ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ Θέμα πτυχιακής εργασίας: Οι ελληνικές επιχειρήσεις στη Βουλγαρία και στη Π.Γ.Δ.Μ Υποβληθείσα στην καθηγήτρια Πολυχρονίδου Περσεφόνη Από τον Σπουδαστή ΑΝΔΡΕΑΔΗ ΓΕΩΡΓΙΟ (Ε. Αντιστάσεως 30, 62048 Σέρρες) Έναρξη: 18.11.2010 Παράδοση: 03.05.2011 ΚΑΒΑΛΑ 2011
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ...6 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1... 8 1.1 ΟΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΣΥΝΟΡΑ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ... 8 1.2 ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΑΜΕΣΕΣ ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ ΚΑΙ ΣΤΗΝ Π.Γ.Δ.Μ... 8 1.3 ΛΟΓΟΙ ΕΠΕΝΔΥΣΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ... 9 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2...11 2.1 ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ... 11 2.2 ΛΟΓΟΙ ΠΟΥ ΠΡΟΣΕΛΚΥΟΥΝ ΕΠΕΝΔΥΤΕΣ ΣΤΗΝ ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ...15 2.3 ΟΙ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ...15 2.4 ΤΟ ΛΟΥΚΕΤΟ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΣΤΗΝ ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ... 23 2.5 ΤΥΠΟΙ ΕΤΑΙΡΕΙΩΝ ΣΤΗΝ ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ... 25 2.6 ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ... 28 2.7 ΕΠΕΝΔΥΤΙΚΟΣ ΝΟΜΟΣ... 32 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3... 34 3.1 Π.Γ.Δ.Μ... 34 3.2 ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ... 34 3.3 ΕΜΠΟΡΙΚΕΣ ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ ΜΕ ΓΕΙΤΟΝΕΣ... 34 2
3.4 ΕΠΕΝΔΥΤΙΚΑ ΚΙΝΗΤΡΑ... 35 3.5 ΧΑΜΗΛΟ ΕΡΓΑΤΙΚΟ ΚΟΣΤΟΣ... 35 3.6 ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΕΣ ΕΤΑΙΡΕΙΕΣ ΣΤΗΝ Π.Γ.Δ.Μ... 36 3.7 ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ ΣΤΗΝ Π.ΓΛ.Μ... 42 3.8 ΚΥΡΙΟΙ ΤΟΜΕΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ ΣΤΟΥΣ ΟΠΟΙΟΥΣ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΝΟΝΤΑΙ ΟΙ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ... 44 3.9 ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΦΑΣΟΝ... 47 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4... 49 4.1 ΤΡΑΠΕΖΙΚΟΣ ΚΛΑΔΟΣ... 49 4.2 Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΤΡΑΠΕΖΩΝ ΣΤΗΝ ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ... 51 4.3 ΕΠΙΤΟΚΙΑ ΚΑΤΑΘΕΣΕΩΝ ΑΠΟ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΤΡΑΠΕΖΕΣ ΣΤΗΝ ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ... 57 4.4 Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΤΡΑΠΕΖΩΝ ΣΤΗΝ Π.Γ.Δ.Μ... 57 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5... 59 5.1 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ... 59 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 63 3
ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΣΥΝΤΜΗΣΕΩΝ Π.Γ.Δ.Μ- ΠΡΩΗΝ ΓΙΟΥΓΚΟΣΛΑΒΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ... 6 Α.Ξ.Ε- ΑΜΕΣΕΣ ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ... 8 Ε.Ε- ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΕΝΩΣΗ...11 Ξ.Α.Ε- ΞΕΝΩΝ ΑΜΕΣΩΝ ΕΠΕΝΔΥΣΕΩΝ...14 Ο.Τ.Ε- ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΤΗΛΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΩΝ ΕΛΛΑΔΟΣ... 16 Ε.Σ.Ε.Ε- ΕΘΝΙΚΗ ΣΥΝΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΕΛΛ/ΚΟΥ ΕΜΠΟΡΙΟΥ...22 8.Ό- ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ... 25 Κ.Ό- ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΕΝΗΣ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ... 25 ϋ.ϋ.ό- ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΕΝΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ... 25 Λ.Ό- ΑΝΩΝΥΜΗ ΜΕΤΟΧΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ... 25 Κ.Ό.Λ- ΜΕΤΟΧΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΕΝΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ....25 Ε.ϋ.ϋ.Ό- ΜΟΝΟΠΡΟΣΩΠΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΕΝΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ... 26 Δ.Σ- ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ... 27 Φ.Π.Α- ΦΟΡΟΣ ΠΡΟΣΤΙΘΕΜΕΝΗΣ ΑΞΙΑΣ... 31 Α.Ε.Π- ΑΚΑΘΑΡΙΣΤΟ ΕΘΝΙΚΟ ΠΡΟΪΟΝ... 35 Ε.Β.ΚΌ- ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ ΑΝΑΣΥΓΚΡΟΤΗΣΕΩΣ & ΑΝΑΠΤΥΞΕΩΣ... 37 Ε.Ι.Β- ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ ΕΠΕΝΔΥΣΕΩΝ... 37 Ε.Λ.Κ- ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΑΝΑΣΥΓΚΡΟΤΗΣΕΩΣ & ΑΝΑΠΤΥΞΕΩΣ... 38 ΕΛ.ΠΕ- ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΠΕΤΡΕΛΑΙΑ... 45 Ο.Ε.Υ- ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΜΠΟΡΙΚΩΝ ΥΠΟΘΕΣΕΩΝ... 47 4
ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ 1: ΕΤΑΙΡΕΙΑ: TERNA S.A... 37 ΠΙΝΑΚΑΣ 2: ΕΤΑΙΡΕΙΑ: DS STEEL(ISKRA)... 37 ΠΙΝΑΚΑΣ 3: ΕΤΑΙΡΕΙΑ: ΔΟΜΟΤΕΧΝΙΚΗ... 38 ΠΙΝΑΚΑΣ 4: ΕΤΑΙΡΕΙΑ: AKSIKO... 39 ΠΙΝΑΚΑΣ 5: ΕΤΑΙΡΕΙΑ: DIAS CONSTRUCTION... 39 ΠΙΝΑΚΑΣ 6: ΕΤΑΙΡΕΙΑ: ΕΤΕΠ... 40 ΠΙΝΑΚΑΣ 7: ΕΤΑΙΡΕΙΑ: HELLAS SERVICE... 41 ΠΙΝΑΚΑΣ 8: ΕΤΑΙΡΕΙΑ: OLINTHOS... 41 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 1: ΟΙ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΣΤΗ ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ 1996-2007... 17 ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 2: ΟΙ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΑΜΕΣΕΣ ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ ΣΤΗ ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ ΑΝΑ ΤΟΜΕΑ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ... 19 ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 3: ΟΙ ΚΥΡΙΟΙ ΤΟΜΕΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΕΠΕΝΔΥΣΕΩΝ... 44 5
ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στην πτυχιακή εργασία θα μελετηθούν οι άμεσες ελληνικές επενδύσεις που πραγματοποίησαν και πραγματοποιούν οι ελληνικές επιχειρήσεις στη Βουλγαρία και στη Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας (Π.Γ.Δ.Μ). Κύριο θέμα της εργασίας αποτελεί η κερδοφόρα και η πλεονεκτική θέση των ελληνικών επιχειρήσεων με την μεταφορά τους στα Βαλκανικά κράτη (Βουλγαρία και Π.Γ.Δ.Μ.), αλλά και σημαντικό ρόλο κατέχει και η οικονομική άνθηση που γνωρίζουν οι χώρες αυτές με την εισροή των ελληνικών επενδύσεων. Σκοπός της ερευνάς είναι να διερευνηθούν τα αίτια της μετανάστευσης πληθώρας ελληνικών εταιρειών στις γείτονες χώρες και τι οφέλη μπορούν να αποκομίσουν από αυτή την αλλαγή πλεύσης. Επιπλέον σκοπός της έρευνας, είναι να ικανοποιήσει την προσωπική μου περιέργεια και να ανακαλύψει τους πραγματικούς λόγους που κλείνουν την τελευταία δεκαετία συνεχώς οι επιχειρήσεις, γεγονός που αυξάνεται ραγδαία και στην περιοχή μου. Η διάρθρωση της πτυχιακής εργασίας είναι η εξής: Το πρώτο κεφάλαιο αναφέρεται στον ορισμό και τα σύνορα του βαλκανικού χώρου και θα γίνει μια γενική αναφορά για τις ελληνικές άμεσες ξένες επενδύσεις στη Π.Γ.Δ.Μ. και στη Βουλγαρία αλλά και για τους λόγους επένδυσης που προσελκύουν τις ελληνικές επιχειρήσεις να επενδύσουν στις παραπάνω αναφορικά χώρες. Στη συνέχεια της εργασίας και συγκεκριμένα στο δεύτερο κεφάλαιο παρουσιάζονται οι ελληνικές άμεσες επενδύσεις στη Βουλγαρία. Πιο αναλυτικά θα παρουσιασθούν οι οικονομικές σχέσεις μεταξύ Ελλάδας και Βουλγαρίας και τους λόγους προσέλκυσης των ελλήνων επενδυτών στη χώρα αυτή. Επιπλέον, θα γίνει αναφορά στις ήδη υπάρχουσες ελληνικές εταιρείες όπως και στα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα αυτών, καθώς και για τους λόγους που αναγκάζονται οι επιχειρήσεις να εγκαταλείψουν την χώρα και να οδηγηθούν στο λουκέτο. Στο τέλος του δευτέρου κεφαλαίου, θα παρουσιασθούν οι τύποι εταιρειών που εδρεύουν σ αυτή την χώρα, όπως και για το ισχύον φορολογικό σύστημα. Στο τρίτο κεφάλαιο, κυρίαρχο ρόλο κατέχει η Π.Γ.Δ.Μ. και η εύθραυστη οικονομία της αλλά και οι ελληνικές κατασκευαστικές εταιρείες που λαμβάνουν χώρα στην οικονομία του κράτους. Επίσης, θα γίνει μικρή αναφορά για τις εμπορικές της 6
συμφωνίες με τις γειτονικές χώρες. Επιπλέον, θα αναφερθούν συνοπτικά τα επενδυτικά κίνητρα που ισχύουν και τα χαμηλά εργατικά κόστη. Στο τέλος αυτού του κεφαλαίου, θα εξεταστούν οι ελληνικές άμεσες επενδύσεις στη Π.Γ.Δ.Μ. που ειδικότερα αναφέρονται στοιχεία επενδύσεων που έχουν πραγματοποιηθεί από τους κλάδους των τραπεζών, εμπορίου, βιομηχανιών και επιχειρήσεων φασόν. Στο τέταρτο κεφάλαιο, η έρευνά θα ολοκληρωθεί με τους τραπεζικούς οργανισμούς που εδρεύουν στην Βουλγαρία και στην Π.Γ.Δ.Μ. και το ύψος των επενδύσεων που έχουν πραγματοποιήσει διάφοροι πιστωτικοί οργανισμοί σ αυτές τις χώρες. 7
