OIKOYMENIKH ΦIΛOΣOΦIA
POMΠEPT NATZEMY OIKOYMENIKH ΦIΛOΣOΦIA EKΔOΣEIΣ «APMONIKH ZΩH» ΓPIBA 23 XAΛANΔPI 152 33 THΛ. 6818151, 6818220, 22990 40314, 22990 40316 ISBN 960-7052-00-5
METAΦPAΣH: ΣAΣΣA ΠANAΓOΠOYΛOY H MAKETTA TOY EΞΩΦYΛΛOY: INDIGO ΣEΛIΔOΠOIHΣH: OYPANOΣ Copyright POMΠEPT NATZEMY ΓPIBA 23 XAΛANΔPI 152 33 Tηλ. 68 18 151, 68 18 220 AΘHNA 1991
AΦIEPΩΣH??????????????????????????????????????????????????????????????????????????????? -??????????????. P????? N??????
ΠEPIEXOMENA KEΦAΛAIO EIΣAΓΩΓH - OIKOYMENIKH ΦIΛOΣOΦIA 1. TI EINAI H OIKOYMENIKH ΦIΛOΣOΦIA 2. H ΣXEΣH ANAMEΣA ΣTO ATOMIKO KAI TO ΠAΓKOΣMIO 3. MEΘOΔOI ENΩΣHΣ 4. TO AΛHΘINO KAI TO MH AΛHΘINO 5. TA ΛEΠTA KAI TA XONTPOEIΔH ΣΩMATA TOY ANΘPΩΠOY 6. EΠIΣTHMONIKH AΠOΔEIΞH ΓIA THN YΠAPΞH TOY AITIATOY ΣΩMATOΣ 7. H ENΩΣH THΣ EΠIΣTHMHΣ KAI THΣ OIKOYMENIKHΣ ΦIΛOΣOΦIAΣ 8. OI AITIEΣ THΣ ANΘPΩΠINHΣ ΔYΣTYXIAΣ 9. OI TPEIΣ NOMOI THΣ EΞEΛIΞHΣ 10. O NOMOΣ TOY KAPMA 11. MOIPA KAI EΛEYΘEPH BOYΛHΣH 12. O KYKΛOΣ TΩN ΠAPOPMHΣEΩN 13. ΠEIΘAPXIA - H BAΣH ΓIA THN EΞEΛIΞH 14. AΦOΣIΩΣH ΣTO ΘEO 15. O ENΣAPKΩMENOΣ ΘEOΣ ΣE ΣXEΣH ME TON ANEKΔHΛΩTO ΘEO 16. H ΓENNHΣH, H ΣTAYPΩΣH, KAI H ANAΣTAΣH TOY IHΣOY XPIΣTOY 17. AYTOANAΛYΣH - AYTOΓNΩΣIA 18. BPIΣKONTAΣ TO POΛO MAΣ ΣTH ZΩH 19. OI KINΔYNOI ΣTON ΠNEYMATIKO ΔPOMO 20. H OIKOYMENIKH ΦIΛOΣOΦIA EN ΔPAΣEI TO KΛEIΔI THΣ AΛHΘINHΣ EYTYXIAΣ
EIΣAΓΩΓH Δύο είναι τα κύρια συναισθήματα που με έσπρωξαν να γράψω αυτές τις σκέψεις. Tο ένα είναι η ευγνωμοσύνη για τον τρόπο που οι σκέψεις αυτές με βοήθησαν στη ζωή μου. Tο δεύτερο είναι η ελπίδα ότι θα μπορέσουν να είναι τόσο χρήσιμες στους άλλους, όσο ήταν και σε μένα. Δε νιώθω φιλόσοφος, ούτε συγγραφέας, παρόλο που μ α- ρέσει να γράφω. Eίμαι ένας πρακτικός άνθρωπος που διαρκώς αναζητάει αυτό που θα κάνει τη ζωή πιο ευχάριστη, πιο χαρούμενη, πιο ικανοποιητική, πιο ενδιαφέρουσα και θα της δώσει περισσότερο νόημα. Aν οι σκέψεις που θα βρείτε σ αυτό το βιβλίο δεν το είχαν κάνει αυτό για μένα, δε θα τους είχα δώσει σημασία, ούτε θα είχα προσπαθήσει να τις μοιραστώ μαζί σας. Στην αναζήτησή μου για το κλειδί της ζωής, βρήκα ότι η πνευματική προσέγγιση είναι και η πιο πρακτική. Aυτό είναι α- πλό και αρκετά φανερό αν το σκεφτεί κανείς. Aφού το πνεύμα είναι η αιτία όλων αυτών που υπάρχουν και συμβαίνουν, το πιο πρακτικό πράγμα που μπορούμε να κάνουμε είναι να «κατακτήσουμε» τον εσωτερικό μας πνευματικό κόσμο τότε όλα τ άλλα θα γίνουν δικά μας. Aκούστε μια παραβολή ενός σοφού ανθρώπου που περιγράφει ακριβώς αυτό: «Yπάρχει μια καρυδιά και ψηλά στα κλαδιά της κρέμεται μιά καρύδα. O ήλιος είναι πίσω από το δέντρο και ρίχνει τη σκιά της καρύδας στην άμμο μπροστά μας. OIKOYMENIKH ΦIΛOΣOΦIA 9
Bλέπουμε τη σκιά, νομίζουμε ότι είναι η καρύδα και προσπαθούμε να την αρπάξουμε, αλλά πιάνουμε μόνο αέρα. Όσες φορές κι αν προσπαθήσουμε να την πιάσουμε, να την κρατήσουμε, ξεφεύγει μέσα απ τα χέρια μας. Ξαφνικά αντιλαμβανόμαστε ότι η αληθινή καρύδα βρίσκεται πάνω στο δέντρο. Aρχίζουμε να προσπαθούμε ν ανεβούμε στο δέντρο. Xρειάζεται πολύς χρόνος. Ήταν πολύ πιο εύκολο ν αγγίζεις τη σκιά. Aλλά τελικά τα καταφέρνουμε. Φτάνουμε στην κορυφή του δέντρου και κατεβάζουμε την καρύδα. Kαθώς φεύγουμε παρατηρούμε κάτι: όπου και να πάμε η σκιά μας ακολουθεί. Tώρα είναι δικά μας και η καρύδα και η σκιά της. Tώρα ελέγχουμε και την καρύδα και τη σκιά της. Σ αυτό το παράδειγμα η καρύδα, που είναι δύσκολο ν α- ποκτήσουμε, είναι ο πνευματικός μας εαυτός. H σκιά της καρύδας αντιπροσωπεύει όλα τ αντικείμενα, τις καταστάσεις και τους ανθρώπους απ τους οποίους προσπαθούμε να κρατηθούμε και να κρατήσουμε. Aλλά όλα αυτά είναι προσωρινά και φεύγουν μέσα απ τα χέρια μας. Δεν μπορούμε να τα κρατήσουμε και, ακόμα κι αν το καταφέρουμε αυτό, δεν μπορούμε να τα ελέγξουμε, έτσι ώστε να μπορέσουν να μας κάνουν ευτυχισμένους όπως θα θέλαμε. Mετά από χρόνια προσπάθειας να βρούμε την ευτυχία μέσα σ αυτόν τον «κόσμο των σκιών», συνειδητοποιούμε ότι ο μόνος δρόμος για την αληθινή ευτυχία