ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΗΠΕΙΡΟΥ ΤΜΗΜΑ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ ΞΕΝΩΝ ΓΛΩΣΣΩΝ ΣΤΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΑΙ ΤΟ ΕΜΠΟΡΙΟ Πρακτικά Διεθνο ς Συνεδρίου «Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΩΝ ΞΕΝΩΝ ΓΛΩΣΣΩΝ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΟΒΑΘΜΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ» Στέφανος Βλαχόπουλος -επιμέλεια- "FOREIGN LANGUAGE TEACHING IN TERTIARY EDUCATION" Conference Proceedings EPIRUS INSTITUTE OF TECHNOLOGY DEPARTMENT OF APPLIED FOREIGN LANGUAGES IN MANAGEMENT AND COMMERCE
ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΗΠΕΙΡΟΥ ΤΜΗΜΑ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ ΞΕΝΩΝ ΓΛΩΣΣΩΝ ΣΤΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΑΙ ΤΟ ΕΜΠΟΡΙΟ Πρακτικά Διεθνο ς Συνεδρίου «Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΩΝ ΞΕΝΩΝ ΓΛΩΣΣΩΝ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΟΒΑΘΜΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ» Στέφανος Βλαχόπουλος -επιμέλεια- "FOREIGN LANGUAGE TEACHING IN TERTIARY EDUCATION" Conference Proceedings EPIRUS INSTITUTE OF TECHNOLOGY DEPARTMENT OF APPLIED FOREIGN LANGUAGES IN MANAGEMENT AND COMMERCE
Τα πρακτικά του διεθνο ς συνεδρίου «Η ιδασκαλία των Ξένων Γλωσσών στην Τριτοβάθµια Εκπαίδευση» που πραγµατοποιήθηκε στις 9 και 10 Ιουνίου 2005 στην Ηγουµενίτσα, εκδ θηκαν µε την ευγενική υποστήριξη του ήµου Ηγουµενίτσας The proceedings of the international conference "Foreign Language Teaching in Tertiary Education" held on the 9th and 10th June 2005 in Igoumenitsa, Greece, were published with the courtesy of the Municipality of Igoumenitsa Copyright ΤΕΙ Ηπείρου, Τµήµα Εφαρµογών Ξένων Γλωσσών στη ιοίκηση και το Εµπ ριο Αθήνα, 2006 Copyright Εκδ σεις ι νικος Αθήνα, 2006 ISBN 960-6619-13-3 DTP Ευγενία Τζώρτζη Φιλµ, µοντάζ artsgraphic Εκτ πωση, βιβλιοδεσία artsgraphic Απαγορε εται η αναδηµοσίευση ή αναπαραγωγή του παρ ντος έργου στο σ νολ του ή τµηµάτων του µε οποιονδήποτε τρ πο, καθώς και η µετάφραση ή εκµετάλλευση του µε οποιονδήποτε τρ πο αναπαραγωγής έργου λ γου ή Τέχνης, σ µφωνα µε τις διατάξεις του Ν. 2121/1993 και της ιεθνο ς Σ µβασης Βέρνης-Παρισιο, που κυρώθηκε µε το Ν. 100/1975. Επίσης απαγορε εται η αναπαραγωγή της στοιχειοθεσίας, της σελιδοποίησης, του εξωφ λλου και γενικ τερα της λης αισθητικής του βιβλίου µε φωτοτυπίες, ηλεκτρονικές ή οποιεσδήποτε άλλες µεθ δους, σ µφωνα µε το Άρθρο 51 του Ν. 2121/1993. Μαρία Τσακουρίδου ΣΙΑ Ο.Ε. Φειδίου 18, Αθήνα, 106 78 Τηλ. fax: 210 38 01 777, e-mail: dionicos@otenet.gr
ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΒΛΑΧΟΠΟΥΛΟΣ ΜΑΡΙΑΝΘΗ ΓΙΑΝΝΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΟΓΟΡΙΤΗ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΕΥΑΓΓΕΛΙ ΗΣ ΘΕΟ ΩΡΟΣ ΠΑΠΑΗΛΙΑΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ HANS SCHLUMM ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΤΑΓΚΑΣ JUTTA WOLFRUM ΝΙΚΟΛ ΧΟΦΜΑΝΝ ΤΕΙ Ηπείρου (πρ εδρος) Εθνικ και Καποδιστριακ Πανεπιστήµιο Αθηνών ΤΕΙ Ηπείρου Εθνικ και Καποδιστριακ Πανεπιστήµιο Αθηνών ΤΕΙ Πειραιά Εθνικ και Καποδιστριακ Πανεπιστήµιο Αθηνών Πανεπιστηµίου Ιωαννίνων Ι νιο Πανεπιστήµιο ΤΕΙ Ηπείρου AΠΘ Ι νιο Πανεπιστήµιο ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΘΕΟ ΩΡΟΣ ΒΥΖΑΣ (πρ εδρος) ΜΑΡΙΑ ΒΟΥΛΓΑΡΗ ΕΛΕΟΝΩΡΑ ΓΑΒΡΙΗΛΙ ΟΥ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΣΟΥΛΙΩΤΗ ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΑΝΤΩΝΙΟΥ ΑΘΗΝΑ ΣΟΥΛΗ ΕΛΕΝΗ ΣΑΡΡΗ ΤΕΙ Ηπείρου ΤΕΙ Ηπείρου ΤΕΙ Ηπείρου ΤΕΙ Ηπείρου ΤΕΙ Ηπείρου ΤΕΙ Ηπείρου ΤΕΙ Ηπείρου
Η ευθ νη για τα κείµενα που δηµοσιε ονται στον παρ ντα τ µο ανήκει στους συγγραφείς. Ευχαριστο µε θερµά τους παρακάτω συναδέλφους που έκριναν τις εργασίες και συνέβαλλαν καθορισικά και ουσιαστικά στην τελική ποι τητα αυτών: Θεµιστοκλής Γκ γκας, ΤΕΙ Ηπείρου Ελευθερία ογορίτη, ΤΕΙ Ηπείρου Hans Schlumm, Ι νιο Πανεπιστήµιο Περικλής Τάγκας, ΤΕΙ Ηπείρου Jutta Wolfrum, AΠΘ Νικ λ Χ φµανν, Ι νιο Πανεπιστήµιο
ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΡΟΛΟΓΟΣ 11 ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΕΝΤΡΩΤΗΣ Mεταφραστικ ς ρολογίας πίσκεψις τα τα µεταφρασ µεθα κα α τις 13 ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ (ΑΝΑ-)ΜΟΡΦΩΣΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ RE(-STRUCTURING) OF CURRICULA PERICLES TANGAS Revising the ESP curriculum of the Department of Applied Foreign Languages in Management and Commerce 35 STEFANOS VLACHOPOULOS (Re-)forming curricula in higher education: The case of the Department of Applied Foreign Languages in Management and Commerce 44 ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ Η (περιοδική) αξιολ γηση των προγραµµάτων σπουδών των AEI και TEI 52 EΛΕΥΘΕΡΙΑ ΟΓΟΡΙΤΗ ΘΕΟ ΩΡΟΣ ΒΥΖΑΣ Γλωσσοµάθεια και ειδικές ανάγκες επικοινωνίας στα προγράµµατα συνδυασµένων σπουδών 65 PANAGIOTA M. ANGOURI Language Teaching in Tertiary Education: Do we teach what they need? 75 ΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ Ι ΑΣΚΟΝΤΑΣ ΓΛΩΣΣΙΚΕΣ ΕΞΙΟΤΗΤΕΣ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΟΒΑΘΜΙΑ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗ TEACHING LINGUISTIC SKILLS IN TERTIARY EDUCATION ΕΛΕΝΗ ΚΑΣΑΠΗ Εξατοµικευµένη Ενίσχυση Μεταφραστικών Στρατηγικών: Η περίπτωση τεσσάρων µεταπτυχιακών φοιτητών 87 RADEGUNDIS STOLZE Teaching LSP translation with an hermeneutic approach 98 ΙΟΥΛΙΑΝΑ ΠΟΓΚΟΣΟΒΑ Ο ρ λος της ελληνικής γλώσσας και του ελληνικο πολιτισµο στη διδασκαλία του λεξιλογίου της ρωσικής γλώσσας στους ελλην φωνους σπουδαστές 106 ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΙ ΗΣ ιαδικτυακές εφαρµογές για γλωσσική αυτοεκπαίδευση 122 ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΑΡΒΑΝΙΤΗΣ
Ηλεκτρονικά περιβάλλοντα γλωσσικής διδασκαλίας και γλωσσικοί π ροι: Ανάγκες και προοπτικές 135 PHAM PHU QUYNH NA Applying error analysis into the teaching of Vietnamese-English translation 145 ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΓΚΟΥΣΙΟΣ Ανάπτυξη λογισµικο για τη διδασκαλία της ξένης γλώσσας στην ανώτατη εκπαίδευση 162 EVANGELIA SOULIOTI Teaching ESP in tertiary settings: An integrative teaching proposal 173 JEAN-PIERRE MAILHAC Descriptions vs. instructions in grammar teaching 183 ΜΑΡΙΑ ΗΜΑΣΗ - ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΧΑΡΑΤΣΙ ΗΣ Τα ελληνικά δάνεια στη ρωσική γλώσσα: πεδίο εφαρµογής διδακτικών προτάσεων για τη διδασκαλία της γλώσσας σε αρχάριους φοιτητές 199 OURANIA HATZIDAKI Evaluation of the spoken lexicophraseological skills of Greek university students of English: A corpus-based approach 214 ΤΡΙΤΟ ΜΕΡΟΣ ΙΑΘΕΜΑΤΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ Ι ΑΣΚΑΛΙΑ ΤΩΝ ΞΕΝΩΝ ΓΛΩΣΣΏΝ TEACHING FOREIGN LANGUAGES INTERDISCIPLINARY AND INTERCULTURALLY ΝΙΚΟΛ ΧΟΦΜΑΝΝ ιαπολιτισµική επικοινωνία και σ µβολο 229 THEMISTOKLES GOGAS Cultural context, postmodernism, and interculturalism 235 ΑΝΤΙΓΟΝΗ ΣΑΜΙΟΥ ιαθεµατικές και ιαπολιτισµικές προσεγγίσεις στη διδασκαλία του Γαλλικο Πολιτισµο στην τριτοβάθµια εκπαίδευση ως µεθοδολογικά εργαλεία της δια βίου επαγγελµατικής κατάρτισης και της ένταξης στην ευρωπαϊκή αγορά εργασίας 241 ΤΕΤΑΡΤΟ ΜΕΡΟΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ REPORTS KAREN KOW YIP CHENG EFL in tertiary education: A Malaysian experience 253 ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΚΑΡΡΑ Παρουσίαση και αξιολ γηση της λειτουργίας του Κ.Ξ.Γ.Φ.Α. του ΤΕΙ Ηπείρου 264 ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΝ 269
ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΗΜΕΛΕΤΗ ΤΩΝ ΞΕΝΩΝ ΓΛΩΣΣΩΝ, των ξένων λογοτεχνιών και της γλωσσολογίας συνιστο σε ένα διακριτ χώρο µε δεδοµένο τον ανθρωπιστικ του προσανατολισµ. Στην εποχή µας, την εποχή του παγκ σµιου χωριο, η χρηστικ τητα της γλωσσοµάθειας αυξάνεται και το ειδικ βάρος των ξένων γλωσσών στην επικοινωνία πέρα απ τα ρια των κρατών και των πολιτισµών παίζει λο και µεγαλ τερο ρ λο. Αντίστοιχα, η πίεση απ αυτ το βάρος µεταφέρεται και στην εκπαίδευση. ντας στυλοβάτης της διαπολιτισµικής επικοινωνίας, η γλωσσοµάθεια διείσδυσε σε λα τα επίπεδα της εκπαίδευσης τ σο στην πρωτοβάθµια