ΜΥΚΗΤΟΛΟΓΙΚΕΣ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ ΤΟΥ ΑΜΠΕΛΙΟΥ

Σελίδα 1

ΜΥΚΗΤΟΛΟΓΙΚΕΣ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ ΤΟΥ ΑΜΠΕΛΙΟΥ Ν.Ι. Μ αγκής Περιφερειακό Κέντρο Προστασίας Φυτών & Ποιοτικού Ελέγχου Ηρακλείου Μέσα α ό το µακρύ κατάλογο των ασθενειών ου ροσβάλλουν το αµ έλι, γίνεται αναφορά στις ιο σοβαρές ασθένειες ου εµφανίζονται συχνότερα στον ελληνικό αµ ελώνα και ζηµιώνουν άµεσα την αραγωγή ( ερονόσ ορος, ωίδιο, βοτρύτης) ή έµµεσα µε την α ώλεια φυτικού κεφαλαίου (φόµοψη, ευτυ ίωση, ίσκα, σηψιρριζίες). ΠΕΡΟΝΟΣΠΟΡΟΣ Παθογόνο αίτιο: Plasmopara viticola. Προσβάλλει όλα τα ράσινα µέρη του αµ ελιού. Ξενιστές είναι είδη των γενών Vitis, Ampelopsis, Parthenocissus. Συµ τωµατολογία και ζηµιές Στα νεαρά φύλλα αρατηρούνται κιτρινω ές, συνήθως κυκλικές κηλίδες ου µοιάζουν µε «λαδιά». Με υγρό και ζεστό καιρό και µόνο στην κάτω ε ιφάνεια εµφανίζονται λευκές χιονώδεις εξανθήσεις (Εικ.1,2,3). Σε σοβαρή ρόωρη φυλλό τωση, η ξυλο οίηση των κληµατίδων είναι ανε αρκής. Είναι ιθανή η σύγχυση των συµ τωµάτων µε το ωίδιο και την ερίνωση. Στο ωίδιο οι κηλίδες είναι λιγότερο έντονες µε εξανθήσεις χνοώδεις, υ όλευκες ή ελαφρά γκρίζες όχι µόνο στην κάτω αλλά και στην άνω ε ιφάνεια των φύλλων. Στην ερίνωση στην κάτω ε ιφάνεια υ άρχουν εριώδεις λευκές τρίχες µέσα σε κοιλότητα και χαρακτηριστικό εξόγκωµα στην άνω. Προσβολές ερονοσ όρου στα ώριµα φύλλα (φθινο ωρινές εισβολές), ροκαλούν κηλίδες µωσαϊκού. Εικ.1. Κηλίδες ελαίου σε φύλλα. Σελίδα 2

Εικ.2. Έντονη ροσβολή φυλλώµατος. Εικ.3 Χιονώδεις εξανθήσεις µόνο στην κάτω ε ιφάνεια των φύλλων. Στα σταφύλια ροσβάλλει όλα τα µέρη (άνθη, µίσχους, άξονες, ράγες). Τα συµ τώµατα είναι ανάλογα µε το στάδιο µόλυνσης. Πριν και κατά την άνθηση (στάδιο Η - Ι) τα άνθη µολύνονται α ευθείας ή έµµεσα α ό το µίσχο, µαραίνονται και έφτουν (Εικ.4). Με υγρό καιρό εµφανίζονται χιονώδεις εξανθήσεις µέσα α ό τον κάλυκα και τη στεφάνη. Μετά τη γονιµο οίηση οι ράγες µολύνονται µόνο α ό το µίσχο. Αν η µόλυνση γίνει σε µικρές ράγες (στάδιο J), τότε χρωµατίζονται καστανο ράσινες µε λευκές εξανθήσεις ( τεφρά σήψη) (Εικ.5). Αν η µόλυνση γίνει αργότερα (στάδιο Κ), δεν υ άρχουν εξανθήσεις, οι ράγες γίνονται καστανές εσωτερικά και ζαρώνουν (Εικ.6). Το σύµ τωµα µοιάζει µε εγκαύµατα α ό τον ήλιο. Σελίδα 3

