ΚΕΦΑΛΑΙΟ 14 Ο ΔΙΑΘΕΣΙΜΟΤΗΤΑ, ΕΚ ΠΕΡΙΤΡΟΠΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑ,ΜΕΡΙΚΗ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ, ΠΟΛΛΑΠΛΗ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ 1.Εισαγωγικά Η διαθεσιμότητα και η εκ περιτροπής εργασία είναι δυο διαφορετικές περιπτώσεις υποαπασχόλησης του μισθωτού από τον εργοδότη του. Η διαθεσιμότητα συνίσταται σε απομάκρυνση του μισθωτού από την εργασία του για περιορισμένο χρονικό διάστημα πρωτοβουλία του εργοδότη του. Η εκ περιτροπής εργασία καθεαυτή είτε αποτελεί το αντικείμενο της ατομικής συμβάσεως εργασίας είτε προϊόν διαβουλεύσεως του εργοδότη με τους εκπροσώπους των εργαζομένων και δεν είναι αποτέλεσμα μονομερούς πρωτοβουλίας του εργοδότη. Ομοίως, αντικείμενο της ατομικής συμβάσεως εργασίας μπορεί να αποτλεί η μερική απασχόληση μισθωτού. Αντίθετα, η πολλαπλή απασχόληση σε περισσότερους (από έναν ) εργοδότες αποτελεί ελεύθερη επιλογή του κάθε εργαζόμενου. 2.Η διαθεσιμότητα Ο μισθωτός μπορεί να τεθεί σε διαθεσιμότητα από τον εργοδότη του για ορισμένο χρονικό διάστημα (το οποίο δεν μπορεί να υπερβαίνει τους τρεις μήνες ετησίως).κατά τη διάρκεια που θα τεθεί σε διαθεσιμότητα λαμβάνει μειωμένες αποδοχές και συγκεκριμένα το ήμισυ (1/2) των τακτικών αποδοχών του υπό καθεστώς πλήρους απασχόλησης από τον εργοδότη του. Ο μισθωτός που έχει τεθεί σε διαθεσιμότητα δεν είναι υποχρεωμένος να προσέρχεται στον τόπο εργασίας του. Μπορεί να απασχοληθεί σε άλλο εργοδότη ο μισθωτός,για το χρονικό διάστημα που έχει τεθεί σε διαθεσιμότητα.αν παραμείνει άνεργος κατά το ίδιο χρονικό διάστημα,λαμβάνει από τον Ο.Α.Ε.Δ. το 10% των τακτικών αποδοχών του υπό καθεστώς πλήρους απασχόλησης. Προϋποθέσεις για να τεθεί ένας μισθωτός σε διαθεσιμότητα είναι: 91
α)να υπάρχει (κατ αντικειμενική κρίση) περιορισμός των εργασιών της επιχείρησης, οπότε εύλογα ανακύπτει μερική αδυναμία απασχολήσεως όλου του προσωπικού της επιχειρήσεως. β)για να τεθεί ένας μισθωτός σε διαθεσιμότητα,η σχετική απόφαση του εργοδότη του πρέπει να του κοινοποιηθεί εγγράφως. Στο έγγραφο περί τοποθετήσεώς του σε διαθεσιμότητα πρέπει να προσδιορίζεται η χρονική διάρκεια της διαθεσιμότητάς του. Η έλλειψη της επιδόσεως του σχετικού εγγράφου στον μισθωτό προκαλεί ακυρότητα της σχετικής αποφάσεως του εργοδότη, οπότε οφείλονται στον μισθωτό πλήρεις αποδοχές. Δεν μπορεί να τεθεί στο έγγραφο αυτό όρος που θα υποχρεώνει τον μισθωτό να προσέρχεται στον τόπο εργασίας του. Σε μια τέτοια περίπτωση,το έγγραφο τοποθετήσεως του μισθωτού σε διαθεσιμότητα είναι άκυρο και οφείλονται σε αυτόν πλήρεις οι αποδοχές του. γ)η διαθεσιμότητα δεν μπορεί να διαρκεί περισσότερο από τρεις (3) μήνες κάθε χρόνο. Η τοποθέτηση του μισθωτού σε διαθεσιμότητα