και δευτεροβάθµια σο και στην τριτοβάθµια εκπαίδευση. σον αφορά στη διδασκαλία των ξένων γλωσσών τα τελευταία χρ νια υπήρξαν στην πρωτοβάθµια και δευτεροβάθµια εκπαίδευση πολλές αλλαγές. Αρχικά διδασκ ταν στη δευτεροβάθµια εκπαίδευση µ νο τα Γαλλικά και τα Αγγλικά, τα οποία στη συνέχεια εισήχθησαν και στο δηµοτικ σχολείο. Τα τελευταία χρ νια έχουν προστεθεί τα Γερµανικά και σε περιορισµένη κλίµακα τα Ιταλικά. Αλλά και στην τριτοβάθµια εκπαίδευση της χώρας τα πράγµατα άλλαξαν τα τελευταία είκοσι περίπου χρ νια. Παρατηρήθηκε η ίδρυση νέων τµη- µάτων γλωσσικο προσανατολισµο, τα οποία είτε θεραπε ουν άλλες γλώσσες και πολιτισµο ς πέραν των Γαλλικών, Αγγλικών, Γερµανικών, Ιταλικών, που ήδη αντιπροσωπε ονταν στην Ελλάδα απ τις αντίστοιχες φιλολογίες, είτε µετατ πισαν τη σπουδή των ξένων γλωσσών απ τη µελέτη της λογοτεχνίας εν ς πολιτισµο σε άλλα περιβάλλοντα. Το συνέδριο που διοργανώθηκε µε πρωτοβουλία του Τµήµατος Εφαρµογών Ξένων Γλωσσών στη ιοίκηση και το Εµπ ριο του Τεχνολογικο Εκπαιδευτικο Ιδρ µατος Ηπείρου, γέννησε ένα διάλογο γ ρω απ το θέµα της διδασκαλίας των ξένων γλωσσών στην τριτοβάθµια εκπαίδευση. Μέσα απ τις εργασίες που παρουσιάστηκαν καταγράφηκαν οι διεθνείς τάσεις και εξετάστηκε πως αυτές αντανακλώνται στα προγράµµατα προπτυχιακών και µεταπτυχιακών σπουδών των ιδρυµάτων τριτοβάθµιας εκπαίδευσης. Οι εργασίες εστίασαν στην αναµ ρφωση προγραµµάτων σπουδών και στην αξιολ γηση τους. Επίσης, πολλές εργασίες ασχολήθηκαν µε την επιλογή των γλωσσικών/επικοινωνιακών δεξιοτήτων που πρέπει να αποκτηθο ν στα
πλαίσια των σπουδών η γλώσσα δεν διδάσκεται πια µ νο ως µέσο καταν ησης εν ς πολιτισµο και σε πολλά τµήµατα ο σκοπ ς της διδασκαλίας/µάθησης είναι η αποτελεσµατική εφαρµογή της γλωσσοµάθειας για την επίτευξη δεδοµένου σκοπο. Στο συνέδριο διερευνήθηκε επίσης πως κατακτώνται διαθεµατικά και διαπολιτισµικά πέρα απ τις παραδοσιακές δεξι τητες (ακουστική καταν ηση, καταν ηση κειµένου, γραπτή και προφορική επικοινωνία) και τεχνικές επικοινωνίας πως η µετάφραση, διερµηνεία, η εφαρµογή νέων τεχνολογιών στη διδασκαλία των ξένων γλωσσών κ.ά. Ελπίζουµε το συνέδριο αυτ : πρώτον, να συµβάλλει στη γ νιµη ανταλλαγή απ ψεων γ ρω απ το θέ- µα της διδασκαλίας των ξένων γλωσσών στην τριτοβάθµια εκπαίδευση, δε τερον, να αποτελέσει προγεφ ρωµα για την εντατικ τερη ερευνητική ενασχ ληση µε την καταγραφή, περιγραφή και ανάλυση των θεµάτων που άπτονται της διδασκαλίας των ξένων γλωσσών στην τριτοβάθµια εκπαίδευση, και τρίτον, να επιτρέψει την ανάδυση των σηµείων εκείνων που χρήζουν περαιτέρω επιστηµονικής διερε νησης. Στο σηµείο αυτ οφείλω να ευχαριστήσω λους σους συνεργάστηκαν για την επιτυχία του συνεδρίου. Ευχαριστώ ιδιαίτερα την επιστηµονική επιτροπή, την οργανωτική επιτροπή και το προσωπικ της Γραµµατείας του Τµήµατος Εφαρµογών Ξένων Γλωσσών στη ιοίκηση και το Εµπ ριο για την πολ τιµη βοήθειά τους. Χωρίς τη στήριξη, τ σο του ήµου Ηγουµενίτσας σο και του ήµου Παραποτάµου, που µας συµπαραστάθηκαν υλικά, η διοργάνωση του συνέδριου θα ήταν ανέφικτη. Οφείλω να εκφράσω την ευγνωµοσ νη µου στους εκλεκτο ς οµιλητές, που ανταποκρίθηκαν στο κάλεσµά µας και µοιράστηκαν την τεχνογνωσία που κατέχουν µαζί µας. Στέφανος Βλαχ πουλος Ηγουµενίτσα, Οκτώβριος 2005 12
ΕΝΑΡΚΤΗΡΙΑ ΟΜΙΛΙΑ MΕΤΑΦΡΑΣΤΙΚΗΣ ΟΡΟΛΟΓΙΑΣ ΕΠΙΣΚΕΨΙΣ ΤΑΥΤΑ ΜΕΤΑΦΡΑΣΟΜΕΘΑ ΚΑΙ ΑΥΤΙΣ 1 ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΕΝΤΡΩΤΗΣ ΑΝ ΠΑΡΟΥΜΕ τ λέξη Übersetzung, πο ε ναι τρέχουσα γερµανικ λέξη γι τ "µετάφραση", κα τ ν ξετάσουµε τυµολογικ ς κα ταυτ χρονα σηµασιολογικ ς, θ διαπιστώσουµε τι πρώτη της σηµασία ε ναι "µετάθεση": πο παναπε τι γι τ ν Γερµαν φωνο µεταφραστής, ταν µεταφράζει, µεταθέτει γλωσσικ λικ π µι γλώσσα σ µι ν λλη. Aν θελήσουµε, µάλιστα, ν κριβολογήσουµε, θ πρέπει ν πο µε τι γι τ ν Γερµαν φωνο λο τ βάρος πέφτει στ διαδικασία το µεταθέτειν καθαυτήν α τ φανερώνει ναµφιλέκτως τ πρ το συνθετικ τ ς λέξης, τοι πρ θεση über. M ς στ µυαλ το γερµαν φωνου µιλητ σχηµατίζεται, δηλαδή, γι τ µετάφραση δέα µι ς διαρκο ς κίνησης... µι ς µετάθεσης γλωσσικο λικο π τ γλώσσα φετηρίας πρ ς τ γλώσσα φίξεως... π