νπνίσλ νη εξσηεζέληεο έδηλαλ ηελ δηθή ηνπο ζέζε πάλσ ζε απηά ηα δεηήκαηα βάζεη ελφο θνηλνχ ζε φινπο εξσηεκαηνινγίνπ. Σν θείκελν ηεο εξγαζίαο απνηειείηαη απφ δχν κέξε ζην πξψην γίλεηαη κηα παξνπζίαζε ησλ βαζηθψλ αξρψλ ηεο θνηλνηηθήο ςπρηαηξηθήο αιιά θαη ηεο πνξείαο ηεο ςπρηαηξηθήο κεηαξξχζκηζεο, ελψ ζην δεχηεξν παξνπζηάδεηαη κηα ζχλζεζε ησλ θπξηφηεξσλ ζεκείσλ πνπ πξνέθπςαλ απφ ηηο ζπλεληεχμεηο. Λέμεηο Κιεηδηά Φπρηαηξηθή Μεηαξξχζκηζε, Φπρηθή Τγεία, Κνηλνηηθή Φπρηαηξηθή, Απναζπινπνίεζε, Πξφγξακκα «Φπραξγψο», Καλνληζκφο 815/84 2

Abstract The subject of this paper is to assess the Psychiatric Reform, a process that takes place during the last twenty years in Greece and consists in replacing the traditional system in which psychiatric care was provided exclusively by psychiatric hospitals (asylums) with a new model of community care for the mentally ill. This assessment is based on the opinions of distinguished mental health professionals, which were called to give their aspect on a range of issues concerning the Reform. In order to gather this information a number of interviews took place, during which they were asked to provide answers in some common for all questions. The text of this paper is divided into two parts. The first is devoted to a presentation of the main principles of the model of community care and to an outline of the process of the greek psychiatric reform. In the second part a synthesis of the main points which came up from the interviews is been made. Key words Psychiatric Reform, Mental Health, Community-care model, Deinstitutionalization, Mental Health plan Psychoargos, Regulation 815/84 3

Ζ παξνχζα εξγαζία επηρεηξεί κηα απνηίκεζε ηεο ςπρηαηξηθήο κεηαξξχζκηζεο ζηε ρψξα καο, ζηεξηδφκελε ζηελ θαηαγξαθή ησλ ζρεηηθψλ απφςεσλ δηαθεθξηκέλσλ επαγγεικαηηψλ ςπρηθήο πγείαο. Θα ήζεια λα επραξηζηήζσ φινπο ηνπο ζπκκεηέρνληεο πνπ δέρζεθαλ λα κνπ δηαζέζνπλ ην ρξφλν ηνπο θαη λα απαληήζνπλ αλαιπηηθά ζηα εξσηήκαηα πνπ ηνπο έζεζα. Ζ εθπφλεζε ηεο εξγαζίαο δίρσο ηελ δηθή ηνπο ζπκκεηνρή ζα ήηαλ αδχλαηε. Δπραξηζηψ ινηπφλ ζεξκά ηνπο Γ. Αγγειίδε, Α. Αεδνλφπνπιν, Κ. Αιεμαλδξφπνπιν, Γ. Καλδχιε, Γ. Καπξίλε, Α. Κσλζηαληφπνπιν, Κ. Μαπξαηδψηνπ, Θ. Μεγαιννηθνλφκνπ, Δ. Μπνχθα,. ηπιηαλίδε, Γ. Υξηζηνδνχινπ. Δπίζεο, ζα ήζεια λα επραξηζηήζσ ηε Γηεχζπλζε Φπρηθήο Τγείαο ηνπ Τπνπξγείνπ Τγείαο θαη Κνηλσληθήο Αιιειεγγχεο, ε νπνία κνπ δηέζεζε έλα κεγάιν κέξνο ηνπ έγγξαθνπ πιηθνχ ζην νπνίν ζηεξίρζεθε απηφ ην θείκελν, θαζψο θαη ηνλ επηβιέπνληα θαζεγεηή θν Π. Γηαλλνπιάην γηα ηελ βνήζεηα ηνπ ζε φιε ηε δηάξθεηα ηεο εθπφλεζεο ηεο εξγαζίαο. 4

ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ Η. ΠΡΟΛΟΓΟ... 6 ΗΗ. ΔΗΑΓΧΓΖ... 8 ΗΗΗ. ΣΟ ΓΗΔΘΝΔ ΠΛΑΗΗΟ ΓΗΑ ΣΖΝ ΦΤΥΗΚΖ ΤΓΔΗΑ 1. Ηζηνξηθά ζηνηρεία... 12 2. Ζ ζηξαηεγηθή ηνπ Παγθφζκηνπ Οξγαληζκνχ Τγείαο... 14 3. Ζ ζέζε ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο... 21 ΗV. Ζ ΔΛΛΖΝΗΚΖ ΠΡΑΓΜΑΣΗΚΟΣΖΣΑ 1. Ζ ηζηνξηθή εμέιημε ηεο ςπρηαηξηθήο πεξίζαιςεο έσο ην 1980... 23 2. Οη απαξρέο ηεο κεηαξξχζκηζεο... 25 3. Σν λνκνζεηηθφ πιαίζην... 29 4. Σν Πξφγξακκα «Φπραξγψο»... 32 V. ΑΠΟΣΗΜΖΖ ΣΖ ΦΤΥΗΑΣΡΗΚΖ ΜΔΣΑΡΡΤΘΜΗΖ... 36 VI. ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ... 53 VII. ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ... 55 VIII. ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ... 57 5

Ι. Πξόινγνο Οη δχν ηειεπηαίεο δεθαεηίεο απνηεινχλ γηα ηελ Διιάδα κηα πεξίνδν ξηδηθήο αλακφξθσζεο ησλ ππεξεζηψλ ςπρηθήο πγείαο ηεο. ηεξηδφκελε ζηε δηεζλή εκπεηξία θαη αθνινπζψληαο ηα λέα πξφηππα πνπ έρνπλ θαζηεξσζεί ζε πνιιά θξάηε ηνπ εμσηεξηθνχ, ε ρψξα καο βξίζθεηαη ζε κηα δηαδηθαζία κεηάβαζεο πξνο έλα λέν κνληέιν ςπρηαηξηθήο θξνληίδαο, φπνπ ν ξφινο ησλ παξαδνζηαθψλ ςπρηαηξηθψλ ηδξπκάησλ αληηθαζίζηαηαη απφ κηα ζεηξά λέσλ κνλάδσλ πνπ παξέρνπλ ππεξεζίεο πξφιεςεο, ζεξαπείαο θαη απνθαηάζηαζεο ρσξίο λα απνκαθξχλνπλ ηνλ πάζρνληα απφ ην θνηλσληθφ ηνπ πεξηβάιινλ. Ζ θαζηέξσζε ελφο νινθιεξσηηθά λένπ πξνηχπνπ γηα ηελ ςπρηθή πγεία δελ κπνξεί σζηφζν λα εμαληιεζεί ζηελ απιή θαηάξγεζε ησλ ππαξρφλησλ δνκψλ θαη ηελ δεκηνπξγία λέσλ. Πξφθεηηαη γηα κηα αξθεηά ζπλζεηφηεξε δηαδηθαζία κεηαζρεκαηηζκνχ ησλ ζεζκηθψλ, επηζηεκνληθψλ, νξγαλσηηθψλ θαη άιισλ ζηνηρείσλ πνπ απαξηίδνπλ ην ζχζηεκα ςπρηαηξηθψλ ππεξεζηψλ. Χο ηέηνηα, ε κεηαβνιή πνπ επηδηψθεηαη έρεη επηθξαηήζεη λα αλαθέξεηαη κε ηνλ φξν Φπρηαηξηθή Μεηαξξχζκηζε. Με ηελ παξνχζα εξγαζία επηρεηξείηαη κηα ζπγθέληξσζε θαη θαηαγξαθή ησλ απφςεσλ δηαθεθξηκέλσλ επαγγεικαηηψλ ηνπ ρψξνπ πνπ ηα ηειεπηαία ρξφληα αζρνινχληαη ελεξγά κε ηελ ελ ιφγσ πξνζπάζεηα. θνπφο καο είλαη, κε βάζε ηηο ζέζεηο απηψλ, λα πξνβνχκε ζε κηα ζπλνιηθή απνηίκεζε ηνπ κεηαζρεκαηηζκνχ ζηνλ ρψξν ηεο ςπρηθήο πγείαο, κηα απνηίκεζε πνπ ζα μεθηλά απφ ηελ αλαγθαηφηεηα ηεο κεηαξξχζκηζεο θαη ηηο ελδερφκελεο ελαιιαθηηθέο πξνο απηήλ επηινγέο, ζα πεξηιακβάλεη ηηο πξνυπνζέζεηο, ηνλ ηξφπν πινπνίεζεο θαη ην πεξηερφκελφ ηεο, θαζψο θαη ηα πξνβιήκαηα θαη εκπφδηα πνπ ππήξμαλ θαη εμαθνινπζνχλ λα ππάξρνπλ έσο ζήκεξα. Ζ ςπρηαηξηθή κεηαξξχζκηζε ζηελ Διιάδα απνξξέεη θαη -ζε κεγάιν βαζκφαθνινπζεί κηα λέα αληίιεςε γηα ηελ ςπρηθή πγεία θαη ηελ παξνρή ησλ αλάινγσλ ππεξεζηψλ, πνπ ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο θπξηαξρεί ζην ρψξν ηεο ςπρηαηξηθήο επηζηήκεο ζε παγθφζκηα θιίκαθα. Σεο φπνηαο δηαπξαγκάηεπζεο, ινηπφλ, ζρεηηθά κε ηα ηεθηαηλφκελα ζηε ρψξα καο, θξίλεηαη ζθφπηκν λα πξνεγεζεί κηα εηζαγσγηθή αλαθνξά φπνπ ζα παξνπζηάδνληαη ζηνλ αλαγλψζηε νη ζχγρξνλεο αξρέο ηεο ςπρηαηξηθήο θξνληίδαο. Ξεθηλψληαο απφ ην πεξηερφκελν ησλ φξσλ ςπρηθή πγεία θαη ςπρηθή δηαηαξαρή, ζα παξαηεζνχλ ζηε ζπλέρεηα ζπλνπηηθά θάπνηα εξεπλεηηθά ζηνηρεία ζρεηηθά κε ηελ εκθάληζε ησλ ςπρηθψλ παζήζεσλ ζε παγθφζκηα θιίκαθα θαη ησλ ζπλεπεηψλ πνπ απηέο έρνπλ γηα ην λνζνχλ άηνκν θαη ην θνηλσληθφ ζχλνιν, ψζηε 6

