ΟτραπεζικόςτομέαςστηνΚύπρο Επίκαιρα ζητήματα και προκλήσεις Μιχάλης Καμμάς Οικονομολόγος Πανεπιστήμιο Κύπρου 15 Φεβρουαρίου 2012 1
1. Ιδιοκτησία Τραπεζών και ο ρόλος τους στην οικονομία 2. Σύνθεση του Κυπριακού τραπεζικού τομέα 3. Χαρακτηριστικά του Κυπριακού τραπεζικού τομέα 4. Προκλήσεις / θέματα που διαχειρίζονται οι τράπεζες 5. Ενέργειεςτραπεζικούτομέα 6. Ενέργειες εποπτών / ρυθμιστικών αρχών 7. Προοπτικές 2
1. Ιδιοκτησία Τραπεζών Κεφαλαιοποίηση τραπεζών αντιστοιχεί στο 49% της συνολικής κεφαλαιοποίησης ΧΑΚ Έντονη διασπορά Ιδιοκτήτες αποτελούνται από: Μικροεπενδυτές/ φυσικά πρόσωπα / εργαζόμενους Επιχειρήσεις / Νομικά πρόσωπα Ταμεία προνοίας / Ασφαλιστικά Ταμεία Εκκλησιαστικά ιδρύματα Τράπεζα Κύπρου 85,000 μέτοχοι Marfin Laiki Bank 94,000 μέτοχοι Ελληνική Τράπεζα 26,000 μέτοχοι Ιδιοκτήτες / Καταθέτες / Δανειολήπτες Μερίσματα / Τόκοι Στόχος: Υγιείς, εύρωστες τράπεζες 3
1. Ρόλος των τραπεζών στην οικονομία Καταθέτες / Αποταμιευτές ΤΡΑΠΕΖΕΣ Διαμεσολαβητής Δανειζόμενοι Αποδέχεται καταθέσεις και παραχωρεί δάνεια Η παραχώρηση δανείων εμπεριέχει την ανάληψη ρίσκου / κινδύνου 4
2. Σύνθεση του Κυπριακού τραπεζικού τομέα A) Τράπεζες που δραστηριοποιούνται στην Κύπρο Εγχώριες τράπεζες 7 Ξένες τράπεζες: 33 Θυγατρικές από χώρες Ε.Ε. 5 Υποκαταστήματα από Ε.Ε. 10 Θυγατρικές από χώρες εκτός Ε.Ε. 2 Υποκαταστήματα από χώρες εκτός Ε.Ε. 16 Γραφεία αντιπροσωπείας: 2 Σύνολο 42 (Φεβ. 2012) Εποπτεύονται από την Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου B) Συνεργατικά πιστωτικά ιδρύματα Ξεκίνησαν ως αγροτικά πιστωτικά συνεργατικά Τώρα προσφέρουν παρόμοια προϊόντα και υπηρεσίες όπως οι τράπεζες Εποπτεύονται από την Υπηρεσία Εποπτείας και Ανάπτυξης Συνεργατικών Εταιρειών 5
3. Χαρακτηριστικά του τραπεζικού τομέα Κεφαλαιακή επάρκεια: Ο δείκτης συνολικής κεφαλαιακής επάρκειας ανέρχεται στο 13.2% τον Ιούνιο 2011 (Ιούνιος 2010: 12.0). Ο δείκτης κύριων βασικών ιδίων κεφαλαίων είναι 9.4% (2010: 8.1%) Μεγάλο δίκτυο υποκαταστημάτων: Κάτοικοι ανά υποκατάστημα: Κύπρος 883, Ευρώπη: 2,336, Ευρωζώνη: 1,948 το 2010 => ψηλότερο κόστος παροχής υπηρεσιώνστηνκύπρο. Βαθμός συγκέντρωσης: Τα 4 μεγαλύτερα ιδρύματα έχουν 54% των δανείων και 58% των συνολικών καταθέσεων (στοιχεία Δεκέμβρη 2011, Πηγή: Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου). Συνεργατισμός: 20% των δανείων, 21% των καταθέσεων. Τραπεζικά στοιχεία ενεργητικού / ΑΕΠ: Μεγάλες τράπεζες σε σχέση με την οικονομία (759% του ΑΕΠ, σε σύγκριση με 340% του ΑΕΠ στην Ευρωζώνη). Ψηλό ποσοστό καταθέσεων από ξένους ρευστότητα για την εγχώρια οικονομία αλλά και πιθανός παράγοντας αποσταθεροποίησης. 6
4. Προκλήσεις / θέματα που διαχειρίζονται οι τράπεζες 4Α Αντικρουόμενοι στόχοι εποπτικών / ρυθμιστικών αρχών / κυβερνήσεων 4Β Κούρεμα ελληνικών ομολόγων 4Γ Ψηλότερη κεφαλαιακή επάρκεια 4Δ Υποβαθμίσεις πιστοληπτικών οίκων αξιολόγησης 4Ε Επιδείνωση οικονομικής δραστηριότητας σε Κύπρο & Ελλάδα 4Ζ Πιέσεις σε ρευστότητα άνοδος επιτοκίων 4Η Νέοι κανονισμοί: Φόρος χρηματοπιστωτικών συναλλαγών 7