τ ν Ausgangssprache πρ ς τ ν Zielsprache..., παξ δ κα µετάθεση α τ συντελεσθε, τ τε τ ε ρηµένο γλωσσικ λικ χει πλέον µετατοπισθε... χει, τουτέστιν, λλάξει τ πο... βρίσκεται λλο. Παρατηρο µε, δηλαδή, δ τι γερµαν φωνος µιλητ ς δ ν στέκεται καθ λου στ γεγον ς τ ς µετατ πισης (: στ γεγον ς τ ς συντελεσµένης πι µετάθεσης), λλ " νδιαφέρεται" ποκλειστικ γι τ διαδικασία τ ς µετάθεσης (: γι τ τι διεκτελε ται µετάθεση). Aν θέλαµε ν παραστήσουµε τ ν Übersetzung... τ γερµανικ λέξη γι τ µετάφραση... µ τρ πο ε καστικ, δ ν θ π ρχε, νοµίζω, προσφορ τερο µέσο π να σκίτσο πο δείχνει ναν ργάτη, πο ος, κουβαλώντας κάτι π να µέρος σ να λλο, βρίσκεται κάπου στ δρ µο, κα το το δι τι γι τ µυαλ τ ς γερµαν φωνης γλωσσικ ς κοιν τητας τ σηµαντικ κα τ σπουδα ο καί, ρα, τ ξιο σηµειώσεως κα ναφορ ς ε ναι τι µεταφραστής, δίκην ργάτου, βρίσκεται καθ δ ν... κάπου στ δρ µο... κουβαλώντας κάτι κα α τ τ κάτι δ ν ε ναι λλο πάρεξ γλωσσικ λικ, πο τ χει φορτωθε κα πάει ν τ ποθέσει κάπου. T γεγον ς, τώρα, τι στ γερµανικ τ σο "µετάφραση" σο κα τ "µετάφρασµα" διαδικασία, δηλαδή, κα τ ποτέλεσµα το µεταφράζειν
ντίστοιχα 2 λέγονται Übersetzung καθ λου δ ν πρέπει ν µ ς ξεγελάει. Kατ σ µβαση συµβαίνει α τ, πως κα σχεδ ν τ πάντα στ γλώσσα λλωστε. Πρ θεσή µας µ ς δ, στ σο, δ ν ε ναι ν θίξουµε α τ, λλ ν πο µε κάτι λλο: τι µ τ λέξη α τή (: Übersetzung) δ ν καθίσταται σαφ ς τι πρ κειται περ µεταφράσεως γλωσσικο λικο, λλ περ πλ ς µεταθέσεως κα µετατοπίσεώς του στ γλώσσα φίξεως, κα δ ς χει στ γλώσσα φετηρίας δ ν πάρχει κάποιο διακριτικ στοιχε ο µέσα της πο ν µφαίνει τι πρ κειται περ µεταθέσεως κα µετατοπίσεως γλωσσικο λικο πο χει ποστε τ ν παραµικρ στω λλαγή. Γι τ ν γερµαν φωνο µιλητ µεταφραστής... Übersetzer... παίρνει κανονικ λικ π µι φυσικ γλώσσα κα πηγαίνει ν τ µεταθέσει σ µι ν λλη φυσικ γλώσσα, που κα τελικ ς τ µετατοπίζει. Σ ν φορτίο... σ ν ν χει ν ξεφορτώσει κάτι. Eτσι λοκληρώνεται... τσι συντελε ται γι α τ ν µετάφραση. Πάνω-κάτω τ δια σχ ουν κα στ ν γγλ φωνη γλωσσικ κοιν τητα. O ρος translation, κα ν θέλει, δ ν µπορε ν κρ ψει καθ λου τ λατινική του καταγωγή: τ πτιον το ρήµατος fero ρ µα πο σηµαίνει,τι κα τ µ ηχ του λληνικ, τοι φέρω το δωσε τ -lation, ν τ πίσης λατινογεν ς πρ θηµα trans σηµαίνει κριβ ς,τι κα τ γερµανικ über στ λέξη Übersetzung: τι βρισκ µαστε καθ δ ν. Kι ν γι τ ν γερµαν φωνο µιλητ µετάφραση ε ναι "µετάθεση" κα "µετατ πιση", γι τ ν γγλ φωνο ε ναι κατ ξοχ ν "µεταφορά": 3 µεταφραστής... translator... κανονικ παίρνει λικ π µι φυσικ γλώσσα κα τ µεταφέρει σ µι ν λλη φυσικ γλώσσα, χωρίς, µως, ν φαίνεται πουθενά ν θέλουµε ν ε µαστε κριβε ς τι τ ποθέτει κι λας. Στ γαλλικά, στ ταλικά, στ σπανικ κα στ πορτογαλικ µετάφραση (: traduction, traduzione, traducciòn κα tradução ντίστοιχα) ε ναι γι τ ν κρίβεια "µεταγωγή" α τ φανερώνει τ κοιν στ ς τέσσερεις λέξεις πρ θηµα tra-, κα κοιν λατινικ ρίζα το δε τερου συνθετικο τους: τ ρ µα ducere, πο σηµαίνει γω. Aλλ κα στ ρωσικ λέξη perevod, πο σηµαίνει τ "µετάφραση", στ ν τυµολογική της ο σία ε ναι µεταγωγή, δι τι τ ρ µα perevodit, π τ πο ο προέρχεται, σηµαίνει µετάγειν. Aν, τώρα, νοίξουµε τ ν ο γγρικ µετάφραση ν ς βιβλίου στ σελίδα 5, που κα λεγ µενη "ταυτ τητα το βιβλίου", θ δο µε τ λέξη fordította ν κουθε ται π να νοµατεπώνυµο (κα δή, κατ τ ν ο γγαρέζικη συνήθεια, τ πώνυµο πάντοτε προηγε ται το κυρίου ν µατος), κάτι πο ση- µαίνει τι τ συγκεκριµένο βιβλίο, πο κρατ µε κα χουµε νοίξει στ σελίδα 5, τ µετέφρασε µεταφραστής, τ νοµα το ποίου ναφέρεται κε. Στ ν σελίδα α τ ποτ δ ν ναγράφεται τ ο σιαστικ fordítas, πο σηµαίνει τ µετάφραση ς ποτέλεσµα. Γι το ς 14