λα θαηαζηεί ζαθέο ην κέγεζνο ηνπ πξνβιήκαηνο πνπ κπνξνχλ λα πξνθαιέζνπλ νη ςπρηθέο αζζέλεηεο αιιά θαη ε ζεκαζία ηεο απνηειεζκαηηθήο αληηκεηψπηζήο ηνπο. Θα αθνινπζήζεη κηα αξθεηά εθηεηακέλε αλαθνξά ζηελ ζηξαηεγηθή πνπ πξνηείλεη ν Παγθφζκηνο Οξγαληζκφο Τγείαο γηα ηελ πξναγσγή ηεο ςπρηθήο πγείαο θαη ηελ απνηειεζκαηηθφηεξε αληηκεηψπηζε ησλ δηαηαξαρψλ. Ζ αλαθνξά απηή θξίλεηαη απαξαίηεηε γηα δχν ιφγνπο: αθελφο γηαηί νη πξνηάζεηο ηνπ Οξγαληζκνχ ζπκππθλψλνπλ ηελ εκπεηξία πνιιψλ ρσξψλ ζρεηηθά κε ηελ παξνρή απνηειεζκαηηθψλ ππεξεζηψλ ςπρηθήο πγείαο θαη αθεηέξνπ γηαηί ε Διιάδα έρεη δεζκεπζεί φηη ζα ζηεξηρζεί ζε απηέο ηηο πξνηάζεηο ζηελ πξνζπάζεηά ηεο λα αλακνξθψζεη ην δηθφ ηεο ζχζηεκα ππεξεζηψλ ςπρηθήο πγείαο. ην θπξίσο κέξνο ηεο εξγαζίαο ζα επηθεληξσζνχκε ζηα φζα ζπλέβεζαλ θαη ζπκβαίλνπλ ζην ρψξν ηεο ςπρηθήο πγείαο ζηε Διιάδα. Ξεθηλψληαο κε κηα ηζηνξηθή αλαδξνκή, ζα πεξηγξαθεί ε πθηζηάκελε έσο θαη ηε δεθαεηία ηνπ 1980 θαηάζηαζε, νπφηε θαη αλαγλσξίδεηαη φηη ην επίπεδν παξνρήο ππεξεζηψλ ζηελ ρψξα καο είλαη εμαηξεηηθά ρακειφ θαη πξέπεη λα γίλνπλ βήκαηα γηα ηελ αλακφξθσζε ηεο ςπρηαηξηθήο πεξίζαιςεο. ηελ ζπλέρεηα ζα πεξηγξαθνχλ νη δξάζεηο πνπ έιαβαλ ρψξα πξνο απηή ηελ θαηεχζπλζε θαη νπζηαζηηθά ζπληζηνχλ ηελ εηθνζαεηή πιένλ πνξεία πξνο ηελ ςπρηαηξηθή κεηαξξχζκηζε. Έρνληαο παξνπζηάζεη ηνπο θπξηφηεξνπο ζηαζκνχο ηεο ελ ιφγσ πξνζπάζεηαο, ζα επηθεληξσζνχκε ζην ζεκαληηθφηεξν ηκήκα απηνχ ηνπ θεηκέλνπ, ζηελ δηεμνδηθή, δειαδή, αλάιπζε ησλ ζέζεσλ ησλ ίδησλ ησλ επαγγεικαηηψλ ςπρηθήο πγείαο ζρεηηθά κε ην φιν εγρείξεκα. 7

ΙΙ. Δηζαγσγή Ζ απνζαθήληζε ηνπ φξνπ ςπρηθή πγεία, αλ θαη απαξαίηεηε ζηελ απαξρή απηνχ ηνπ θεηκέλνπ, δελ είλαη εχθνιε θαζψο ν φξνο κπνξεί λα πεξηιάβεη κηα ζεηξά θαηαζηάζεσλ πνπ αθνξνχλ θαη πεξηγξάθνπλ ηελ θαιή ςπρηθή θαη ζπλαηζζεκαηηθή θαηάζηαζε. Μεηαμχ απηψλ ελδεηθηηθά κπνξνχλ λα αλαθεξζνχλ ε ππνθεηκεληθή επεμία θαη ε ιεηηνπξγηθφηεηα ηνπ αηφκνπ, ε απηνλνκία θαη ε απνηειεζκαηηθφηεηά ηνπ, θαζψο θαη ε απηνπξαγκάησζε ησλ πλεπκαηηθψλ θαη ζπλαηζζεκαηηθψλ δπλαηνηήησλ ηνπ 1. Παξά ηηο δηαθνξνπνηήζεηο ζηνπο πνηθίινπο νξηζκνχο πνπ κπνξνχλ λα πξνηαζνχλ, ζήκεξα θαίλεηαη λα είλαη γεληθά απνδεθηφ φηη ε ςπρηθή πγεία δελ πεξηγξάθεη απιά ηελ απνπζία θάπνηνπ είδνπο ςπρηθήο δηαηαξαρήο αιιά απνθηά έλα ζεηηθφ πεξηερφκελν θαη επηθεληξψλεηαη ζε φηη ζα κπνξνχζακε λα πεξηγξάςνπκε σο ςπρηθή «επεμία» ησλ αηφκσλ. Ζ ζέζε απηή πξνηείλεηαη θαη ππνζηεξίδεηαη θαη απφ ηνλ Παγθφζκην Οξγαληζκφ Τγείαο, ζχκθσλα κε ηνλ νπνίν ε πγεία ζην ζχλνιφ ηεο νξίδεηαη σο «κηα θαηάζηαζε πιήξνπο ζσκαηηθήο, ςπρηθήο θαη θνηλσληθήο επεμίαο» θη φρη απιά σο «ε απνπζία λφζνπ ή αζζέλεηαο» 2. Ζ παξαπάλσ δηαηχπσζε απνηππψλεη κε ζαθή θαη θαηεγνξεκαηηθφ ηξφπν ηε ζεκαζία ηεο ςπρηθήο πγείαο σο ηκήκα ηεο ζπλνιηθήο πγείαο ηνπ πιεζπζκνχ, θάηη πνπ σζηφζν, απνηειεί θνηλφ ηφπν κφλν ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο. Ζ πξφνδνο ηεο ηαηξηθήο επηζηήκεο αιιά θαη κηα ζεηξά θνηλσληνινγηθψλ κειεηψλ έρνπλ θαηαδείμεη φηη νη ςπρηθέο ιεηηνπξγίεο ζπλδένληαη κε ηε θπζηνινγία θαη εμαξηψληαη άκεζα απφ ηηο ζσκαηηθέο θαη θνηλσληθέο ιεηηνπξγίεο ηνπ αηφκνπ θαη ηελ θαηάζηαζε ηεο πγείαο ηνπ 3. Σα πξνβιήκαηα ςπρηθήο πγείαο παξνπζηάδνληαη κε ηε κνξθή ςπρηθψλ θαη ζπκπεξηθνξηθψλ δηαηαξαρψλ. Χο ηέηνηεο ζεσξνχληαη θιηληθά ζεκαληηθέο θαηαζηάζεηο πνπ ραξαθηεξίδνληαη απφ δηαξθείο θαη ππνηξνπηάδνπζεο κεηαβνιέο ζηε 1 Παγθφζκηνο Οξγαληζκφο Τγείαο, "Έθζεζε γηα ηελ Παγθφζκηα Τγεία 2001, Φπρηθή Τγεία: Νέα Αληίιεςε, Νέα Διπίδα", Τπνπξγείν Τγείαο θαη Πξφλνηαο, Γηεχζπλζε Φπρηθήο Τγείαο 2002, ζει. 5. 2 Παγθφζκηνο Οξγαληζκφο Τγείαο, "Έθζεζε γηα ηελ Παγθφζκηα Τγεία 2001, Φπρηθή Τγεία: Νέα Αληίιεςε, Νέα Διπίδα", Τπνπξγείν Τγείαο θαη Πξφλνηαο, Γηεχζπλζε Φπρηθήο Τγείαο 2002, ζει. 3. 3 Μηα ζεηξά επηζηεκνληθψλ εξεπλψλ έρεη θαηαδείμεη ηελ επίδξαζε πνπ κπνξεί λα έρνπλ νη ζθέςεηο ή ηα ζπλαηζζήκαηα ηνπ αηφκνπ ζηε ζσκαηηθή ηνπ πγεία θαη αληίζηξνθα ηελ επηξξνή ζσκαηηθψλ πξνβιεκάησλ ζηελ ςπρηθή επεμία, θαζηζηψληαο αλακθηζβήηεηε ηελ νπζηαζηηθή δηαζχλδεζε ςπρηθήο θαη ζσκαηηθήο πγείαο. 8