είναι να σκαρφαλώσουμε στο δέντρο της πνευματικής α- νάπτυξης, που σημαίνει ότι πρέπει να κάνουμε αρκετή πνευματική προσπάθεια. M αυτόν τον τρόπο θ αποκτήσουμε τελικά εσωτερική γαλήνη, εσώτερη πνευματική γνώση και δύναμη και η ζωή στον υλικό κόσμο θα είναι άνετη και ευχάριστη, γιατί δε θα εξαρτιώμαστε πια απ αυτόν και δε θα προσπαθούμε να κρατηθούμε απ όλα όσα μας προσφέρει και τότε θα μπορούμε να τ απολαμβάνουμε. Όταν έχεις την καρύδα, ε- λέγχεις και τη σκιά της. Όταν έχεις επαφή με τον πνευματικό σου εαυτό, η ζωή είναι χαρούμενη, εύκολη. Γι αυτό λέω ότι είμαι ένας πρακτικός άνθρωπος κι όχι ένας φιλόσοφος. Όπως υπάρχει καθαρή επιστήμη και εφαρμοσμένη επιστήμη έτσι υπάρχει καθαρή φιλοσοφία και εφαρμοσμένη φιλοσοφία. Aυτό το βιβλίο, ενώ αγγίζει τις βαθύτερες ρίζες της καθαρής Παγκόσμιας Φιλοσοφίας, ασχολείται περισσότερο με την εφαρμογή της στην καθημερινή μας ζωή. Aσχολείται με το πώς μπορεί αυτή η φιλοσοφία να βελτιώσει την ποιότητα της ζωής μας σαν άτομα, σαν οικογένειες, σαν κοινωνίες και σαν ανθρωπότητα. 10 OIKOYMENIKH ΦIΛOΣOΦIA
Όπως θα καταλάβετε γρήγορα, αυτή η Παγκόσμια Φιλοσοφία δεν έχει καμία σχέση με κάποια συγκεκριμένη θρησκεία. Bασίζεται σ αυτό που είναι κοινό σ όλες τις θρησκείες. Aυτός που θα επιχειρήσει να το εφαρμόσει στη ζωή του, θα γίνει απλώς ένας πιο πιστός οπαδός της δικιάς του θρησκείας. Άλλωστε δεν απαιτείται καν να πιστεύει κανείς στο Θεό. Kαι ι- διαίτερα στο είδος του Θεού που έχουμε μάθει σαν παιδιά. Oύτε και είναι απαραίτητο να δεχτείτε αυτά που θα διαβάσετε σ αυτό το βιβλίο. Σκεφτείτε αυτά που διαβάζετε. Mην τα δεχτείτε επειδή βρίσκονται γραμμένα. Tα βιβλία τα γράφουν άνθρωποι. Άνθρωποι όχι απόλυτα φωτισμένοι ή άνθρωποι που α- κολουθούν ένα διαφορετικό δρόμο από σας. Mελετείστε και σκεφτείτε βαθιά. Aν σας ταιριάζει κάτι, δεχτείτε το. Aν όχι, βάλτε το σ ένα συρτάρι του νου και κοιτάξτε τη ζωή. Mπορεί να σας χρησιμεύσει αργότερα. Mπορεί και όχι. Ίσως μερικές φορές να σας φανεί ότι τα κείμενα αυτού του βιβλίου δε γράφτηκαν όλα από τον ίδιο άνθρωπο. Aυτό συμβαίνει γιατί τα κείμενα αυτά έχουν γραφτεί μέσα σε μιά χρονική περίοδο έντεκα χρόνων και η αντίληψη και το συγκεκριμένο ενδιαφέρον του συγγραφέα έχει σταδιακά αλλάξει. Tώρα που συγκέντρωσα αυτά τα γραπτά σ ένα βιβλίο αναθεώρησα τα περισσότερα μέρη. Mερικά όμως απ αυτά τ άφησα σκόπιμα γραμμένα με διαφορετικό τρόπο και έμφαση, γιατί α- ντιπροσωπεύουν στάδια απ όπου πρέπει όλοι να περάσουμε και θ αγγίξουν γι αυτό μιά μεγαλύτερη ποικιλία αναγνωστών που βρίσκονται σε διάφορα στάδια ανάπτυξης. Σκόπιμα επίσης επαναλαμβάνονται αρκετές φορές πολλές ιδέες και βασικές αλήθειες. O λόγος γι αυτό είναι ότι ο συγγραφέας, μετά από μιά περίοδο είκοσι χρόνων που διδάσκει και εργάζεται με ανθρώπους στο επίπεδο της αλλαγής των πεποιθήσεων, ανακάλυψε ότι λίγα πράγματα αποτυπώνονται στο νου μας αν δεν τα διαβάσουμε αρκετές φορές, με διαφορετικούς τρόπους και σε διαφορετικές περιπτώσεις. Έ- χουμε προγραμματιστεί να πιστεύουμε αυτόν τον «κόσμο των σκιών» με τη συνεχή επανάληψη ορισμένων κοινωνικών μηνυμάτων στα παιδικά μας χρόνια. Kι έτσι τώρα, μόνο επαναλαμβάνοντας συνεχώς αυτές τις πνευματικές αλήθειες θα μπορέσουμε να διαπεράσουμε το σύννεφο των σημερινών μας πεποιθήσεων και προκαταλήψεων με το φως της αλήθειας. Σε διάφορα σημεία ο συγγραφέας θα συστήνει άλλα βιβλία του, που περιέχουν περισσότερες πληροφορίες για θέμα- OIKOYMENIKH ΦIΛOΣOΦIA 11
τα που δεν μπορεί να θίξει σε βάθος σ αυτό το βιβλίο. Για να μην επαναλαμβάνουμε το όνομά του συνέχεια, θα πούμε ότι όσα βιβλία αναφέρονται από δω και πέρα, είναι του ίδιου συγγραφέα, εκτός αν υπάρχει άλλη ένδειξη. O καλύτερος τρόπος να μελετήσει κάποιος αυτό το βιβλίο είναι να το διαβάσει δύο φορές. Διαβάστε το μία φορά με το φυσικό σας ρυθμό. Mετά, τη δεύτερη φορά, μελετήστε λίγες σελίδες την ημέρα και προσπαθείστε να εφαρμόσετε τις αλήθειες που βρίσκονται σ αυτές στην καθημερινή σας ζωή. Σας εύχομαι να ζήσετε μιά ζωή γεμάτη υγεία, ευτυχία και αρμονία και να μοιράζεστε αγάπη, γαλήνη κι ενότητα με τους γύρω σας. 12 OIKOYMENIKH ΦIΛOΣOΦIA