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 1.1 ΟΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΣΥΝΟΡΑ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ Τα Βαλκάνια είναι περιοχή της νοτιοανατολικής Ευρώπης, η οποία από το μακρινό παρελθόν λειτούργησε και λειτουργεί ως σταυροδρόμι πολιτισμών ανάμεσα στην Ευρωπαϊκή και την Ασιατική ήπειρο. Η διακριτική ταυτότητα και ο τεμαχισμός της Βαλκανικής χερσονήσου θεωρείται σύμφωνα με αρκετούς ιστορικούς απότοκο της ορεινής γεωγραφίας της και της συγκέντρωσης πολλών εθνοτήτων σε ένα γεωγραφικά περιορισμένο χώρο. Η ευρύτερη περιοχή των Βαλκανίων καλύπτει 550.000 τ.χλμ και ο πληθυσμός της αγγίζει τα 55 εκατομμύρια. Το όνομα της περιοχής αντλείται από τα Βαλκάνια όρη ή οροσειρά του Αίμου που διατρέχουν από τα σύνορα της Βουλγαρίας έως την Σερβία. Τα Βαλκάνια αναφέρονται και ως Βαλκανική χερσόνησος, καθώς περιβάλλονται από την Αδριατική, το Ιόνιο, το Αιγαίο και την Μαύρη θάλασσα από την νοτιοδυτική και νοτιοανατολική πλευρά. 1.2 ΕΛΛΗΝΤΚΕΣ ΑΜΕΣΕΣ ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ ΣΤΗ ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ ΚΑΙ ΣΤΗ Π.Γ.Δ.Μ. Σκοπός αυτής της μελέτης είναι η διεξοδική παρουσίαση και ανάλυση των Ελληνικών Άμεσων Ξένων Επενδύσεων (Α.Ξ.Ε.) στη Βαλκανική με ιδιαίτερη έμφαση στη Βουλγαρία στη Π.Γ.Δ.Μ. Κριτήριο για την επιλογή του θέματος ήταν το αυξανόμενο ενδιαφέρον που έδειξαν και δείχνουν οι ελληνικές βιομηχανικές επιχειρήσεις για τις συγκεκριμένες περιοχές. Ήταν στις αρχές του 1990 όταν από επίσημα και ανεπίσημα χείλη, μετά την αλλαγή των γεωπολιτικών και γεωοικονομικών δεδομένων στην περιοχή των Βαλκανίων, λεγόταν ότι οι γειτονικές χώρες μπορούν να αποτελέσουν «τη ζώνη της δραχμής». Κάτι αντίστοιχο με τη λίγο πιο βόρεια διαμορφούμενη τότε «ζώνη του μάρκου». Βεβαίως σήμερα δεν υπάρχει δραχμή, τη θέση της έχει πάρει το ευρώ, αλλά αυτό δεν σημαίνει τίποτε. Προϊόντος 8
του χρόνου οι βαλκανικές χώρες βορείως της Ελλάδας υπό μια έννοια αποτελούν την «ελληνική ενδοχώρα». Στην ανά χείρας μελέτη γίνεται μια σύντομη αναφορά στα διαρθρωτικά χαρακτηριστικά των υπό μετάβαση Βαλκανικών χωρών και στη σπουδαιότητα των εισροών άμεσων ξένων επενδύσεων (Α.Ξ.Ε.) για τις εν λόγω περιοχές. Επιπλέον εστιάζεται η προσοχή στην πορεία των ελληνικών επενδύσεων στη Βουλγαρία και στη Π.Γ.Δ.Μ καθώς και στις εμπορικές σχέσεις Ελλάδας- Βουλγαρίας και Ελλάδας - Π.Γ.Δ.Μ. Ακόμη κρίθηκε απαραίτητο να καλυφθεί και το θεωρητικό μέρος των Άμεσων Ξένων Επενδύσεων προκειμένου να βοηθήσει στην κατανόηση του θέματος και να συνεισφέρει στην επιστημονική γνώση (Σαββίδη Ε., 2007). 1.3 ΛΟΓΟΤ ΕΠΕΝΔΥΣΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ. Υπάρχουν πολλοί λόγοι για τους οποίους η Ελλάδα και πιο συγκεκριμένα οι ελληνικές εταιρείες επενδύουν στα Βαλκάνια. Πιο συγκεκριμένα, επειδή: Τα Βαλκάνια προσφέρουν στην Ελλάδα μία εντελώς νέα αγορά και 8α1ανΓα^8, 2003). Η νέα αγορά των Βαλκανίων βρίσκεται πολύ κοντά στην Ελλάδα (Petrakos, 1997). Στην αγορά των Βαλκανίων υπάρχει έλλειψη εγχώριου ανταγωνισμού. Τα Βαλκάνια προσφέρουν φτηνό εργατικό κόστος, έτσι οι μεταφερόμενες επιχειρήσεις «συμβάλλουν» στην αύξηση της ανεργίας στην Ελλάδα και ιδιαίτερα στη Βόρεια Ελλάδα. Η Ελλάδα ειδικεύεται στη φασόν παραγωγή (ειδικά η Βόρεια Ελλάδα), η οποία στηρίζεται επίσης στο χαμηλό κόστος της ανειδίκευτης εργασίας. Οι γειτονικές χώρες, Βουλγαρία και Π.Γ.Δ.Μ. προσφέρουν εξαιρετικά καλούς όρους από αυτή την άποψη. Είναι σημαντικό να σημειώσουμε ότι η αναλογία των αμοιβών μεταξύ Ελλάδας και Βαλκανίων ήταν 1:8 στην αρχή της μετάβασης και είναι τώρα 1:4 ή και ακόμη 1:5. Εντούτοις η παραγωγικότητα της εργασίας στα Βαλκάνια στα πρώτα χρόνια ήταν 1:3, αλλά με την αυξανόμενη εμπειρία σε ορισμένες περιοχές πλησιάζει εκείνη των Ελλήνων εργαζομένων ( Iammarino και Ρ ^ ^, 2000). 9