ζθέςε, ηε δηάζεζε ή ηε ζπκπεξηθνξά θαη ζπλδπάδνληαη κε πξνζσπηθή δπζθνξία ηνπ αηφκνπ ή θαη έθπησζε ηεο ιεηηνπξγηθφηεηάο ηνπ 4. Σα αίηηα ησλ ςπρηθψλ θαη ζπκπεξηθνξηθψλ δηαηαξαρψλ αλάγνληαη ζήκεξα ζε κηα ζεηξά γελεηηθψλ θαη πεξηβαιινληηθψλ παξαγφλησλ. Γλσξίδνπκε φηη νη δηαηαξαρέο απηέο ζπλδένληαη κε δηαηαξάμεηο ζηα λεπξσληθά θπθιψκαηα ηνπ εγθεθάινπ ή κε ζπγθεθξηκέλα γνληδηαθά ραξαθηεξηζηηθά επηπιένλ, φηη κπνξεί λα είλαη απνηέιεζκα ζπγθεθξηκέλσλ ςπρνινγηθψλ παξαγφλησλ, ηδηαίηεξα απηψλ πνπ βηψλνληαη θαηά ηε δηάξθεηα ηεο παηδηθήο ειηθίαο. Σέινο, θαίλεηαη λα ζπλδένληαη ζηελά κε θαηαζηάζεηο φπσο ε θηψρεηα, ν ξαηζηζκφο θαη ε αζηηθνπνίεζε θαη λα επεξεάδνληαη πεξαηηέξσ απφ ην θχιν ή ηελ θνηλσληθή ζέζε ησλ αηφκσλ. Σα επηζηεκνληθά δεδνκέλα ησλ ηειεπηαίσλ εηψλ είλαη ζαθή: ηα πξνβιήκαηα ςπρηθήο πγείαο είλαη απνηέιεζκα ηεο αιιειεπίδξαζεο κηαο ζεηξάο βηνινγηθψλ, ςπρνινγηθψλ θαη θνηλσληθψλ παξακέηξσλ. Οη έξεπλεο ησλ ηειεπηαίσλ δεθαεηηψλ δείρλνπλ φηη νη ςπρηθέο δηαηαξαρέο είλαη πνιχ ζπρλέο θαη ζα επεξεάζνπλ ην 25% ησλ αλζξψπσλ ηνπιάρηζηνλ θάπνηα ζηηγκή θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο δσήο ηνπο 5. Τπνινγίδεηαη φηη ν αξηζκφο ησλ αηφκσλ πνπ πάζρνπλ ζήκεξα απφ πξνβιήκαηα ςπρηθήο πγείαο αλέξρεηαη ζε 450 εθαηνκκχξηα παγθνζκίσο. Σν ζχλνιν ησλ ςπρηθψλ αζζελεηψλ απνηειεί ην 12% ηεο ζπλνιηθήο παγθφζκηαο επηβάξπλζεο ηεο πγείαο απφ λφζνπο, πνζνζηφ πνπ ππνινγίδεηαη φηη ζα θηάζεη ην 15% ην 2020, θαηαιακβάλνληαο κηα απφ ηηο πξψηεο ζέζεηο ζηελ ζρεηηθή θαηάηαμε 6. 4 Οη δηαηαξαρέο απηέο έρνπλ θαηεγνξηνπνηεζεί ζηηο αθφινπζεο: Οξγαληθέο ςπρηθέο δηαηαξαρέο, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ησλ ζπκπησκαηηθψλ Φπρηθέο θαη ζπκπεξηθνξηθέο δηαηαξαρέο νθεηιφκελεο ζε ρξήζε ςπρνδξαζηηθψλ νπζηψλ ρηδνθξέλεηα, ζρηδφηππεο θαη παξαιεξεκαηηθέο δηαηαξαρέο Γηαηαξαρέο ηεο δηάζεζεο (ζπλαηζζεκαηηθέο δηαηαξαρέο) Νεπξσηηθέο, ζρεηηδφκελεο κε ην ζηξεο θαη ζσκαηφκνξθεο δηαηαξαρέο πκπεξηθνξηθά ζχλδξνκα ζρεηηδφκελα κε δηαηαξαρέο ησλ θπζηνινγηθψλ ιεηηνπξγηψλ θαη ζσκαηηθνχο παξάγνληεο Γηαηαξαρέο ηεο πξνζσπηθφηεηαο θαη ηεο ζπκπεξηθνξάο ησλ ελειίθσλ Γηαηαξαρέο ηεο ςπρνινγηθήο αλάπηπμεο πκπεξηθνξηθέο θαη ζπλαηζζεκαηηθέο δηαηαξαρέο κε έλαξμε ηελ παηδηθή θαη εθεβηθή ειηθία Αθαζφξηζηεο ςπρηθέο δηαηαξαρέο Π.Ο.Τ., "ICD-10 Σαμηλφκεζε ησλ ςπρηθψλ δηαηαξαρψλ θαη δηαηαξαρψλ ζπκπεξηθνξάο", 1992 5 Σν πνζνζηφ απηφ δελ παξνπζηάδεη αμηφινγε δηαθνξνπνίεζε κεηαμχ ησλ αλεπηπγκέλσλ θαη αλαπηπζζφκελσλ ρσξψλ, θαηαξξίπηνληαο ηελ άπνςε φηη νη ςπρηθέο δηαηαξαρέο εκθαλίδνληαη ζπρλφηεξα ζε αζηηθέο θαη βηνκεραληθέο απ φηη ζε αγξνηηθέο πεξηνρέο. 6 Σα ζηνηρεία γηα ηνλ επηπνιαζκφ ησλ ςπρηθψλ δηαηαξαρψλ πξνέξρνληαη απφ ηνλ Παγθφζκην Οξγαληζκφ Τγείαο ζηελ "Έθζεζε γηα ηελ Παγθφζκηα Τγεία 2001, Φπρηθή Τγεία: Νέα Αληίιεςε, Νέα Διπίδα", Τπνπξγείν Τγείαο θαη Πξφλνηαο, Γηεχζπλζε Φπρηθήο Τγείαο 2002, θεθ.2. 9

Οη ζπλέπεηεο γηα ην λνζνχλ άηνκν αιιά θαη ην νηθνγελεηαθφ θαη θνηλσληθφ ηνπ πεξηβάιινλ είλαη ηεξάζηηεο θαη απνηηκψληαη ηφζν ζε νηθνλνκηθνχο φζν θαη ζε θνηλσληθνχο φξνπο. Σα νηθνλνκηθά θφζηε είλαη ζρεηηθά εχθνιν λα απνηηκεζνχλ. Πεξηιακβάλνπλ θπξίσο ηηο δαπάλεο ιεηηνπξγίαο ησλ δηαθφξσλ ζεξαπεπηηθψλ δνκψλ θαη ηηο θαξκαθεπηηθέο δαπάλεο. Θα πξέπεη εδψ λα ζεκεησζεί φηη ην ελ ιφγσ θφζηνο εθεί φπνπ δελ ππάξρνπλ νη θαηάιιειεο ππεξεζίεο ή εθεί φπνπ απηφ δελ θαιχπηεηαη απφ ηελ θνηλσληθή αζθάιηζε, βαξχλεη ηνλ πάζρνληα θαη ηελ νηθνγέλεηά ηνπ. ην νηθνλνκηθφ θφζηνο ζπλππνινγίδεηαη επίζεο θαη ην έκκεζν θφζηνο ιφγσ ηεο κεησκέλεο παξαγσγηθφηεηαο ή ηεο πιήξνπο απψιεηαο εξγαζίαο ησλ αζζελψλ αιιά θαη ησλ κειψλ ηεο νηθνγέλεηάο ηνπο πνπ έρνπλ επηθνξηηζηεί κε ηε θξνληίδα ηνπο 7. Δηδηθφηεξα ζε φηη αθνξά ηελ Δπξψπε, έξεπλεο ζηα θξάηε κέιε ηεο Έλσζεο έρνπλ δείμεη φηη ην θφζηνο ηεο θαθήο ςπρηθήο πγείαο αλέξρεηαη ζην 3%-4% ηνπ ΑΔΠ. Σν κεγαιχηεξν πνζνζηφ είλαη έκκεζν θφζηνο, πνπ πξνθαιείηαη απφ κεησκέλε ή πιήξε απψιεηα παξαγσγηθφηεηαο. Δμαηξεηηθά ζεκαληηθφ, σζηφζν, είλαη ην θνηλσληθφ θφζηνο ησλ ςπρηθψλ αζζελεηψλ, ην νπνίν ιφγσ ησλ δπζθνιηψλ ζηελ θαηαγξαθή θαη θπξίσο ζηελ απνηίκεζή ηνπ ζπρλά παξαβιέπεηαη. Ξεθηλψληαο απφ ηνπο ίδηνπο ηνπο αζζελείο, δελ κπνξεί θαη δελ ζα πξέπεη λα αγλνεζεί φηη απηνί ζπρλά ππνθέξνπλ απφ ηελ δηαηαξαρή απφ ηελ νπνία πάζρνπλ, θαη βηψλνπλ θαηαζηάζεηο αθξαίαο ζπλαηζζεκαηηθήο θαη ζσκαηηθήο αλαζηάησζεο, νη νπνίεο ζε πνιιέο πεξηπηψζεηο επηδεηλψλνπλ θαη ηε ζσκαηηθή ηνπο πγεία. Σξαγηθφο είλαη θαη ν απνινγηζκφο ησλ πξφσξσλ ζαλάησλ πνπ νθείινληαη ζε ςπρηθέο δηαηαξαρέο, θαζψο αζζέλεηεο φπσο ε θαηάζιηςε ή ε ζρηδνθξέλεηα απνηεινχλ ηελ θχξηα αηηία απηνθηνληψλ παγθνζκίσο 8. Παξάιιεια, ε πνηφηεηα δσήο ησλ αηφκσλ κε ςπρηθέο δηαηαξαρέο είλαη ζπλήζσο ρακειή, θαζψο νη ηειεπηαίνη σο επί ην πιείζηνλ πθίζηαληαη πεξηνξηζκνχο ζηελ άζθεζε ησλ θαζεκεξηλψλ δξαζηεξηνηήησλ ηνπο, ελψ θαη νη επθαηξίεο πνπ ηνπο δίλνληαη γηα ηελ φπνηα θνηλσληθνπνίεζε είλαη ιηγνζηέο ή αθφκε θαη κεδακηλέο. Ζ θαηάζηαζε απηή επηδεηλψλεηαη πεξαηηέξσ ιφγσ ηνπ ζηηγκαηηζκνχ θαη ησλ δηαθξίζεσλ πνπ ζπρλά αληηκεησπίδνπλ απφ ην θνηλσληθφ 7 Σν άκεζν νηθνλνκηθφ θφζηνο είλαη ζχκθσλα κε έξεπλεο δχν έσο έμη θνξέο κηθξφηεξν ηνπ έκκεζνπ νηθνλνκηθνχ θφζηνπο ζηηο αλεπηπγκέλεο ρψξεο. Παγθφζκηνο Οξγαληζκφο Τγείαο, Το Πλαίζιο ηηρ Ψςσικήρ Υγείαρ, Τπνπξγείν Τγείαο θαη Πξφλνηαο, Γηεχζπλζε Φπρηθήο Τγείαο, Παθέην Οδεγηψλ γηα ηελ Πνιηηηθή θαη ηηο Τπεξεζίεο Φπρηθήο Τγείαο, ζει.17-18. 8 Μνλάρα ζηελ ΔΔ νδεγνχληαη ζηελ απηνθηνλία πεξίπνπ 58.000 πνιίηεο ην ρξφλν, πεξηζζφηεξνη απ φζνπο ράλνπλ ηε δσή ηνπο απφ αηπρήκαηα, αλζξσπνθηνλίεο ή AIDS. Πνιιαπιάζηεο είλαη νη απφπεηξεο πνπ γίλνληαη. 10