Εικ.4. Προσβολή ριν την άνθηση (ανθόρροια). Εικ.5. Προσβολή σε νεαρές ράγες. είχνουν καστανο ράσινες και εξέρχονται εξανθήσεις µε υγρό καιρό (τεφρά σήψη). Εικ.6. Οι ροσβολές σε µεγαλύτερες ράγες ροκαλούν ζάρωµα και «βούλιαγµα» ραγών (καστανή σήψη) και δεν εµφανίζονται εξανθήσεις. Εικ.8. Στους νεαρούς βλαστούς οι ροσβολές εντο ίζονται συνήθως στα µεσογονάτια διαστήµατα. Πολύ σοβαρές είναι οι ροσβολές στους άξονες µε µερική ή ολική ξήρανση των σταφυλιών (Εικ.7). Σε νεαρούς βλαστούς, σ ανιότερα και σε ολύ έντονη ροσβολή, εµφανίζονται ε ιµήκεις καστανόµαυρες κηλίδες και αραµόρφωση µορφής S (Εικ.8). εν υ άρχουν γνωστές οικιλίες µε αξιόλογη ανθεκτικότητα στον ερονόσ ορο. Σελίδα 4

Εικ.7. Προσβολές στους κύριους άξονες και µερική ξήρανση σταφυλιών. Βιολογία και ε ιδηµιολογία ιαχειµάζει µε µορφή ωοσ ορίων στα εσµένα νεκρά φύλλα. Την άνοιξη και µε τις βροχές, τα ώριµα ωοσ όρια βλαστάνουν και ελευθερώνουν ζωοσ όρια ου αρουσία νερού, διεισδύουν µέσα α ό τα στόµατα και ροκαλούν τις ρώτες µολύνσεις ( ρωτογενείς), συνήθως σε χαµηλή ή έρ ουσα βλάστηση. Οι µολύνσεις αυτές δύσκολα γίνονται αντιλη τές. Ακολουθεί ε ώαση σε 4-12 ηµέρες (ανάλογα µε τη θερµοκρασία) και η εµφάνιση των κηλίδων ελαίου. Με υγρό καιρό εµφανίζονται εξανθήσεις µε κονίδια ου διασ είρονται µε τον άνεµο (όχι σε ολύ µεγάλες α οστάσεις ό ως ιστευόταν αλιότερα) και σε συνθήκες διύγρανσης βλαστάνουν και δίνουν νέες δευτερογενείς µολύνσεις και νέους κύκλους της ασθένειας. Για ε ιδηµίες συνήθως χρειάζονται 2-3 ρο αρασκευαστικοί κύκλοι (Α ρίλης-μάης). Βροχο τώσεις και δροσιές το διάστηµα αυτό έχουν καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη του αθογόνου. Ακολουθεί συνο τική εριγραφή ενός µοντέλου ρόβλεψης κι ανά τυξης της ασθένειας, σύµφωνο µε το Station de recherché Agroscope Changins Wadenswil ACW: -Ωρίµαση ωοσ ορίων Α ό την 1 η του έτους το καθηµερινό άθροισµα των θετικών τιµών ίσον µε 140 ηµεροβαθµούς (Μέση ηµερήσια θερµοκρασία ουδώς ανά τυξη 8 ο C). -Βλάστηση ωοσ ορίων Μετά την ηµεροµηνία ωρίµασης, η βλάστηση των ωοσ ορίων γίνεται σε κάθε συνολική βροχή εντός 48 ωρών άνω των 5χιλ µε µέση θερµοκρασία άνω των 8 ο C. -Εκτίναξη σ ορίων Μετά την βλάστηση των ωοσ ορίων εάν ακολουθήσει εντός 6 ωρών βροχή έντασης τουλάχιστον 3χιλ την ώρα. -Πρωτογενής µόλυνση φύλλων Γίνονται σε φύλλα µε ε ιφάνεια µεγαλύτερη των 6-8 τ.