4Α. Αντικρουόμενοι στόχοι εποπτικών / ρυθμιστικών αρχών / κυβερνήσεων για τις τράπεζες / οικονομία Ενίσχυση κεφαλαια κής βάσης Κούρεμα Ελληνικών ομολόγων Παροχή δανεισμού στο κράτος Περισσότερος φόρος Παροχή δανεισμού σε Ανάπτυξη επιχειρήσεις & νοικοκυριά 8
4Β. Κούρεμα Ελληνικών Ομολόγων Πριν το Κούρεμα: Το θεσμικό πλαίσιο ενθάρρυνε την επένδυση σε κρατικά ομόλογα (κανόνες κεφαλαιακής επάρκειας, δανεισμός από ΕΚΤ). Μετά το Κούρεμα: Ισχυρά αντικίνητρα για δανεισμό του κράτους από τράπεζες. Πλήγμα στην εμπιστοσύνη των επενδυτών πλέον δεν θεωρούνται τα κρατικά ομόλογα risk-free investments. Δημοσιονομική επιδείνωση: τα κράτη μέλη δανείζονται με ψηλότερο επιτόκιο λόγω του ψηλότερου κινδύνου. 9
4Γ. Ψηλότερη κεφαλαιακή επάρκεια Βασιλεία 3 και κανόνες ΕΤΑ: Οι τράπεζες θα πρέπει άμεσα να εφαρμόσουν τους κανόνες κεφαλαιακής επάρκειας για δείκτη πρωτοβάθμιων κεφαλαίων 9% (μέχρι πριν 3 χρόνια ο δείκτης ήταν 4%). Δείκτης κεφαλαιακής επάρκειας = Πρωτοβάθμια κεφάλαια Ενεργητικό τραπεζών (δάνεια) Το μέτρο προσκρούει στο στόχο αύξησης χρηματοδότησης προς επιχειρήσεις /νοικοκυριά από τις τράπεζες (deleveraging) Οι νέοι (ψηλότεροι) στόχοι κεφαλαίου δυσχεραίνονται από το κούρεμα ελληνικών ομολόγων και την αποτίμηση των υπόλοιπων ομολόγων σε τιμές αγοράς. Το ίδιο συμβαίνει και με τους αυξημένους φόρους τραπεζών. 10
4Δ. Υποβαθμίσεις πιστοληπτικών οίκων Λόγοι υποβάθμισης Κυπριακής οικονομίας: Διαρθρωτικά προβλήματα δημόσιου τομέα (π.χ. ΑΤΑ, συνταξιοδοτικό, κλίμακες μισθοδοσίας) Αύξηση δημοσιονομικού ελλείμματος και δημόσιου χρέους Μέγεθος τραπεζικού τομέα σε σχέση με ΑΕΠ και κίνδυνοι από Ελλάδα Αποκλεισμός της Κύπρου και των τραπεζών από τις διεθνείς αγορές. Αύξηση κόστους δανεισμού. Κίνδυνος φυγής καταθέσεων. Προβλήματα με αντισυμβαλλόμενους (εγγυητικές, letters of credit). 11
4Ε. Επιδείνωση οικονομικής δραστηριότητας σε Κύπρο & Ελλάδα Μείωση κύκλου εργασιών επιχειρήσεων, αύξηση ανεργίας και πτωχεύσεων. Έλλειψη ρευστότητας στην αγορά, καθυστέρηση πληρωμών. Αύξηση μη εξυπηρετούμενων δανείων. 12
4Ζ. Πιέσεις σε ρευστότητα άνοδος επιτοκίων Παράμετροι που επηρεάζουν τα επιτόκια 1. Παράγοντες εξωγενείς σε σχέση με το τραπεζικό σύστημα 2. Ενδογενείς παράγοντες του τραπεζικού συστήματος 13
4Ζ. Πιέσεις σε ρευστότητα άνοδος επιτοκίων Εξωγενείς παράγοντες που επηρεάζουν τον καθορισμό του ύψους των επιτοκίων Βασικό επιτόκιο Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας Euribor: Ευρωπαϊκό Διατραπεζικό επιτόκιο Πιστοληπτική διαβάθμιση Κύπρου: Το Κράτος δανείζεται στην Κύπρο με επιτόκιο 6.9% (3-ετή για ποσό 170 εκ). Το κράτος βρίσκεται σε κατηγορία ΒΒΒ- από Fitch και σε κατηγορία junk από S&P, άρα δεν μπορεί να αντλήσει δανεισμό από το εξωτερικό. Πιστοληπτική διαβάθμιση Ελλάδας, ανάγκες ρευστότητας Ελληνικού τραπεζικού συστήματος, χρηματοδότηση από ΕΚΤ Ρυθμός πληθωρισμού: Ιαν. Δεκ. 2011 Κύπρος: 3.5%, Ευρωζώνη: 2.8% 14