ζχλνιν, αθφκα θαη ζηηο πεξηπηψζεηο φπνπ έρνπλ πιένλ απνζεξαπεπηεί. Σν νηθνγελεηαθφ πεξηβάιινλ ηνπ αζζελή ππνβάιιεηαη ζε αληίζηνηρνπο πεξηνξηζκνχο ησλ θνηλσληθψλ δξαζηεξηνηήησλ ηνπ θαη έθπησζε ηεο πνηφηεηαο δσήο ηνπ, ελψ ηαπηφρξνλα πθίζηαηαη θαη ζεκαληηθφ ζπλαηζζεκαηηθφ βάξνο, ιφγσ ηεο θαηάζηαζεο ηνπ λνζνχληνο κέινπο ηνπ. Σα ζηνηρεία πνπ ελδεηθηηθά αλαθέξζεθαλ θαζηζηνχλ ζαθή ηελ αλαγθαηφηεηα γηα ηελ χπαξμε απνηειεζκαηηθψλ ππεξεζηψλ ςπρηθήο πγείαο. Σν εξψηεκα πνπ κέλεη λα απαληεζεί αθνξά ζηνλ ηξφπν νξγάλσζεο ησλ ππεξεζηψλ απηψλ πξνθεηκέλνπ λα αληαπνθξίλνληαη ζην ξφιν ηνπο θαη λα θαιχπηνπλ ηηο απμαλφκελεο -θαη ηδηαίηεξεοαλάγθεο θάζε πιεζπζκνχ κε επηζηεκνληθά επαξθή θαη νηθνλνκηθά απνδνηηθφ ηξφπν. 11

ΙΙΙ. Σν δηεζλέο πιαίζην γηα ηελ ςπρηθή πγεία 1. Ηζηνξηθά ζηνηρεία Ζ αληηκεηψπηζε ηεο ςπρηθήο δηαηαξαρήο σο αζζέλεηαο ζπλδεδεκέλεο ζηελά θαη κε βηνινγηθνχο παξάγνληεο είλαη, φπσο ήδε αλαθέξζεθε, αξθεηά ζχγρξνλε. Οη παιαηφηεξεο ζεσξίεο ζπλέδεαλ ηηο ςπρηθέο αζζέλεηεο κε ζξεζθεπηηθέο θαηά θχξην ιφγν πεπνηζήζεηο, ζχκθσλα κε ηηο νπνίεο ππεξθπζηθέο δπλάκεηο θπξίεπαλ ηελ ςπρή ηνπ αηφκνπ νδεγψληαο ην ζηελ ηξέια. πρλά κάιηζηα ζεσξνχληαλ φηη απηφ ζπκβαίλεη σο ηηκσξία ζηνλ άλζξσπν ιφγσ παξαπησκάησλ ζηα νπνία ν ίδηνο είρε ππνπέζεη. Άκεζε ζπλέπεηα απηήο ηεο ζεψξεζεο ήηαλ ν πεξηνξηζκφο ησλ ελ ιφγσ αηφκσλ -θάησ απφ άζιηεο ζπλζήθεο- ζε κέξε φπνπ δελ ζα απνηεινχζαλ θίλδπλν γηα ηνπο άιινπο. Ζ ινγηθή ηεο εγθιεηζκνχ ζε ηδξχκαηα ππφ ζπλζήθεο αηρκαισζίαο επηθξάηεζε ζηελ Δπξψπε θαζ φιε ηε δηάξθεηα ηνπ Μεζαίσλα 9. Μηα πξψηε δηαθνξνπνίεζε ζηελ θαηάζηαζε απηή επήιζε θαηά ηνλ 18 ν αηψλα, νπφηε θαη ππφ ηελ επήξεηα ηνπ θηλήκαηνο ηνπ Γηαθσηηζκνχ θαη ηε ζηξνθή πξνο ηνλ άλζξσπν έγηλαλ νη πξψηεο απφπεηξεο γηα παξνρή ζεξαπεπηηθψλ αγσγψλ ζηνπο ςπρηθά αζζελείο. Σα ηδξχκαηα, ρσξίο λα απαιιαγνχλ απφ ην ζηνηρείν ηνπ εγθιεηζκνχ θαη ηεο απνκφλσζεο ησλ αζζελψλ, απέθηεζαλ ζηαδηαθά θαη λνζειεπηηθφ ραξαθηήξα. Σν γεγνλφο απηφ εληζρχζεθε πεξαηηέξσ κε ηελ πξφνδν ηεο ςπρηαηξηθήο επηζηήκεο, νπφηε θαη ηα ελ ιφγσ πεξηζηαηηθά άξρηζαλ ζηαδηαθά λα αληηκεησπίδνληαη σο θαζεαπηφ ηαηξηθά πνπ ρξίδνπλ παξαθνινχζεζεο απφ εμεηδηθεπκέλνπο γηαηξνχο. Χζηφζν, νη ςπρηθέο δηαηαξαρέο δελ έπαςαλ λα ζεσξνχληαη επηθίλδπλεο γηα ην θνηλσληθφ ζχλνιν κε απνηέιεζκα ηελ απνκάθξπλζε ησλ αζζελψλ απφ απηφ θαη ηνλ πεξηνξηζκφ ηνπο ζε θιεηζηά θαη απνκνλσκέλα ηδξχκαηα. Έηζη, έσο θαη ην πξψην κηζφ ηνπ 20 νπ αηψλα ην κνληέιν αληηκεηψπηζεο ησλ ςπρηθψλ δηαηαξαρψλ πεξηειάκβαλε ηελ εγθαηάζηαζε ησλ αηφκσλ ζε δεκφζηα θαη ηδησηηθά ςπρηαηξεία γηα ηελ παξνρή ηεο θαηάιιειεο -γηα ηα δεδνκέλα ηεο επνρήο- ηαηξηθήο θξνληίδαο. Σα ηδξχκαηα απηά, σζηφζν, θάλεθε λα αληηκεησπίδνπλ κηα ζεηξά δπζθνιηψλ ε ζπζζψξεπζε κεγάινπ αξηζκνχ αζζελψλ δελ επέηξεπε ηελ ζσζηή αληηκεηψπηζε φισλ ησλ πεξηζηαηηθψλ, ελψ θαη νη ππνδνκέο ζπρλά απνδεηθλχνληαλ αλεπαξθείο. Σν γεγνλφο απηφ είρε ζαλ απνηέιεζκα ηελ έθπησζε ηνπ παξερφκελνπ ζεξαπεπηηθνχ έξγνπ, ηελ ππέξκεηξε επηβάξπλζε ηνπ πξνζσπηθνχ θαη ηειηθά ηελ θαθνκεηαρείξηζε 9 Μ.Φνπθψ, Ιζηοπία ηηρ Τπέλαρ, θεθ.1-2. 12

ησλ αζζελψλ, νη νπνίνη θαηέιεγαλ λα δηαβηνχλ ππφ άζιηεο ζπλζήθεο πνπ ζε πνιιέο πεξηπηψζεηο επηδείλσλαλ ηελ θαηάζηαζή ηνπο. Σα δεδνκέλα απηά ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ γεσγξαθηθή θαη επηζηεκνληθή απνκφλσζε ησλ ηδξπκάησλ θαη ηε ζπρλή θαηαπάηεζε ησλ ζηνηρεησδψλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ ησλ ελνίθσλ ηνπο, θαηέζηεζαλ ζαθή ηελ αλάγθε γηα κηα ελαιιαθηηθή ιχζε ζηελ νξγάλσζε ησλ ππεξεζηψλ ςπρηθήο πγείαο. Ζ δηαπίζησζε απηή ζπλέπεζε θαη εληζρχζεθε πεξαηηέξσ κε κηα ζεηξά αλεμάξηεησλ παξαγφλησλ πνπ δηαθνξνπνίεζαλ ηελ ζπλνιηθή ζεψξεζε γηα ηελ ςπρηθή πγεία. Ζ πξψηε απφ απηέο ήηαλ ε αχμεζε ησλ εξγαιείσλ θαη κεζφδσλ παξέκβαζεο θαηά ηε ζεξαπεπηηθή αγσγή, γεγνλφο πνπ πξνέθπςε ηφζν απφ ηελ πξφνδν ηεο ςπρηαηξηθήο επηζηήκεο φζν θαη απφ ηελ αλαθάιπςε κηαο ζεηξάο θαξκάθσλ πνπ απνδεηθλχνληαλ εμαηξεηηθά απνηειεζκαηηθά γηα ηελ αληηκεηψπηζε ελφο κεγάινπ αξηζκνχ πεξηζηαηηθψλ. Οη εμειίμεηο απηέο έδσζαλ ηε δπλαηφηεηα ειέγρνπ θαη ζηαζεξνπνίεζεο ηεο θαηάζηαζεο πνιιψλ ςπρσηηθψλ θαη θπξίσο θαηαζιηπηηθψλ αζζελψλ, πξφιεςεο θαη κείσζεο ησλ ππνηξνπψλ πνπ απηνί παξνπζίαδαλ, θαη θαηά ζπλέπεηα ζπλέβαιαλ ζηελ αηζζεηή βειηίσζε ηεο θαηάζηαζήο ηνπο πνπ ζε θάπνηεο πεξηπηψζεηο ήηαλ ζρεδφλ ηάζηκε. Ζ δεχηεξε βαζηθή παξάκεηξνο ππήξμε ε ζαθήο ζεψξεζε ηεο ςπρηθήο πγείαο σο αλαπφζπαζηνπ ηκήκαηνο ηεο ζπλνιηθήο πγείαο ηνπ πιεζπζκνχ. Ζ ελ ιφγσ παξαδνρή ζπλέηεηλε ψζηε λα εληζρπζεί ην ελδηαθέξνλ γηα ηελ ςπρηθή πγεία ζε επηζηεκνληθφ, θνηλσληθφ αιιά θαη πνιηηηθφ επίπεδν θαη λα δνζεί κεγαιχηεξν βάξνο ζηελ πιεξέζηεξε θάιπςε ησλ αλαγθψλ θαη ηελ πνηνηηθφηεξε παξνρή ππεξεζηψλ ζηνπο αζζελείο. Σέινο, ε παγθφζκηα θίλεζε γηα ηελ αλαγλψξηζε ησλ δηθαησκάησλ ηνπ αλζξψπνπ έζηξεςε ηελ πξνζνρή ζηελ ζπρλή θαηαπάηεζε ησλ δηθαησκάησλ ησλ αηφκσλ κε ςπρηθέο δηαηαξαρέο θαη -κε ηηο αληηδξάζεηο πνπ πξνθάιεζε ζε δηεζλέο επίπεδν- ψζεζε ζε δξάζεηο γηα ηε βειηίσζε ησλ ζπλζεθψλ δηαβίσζεο ζηα ςπρηαηξηθά ηδξχκαηα 10. Σν λέν κνληέιν πνπ αλαπηχρζεθε ζηαδηαθά ζε θάπνηεο ρψξεο, ππνθηλνχκελν θαη απφ ηνπο πξναλαθεξζέληεο παξάγνληεο, πξνψζεζε ηε κείσζε ηνπ ξφινπ ησλ ςπρηαηξείσλ θαη ηελ δεκηνπξγία κηαο ζεηξάο κηθξφηεξσλ δνκψλ πνπ παξέρνπλ ζεξαπεπηηθέο ππεξεζίεο ζηνπο αζζελείο αλάινγα κε ηελ βαξχηεηα θαη ην είδνο ηνπ πεξηζηαηηθνχ. Ζ ηαθηηθή απηή νδήγεζε ζηε ζπξξίθλσζε θαη ζε θάπνηεο πεξηπηψζεηο ζηελ νξηζηηθή 13

