KΥΤΤΑΡΙΝΗ - ΦΥΤΙΚΕΣ ΙΝΕΣ Στα τρόφιμα, παράλληλα με τους υδατάνθρακες που πέπτονται στον ανθρώπινο οργανισμό (δηλαδή που υδρολύονται, απορροφώνται και μεταβολίζονται κατά τα γνωστά), υπάρχουν και υδατάνθρακες που στην πραγματικότητα δεν πέπτονται από τον άνθρωπο και δεν έχουν ουσιαστική θρεπτική αξία. Tέτοιοι πολυσακχαρίτες που συνυπάρχουν με τους γνωστούς υδατάνθρακες στα φυτά είναι οι κυτταρίνες, οι ημικυτταρίνες, τα κόμεα, οι πηκτίνες, οι λιγνίνες κ.λπ.
Ολες οι παραπάνω ενώσεις αποτελούν τις φυτικές ίνες (dietary fiber, nonnutritive fiber) και είναι σύμπλοκα υδατανθράκων και άλλων ενώσεων, οι οποίες υπάρχουν κυρίως στα τοιχώματα των φυτικών κυττάρων των φυτών που χρησιμοποιούνται για τρόφιμα. Στις μη πεπτόμενες φυτικές ίνες συμπεριλαμβάνονται και πρόσθετα τροφίμων όπως φυσική φυτική κυτταρίνη χωρίς καμμία τροποποίηση, φυσική φυτική κυτταρίνη τροποποιημένη (πχ. μικροκρυσταλλική, καρβοξυ-, ή μεθυλο-κυτταρίνη, φυσικά τροποποιημένα ή μη κόμεα, συνθετικά υλικά όπως μεθυλο-βινυλαιθέρες του μηλικούοξέος κλπ).
Ο ανθρώπινος οργανισμός δεν πέπτει την κυτταρίνη και ημικυτταρίνη, γιατί δεν διαθέτει β (1-4) γλυκοζιδάση (κυττάση), το ένζυμο δηλαδή που υδρολύει τους β (1-4) γλυκοζιτικούς δεσμούς, με τους οποίους είναι συνδεδεμένα τα μόρια της γλυκόζης στην κυτταρίνη και ημικυτταρίνη. Tα φυτοφάγα όμως ζώα μπορούν να πέπτουν τους παραπάνω υδατάνθρακες, γιατί το ένζυμο αυτό παράγεται στο πεπτικό τους σύστημα από κάποιους μικροοργανισμούς που ζουν σ αυτό.
Πρόσφατα δίνεται μεγάλη σημασία στις μη πεπτόμενες φυτικές ίνες, γιατί θεωρείται ότι σχετίζονται με την καλή λειτουργία του παχέος εντέρου και με διάφορες ασθένειες αυτού. Aπό παλαιά ήταν γνωστό ότι οι φυτικές ίνες διευκολύνουν την απέκκριση από το έντερο. Aυτό γίνεται γιατί αυξάνουν τον όγκο των κοπράνων και προκαλούν μεγαλύτερη μηχανική πίεση στον πρωκτό, οπότε δημιουργείται ευκολώτερα ο αντανακλαστικός μηχανισμός εκκένωσης. Aυξάνοντας την ταχύτητα με την οποία τα κόπρανα περνάνε από το παχύέντερο, διατηρούν συγχρόνως και μεγαλύτερη περιεκτικότητα νερού, αφούείναι μειωμένη η απορρόφηση νερούαπό το παχύέντερο. Έτσι, διευκολύνεται η απέκκριση των κοπράνων.