Η τελευταία ανάπτυξη οφείλεται στη συγκέντρωση ενός μεγάλου αριθμού ελληνικών υφαντουργικών επιχειρήσεων (ιδιαίτερα στη Νότια Βουλγαρία), οι οποίες δημιούργησαν υψηλότερη ζήτηση για εργασία και αύξησαν στη συνέχεια τους μισθούς. Η ύπαρξη πολύ ευνοϊκών εμπορικών συμφωνιών (φορολογικές απαλλαγές, έλλειψη ποσοστώσεων και δασμολογίων κ.λπ.) μεταξύ της Βουλγαρίας και άλλων κοντινών χωρών, καθώς και η χαμηλή φορολογία (15% φόρος επί των εταιρικών κερδών στη Βουλγαρία από 1/1/2005) (Iammarino και Pitelis, 2000). Η γραφειοκρατία, η δωροδοκία, ο υψηλός κίνδυνος, η διαφθορά που χαρακτηρίζουν την οικονομία των Βαλκανίων αποτελούν αποθαρρυντικούς παράγοντες για τους δυτικούς επενδυτές, ενώ οι Έλληνες ένιωσαν εξοικειωμένοι με αυτή την πραγματικότητα που την είχαν ζήσει και στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1980 (και τη «ζουν» εν μέρει μέχρι και σήμερα). (Iammarino και Pitelis, 2000). Υπήρξε μια γενική ευφορία που προκύπτει από την κατάρρευση των κομμουνιστικών καθεστώτων και την ανάλογη ανάγκη για αγαθά και υπηρεσίες στις χώρες που υποδεικνύουν το γρήγορο και εύκολο κέρδος. Αυτή η ευφορία ενθαρρύνει τους Έλληνες επιχειρηματίες να ενεργήσουν βιαστικά και χωρίς προηγούμενη και λεπτομερή έρευνα της αγοράς. Η παρουσία χιλιάδων σπουδαστών στα πανεπιστήμια κυρίως της Βουλγαρίας προσέλκυσε τους Έλληνες επιχειρηματίες για να επενδύσουν ειδικά στους κλάδους της ψυχαγωγίας, των εστιατορίων και της βιομηχανίας τροφίμων. Τέλος, η πώληση κρατικών επιχειρήσεων μέσω της ιδιωτικοποίησης ή της δημιουργίας κοινών (κοινοπραξιών) επιχειρήσεων (joint ventures) έβαλε σε «πειρασμό» μεγάλες ελληνικές επιχειρήσεις, όπως η Ελληνική Εταιρεία Εμφιάλωσης Coca-Cola, ο Τιτάν, η Intracom, η Δέλτα, η Goodys, η Νίκας, η Χαρτοποιία Θράκης και άλλες, να μπουν στην αγορά και να αποκτήσουν ένα μεγάλο μέρος αυτής. Αυτή η συμμετοχή των ελληνικών επιχειρήσεων στη βαλκανική αγορά θα δώσει ώθηση στην ισχύ τους και στη θέση τους στην παγκόσμια αγορά και θα αυξήσει το παγκόσμιο μερίδιο αγοράς [π.χ. η Ελληνική Εταιρεία Εμφιάλωσης έγινε ο δεύτερος μεγαλύτερος εμφιαλωτής στον κόσμο (πιέσεις από τον ανταγωνισμό)] (Bitzenis, 2002). 10
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 2.1 ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ ΚΑΙ ΟΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ. Η Δημοκρατία της Βουλγαρίας συνορεύει με την Ελλάδα, την Τουρκία, την Π.Γ.Δ.Μ., την Δημοκρατία της Γιουγκοσλαβίας, τη Ρουμανία και βρέχεται από τον Εύξεινο Πόντο. Έχει έκταση 110.910 τ.χλμ, ο πληθυσμός της είναι 7.679.290 άτομα (απογραφή 2007) και η εθνολογική της σύνθεση είναι Βούλγαροι 85,3%, Τούρκοι 10%, Ρομ 2,5 5%. Το πολίτευμά της είναι η Προεδρευόμενη Δημοκρατία. (Μαλκίδης Θ, 2004). Η ένταξη της Βουλγαρίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.) έχει εξέχουσα σημασία για την Ελλάδα, καθώς αποτελεί εγγύηση για την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη και κατά επέκταση για την διατήρηση της σταθερότητας και ειρήνης. Η Βουλγαρία αποτελεί σημαντικό εμπορικό εταίρο για την Ελλάδα, με αύξουσα βαρύτητα στο συνολικό εξωτερικό εμπόριο της χώρας. Καταλαμβάνει την 4η θέση στους πελάτες των ελληνικών αγαθών στο εξωτερικό. Με αρκετά προβλήματα στην αρχική της φάση, η ελληνική διείσδυση κατόρθωσε να δημιουργήσει μία από τις σημαντικότερες ξένες επιχειρηματικές κοινότητες στη Βουλγαρία. Σύμφωνα με τα επίσημα βουλγαρικά στοιχεία, τα ελληνικά κεφάλαια κατά την περίοδο 1992-2004 καταλαμβάνουν την 2η θέση μεταξύ των ξένων άμεσων επενδύσεων με συνολικό ύψος κεφαλαίου 1,10 δις.$ (με πρώτη την Αυστρία με 1,90 δις.$) (Μαλκίδης Θ,2004). Οι ενεργές ελληνικές επιχειρήσεις ανέρχονται σε 1.500 και έχουν δημιουργήσει πολλές χιλιάδες θέσεις εργασίας. Κυριότεροι τομείς ελληνικών επενδύσεων είναι (τράπεζες, τηλεπικοινωνίες) και βιομηχανίες (κλωστοϋφαντουργίες, τσιμέντων, τροφίμων). Την πρώτη θέση κατέχουν πάνω από 130 ελληνικές εταιρείες παραγωγής ενδυμάτων ( Πρεσβεία της Ελλάδος στη Σόφια, 2008). 11
Στα έτη 1992 και 1993, 100 ελληνικές επιχειρήσεις ξεκίνησαν την επενδυτική τους δραστηριότητα στη Βουλγαρία. Κατόπιν, το 1994, υπήρξε μια συσσώρευση περίπου 450 νέων ελληνικών επιχειρήσεων και στα έτη 1995-1997, περίπου 750 νέες επιχειρήσεις ενεγράφησαν. Από το 1998 ως το 2001 έχουμε μια εγγραφή 2.400 πρόσθετων ελληνικών επιχειρήσεων στη Βουλγαρία. Επιπλέον, άλλες 290 ελληνικές επιχειρήσεις που εγγράφονται στα έτη 2002-2003 και έτσι, στο τέλος του 2003 στα βουλγαρικά αρχεία εμφανίζονται πάνω από 4.000 εγγεγραμμένες ελληνικές επιχειρήσεις. Λιγότερες από το 1/3 αυτών είναι ενεργές. Επίσης, γίνεται εμφανές ότι ένας σημαντικός αριθμός ελληνικών επιχειρήσεων είναι ενεργός στις περιοχές της νότιας Βουλγαρίας, κοντά στα ελληνικά σύνορα, λόγω του χαμηλού