Διάδοση και διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας στη Σερβία

Διάδοση και διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας στη Σερβία MAJA STOILKOVIC Φιλόλογος του Πανεπιστημίου του Βελιγραδίου ANNA RASLJIC Τελειόφοιτος της Φιλολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου του Βελιγραδίου Οι πνευματικές σχέσεις ανάμεσα στους Έλληνες και τους Σέρβους έχουν βαθιές ρίζες. Οι Σέρβοι και οι άλλοι νότιοι Σλάβοι, όπως είναι γνωστό, ήδη από την εποχή της καθόδου τους στη Βαλκανική Χερσόνησο, υπέστησαν την πολύπλευρη επίδραση του Βυζαντίου που ήταν ο συνεχιστής του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού. Στη Σερβία, η Ελληνική Γλώσσα είχε αρχίσει να ομιλείται στην περίοδο της δυναστείας Νέμανιτς. Οι Σέρβοι αυτοκράτορες έγραφαν τους νόμους, διατάξεις και χρυσόβουλα και στην ελληνική γλώσσα. Έτσι, ακόμα και σήμερα υπάρχουν πάρα πολλά έγγραφα Σέρβων αυτοκρατόρων στα ελληνικά. Οι ελληνικοί δήμοι που υπήρχαν στη Σερβία φρόντιζαν για τη διάδοση και τη συντήρηση της ορθογραφίας στο δικό τους 1

περιβάλλον. Το ελληνικό σχολείο αναφέρεται στη Σερβία για πρώτη φορά το 1718. Τα ελληνικά σχολεία ήταν πολύ σεβαστά και γι αυτό το λόγο και πολλά παιδιά διάσημων Σέρβων πήγαιναν σε αυτά. Οι Έλληνες έφερναν καλούς δασκάλους από την Ελλάδα, τους οποίους πλήρωναν μόνοι τους και έτσι τα ελληνικά διδάσκονταν στα δημοτικά σχολεία και γυμνάσια σε όλους τους δήμους όπου ζούσαν οι Έλληνες. Tο πρώτο δημοτικό σχολείο στη Σερβία είχε δημιουργηθεί πάνω στα θεμέλια ενός ελληνικού σχολείου. Η ελληνική κοινότητα στο Νόβι Σαντ ίδρυσε το 1739 το πρώτο ελληνικό δημοτικό σχολείο, όμως δεν είναι γνωστό πού ακριβώς βρισκόταν. Στους Έλληνες είχε παραχωρηθεί η εκκλησία του Αγίου Νικόλαου. Κάθε δύο εβδομάδες εκεί οργανωνόταν η θεία λειτουργία στην ελληνική γλώσσα. Τα ελληνικά σχολεία, που λειτουργούσαν στις διάφορες σερβικές επαρχίες, αποτελούσαν τους διαύλους μέσα από τους οποίους διοχετεύονταν στη φίλη χώρα η ελληνική γλώσσα (αρχαία, νέα) και γενικότερα ο ελληνικός πολιτισμός. Η ελληνική γλώσσα ίσχυε ως γλώσσα της υψηλής σερβικής κοινωνίας. Ο Ηλίας Γκαράσανιν, η μεγαλύτερη πολιτική διάνοια της Σερβίας κατά τον 19ο αιώνα και ο διάσημος Σέρβος ποιητής Σίμα Μιλουτίνοβιτς - 2