εκ. ( ερί ου 10εκ µήκος βλάστησης, στάδιο Ε). Ελάχιστος χρόνος µόλυνσης οι 50 ωροβαθµοί (άθροισµα των ωριαίων θερµοκρασιών στις συνεχόµενες ώρες διύγρανσης φύλλου). -Ε ώαση µόλυνσης Χρόνος ε ώασης ανάλογος της θερµοκρασίας µετά τη µόλυνση. Κάθε µέση ηµερήσια θερµοκρασία αντιστοιχεί σε ένα συντελεστή ό ως ο αρακάτω ίνακας. Καθηµερινή άθροιση των συντελεστών µετά τη µόλυνση και ολοκλήρωση ε ώασης - εµφάνιση κηλίδας «ελαίου» όταν το άθροισµα των συντελεστών ίσον µε 100. Θερµοκρασία οc 5-6 7-8 9-10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23-26 Συντελεστής 4 5 6 7 8 9 10 11 13 14 16 18 20 21 24 25 Σελίδα 5

-Εµφάνιση κονιδιοφόρων Εµφάνιση κονιδιοφόρων στην κάτω ε ιφάνεια όταν για 4 τουλάχιστον συνεχόµενες ώρες και µόνο στο σκοτάδι (νύχτα) το φύλλο είναι «βρεγµένο» ή η σχετική υγρασία µεγαλύτερη α ό 92% και η θερµοκρασία στις ίδιες ώρες µεγαλύτερη ή ίση των 12 ο C. -Μολυσµατικότητα κονιδίων Μεγαλύτερη ικανότητα βλάστησης των κονιδίων την ρώτη ηµέρα εµφάνιση τους. ιάρκεια ε ιβίωσης 2-6 ηµέρες (ανάλογα µε τη σχετική υγρασία). Καταστρέφονται εύκολα στο φως της ηµέρας και σε χαµηλή ατµοσφαιρική υγρασία. Παρατήρηση: Περιφερειακά των κηλίδων νέοι κονιδιοφόροι και κονίδια σχηµατίζονται κάθε φορά ου εκ ληρούνται οι ροϋ οθέσεις εµφάνισης τους. - ευτερογενείς µολύνσεις Κάθε φορά ου υ άρχουν, ενεργά κονίδια σε συνθήκες συνεχόµενης διύγρανσης και άθροισµα των µέσων ωριαίων θερµοκρασιών στη διάρκεια της συνεχόµενης διύγρανσης άνω του 50, ε ιτυγχάνονται νέες µολύνσεις. Αν το άθροισµα είναι α ό 50-100 η µόλυνση θεωρείται χαµηλή, α ό 100-200 µέτρια και άνω του 200 σοβαρή. Άλλη εκτίµηση νέων ρωτογενών µολύνσεων µετά την αρουσία των ρώτων κηλίδων δεν χρειάζεται. Στρατηγική και τρό οι αντιµετώ ισης Στην στρατηγική λαµβάνονται υ όψη τα εξής : - Οι µολύνσεις γίνονται κυρίως σε φύλλα και σταφύλια και µόνο αρουσία νερού. -Το αµ έλι ριν το στάδιο Ε ( ρώτα λειτουργικά στόµατα στο ξεδί λωτο φύλλο) δεν ροσβάλλεται. -Α ουσία βροχών δε γίνονται µολύνσεις. -Με βροχές µικρής διάρκειας συνδυασµένες µε χαµηλές θερµοκρασίες ου ακολουθεί γρήγορο στέγνωµα των ε ιφανειών (άνεµος ή ηλιοφάνεια) σ άνια γίνονται µολύνσεις και ιδιαίτερα ρωτογενείς. -Σε εστιακές θέσεις µε έντονες και συχνές δροσιές (διυγραµένο φύλλο) είναι ιθανή η ρωτογενής µόλυνση σε έρ ουσα βλάστηση ακόµα και µε α ουσία βροχών, φαινόµενο όµως ολύ το ικό και σ άνιο. -Μετά την εµφάνιση κηλίδων ελαίου στην εριοχή του αµ ελώνα δεν α αιτείται άλλη βροχή, καθώς και µόνο οι συνεχείς δροσιές µαζί µε τον άνεµο µ ορούν να εξα λώσουν την ασθένεια, ιδιαίτερα όταν σηµειώνονται µε ανεβασµένες θερµοκρασίες (Μάιος-Ιούνιος). -Οι κηλίδες εριφερειακά ενεργο οιούνται σε όλη τη βλαστική ερίοδο, κάθε φορά ου ε