Οι φυτικές ίνες έχει βρεθεί ότι έχουν ακόμα πολλές ευεργετικές φυσιολογικές δράσεις για τον οργανισμό, μερικές από τις οποίες είναι οι εξής: Δρουν κατά της διάρροιας, γιατί κάποια από τα συστατικά τους (πχ. πηκτίνες) αφ ενός μεν καλύπτουν τις περιοχές του εντέρου που έχουν προσβληθεί από φλεγμονή, αφ ετέρου υφίστανται ζυμώσεις που τα προϊόντα τους εμποδίζουν την ανάπτυξη παθογόνων μικροοργανισμών (Γιαυτό άλλωστε αποτελούν και συστατικό φαρμάκων κατά της διάρροιας). Αναπτύσσουν ευεργετική δράση κατά τοξικών συστατικών της τροφής, γιατί συνδέονται με πολλές ουσίες που έχουν τοξική δράση για τον άνθρωπο (δεσμεύουν και ελαχιστοποιούν τις επιβλαβείς τους δράσεις).
Ευεργετικές φυσιολογικές δράσεις φυτικών ινών Παρουσιάζουν ευεργετική δράση στους διαβητικούς, αφούτροφή πλούσια σε φυτικές ίνες μειώνει στους διαβητικούς τα επίπεδα της γλυκόζης στο αίμα και τις ανάγκες τους σε λήψη διαβητικών φαρμάκων και ινσουλίνης. Έχουν ευεργετική δράση έναντι των αιμορροϊδων, γιατί τροφή πλούσια σε φυτικές ίνες δρα θετικά και στην πρόληψη αλλά και στη θεραπεία αυτών. Δρουν αποτρεπτικά στο σχηματισμό λίθων στη χολή, δεσμεύουν κάποια χολικά άλατα από αυτούς με αποτέλεσμα να αυξάνει η διαλυτότητα της χοληστερίνης στη χολή, και να μειώνεται η πιθανότητα σχηματισμούλίθων, αφούη χοληστερίνη δεν επικάθεται αδιάλυτη στους λίθους, στους οποίους αποτελεί ένα από τα κύρια συστατικά.
Ευεργετικές φυσιολογικές δράσεις φυτικών ινών Μειώνει στο αίμα τα επίπεδα της χοληστερίνης και των τριγλυκεριδίων, αφούκάποιες φυτικές ίνες δεσμεύουν μαζί με τα χολικά άλατα και λιπαρές ύλες (χοληστερίνης και τριγλυκερίδια), με αποτέλεσμα να αποβάλλονται με τα κόπρανα και να μειώνονται τα επίπεδά τους στο αίμα. Δρουν ευεργετικά κατά των ερεθισμών του εντέρου, αφούδιάφορα συστατικά των φυτικών ινών (όπως τα κόμεα) επικαλύπτουν περιοχές του εντέρου που έχουν ερεθισθεί και δρουν κατευναστικά και καταπραϋντικά.
Σήμερα πιστεύεται ότι οι φυτικές ίνες με τη διευκόλυνση που παρέχουν στην απέκκριση από το έντερο, έχουν ανασταλτική επίδραση στην εμφάνιση διαφόρων ασθενειών του παχέος εντέρου, ακόμη και του καρκίνου. Οι φυτικές ίνες, έχουν και επιβλαβείς δράσεις στον οργανισμό: Δεσμεύουν ανόργανα και άλλα χρήσιμα θρεπτικά συστατικά. Για παράδειγμα περιέχουν βρογχοκηλογόνες ενώσεις (goitrogenic agents) που έχουν δυσμενείς επιπτώσεις στο θυρεoειδή. Επίσης σε χειρουργικές επεμβάσεις στο έντερο ή σε σoβαρές φλεγμονές απαιτείται δίαιτα με χαμηλή περιεκτικότητα σε φυτικές ίνες.