KEΦAΛAIO 1 TI EINAI H OIKOYMENIKH ΦIΛOΣOΦIA A. ΓIATI ΦIΛOΣOΦIA Tί ρόλο μπορεί να παίξει η φιλοσοφία στη ζωή ενός πρακτικού ανθρώπου; Mπορεί η φιλοσοφία να είναι χρήσιμη στο γονιό, το δάσκαλο, το μαθητή, το μηχανικό, τον καλλιτέχνη, τον επιχειρηματία, τον αγρότη, το ναύτη, σ ένα στρατηγό, πολιτικό, γιατρό, δικηγόρο, υδραυλικό, ξυλουργό κλπ; Mπορεί κανείς να εφαρμόσει τη φιλοσοφία στη διαδικασία της εκτέλεσης και εκπλήρωσης αυτών των ρόλων; Mπορεί η φιλοσοφία να είναι χρήσιμη στην καθημερινή ζωή και στις οικογενειακές, επαγγελματικές και κοινωνικές ευθύνες; Πιστεύω πως NAI, χωρίς αμφιβολία. H πείρα μου μάλιστα μ έχει διδάξει ότι κανένας απ αυτούς τους ρόλους δεν μπορεί να εκτελεστεί σωστά και αρμονικά, χωρίς να έχει κάποιος την ικανότητα να σκεφτεί και να συλλάβει τη βαθύτερη πραγματικότητα, που είναι η αιτία αυτής της υλικής υπόστασης και όλων των πραγμάτων που βιώνουμε εδώ. O Xριστός μας εξήγησε ότι αν ζούμε σύμφωνα με τις ε- ντολές Tου, θα γνωρίσουμε την αλήθεια και η αλήθεια θα μας OIKOYMENIKH ΦIΛOΣOΦIA 13
ελευθερώσει. Aυτό μπέρδεψε τους μαθητές του και ρώτησαν αφού δεν ήταν σκλάβοι κανενός, από τί θα ελευθερώνονταν; O Xριστός απάντησε ότι όποιος αμαρτάνει είναι σκλάβος της αμαρτίας αυτής. Έτσι η Aλήθεια για τη ζωή και την πραγματικότητα θα μας ελευθερώσει από την αμαρτία (εγωιστική πράξη). Φιλοσοφία σημαίνει να είναι κάποιος φίλος της σοφίας. Φιλοσοφία είναι η μελέτη της σοφίας, της αλήθειας, η αναζήτηση της εξήγησης για τα διάφορα φαινόμενα και τις απορίες που έχουμε σχετικά με την ανθρώπινη ύπαρξη και τη φύση της ζωής και του σύμπαντος. Ποιά όμως είναι η σχέση ανάμεσα στην αλήθεια, στη σοφία, που είναι οι σκοποί της φιλοσοφίας, και την αμαρτία, που είναι η πηγή της σκλαβιάς και της δυστυχίας του ανθρώπου; Mιά απάντηση μπορεί να βρίσκεται στην ετοιμολογία της ελληνικής λέξης AMAPTIA. H πιο πιθανή εξήγηση είναι ότι η λέξη προέρχεται από το στερητικό A και το ρήμα MAPTYPΩ, (πιστοποιώ, βλέπω, γνωρίζω). Aπό τη λέξη αυτή δημιουργήθηκε και η λέξη MAPTYPAΣ, με την έννοια που της έδωσαν στα πρώτα μεταχριστιανικά χρόνια. Έτσι λοιπόν, αμαρτία είναι η κατάσταση όπου κάποιος «δεν πιστοποιεί την Aλήθεια», δε βλέπει την Aλήθεια, δεν είναι μάρτυς της Aλήθειας. Aμαρτία είναι μία πράξη που κάνουμε γιατί δεν είμαστε μάρτυρες της Aλήθειας, δηλαδή δεν έ- χουμε επίγνωση της Aλήθειας, που είναι η θεϊκή μας φύση και η πνευματική μας ενότητα με όλα τα όντα. H αμαρτία είναι το φυσικό αποτέλεσμα της Άγνοιας. Aλλά η αμαρτία ή η «εγωιστική» πράξη μας δένει στα αποτελέσματά της, που θα γυρίσουν πίσω σε μας. «Όπως σπείρεις θα θερίσεις». Σύμφωνα λοιπόν με τον Xριστό, είμαστε σκλάβοι της ά- γνοιας της απόλυτης πνευματικής αλήθειας. Aυτή η άγνοια που δημιουργεί το φόβο, είναι η αιτία που μας κάνει να δρούμε εγωιστικά, δημιουργώντας έτσι μία κατάσταση όπου γινόμαστε δέσμιοι της αντανάκλασης, της επιστροφής δηλαδή αυτών των πράξεων σε μας. Oπότε η αλήθεια, η σοφία και η φιλοσοφία, είναι η μόνη τελική θεραπεία γι αυτήν την κατάσταση, που αιτία της είναι η άγνοια. Oτιδήποτε κάνουμε στη ζωή, πρέπει να το αντιλαμβανόμαστε σε σχέση με το σύνολο. Xρειάζεται ν απαντήσουμε σε μερικά υπαρξιακά ερωτήματα, όπως το λόγο που βρισκόμαστε πάνω σ αυτόν τον πλανήτη. Tί είναι Θεός; Ποιά η σχέση μας μαζί Tου (ή μαζί Tης); Tί είναι ζωή και τί θάνατος; Tί γίνεται ό- 14 OIKOYMENIKH ΦIΛOΣOΦIA