Σαραϊλίγια, που είχαν λάβει ευρεία ελληνική μόρφωση, φρόντισαν για την καλλιέργεια των ελληνικών σπουδών στη χώρα τους. Μεγάλη άνθηση στις σπουδές αυτές θα δώσει το πρώτο σερβικό πανεπιστήμιο που ιδρύθηκε στο Βελιγράδι το έτος 1905. Στο πανεπιστήμιο αυτό θα δημιουργηθεί και έδρα ελληνικών (κυρίως κλασικών) σπουδών, από την οποία θα αποφοιτήσουν οι μέλλοντες καθηγητές της ελληνικής γλώσσας στα κλασικά σερβικά γυμνάσια. Η παράδοση της διδασκαλίας συνεχίζεται, και σήμερα η νέα ελληνική γλώσσα διδάσκεται στο Τμήμα Κλασικών Σπουδών της Φιλοσοφικής Σχολής του Βελιγραδίου, καθώς και σε λύκεια ειδικής κατεύθυνσης (Φιλολογικό Λύκειο) παράλληλα με την αρχαία ελληνική γλώσσα. Το 2000 ιδρύθηκε το Λεκτοράτο Νεοελληνικής Γλώσσας στο Τμήμα Σλαβικών Σπουδών της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου της πόλης Νις. Τα ελληνικά διδάσκονται ως γλώσσα επιλογής, δύο ή τέσσερα εξάμηνα, ανάλογα με το τμήμα. Κάθε χρόνο τα μαθήματα παρακολουθούν περίπου 200 φοιτητές συνολικά. Στο Νις, τα ελληνικά διδάσκονται επίσης και σε δύο λύκεια, καθώς και σε ένα κρατικό φροντιστήριο. Από το Φεβρουάριο 2007 άρχισε η διδασκαλία της νεοελληνικής γλώσσας στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου του Νόβι 3

Σαντ. Τα ελληνικά διδάσκονται ως γλώσσα επιλογής, δύο ή τέσσερα εξάμηνα, για όλα τα τμήματα της Φιλοσοφικής σχολής. Η νεοελληνική γλώσσα διδάσκεται επίσης σε πολλα φροντιστήρια ξένων γλωσσών, σε διάφορους συλλόγους, καθώς και στην Στρατιωτική Ακαδημία στο Βελιγράδι. Η Διπλωματική Ακαδημία του Υπουργείου Εξωτερικών της Σερβίας, η οποία παρέχει μαθήματα ξένων γλωσσών για το προσωπικό του Υπουργείου, εξέφρασε την επιθυμία να εμπλουτίσει το οικείο πρόγραμμά της με διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας, επισημαίνοντας ότι υπάρχει μεγάλο ενδιαφέρον για την εκμάθησή της. Η Πρεσβεία της Ελλάδας ανταποκρίθηκε άμεσα στο αίτημα της Διπλωματικής Ακαδημίας. Τα μαθήματα ξεκίνησαν στις 9 Μαρτίου 2007. Ενδεικτικό του ενδιαφέροντος για την εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας είναι και το γεγονός ότι στο επίπεδο αρχαρίων, μεταξύ των 15 μαθητών ήταν και ανώτερα στελέχη του Υπουργείου με πρεσβευτικό βαθμό. Είναι αξιοσημείωτο ότι πλέον έχει αρχίσει να δημιουργείται ένας πυρήνας ελληνομαθών προσώπων στο σερβικό ΥΠΕΞ. Σπουδαίο ρόλο στη διάδοση και διατήρηση του ελληνικού πολιτισμού παίζουν και διάφοροι σύλλογοι φιλελλήνων που λειτουργούν στη Σερβία. 4