θαηάξγεζε ησλ παιαηνχ ηχπνπ ςπρηαηξείσλ θαη ηελ αλάπηπμε ελαιιαθηηθψλ ππεξεζηψλ γηα ηελ θάιπςε ησλ αλαγθψλ ησλ αζζελψλ. 2. Ζ ζηξαηεγηθή ηνπ Παγθφζκηνπ Οξγαληζκνχ Τγείαο Ο Παγθφζκηνο Οξγαληζκφο Τγείαο (Π.Ο.Τ.) αλαδεηθλχνληαο πξψηνο ηε ζεκαζία ηεο ςπρηθήο πγείαο γηα ηε ζπλνιηθή πγεία ηνπ πιεζπζκνχ, έρεη θαηεπζχλεη κεγάιν κέξνο ησλ πξνζπαζεηψλ ηνπ ζηελ εμεχξεζε θαη θαηαγξαθή εθείλσλ ησλ πνιηηηθψλ πνπ ζεσξεί σο ηηο πιένλ απνηειεζκαηηθέο γηα ηελ αληηκεηψπηζε ησλ ςπρηθψλ δηαηαξαρψλ ζε παγθφζκηα θιίκαθα. Μηα νινθιεξσκέλε παξνπζίαζε ησλ ζπκπεξαζκάησλ ηνπ - φπσο πξνέθπςαλ απφ κηα πιεζψξα επηζηεκνληθψλ εξεπλψλ θαη δεδνκέλσλ απ φιν ηνλ θφζκν- έγηλε ην 2001 κέζα απφ ηελ πεξηνδηθή "Έθζεζε γηα ηελ Παγθφζκηα Τγεία" πνπ εθείλε ηε ρξνληά ήηαλ αθηεξσκέλε ζηελ ςπρηθή πγεία. Αθεηεξία ηεο ζεψξεζεο ηνπ Π.Ο.Τ. απνηειεί ε ζέζε φηη ε πξνζέγγηζε φισλ απέλαληη ζηηο ςπρηθέο λφζνπο νθείιεη λα αιιάμεη. ήκεξα πνπ ππάξρνπλ ηα κέζα θαη νη επηζηεκνληθέο γλψζεηο γηα ηελ απνηειεζκαηηθφηεξε αληηκεηψπηζε ησλ δηαηαξαρψλ, κπνξνχλ θαη πξέπεη λα ηεζνχλ λέεο βάζεηο γηα ηελ ράξαμε ησλ πνιηηηθψλ ςπρηθήο πγείαο, ιακβάλνληαο ππφςε ηφζν ηελ αλάγθε παξνρήο πνηνηηθψλ ππεξεζηψλ φζν θαη ηα δηθαηψκαηα ησλ αζζελψλ. Ζ ηδξπκαηηθή πεξίζαιςε, φπσο παξερφηαλ κέζα ζηα παιαηνχ ηχπνπ ςπρηαηξεία άζπια, ζεσξείηαη φηη παξνπζηάδεη κηα ζεηξά ζνβαξψλ κεηνλεθηεκάησλ -κε απνηειεζκαηηθέο ππεξεζίεο, αλαρξνληζηηθέο κέζνδνη ζεξαπείαο, απνκφλσζε, ρξνληφηεηα, θαθέο ζπλζήθεο δηαβίσζεο ησλ αζζελψλ, θαηαπάηεζε ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ ηνπο- πνπ θαζηζηνχλ αλαγθαία ηελ θαηάξγεζή ηνπο θαη ηελ αληηθαηάζηαζή ηνπο απφ κηα ζεηξά ελαιιαθηηθψλ ππεξεζηψλ. Ο Οξγαληζκφο δελ πξνβαίλεη ζηελ πηνζέηεζε ελφο ζπγθεθξηκέλνπ κνληέινπ αλάπηπμεο απηψλ, θαζψο αλαγλσξίδεη φηη ν αθξηβήο ηξφπνο νξγάλσζεο ησλ ππεξεζηψλ απηψλ εμαξηάηαη ζε κεγάιν βαζκφ απφ ην επξχηεξν θνηλσληθφ, πνιηηηζηηθφ, πνιηηηθφ θαη νηθνλνκηθφ επίπεδν ηεο θάζε ρσξάο. θηαγξαθεί, σζηφζν, ηηο βαζηθέο θαηεπζχλζεηο πνπ πξνθξίλεη φηη ζα πξέπεη λα αθνινπζήζεη ε ζχγρξνλε 10 Παγθφζκηνο Οξγαληζκφο Τγείαο, "Έθζεζε γηα ηελ Παγθφζκηα Τγεία 2001, Φπρηθή Τγεία: Νέα Αληίιεςε, Νέα Διπίδα", Τπνπξγείν Τγείαο θαη Πξφλνηαο, Γηεχζπλζε Φπρηθήο Τγείαο 2002, ζει. 51. 14

ςπρηαηξηθή θξνληίδα, φπσο απηέο πξνθχπηνπλ απφ εξεπλεηηθά δεδνκέλα αιιά θαη ηε δηεζλή εκπεηξία έσο ζήκεξα 11. Αθεηεξία απηψλ απνηειεί ε πξνζπάζεηα παξνρήο ελφο πιήξνπο θάζκαηνο ππεξεζηψλ πνπ ζα πεξηιακβάλνπλ ηφζν ηελ πξφιεςε φζν θαη ηε ζεξαπεία θαη ηελ απνθαηάζηαζε ησλ αζζελψλ 12. Ο ζπλδπαζκφο ησλ δξάζεσλ ζηα ηξία απηά επίπεδα είλαη εθείλνο πνπ θξίλεηαη φηη επηθέξεη ηα θαιχηεξα απνηειέζκαηα γηα ηνλ αζζελή θαη ην θνηλσληθφ ζχλνιν. Όπσο ζα δηαθαλεί θαη ζηε ζπλέρεηα, ε χπαξμε πξνιεπηηθψλ κεραληζκψλ κπνξεί λα κεηψζεη ζεκαληηθά ηνλ αξηζκφ αιιά θαη ηε βαξχηεηα πνιιψλ πεξηζηαηηθψλ, θαζηζηψληαο έηζη πην εχθνιε ηελ αληηκεηψπηζή ηνπο. Ζ παξνρή κηαο απνηειεζκαηηθήο ζεξαπείαο, επίζεο, κπνξεί λα πεξηνξίζεη ζε κεγάιν βαζκφ ηα ζπκπηψκαηα ηεο ςπρηθήο δηαηαξαρήο θαη λα ζπκβάιεη ζηελ αηζζεηή -ζηηο πεξηζζφηεξεο ησλ πεξηπηψζεσλ- βειηίσζε ηεο θαηάζηαζεο ησλ αζζελψλ. Οη δξάζεηο απνθαηάζηαζεο κε ηε ζεηξά ηνπο έξρνληαη λα πεξηνξίζνπλ ή θαη λα εμαιείςνπλ ηελ αληθαλφηεηα πνπ πξνθαιεί ε λφζνο θαη λα βνεζήζνπλ ηνλ αζζελή ψζηε λα αλαθηήζεη ηε ιεηηνπξγηθφηεηά ηνπ σο άηνκν αιιά θαη σο κέινο ηνπ θνηλσληθνχ ζπλφινπ. Ζ επίηεπμε ηνπ ηξηπινχ απηνχ ζηφρνπ κπνξεί λα επηηεπρζεί κφλν κε ηελ χπαξμε εμεηδηθεπκέλσλ θαη δηαθνξνπνηεκέλσλ κεηαμχ ηνπο ππεξεζηψλ πνπ ζα αληαπνθξίλνληαη ζηηο εηδηθέο αλάγθεο θάζε πάζρνληα παξέρνληάο ηνπ ηελ θαηάιιειε πεξίζαιςε ζε θάζε θάζε ηεο αζζέλεηάο ηνπ. Σν δεχηεξν ζηνηρείν ηεο φιεο πξνζέγγηζεο ζπλίζηαηαη ζηελ αλάπηπμε ησλ ππεξεζηψλ κέζα ζηα φξηα ηεο θνηλφηεηαο, ψζηε ν αζζελήο λα κπνξεί λα ηηο ρξεζηκνπνηεί ρσξίο λα ρξεηάδεηαη λα απνκαθξπλζεί απφ ην νηθείν ηνπ πεξηβάιινλ. Απηφ πξαθηηθά ζεκαίλεη δεκηνπξγία κηαο ζεηξάο δνκψλ ζε ηνπηθφ επίπεδν δνκψλ πνπ, ζχκθσλα κε ηα πξνεγνχκελα, ζα είλαη ζε ζέζε λα θαιχςνπλ φιν ην θάζκα ησλ αλαγθψλ. Ζ ηνπνζέηεζε φισλ ησλ κνλάδσλ -αλεμάξηεηα αλ πξφθεηηαη γηα πξσηνβάζκηα πεξίζαιςε, λνζειεία ή ζηέγαζε- κέζα ζηα φξηα ηεο θνηλφηεηαο απνηειεί φρη κφλν έλα απφ ηα νπζηαζηηθά ζεκεία ηνκήο κε ηελ πξνυπάξρνπζα αζπιηθνχ ηχπνπ 11 Ο Π.Ο.Τ. εμεηδηθεχεη ηηο πξνηεηλφκελεο δξάζεηο ηνπ παξέρνληαο ηξία κνληέια δξάζεο αλάινγα κε ην ππάξρνλ επίπεδν παξνρήο ππεξεζηψλ ζε θάζε ρψξα. ην παξφλ θείκελν ζα πεξηνξηζηνχκε ζηελ παξνπζίαζε ησλ πξνηάζεσλ πνπ αθνξνχλ ζε πεξηπηψζεηο ρσξψλ ζαλ ηελ Διιάδα θαη ησλ ελεξγεηψλ πνπ ζπληζηψληαη γηα ηελ βειηίσζε ηεο θξνληίδαο ςπρηθήο πγείαο ζηε ρψξα καο. 12 Ζ πξφιεςε πεξηιακβάλεη θάζε κέηξν πνπ κεηψλεη ηελ πηζαλφηεηα εκθάληζεο ηεο λφζνπ, θαηαπνιεκψληαο θπξίσο ηα αίηηά ηεο. Ζ ζεξαπεία αθνξά ζηηο δξάζεηο πνπ ιακβάλνπλ ρψξα κεηά ηελ εθδήισζε ηεο αζζέλεηαο θαη απνζθνπνχλ ζηελ αληηκεηψπηζή ηεο θαη ηνλ πεξηνξηζκφ ησλ ζπλεπεηψλ πνπ απηή κπνξεί λα έρεη. Ζ απνθαηάζηαζε εληάζζεη ζηα πιαίζηα ηεο ηα κέηξα πνπ απνβιέπνπλ ζηε κέγηζηε δπλαηή επαλαθνξά ηνπ αηφκνπ πνπ έρεη λνζήζεη ζηελ πξνγελέζηεξε ηεο αζζέλεηαο ηνπ 15