ικρατούν συνθήκες εµφάνισης κονιδιοφόρων. -Τα σταφύλια είναι ολύ ευαίσθητα ριν, κατά την άνθηση και λίγο µετά την γονιµο οίηση. -Η εκδηλωµένη ασθένεια δεν «θερα εύεται». Τα διεισδυτικά και διασυστηµατικά σκευάσµατα καταστέλλουν την εξέλιξη της ασθένειας. Συνε ώς, λαµβάνοντας υ όψη όλα τα αρα άνω συνιστώνται: -Ανελλι ής αρακολούθηση κατά την κρίσιµη ερίοδο των δελτίων καιρού και των δελτίων γεωργικών ροειδο οιήσεων ό ου υ άρχουν. -Σε ερί τωση ρόβλεψης βροχών και εφόσον το αµ έλι έχει φτάσει στο στάδιο Ε, να γίνεται ρολη τική ε έµβαση ριν τη βροχή. Οι ε εµβάσεις κατά των ρώτων µολύνσεων είναι υ οχρεωτικές σε εριοχές µε ιστορικό, σε ευαίσθητες οικιλίες και στη βιολογική καλλιέργεια. -Ακολουθεί ρολη τική ε έµβαση στο 80% του χρόνου ε ώασης α ό την ιθανή ρώτη µόλυνση (δηλ. λίγο ριν την αναµενόµενη εµφάνιση των κηλίδων ελαίου). Σελίδα 6

-Τακτικοί έλεγχοι θα ρέ ει να διενεργούνται στο αµ έλι για τυχόν εµφάνιση κηλίδων. -Αν µετά α ό την ιθανή ρώτη µόλυνση δεν δια ιστωθεί καµία κηλίδα στην εριοχή, η ε όµενη ε έµβαση µ ορεί να καθυστερήσει µέχρι την ε όµενη ροβλε όµενη βροχή. Σε ερί τωση ου µέχρι το στάδιο Η του µούρου δεν έχει αρατηρηθεί καµία µόλυνση, καλό είναι να γίνει µια ρολη τική ε έµβαση ριν την άνθηση. -Εφόσον όµως δια ιστωθεί έστω και µία κηλίδα στην εριοχή, τότε ξεκινούν τακτικές ε εµβάσεις και ε αναλαµβάνονται κάθε 8-10 ηµ. για τα µυκητοκτόνα ε αφής και κάθε 10-12 ηµ. για τα διεισδυτικά διασυστηµατικά. Τα σκευάσµατα ε αφής δρουν µόνο ρολη τικά και µόνο ε ί των ε ιφανειών ου κάλυψαν κατά την εφαρµογή τους. εν διεισδύουν και συνήθως ξε λένονται µετά α ό 20χιλ βροχής. Τα διεισδυτικά είναι ρολη τικά και κατασταλτικά, εισέρχονται στο φυτό, και δρουν το ικά στις ε ιφάνειες ου κάλυψαν κατά την εφαρµογή τους. Τα διασυστηµατικά ε ι λέον α ό τα διεισδυτικά µετακινούνται και ρος τη νέα βλάστηση ου εµφανίζεται µετά την εφαρµογή. -Την ερίοδο της µεγάλης αύξησης της βλάστησης και κατά τη διάρκεια της άνθησης ου το αµ έλι είναι ολύ ευαίσθητο δεν ρέ ει να υ άρχουν κενά ροστασίας και στην ερί τωση ου υ άρχει ίεση ροσβολών να µειώνονται τα αρα άνω µεσοδιαστήµατα εφαρµογών κατά 2-3 ηµ. -Αν για ο οιοδή οτε λόγο η ε έµβαση γίνει µετά την αναµενόµενη µόλυνση, εφαρµόζονται διεισδυτικά ή διασυστηµατικά σκευάσµατα και το αργότερο µέσα σε 1-3 ηµέρες α ό την µόλυνση. - ιεισδυτικά διασυστηµατικά σκευάσµατα να ροτιµούνται και στην ερί τωση ου κατά τη λήξη ροστασίας του αµ ελιού α ό ροηγούµενη ε έµβαση