4Ζ. Πιέσεις σε ρευστότητα άνοδος επιτοκίων Ενδογενείς παράγοντες που επηρεάζουν τον καθορισμό του ύψους των επιτοκίων Κόστος άντλησης καταθέσεων, συνθήκες ανταγωνισμού, μακροοικονομικές προσδοκίες, στρατηγική κάθε τράπεζας (ρίσκο) Πιστοληπτική διαβάθμιση και μέγεθος τραπεζών: επηρεάζει το κόστος άντλησης δανειακών κεφαλαίων των τραπεζών από τις χρηματαγορές Οικονομική ύφεση => πιστωτικός κίνδυνος => ψηλότερα ποσοστά μη εξυπηρετούμενων δανείων => ψηλότερες προβλέψεις => δέσμευση περισσότερων ιδίων κεφαλαίων => ψηλότερο κόστος κεφαλαίων Χρονοβόρα διαδικασία εκποίησης εξασφαλίσεων: => ψηλότερο κόστος Λειτουργικό κόστος: ψηλή αναλογία δανείων προς μικρομεσαίες επιχειρήσεις, πιοψηλόρίσκο, διευρυμένο δίκτυο υποκαταστημάτων => πιο ψηλό λειτουργικό κόστος Αυστηρότερο ρυθμιστικό πλαίσιο περιορισμοί δανεισμού πάνω σε καταθέσεις ξένου συναλλάγματος 15
4Ζ. Καθορισμός επιτοκίων Στρεβλώσεις: 1. Εποπτεία χρηματοπιστωτικού συστήματος: Τράπεζες και ΣΠΙ 2. Διατραπεζική αγορά δεν λειτουργεί 3. Μικρή αγορά περιορισμένη πρόσβαση σε θεσμικούς επενδυτές, αναγκαστικά βασίζονται οι τράπεζες στις καταθέσεις για ρευστότητα 16
4Ζ. Ιστορική αναδρομή επιτοκίων 9.00 8.00 Κύπρος Επιτόκια των ΝΧΙ (νέες εργασίες) 7.00 Παρατηρείται σημαντική αποκλιμάκωση των επιτοκίων στεγαστικής και επιχειρηματικής πίστης 6.00 5.00 4.00 3.00 Δεκ 00 Δεκ 01 Δεκ 02 Δεκ 03 Δεκ 04 Δεκ 05 Δεκ 06 Δεκ 07 Δεκ 08 Δεκ 09 Δεκ 10 Δεκ 11 Καταθέσεις απ ό νοικοκυριά (1 έτους) Δάνεια σε επ ιχειρήσεις Στεγαστικά δάνεια Πηγή: Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου 17
4Ζ. Περιθώριο επιτοκίου Net interest income = Έσοδα από τόκους Έξοδα από τόκους Συνολικά στοιχεία ενεργητικού Το περιθώριο επιτοκίου των Κυπριακών τραπεζών (οι οποίες εμπίπτουν στην κατηγορία μεσαίου και μικρού μεγέθους) είναι στα ίδια ή και χαμηλότερα επίπεδα από το μέσο όρο των τραπεζών αντίστοιχου μεγέθους στην Ε.Ε. 2010 2009 Σύνολο τραπεζών στην Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.) 1.32 1.32 Τράπεζες μεσαίου μεγέθους στην Ε.Ε. 1.47 1.55 Τράπεζες μικρού μεγέθους στην Ε.Ε. 2.27 2.26 Κύπρος (σύνολο τραπεζών) 1.89 1.63 Πηγή: Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, Consolidated Banking Statistics, 2009-2010 18
4Ζ. Περιθώριο επιτοκίου (απλοποιημένο) % 5.00 4.00 3.00 2.00 1.00 0.00-1.00 Euro Area Διαφορά δανειστικού και καταθετικού επιτοκίου BE DE GR ES FR IT CY MT NL AT PT SI SK FI -2.00 Μηχανισμός Στεγαστικά μείον καταθετικά Μηχανισμός επιτόκια (%) Επιχειρηματικά μείον καταθετικά επιτόκια (%) Πηγή: Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, Νοε. 2011 Οι κυπριακές τράπεζες διαθέτουν στους δανειστές τη ρευστότητα που αντλούν με χαμηλότερο περιθώριο κέρδους από ότι τράπεζες σε πολλές χώρες της ευρωζώνης. 19
