Παιδαγωγικά Ι Ε. Παυλάτου, Αν. Καθηγήτρια ΕΜΠ B1.116, -3110, pavlatou@chemeng.ntua.gr Σχολή Χημικών Μηχανικών, ΕΜΠ 2 ο Εξάμηνο, 2014-15 Ε.Α. ΠΑΥΛΑΤΟΥ, 2015 1
Σκοπός του μαθήματος Εισαγωγή των φοιτητών στις βασικές αρχές της παιδαγωγικής, έτσι ώστε να αποκτήσουν τα απαραίτητα προσόντα για την απασχόλησή τους στον τομέα της Α, Β, Γ βάθμιας εκπαίδευσης. ΒΑΣΙΚΑ ΠΡΟΣΟΝΤΑ: ΓΝΩΣΤΙΚΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ + (ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ + ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ) Ρόλος εκπαιδευτή Παρουσίαση των κυρίαρχων θεωριών και στοιχείων της Παιδαγωγικής μέσα από τις οποίες να αντιλαμβάνεται τον ρόλο της εκπαίδευσης στη σύγχρονη κοινωνία και να μπορεί να εφαρμόζει τα διδακτικά μέσα και τις διδακτικές πράξεις (Φυσικές Επιστήμες & Τεχνολογία). Ε.Α. ΠΑΥΛΑΤΟΥ, 2015 2
Κύκλος Παιδαγωγικών Μαθημάτων ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΑ Ι (ΨΥΧ. ΜΑΘΗΣΗΣ, ΨΥΧΟΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ) (2 ο εξάμηνο) ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ των ΦΕ & ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ (3 ο εξάμηνο) (Νέες τεχνολογίες ΤΠΕ) ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΑ ΙΙ (6 ο εξάμηνο) (Διαχείριση σχολικής τάξης, Γνωστικές δυσκολίες και ΤΠΕ Εκπαιδευτική Έρευνα) Ε.Α. ΠΑΥΛΑΤΟΥ, 2015 3
Περιεχόμενο και Θεματικές Ενότητες Παιδαγωγικά Ι Εισαγωγή στην Επιστήμη της Παιδαγωγικής (βασικοί όροι-έννοιες) - Μοντέλα Εκπαίδευσης (ΑΓΩΓΗ, ΜΟΡΦΩΣΗ, ΠΑΙΔΕΙΑ) Στοιχεία Γνωσιακής Επιστήμης Ψυχολογικές Θεωρίες Μάθησης και Νοητικής Ανάπτυξης Πως «μαθαίνουμε»? Παράγοντες που επηρεάζουν τη μάθηση(αποτελεσματική) Μάθηση και απόδοση-μαθησιακές δυσκολίες Εξελικτική ανάπτυξη νοημοσύνης Διδακτικές Μεθοδολογίες Ε.Α. ΠΑΥΛΑΤΟΥ, 2015 4
Περιεχόμενο και Θεματικές Ενότητες Αρχιτεκτονική της Διδασκαλίας Συστηματικός σχεδιασμός και οργάνωση μαθήματος Διδακτικοί στόχοι Ταξινόμηση Διεξαγωγή και αξιολόγηση μαθητών και εκπαιδευτικού έργου Προσαρμοσμένη Σχολική Επιστήμη - Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών Διδακτικό Υλικό για την υποστήριξη της Διδασκαλίας Εγχειρίδια, συνοδευτικό υλικό, εποπτικό υλικό Προδιαγραφές και κριτήρια αξιολόγησης (Χημεία-Τεχνολογία) Ε.Α. ΠΑΥΛΑΤΟΥ, 2015 5
Επιμέρους στόχοι Να αποκτήσουν οι σπουδαστές τα εννοιολογικά εργαλεία και τον προβληματισμό στην ανάλυση της εκπαίδευσης μέσα από την επιστήμη της Παιδαγωγικής. Να γνωρίσουν τη θεωρητική θεμελίωση, τον τρόπο οργάνωσης και τις εφαρμογές σύγχρονων διδακτικών προτάσεων. Να ενημερωθούν για το σύγχρονο προβληματισμό, τις τάσεις και τις κατευθύνσεις στα Αναλυτικά Προγράμματα Σπουδών. Να είναι σε θέση να αξιολογούν και να επιλέγουν τα κατάλληλα διδακτικά εργαλεία. Ε.Α. ΠΑΥΛΑΤΟΥ, 2015 6