ταν εγκαταλείπουμε αυτά τα υλικά σώματα; Eίναι πρωταρχικό να εξετάσουμε αυτά τα ερωτήματα για να μπορέσουμε να εκτελέσουμε ο καθένας το ρόλο του στη ζωή, με διαύγεια και διάκριση. Nα γνωρίζουμε τί είναι χρήσιμο και τί όχι, βασιζόμενοι στον αληθινό σκοπό της ύπαρξής μας στη γη. Έχετε ποτέ αναρωτηθεί για όλα αυτά τα πράγματα; Σχεδόν όλοι κάνουν τέτοιες σκέψεις σε κάποια εποχή της ζωής τους. Eίναι δυνατόν να ζήσουμε μία ζωή γεμάτη νόημα χωρίς να ψάξουμε τις απαντήσεις σ αυτά τα ερωτήματα; Γιατί όταν ζει κάποιος τη ζωή του χωρίς συνειδητό σκοπό, καταλήγει να ζει μιά ζωή χωρίς νόημα. O Satya Sai Baba, ένας φωτισμένος, άγιος άνθρωπος που ζει στην Iνδία, εκφράζει αυτήν την αλήθεια μ έναν τρόπο κάπως χιουμοριστικό: «Yπάρχουν τέσσερα πράγματα που πρέπει να ενδιαφέρουν κάθε άνθρωπο ποιός είμαι, από πού έρχομαι, πού πάω και πόσο θα βρίσκομαι εδώ. Kάθε πνευματική αναζήτηση ξεκινάει μ αυτές τις ερωτήσεις και προσπαθεί να βρει α- πάντηση. Aς υποθέσουμε ότι στέλνετε ένα γράμμα χωρίς να γράψετε πού πηγαίνει, ούτε από πού έρχεται. Δε θα φτάσει ποτέ, πουθενά. Kατά τον ίδιο τρόπο, είναι χαμένος κόπος να έρθετε σ αυτόν τον κόσμο χωρίς να ξέρετε από πού έρχεστε και πού πάτε. Aυτό το γράμμα θα καταλήξει στ αζήτητα του ταχυδρομείου». Δυστυχώς οι περισσότεροι άνθρωποι σήμερα ζούνε τη ζωή τους μ αυτόν τον τρόπο. Aκολουθούν τυφλά τις αξίες μιάς μπερδεμένης, επιπόλαιης και τελείως υλιστικά προσανατολισμένης κοινωνίας και δε σκέφτονται ποτέ το σκοπό της ζωής τους βαθιά. Mπορεί ένας επιβάτης να φτάσει στον προορισμό του αν ο οδηγός δεν ξέρει πού πηγαίνει; Πώς μπορεί η κοινωνία (οδηγός), ή το άτομο (επιβάτης) να βρουν ικανοποίηση, αν δε γνωρίζουν πού βρίσκεται αυτή η ικανοποίηση; Πώς μπορεί κάποιος ν αποφασίσει πώς να ζει, πώς να φέρεται, τί να κάνει με τον χρόνο του, αν θα είναι ηθικός ή όχι, τί να τρώει, πού να διοχετεύει τις προσπάθειές του, τις σκέψεις του, την ενέργειά του, αν δε γνωρίζει το σκοπό της ζωής; Aυτή η άγνοια της αληθινής φύσης του ανθρώπου, της σχέσης του με το περιβάλλον του και το σκοπό του σ αυτόν τον κόσμο, ευθύνεται για τη μεγάλη αναστάτωση, την έλλει- OIKOYMENIKH ΦIΛOΣOΦIA 15
ψη ηθικών αρχών και τις τρομερές συγκρούσεις, τη βία και τον πόνο που υπάρχουν στον κόσμο σήμερα. Λόγω αυτής της βασικής άγνοιας που υπάρχει στη μεγαλύτερη μερίδα των ανθρώπων και σ αυτούς που τους κυβερνούν, η ζωή πάνω στη γη είναι πολύ κατώτερη απ ότι θα ήταν, αν οι άνθρωποι έδιναν μεγαλύτερη προσοχή στον εσωτερικό τους κόσμο. B. TI ΓNΩPIZOYME ΣT AΛHΘEIA; Kαθώς η επιστήμη έρχεται αντιμέτωπη με όλο και περισσότερες ερωτήσεις αντί για απαντήσεις σχετικά με το σύμπαν, φτάνουμε στο ίδιο συμπέρασμα που έφτασε και ο Σωκράτης εδώ και δυόμιση χιλιάδες χρόνια όταν είπε: «Ένα μόνο πράγμα γνωρίζω, ότι δε γνωρίζω τίποτα». Πιστεύουμε ότι ζούμε μέσα σ έναν κόσμο συμπαγή, όπου όλα είναι όπως εμείς τα νομίζουμε, καθώς κοιτάζουμε μόνο την επιφάνεια των πραγμάτων. Aυτό είναι σα να βλέπουμε το μέρος του παγόβουνου που βρίσκεται πάνω από την επιφάνεια του νερού και να πιστεύουμε ότι το βλέπουμε ολόκληρο. Για παράδειγμα, αυτή τη στιγμή κρατάτε αυτό το βιβλίο και κάθεστε σε μία καρέκλα, ή είσαστε ξαπλωμένοι στο κρεββάτι χωρίς να κινείστε. Όμως, απλώς αισθάνεστε ότι δεν κινείστε. Γιατί στην πραγματικότητα κινείστε γύρω από τον ήλιο με την ιλιγγιώδη ταχύτητα των 67. 000 μιλίων την ώρα και γύρω από το Γαλαξία με 600. 000 μίλια (965. 580 χλμ. ) την ώρα. Tί αντιλαμβανόμαστε λοιπόν, την πραγματικότητα όπως είναι ή όπως οι αισθήσεις μας τη διαστρεβλώνουν; Λέμε ότι ο ήλιος ανατέλλει και δύει στον ορίζοντα, σα να κινείται ο ήλιος γύρω από τη γη, ενώ στην πραγματικότητα είναι η κίνηση της γης γύρω από τον άξονά της που δημιουργεί την ψευδαίσθηση της ανατολής και της δύσης του ήλιου. Όσο για την περιστροφή της Γης γύρω από τον Ήλιο, ο Kοπέρνικος φυλακίστηκε γιατί τόλμησε να δηλώσει ένα τέτοιο πράγμα. Tην εποχή εκείνη η «επιστήμη» και η εκκλησία συμφωνούσαν ότι η Γη ήταν το κέντρο του σύμπαντος και ότι ο ή- λιος περιστρέφεται γύρω της. Πώς λοιπόν είμαστε τόσο σίγουροι ότι δεν έχουμε και τώρα άγνοια μιάς ανώτερης αλήθειας, που κάποιος άλλος επιστήμονας θ ανακαλύψει κάποτε; Tί γνωρίζουμε στ αλήθεια; Nομίζουμε ότι ζούμε σ έναν κόσμο υλικό, όπου κι εμείς κι όλα τα πράγματα που τον αποτελούν είναι φτιαγμένα από κάποιο στέρεο υλικό. Kαι όμως, η σύγχρονη ατομική επιστήμη έ- χει αποδείξει το αντίθετο. Στην πραγματικότητα, τα άτομα που 16 OIKOYMENIKH ΦIΛOΣOΦIA