Η Εταιρεία Σερβο-ελληνικής Φιλίας ιδρύθηκε το 1991 στο Βελιγράδι με σκοπό την προαγωγή και εμβάθυνση των σχέσεων μεταξύ του σερβικού και του ελληνικού λαού, τη συνεργασία σε τομείς πολιτικούς, πνευματικούς, επιστημονικούς, οικονομικούς, αθλητικούς, μορφωτικούς και ιδιαίτερα με σκοπό την ανάπτυξη και ανύψωση της αλληλεγγύης, αλληλοϋποστήριξης και αλληλοβοήθειας μεταξύ των δύο λαών στην εποχή των μεγάλων δοκιμασιών του σερβικού λαού. Οι αναφερόμενοι σκοποί της Εταιρείας πραγματοποιούνται με: 1) τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας 2) την έκδοση δίγλωσσου περιοδικού όπου διατηρούνται και σημειώνονται οι εκδηλώσεις και οι δραστηριότητες της Εταιρείας καθώς και διάφορα κείμενα που αφορούν τη σχέση μεταξύ των δύο λαών. 3) την οργάνωση διαλέξεων, εκθέσεων, εκδρομών στην Ελλάδα, συναυλιών και άλλων πολιτιστικών και καλλιτεχνικών εκδηλώσεων οι οποίες συμβάλλουν στην γόνιμη συνεργασία μεταξύ της Σερβίας και της Ελλάδας. Ο Σύλλογος Ελλήνων Σερβίας με την ονομασία «Ρήγας Φεραίος» ιδρύθηκε το 1996 στο Βελιγράδι. Ο Σύλλογος καταβάλλει προσπάθειες για τη διατήρηση του ελληνισμού 5

στην περιοχή και είναι ο πρώτος εθνικοτοπικός που ιδρύεται στη Σερβία. Στους σκοπούς του Συλλόγου περιλαμβάνεται η καταγραφή του διάσπαρτου ελληνισμού στη Σερβία, η ανάπτυξη και καλλιέργεια των δεσμών των μελών του με την Ελλάδα, η προβολή του ελληνικού πολιτισμού και της ιστορίας και η διατήρηση της γλώσσας, των ηθών και των εθίμων των Ελλήνων, η ενδυνάμωση της ελληνοσερβικής φιλίας και η παρουσίαση του ελληνικού πολιτισμού στο σερβικό κοινό, και η σύσφιξη των σχέσεων των μελών του Συλλόγου με την σερβική κοινωνία. Στο Σύλλογο ιδρύθηκαν τμήματα για την εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας. Σήμερα υπάρχουν 1700 μέλη του Συλλόγου οι Έλληνες που ζουν στη Σερβία προσωρινά ή μόνιμα, όπως και οι Σέρβοι ελληνικής καταγωγής. Στο Πανεπιστήμιο του Βελιγραδίου, στο πλαίσιο της Φιλολογικής Σχολής, ιδρύθηκε το 1995 η έδρα νεοελληνικών σπουδών, η πρώτη στη χώρα μας όπου μελετάται η σύγχρονη ελληνική γλώσσα και λογοτεχνία σε πανεπιστημιακό επίπεδο. Η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία Αθηνών απένειμε στους ιδρυτές της έδρας, στον καθηγητή Μίοντραγκ Στογιάνοβιτς και στη λέκτορα Περσεφόνη Πόποβιτς αναγνώριση για την προώθηση της διδασκαλίας της ελληνικής γλώσσας και του ελληνικού πολιτισμού στα Βαλκάνια. Από την ίδρυση του 6

τμήματος, το ενδιαφέρον των μελλοντικών φοιτητών γινόταν όλο και μεγαλύτερο και μέχρι τώρα έχουν αποφοιτήσει περίπου 400 φοιτητές. Ως υποστήριξη της λειτουργίας του τμήματος, το Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων της Ελλάδας στέλνει αποσπασμένους λέκτορες και καθηγητές από την Ελλάδα, ώστε οι φοιτητές να έχουν άμεση επαφή με φυσικούς ομιλητές της γλώσσας που μαθαίνουν. Ανεκτίμητη βοήθεια στο τμήμα νεοελληνικών σπουδών παρέχουν η Ελληνική και η Κυπριακή Πρεσβεία στο Βελιγράδι με διάφορες δωρεές (βιβλία, υπολογιστές, τηλεόρασεις και άλλες ηλεκτρονικές συσκευές) καθώς και με οικονομική υποστήριξη. Πολύ σημαντικό ρόλο στην εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας παίζουν οι υποτροφίες που χορηγούν στους φοιτητές του τμήματος τα αρμόδια υπουργεία και διάφορα ιδρύματα τόσο για θερινά προγράμματα όσο και για μονοετείς και μεταπτυχιακές σπουδές στην Ελλάδα. Οι πρώτες υποτροφίες προσφέρθηκαν από το Σωματείο Διεθνών Σχέσεων και Πολιτιστικών Ανταλλαγών Καλύμνου Αθήνας το 1997. Από τότε τα θερινά μαθήματα του προγράμματος αυτού παρακολουθούν κάθε χρόνο περίπου 40 φοιτητές. Χάρη στο Σωματείο και την οικονομική βοήθειά του, από το 2000 με την έγκριση του 7