Διεξαγωγή και Εξέταση Μαθήματος Διεξαγωγή Διδασκαλία Προετοιμασία εργασιών σχετικών με τις θεματικές ενότητες του μαθήματος Βαθμολογία Αξιολόγηση εργασιών 40% (30+10) Τελική εξέταση 60% (ανοικτά βιβλία) Διδακτικό υλικό Σημειώσεις μαθήματος (E.A. Παυλάτου) Σχετική Βιβλιογραφία. Ε.Α. ΠΑΥΛΑΤΟΥ, 2015 7
Προτεινόμενη Βιβλιογραφία 1. Δ. Γ. Τσουρέκης, Σύγχρονη Παιδαγωγική, 1987 2. Χ. Π. Φράγκου, Ψυχοπαιδαγωγική, Gutenberg, 1998 3. Ε..Γ. Δημητρόπουλος, Ο.Χ. Καλούρη, Παιδαγωγική Ψυχολογία, 2003 4. Ι.Ν. Παρασκευόπουλου, Εξελικτική Ψυχολογία, Τομ. 3,4 5. Φ. Κοσσυβάκη, Κριτική Επικοινωνιακή Διδασκαλία, Gutenberg, 1998 6. Α.Κ. Δανάσσης-Αφεντάκης, Εισαγωγή στην Παιδαγωγική, Α, Β, Γ, 1992 7. Π. Κόκκοτας, Διδακτική των Φυσικών Επιστημών, 1989 8. Π. Κόκκοτας, Διδακτική των Φυσικών Επιστημών ΙΙ, 1996 9. Η. Ματσαγγούρας,, Θεωρία και Πράξη της Διδασκαλίας, Τόμος Ι,Gutenberg, 1995 10. Η. Ματσαγγούρας,, Στρατηγικές Διδασκαλίας, Τόμος ΙΙ,Gutenberg, ΙΙ, 1998 11. Β. Xαραλαμπόπουλος, Οργάνωση της Διδασκαλίας και Μάθησης, Gutenberg, 1984 12. Ι. Βρεττός, Α. Καψάλης, Αναλυτικά Προγράμματα, Art of Text, 1994 13. Γ. Ζησιμόπουλος, Κ. Καφετζόπουλος, Ε. Μουτζούρη, Ν.Παπασταματίου Θέματα Διδακτικής για τα μαθήματα των ΦΕ, Πατάκη, 2002 Ε.Α. ΠΑΥΛΑΤΟΥ, 2015 8
Γιατί Παιδαγωγική και Διδακτική? Μαθαίνω πώς να μαθαίνω για να μπορώ να επωφεληθώ από τις ευκαιρίες που η εκπαίδευση προσφέρει σ όλη τη διάρκεια της ζωής Μαθαίνω να δρω μέσα στο πλαίσιο διαφόρων κοινωνικών καταστάσεων και συνθηκών εργασίας Μαθαίνω να συμβιώνω κατανοώντας τους άλλους και έχοντας επίγνωση των κοινωνικών αλληλεξαρτήσεων με σεβασμό απέναντι στις αξίες του πλουραλισμού, της αμοιβαίας κατανόησης και της ειρήνης Μαθαίνω να ζω με τέτοιο τρόπο, ώστε να αναπτύσσω την προσωπικότητά μου και να μπορώ να ενεργώ με μεγαλύτερη αυτονομία και περισσότερη κρίση και προσωπική υπευθυνότητα Ε.Α. ΠΑΥΛΑΤΟΥ, 2015 9
Επαγγελματική Αποκατάσταση Ε.Α. ΠΑΥΛΑΤΟΥ, 2015 10
Παιδαγωγική - Βασικές Έννοιες Ε.Α. ΠΑΥΛΑΤΟΥ, 2015 11
Βασικές έννοιες Παιδαγωγική «οδηγώ το παιδί», οδήγηση-χειραγώγηση για την επίτευξη συγκεκριμένου σκοπού (βελτίωση συμπεριφοράς, ικανοτήτων) Ιστορία: Αρχαία Ελλάδα-Ρωμαϊκοί χρόνοι: Ο δούλος (μορφωμένος) που οδηγούσε το παιδί στο σχολείο, Μεσαίωνας: οικοδιδάσκαλος (Θεολόγος ή Φιλόσοφος) Σήμερα Αντικείμενο: σκόπιμη τροποποίηση της συμπεριφοράς του ανθρώπου - Δημιουργία Θεωρίας και Μοντέλων πάνω στην Αγωγή Στάδια: Αφετηρία: Αριστοτελική Φιλοσοφία, Rousseau, Montaigne, Κομένιος, Νέα Σχολεία (19 ος -20 ος ), Σύγχρονη Παιδαγωγική (Α Παγκόσμιος πόλεμος) Συχνά εμφανίζεται το θέμα διεπιστημονικότητας Ψυχολογίας-Παιδαγωγικής! Τι είναι? Επιστήμη, Τεχνική, Φιλοσοφία και Τέχνη (πολυδιάστατη) Αντικατάσταση του όρου Παιδαγωγική σε Επιστήμες της Αγωγής Συμβολή από πολλές Επιστήμες: Ψυχολογία (π.χ. Εξελικτική Ψυχολογία), Φιλοσοφία, Κοινωνιολογία, Θετικές Επιστήμες, κ.ά. Σύγχρονη Παιδαγωγική-καθοριστικοί παράγοντες Άτομο σε ανάπτυξη-μαθητής Άτομο που επηρεάζει-παιδαγωγός Περιβάλλον που πραγματοποιείται Ε.Α. ΠΑΥΛΑΤΟΥ, η τροποποίηση 2015 12