κόστους εργασίας και μεταφορών, το οποίο βοήθησε στη δημιουργία μιας εξαγωγικής βάσης, κυρίως, για εταιρείες εντάσεως εργασίας. Για παράδειγμα, στο Blagoevgrad υπάρχουν πάνω από 700 εταιρείες ελληνικές εγγεγραμμένες και υπολογίζεται ότι το 1/3 από αυτές είναι ενεργές. Οι ελληνικές εταιρείες εντάσεως εργασίας βρέθηκαν σε αυτή την περιοχή εξαιτίας του φθηνού κόστους εργασίας. Ενδεικτικά, περίπου 200 έως 300 ελληνικές επιχειρήσεις κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων και ιματισμού αναπτύσσουν δραστηριότητες σε αυτές τις ιδιαίτερες περιοχές, παρά το γεγονός ότι πρέπει να απασχολήσουν σχεδόν δύο φορές περισσότερους εργαζόμενους από ότι στην Ελλάδα -άνω των 90% τους γυναίκες- εξαιτίας των κατώτερων δεξιοτήτων των εργαζομένων (ειδικά τα πρώτα έτη της μετάβασης 1989-1995) (Labrianidis, 1996/97). Ακόμα, οι επιχειρήσεις πραγματοποιούν υψηλότερα κέρδη λόγω των συγκριτικά χαμηλότερων μισθών που πληρώνουν (στην Ελλάδα ο μισθός είναι περίπου 600 ευρώ + 48.75% ασφαλιστικές εισφορές Χ 14 μισθοί = 1.000 ευρώ τουλάχιστον μηνιαίως. Την ίδια στιγμή στη Βουλγαρία ο μισθός είναι 150 ευρώ + 15% έως 20% ασφαλιστικές εισφορές Χ 12 μήνες = 200 ευρώ. Το ίδιο ισχύει στις περισσότερες γειτονικές βαλκανικές χώρες 4-5 φορές χαμηλότεροι οι μισθοί στα Βαλκάνια από ότι στην Ελλάδα (Labrianidis, 1996/97). Η συσσώρευση των κλωστοϋφαντουργικών επιχειρήσεων έχει συμβάλει πολύ στην εμφάνιση ενός παράξενου φαινομένου σε αυτές τις περιοχές: ένα πολύ υψηλό ποσοστό γυναικείας απασχόλησης σε αντιδιαστολή με ένα πολύ υψηλό ποσοστό ανεργίας που πλήττει τον ανδρικό πληθυσμό. Επίσης, η Ελλάδα, με βάση τον αριθμό των ελληνικών επιχειρήσεων που έχουν εγγραφεί με σκοπό την ανάπτυξη επενδυτικής δραστηριότητας στη Βουλγαρία, βρίσκεται στην πρώτη θέση μεταξύ των 12
χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Έ.Ε.), (η Ιταλία είναι στη δεύτερη θέση). Σε παγκόσμια κλίμακα, η Ελλάδα βρίσκεται στην τρίτη θέση μετά την Τουρκία και τη Ρωσία. Όμως, λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι πολλές ελληνικές επιχειρήσεις έχουν επενδύσει μέσω του φορολογικού παραδείσου της Κύπρου (περίπου 500 εγγεγραμμένες εταιρείες), τότε η Ελλάδα ξεπερνώντας κατά πολύ τις 4.000 εταιρείες βρίσκεται στη δεύτερη θέση μετά την Τουρκία. Γενικότερα, λόγοι γειτνίασης της Ελλάδας, της Τουρκίας και της Ρωσίας με τη χώρα της Βουλγαρίας αλλά και η ύπαρξη μουσουλμανικών μειονοτήτων στη Βουλγαρία με ταυτόχρονη έλλειψη δυτικού επενδυτικού ενδιαφέροντος στη Βουλγαρία, επεξηγούν την εμφάνιση των τριών αυτών χωρών στις πρώτες θέσεις των επενδυτριών χωρών στη Βουλγαρία. Η μεγαλύτερη συσσώρευση των επιχειρήσεων ανεξαρτήτου χώρας προέλευσης εμφανίζεται στην πρωτεύουσα, τη Σόφια, καθώς και στις μεγαλύτερες πληθυσμιακά πόλεις της Βουλγαρίας που έχουν καλύτερες υποδομές και ανάπτυξη όπως η Σόφια, η Φιλιππούπολη (Plovdiv), ο Πύργος (Bourgas) και η Βάρνα (Varna). Επίσης, η ύπαρξη λιμανιού σε μία πόλη, ή η γειτνίαση της πόλης με τη Μαύρη Θάλασσα ή με τη χώρα προέλευσης της πολυεθνικής, αποτελούν σημαντικά κριτήρια με βάση τα οποία επιλέγουν οι επενδύτριες πολυεθνικές την πόλη εγκατάστασης ενός επενδυτικού σχεδίου (π.χ. BLAGOEVGRAD μόλις λίγα χιλιόμετρα από τα ελληνοβουλγαρικά σύνορα και πάνω από 700 εγγεγραμμένες ελληνικές επιχειρήσεις). Όπως αναφέρθηκε, ο αριθμός των εγγεγραμμένων ελληνικών επιχειρήσεων δεν αντιστοιχεί με τον αριθμό εταιρειών που λειτουργούν (ενεργές). Φαίνεται ότι ένας σημαντικός αριθμός ελληνικών επιχειρήσεων υπάρχει μόνο σαν όνομα στη βουλγαρική αγορά, που αναμένει τις καλύτερες ημέρες για να λειτουργήσει. (Labrianidis, 1996/97). Από τις 4.000 καταχωρισμένες ελληνικές επενδύσεις στη Βουλγαρία, περίπου το 1/3 είναι ενεργές σήμερα. Παρόμοια κατάσταση ισχύει με τις τουρκικές και τις ρωσικές επιχειρήσεις στη Βουλγαρία. Κάποιος μπορεί να υποθέσει ότι η διαφορά μεταξύ των αριθμών (διαφορά μεταξύ των εγγεγραμμένων και ενεργών επιχειρήσεων) οφείλεται επίσης στην αποχώρηση ενός σημαντικού αριθμού μικρού και μεσαίου μεγέθους ελληνικών εταιρειών από τη Βουλγαρία λόγω χρεοκοπίας (πτώχευσης), λόγω αποτυχίας τους να γίνουν ενεργές στη βουλγαρική αγορά, λόγω επιστροφής τους στην Ελλάδα, λόγω εξαγοράς τους από τρίτη εταιρεία, ή τέλος λόγω αναχώρησής τους σε τρίτη χώρα. 13