μπορεί να γίνει είτε μία φορά είτε αποσπασματικά,όμως ποτέ δεν μπορεί να υπερβαίνει τους τρεις (3) μήνες ετησίως ούτε να τίθεται ως εμπόδιο (εκούσια ή ακούσια) στον μισθωτό να συμπληρώσει το εισόδημά του από άλλη πηγή εργασίας. Ο χρόνος κατά τον οποίο ο μισθωτός τίθεται σε διαθεσιμότητα θεωρείται ως χρόνος απασχολήσεώς του,ώστε να προσμετράται για τον υπολογισμό της άδειάς του και της αποζημιώσεώς του, σε περίπτωση καταγελίας της συμβάσεώς του. Κατά τη διάρκεια της διαθεσιμότητας,ο μισθωτός διατηρεί την ασφαλιστική κάλυψή του, αλλά οι ασφαλιστικές εισφορές του υπολογίζονται επί των μειωμένων αποδοχών του. 3.Η εκ περιτροπής εργασία «Εκ περιτροπής εργασία» λέγεται η εργασία που ορίζεται ότι θα παρέχεται ανά προσδιορισμένα χρονικά διαστήματα και δεν θα παρέχεται σε (επίσης προσδιορισμένα) αντίστοιχα χρονικά διαστήματα.με άλλα λόγια «εκ περιτροπής εργασία» είναι η εργασία που παρέχεται ορισμένες μόνο ημέρες ανά εβδομάδα ή μήνα ή ορισμένες μόνο ώρες ανά ημέρα,εβδομάδα ή μήνα. Κατά τη σύναψη της συμβάσεως εργασίας ή κατά τη διάρκειά της,ο εργοδότης και ο μισθωτός μπορούν να συμφωνήσουν εγγράφως ότι ο μισθωτός δεν θα απασχολείται κάποια χρονικά 92
διαστήματα ανά ημέρα, εβδομάδα ή μήνα. Λ. χ. ο εργοδότης Α και ο μισθωτός Β συμφωνούν ότι ο δεύτερος θα εργάζεται στην επιχείρηση του πρώτου τις ημέρες Δευτέρα, Τετάρτη και Παρασκευή. Επίσης, ο εργοδότης σε περίπτωση περιορισμού της δραστηριότητάς του μπορεί να επιβάλει σύστημα εκ περιτροπής απασχόλησης στην επιχείρησή του,εφόσον προηγουμένως προβεί σε διαβούλευση με τους νόμιμους εκπροσώπους των εργαζομένων. Η συμφωνία ή η απόφαση για πραγματοποίηση εκ περιτροπής εργασίας πρέπει να γνωστοποιούνται στην αρμόδια Επιθεώρηση Εργασίας. Αυτή η εργασία, που παρέχεται με τέτοιους όρους, λέγεται «εκ περιτροπής εργασία». Είναι άκυρη η καταγγελία από τον εργοδότη της συμβάσεως εργασίας μισθωτού, ο οποίος δεν αποδέχθηκε την πρόταση του εργοδότη του για εκ περιτροπής εργασία. Η συμφωνία για εργασία εκ περιτροπής πρέπει να γίνεται εγγράφως, αλλιώς είναι άκυρη. Οι εργαζόμενοι εκ περιτροπής που αμείβονται με ημερομίσθιο,εάν απασχοληθούν σε ημέρα αργίας,δικαιούνται να λάβουν ένα επιπλέον ημερομίσθιο με προσαύξηση 75%,ενώ οι αμειβόμενοι με μισθό δικαιούνται μόνο την προσαύξηση 75% επί του 1/25 του μισθού τους. Εάν δεν απασχοληθούν σε ημέρα αργίας, η οποία συνέπιπτε με την ημέρα απασχόλησής τους, οι αμειβόμενοι με ημερομίσθιο θα λάβουν ένα επιπλέον ημερομίσθιο,ενώ οι αμειβόμενοι με μισθό δεν θα λάβουν τίποτε. Εφόσον η ημέρα αργίας συμπίπτει με ημέρα μη απασχολήσεώς τους και δεν απασχοληθούν,οι ε περιτροπής εργαζόμενοι δεν λαμβάνουν τίποτε. Οι εκ περιτροπής εργαζόμενοι δικαιούνται κανονική άδεια και επίδομα άδειας αντίστοιχο του χρόνου πραγματικής απασχολήσεώς τους (άρα μειωμένο). Φυσικά έχουν δικαιώματα ασφαλιστικής καλύψεως για τον χρόνο που απασχολούνται. 4.Η μερική απασχόληση Η μερική απασχόληση διαφέρει από την εκ περιτροπής εργασία, διότι αναφέρεται στο ημερήσιο ή εβδομαδιαίο ωράριο εργασίας και όχι στον προσδιορισμό των ημερών ή εβδομάδων απασχολήσεως του μισθωτού. Συνίσταται,επομένως, στην 93