Βασικές έννοιες Εξελικτικά Στάδια των Επιστημών Αγωγής Ενστικτώδη Παιδαγωγική (εμπειρική μετάβαση εθίμων, παραδόσεων, συνηθειών) Παραδοσιακή (Παιδαγώγηση νέων με βάση το ένστικτο και την πείρα που μεταδίδεται με γνωμικά, παροιμίες, μύθους εκφράζοντας στερεότυπους κάθε εποχής και κάθε λαού. Δημιουργική (Μεγάλοι παιδαγωγοί διατυπώνουν κανόνες αγωγής) Συστηματική Παιδαγωγική (Σήμερα: Συστηματική και επιστημονική μεθοδολογία του προβλήματος τη αγωγής) Ιστορική Παιδαγωγική (εξέλιξη παιδαγωγικής σκέψης, προβλήματα κ.ά. ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΤΗΤΑ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ: Η Μεθοδολογία περιλαμβάνει: παρατήρηση, πείραμα, τεστ προσωπικότητας, στατιστική (ερμηνεία δεδομένων), συγκριτική Παιδαγωγική (αίτια, εκτίμησηαξιολόγηση συστημάτων) δεν στηρίζεται σε απόψεις μόνο μεγάλων παιδαγωγών και φιλοσόφων!!! Ε.Α. ΠΑΥΛΑΤΟΥ, 2015 13
Βασικές έννοιες Γνωστικά αντικείμενα (πεδία) Παιδαγωγικής Ψυχολογία Μάθησης: ανάλυση του φαινομένου της μάθησης (υποκλάδος Παιδαγωγικής Ψυχολογίας) Σχολική Ψυχολογία: Εφαρμογή της Ψυχολογίας στο σχολικό περιβάλλον Γνωστική Ψυχολογία: γνωστικός τομέας της ανθρώπινης ανάπτυξης και συμπεριφοράς, νοητικές και μεταγνωστικές λειτουργίες Παιδαγωγική Ψυχολογία (Ψυχοπαιδαγωγική): αξιοποίηση Ψυχολογίας στην αγωγή και αναφέρεται στη Ψυχολογική Διδακτική και στην πειραματική παιδαγωγική Διδακτική: πρακτική εφαρμογή τρόπων διδασκαλίας, Γενική και Ειδική Διδακτική! Ε.Α. ΠΑΥΛΑΤΟΥ, 2015 14
Αγωγή-Μόρφωση-Παιδεία Τι είναι όμως Αγωγή? Μόρφωση? Παιδεία? Rene Hubert: Σύνολο των ενεργειών και επιδράσεων με προσδιορισμένες μεθόδους και κατάλληλα μέσα και αποβλέπει σε προκαθορισμένους σκοπούς. Οι σκοποί αποσκοπούν στη βελτίωση της συμπεριφοράς και καταλήγει στην ολοκληρωτική διαμόρφωση της προσωπικότητας, με κύριο χαρακτηριστικό την αυτονομία του ατόμου και την ικανότητά του να αναλαμβάνει ευθύνες και να ασκεί τα δικαιώματά του στη ζωή προϊόν της αγωγής είναι η μόρφωση!!! Μόρφωση με φορά από μέσα προς τα έξω και η αγωγή από έξω προς τα μέσα (πνευματική ανάπτυξη του ανθρώπου με βάση ιδεώδη και αξίες) Η αγωγή προηγείται της μόρφωσης Η μόρφωση εκφράζει την ατομική διάκριση Η αγωγή απευθύνεται στο «σώμα» (έμφυτη δυνατότητα επιδόσεων) και η μόρφωση στο πνεύμα (εννοιολογικός προσανατολισμός ανθρώπου) Παιδεία είναι το περιεχόμενο της αγωγής και της μόρφωσης. Η παιδεία είναι εμπλουτισμός, ευαισθησία του νου και χαρακτήρα Εκπαίδευση είναι η προγραμματισμένη απόκτηση γνώσεων και δεξιοτήτων! Γ. Μπαμπινιώτης: Νους και ψυχή συνθέτουν το πνεύμα, που θα πρέπει να καλλιεργεί μια ολοκληρωμένη Παιδεία!!! Ε.Α. ΠΑΥΛΑΤΟΥ, 2015 15