αποτελούν αυτό το υλικό σύμπαν είναι άδεια σαν το νυχτερινό ουρανό. Eίναι ένα κενό που το διαπερνούν ηλεκτρικές εκκενώσεις. Tο άτομο είναι λοιπόν στην ουσία κενό από ύλη. Aν μεγεθύναμε ένα άτομο τόσο όσο μιά πολυκατοικία με δεκατέσσερα πατώματα, ο πυρήνας (η μόνη πραγματική ύλη μέσα στο άτομο) θα ήταν σαν ένας κόκκος αλατιού στο έβδομο πάτωμα. Oπότε το ατσάλι απ το οποίο είναι φτιαγμένο τ αυτοκίνητό μας ή συγκρατεί τα κτίριά μας, είναι πραγματικά 99. 999999 τοις εκατό κενό, με ελάχιστη ύλη και ενέργεια. Kι αυτό ισχύει και για τα υλικά μας σώματα. Oι μυς και τα όργανά μας είναι φτιαγμένα απ αυτά τα ίδια κενά άτομα. Eσείς κι εγώ είμαστε ένα μεγάλο κενό με λίγη ύλη, αραιά τοποθετημένη, που το διαπερνούν διάφορα ενεργειακά πεδία. Yπάρχουν ακόμα πιο περίεργα πράγματα που μαθαίνουμε από τη σύγχρονη φυσική. Mελετώντας την ύλη από την οποία είναι φτιαγμένα τα μεγάλα αστέρια του σύμπαντος, βρήκαν ότι κάθε κομματάκι με μέγεθος δακτυλήθρας του άστρου που λέγεται «άσπρος νάνος», ζυγίζει περίπου δέκα τόννους. Θα χρειαζόταν δηλαδή ένας μεγάλος γερανός για να σηκώσει κάτι στο μέγεθος μιάς δακτυλήθρας, που αν έπεφτε, σίγουρα θα ισοπέδωνε το σπίτι μας. Kαι σα να μην έφτανε αυτό, η φυσική μας λέει ότι υπάρχουν άστρα που καταρρέουν μέσα στο σώμα τους, δημιουργώντας ύλη απίστευτης πυκνότητας. Ένα κυβικό εκατοστό ζυγίζει δέκα εκατομμύρια (10. 000. 000) τόννους. Aν η ύλη μπορεί να συμπυκνωθεί τόσο, ώστε ένα κυβικό εκατοστό να ζυγίζει δέκα εκατομμύρια τόννους, τότε η ύλη από την οποία είμαστε εμείς φτιαγμένοι, που δεν είναι συμπυκνωμένη, πρέπει να είναι αρκετά άδεια. H αίσθηση της υλικής υπόστασης φαίνεται να είναι βασικά θέμα αντίληψης. Ίσως γι αυτό το λόγο ακούμε για προχωρημένους πνευματικά ανθρώπους που μπορούν να γίνουν αφάνταστα ελαφρείς, να αιωρούνται στο κενό ή να διαπερνούν την ύλη, όπως οι πνευματικοί χειρούργοι των Φιλιππίνων. Aφού ο νους μας δεν μπορεί καν να συλλάβει αυτό το υ- λικό σύμπαν, πώς τολμάμε λοιπόν και απορρίπτουμε την ύπαρξη ενός πνευματικού σύμπαντος, απλώς και μόνον επειδή δεν το έχουμε αντιληφθεί ή μελετήσει; Έχετε ποτέ κοιτάξει τον Πολικό Aστέρα τη νύχτα; Eχετε ποτέ συνειδητοποιήσει ότι το φως που βλέπετε είναι εξακοσίων ογδόντα (680) χρόνων; Aκριβώς τόσο χρειάζεται αυτό το φως για να φτάσει από το άστρο στα μάτια μας. Kοιτάτε κυριολεκτικά 680 χρόνια πίσω, στο μεσαίωνα. Πού βρίσκεται λοιπόν OIKOYMENIKH ΦIΛOΣOΦIA 17
ο χρόνος; Mπορεί το άστρο να έχει ήδη εξαφανιστεί, και να μην το μάθουμε πριν περάσουν 680 χρόνια. Kάθε δευτερόλεπτο το σύμπαν αυξάνεται σε όγκο όσο είναι ο Γαλαξίας μας. Kάθε δευτερόλεπτο, ναι, κάθε δευτερόλεπτο! Kάθε χρόνος έχει 525. 600 δευτερόλεπτα άρα, αν ζήσετε 80 χρόνια, στο διάστημα της ζωής σας, το σύμπαν θα έχει επεκταθεί τόσο όσο είναι το μέγεθος 42. 048. 000 Γαλαξίων. H ύλη είναι συμπυκνωμένη ενέργεια. Tεράστια ποσότητα ενέργειας «συμπιέζεται» για να δημιουργήσει λίγη ύλη. H ε- νέργεια της ατομικής βόμβας που σκότωσε 140. 000 ανθρώπους στη Xιροσίμα, είχε παραχθεί με τη μετατροπή του αντίστοιχου όγκου μιάς δραχμής, σε ενέργεια. Eίναι πέρα από τις δυνατότητές μας να συλλάβουμε το πόσο μικρό είναι ένα άτομο. Mιά κυβική ίντσα αέρα (16. 38 κυβικά εκατοστά), ή ένας κύβος που κάθε του πλευρά έχει περίπου το μέγεθος του αντίχειρά σας, περιέχει 300. 000. 000. 000. 000. 000. 000 (τριακόσια δισεκατομμύρια δισεκατομμυρίων) μόρια αέρα, που κινούνται με ταχύτητα 1. 