θξνληίδα, αιιά ίζσο θαη ην θπξηφηεξν ραξαθηεξηζηηθφ ηνπ λένπ πξνηχπνπ πνπ ζέηεη ν ΠΟΤ, ην νπνίν άιισζηε έρεη επηθξαηήζεη λα αλαθέξεηαη κε ηνλ φξν θνηλνηηθή ςπρηαηξηθή θξνληίδα. Οη παξαπάλσ δχν άμνλεο ραξάζζνπλ ην πιαίζην ηεο ζχγρξνλεο ςπρηαηξηθήο θξνληίδαο, δελ αξθνχλ φκσο, ζχκθσλα κε ηνλ Οξγαληζκφ, γηα λα εμαζθαιίζνπλ ηελ παξνρή νινθιεξσκέλσλ θαη απνηειεζκαηηθψλ ππεξεζηψλ. ε θάζε πεξίπησζε θαη αλεμάξηεηα απφ ηηο επηκέξνπο δηαθνξνπνηήζεηο πνπ κπνξεί λα παξνπζηάδεη θαηά ηελ εθαξκνγή ηνπ απφ ρψξα ζε ρψξα, ην λέν κνληέιν ηεο παξνρήο νινθιεξσκέλεο ςπρηαηξηθήο πεξίζαιςεο κέζα ζηα φξηα ηεο θνηλφηεηαο ζα πξέπεη λα δνκείηαη κε ηξφπν ψζηε λα δηέπεηαη απφ θάπνηεο βαζηθέο αξρέο θαη λα ηθαλνπνηεί ζπγθεθξηκέλα θξηηήξηα 13. Πξηλ ηε ζπλνπηηθή παξνπζίαζε ηνπο είλαη ζεκαληηθφ λα ηνληζηεί φηη απηέο έρνπλ ζπκπιεξσκαηηθφ ε κηα πξνο ηελ άιιε ξφιν θαη ζα πξέπεη λα πηνζεηεζνχλ ζπλνιηθά. ε αληίζεηε πεξίπησζε, δεκηνπξγνχληαη ζεκαληηθά θελά θαηά ηελ πινπνίεζε ηνπ ζπλνιηθνχ ζρεδηαζκνχ πνπ είλαη πηζαλφ λα κεηψζνπλ ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ησλ επηρεηξνχκελσλ δξάζεσλ ή αθφκε θαη λα νδεγήζνπλ ζηελ απνηπρία ηνπο. Ζ πξψηε απφ ηηο θαηεπζπληήξηεο γξακκέο πνπ πξνηάζζεη ν Π.Ο.Τ. ζπλίζηαηαη ζηελ παξνρή νινθιεξσκέλεο αληηκεηψπηζεο ηνπ ζπλφινπ ησλ πεξηζηαηηθψλ, κε ηελ αλάπηπμε φισλ ησλ δνκψλ θαη πξνγξακκάησλ πνπ θξίλνληαη απαξαίηεηα γηα ηελ θάιπςε ησλ εηδηθψλ αλαγθψλ θάζε πεξηνρήο. Ζ απαίηεζε απηή εμεηδηθεχεηαη ζε επηκέξνπο παξακέηξνπο θαη πξνυπνζέζεηο. Καη αξράο είλαη πξνθαλήο ε αλάγθε γηα ζαθή θαζνξηζκφ ηεο πεξηνρήο ζηελ νπνία θάζε θνξά αλαθεξφκαζηε. Ζ δξάζε πνπ πξνηείλεηαη γηα ηελ επίηεπμε απηνχ ηνπ ζηφρνπ αθνξά ζηε δεκηνπξγία ζε θάζε ρψξα γεσγξαθηθψλ πεξηνρψλ επζχλεο -αλάινγσλ κε ηηο πγεηνλνκηθέο πεξηθέξεηεο- ζε θάζε κηα εθ ησλ νπνίσλ ζα πξέπεη λα αλαπηπρζεί φιν ην θάζκα ησλ αλαγθαίσλ ππεξεζηψλ γηα ηελ παξνρή ςπρηαηξηθήο θξνληίδαο. Οη πεξηνρέο απηέο έρνπλ επηθξαηήζεη λα αλαθέξνληαη κε ηνλ φξν ηνκείο, ελψ ε δηαδηθαζία θαζνξηζκνχ ησλ νξίσλ ηνπο είλαη γλσζηή σο ηνκενπνίεζε. Δλ ζπλερεία, είλαη αλαγθαία ε χπαξμε ζχγρξνλσλ θαη αμηφπηζησλ πιεξνθνξηψλ ζρεηηθά κε ηα επηδεκηνινγηθά δεδνκέλα θάζε ηνκέα θαη θαηάζηαζε. Ζ απνθαηάζηαζε δελ είλαη κφλν ζσκαηηθή -ή ζηελ πεξίπησζε καο ςπρηθή- αιιά θαη θνηλσληθή ζηνρεχεη εμίζνπ ζηελ νκαιή επαλέληαμε ηνπ αζζελή ζην θνηλσληθφ ηνπ πεξηβάιινλ. 13 Οη αξρέο απηέο αλαπηχζζνληαη ζηνλ ηφκν "Οξγάλσζε ησλ Τπεξεζηψλ Φπρηθήο Τγείαο" ηνπ Παθέηνπ Οδεγηψλ γηα ηελ Πνιηηηθή θαη ηηο Τπεξεζίεο Φπρηθήο Τγείαο ηνπ Π.Ο.Τ., πνπ εθδφζεθε ζηα 16