Επίσης μπορούμε να καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι η πλειοψηφία των εισροών Ξένων Άμεσων Επενδύσεων (Ξ.Α.Ε.) στη Βουλγαρία έχει συσσωρευτεί στην πρωτεύουσα της Βουλγαρίας, τη Σόφια. Από το σύνολο των $6,4 δισεκατομμυρίων, ένα ποσό $3,4 δισεκατομμυρίων έχει επενδυθεί στη Σόφια (περίπου 53% του συνόλου), ενώ ακολουθεί η Βάρνα μόνο με $400 εκατομμύρια. Καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι πάνω από 1.500 ελληνικές επιχειρήσεις έχουν εγγραφεί στη Σόφια και άλλες 750 ελληνικές επιχειρήσεις έχουν εγγραφεί στην πόλη Blagoevgrad. (Labrianidis, 1997). Εντούτοις, οι ελληνικές επιχειρήσεις που έχουν εγκατασταθεί στην Blagoevgrad, αν και επένδυσαν ένα μικρό χρηματικό ποσό (οι συνολικές εισροές Ξ.Α.Ε στην Blagoevgrad από όλο τον κόσμο σε όλα τα έτη μετάβασης συνολικά αριθμούν μόνο $70 εκατομμύρια, εντούτοις πρόσφεραν και προσφέρουν σημαντικές δραστηριότητες προστιθέμενης αξίας, όπως η δημιουργία εκατοντάδων θέσεων εργασίας. Οι σημαντικότεροι ξένοι επενδυτές στη Βουλγαρία προήλθαν κυρίως από την Ελλάδα, την Αυστρία, την Ολλανδία, τη Γερμανία, το Βέλγιο, και την Ιταλία. Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι η σημαντικότερη πηγή Ξ.Α.Ε. στη Βουλγαρία (1992 2003) με πάνω από 4 δισεκατομμύρια (περίπου 60% του συνόλου). Αυτήν τη στιγμή, οι εκροές Ξ.Α.Ε. στη Βουλγαρία από τις χώρες της Ε.Ε. (των «25») υπολογίζονται πάνω από 5 δισεκατομμύρια US$ (πάνω από 70% του συνόλου).τράπεζες όπως η Εθνική Τράπεζα της Ελλάδας, η Άλφα Τράπεζα, η Eurobank, η Εμπορική Τράπεζα της Ελλάδας και διάφορες επιχειρήσεις όπως η HB - Κόκα- Κόλα 3Ε, η Δέλτα, η Chipita, η Halcor, η Χαρτοποιία Θράκης, η Intracom και το Goodys έχουν επενδύσει συνολικά μισό δισ. US$ στη Βουλγαρία καθ όλη τη διάρκεια των ετών μετάβασης (περίπου τις μισές ελληνικές επενδύσεις στη Βουλγαρία τις πραγματοποίησαν δέκα εταιρείες από το σύνολο των 4.000 εγγεγραμμένων εταιρειών) (Labrianidis, 1997). 14
2.2 ΛΟΓΟΙ ΠΟΥ ΠΡΟΣΕΛΚΥΟΥΝ ΤΟΥΣ ΕΠΕΝΔΥΤΕΣ ΣΤΗΝ ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ. Οι λόγοι που προσελκύουν συνήθως τους επενδυτές στην Βουλγαρία είναι : Τα πολύ χαμηλά εργατικά κόστη ( από 3ευρώ μέχρι 5ευρώ την ημέρα μικτά). Η πολύ χαμηλή φορολογία κερδών ( 15% στα κέρδη ετησίως). Το χαμηλό κόστος βιομηχανικής και αγροτικής γης. Τα χαμηλά λειτουργικά έξοδα (ηλεκτρικό, αέριο κ.α.) Οι μηδενικοί δασμοί εισαγωγής από Ε.Ε για προϊόντα Βουλγαρίας. Οι σοβαρές επιδοτήσεις ( από 30% μέχρι και 50% ). Το αξιόλογο νεανικό μορφωμένο δυναμικό διοίκησης. 2.3 ΟΤ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ ΣΤΗ ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ. Η Ελλάδα κατέχει, σύμφωνα με τους αρμόδιους, ιδιαιτέρως εξέχουσα θέση στη Βουλγαρία, όπου δραστηριοποιούνται περί τις 1.000 ελληνικές εταιρίες. Ανάμεσά τους: Η "Ελληνική Εταιρία Εμφιαλώσεων" (3Ε), από τις πρώτες που κινήθηκαν στη χώρα προκειμένου οι νεόπτωχοι μεν, αλλά "ελεύθεροι" Βούλγαροι να μην έχουν έλλειψη στο αμερικανικό αναψυκτικό. Ασχολείται κυρίως με την εμφιάλωση αναψυκτικών και μπίρας. Η γαλακτοβιομηχανία ΔΕΛΤΑ, που απέκτησε εργοστάσιο στη Βάρνα και σε "συνεργασία" με αντίστοιχη εταιρία της χώρας δραστηριοποιείται στην παραγωγή και τη διακίνηση παγωτών. 15
Ο Όμιλος Βαρδινογιάννη, αφού πούλησε τη μισή ΜΟΤΟΡ ΟΪΛ στην πολυεθνική ARAMCO, έχει δημιουργήσει αλυσίδα ξενοδοχείων, ασχολείται με πρατήρια βενζίνης και έχει αντιπροσωπείες αυτοκινήτων. Η ΙΝΤΡΑΚΟΜ, της οποίας το αντίστοιχο πρόγραμμα με τον Οργανισμό Τηλεπικοινωνιών Ελλάδος (Ο.Τ.Ε.) έχει φτάσει στα όριά του, έχει αναλάβει την τοποθέτηση περίπου 20.000 καρτοτηλεφώνων και το εσωτερικό δίκτυο της κινητής τηλεφωνίας. Η κατασκευαστική εταιρεία ΣΑΡΑΝΤΟΠΟΥΛΟΣ έχει αναλάβει την ανακατασκευή του οδικού δικτύου Σόφιας - Φιλιππούπολης. Η ΤΣΙΠΙΤΑ, που στα όρια της Ελλάδας βλέπει να οξύνεται ο ανταγωνισμός από τα εισαγόμενα αντίστοιχα προϊόντα, ασχολείται με την παραγωγή κυρίως κρουασάν για τη βουλγαρική αγορά. Η ΒΙΟΧΑΛΚΟ, για τα μεγέθη της οποίας η ελληνική αγορά είναι πια μικρή, έχει προχωρήσει σε τοποθετήσεις τουλάχιστον πέντε εκατομμυρίων δολαρίων σε εργοστάσιο επεξεργασίας σιδήρου. Η "Αθηναϊκή Ζυθοποιία αξιοποιώντας τα μεγάλα κέρδη που αποκομίζει από την ελληνική αγορά, μαζί με την 3Ε έχουν αναλάβει την παραγωγή της μπίρας Zagorka. Επίσης, μεταξύ των ελληνικών επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στη Βουλγαρία είναι και οι εξής : VIVARTIA, COCA - COLA 3E, COSMOTE, ΓΕΡΜΑΝΟΣ, S&B, TITAN, OTE - GLOBUL, ΟΜΙΛΟΣ ΔΑΣΚΑΛΑΝΤΩΝΑΚΗ, ΤΥΡΑΣ, ΜΕΒΓΑΛ, ΜΗΧΑΝΙΚΗ, ΦΛΩΡΙΝΑ, ΠΑΠΑΣΤΡΑΤΟΣ, ΣΕΚΑΠ, ΧΑΡΤΟΠΟΙΙΑ ΘΡΑΚΗΣ Κ.Α. (ΕΦΗΜ: Ριζοσπάστης, 2010). Είναι χαρακτηριστικό ότι τόσο το 2006 όσο και το 2007 οι ετήσιες ελληνικές επενδύσεις στη χώρα της Βουλγαρίας ήταν περισσότερες από 500 εκατ. ( 512,4 το 16