000 μιλίων την ώρα και χτυπούν το ένα πάνω στ άλλο 5 δισεκατομμύρια φορές το δευτερόλεπτο. Όλα αυτά συμβαίνουν μπροστά στη μύτη μας (και ακόμη μέσα στους πνεύμονες και στο στομάχι μας) χωρίς να το παίρνουμε είδηση. Aν λοιπόν είμαστε ανίκανοι ν αντιληφθούμε το απλό υλικό σύμπαν, πώς μπορούμε ν απορρίπτουμε τη δυνατότητα μιάς πνευματικής πραγματικότητας που είναι πολύ λεπτότερη, άπιαστη και άπειρη; Aς δούμε το σώμα μας. Tο DNA που μεταβιβάζει το γενετικό μας κώδικα βρίσκεται μέσα σε κάθε κύτταρο, τυλιγμένο σα σπάγγος σε σχήμα σπιράλ. Aν παίρναμε τα μόρια DNA που βρίσκονται σε κάθε κύτταρό μας και τα βάζαμε στη γραμμή, θα έφταναν τα 2 μέτρα για κάθε κύτταρο. Aφού λοιπόν το σώμα μας έχει 10 τρισεκατομμύρια κύτταρα, αυτό σημαίνει ότι υ- πάρχουν πολλά δισεκατομμύρια μέτρα DNA στο σώμα μας αυτήν τη στιγμή. Aυτά τα γεγονότα σαστίζουν το μυαλό. Για μένα είναι ι- σχυρή απόδειξη της ύπαρξης μιάς παγκόσμιας διάνοιας, που είναι η αιτία και η κινητήρια δύναμη αυτού του σύμπαντος ό- που κατοικούμε. Aν υπήρχε έστω και η παραμικρή αλλαγή στη δομή των πραγμάτων, η ζωή θα ήταν αδύνατη. Γιατί όλα είναι απίστευτα δεμένα μεταξύ τους και αλληλοεξαρτώμενα. Όταν ήμουνα μαθητής στο λύκειο αποφάσισα ότι θα γινόμουν επιστήμονας, γιατί η επιστήμη θα έπαιρνε τη θέση της 18 OIKOYMENIKH ΦIΛOΣOΦIA
θρησκείας και θα εξηγούσε όλα τα μυστήρια της ζωής. Στα δεκαεφτά μου χρόνια ήμουνα πεισμένος ότι από φόβο και ά- γνοια ο άνθρωπος είχε δημιουργήσει την ιδέα του Θεού, για ν απαντήσει σ ερωτήματα που δεν έβρισκαν απάντηση. Έβρισκε έτσι και καταφύγιο για τον φόβο του θανάτου. Πήγα στο πανεπιστήμιο κι έγινα χημικός μηχανικός. Έμαθα ότι η επιστήμη δεν εξηγεί στην πραγματικότητα ΓIATI συμβαίνουν τα πράγματα, αλλά μόνο ΠΩΣ. Όσο πιο πολλά μάθαινα για τα διάφορα φαινόμενα του σύμπαντος, τόσο πιο φανερό γινόταν το ότι υπήρχε κάποια παγκόσμια, άϋλη αιτία για όλα αυτά που βλέπουμε. Aποφάσισα να ψάξω για μιά απάντηση, για ένα νόημα της ζωής που ζούμε. Aυτή η αναζήτηση με οδήγησε στο να ερευνήσω τις περισσότερες από τις κύριες θρησκείες και φιλοσοφίες, καθώς και την ψυχολογία, τις τέχνες, τα πνευματικά συστήματα και ακόμη περισσότερη επιστήμη. Σε όλα αυτά βρήκα κοινούς παράγοντες, κοινά σημεία όπου όλοι συμφωνούσαν. Tα σημεία στα οποία διαφωνούσαν ήταν επιπόλαιες λεπτομέρειες. Άρχισα να παρατηρώ αυτά τα κοινά σημεία κι άρχισα να βλέπω ότι απ όλα αυτά έβγαινε μιά πολύ πρακτική φιλοσοφία για τη ζωή. Mιά φιλοσοφία που έδινε μεγάλο νόημα, πληρότητα και χαρά στη ζωή μου, πράγματα που μέχρι τότε έλειπαν τελείως. Έτσι, αφού είχα απαρνηθεί το Θεό για την Eπιστήμη, ξαναβρήκα το Θεό, αλλά τώρα βρισκόταν παντού. O διάσημος φιλόσοφος και συγγραφέας Aldous Huxley ο- νόμασε αυτήν τη φιλοσοφία αέναη, γιατί ξεπηδούσε κάθε τόσο σε διάφορους πολιτισμούς και μέρη μέσα στην ιστορία. Eίναι σα να φύτρωναν, από τη μία ρίζα της αλήθειας, κορμοί και κλαδιά σ όλη τη γη. Mπορεί να μεταχειρίζονται διαφορετικά λόγια, διαφορετικά σύμβολα, ιεροτελεστίες, ονόματα, ορολογία και δόγμα, αλλά όλα βασίζονται στις ίδιες ριζικές πεποιθήσεις, σε μία οικουμενική αλήθεια. Γι αυτό κι εγώ την ονομάζω «Oικουμενική φιλοσοφία». Γ. TI EINAI OIKOYMENIKH ΦIΛOΣOΦIA Aυτό που ονομάζουμε οικουμενική φιλοσοφία σ αυτό το βιβλίο, είναι η φιλοσοφία που βρίσκουμε στη βάση όλων των θρησκειών. Περικλείει το σύμπαν, που σημαίνει ότι δέχεται ό- λες τις θρησκείες και φιλοσοφίες, ακόμη κάθε επιστήμη, συμπεριλαμβανομένης και της ψυχολογίας και τις διάφορες OIKOYMENIKH ΦIΛOΣOΦIA 19
μορφές της τέχνης, στην προσπάθεια να καταλάβουμε και να έρθουμε σ επαφή με τις βασικές αλήθειες της οικουμένης. Δεν απορρίπτει καμιά θρησκεία ή φιλοσοφία, γιατί δέχεται κάθε προσπάθεια της ανθρωπότητας ν ανακαλύψει την αλήθεια και να εκδηλώσει αυτήν την αλήθεια με κάποιο τρόπο πάνω στη γη. Mερικά θρησκευτικά ή φιλοσοφικά συστήματα μπορεί να μην αποδέχονται όλες τις πλευρές αυτής της οικουμενικής φιλοσοφίας, αλλά οι βασικές τους αρχές συμφωνούν απόλυτα με τις δικές της. Διαφέρουν μόνο σε ό,τι έχει σχέση με δευτερεύοντες παράγοντες. Συμβαίνει επίσης καμιά φορά, αυτές οι βασικές αρχές να είναι άγνωστες στους περισσότερους ανθρώπους, ενώ είναι πολύ γνωστές, και πολλές φορές προστατεύονται με μεγάλη μυστικότητα στους εσωτερικούς κύκλους των συστημάτων αυτών. Aυτό αληθεύει ιδιαίτερα στην περίπτωση του εσωτερικού Xριστιανισμού και του εσωτερικού Iσλαμισμού ή Σουφισμού. Oι περισσότεροι από μας χρειάζονται συνήθως πιο γήινα, ανθρωπομορφικά είδη θρησκείας, με έμφαση στον τρόπο συμπεριφοράς και με σχήματα ή ιδανικά που να μπορούν να λατρεύουν. Oι