Υπουργείου Παιδείας και Αθλητισμού της Δημοκρατίας της Σερβίας, πραγματοποιήθηκε η πειραματική διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας σε πέντε δημοτικά σχολεία στο Βελιγράδι, και για τους Έλληνες τρίτης γενιάς στο Νόβι Σαντ. Μια σημαντική συνεισφορά του Τμήματος Νεοελληνικής Γλώσσας στην προώθηση της ελληνικής λογοτεχνίας στο σερβικό κοινό είναι η δημοσίευση μεταφράσεων των Ελλήνων ποιητών και πεζογράφων στο μεταφραστικό εργαστήριο το οποίο λειτουργεί στο πλαίσιο της έδρας και αποτελείται από το προσωπικό και φοιτητές του Τμήματος. Σημαντική εξέλιξη αποτελεί η ίδρυση Εστίας του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού στο Βελιγράδι, κίνηση η οποία αναμένεται να προσδώσει ιδιαίτερη ώθηση στη διάδοση του ελληνικού πολιτισμού στη Σερβία και να συμβάλλει αποφασιστικά στην περαιτέρω προσέγγιση των δύο λαών. Ο Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας κ. Παπούλιας με τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας της Σερβίας εγκαινίασαν στις 3 Ιουλίου 2009 την Εστία του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού στο Βελιγράδι, «στήνοντας» μια γέφυρα πολιτισμών ανάμεσα στις δύο χώρες. Η Εστία του Ε.Ι.Π. στο Βελιγράδι άρχισε ανεπίσημα να λειτουργεί τον Νοέμβριο 2009 και έγινε σοβαρή εργασία για τη διάδοση της ελληνικής γλώσσας, κάτι που επιβεβαιώνεται από το γεγονός ότι, το πρώτο 8

εξάμηνο, 180 άτομα φοίτησαν δωρεάν στα τμήματα εκμάθησης της ελληνικής γλώσσας και από τον Μάρτιο 2009 μέχρι σήμερα 700 περίπου άτομα παρακολούθησαν τα μαθήματα. Στην Εστία λειτουργούν τμήματα: αρχαρίων, μεσαίου επιπέδου και προχωρημένων, στα οποία διδάσκουν καθηγητές με εμπειρία στη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης γλώσσας. Στόχος των μαθημάτων είναι η εξάσκηση όλων των γλωσσικών ικανοτήτων (παραγωγή και κατανόηση προφορικού και γραπτού λόγου). Στη διδασκαλία εφαρμόζονται οι σύγχρονες παιδαγωγικές μέθοδοι σύμφωνα με τις οποίες η μάθηση είναι μια σύνθετη διαδικασία αλληλεπίδρασης του ατόμου με το κοινωνικό περιβάλλον. Για το λόγο αυτό, στις κατάλληλα διαμορφωμένες αίθουσες η διδασκαλία γίνεται όχι μόνο με τη χρήση του παραδοσιακού εγχειριδίου αλλά και με τη βοήθεια οπτικού και ακουστικού υλικού, γλωσσικών παιχνιδιών, συζητήσεων αλλά και εκδηλώσεων (εκμάθηση τραγουδιών, διαγωνισμοί, μουσικές και θεατρικές παραστάσεις, ξεναγήσεις στις εκθέσεις που διοργανώνει η Εστία). Οι επιλογές αυτές έχουν στόχο τη γνωριμία των σπουδαστών με τον ελληνικό τρόπο ζωής και την προσέγγιση του πολιτισμού της χώρας. Ενδεικτικά αναφέρονται κάποια από τα εγχειρίδια εκμάθησης που χρησιμοποιούνται: 9