2006 και 549 το 2007). Το 2007 ήταν το έτος ρεκόρ για τις ελληνικές επενδύσεις στη Βουλγαρία, αν και σε ετήσια βάση η χώρα μας ήταν 5η. Ωστόσο η συνολική διόρθωση οδήγησε την Ελλάδα στην τρίτη θέση για ολόκληρο το διάστημα 1996-2007, με συνολικά 2,4 δις. ευρώ και ποσοστό 9,6% επι του συνόλου. (Εμπορικό επιμελητήριο Ξάνθης, 2008). Οι ελληνικές επενδύσεις στη Βουλγαρία 1996-2007 σε εκατ. Ευρώ παρουσιάζονται στο παρακάτω γράφημα : ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 1: Οι ελληνικές επενδύσεις στη Βουλγαρία 1996-2007. Πηγή : Εθνική Τράπεζα Βουλγαρίας Στο διάστημα 2000-2004 οι ελληνικές επενδύσεις αυξήθηκαν σημαντικά σε σχέση με την προηγούμενη περίοδο στη Βουλγαρία, ανήλθαν μέχρι και στα 262 εκατ. ευρώ ετησίως ( το 2002, που ήταν το μέγιστο της περιόδου ). Η επόμενη περίοδος ξεκίνησε το 2005 και συνεχίζεται μέχρι και το 2007 χαρακτηριζόμενη από μια συνεχή ανοδική πορεία αυξήσεως των ελληνικών κεφαλαίων που επενδύονται στη Βουλγαρία. Το μικρότερο ετήσιο μέγεθος των επενδύσεων της περιόδου αυτής ( 180 εκατ. ευρώ το 2005) είναι πολύ υψηλότερο 17
από το μέγιστο της προηγούμενης περιόδου, ενώ τόσο το 2006 όσο και το 2007, πρώτο έτος ως χώρας μέλους της Ε.Ε χαρακτηρίστηκε από τις μεγαλύτερες ελληνικές επενδύσεις σε ετήσια βάση. Και στα δύο έτη καταγράφονται επενδύσεις υψηλότερες του μισού δις. ευρώ (το 2007 ανήλθαν στα 549 εκατ. ευρώ) (Εμπορικό Επιμελητήριο Ξάνθης, 2008). Σαφώς την μερίδα του λέοντος στους τομείς που καλύπτουν οι ελληνικές επενδύσεις στη Βουλγαρία καταλαμβάνουν οι τραπεζικές υπηρεσίες (Εθνική, Eurobank, Alpha, Πειραιώς και Εμπορική να καταλαμβάνουν το 29% του συνολικού τραπεζικού ενεργητικού στη χώρα), οι τηλεπικοινωνίες (Globul-Cosmote), οι βιομηχανίες (χαλυβουργία, τσιμέντα, τρόφιμα-ποτά, αναψυκτικά-νερό, ενδύματα-υποδήματααξεσουάρ, οικοδομικά υλικά), οι κατασκευές, το εμπόριο, η παροχή υπηρεσιών σε επιχειρήσεις (διαφήμιση, λογιστικές υπηρεσίες, υπηρεσίες συμβούλου, νομικές, πληροφορικής), εκδόσεις, τηλεόραση κ.α. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι επίσημα καταχωρημένες βουλγαρικές εταιρείες ελληνικών συμφερόντων ανέρχονται στις 6000 περίπου, ωστόσο οι περισσότερες έχουν συσταθεί προκειμένου να πραγματοποιηθεί αγορά γης, την οποία σύμφωνα με το βουλγαρικό νόμο μπορούν να πραγματοποιούν αλλοδαποί μόνο μέσω νομικών και όχι φυσικών προσώπων. Οι ελληνικές επενδύσεις στη Βουλγαρία, συνολικά, για το διάστημα 1992 ως 2006 υπερέβησαν κατά πολύ το 1,5 δισ. ευρώ, καταλαμβάνοντας ποσοστό 10% στις συνολικές άμεσες ξένες επενδύσεις στη χώρα αυτή και την τρίτη θέση μετά την Αυστρία και την Ολλανδία. Ειδικότερα, οι ελληνικές τράπεζες κατέχουν το 23,6% των συνολικών τραπεζικών κεφαλαίων (Τσακίρη Τ., 2008). Η ελληνική επενδυτική παρουσία παραμένει σταθερή τα τελευταία χρόνια, με επενδύσεις ύψους 200 εκατ. ευρώ περίπου κατ' έτος, με υψηλότερες επενδύσεις εκείνες του έτους 2002. Στην πραγματικότητα η επενδυτική δραστηριότητα των ελληνικών επιχειρήσεων διαφέρει από τα επίσημα βουλγαρικά στοιχεία, καθώς σε αυτά δεν συμπεριλαμβάνονται επενδύσεις οι οποίες προέρχονται από διαθέσιμα κεφάλαια ή κέρδη ή είναι αποτέλεσμα τραπεζικού δανεισμού ή προέρχονται από τρίτη χώρα. Κατά την τελευταία δεκαετία τα ελληνικά κεφάλαια κατείχαν για μεγάλο διάστημα την πρώτη θέση στη Βουλγαρία (Τσακίρη Τ., 2008) 18