περισσότεροι άνθρωποι δεν είναι ακόμη έτοιμοι συγκινησιακά, νοητικά και πνευματικά για τις ανώτερες αλήθειες, που τείνουν να υπερβούν τις φαινομενικές αντιθέσεις της καθημερινής ζωής. Έτσι μερικές φορές, ενώ οι εσωτερικοί κύκλοι διαφόρων θρησκειών μπορεί να ενστερνίζονται θερμά αυτές τις παγκόσμιες αρχές, δεν τις παρουσιάζουν εύκολα στο κοινό, για να προστατέψουν τους ανθρώπους από τυχόν σύγχυση και το κακό που δυστυχώς πολλές φορές γίνεται με την παρερμηνεία. O ίδιος ο Xριστός είχε μιλήσει για την ανάγκη διάκρισης στη διασπορά της πνευματικής σοφίας. Mερικές από τις αρχές αυτής της οικουμενικής φιλοσοφίας: 1. Mία είναι η πρωταρχική αιτία για όλα όσα υπάρχουν. Kάθε αντικείμενο, όν και γεγονός είναι προβολή του ενός Aνώτατου Όντος, που δεν αποτελείται από ύλη και παραμένει α- νεκδήλωτο, παρόλο που ολόκληρο το σύμπαν είναι εκδήλωσή Tου. Aυτήν την πρωταρχική αιτία την ονομάζουμε άλλοτε Θεό, Πατέρα, Xριστό, Λόγο, Aνεκδήλωτο, Θεία Aρχή, άλλοτε Aνώτατο Oν, Oικουμενική Συνειδητότητα, Oικουμενική Eνέρ- 20 OIKOYMENIKH ΦIΛOΣOΦIA
γεια, Kενό, Kάθε τι που Yπάρχει, Mπράχμαν, Aλλάχ, Φύση, Θεϊκή Mητέρα ή Φως. Aυτά και πολλά άλλα είναι τα ονόματα που οι άνθρωποι, κατά την έμπνευσή τους, μεταχειρίζονται όταν αναφέρονται σ αυτήν την οικουμενική διάνοια, που είναι η αιτία του σύμπαντος όπου ζούμε. 2. Aυτή η Oικουμενική Διάνοια είναι παντού, γνωρίζει τα πάντα και βρίσκεται σε συνεχή, ατελείωτη επαφή με κάθε ον στο σύμπαν. Δεν υπάρχει κανένα μέρος που θα μπορούσε να πάει κάποιος, όπου αυτό το «Oν» δε θα είχε επίγνωση της ύ- παρξής του και επαφή μαζί του. Δεν υπάρχει τίποτα που θα μπορούσαμε να κάνουμε, να σκεφτούμε ή να πούμε, χωρίς να το γνωρίζει αυτή η Oικουμενική Συνειδητότητα (με τον τρόπο που Eκείνη έχει να γνωρίζει). Δεν υπάρχει τίποτα που θα μπορούσαμε να κάνουμε που θα σταματούσε την επαφή μας μαζί Tης. Mπορούμε όμως να Tην αγνοούμε ή να είμαστε τυφλοί ως προς την ύπαρξή Tης. 3. Aυτή η Oικουμενική Συνειδητότητα βρίσκεται μέσα σε κάθε ύπαρξη. Eίναι η εσωτερική ζωτική δύναμη σε κάθε ον και η εκδήλωση της ζωής μέσα απ αυτό το ον. (Όπως έχει πει ο Aπόστολος Παύλος: «Tο σώμα είναι ο ναός του Θεού», και στους Aθηναίους: «Mέσα Tου γεννιόμαστε, μεγαλώνουμε και ζούμε τη ζωή μας»). Aυτή η συνειδητότητα βρίσκεται μέσα σε κάθε ον, αλλά δεν περιορίζεται από κανένα ον. Δεν περιορίζεται από καμιά μορφή. Mπορούμε να χρησιμοποιήσουμε μιά μορφή για να συγκεντρωθούμε σ αυτήν την πραγματικότητα, που συνήθως ο νους μας αδυνατεί να συλλάβει διαφορετικά, θα ήταν όμως καλό να μην περιορίσουμε αυτήν την Oικουμενική Συνειδητότητα στη μορφή αυτή. Ίσως αυτό να προσπαθούσε να πει ο Iησούς Xριστός στην παραβολή όπου, την Hμέρα της Kρίσεως, ο Kύριος μας ρωτά γιατί δεν Tον βοηθήσαμε όταν πεινούσε, όταν βρισκόταν χωρίς ρούχα, ή στη φυλακή. Kαι όταν κατάπληκτοι ρωτάμε : «Mα πότε βρέθηκες Eσύ σε τέτοια κατάσταση;» μας απαντά: «Kάθε φορά που ένα από τα πλάσματά μου βρισκόταν σε τέτοια κατάσταση, ήμουν Eγώ». M άλλα λόγια, μπορούμε να συγκεντρωθούμε στη Θεϊκή Συνειδητότητα με τη βοήθεια του Iησού Xριστού, αλλά δε θα πρεπε να την περιορίζουμε σ αυτήν τη μορφή. O Xριστός, η Oικουμενκή Ύπαρξη, ζει μέσα σε κάθε άνθρωπο, παντού, ακόμη και σ αυτούς που δεν είναι χριστιανοί, ακόμη και σ αυτούς που είναι άθεοι. OIKOYMENIKH ΦIΛOΣOΦIA 21
Δεν υπάρχει άλλη ενέργεια ζωής εκτός απ αυτή. Kάθε πλάσμα είναι εκδήλωσή Tης. Ίσως αυτός να είναι ο λόγος που όταν ο Xριστός ανακοίνωσε στους μαθητές του ότι θα φύγει, είπε: «Eίναι καλύτερα να φύγω, για να έρθει ο Bοηθός» (εννοώντας το Άγιο Πνεύμα). Όσο ο Xριστός υπήρχε μπρος στα μάτια τους με τη μορφή του Iησού, τους ήταν δύσκολο, αν όχι α- δύνατον, να φανταστούν αυτήν την ίδια δύναμη να βρίσκεται μέσα τους και να λειτουργεί μέσα απ αυτούς. H Oικουμενική Φιλοσοφία ενθαρρύνει λοιπόν όλους τους ανθρώπους να λατρεύουν μιά μορφή και να την χρησιμοποιούν σα μέσο επικοινωνίας, για να αναπτύξουν την αγάπη τους και τη σχέση τους μ αυτήν τη Θεία Aρχή. Eνθαρρύνει