απασχόληση του μισθωτού με μικρότερο ημερήσιο ωράριο, με αντίστοιχη μείωση των αποδοχών του. Η συμφωνία μερικής απασχόλησης του μισθωτού πρέπει να γίνεται εγγράφως. Αποτελεί μονομερή βλαπτική μεταβολή των όρων της σύμβασης εργασίας η επιβαλλόμενη από τον εργοδότη μετατροπή της συμβάσεως εργασίας από πλήρους απασχολήσεως σε μερικής απασχολήσεως. Η μείωση των αποδοχών των μερικώς απασχολουμένων δεν μπορεί να είναι μεγαλύτερη από την αναλογική μείωση των (πλήρων) αποδοχών που ορίζονται στη συλλογική σύμβαση εργασίας. Οι μερικώς απασχολούμενοι δικαιούνται την ίδια κανονική άδεια με τους πλήρως απασχολούμενους,καθώς επίσης αποδοχές και επίδομα άδειας αντίστοιχο των (μειωμένων) αποδοχών τους. Επίσης,δικαιούνται ασφαλιστικής καλύψεως στο Ι.Κ.Α. με υπολογισμό των εισφορών που τους βαρύνουν,αντίστοιχα με τις μειωμένες αποδοχές τους. Ο μερικώς απασχολούμενος δεν είναι υποχρεωμένος να παράσχει στον εργοδότη του,εάν του ζητηθεί, εργασία πλήρους απασχολήσεως,εφόσον έχει άλλη απασχόληση ή βαρύνεται με οικογενειακές υποχρεώσεις. 5.Η πολλαπλή απασχόληση Η πολλαπλή απασχόληση συνίσταται στην απασχόληση μισθωτού σε περισσότερους από έναν εργοδότες με βάση αντίστοιχες ατομικές συμβάσεις εργασίας. Οι πολλαπλώς απασχολούμενοι διατηρούν πλήρη δικαιώματα στη λήψη κανονικής άδειας με αποδοχές και επίδομα άδειας,στην αποζημίωση λόγω καταγγελίας της συμβάσεως εργασίας (αόριστου χρόνου) και στις προσαυξήσεις λόγω αργιών και στα δώρα εορτών. Αυτός ο κανόνας διαφοροποιείται για τους δημόσιους υπαλλήλους που απασχολούνται παράλληλα και σε ιδιώτες εργοδότες (λήψη ενός μόνο δώρου εορτών). Επίσης, οι πολλαπλώς απασχολούμενοι έχουν δικαίωμα ασφαλιστικής καλύψεως από όλους τους εργοδότες τους συγχρόνως, οι οποίοι υποχρεούνται να καταβάλλουν στο Ι.Κ.Α. τις ασφαλιστικές εισφορές που τους βαρύνουν για τον 94
συγκεκριμένο εργαζόμενο, υπολογιζόμενες με βάση τις τακτικές αποδοχές του. Ωστόσο, προβλέπεται επιστροφή από το Ι.Κ.Α. προς τον εργαζόμενο (ύστερα από αίτηση του ίδιου) ποσού που υπερβαίνει το ανώτατο όριο των καταβλημένων εισφορών,που έχουν παρακρατηθεί από τους εργοδότη ως ασφαλιστική εισφορά βαρύνουσα τον μισθωτό. Κάθε ημέρα πολλαπλής απασχόλησης του μισθωτού υπολογίζεται ως μόνο μία ημέρα ασφαλίσεώς του στο Ι.Κ.Α. Σχετικές διατάξεις: -άρθρο 10 ν. 3198/1955 ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ- ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΕΜΠΕΔΩΣΗ 1.Προσδιορίστε τους όρους :α)διαθεσιμότητα,β)εκ περιτροπής εργασία,γ)μερική απασχόληση, δ)πολλαπλή απασχόληση. 95