Οι ενεργές ελληνικές επιχειρήσεις ανέρχονται σε περίπου 1.500 (με εγγεγραμμένες επιχειρήσεις στη Βουλγαρία πάνω από 3.000) και έχουν δημιουργήσει πολλές δεκάδες χιλιάδες θέσεις εργασίας, ιδιαίτερα στη Νότια Βουλγαρία όπου λειτουργούν εργοστάσια και βιοτεχνίες παραγωγής ενδυμάτων και υποδημάτων. Οι επιχειρήσεις αυτές θεώρησαν τη Βουλγαρία ως σημαντική αγορά με πληθυσμό 8.000.000 ανθρώπων (η θεώρηση μιας αγοράς ως σημαντική εξαρτάται από τον κλάδο της επιχείρησης, τα οικονομικά της μεγέθη, από το προσδοκώμενο μερίδιο αγοράς, το οικονομικό επίπεδο της χώρας υποδοχής της επένδυσης, τον τοπικό ανταγωνισμό κ.α.). H Βουλγαρία είναι μια χώρα, όπως και όλες σχεδόν οι χώρες των Βαλκανίων, με μηδενικό σχεδόν τοπικό ανταγωνισμό και άρα υψηλό προσδοκώμενο μερίδιο αγοράς. Θα πρέπει να αναφερθεί ότι η ελληνική επιχειρηματική παρουσία στη Βουλγαρία είναι ιδιαίτερα δυναμική στους τομείς των υπηρεσιών (κυρίως τράπεζες), υποδομών, βιομηχανίας τροφίμων-ποτών, μεταλλευμάτων, εμπορίου και δικτύων διανομής και παραγωγής ενδυμάτων (Μπιτζένης Α., 2005) ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 2: Ελληνικές άμεσες επενδύσεις στη Βουλγαρία ανά τομέα δραστηριότητας ΧΡΗΜΑΤ/ΚΕΣ ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ ΕΜΠΟΡΙΟ ΜΕΤΑΠΟΙΗΣΗ ΑΓΟΡΑ ΑΚΙΝΗΤΩΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΛΟΙΠΑ ΠΗΓΗ: (Πρεσβεία της Ελλάδος στη Σόφια, 2008). 19
Οι τομείς που προσφέρονται για περαιτέρω ανάπτυξη των διμερών εμπορικών και οικονομικών σχέσεων μεταξύ Ελλάδας και Βουλγαρίας είναι ο κλάδος της χημικής βιομηχανίας, της κλωστοϋφαντουργίας και της βιομηχανίας τροφίμων & ποτών. Αναφορικά με την προώθηση της Ελληνο-Βουλγαρικής συνεργασίας στον τομέα των τεχνικών έργων, σημαντικό μέρος των επενδύσεων ελληνικών συμφερόντων πραγματοποιούνται μέσω Κύπρου και Λουξεμβούργου, γεγονός που υποδηλώνει ότι το πραγματικό ύψος των επενδύσεων είναι πολύ μεγαλύτερο. Σύμφωνα με διαθέσιμα στοιχεία της Οργανωτικής Επιτροπής του Ελληνοβουλγαρικού Εμπορικού & Βιομηχανικού Επιμελητηρίου, οι άμεσες ελληνικές επενδύσεις στη Βουλγαρία αφορούν κυρίως σε projects στον τομέα της βιομηχανίας (51,4%), του εμπορίου (16,5%), του τουρισμού (4,2%), των μεταφορών (21,%) και των τηλεπικοινωνιών (1,7%). Η ελληνική επιχειρηματική δραστηριότητα στη Βουλγαρία επηρεάζεται από ένα σύνολο πλεονεκτημάτων και μειονεκτημάτων, μεταξύ των οποίων διακρίνονται τα ακόλουθα: (Πρεσβεία της Ελλάδος στη Σόφια, 2008). ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ 1. Από άποψη δημοσιονομικών μεγεθών η Βουλγαρία βρίσκεται σε καλύτερη κατάσταση σε σχέση με τις υπόλοιπες χώρες των Βαλκανίων 2. Η Βουλγαρία είναι μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης 3. Η εγγύτητα της Ελλάδας διευκολύνει τις μετακινήσεις των επιχειρηματιών 4. Ύπαρξη εξειδικευμένου προσωπικού ιδιαίτερα στον τομέα των νέων τεχνολογιών 5. Προωθούνται αλλαγές στο υφιστάμενο καθεστώς περί ξένων επενδύσεων 6. Έντονη παρουσία ελληνικών τραπεζών 7. Φθηνό εργατικό κόστος 20
ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ 1. Διαφθορά στον κρατικό μηχανισμό 2. Έλλειψη τεχνογνωσίας 3. Αργοί ρυθμοί λειτουργίας της δημόσιας διοίκησης 4. Προβλήματα στο δικαστικό και τραπεζικό σύστημα 5. Ελλιπές θεσμικό πλαίσιο Επίσης, είναι φανερό ότι οι ελληνικές επενδύσεις στη Βουλγαρία έχουν αυξηθεί σημαντικά το πρώτο τρίμηνο του 2010 σε σύγκριση με το 2009. Τους πρώτους τρείς μήνες του τρέχοντος έτους ελληνικές εταιρίες έχουν επενδύσει στη Βουλγαρία 37,5 εκατ. Ευρώ, σε σύγκριση με τις μόλις 500.000 Ευρώ στο πρώτο τρίμηνο του προηγούμενου έτους. Ουσιαστικά αυτό το φαινομενικά «μπουμ» δείχνει ότι προς το παρόν τα ελληνικά κεφάλαια προτιμούν την γειτονική τους χώρα από την εγχώρια αγορά τους. Πρέπει να σημειωθεί ότι το 1ο εξάμηνο του 2009 οι ελληνικές επενδύσεις στη Βουλγαρία έφτασαν το χαμηλότερο σημείο τους τα τελευταία χρόνια μόλις 69,9 εκατ. Ευρώ σε σύγκριση με τα 296,7 εκατ. Ευρώ την ίδια περίοδο του 2008 (Dariknews, 2010.) Με δύο λέβα (1 ευρώ) αρχικό κεφάλαιο ιδρύεις εταιρία στη Βουλγαρία. «Εν γένει, το επενδυτικό περιβάλλον της Βουλγαρίας θεωρείται το πιο ευνοϊκό στα Βαλκάνια, καθώς παρέχει χαμηλό κόστος εργασίας, ευνοϊκή νομοθεσία και απλοποιημένες διαδικασίες μετεγκατάστασης. Οι περισσότερες ελληνικές επιχειρήσεις είναι εγκατεστημένες στη νότια Βουλγαρία, ενώ, το τελευταίο διάστημα έχει αυξηθεί και η ζήτηση θέσεων εργασίας από Έλληνες» (Αγγελιοφόρος, 2010). Η κατάσταση της ελληνικής οικονομίας, αλλά κυρίως ο τρόπος με τον οποίο η ελληνική κυβέρνηση διαχειρίζεται την κρίση, δημιουργεί "ώριμες συνθήκες" για την μεγάλη φυγή των ελληνικών εταιρειών, που οδηγεί σε συνθήκες μεγαλύτερης ύφεσης αλλά και στην εκτίναξη του ποσοστού της ανεργίας, ιδιαίτερα στην Βόρειο Ελλάδα. 21