- Γεωργίου Μπαμπινιώτη, «Ελληνική Γλώσσα», - Ινστιτούτου Νεοελληνικών Σπουδών, «Τα νέα ελληνικά για ξένους», - Φρόσως και Κλεάνθη Αρβανιτάκη, «Επικοινωνήστε Ελληνικά», μια σύγχρονη μέθοδος εκμάθησης της νέας ελληνικής για ξενόγλωσσους μαθητές, από το επίπεδο του αρχαρίου ως το επίπεδο του προχωρημένου, η οποία αποτελείται από τρεις τόμους. Κάθε τόμος περιέχει: Διαλόγους, κείμενα, ασκήσεις προφορικού λόγου, ασκήσεις γραμματικής και λεξιλογίου, ασκήσεις ακουστικής κατανόησης, πίνακες γραμματικών φαινομένων, γενικές οδηγίες για τον καθηγητή. Η σειρά ολοκληρώνεται με κασέτες και CD ήχου και βιβλία ασκήσεων. - Σαπφούς Μαυρούλια και Ευαγγελίας Γεωργαντζή, «Τα ελληνικά για ξενόγλωσσους» - Μαρινέτας Παπαχειμώνα, Δήμητρας Δημητρά «Ελληνικά Τώρα 1+1», «Ελληνικά Τώρα 2+2», - Ευαγγελίας Γεωργαντζή, σειρά «Αστερίας». Ως συμπληρωματικό υλικό χρησιμοποιείται επίσης η σειρά Άκου να δεις 1, 2 και 3 για την εξάσκηση της κατανόησης προφορικού λόγου. Από το 2010, το Ε.Ι.Π. στο Βελιγράδι έχει ορισθεί από το Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας 10

(Θεσσαλονίκη) και ως επίσημο εξεταστικό κέντρο για την πιστοποίηση επάρκειας της ελληνομάθειας στη Σερβία. Από το 2002 μέχρι το 2009, οι εξετάσεις οργανώνονταν στο Τμήμα Νεοελληνικών Σπουδών στη Φιλολογική Σχολή του Πανεπιστημίου του Βελιγραδίου. Οι εξετάσεις διεξάγονται κάθε χρόνο τον Μάιο σε όλα τα επίπεδα γλωσσικής επάρκειας. Στο πλαίσιο του Ε.Ι.Π. λειτουργεί και πλούσια βιβλιοθήκη ανοιχτή για σερβικό κοινό η οποία μαζί με περιοδικά αριθμεί 2800 βιβλία διάφορου περιεχομένου, μεταξύ των οποίων βρίσκονται και έργα διάσημων Ελλήνων λογοτεχνών όπως είναι ο Καζαντζάκης, Καβάφης, Σεφέρης, Ελύτης, Ασημακόπουλος και άλλα μεγάλα ονόματα τα έργα των οποίων έχουν μεταφραστεί στη σερβική. Παρά τη μακραίωνη φιλία που συνδέει τους δύο λαούς και τις σχέσεις που οικοδομήθηκαν σε ισχυρά θεμέλια μέσω ιστορικών δεσμών ανάμεσα στην Ελλάδα και την Σερβία, πάντα υπάρχει χώρος και ανάγκη για ανάπτυξη και βελτίωση των δεσμών και της συνεργασίας που βασίζονται στην βυζαντινοσλαβική αγάπη. Σκοπός είναι να επιτευχθεί ένα ποιοτικό επίπεδο αμοιβαίας κατανόησης που θα συμβάλει στην προώθηση των ήδη καλών διμερών σχέσεων και που θα φέρει τους δύο λαούς ακόμα πιο κοντά τον ένα στον άλλο. 11