Αγωγή-Μόρφωση-Παιδεία Κοινά σημεία θεωριών και αντιλήψεων για την αγωγή Για τον άνθρωπο Ενέργεια και επίδραση από ψυχοσωματικά ώριμο και εξειδικευμένο άτομο μέσα σε οργανωμένο περιβάλλον και απευθύνονται στον ανώριμο(?) Έχει σκοπούς που καθορίζονται!!!! Αποκτώνται μερικές ικανότητες για να καταστήσουν πιο άνετη την οικείωση διδακτικών αγαθών, γνώσεων. Αξιώματα αγωγής-σκοποί Αναπτυξιακό (διατήρηση σωματικής και ψυχικής υγείας, ανάπτυξη σε ώριμο άτομο και πνευματική αυτοπραγμάτωση) Γνωστικό (Γνώσεις γενικές και ειδικές για να δημιουργήσει στο περιβάλλον του) Κοινωνική προσαρμογή (Κοινωνικοποίηση και επάγγελμα) Πολιτιστικό (ανθρώπινες αξίες, π.χ. ελευθερία, ειρήνη) Πολιτικό (ενδιαφέρον για τα κοινά, δημοκρατική συνείδηση) Η αγωγή αποσκοπεί σε έναν άνθρωπο υπεύθυνο, συνεργατικό, δημιουργικό, Δημοκρατικό, φιλειρηνικό και ικανό για τον εαυτό του και το περιβάλλον του! Ε.Α. ΠΑΥΛΑΤΟΥ, 2015 16
Αγωγή-Μόρφωση-Παιδεία Αγωγή (Gessel) κοινωνικό φαινόμενο (επιδράσεις) Οι παιδαγωγικές σχέσεις μαθητή-δασκάλου είναι αμοιβαίες! Προϋποθέσεις για επιτυχή μόρφωση: ο δάσκαλος να είναι της αποδοχής του μαθητή Να συνεργεί με το μαθητή Αμοιβαία εμπιστοσύνη Εμπλουτισμός διαπροσωπικών σχέσεων Κατάλληλη οργάνωση σχολικής ζωής Ε.Α. ΠΑΥΛΑΤΟΥ, 2015 17
Αγωγή-Μόρφωση-Παιδεία Περιεχόμενο αγωγής Κεντρικά στοιχεία Περιφερειακά στοιχεία Οι σκοποί αγωγής έχουν δυναμικό χαρακτήρα μετασχηματισμού μέσα στην κοινωνία! Ε.Α. ΠΑΥΛΑΤΟΥ, 2015 18
Αγωγή-Μόρφωση-Παιδεία Μέσα Αγωγής (δραστηριοποίηση του μαθητή για την επίτευξη των σκοπών αγωγής! Μέτρα δασκάλου!) Ταξινομούνται σε άμεσα (πχ. έπαινος, αμοιβή) και έμμεσα (εργασία, αναλυτικό πρόγραμμα) ανάλογα με τον τρόπο επίδρασή τους Διακρίνονται ανάλογα με τη σκοπιμότητά τους και σε Προληπτικά (ανταπόκριση αναγκών του μαθητή από το σχολικό σύστημα, διδασκαλία, επίβλεψη, παράδειγμα δασκάλων και της κοινωνίας) Κατασταλτικά (ποινές) Προσελκυστικά (παιχνίδι, ψυχαγωγία, αμοιβές, έπαινοι, κ.ά) Ε.Α. ΠΑΥΛΑΤΟΥ, 2015 19
Στοιχεία Γνωσιακής Επιστήμης-Ψυχολογικές Θεωρίες Μάθησης και Νοητικής Ανάπτυξης Ε.Α. ΠΑΥΛΑΤΟΥ, 2015 20