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 15 Ο ΕΠΙΣΧΕΣΗ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Είναι δυνατό και συχνά εμφανίζεται κατά τις εργασιακές σχέσεις το φαινόμενο ο εργοδότης να μην εκπληρώνει τις υποχρεώσεις του προς τον μισθωτό, ο οποίος του παρέχει κανονικά την εργασία του, υποκείμενος στο διευθυντικό δικαίωμα του (του εργοδότη). Δεν είναι σπάνιο το φαινόμενο ο εργοδότης να μην καταβάλει εμπρόθεσμα στον εργαζόμενο τον μισθό του ή να μην του χορηγεί εμπρόθεσμα την ετήσια άδεια ανάπαυσης ή να μην λαμβάνει ο εργοδότης τα απαραίτητα μέτρα ασφάλειας στην επιχείρηση. Κατ αυτής της εργοδοτικής αυθαιρεσίας ο εργαζόμενος μπορεί εκτός των άλλων δικαιωμάτων του (προσφυγή στην πολιτική και στην ποινική δικαιοσύνη) να ασκήσει το δικαίωμά του για επίσχεση της εργασίας. Επίσχεση εργασίας είναι το δικαίωμα του εργαζόμενου να αρνηθεί την παροχή της εργασίας του λόγω του ότι ο εργοδότης του δεν του εκπληρώνει ληξιπρόθεσμη υποχρέωση του και μέχρι ο εργοδότης του να εκπληρώσει την υποχρέωσή του αυτή. Το δικαίωμα του εργαζόμενου για επίσχεση εργασίας βασίζεται στο άρθρο 325 του Αστικού Κώδικα («Αν ο οφειλέτης έχει κατά του δανειστή ληξιπρόθεσμη αξίωση συναφή με την οφειλή του, έχει δικαίωμα,εφόσον δεν προκύπτει κάτι άλλο, να αρνηθεί την εκπλήρωση της παροχής ωσότου ο δανειστής εκπληρώσει την υποχρέωση που τον βαρύνει (δικαίωμα επίσχεσης)»), το οποίο έχει γενικότερη εφαρμογή. Η επίσχεση εργασίας διαφέρει από την απεργία στο στοιχείο ότι υπάρχει ληξιπρόθεσμη απαίτηση του εργαζόμενου κατά του εργοδότη ως δικαιολογητική βάση της επισχέσεως. Στην απεργία δεν απαιτείται να υπάρχει κάτι αντίστοιχο. Ως αποτέλεσμα αυτής της διαφοροποίησης είναι ότι ο εργαζόμενος δικαιούται να λάβει τον μισθό του κατά τη διάρκεια της επισχέσεως,με την προϋπόθεση, όμως, του ότι η επίσχεση της εργασίας του δεν είναι καταχρηστική. Έχει κριθεί από τη νομολογία των δικαστηρίων ότι είναι καταχρηστική η άσκηση του δικαιώματος επίσχεσης της εργασίας στις εξής περιπτώσεις: -όταν καθυστερείται να πληρωθεί ασήμαντη απαίτηση, 96
-όταν η καθυστέρηση πληρωμής είναι πολύ μικρή, -όταν η καθυστέρηση πληρωμής είναι δικαιολογημένη λόγω απρόβλεπτων περιστάσεων ή αντιξοοτήτων, -όταν η επίσχεση δημιουργεί δυσβάσταχτη και δυσανάλογη ζημιά στον εργοδότη,σε σχέση με το αποτέλεσμα που επιδιώκει κλπ. Οι εργαζόμενοι που παραμένουν άνεργοι,λόγω της επίσχεσης της εργασίας τους, δικαιούνται επιδότηση από τον Ο.Α.Ε.