O γγρους, συνεπ ς, ταν µιλο ν γι (τ ) µετάφραση, τ βάρος πέφτει στ ν λοκλήρωση τ ς διαδικασίας πο δήγησε στ κάστοτε συγκεκριµένο ποτέλεσµα γι α τ κα ν προκειµέν ω προτιµο ν ν χρησιµοποιο ν ρηµατικ κα χι νοµατικ τ πο ( τοι τ fordította ντ το fordítas). 4 Nοµίζω, µάλιστα, τι ξίζει δ τ ν κ πο δίκην ποσηµειώσεως ν κειµέν ω ν πο µε τι τ ρ µα fordít, πο σηµαίνει µεταφράζω, χει ρχικ σηµασία γυρίζω: σηµαίνει,τι κριβ ς κα τ λατινικ ρ µα versare µετάφραση... fordítas, δηλαδή, ε ναι κατ ο σίαν version, παναπε γ ρισµα... ναποδογ ρισµα, λλ κα vers, τοι στίχος... τοι ποίηµα. Στ µυαλ το ο γγρου µιλητ µετάφραση κα τ µετάφρασµα ε ναι πλ ς τ "στιχηρ "... τ " νστιχο", θ µπορο σαµε ν πο µε, γ ρισµα ν ς πρωτοτ που π τε γι α τ ν δ ν χει σηµασία ν τ λεξικ λικ µετατοπίζεται, µετατίθεται, µεταφέρεται µετάγεται κα π ς π µι γλώσσα σ µι ν λλη γλώσσα σηµασία γι α τ ν χει τι τ λεξικ λικ πωσδήποτε, παναπε κατ κάποιον τρ πο, γυρίζει ποιητικ κα δ κατ τ ρχα ο θος, θ προσθέταµε µε ς, ν µάλιστα θυµηθο µε δ τ ν K ιντο Oράτιο Φλάκκο πο θελε exemplaria Graeca versare, 5 τοι ν δώσει τ ν λλη µορφ τ ν λληνικ ν ποδειγµάτων, λλ κα τ ν Mάρκο Tο λλιο Kικέρωνα πο πιζητο σε in clarissima luce versari, 6 δηλαδ γυρίζοντας λ γος ν βρεθε στ πι καθάριο φ ς. Kα γι ν περάσουµε στ φινάλε τ ς σ ντοµης α τ ς ο γγρικ ς ραψωδίας µας, ν πο µε τι τ ρ µα fordít (: µεταφράζω) σχετίζεται µ τ ρ µα ferdít (: στραβώνω / προδίδω) π τε τ γνωστ ταλικ λογοπαίγνιο Traduttore traditore, πο καταγγέλλει τ ν µεταφραστ -προδ τη κα πο, ς λογοπαίγνιο, ε ναι δυσµετάφραστο σ λες τ ς λλες γλ σσες το κ σµου, στ ο γγαρέζικα χι µ νο δ ν χρειάζεται κ ν ν µεταφραστε, λλ κα δ ν ε ναι στ ν πραγµατικ τητα δυνατ ν ν µεταφραστε, κα το το δι τι µεταφραστ ς-( ναποδο)γυριστ ς ε ναι µέσα στ ν δια του τ λέξη στραβωτ ςπροδ της: ποιος fordít ναγκαστικ ς ferdít!... Oλέθρια µοίρα τ ν µποδίζει, πως θ τ γραφε τ ν ραψωδ ν ρχηγέτης Oµηρος: λοι Mο ρα πέδησεν 7 ν µεταφράσει. 8 Kατ πιν τ ν νωτέρω, στερα µάλιστα κα π τ ο γγρικ ντερµέδιο, κρίνω τι πρέπει ν πιστρέψουµε στ ν γερµαν φωνο χ ρο, π τ ν πο ο ε χαµε ξεκινήσει, κα ν πο µε συµπληρωµατικ ς, λλ κα ν κτάσει τι π τ Σχολ τ ς Λειψίας 9 διατυπώθηκε κα τυχε ε ρ τατης ποδοχ ς πρ ταση πρ ταση πο βασιζ ταν τ σο σ λ γους ρολογικ ς ο κονοµίας σο κα στ ψυχολογικ ς τάξεως νέργηµα τι ο "ξένοι ροι", ς καθαρο κα µιγε ς termini technici, ποκτο ν ε κολ τερα σχ π διεθνο ς πιπέδου ν θεωρε ται γγλικ ς καταγωγ ς ρος Translation ς ρος περιλη- 15
πτικ ς χι µ νο τ ς διαδικασίας κα το ποτελέσµατος το µεταφράζειν, λλ κα ς ρος περιληπτικ ς λου το µεταφράζειν (übersetzen / Übersetzung) κα λου το διερµηνε ειν (dolmetschen / Dolmetschen). O δανεισµ ς α τ ς τ ν Σαξ νων π τ λαλι τ ς Γηραι ς Aλβι νας µπορε ν πλο τισε µ ν τ γερµανικ λεξιλ γιο µ µερικο ς νέους πιστηµονικο ς ρους 10 κα ν προκάλεσε τ συγγραφ ξαιρετικ ν πονηµάτων σχετικ µ τ τί ε ναι "Translation", 11 λλ κατ ο σίαν δ ν λυσε ο τε να πραγµατικ πρακτικ πρ βληµα ρολογίας ( πλ ς δηµιο ργησε να π πλέον, καθ ς δίπλα στ ρχικ ζε γος Übersetzen / Übersetzung, γκατέστησε τ ζε γος Translation / Translat!) κα µάλιστα µ ντ νως α ξηµένα δικαιώµατα, δίως π τ στιγµή, πο π τ ν γγλικ λέξη translation δ ν γεννήθηκε νάλογο γερµανικ ρ µα, παρ λο πο τ ρ µα α τ στ γγλικ καί πάρχει καί χρησιµοποιε ται ε ρ τατα: to translate... Kάποιος φιλέρευνος ναγνώστης... βιβλιοπ ντικας... π α το ς πο ρέσκονται ν λερώνουν ν χέρια τους µ τ ς σκ νες παλι ν λεξικ ν, µ λις κουγε διάβαζε τ ς µέσως προηγηθε σες ράδες, σφαλ ς κα θ σπευδε ν µ κατακεραυνώσει λέγοντάς µου τι ν δ ν φαντάζοµαι, δηλαδή, κι λας π πάνω α τοσχεδιάζω πικίνδυνα κα τι δ ν ε ναι τσι κριβ ς, πως τ λέω δ, τ πράγµατα. Kα ρχίζοντας π τ τέλος θ µο πισήµαινε τι δη π τ 1695 χει θησαυριστε γερµανικ ρ µα translatieren στ ργο το θουρίγγιου ψάλτη το ρωτα κα τ ν πολεµικ ν νδραγαθηµάτων Caspar Stieler, πέραν το τι τ ρ µα α τ τ χουν χρησιµοποιήσει µεγάλες διάνοιες το γερµανικο θνους, πως Λέσσινγκ κα Xέρντερ. 12 Θ συµπλήρωνε δ νυπερθέτως τι ρος Translation φίστατο δη στ frühneuhochdeutsch, τοι στ πρωτονεοϋψηλογερµανικά, κα σήµαινε τ διερµηνεία (vertolmetschung) κα τ µετάφραση (übersetzung) τ ν παντ µε δ στ φράση in der nüven translation usz kriechisch in latin, δηλαδή στ νέα µετάφραση π τ λληνικ στ λατινικά (: ννοε ται ν προκειµέν ω: τ ν µ θων το A σώπου). Λέω τι φείλουµε ν λάβουµε σοβαρ π ψη τ ς πισηµάνσεις α τές, χι τ σο γι τ ν στορικ τητά τους, σο γι τ τι µ ς ποκαλ πτουν τ ν π πειρα ν ς πισωγυρίσµατος γι ν θυµηθο µε κι µε ς δ τώρα τ πρωτονεοµεταπολιτευτικ λληνικ τ ς δεκαετίας 1975-1985. Kα λέω, µάλιστα, τι πρ κειται περ π πειρας, δι τι σο δ ν χρησιµοποιε ται π κάµποσους α νες ν χρησί α περιπεσ ν τ πος το ρήµατος translatieren κα τ θέση του ξακολουθε δεσποτικ δικαιώµατι ν κατέχει τ τρέχον ρ µα übersetzen, ν µε ς πιµένουµε ν µιλ µε γι Translation, δ ν συντελε ται... δ ν λοκληρώνεται πράξη το πισωγυρίσµατος... τ ς ναδροµ ς. O ρος translatieren δ ν χει ποστε γι ν τραβήξουµε κι µε ς π τ 16