ανανέωση ροστασίας αναµένεται ισχυρή µόλυνση βάσει ροβλέψεων των καιρικών συνθηκών. -Εξυ ακούεται ότι οι ε εµβάσεις είναι α οτελεσµατικές όταν γίνεται καλή διαβροχή των ε ιφανειών, µε χαµηλές ταχύτητες, και α ό τις δύο λευρές της κάθε γραµµής και σε αµ έλια κατάλληλα κλαδεµένα και ξεφυλλισµένα χωρίς «κρυµµένα» σταφύλια. - Μετά το στάδιο του µικρού µ ιζελιού (στάδιο Κ) οι ε εµβάσεις συνήθως αραιώνουν ανάλογα µε τις καιρικές συνθήκες ή σταµατούν εντελώς το καλοκαίρι ου σ άνια ευνοούνται µολύνσεις και είναι κυρίως στη νέα βλάστηση (φύλλωµα). -Σε χρονιές µε έντονη αρουσία της ασθένειας, 1-2 ε εµβάσεις µε χαλκό το φθινό ωρο µε τις ρώτες βροχές µειώνουν τις φθινο ωρινές εισβολές και τα µολύσµατα της ε όµενης χρονιάς. Για την διαχείριση της ανθεκτικότητας του ερονοσ όρου, τα σκευάσµατα θα ρέ ει να εναλλάσσονται µε αυτά άλλων οµάδων µε βάση την οµαδο οίηση ου φαίνεται στον αρακάτω ίνακα σύµφωνη µε τον F.R.A.C. (FUNGICIDE RESISTANCE ACTION COMMITTEE). Οι λίστες των εγκεκριµένων δραστικών και σκευασµάτων του αµ ελιού ανανεώνονται και υ άρχουν στο διαδίκτυο στις ιστοσελίδες του Υ ουργείου Αγροτικής Ανά τυξης & Τροφίµων (www.minagric.gr) και του Αγρότυ ου ΑΕ. (www.agrotypos.gr) Είναι σαφές ότι όλοι οι αρα άνω συνδυασµοί εµφάνισης, εξέλιξης και αντιµετώ ισης της ασθένειας µ ορούν να εφαρµόζονται µόνο α ό οργανωµένα συστήµατα γεωργικών ροειδο οιήσεων ου διαθέτουν τα µέσα και τη γνώση. Στις γεωργικές ροειδο οιήσεις του ΠΚΠΦ&ΠΕ Ηρακλείου Κρήτης κατά τη βλαστική ερίοδο γίνεται καθηµερινή αρακολούθηση και αξιολόγηση, -των µετεωρολογικών δεδοµένων α ό 14 αυτόµατους τηλεµετρικούς σταθµούς, -των καιρικών ροβλέψεων, -της εξέλιξης της καλλιέργειας και της ασθένειας µε συνεχείς αρατηρήσεις υ αίθρου και εργαστηρίου, Σελίδα 7

µε τελικό σκο ό την έγκυρη και άµεση ενηµέρωση των αµ ελουργών. Την ερσινή ερίοδο µε την ε ιδηµία ερονοσ όρου (Γράφηµα 1), η υ ηρεσία ενηµέρωνε ανελλι ώς α ό νωρίς τους αραγωγούς για την εξέλιξη της ασθένειας και συνέβαλλε σηµαντικά για την ορθή αντιµετώ ιση της. Σε µια ροσ άθεια αναβάθµισης των υ ηρεσιών τους, η χρήση άµεσης α οστολής µηνυµάτων σε κινητά των ε ειγόντων καταστάσεων φυτο ροστασίας, η ενσωµάτωση, αξιολόγηση και χρησιµο οίηση µοντέλων ρόβλεψης ασθενειών αράλληλα µε αυτόµατη συλλογή µετεωρολογικών δεδοµένων και α ό άλλους ήδη υ άρχοντες τηλεµετρικούς σταθµούς υ ηρεσιών του ηµοσίου και µη, είναι µερικές α ό τις ενέργειες ου στοχεύουν οι γεωργικές ροειδο οιήσεις. Το