Δ.,εφόσον η επίσχεση κριθεί δικαιολογημένη. Το δικαίωμα επίσχεσης εργασίας ασκείται με δήλωση του εργαζόμενου προς τον εργοδότη. Η δήλωση αυτή προηγείται της ασκήσεως του δικαιώματος επισχέσεως και επιδίδεται με απόδειξη στον εργοδότη,ώστε αυτός να είναι σε θέση να αποφύγει την επίσχεση εκπληρώνοντας τις παροχές που οφείλει,αλλά και να είναι ενήμερος ώστε να μην υποβληθεί σε περαιτέρω ζημία. Ο εργοδότης δεν έχει δικαίωμα επίσχεσης σε περιπτώσεις που ο εργαζόμενος δεν εκπληρώνει τις δικές του υποχρεώσεις, λ.χ. όταν δεν προσέρχεται έγκαιρα στην εργασία ή όταν δεν έχει την προσήκουσα απόδοση. Σε τέτοιες περιπτώσεις, ο εργοδότης μπορεί να επιβάλει στον εργαζόμενο τις προβλεπόμενες από τον κανονισμό πειθαρχικές κυρώσεις ή να καταγγείλει τη σύμβαση εργασίας (απόλυση μισθωτού). Τονίζεται ότι είναι άκυρη ως καταχρηστική η απόλυση του μισθωτού από τον εργοδότη,ο οποίος αποσκοπεί με την απόλυση είτε να ματαιώσει την άσκηση του δικαιώματος επίσχεσης από τον εργαζόμενο είτε να τον εκδικηθεί επειδή έκανε επίσχεση εργασίας. Σχετικές διατάξεις:325ακ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ- ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΕΜΠΕΔΩΣΗ 1.Σε τι διαφέρει η επίσχεση από την απεργία; 97
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 16 Ο ΥΠΕΡΗΜΕΡΙΑ ΕΡΓΟΔΟΤΗ Υπερημερία ονομάζεται η κατάσταση στην οποία περιέρχεται ο οφειλέτης ο οποίος δεν καταβάλλει (για οποιαδήποτε αιτία) οφειλή που έχει καταστεί ληξιπρόθεσμη και απαιτητή. Λ.χ. ο Α αγόρασε ένα αυτοκίνητο από τον Β και συμφωνήθηκε ότι το τίμημα θα καταβληθεί την 1-2-2003,αλλά ο Α δεν το κατέβαλε στη συγκεκριμένη ημερομηνία, οπότε έχει καταστεί υπερήμερος. Ο υπερήμερος οφειλέτης χρηματικής παροχής (εκείνος δηλαδή που χρωστάει χρήματα και δεν τα καταβάλει εμπρόθεσμα) οφείλει επιπλέον και τόκους υπερημερίας,μέχρι την ολοσχερή εξόφληση του χρέους. Ο δανειστής του υπερήμερου οφειλέτη (εκείνος δηλαδή που έχει να «παίρνει» από οφειλέτη που δεν εξοφλεί εμπρόθεσμα) είναι ευνόητο ότι μπορεί να προσφύγει στα δικαστήρια και να ζητήσει να καταδικασθεί ο οφειλέτης του να του καταβάλει την παροχή με τους τόκους υπερημερίας,καθώς επίσης να του καταβάλει αποζημίωση για κάθε ζημία που υπέστη λόγω της καθυστέρησης εκπλήρωσης της οφειλής. Όλα τα παραπάνω ισχύουν και αναφορικά με τις εργασιακές σχέσεις. Ο εργοδότης που δεν εκπληρώνει εμπρόθεσμα τις υποχρεώσεις του προς τον μισθωτό (χρηματικές και μη χρηματικές) περιέρχεται σε υπερημερία (υπερήμερος εργοδότης). Στις περιπτώσεις που ο εργοδότης δεν καταβάλει εμπρόθεσμα χρηματικές παροχές,οφείλει επιπλέον και τόκους υπερημερίας. Αν δεν συνάγεται από τον Νόμο ή από τη σύμβαση εργασίας το χρονικό σημείο στο οποίο ο εργοδότης είναι υποχρεωμένος να καταβάλει την παροχή,ο εργαζόμενος μπορεί με εξώδικο έγγραφο (επιδιδόμενο συνήθως στον εργοδότη με δικαστικό επιμελητή) να τάξει προθεσμία στον εργοδότη για την εκπλήρωση της παροχής,μετά την παρέλευση της οποίας ο εργοδότης καθίσταται υπερήμερος. Υπερήμερος καθίσταται ο εργοδότης στις οποίες δεν εκπληρώνει εμπρόθεσμα τις εξής ιδίως υποχρεώσεις του: 1.Να καταβάλει την αμοιβή του εργαζομένου (βασικό μισθό, επιδόματα, νόμιμες προσαυξήσεις). 98