Επιβλαβείς δράσεις φυτικών ινών Για αυτό πρέπει να αποφεύγονται οι υπερβολές στη λήψη των φυτικών ινών. Η ποσότητα των φυτικών ινών που πρέπει να λαμβάνεται ημερήσια, σχετίζεται και με την κινητικότητα του εντέρου του κάθε ατόμου. Για άτομα με μία κένωση την ημέρα, συνιστάται η λήψη 0,04-0,06 g φυτικών ινών ανά Kg βάρους σώματος, την ημέρα. Για άτομα με δυσκοιλιότητα, συνιστάται η λήψη 0,08-0,1 g φυτικών ινών ανά Kg βάρους σώματος, την ημέρα. Πάντως δεν είναι ασυνήθιστο διατροφές που αποτελούνται κυρίως από φυτικά τρόφιμα να παρέχουν μέχρι και 3,5 g φυτικών ινών ανά Kg βάρους σώματος.
Επιβλαβείς δράσεις φυτικών ινών Απότομες αλλαγές της δίαιτας, από πτωχής σε φυτικές ίνες σε πλούσια σε φυτικές ίνες, μπορεί να προκαλέσει προβλήματα όπως διάρροια, πόνους, αέρια κλπ. Επίσης οι δίαιτες οι πλούσιες σε φυτικές ίνες απαιτούν και αυξημένες ποσότητες υγρών αφούοι φυτικές ίνες δεσμεύουν σημαντικές ποσότητες νερού. Σε αντίθετη περίπτωση, αν δηλαδή δεν ληφθεί η αναγκαία ποσότητα νερού, μπορεί να παρουσιασθούν πεπτικά προβλήματα όπως πόνοι, ερεθισμοί κλπ.
Παρόλα αυτά, είναι γνωστό ότι υπάρχουν περιπτώσεις ανθρώπων, που αν και τρέφονται με τροφές πολύφτωχές σε φυτικές ίνες, εντούτοις είναι υγιέστατοι και δεν παρουσιάζεται να έχουν προβλήματα από την έλλειψη φυτικών ινών. Η εξήγηση είναι ότι στο πεπτικό τους σύστημα υπάρχει σημαντική ποσότητα από βακτήρια. Τα βακτήρια περιέχουν μη πεπτόμενες ίνες στα κυτταρικά τους τοιχώματα, και έχουν στο πεπτικό σύστημα δράση ανάλογη των φυτικών ινών. Κάποια μάλιστα τρόφιμα αυξάνουν σημαντικά την ποσότητα των βακτηρίων στο πεπτικό, όπως για παράδειγμα το γάλα και τα προϊόντα του, που ευνοούν την ανάπτυξη βακτηρίων που παράγουν γαλακτικό οξύ.
Μια άλλη περίπτωση διαιτητικών ινών είναι ολιγοσακχαρίτες (παράγωγα φρουκτόζης ή γαλακτόζης, σε λαχανικά και δημητριακά) που, ενώ δεν πέπτονται και δεν απορροφώνται από το έντερο, αποτελούν τροφή για τα βακτήρια της εντερικής χλωρίδας, τα οποία ευνοούνται στην ανάπτυξή τους και παρεμποδίζουν στη συνέχεια την ανάπτυξη άλλων ανεπιθύμητων βακτηρίων. Οι ολιγοσακχαρίτες αυτοί χαρακτηρίζονται σήμερα σαν πρεβιοτικά (prebiotics) και τους αποδίδονται πολλές θεραπευτικές και προληπτικές ιδιότητες. Τα πρεβιοτικά αποτελούν τροφή στα προβιοτικά ή ευβιοτικά (probiotics), που είναι μη παθογόνοι μικροοργανισμοί, στους οποίους αποδίδονται ιδιότητες προληπτικές ή θεραπευτικές γαστρεντερικών και άλλων ασθενειών.
Τα πρεβιοτικά που μαζί με τα προβιοτικά αποτελούν τα συμβιοτικά, υπάρχουν και σαν σκευάσματα ειδικής διατροφής λειτουργικά τρόφιμα φαρμακευτικά σκευάσματα. Πηγές φυτικών ινών είναι τα φυτικά τρόφιμα και κυρίως τα δημητριακά και τα προϊόντα τους, τα λαχανικά, τα φρούτα, οι ξηροί καρποί κ.λ.π.