εγχείρηµα δεν ε ιβαρύνει ιδιαίτερα τον ροϋ ολογισµό της υ ηρεσίας, αλλά ροϋ οθέτει στήριξη και οργάνωση της ηµόσιας ιοίκησης. Πίνακας Οµαδο οίησης Εγκεκριµένων ραστικών ερονοσ όρου. Azoxystrobin, Famoxadone, Fenamidone, Pyraclostrobin Benalaxyl, Benalaxyl-M, Metalaxyl, Metalaxyl-m Cymoxanil Benthiavalicarb-isopropyl, Dimethomorph, Iprovalicarb, Mandipropamid Fosetyl aluminium Zoxamide, Fluopicolide Calcium copper sulfate, Copper hydroxide, Copper oxychloride, Copper sulfate, tri-basic, Dithianon, Folpet, Mancozeb, Maneb, Metiram, Propineb. Όλα τα σκευάσµατα της οµάδας αυτής είναι ε αφής, αρουσιάζουν τον µικρότερο κίνδυνο ανθεκτικότητας και µ ορούν να εναλλάσσονται µεταξύ τους και µε τις άλλες οµάδες για την διαχείριση της ανθεκτικότητας. Οµάδα 1η 2η 3η 4η 5η 6η 7η Σελίδα 8

ΩΙ ΙΟ ΤΟΥ ΑΜΠΕΛΙΟΥ Παθογόνο αίτιο: Erysiphe necator Είναι ε ιφυτικό, ζει άνω στην ε ιφάνεια των ιστών και ροσβάλλει όλα τα τρυφερά όργανα του φυτού (φύλλα, βλαστούς, σταφύλια). Συµ τωµατολογία και ζηµιές Στα φύλλα αρατηρούνται χλωρωτικές κηλίδες ου µοιάζουν µε τις ροσβολές ερονόσ ορου. (Εικ.9) Οι εξανθήσεις είναι υ όλευκες ή ελαφρά γκρίζες, συχνότερα στην κάτω αλλά και στην άνω ε ιφάνεια (Εικ.10). Αργότερα αρουσιάζεται κυµατοειδής αραµόρφωση και συστροφή τους ρος τα άνω. Προσβάλλονται κυρίως τα νεαρά φύλλα, σ ανιότερα τα ώριµα. Εικ.9. Κηλίδες ωιδίου σε φύλλο. Είναι λιγότερο έντονες α ό τον ερονόσ ορο. Εικ.10. Οι κηλίδες του ωιδίου δίνουν υ ό συνθήκες εξανθήσεις στην άνω ε ιφάνεια των φύλλων (στον ερονόσ ορο µόνο κάτω). Στους βλαστούς εµφανίζονται αρόµοιες κηλίδες και εξανθήσεις, ου σταδιακά αυξάνονται και αίρνουν µόνιµο ερυθροκαστανό µεταχρωµατισµό, ολύ έντονο και µετά την ξυλο οίηση της κληµατίδας (Εικ.11). Εικ.11. Ερυθροκαστανός µεταχρωµατισµός της κληµατίδας. Εικ.12. Προσβολές σταφυλιών. Σελίδα 9

Στα σταφύλια εντο ίζονται οι σοβαρότερες ζηµιές και ροσβάλλει όλα τα µέρη εµφανίζοντας αρόµοιες εξανθήσεις (Εικ.12). Τα άνθη και οι νεαρές ράγες είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα. Προσβολές ριν ή κατά την άνθηση, στη γονιµο οίηση και στις νεαρές ράγες ροκαλούν ξήρανση και τώση(εικ.13). Προσβολές σε µεγαλύτερες ράγες (άνω των 2 χιλ) ε ιτρέ ουν την ανά τυξη τους, µεγαλώνοντας όµως σχίζονται συχνά µέχρι τα σ έρµατα (Εικ.14.) Οι σχισµένες ράγες µε ξηρό καιρό αφυδατώνονται και µε υγρό σα ίζουν µε την ανά τυξη δευτερογενών ροσβολών (βοτρύτης, µικροοργανισµούς ου ροκαλούν την όξινη σήψη). Οι ράγες