2.Να καταβάλει στο Ι.Κ.Α. τις ασφαλιστικές εισφορές του εργαζομένου,που βαρύνουν τον ίδιο, ή να μην αποδώσει στο Ι.Κ.Α. το τμήμα των ασφαλιστικών εισφορών που παρακράτησε από τον μισθό του εργαζομένου. 3.Να χορηγήσει την κανονική ετήσια άδεια στον εργαζόμενο ή άλλη νόμιμη άδεια,ενώ συντρέχουν οι απαιτούμενες προϋποθέσεις. 4.Να καταβάλει ολόκληρη την προβλεπόμενη αποζημίωση στον εργαζόμενο, ενώ έχει καταγγείλει την σύμβαση εργασίας του αόριστου χρόνου. Σ αυτήν την περίπτωση,ο εργαζόμενος έχει τις εξής εναλλακτικές επιλογές :α)να θεωρήσει άκυρη την απόλυση του και να διεκδικήσει την επαναπρόσληψή του στην επιχείρηση και τους μισθούς υπερημερίας (βλ. παρακάτω υπό 5),β)να διεκδικήσει ολόκληρη την αποζημίωση (πλεόν τόκων υπερημερίας). 5.Να απασχολεί μισθωτό (ιδίως στην περίπτωση που έχει έχει καταγγείλει τη σύμβαση εργασίας του μισθωτού και ενώ η καταγγελία του είναι άκυρη ως παράνομη ή καταχρηστική). Σ αυτή την περίπτωση καθίσταται υπερήμερος ως προς το ότι δεν εκπληρώνει την υποχρέωσή του να απασχολεί τον μισθωτό,παράλειψη που έχει ως συνέπεια ότι οφείλει στον μισθωτό αμοιβή για όλο το χρονικό διάστημα που δεν τον απασχόλησε (μισθοί υπερημερίας). Στις περιπτώσεις υπερημερίας εργοδότη, ο εργαζόμενος μπορεί να διεκδικήσει πέραν των συγκεκριμένων οφειλών για τις οποίες ο εργοδότης κατέστη υπερήμερος και των τόκων υπερημερίας, και αποζημίωση για οποιαδήποτε ζημία υπέστη λόγω της υπερημερίας του εργοδότη και μάλιστα αποζημίωση λόγω ηθικής βλάβης (για τη στενοχώρια,πίκρα που κλπ που ένιωσε). Η υπερημερία του εργοδότη ως προς την καταβολή της αμοιβής του εργαζομένου (ολόκληρης ή τμήματός της) και η υπερημερία του αναφορικά με τις υποχρεώσεις του προς το Ι.Κ.Α. συνεπάγεται (πέραν της αστικής ευθύνης) και ποινικές κυρώσεις του εργοδότη, δεδομένου ότι συνιστά ποινικό αδίκημα τιμωρούμενο σύμφωνα με τον Νόμο. Σχετικές διατάξεις: 340-348, 381-383, 656ΑΚ 99
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ-ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΕΜΠΕΔΩΣΗ 1.Ποια δικαιώματα έχει ο οικοδόμος εργάτης που αμείβεται με ωρομίσθιο,όταν πάει το πρωί στη δουλειά του (στο «γιαπί») και διαπιστώνει ότι ο εργοδότης του (εργολάβος οικοδομών ) δεν προσέρχεται στον τόπο εργασίας για να τον απασχολήσει; 2.Είναι δυνατό να περιέλθει σε υπερημερία ο μισθωτός; 100