Διδασκαλία - Μάθηση Ετυμολογία: ρήμα δάω = φωτίζω, δηλαδή πληροφορώ ή καθιστώ κατανοητό κάτι σε κάποιον Ιστορία: Αναφέρεται πρώτη φορά ως διδασκαλία=διδαχή (Πίνδαρος, Ηρόδοτος, Δημόκριτος) (και θρησκευτική διαπαιδαγώγηση) Αποδεκτός όρος σήμερα Διδασκαλία είναι το σύστημα μεθοδικών και προγραμματισμένων ενεργειών, που γίνονται στο πλαίσιο άμεσης διαπροσωπικής επικοινωνίας μεταξύ εκπαιδευτικού και μαθητών και έχουν σκοπό να επιφέρουν τη μάθηση στους τελευταίους. Σκόπιμη ενέργεια J. Dewey (ο έμπορος πουλάει προϊόντα αν έχουν αγορασθεί!), W. Kilpatrick (Δεν έχω διδάξει αν δεν έχει μάθει ο μαθητής): αιτιατή σχέση μεταξύ διδασκαλίας και μάθησης??? Σήμερα: Σχέση εννοιολογική και πιθανόν αιτιατή, π.χ. πώληση-αγορά, νίκη-αγώνας, έρευνα-ζητούμενο κ.ά. Ε.Α. ΠΑΥΛΑΤΟΥ, 2015 21
Διδασκαλία-Μαθητεία-Μάθηση Διδακτικός ορισμός Διδασκαλίας Σύνολο προγραμματισμένων και μεθοδικών δραστηριοτήτων που επιλέγει να αναπτύξει ο εκπαιδευτικός μέσα σε ένα πλαίσιο επικοινωνίας και αλληλεπίδρασης με τους μαθητές προκειμένου να εμπλέξει με φυσικό και αβίαστο τρόπο τους τελευταίους σε δραστηριότητες μαθητείας, οι οποίες κρίνει ότι θα τον οδηγήσουν στην υλοποίηση των μαθησιακών και αναπτυξιακών σκοπών του αναλυτικού προγράμματος. Διδασκαλία Μαθητεία (συνδετικός κρίκος) Μάθηση Μαθητεία: σύνολο ενεργειών που αποτελούν τη διαδικαστική πλευρά της μάθησης π.χ. προσοχή, ανάγνωση, γραφή, ερώτηση, απάντηση, που αναπτύσσει ο μαθητής κατά τη διδασκαλία. Σαφής αντιστοίχηση μαθητείας και διδασκαλίας π.χ. διήγηση-ακρόαση, παρουσίαση-παρακολούθηση, γνωστικός προβληματισμός- γνωστική επεξεργασία κ.τ.λ. Η μαθητεία διασώζει στη διδασκαλία την έννοια της επιτυχίας (κινητοποίηση δραστηριοτήτων μαθητείας). Ε.Α. ΠΑΥΛΑΤΟΥ, 2015 22
Διδασκαλία- Μαθητεία Η διδασκαλία Είναι διαδικασία (σκέψη και δράση) Σκόπιμη διαδικασία (αποβλέπει στη μάθηση και την ανάπτυξη, αναλυτικό πρόγραμμα) Παίζει διαμεσολαβικό ρόλο (διαμεσολαβεί μεταξύ μαθητή και μαθησιακού περιεχομένου) Πραγματώνεται μέσα από διαπροσωπική επικοινωνία (λόγος, εικόνα, κ.ά) Προϋποθέτει οργάνωση και μεθοδικότητα (απόρροια τελολογικής φύσης) Έχει εκτελεστικό χαρακτήρα (όρια που καθορίζονται από το αναλυτικό πρόγραμμα) Έχει ενεργητικό χαρακτήρα (εκπαιδευτής-μαθητής) Έχει προπαρασκευαστικό χαρακτήρα (προετοιμασία για τη ζωή) Είναι τέχνη με επιστημονικό υπόβαθρο Ε.Α. ΠΑΥΛΑΤΟΥ, 2015 23
Έννοια και αρχές Μάθησης Η μάθηση χαρακτηρίζει τον άνθρωπο! Ετυμολογία: έχουν κοινή ρίζα τη λέξη μένθηρη (φροντίδα-μέριμνα) η οποία με τις μεταλλαγές έγινε μενθ, μανθ (μανθάνω) και ανθ (άνθρωπος) Έχουν διατυπωθεί αρκετοί ορισμοί από διάφορες επιστήμες Μάθηση Μπιχεβιοριστική Ψυχολογία Μόνιμη μεταβολή της συμπεριφοράς που προκύπτει ως αποτέλεσμα της άσκησης ή εμπειρίας Γνωστική Ψυχολογία Απόκτηση γνωστικού δυναμικού που απαιτείται για ανταπόκριση των απαιτήσεων εαυτού και περιβάλλοντος. Σχετικά μόνιμη μεταβολή στη συμπεριφορά ή στο δυναμικό για εκδήλωση συμπεριφοράς που είναι αποτέλεσμα ενισχυμένης άσκησης-εμπειρίας. Ε.Α. ΠΑΥΛΑΤΟΥ, 2015 24