ρακτικά ροσβάλλονται µέχρι η εριεκτικότητα τους σε σάκχαρα να φτάσει στο 8%, ερίοδος ου αντιστοιχεί κοντά στο γυάλισµα. Εικ.13. Προσβολή ριν την άνθηση (µούρο). Τα ροβεβληµένα µέρη της ταξιανθίας καλύ τονται α ό γκριζόλευκες εξανθήσεις. Εικ.14. Σχίσιµο ραγών α ό ωίδιο. Με υγρό καιρό ακολουθούν δευτερογενείς ροσβολές α ό βοτρύτη ή µικροοργανισµούς ου ροκαλούν την όξινη σήψη. Οι άξονες και οι µίσχοι του σταφυλιού ροσβάλλονται όλη την βλαστική ερίοδο. Οι όψιµες ροσβολές τους, ζηµιώνουν τα σταφύλια ου ροορίζονται για ε ιτρα έζια χρήση. Πιο ευαίσθητες οι λευκές οικιλίες βιλάνα, σουλτανίνα, ραζακί, αθήρι, βιδιανό, λυτό, µοσχάτο, µαλαγουζιά, ροµ όλα, chardonnay, sauvignon blanc και οι ερυθρές αγιωργίτικο, ξινόµαυρο, cabernet sauvignon, merlot. Βιολογία και ε ιδηµιολογία Οι ρώτες µολύνσεις γίνονται µε µυκήλιο ου διαχειµάζει σε κοιµώµενους οφθαλµούς ή µε κλειστοθήκια. Στην Κρήτη οι ρωτογενείς µολύνσεις γίνονται α ό µυκήλιο. Τα ρώτα συµ τώµατα εµφανίζονται στα στάδια E-F (µήκος βλάστησης 5-10 εκ) αλλά είναι ιο εύκολα αντιλη τά όταν το µήκος της γειτονικής υγιούς βλάστησης φτάνει στα 30εκ. Οι βλαστοί ου εκ τύσσονται α ό τους ροσβεβληµένους οφθαλµούς είναι ασθενικοί, και καλύ τονται α ό λευκό µυκήλιο (σηµαιοφόροι βλαστοί) (Εικ15). Τα κονίδια ου σχηµατίζονται ε ί του µυκηλίου µεταφέρονται µε τον άνεµο αλλά όχι σε µεγάλες α οστάσεις (40-100µ) και ροκαλούν τις δευτερογενείς µολύνσεις. Η ασθένεια ολλα λασιάζεται µε διαδοχικές γενιές σε όλη τη βλαστική ερίοδο. Θερµός και υγρός καιρός ευνοούν τη σ οριο οίηση και τη βλάστηση των κονιδίων (νέες µολύνσεις). Η ατµοσφαιρική υγρασία δεν είναι όµως εριοριστικός αράγοντας Σελίδα 10

γιατί οσοστό κονιδίων βλαστάνει ακόµα και στην χαµηλή υγρασία 20-25%. Η βλάστηση των κονιδίων γίνεται σε θερµοκρασίες 6-32 ο C, οι ιδανικές είναι 20-27 ο C και η άριστη στους 25 ο C µε το συντοµότερο κύκλο της ασθένειας σε 5-6ηµ. Εικ.15. Σηµαιοφόροι βλαστοί. Προέρχονται α ό µυκήλιο ου διαχείµασε στους οφθαλµούς και α οτελούν την κυριότερη ηγή ρωτογενών µολυσµάτων. Στρατηγική και τρό οι αντιµετώ ισης -Τα µολύσµατα δεν µεταφέρονται σε µεγάλες α οστάσεις µε τον αέρα. -Η κύρια ηγή ρωτογενών µολυσµάτων είναι οι «σηµαιοφόροι βλαστοί». -Το αθογόνο µ ορεί να ραγµατο οιήσει ολλές γενιές στη βλαστική ερίοδο. -Τα σταφύλια είναι ολύ ευαίσθητα α ό την άνθηση µέχρι το γυάλισµα. Λαµβάνοντας υ όψη τα αρα άνω: - Σε εριοχές ου η ασθένεια ενδηµεί (νότια Ελλάδα και νησιά) και σε ευαίσθητες