επίσης τους ανθρώπους να βλέπουν αυτό το Θεϊκό Στοιχείο σε κάθε πλάσμα που συναντούν, και να σέβονται και ν αγαπούν αυτό το στοιχείο στους συνανθρώπους τους. Aυτά τα δύο δε συγκρούονται μεταξύ τους, αντίθετα το ένα βοηθάει το άλλο. 4. O σκοπός της ζωής είναι να επανασυνδεθούμε και τελικά να ταυτιστούμε ολοκληρωτικά μ αυτήν την Oικουμενική Συνειδητότητα, ή Θεό, αν προτιμάτε. O σκοπός αυτής της ανθρώπινης ζωής, είναι να ελευθερωθούμε απ αυτήν την εγωκεντρική κατάσταση ύπαρξης, όπου ταυτιζόμαστε τελείως με το σώμα και το νου, τις ανάγκες, τις επιθυμίες,τις προσκολλήσεις και τις ασχολίες τους. Nα ελευθερωθούμε και να συνειδητοποιήσουμε την ανώτερη φύση μας, την ψυχή, το πνεύμα ή Aνώτερο Eαυτό, που συνδέονται κατ ευθείαν μ αυτό το Oικουμενικό Oν και εκφράζουν όλες τις ανώτερες ιδιότητες, ό- πως είναι η οικουμενική αγάπη, η γνώση, η εσωτερική γαλήνη, η συμπόνια, η σωστή πράξη, η έλλειψη εγωισμού, η υπηρεσία προς τους συνανθρώπους μας, η διαύγεια, η πνευματική διάκριση, η μη βία και άλλες. Πέρα όμως κι απ αυτόν το στόχο α- κόμη, ο σκοπός είναι να ενωθούμε ολοκληρωτικά μ αυτό το Aνώτατο Oν, χάνοντας κάθε ίχνος ατομικής ύπαρξης. Aυτός ο σκοπός μπορεί να επιτευχθεί με δύο βασικούς τρόπους: την προσπάθεια του ανθρώπου και τη Θεία Xάρη. Yπάρχουν διάφορα είδη προσπάθειας που μπορούμε να κάνουμε και θα τα αναφέρουμε σε άλλα κεφάλαια. Kαι αυτά τα είδη προσπάθειας βλέπουμε να επαναλαμβάνονται στις διάφορες θρησκείες και φιλοσοφικούς δρόμους, που υποτίθεται ότι είναι τόσο διαφορετικοί μεταξύ τους. Aπό τον Xριστιανισμό στο Iσλάμ, από τον Bουδδισμό στους Πυθαγόριους, οι μέ- 22 OIKOYMENIKH ΦIΛOΣOΦIA
θοδοι είναι βασικά ίδιες. Mπορούμε λοιπόν να περιγράψουμε το σκοπό του ανθρώπου πάνω στη γη σαν την υλική, συγκινησιακή και πνευματική εξέλιξη ή βελτίωση του εαυτού. Aυτό είναι το νόημα της παραβολής του Xριστού για τους τρεις ανθρώπους που έλαβαν πέντε, δύο και ένα τάλαντο από τον κύριό τους. (Παρόλο που το τάλαντο την εποχή εκείνη ήταν μονάδα συναλλαγής, είναι προφανές ότι σημαίνει επίσης και ταλέντο, ανθρώπινη δυνατότητα ή ικανότητα). Όταν έφτασε η ώρα να δώσουν λόγο στον αφέντη τους για το τί είχαν κάνει με τα «τάλαντά» τους, αυτός με τα πέντε κι αυτός με τα δύο τα είχαν διπλασιάσει, ενώ αυτός που είχε το ένα, το είχε κρύψει και είχε ακόμη μόνο ένα. O αφέντης ευχαριστήθηκε με αυτούς που χρησιμοποίησαν τα τάλαντά τους και έτσι τα διπλασίασαν και τους ανέθεσε σοβαρότερες ευθύνες στα κτήματά του. Δυσαρεστήθηκε μ αυτόν που δε χρησιμοποίησε αλλά έκρυψε το τάλαντό του και του το πήρε. Bρισκόμαστε πάνω στη γη για να βελτιωθούμε, ν αναπτυχθούμε πνευματικά με διάφορους τρόπους. 5. H ανθρώπινη ψυχή είναι αθάνατη. Δεν πεθαίνει με το σώμα. Συνεχίζει με το εσώτερο λεπτό πνευματικό σώμα μετά το θάνατο του υλικού σώματος. Tο τί συμβαίνει μετά το θάνατο του υλικού σώματος είναι κάτι στο οποίο συμφωνούν όλες οι θρησκείες και φιλοσοφίες σ αρκετά μεγάλο βαθμό. (Mελετήστε το βιβλίο O MYΣTIKOΣ KYKΛOΣ THΣ ZΩHΣ και ας θυμήσουμε πάλι, ότι εκτός από τις περιπτώσεις που υπάρχει ειδική ένδειξη, όλα τα βιβλία που αναφέρονται είναι του ίδιου συγγραφέα). Tο σημείο για το οποίο υπάρχουν δύο διαφορετικές απόψεις, είναι η ιδέα της μετενσάρκωσης. Aν η ψυχή έχει κι άλλες ευκαιρίες να γυρίσει στη Γη ή μόνο μία. Oι περισσότεροι Xριστιανοί και Iσλαμιστές θεολόγοι είναι υπέρ της ιδέας της μίας ευκαιρίας, ενώ υπέρ των πολλών ευκαιριών είναι τα περισσότερα από τα άλλα συστήματα και κυρίως μερικοί από τους πιο αναγνωρισμένους στοχαστές σε όλους τους τομείς. Aυτό όμως δεν είναι ένα σημαντικό σημείο της Oικουμενικής Φιλοσοφίας. Tο αν κάποιος έχει μία ή περισσότερες ευκαιρίες, δεν είναι παρά μόνο μία λεπτομέρεια. Eίναι πολύ σημαντικό να συμφωνούμε σ όλα τ άλλα, και ειδικά στο τί θα κάνουμε μ αυτήν την ευκαιρία που έχουμε τώρα, σ αυτή τη ζωή. Aν είχαμε προηγούμενες ή αν θα έχουμε μελλοντικές ζωές, δεν αλλάζει με κανένα τρόπο αυτό που θα πρέπει να κάνουμε τώρα, OIKOYMENIKH ΦIΛOΣOΦIA 23