Έννοια και αρχές Μάθησης τι μαθαίνει (περιεχόμενο μάθησης)? (Tolman, Gagne) ΤΟΜΕΙΣ Γνωστικός Συναισθηματικός Κινητικός Συνδυασμός Cognitive Affective motor/sensorimotor Νοητικές λειτουργίες (σκέψη, ανάκληση, αναπαραγωγή, Αντίληψη, Mεταγνωστικότητα κ.λ.π.) Στάσεις, διαθέσεις, πεποιθήσεις, αρχές, αξίες κ.ά. Ψυχοκινητικές λειτουργίες Μυϊκές κινήσεις, σωματικές, κινητικές δεξιότητες, γλωσσικές Ε.Α. ΠΑΥΛΑΤΟΥ, δεξιότητες, 2015 κ.ά. 25
Περιεχόμενο Μάθησης Θεωρίες Gagné, Tolman (τι μαθαίνει?) Gagné: 8 είδη μάθησης (πληροφορικά σήματα/μηνύματα, ερέθισμα/αντίδραση, αλυσίδας, λεκτικές ακολουθίες, διάκριση/ταξινόμηση, συγκεκριμένες έννοιες, έννοιες/κανόνες, στρατηγικές επίλυσης καταστάσεων) Tolman: 6 είδη μάθησης: καθέξεις (σύνδεση αντικειμένου με κίνητρο/ανάγκη), πεποιθήσεις ισοδυναμίας, προσδοκίες πεδίου, τρόποι αντίληψης πεδίου, διακρίσεις κινήτρων, κινητικά πρότυπα/σχήματα 1. Πληροφορίες-γνώσεις 2. Μεθοδολογία-Διαδικασίες (οργάνωση στη ζωή) 3. Δεξιότητες (κοινωνικές, επαγγελματικές, επικοινωνιακές, κ.ά.) 4. Συνήθειες (μάθηση ως αυτόματη λειτουργία) 5. Προσδοκίες (διαμόρφωση προσδοκιών από τους άλλους) 6. Συναισθήματα (επίκτητα?) Ε.Α. ΠΑΥΛΑΤΟΥ, 2015 26
Περιεχόμενο Μάθησης 7. Αξίες (π.χ. κοινωνικές αξίες κ.ά.) 8. Στάσεις, προδιαθέσεις (προς πρόσωπα, καταστάσεις κ.ά.) 9. Σύμβολα (γλώσσα, συμβολισμοί) 10. Μετα-γνωστικότητα (μαθαίνει να κρίνει, να ασκεί αυτοέλεγχο κ.ά.) Γιατί μαθαίνει? (είναι σκόπιμη, συνειδητή και εκούσια η μάθηση!) Περιέργεια (φύσει ειδέναι ορέγεται) Ανάγκες κίνητρα (ψυχολογικές, κοινωνικές, επαγγελματικές) Ενδιαφέροντα (προσωπικά, επαγγελματικά, κοινωνικά κ.ά.) Σκοποί-επιδιώξεις (σχεδιασμός σταδιοδρομίας, προγραμματισμός ζωής κ.ά.) Συνδυασμοί ΜΑΘΗΣΗ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΩΜΕΝΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ: Το εκπαιδευτικό σύστημα αξιοποιεί τη θεωρία μάθησης και το φαινόμενο μάθησης! Ε.Α. ΠΑΥΛΑΤΟΥ, 2015 27
Θεωρίες Μάθησης Η θεωρία μάθησης έχει σκοπό να βοηθήσει στη διαδικασία μάθησης Πρόταση και περιγραφή διαδικασιών με σωστές εμπειρίες μάθησης δηλαδή που οδηγούν σε καλύτερα αποτελέσματα (αποτελείται από περιγραφή-ερμηνείαπρόβλεψη) Κατανόηση και ερμηνεία της μάθησης Να υποδείξει σωστά μέτρα αντιμετώπισης /φραγμάτων που δυσχεραίνουν τη μάθηση Να παρέχει πληροφορίες για επιπλοκές που δημιουργούνται στην υλοποίηση διαδικασιών αγωγής Τα ερωτήματα που απαντούν είναι Τα μέτρα αμοιβών, κινήτρων Μέχρι που φτάνει η μάθηση? επηρεάζουν τη μάθηση? Παράγοντες που επηρεάζουν τη μάθηση Σχέση μάθησης-άσκησης Μεταβίβαση μάθησης Μάθηση-λήθη?Θυμάμαι? Πως μαθαίνω? (σταδιακά, εξελικτικά, στιγμιαία) Ε.Α. ΠΑΥΛΑΤΟΥ, 2015 28