ησλ επηπνιαζκφ ησλ ςπρηθψλ δηαηαξαρψλ, πξνθεηκέλνπ λα ππάξμεη κηα ζαθήο εηθφλα ησλ ησξηλψλ αιιά θαη κειινληηθψλ αλαγθψλ πνπ έξρνληαη λα θαιχςνπλ νη ππεξεζίεο ςπρηθήο πγείαο. Με βάζε ηα παξαπάλσ, κπνξεί λα πξνθχςεη ην αθξηβέο κείγκα ησλ απαηηνχκελσλ ππεξεζηψλ, δειαδή φισλ ησλ κνλάδσλ θαη ζεξαπεπηηθψλ δνκψλ πνπ πξέπεη λα αλαπηπρζνχλ ζε θάζε πεξηνρή. Μηα δεχηεξε βαζηθή αξρή γηα ηελ εθαξκνγή ηεο θνηλνηηθήο ςπρηαηξηθήο είλαη ε δηαζθάιηζε ηεο πξνζβαζηκφηεηαο ησλ αηφκσλ πνπ ρξίδνπλ βνήζεηαο ζηηο αλάινγεο ππεξεζίεο, κέζσ ηεο εμάιεηςεο ησλ ρσξηθψλ, νηθνλνκηθψλ θαη θνηλσληθψλ δπζθνιηψλ πνπ απνηξέπνπλ ηνπο ρξήζηεο λα απνηαζνχλ ζ απηέο. Έλα απφ ηα ζεκαληηθφηεξα πξνβιήκαηα πνπ πξέπεη λα αληηκεησπηζηνχλ ζην ρψξν ηεο ςπρηθήο πγείαο είλαη ε δπζθνιία πνπ έρεη έλαο κεγάινο αξηζκφο αζζελψλ λα απνηαλζεί γηα βνήζεηα ζηηο κνλάδεο παξνρήο θξνληίδαο. Σν πξφβιεκα απηφ ζπλαληάηαη εμίζνπ ζε αλαπηπζζφκελεο αιιά θαη αλεπηπγκέλεο ρψξεο 14 θαη νθείιεηαη θαηά θχξην ιφγν ζε δχν αλεμάξηεηνπο παξάγνληεο. Ο πξψηνο έρεη λα θάλεη κε ηελ αλππαξμία ή αλεπάξθεηα ησλ ππεξεζηψλ, ηδίσο εθεί φπνπ ηα ζπζηήκαηα παξνρήο ςπρηθήο πγείαο είλαη ππνηππσδψο αλεπηπγκέλα, αιιά θαη κε ηε ρσξνζέηεζε ησλ ππεξεζηψλ απηψλ ζε κεγάια αζηηθά θέληξα πνπ ζπρλά είλαη δπζπξφζηηα γηα θαηνίθνπο πην απνκαθξπζκέλσλ πεξηνρψλ. Ο δεχηεξνο ιφγνο ζρεηίδεηαη κε ηελ απξνζπκία φζσλ πάζρνπλ απφ ςπρηθέο θαη ζπκπεξηθνξηθέο δηαηαξαρέο λα γλσζηνπνηήζνπλ ηελ αζζέλεηά ηνπο θνβνχκελνη ην ζηηγκαηηζκφ ηνπο απφ ηνλ θνηλσληθφ ηνπο πεξίγπξν. ηελ πξψηε πεξίπησζε ε αληηκεηψπηζε ηνπ πξνβιήκαηνο ζπλδέεηαη κε ηελ αλάπηπμε δνκψλ επαξθψλ γηα ηελ αληηκεηψπηζε ησλ αλαγθψλ ζχκθσλα θαη κε ηα φζα αλαθέξζεθαλ πξνεγνπκέλσο. ηελ δεχηεξε, ε θαηαπνιέκεζε ησλ δηαθξίζεσλ ζε βάξνο ησλ ςπρηθά αζζελψλ απαηηεί κηα ζεηξά δξάζεσλ ζε πνιιά θαη δηαθνξεηηθά κεηαμχ ηνπο επίπεδα, θαζψο απηφ πνπ νπζηαζηηθά επηδηψθεηαη είλαη ε αιιαγή ησλ αληηιήςεσλ ηεο θνηλήο γλψκεο αιιά θαη ησλ φζσλ αθνξά άκεζα ην πξφβιεκα ησλ παζρφλησλ, ηεο νηθνγέλεηάο ηνπο, ησλ επαγγεικαηηψλ πγείαο. Οη εθζηξαηείεο ελεκέξσζεο θαη εθπαίδεπζεο ζρεηηθά κε ηε θχζε, ηηο επηπηψζεηο θαη ηελ αληηκεηψπηζε ησλ ςπρηθψλ δηαηαξαρψλ απνηεινχλ έλα κφλν ηκήκα ηεο πξνζπάζεηαο πνπ πξέπεη λα γίλεη. Ο Π.Ο.Τ. πξεζβεχεη φηη ε αληηκεηψπηζε ηνπ ζηίγκαηνο ειιεληθά απφ ηελ Γηεχζπλζε Φπρηθήο Τγείαο ηνπ Τπνπξγείνπ Τγείαο θαη Κνηλσληθήο Αιιειεγγχεο (2005) 14 Τπνινγίδεηαη φηη ν αξηζκφο ησλ αηφκσλ πνπ απεπζχλνληαη ζηηο ππεξεζίεο ςπρηθήο πγείαο είλαη έλα κηθξφ κφλν πνζνζηφ ησλ λνζνχλησλ, ην νπνίν αθφκε θαη ζε ρψξεο κε αλεπηπγκέλν ζχζηεκα ςπρηθήο θξνληίδαο δελ ππεξβαίλεη ην 50%. 17

ζπλαξηάηαη ζε κεγάιν βαζκφ κε ηελ θαηαπνιέκεζε ή θαηάξγεζε φισλ εθείλσλ ησλ παξαγφλησλ πνπ ην εληζρχνπλ θαη ηδηαηηέξσο απηψλ πνπ αθνξνχλ ζηελ απνκάθξπλζε ησλ αζζελψλ απφ ην θνηλσληθφ ζχλνιν θαη ηελ απνκφλσζή ηνπο ζε ηδξχκαηα. Δμίζνπ ζεκαληηθή αξρή, ε ηθαλνπνίεζε ηεο νπνίαο ζα πξέπεη λα απνηειεί ζηφρν ελφο νινθιεξσκέλνπ ζπζηήκαηνο παξνρήο ππεξεζηψλ ςπρηθήο πγείαο, είλαη ε δηαζθάιηζε ηνπ ζπλερνχο ηεο θξνληίδαο ησλ ςπρηθά αζζελψλ. Οη πεξηζζφηεξεο ςπρηθέο δηαηαξαρέο είλαη ρξφληεο θαη κάιηζηα παξνπζηάδνπλ πεξηφδνπο ππνηξνπψλ θαη χθεζεο. Ζ θξνληίδα πνπ απαηηείηαη λα ιακβάλνπλ ηα άηνκα απηά ζα πξέπεη, ινηπφλ, φρη κφλν λα έρεη δηάξθεηα θαη λα θαιχπηεη φιε ηελ πεξίνδν ηεο αζζέλεηαο, αιιά θαη λα αληαπνθξίλεηαη ζηηο ηδηαίηεξεο αλάγθεο ηεο θαηάζηαζήο ηνπο, φπσο απηέο δηακνξθψλνληαη απφ ηελ θάζε ζηελ νπνία βξίζθνληαη 15. Μεηαμχ ησλ θχξησλ πξνυπνζέζεσλ δηαζθάιηζεο ηνπ ζπλερνχο ηεο θξνληίδαο πνπ πξνηείλνληαη απφ ηνλ Οξγαληζκφ, είλαη ε απνθέληξσζε ησλ ππεξεζηψλ ψζηε λα πξνζεγγίδνληαη εχθνια απφ ηνπο ρξήζηεο, αιιά θαη ε παξαθνινχζεζε ησλ αζζελψλ απφ ηελ ίδηα ζεξαπεπηηθή νκάδα θαζ φιε ηε δηάξθεηα ηεο εθδήισζεο ηεο δηαηαξαρήο. Δπηπιένλ, πξνθεηκέλνπ λα απνθεχγεηαη ν θαηαθεξκαηηζκφο ηεο πεξίζαιςεο, απαηηείηαη απμεκέλε ζπλεξγαζία ηφζν κεηαμχ ησλ επαγγεικαηηψλ ςπρηθήο πγείαο ησλ δηαθφξσλ ππεξεζηψλ πνπ εκπιέθνληαη ζηε θξνληίδα ηνπ πάζρνληα φζν θαη ησλ ππεξεζηψλ απηψλ κε ηελ νηθνγέλεηα ηνπ ηειεπηαίνπ. Ηδηαίηεξε θαίλεηαη λα είλαη θαη ε ζεκαζία ηεο παξνρήο θαηάιιειεο εθπαίδεπζεο ζηνπο θξνληηζηέο ησλ αζζελψλ θη ηδηαίηεξα εθείλσλ ηνπ νηθείνπ ηνπο πεξηβάιινληνο, ψζηε λα αλαγλσξίδνπλ ηνπο θχθινπο ηεο δηαηαξαρήο θαη ηελ θαηάιιειε θάζε θνξά αληηκεηψπηζή ηνπο. Σέινο, θάζε ζχζηεκα παξνρήο ππεξεζηψλ ςπρηθήο πγείαο νθείιεη λα δνκείηαη θαη λα ιεηηνπξγεί κε ηξφπν πνπ λα δηαζθαιίδεη θαη λα πξνάγεη ηα ζεκειηψδε δηθαηψκαηα ησλ αζζελψλ 16. Ο φξνο απηφο ζήκεξα δελ αθνξά κφλν ζηελ αμίσζε ζε ηθαλνπνηεηηθέο ζπλζήθεο δηαβίσζεο θαη ζεξαπείαο αιιά πεξηιακβάλεη επίζεο: α. ηελ ηζφηηκε αληηκεηψπηζε ησλ αζζελψλ ζε φηη αθνξά ηελ πξφζβαζε ζηηο ππεξεζίεο θαη ηελ παξνρή ζεξαπεπηηθήο αγσγήο, β. ηελ εμάιεηςε ησλ δηαθξίζεσλ ζε βάξνο ηνπο, γ. 15 Ζ ζπλέρεηα ζηελ παξαθνινχζεζε ησλ αζζελψλ απνηειεί κηα απφ ηηο πην θξίζηκεο παξακέηξνπο ηεο θξνληίδαο, ιφγσ ηεο ρξνληφηεηαο ησλ ςπρηθψλ δηαηαξαρψλ. Οη έξεπλεο έρνπλ δείμεη φηη φηαλ ην λνζνχλ άηνκν παξαθνινπζείηαη ζε δηαξθή βάζε -θαη θαηά πξνηίκεζε απφ ηνπο ίδηνπο επαγγεικαηίεοε θαηάζηαζή ηνπ ειέγρεηαη απνηειεζκαηηθφηεξα θαη απμάλνπλ ζεκαληηθά νη πηζαλφηεηεο πξφιεςεο ππνηξνπψλ. 16 Ζ ζεκαζία πνπ απνδίδεηαη ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο ζηελ πξνζηαζία ησλ δηθαησκάησλ ησλ ςπρηθά παζρφλησλ απνηππψλεηαη κε ζαθήλεηα ζηελ απφθαζε γηα ηελ Πποζηαζία ηυν Πποζώπυν με Ψςσική Νόζο και ηην Βεληίυζη ηηρ Φπονηίδαρ για ηην Ψςσική Υγεία ηεο Γεληθήο πλέιεπζεο ησλ Ζλσκέλσλ Δζλψλ πνπ πηνζεηήζεθε ην 1991 (Απφθαζε 46/119). 18