σακο λι τ ν international english µι λέξη-καραµέλα τ ν τελευταίων τ ν updating... ρος translatieren δ ν ε ναι, τουτέστιν, νήµερος... δ ν χει καταφέρει χι ν χωρέσει στ νεργ λεξιλ γιο τ ς γερµανικ ς γλώσσας, λλ ο τε κ ν π ξω ν περάσει, καί, ρα, π ρρητη (κα γι τ ν κρίβεια: πορρήτως π ρρητη) πίκλησή του, ντ ν διευχεραίνει τ πράγµατα, τ δυσκολε ει, τ περιπλέκει κα τ πιδεινώνει τι περαιτέρω. Γι ν µ ν χρονοτριβο µε λλο... quam celerrime... τάχιστος τ ν λ γων, πως θά λεγε κα παππο ς Σοφοκλ ς: Πιθαν ς δανεισµ ς χι µ νο τ ς γερµανικ ς, λλ κα τ ν λοιπ ν ε ρωπαϊκ ν γλωσσ ν π τ λληνικ θ λυνε ε χερ ς δέ παρκτά... παρκτ τατα ( ν µ ς πιτρέπεται σχετικ χρήση) κα χι πλ ς ε καζ µενα προβλήµατα ρολογίας, πέραν το τι θ συντελο σε στ δι παντ ς καταστολ τ ν (κατ τ µ λλον ττον, λλ χι µ νο φιλολογικ ν) ρίδων σχετικ µ τ "µετάφραση", κα δίως µ,τι γενικ ς κα ορίστως νοµάζεται µετάφραση λογοτεχνίας ννοο µε τι δυνητικ ς κα καθ λα ν µι- µος ς πρ ς τ µορφολογία του, τ πος metaphrasis ( γγλ.) / métaphrase (γαλλ.) / Metaphrase (γερµ.) / metafrasi ( ταλ.), 13 ς π ρχαιοτάτων χρ νων σηµαίνων "µεθερµήνευση, ξήγηση, παράφραση" ν ταυτ, 14 πιτρέπει ν συµπεριληφθο ν στ ε ρος το νοήµατ ς του ( ν χι λες!) ο περισσ τερες περ µεταφράσεως κατ καιρο ς διατυπωθε σες θεωρίες. Kα π τ ε καιρί α, γι ν µ ν λησµονο µε τ ντελ ς τυπικά, ς µ ν θεωρήσουµε τ πράγµα α τον ητο κα ς µ ν παραλείψουµε ν ναφέρου- µε δ τι ρος µετά + φράσις = meta + phrasis ποτελε ται, ς σ νθετη λέξη, π µέρη πο χουν τ χει ποδοχ ς κατ µ νας στ ς διάφορες ε ρωπαϊκ ς γλ σσες. Aρκε πλ ς ν θυµηθο µε τ ς κ λουθες λέξεις: metaphasis κα phrasal στ γγλικά métastase κα phraseur στ γαλλικά Metasprache κα phrasieren στ γερµανικά metagènesi κα parafrasi στ ταλικά. Kα µι ς κα ξεκινήσαµε κα τ ς δ ο προηγο µενες ν τητες α το το κεφαλαίου π τ γερµανικά, ς ναφέρουµε τι κάλλιστα κα σ µφωνα µ λους το ς καν νες τ ς γερµανικ ς γλώσσας µπορε ν σχηµατισθε κα ν κατισχ σει κα τ ρ µα metaphrasieren. Yπ ρ τ ς προτάσεώς µας τ ση ντασις σ λληνικ φρασιολογία 15 πάρχει, ξ λλου, κα κραται στορικοφιλολογικ προηγο µενο: µέγας γγλος µεταφυσικ ς ποιητ ς John Dryden, νατρέχοντας στ ν κοϊντιλιάνεια διάκριση "µετάφρασης" κα "παράφρασης", χει χρησιµοποιήσει σ χρ νο ν ποπτο τ ν ρο metaphrase, προκειµένου ν χαρακτηρίσει τ ν κατ λέξη µετάφραση. 16 ν µπορ ν ποφ γω τ ν πειρασµ ν ντιγράψω λ κληρο τ παράθεµα: Dryden defined as metaphrase the process of converting an author word for word, 17
line by line, from one tongue into another. The adverse example was Ben Johnson s translation of Horace s Art of Poetry published in 1640. Indeed, Ben Johnson and the role of Johnson as interpreter of Horace play a particular part throughout Dryden s critique. Both Johnson s results and common sense demonstrated that literalism was self=defeating. No one can translate both verbally and well. Dryden s simile retains its charm: " Tis much like dancing on ropes with fettered legs: a man may shun a fall by using caution; but the gracefulness of motion is not to be expected: and when we have said the best of it, tis but a foolish task; for no sober man would put himself into a danger for the applause of escaping without breaking his neck." Oχι! Oχι! ννοε ται τι δ ν προτείνουµε τ ν ρο metaphras µ τ ν ννοια πο το δινε Dryden. T θέµα, ο τως λλως, χει λυθε : δ ν µεταφράζουµε ποτ κατ λέξη! Oταν, µάλιστα, διδάσκου- µε στ ς πανεπιστηµιακ ς α θουσες "Πράξη τ ς Mετάφρασης" στο ς νέους φοιτητές, ν προτιµήσουµε ν µ διατυπώσουµε τ ν νωτέρω δηγία µι- µο µενοι φος µωσαϊκ ς ντολ ς πρωτογενο ς καν νος δικαίου O κατ λέξιν µεταφράσεις!, συνήθως "ξεπετ µε" τ λο ζήτηµα στ ν µέγιστο χρ νο πο παιτε ται γι ν προφέρουµε τ παρακάτω µιπαρακελευστικ λ για: " Ως γνωστ ν