Θεωρίες Μάθησης ΘΕΩΡΙΕΣ ΜΑΘΗΣΗΣ Ενδιάμεσες Εξέλιξης Επεξεργασίας Δεδομένων Μπιχεβιοριστικές Γνωστικές Κοινωνικο-γνωστικές Νευρο-Φυσιολογικές Ε-Α Thorndike (γάτα-κουτίψάρι), Pavlov (σκύλος,- εκκρίσεις-,κρέας) Watson, Skinner, Hull Tolman, Gagné, Estes R. Bolles Μορφολογική Θεωρία (Gestalt), Lewin, Piaget, Bruner, Vygotsky, Ausubel, Harlow (δαρβινιστές) Dollard&Miller, Bandura, Mahoney Atkinson& Shiffrin Hebb (Φυσιολογική Ψυχολογία) Ε.Α. ΠΑΥΛΑΤΟΥ, 2015 29
Κοινές αντιλήψεις γύρω από τη Μάθηση Η μάθηση έχει νευροφυσιολογική υποδομή (βιοχημικές και ψυχολογικές επιδράσεις καθορίζουν τη βάση της μάθησης) Η τάση για μάθηση είναι έμφυτη γιατί συνδέεται με την αυτοάμυνα και την αυτοσυντήρηση του είδους (ανάπτυξη- εμπειρίες- μάθηση) Η μάθηση είναι εσωτερική διαδικασία επεξεργασίας δεδομένων (θεωρία μάθησης εποικοδομισμού). Η μάθηση δεν είναι απορρόφηση πληροφοριών, αλλά εσωτερική διαδικασία επεξεργασία ερεθισμάτων του περιβάλλοντος στην οποία προβαίνει το άτομο για να δώσει νόημα στις εμπειρίες του. Άρα παρατηρώ τη συμπεριφορά για να παρατηρήσω έμμεσα τη μάθηση, η οποία όμως επηρεάζεται από την ωρίμανση και την ανάπτυξη. Η μάθηση επηρεάζεται από εσωτερικές και εξωτερικές συνθήκες (μπιχεβιοριστικές θεωρίες Gagneκαι γνωστικές). (προσωπική υπόθεση του μανθάνοντος) Η μάθηση διευκολύνεται από τις προηγούμενες γνώσεις. Γνωστική Ψυχολογία η γνώση είναι οργανωμένη σε γνωστικά σχήματα-δομές, προβλέπω, συνεπάγω, σχεδιάζω μάθηση και σκέψη (ρόλος εκπαιδευτή) Ε.Α. ΠΑΥΛΑΤΟΥ, 2015 30
Κοινές αντιλήψεις γύρω από τη Μάθηση Η μάθηση και ως διαδικασία και ως περιεχόμενο είναι κοινωνικά προσδιορισμένη (κοινωνικός εποικοδομισμός) Τα αποτελέσματα της μάθησης διαμορφώνουν συμπεριφορά (διαμόρφωση προσωπικότητας) Η σχολική μάθηση συντελείται με διαφορετικούς τρόπους και μέσα σε διαφορετικά πλαίσια. Τρόποι: εξάρτηση (Pavlov),ενίσχυση (Skinner), μίμηση (Bandura) μέχρι την αυτομάθηση. Η φύση του διδακτικού αντικειμένου και ο σκοπός της διδασκαλίας καθορίζουν τους τρόπους και το πλαίσιο και αυτά με τη σειρά τους την ποιότητα της μάθησης. Η ποιότητα της μάθησης εξαρτάται από το πλαίσιο και τις διαδικασίες απόκτησης. Π.χ. η δογματική διδασκαλία οδηγούν σε διαφορετικό επίπεδο μάθησης από την κριτική διδασκαλία (στοιχείο κατανόησης, Κριτήριο κατά Bloom η ικανότητα μεταφοράς της πληροφορίας σε άλλο σύμβολο, κατά Piaget η ικανότητα αντιστροφής της σκέψης!). Ε.Α. ΠΑΥΛΑΤΟΥ, 2015 31
Τρόποι/Είδη Μάθησης Ε.Α. ΠΑΥΛΑΤΟΥ, 2015 32
Τρόποι Μάθησης Eξωτερικοί Συνάφεια (ταυτόχρονη συνύπαρξη ερεθίσματος-απάντησης) Άσκηση(επανάληψη) Ενίσχυση (θετική-αρνητική) Τρόποι διαμόρφωσης μάθησης Γενίκευση Διάκριση Οργάνωση του υλικού Ανακάλυψη Τρόπος παρουσίασης υλικού (εποπτικά μέσα κ.ά.) Δραστηριότητα μαθητή(πείραμα-πειραματισμός, συζήτηση-μονόλογος, ομιλία-ανάγνωση, καταγραφή σημειώσεων) Εξετάσεις (κατεύθυνση μάθησης-στείρα απομνημόνευση?) Καθοδήγηση!!! Ε.Α. ΠΑΥΛΑΤΟΥ, 2015 33