ηελ εμαζθάιηζε ηνπ ηαηξηθνχ απνξξήηνπ, δ. ην δηθαίσκα ηεο πιεξνθφξεζεο θαη ζπκκεηνρήο, ε. ην απαξαβίαζην ηεο πξνζσπηθήο δσήο θαη ηεο ειεχζεξεο θίλεζεο 17. Ζ απνδνρή θαη ν ζεβαζκφο ησλ δηθαησκάησλ απηψλ, πνπ ζπλίζηαηαη ζηελ αλαγλψξηζε ηεο ηδηαίηεξεο πξνζσπηθφηεηαο θαη βνχιεζεο ησλ ςπρηθά παζρφλησλ θαη ζηνλ θαηά ην δπλαηφλ κηθξφηεξν πεξηνξηζκφ ηνπο, ζέηεη ηα φξηα εληφο ησλ νπνίσλ νθείιεη λα δξα ην ζχζηεκα πεξίζαιςεο θαη νη ιεηηνπξγνί ηνπ ηφζν ζηηο πεξηπηψζεηο φπνπ ε πξνζέιεπζε θαη ε παξακνλή ζηηο ππεξεζίεο είλαη αθνχζηα φζν θαη ζε εθείλεο φπνπ ν αζζελήο έρεη επίγλσζε ηεο θαηάζηαζήο ηνπ. Ζ πηνζέηεζε ηεο πνιηηηθήο πνπ πξνηείλεη ν Π.Ο.Τ. γηα ηηο ρψξεο φπνπ ε ςπρηαηξηθή θξνληίδα παξέρεηαη απφ αζπιηθνχ ηχπνπ ςπρηαηξεία, ζεκαίλεη θαη αξράο κηα κεηάβαζε απφ ηελ ηδξπκαηηθή πεξίζαιςε ζηελ αλνηθηή θαη θνηλνηηθή παξνρή ππεξεζηψλ κέζσ ελφο ζπλφινπ εμεηδηθεπκέλσλ κνλάδσλ εχθνια πξνζβάζηκσλ ζηνπο ρξήζηεο. Βαζηθή πξνυπφζεζε ηεο εθαξκνγήο ηνπ κνληέινπ ηεο θνηλνηηθήο ςπρηαηξηθήο απνηειεί ε θαηάξγεζε ησλ ςπρηαηξηθψλ ηδξπκάησλ θαη ε αληηθαηάζηαζή ηνπο απφ λέεο ελαιιαθηηθέο δνκέο. Ζ δηαδηθαζία απηή, γλσζηή σο απναζπινπνίεζε, ζπλίζηαηαη αθελφο ζηελ κεηαθνξά ησλ ρξνλίσλ ηδξπκαηηθψλ αζζελψλ ζε κηθξφηεξεο κνλάδεο εληφο ηεο θνηλφηεηαο, θαη αθεηέξνπ ζηελ δεκηνπξγία θαηάιιεισλ ππεξεζηψλ πνπ ζα πξνιακβάλνπλ θαη ζα απνηξέπνπλ ηε κεηαθνξά λέσλ πεξηζηαηηθψλ πξνο ηα ηδξχκαηα. Με ηνλ ηξφπν απηφ, ηα ηειεπηαία δηαξθψο ζπξξηθλψλνληαη θαη ηειηθά θιείλνπλ. εκείν θιεηδί γηα ηελ επηηπρία ηεο απναζπινπνίεζεο είλαη ε ζπληνληζκφο ησλ δξάζεσλ ψζηε ε αλάπηπμε ησλ λέσλ δνκψλ λα είλαη ηέηνηα πνπ λα θαιχςεη ηηο αλάγθεο ησλ παζρφλησλ πνπ πξέπεη λα απνκαθξπλζνχλ απφ ηα ςπρηαηξεία, αιιά θαη εθείλσλ πνπ κε ηελ εθδήισζε κηαο δηαηαξαρήο απεπζχλνληαλ εθεί. Θα πξέπεη εδψ λα επηζεκαλζεί φηη ε απναζπινπνίεζε απνηειεί αζθαιψο βαζηθή παξάκεηξν γηα ηελ εθαξκνγή ηεο θνηλνηηθήο ςπρηαηξηθήο, ζε θακία πεξίπησζε φκσο δελ ζα πξέπεη λα ηαπηίδεηαη κ απηήλ ή λα ζεσξείηαη σο ε κνλαδηθή ζπλζήθε θαζηέξσζεο ηνπ ελ ιφγσ κνληέινπ. Ο Π.Ο.Τ. αλαγλσξίδνληαο ηηο δπζθνιίεο πνπ παξνπζηάδεη ε κεηάβαζε ζε έλα λέν ζχζηεκα, θαη ζηεξηδφκελνο ζε παξαδείγκαηα επηηπρψλ παξεκβάζεσλ ζε δηάθνξεο 17 Παγθφζκηνο Οξγαληζκφο Τγείαο, "Έθζεζε γηα ηελ Παγθφζκηα Τγεία 2001, Φπρηθή Τγεία: Νέα Αληίιεςε, Νέα Διπίδα", Τπνπξγείν Τγείαο θαη Πξφλνηαο, Γηεχζπλζε Φπρηθήο Τγείαο 2002, ζει. 88. 19

ρψξεο, παξέρεη ηηο βαζηθέο θαηεπζχλζεηο κηαο ζπλεθηηθήο ζηξαηεγηθήο πνπ πξέπεη λα αθνινπζεζεί γηα ηελ νξγάλσζε ησλ θνηλνηηθψλ ππεξεζηψλ ςπρηθήο πγείαο. Δηδηθφηεξα, ζπληζηά ηε δξάζε ζε δχν θαηεπζχλζεηο. Ζ πξψηε αθνξά ζηε δεκηνπξγία ελφο νινθιεξσκέλνπ πιαηζίνπ παξνρήο πξσηνβάζκηαο θξνληίδαο πγείαο ζε ηνπηθφ επίπεδν, κέζσ ηνπ νπνίνπ ζα παξέρνληαη δηαγλσζηηθέο, ζεξαπεπηηθέο ππεξεζίεο ελψ ζα ππάξρεη κέξηκλα θαη ζε φηη αθνξά ζέκαηα πξφιεςεο θαη πξναγσγήο ηεο θαιήο ςπρηθήο πγείαο. Οη δξάζεηο απηέο κπνξνχλ λα πξαγκαηνπνηεζνχλ κέζσ εμεηδηθεπκέλνπ πξνζσπηθνχ θαη ππεξεζηψλ δηαθφξσλ θέληξσλ ςπρηθήο πγείαο ή κέζσ αληίζηνηρσλ ηκεκάησλ ζηα γεληθά λνζνθνκεία 18. ην επίπεδν απηφ ε απνηειεζκαηηθφηεηα ησλ παξεκβάζεσλ κπνξεί λα είλαη απμεκέλε αθελφο γηαηί παξέρεηαη δπλαηφηεηα πξφιεςεο θαη θαηά ζπλέπεηα απνηξνπήο πεξηζηαηηθψλ θη αθεηέξνπ γηαηί ε έγθαηξε ζπκκεηνρή ησλ εηδηθψλ πξηλ θαη θαηά ηελ εθδήισζε ηεο ςπρηθήο δηαηαξαρήο κπνξεί λα κεηψζεη ηελ νμχηεηα θαη ηνλ αξηζκφ ησλ ππνηξνπψλ ηεο. Δπηπιένλ, ε ρσξνζέηεζε ησλ ππεξεζηψλ θνληά ζηελ θνηλφηεηα θαζηζηά εχθνιε ηελ πξφζβαζε θαη απμάλεη ην πνζνζηφ ησλ αζζελψλ πνπ ζα απεπζπλζνχλ ζ απηέο. Ζ δεχηεξε θαηεχζπλζε ζπλίζηαηαη ζηελ δεκηνπξγία ελφο δηθηχνπ θνηλνηηθψλ ππεξεζηψλ ςπρηθήο πγείαο πνπ ζα πεξηιακβάλεη θπξίσο ζεξαπεπηηθέο θαη ζηεγαζηηθέο ππεξεζίεο ζε νηθνηξνθεία, μελψλεο θαη δηακεξίζκαηα γηα ηνπο αζζελείο κε κεγαιχηεξε ή κηθξφηεξε ιεηηνπξγηθή απηνλνκία, θαζψο θαη δηάθνξεο ππεξεζίεο απνθαηάζηαζεο θαη επαλέληαμεο ζην θνηλσληθφ ζχλνιν (εθπαηδεπηηθά θαη επαγγεικαηηθά εξγαζηήξηα θαη ζπλεηαηξηζκνί). ην δίθηπν αλήθνπλ επίζεο θαη νη ςπρηαηξηθέο κνλάδεο ησλ γεληθψλ λνζνθνκείσλ, ζηηο νπνίεο κε νιηγνήκεξε λνζειεία ζα αληηκεησπίδνληαη ηα νμέα πεξηζηαηηθά θαη ζα παξέρεηαη θξνληίδα γηα ηελ ζηαζεξνπνίεζε ηεο θαηάζηαζεο ησλ αζζελψλ. Ζ δηαδηθαζία ηεο απναζπινπνίεζεο είλαη, φπσο ήδε επηζεκάλζεθε, δηηηή ν παξαπάλσ ζρεδηαζκφο απνζθνπεί αθελφο ζηελ δηαθνπή ηεο εηζξνήο ησλ αζζελψλ πξνο ηα ςπρηαηξηθά ηδξχκαηα θαη ηελ παξνρή ππεξεζηψλ ζην επίπεδν ηεο θνηλφηεηαο, θαη αθεηέξνπ ζηελ κεηαθίλεζε ζε θαηάιιειεο δνκέο κέζα ζηελ θνηλφηεηα ρξνλίσλ ηδξπκαηηθψλ αζζελψλ κεηά απφ θαηάιιειε πξνεηνηκαζία ηνπο. Με ηνλ ηξφπν απηφ επηηπγράλεηαη ε ζπξξίθλσζε ησλ αζπιηθνχ ηχπνπ ηδξπκάησλ θαη ε ζηαδηαθή δηαθνπή 18 Μεηαμχ ησλ δξάζεσλ πνπ πεξηιακβάλνληαη ζηα πιαίζηα ηεο πξσηνβάζκηαο θξνληίδαο πγείαο κπνξνχλ λα είλαη ε ιεηηνπξγία πξνγξακκάησλ εθπαίδεπζεο γηα ηελ ςπρηθή πγεία, ε πξνιεπηηθή 20