4Η. Νέοι κανονισμοί: Φόρος χρηματοπιστωτικών συναλλαγών -FTT Πολιτικές πιέσεις Γαλλίας Γερμανίας για Φόρο χρηματοπιστωτικών συναλλαγών Ο φόρος θα ανέρχεται στο 0.1% πάνω σε όλες τις πράξεις σε μετοχές & ομόλογα και 0.01% πάνω σε παράγωγα Στόχος: να συμβάλουν οι τράπεζες στην κρίση διότι θεωρούνται υπεύθυνες. Μέρος του ποσού θα καλύπτει τον προϋπολογισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αν εφαρμοστεί θα πλήξει ιδιαίτερα τις χώρες που είναι χρηματοοικονομικά κέντρα. Στην Κύπρο τυχόν εφαρμογή του θα οδηγήσει πολλές τραπεζικές συναλλαγές να σταματήσουν ή να διεξάγονται εκτός Κύπρου χαμηλότερη κερδοφορία, μικρότερα τμήματα, φυγή κεφαλαίων Σημαντικές θα είναι οι επιπτώσεις στις Επιχειρήσεις Παροχής Επενδυτικών Υπηρεσιών, πολλές εκ των οποίων θα κλείσουν. 20
5. Ενέργειες τραπεζικού τομέα Παραδοσιακό τραπεζικό μοντέλο χωρίς επενδύσεις σε τοξικά ομόλογα. Back to basics: επικέντρωση στις παραδοσιακές τραπεζικές εργασίες, ενίσχυση κεφαλαιακής βάσης, διατήρηση ρευστότητας, προσεκτική αξιολόγηση δανείων. Συγκράτηση κόστους: πρόσφατη συμφωνία με ΕΤΥΚ για παγοποίηση μισθών. Ενίσχυση ευρωστίας των τραπεζών. 21
6. Ενέργειες εποπτών / ρυθμιστικών αρχών Αυστηρή εποπτεία, κατάλληλη για τις συνθήκες της Κυπριακής οικονομίας: Η ΚΤΚ έχει αυστηρότερους κανονισμούς ρευστότητας από άλλες εποπτικές αρχές ενώ πριν μερικούς μήνες αύξησε τα όρια κεφαλαιακής επάρκειας σε σχέση με τα ελάχιστα όρια της Ε.Ε. Εισαγωγή ταμείου χρηματοπιστωτικής σταθερότητας για υποστήριξη των τραπεζών (βάσει νομοθεσίας). Ψήφιση σχεδίου επίλυσης κρίσεων για υποστήριξη των τραπεζών και των ταμείων προστασίας καταθετών και ετοιμασία μόνιμου πλαισίου διαχείρισης κρίσεων στα πρότυπα της Ευρωπαϊκής Ένωσης (βάσει νομοθεσίας). Διατήρηση πλεονεκτημάτων της Κύπρου ως χρηματοπιστωτικό κέντρο: επέκταση συμβάσεων αποφυγής διπλής φορολογίας, καταψήφιση φόρου χρηματοπιστωτικών συναλλαγών. Επαναφορά μακροοικονομικής σταθερότητας: μείωση κρατικού δανεισμού και δημοσιονομική εξυγίανση. Στόχος η επίτευξη ισοσκελισμένων ή ακόμα και πλεονασματικών προϋπολογισμών για να ενισχυθεί η εμπιστοσύνη των ξένων καταθετών & επενδυτών και των οίκων πιστοληπτικής αξιολόγησης. 22
7. Προοπτικές (προσωπικές εκτιμήσεις) ΕΚΤ: Κατεύθυνση επιτοκίων? Euribor: Κατεύθυνση? Θεσμικό πλαίσιο Ε.Ε για θωράκιση χρηματοοικονομικών ιδρυμάτων: α. Δημιουργία ταμείων / μηχανισμών χρηματοπιστωτικής σταθερότητας (resolution schemes) β. Δημιουργία Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας γ. Βασιλεία ΙΙΙ: - Αυστηρότερο ρυθμιστικό πλαίσιο Αυξημένο κόστος κεφαλαίων - Βελτίωση ποιότητας και ποσότητας κεφαλαίου - Αύξηση απαιτούμενου ποσοστού ρευστότητας Τάση για ψηλότερα επιτόκια Μακροχρόνια δημοσιονομική εξυγίανση: Χαμηλότερο κόστος δανεισμού για το κράτος και κατ επέκταση για τις τράπεζες και τον ιδιωτικό τομέα 23
Ευχαριστώ για την προσοχή σας 24