δέ, παιδιά µου, δ ν µεταφράζουµε ποτ κατ λέξη, λλ κατ τ πνε µα." Eτσι! Kα σπανι τατα θ θυµηθε κάποιος π µ ς, το ς διδάσκοντες, ν το ς πιστήσει τ ν προσοχ στ τι α τ τ λ για σηµαίνουν πώς, ν στ διαδικασία το µεταφράζειν ξεκιν µε σχεδ ν ναγκαστικ π τ ς σηµασίες τ ν λέξεων ( π λο τ σηµασιακ ε ρος τ ν λέξεων, δηλον τι) ναζητώντας τ ν ννοιά τους ς δήλωση το πνε - µατ ς τους, στ µετάφρασµα... στ τελικ ποτέλεσµα τ ς µετάφρασής µας... π ο δεν πρέπει ν µφανίζεται α τ τ σηµασιακ γράµµα, λλ ν φυσ τ ννοιοσυστασιακ πνε µα τ ν λέξεων λλι ς δ ν χεις µετάφραση, λλ κάτι λλο... κάτι λλο πο ν τ πο µε κα πάλι µ προσφυ λ για το Kωνσταντίνου Kαβάφη δ ν ε ναι πολιτεία κτάκτως χυρή! 17 Γιατί, µως, ν προτιµηθε διεθνοποίηση το λληνικο ρου µετάφραση; Γιατί ν µ µείνουν τ πράγµατα ς χουν; Yπάρχει ντως ποχρ ν λ γος πο α τιολογε κα δικαιολογε τ ν λλαγ τ ς κατάστασης τ ν πραγµάτων, γι ν µπορο ν ν α τιολογο νται κα ν δικαιολογο νται (ο ποιες) λλαγ ς στ ν ν χρήσει ρολογία; Π σο νεπαρκε ς π σο στενο ε ναι, ν πάσ η περιπτώσει, ο ν χρήσει ροι ( πως "µετάφραση", "µεταφραστής" κ.τ.λ.) τ σο στ πίπεδο τ ν π µέρους θνικ ν γλωσσ ν σο κα στ διεθν ς πίπεδο, στε ν πιβάλλεται ν λλάξουν κα δ µ ξονα λλαγ ς ρίζες ναγ µενες στ ν λληνικ γλώσσα; (T γχείρηµά µας δικαιολογε ται κα π τ µ το τ ς παρο σας ε σή- 18
γησης µ τ λ για το Aγαµέµνονα π τ A τ ς Iλιάδας πο σηµαίνουν: α τ τ πράγµατα θ τ ξανασκεφτο µε π κοινο α τ παναπε µεταφράζοµαι: συσκέπτοµαι. Aς συσκεφθο µε, λοιπ ν!) Λέω, µάλιστα, ν ξεκινήσω π τ δε τερο µέρος το τελευταίου ρωτή- µατος, πο ποτέλεσε ξ λλου κα τ ν φορµ τ ν ως δ διατυπωθεισ ν σκέψεων κα προτάσεών µου, κα κατ πιν φο, δηλαδή, θ χει π τ µεριά µου τακτοποιηθε τ ξωτερικ ζήτηµα κα θ χει λυθε τ ναφυ ν τυπικ πρ βληµα ν περάσω στ ν κατ µ ο σία το πράγµατος: ν συζητηθε, µ λλα λ για, πρ τον, τ κατ π σο πάρχει γενικ ς κα ορίστως Mετάφραση ν πρέπει ν διακρίνουµε πωσδήποτε κατ περίπτωση σ "µεταφράσεις" κα "µεταφράσεις", κα δε τερον, τ κατ π σο φίσταται Γενικ ς Mεταφραστής ( σκέτα κα φηρηµένα Mεταφραστής) ν, κατ τ θεώρηση τ ς διαδικασίας το µεταφράζειν, πρέπει ναγκαστικ ς ν ξεχωρίζουµε "µεταφραστ ς" κα "µεταφραστές". M λλα λ για: πάρχει, ραγε, τ να Γένος κα τ ποείδη του; H µήπως πρέπει κατ νάγκην κα ξ ρχ ς ν διακρίνουµε πογένη στ να Γένος, κάθε δ πογένος ν θεωρε ται κατ πιν α τ νοµο Γένος πο χει ποείδη; H δε τερη περίπτωση δ ν ε ναι µ νο πι κοντ στ πράγµατα ε ναι πι τ δια τ πράγµατα, νοµίζω. Θ ξεκινήσω, λοιπ ν, τσι, λλ φο πρ τα-πρ τα ξεκαθαρίσω τι στ διατ πωση τ ς ρολογικ ς µου πρ τασης τ µ νο πο δ ν µ παρωθε ε ναι κάποιος ρπων γλωσσικ ς σωβινισµ ς χο ι πίκτητο νεοελληνικ, σ µφωνα µ τ πο ο λα τ γλωσσικά (κα χι µ νο) καλ τ δώσανε ο Eλληνες (γενικ ς κα ορίστως:... τ δώσανε... λέει... ο Eλληνες...) κα ο "ξένοι" τ πήρανε ( πίσης γενικ ς κα ορίστως:... τ πήρανε, πειδ το ς τ δώσαµε ραγε µε ς ο Eλληνες;... µήπως... λέει... µ ς τ πήρανε, χωρ ς τάχα ν µ ς ρωτήσουνε κ ν ν το ς τ πιτρέπουµε κα π ποίους ρους τυχ ν το ς τ πιτρέπουµε;...) κα τ διαφεντέψανε, χωρ ς ν µπορέσουν βεβαίως ποτ κα ν τ πολυκαταλάβουν, φο δ ν ξέρουν καλ -καλ π ς γίνονται τ πράγµατα α τά, πο θέλουν µαστορι κα καπατσοσ νη, λλ κα λα ν γένει τ πράγµατα, µ ς χρωστ νε δ ο "ξένοι" α ώνια ε γνωµοσ νη, τ ν ποία ποτ, ντε, σχεδ ν ποτ δ ν µπ καν στ ν κ πο ν τ ν µολογήσουν ν µ ς τ ν κφράσουν στω κα ψιθυριστά, ν µε ς το ς βοηθήσαµε ν κατεβο νε π τ δέντρα, που π α νες ε σαν σκαρφαλωµένοι κ.λπ., κ.λπ., κ.λπ... φο, λοιπ ν, ξεκαθαρίσω τι σ,τι προτείνω τ µ νο πο δ ν µ παρωθε ε ναι κάποιος ρπων γλωσσικ ς σωβινισµ ς, σπε δω ν ξηγήσω τ λ γο τ ς περ τ ν ρολογία πρ τασής µου. Παρ τα τα πιµένω ν λέω µαζ µ τ ν µεγάλο Aλεξανδριν : 19