Αρχές-Νόμοι Μάθησης Νόμος ομοιότητας (π.χ. ανάκληση πληροφοριών όμοιες με το ερέθισμα) Νόμος αντίθεσης (π.χ. ευχάριστο-δυσάρεστο, όξινο-βασικό) Νόμος συχνότητας (το ερέθισμα προκαλεί την ανάκληση ενός γεγονότος, τόσο εδραιώνεται η συσχέτιση) Νόμος συνάφειας (χωρική, χρονική) Νόμος ετοιμότητας Νόμος Χρήσης-Αχρησίας Αρχή της αναλογίας Νόμος χρονικής προτεραιότητας Νόμος της έντασης Ε.Α. ΠΑΥΛΑΤΟΥ, 2015 34
Μάθηση και μνήμη Μορφές μνήμης 1. Τρόποι εκδήλωσης (Ανάκληση, αναγνώριση, ανακατασκευή/αναδόμηση, διευκόλυνση νέας μάθησης Ebbinghaus) 2. Ρόλος αισθήσεων ( αισθητηριακή μνήμη, αισθησιοκινητική) 3. Διάρκεια (μνήμη βραχείας διάρκειας ή μνήμη εργασίας, μακράς διάρκειας) 4. Τρόπος διαπίστωσης (ρητή η δηλωτική, άρρητη-έμμεση) 5. Περιεχόμενο ανακαλούμενου υλικού (επεισοδιακή, σημασιολογική-σχήματα, διαδικαστική) Παράγοντες ίδιοι με της αποτελεσματικής μάθησης (ηλικία, νοημοσύνη, άσκηση, επανάληψη, οργάνωση υλικού στη μνήμη, ποιότητα αρχικής μάθησης, χρόνος απόκτησης γνώσης, ένταση προσοχής κ.ά.) Τρόποι διευκόλυνσης: Επιμερισμός, χωροταξικοί συνειρμοί, δημιουργία συνειρμών π.χ. ζώο-ήχος, δημιουργία ακροστιχίδων, κατηγοριοποιήσεις Ε.Α. ΠΑΥΛΑΤΟΥ, 2015 35
Αποτελεσματική Μάθηση Αποτελεσματική μάθηση θεωρείται όταν: Η αρχική μάθηση επιτυγχάνεται με αποτελεσματικό τρόπο δηλαδή με τη μικρότερη δαπάνη χρόνου και προσπάθειας Οι εμπειρίες που αποκτήθηκαν είναι σε ποιοτικό επίπεδο αυτές που εξυπηρετούν τις λειτουργικές ανάγκες του ατόμου Η μάθηση εξασφαλίζει δυνατότητες μεταβίβασης σε κάθε κατάσταση μάθησης ή εφαρμογής της Η συμπεριφορά που αποκτήθηκε είναι δυνατόν να διατηρηθεί για όσο διάστημα είναι στο άτομο χρήσιμη. Ε.Α. ΠΑΥΛΑΤΟΥ, 2015 36
Παράγοντες μάθησης Ε.Α. ΠΑΥΛΑΤΟΥ, 2015 37
Κίνητρα μάθησης Παρώθηση (motivation) - Ψυχολογία: κατάσταση στην οποία το άτομο έχει θετική στάση απέναντι σε κάτι και επιδιώκει να δραστηριοποιηθεί Κίνητρο (motive): η δύναμη που ωθεί το άτομο δηλαδή είναι παρωθητικό στοιχείο, είναι εγγενή ιδίοτητα Είδη κινήτρων Εσωτερικά (ανάγκες, τάσεις κ.ά.) εξωτερικά (από άλλα πρόσωπα δραστηριότητα) Ψυχολογικά, Υλικά, Σωματικά, Κοινωνικά, Γνωστικά Εγγενή/έμφυτα-επίκτητα Θετικά-αρνητικά Ένστικτα, διέγερσης, εξωτερικοί ερεθισμοί Ε.Α. ΠΑΥΛΑΤΟΥ, 2015 38
Κίνητρα μάθησης Βασικά κίνητρα Κίνητρο για επιτυχία (αποδοχή και από το περιβάλλον) Άμιλλα (συναγωνισμός και όχι ανταγωνισμός, στην άμιλλα και τη συνεργασία) Συνεργασία (συνεργατική μάθηση) Περιέργεια, ερευνητική διάθεση, ελευθερία Αμοιβές και ποινές Αποτελέσματα-ανατροφοδότηση Φιλοδοξίες ατόμου, ενδιαφέροντα, αξίες, προσοχή Οι πεποιθήσεις για το αντικείμενο (ευνοϊκές και δυσμενείς) Ε.Α. ΠΑΥΛΑΤΟΥ, 2015 39