Eλληνικ ς δι τητα δ ν χει νθρωπ της τιµιοτέραν. 18 H πρώτη σηµασία το ρχαιοελληνικο ρήµατος φράζω ε ναι δείχνω, ποδεικν ω, δηλώνω, κάτι πο φαίνεται στ δ ο κ λουθα παραδείγµατα π τ µηρικ πη: σήµατ (...) τά ο µπεδα πέφραδ Oδυσσε ς, 19 κα µ θον πέφραδε π σι. 20 H σηµασία α τ διατηρε ται κα στ νέα λληνικά, καθ ς κα τ τρία ρήµατα ποτελο ν συνώνυµα το λέγω. Eτσι: ντ ν πο µε δε ξε µου τ δρ µο, λέµε πές µου τ δρ µο ντ ν πο µε ποδε ξτε µου τί ν κάνω, λέµε πε τε µου τί ν κάνω καί, τέλος, ντ ν πο µε σ ς δηλώνω κατηγορηµατικά, λέµε σ ς λέω κατηγορηµατικά. Aλλες σηµασίες το ρήµατος φράζω τ σο στα ρχα α, σο κα στ νέα λληνικά ε ναι: λαλ, ξηγ, ξηγο µαι, διασαφ, φανερώνω, ποκαλ πτω, διακηρ ττω. N τονίσουµε, στ σο, τι λες α τ ς ο σηµασίες ε ναι σφαλ ς συνώνυµες το λέγω, λλ κα τ ξεπερνο ν. Aς θυµηθο µε να παράδειγµα π τ ν Φιλοκτήτη το Σοφοκλ : Φράσον, περ γ λεξας, δηλαδ ξήγησέ µου σαφ ς λα σα ε πες, προτρέπει Nεοπτ λεµος στ ν Eµπορο. 21 Στ νέα λληνικ θ µπορο σαµε ν πο µε: κφρασέ µου 22 τί θές ν πε ς. T ρ µα φράζω / -οµαι χει, τέλος, κα τ ς σηµασίες σ κέπτοµαι, διανοο µαι, συλλογίζοµαι, κρίνω, πινο, µηχαν µαι, φαντάζοµαι. Iδο µερικ παραδείγµατα π τ ν Oµηρο: λλ µάλ ε κηλος τ φράζεαι σσα θέλ ησθα 23 π τ ν Σοφοκλή: µ τε νε µακράν, λλ πως κρ ψεις τάφ ω / φράζου τ ν νδρα, χ τι µυθήσ η τάχα 24 κα π τ ν Hρ δοτο: φράσθη κα ς θυµ ν βάλλετο. 25 Aπ τ προηγηθέντα ντιλαµβαν µαστε τι στ λληνικά ρχα α κα νέα τ ρ µα φράζω δηλώνει νέργηµα πράξη λ γου κα µιλίας. Eτσι φράσις ε ναι κατ ρχ ς µιλία, γλώσσα, πως φαίνεται καθαρ στ κ λουθο παράδειγµα π τ ν A λιαν : α τ δ το νοµα [: Mάρης] ε ς τ ν λλάδα φρ σιν πποµιγ ς δ ναται, 26 τοι τ νοµα "Mάρης" σηµαίνει στ λληνικ " πποµιγής" νοµίζω, µάλιστα, τι σωστ θ µπορο σαµε ν πο µε: τ νοµα "Mάρης" στ λληνικ µεταφράζεται ς " πποµιγής". Mεταφράσαµε τσι τ "δ ναται", γιατ θέλαµε ν τονίσουµε τ φραστικ δ ναµη τ ς λέξης φράζω. 27 Ξαναπαίρνω παράδειγµα π τ ν A λιαν... π κε νο τ σηµε ο, που ζητ π τ ν ναγνώστη του ν προσέξει τ ν περιγραφ τ ν Tεµπ ν: Φέρε ο ν κα τ καλο µενα Tέµπη τ Θετταλικ διαγράψωµεν τ λ γ ω κα διαπλάσωµεν µολ γηται γ ρ κα λ γος, ν χ η δ ναµιν φραστικήν, µηδ ν σθενέστερον σα βο λεται δεικν ναι τ ν νδρ ν τ ν κατ χειρουργίαν δειν ν. 28 20
Aρα, στ λληνικά, τιδήποτε περιέχει τ φ ραστικ ν ναφέρεται σ α τ ε ναι ντως δ ναµη το λαλε ν κα σηµαίνει τ γ λώσσα. 29 Eποµένως, κα µετάφραση, ς περιέχουσα τ µ εταφραστικ ν ναφερ µενη σ α τ, φραστικ δ ναµις το λαλε ν ε ναι ντως ν τέλει, κατ τ νωτέρω, κα σηµαίνει νέργηµα πράξη λ γου κα µιλίας... γλωσσικ µπέδωση τοι. Oπ τε µεταφραστής γι ν ξαναπιάσουµε τ ν Oµηρο, πο τ σα πολλ µ ς φανερώνει κα τ σα ρα α κα ψυχωφελ µ ς διδάσκει φράσσεται ς κε νέηται, πε πολυµήχαν ς στιν, 30 δηλαδ θ βρε τρ πο, θ πινοήσει π ς ν τ πε, γιατ ε ναι πολυµήχανος. Eδ µπορο µε διευκρινιστικ ν συµπληρώσουµε τι στ παράθεµά µας τ πίθετο πολυµήχανος ρχεται ν πιτείνει τ λεκτικ δ ναµη το ρήµατος φράσσεται, µι ς κα στ σηµασιολογικ δυναµικ το φράζειν συµβάλλει, πως δη ε δαµε, κα τ µηχαν σθαι. Aλλ α τ κριβ ς ε ναι µεταφραστής πολυµήχανος µηχανικ ς το λ γου! Γι τ φράζειν κα γι τ µέγα σηµασιακ του ε ρος, νά, τέλος, κι να περιληπτικ "συνολικ " θ λέγαµε παράδειγµα π τ ν Aγαµέµνονα το A σχ λου, π τ σηµε ο κε νο, που Kλυταιµήστρα παρακινε τ ν Xορ τ ν δώδεκα ργείων γερ ντων ν συνενοηθο ν α το µ τ ν ξυνήµονα 31 τρωαδίτισσα Kασσάνδρα: σ δ ντ φων ς φράζε καρβάν ω χερί, 32 τουτέστιν: χι µ φωνή, µ µ τ βάρβαρο, µ τ ξενικ σου χέρι πές της γνέφοντάς της µ νο. Στ λληνικ µπορε ς ν φράζεις κ µα κα µ τ χέρι (κα α τ ν ε ναι ως καί κ το ντιθέτου α τον ητο, φο συνηθιζ ταν κα κφραση: φράζε λ γ ω, 33 τοι: πές το µου µ λ για). Γι α τ, λλωστε, κα A σχ λος µεταθέτει τ ν δι τητα τ ς φων ς στ χέρι: "κάρβανος φων " σοδυναµε µ τ ν "κάρβανον χε ρα" "κάρβανος φων " ε ναι "κάρβανος χείρ". 34 T χέρι, πάντως, ν κα µ λάλον ργανο, µπορε ν ξηγήσει α τ πο λέει φων κα δ ν κατανοο νται, κριβ ς πειδ ποκαθιστ τ λαλικ ξοικείωση µ τ ν ξένη γλώσσα... ξοικείωση, καλ τερα, ο κει τητα πο πουσιάζει. O ποδέκτης το κπεµποµένου µην µατος, δηλαδ Xορ ς, καταλαβαίνει α τ τ ν πουσία ο κει τητας, καταλαβαίνει τ ν κρίσιµη νάγκη συνενοήσεως, καταλαβαίνει κα τ σπουδαι τητα τ ς πιζητο µενης πικοινωνίας, γι α τ κα ποκρίνεται στ ν ντολ τ ς Kλυταιµήστρας µ τ κ λουθα λ για: ρµηνέως οικεν ξένη τορο / δε σθαι, 35 πο παναπε : π,τι φαίνεται ξένη χρειάζεται µεταφραστ καλ, πο ν µεταφράζει σωστ κα µ σαφήνεια. 36 Aλλ καί, ν "µεταφράζω" κατ πρ τον σηµαίνει "ξαναλέω τ ς λέξεις µι ς γλώσσας σ µι ν λλη" κα ν γι α τ χρειάζεται " ρµηνε ς τορ ς", 21