οικιλίες οι ψεκασµοί ξεκινούν νωρίς, α ό τα ρώτα φύλλα (στάδιο Ε, µήκος βλάστησης 5-10εκ), ώστε να αντιµετω ιστούν οι σηµαιοφόροι βλαστοί ριν να αράγουν σ όρια. -Σε εριοχές ή οικιλίες ου δεν είναι ευνοϊκές για το ωίδιο, αρκούν 3-4 ε εµβάσεις στα ευαίσθητα στάδια (µούρο-άνθηση-καρ όδεση-νεαρές ανα τυσσόµενες ράγες ). -Σε σταφύλια ου ροορίζονται για ε ιτρα έζια χρήση, οι ψεκασµοί συνεχίζονται και µετά το γυάλισµα για την ροστασία των αξόνων και των µίσχων των σταφυλιών. Μεγάλος είναι ο αριθµός των δραστικών ουσιών αντιµετώ ισης του ωιδίου, µε ρολη τική αλλά και θερα ευτική δράση. Σελίδα 11

Πιο συνηθισµένη το θείο ως βρέξιµο και ως σκόνη ε ί ασης. Η α οτελεσµατικότητα όµως του θείου είναι ανάλογη των καιρικών συνθηκών. Εµφανίζει άριστη δράση στους 25-30 ο C. Μειώνεται η α οτελεσµατικότητα του σε θερµοκρασίες κάτω των 18 ο C ή σε υψηλή σχετική υγρασία, ενώ σε θερµοκρασίες άνω των 30 ο C µ ορεί να ροκαλέσει τοξικότητα. Το βρέξιµο θείο εφαρµόζεται µόνο ρολη τικά, ενώ το θείο ε ί ασης και θερα ευτικά. Σύµφωνα µάλιστα µε ροτεινόµενο ρόγραµµα αντιµετώ ισης στην Ελβετία σε ερί τωση εµφάνισης συµ τωµάτων ο έλεγχος της ασθένειας γίνεται µε το θείο ε ί ασης. Οι εφαρµογές είναι α οτελεσµατικές όταν γίνονται σε µέρες µε ηλιοφάνεια, µε ζεστό και ξηρό καιρό και ε αναλαµβάνονται µετά α ό βροχές. Στα ευαίσθητα στάδια οι ε εµβάσεις συµ ληρώνονται µε διασυστηµατικά ή διελασµατικά σκευάσµατα. Στην Κρήτη, η ε έµβαση στην άνθηση συνήθως γίνεται µε θείο. Ακολουθεί ίνακας µε οµαδο οίηση των δραστικών ουσιών για την διαχείριση της ανθεκτικότητας. Είναι υ οχρεωτική η εναλλαγή των οµάδων δραστικών. Εγκεκριµένες ραστικές Cyproconazole, Difenoconazole, Fenbuconazole,Myclobutanil, Penconazole, Tebuconazole, Tetraconazole, Triadimenol Azoxystrobin, Kresoxim-methyl, Pyraclostrobin, Trifloxystrobin Bupirimate Quinoxyfen, proquinazid Ampelomyces quisqualis, Cyflufenamid, Meptyldinocap, Metrafenone, Potassium hydrogen carbonate, Spiroxamine, Sulphur. Όλα τα σκευάσµατα της οµάδας αυτής µ ορούν να εναλλάσσονται µεταξύ τους και µε τις άλλες οµάδες για την διαχείριση της ανθεκτικότητας. Οµάδα 1η 2η 3η 4η 5η Σελίδα 12

Παθογόνο αίτιο: Botrytis cinerea ΒΟΤΡΥΤΗΣ Προσβάλλει όλα σχεδόν τα καλλιεργούµενα φυτά. Στο αµ έλι ροσβάλλει όλα τα υ έργεια ράσινα µέρη. Οι σοβαρότερες ζηµιές γίνονται στα σταφύλια και ξεκινούν λίγο ριν µέχρι και µετά την ωρίµαση. Συµ τωµατολογία και ζηµιές Στα φύλλα, σε βροχερή άνοιξη, εµφανίζονται µεγάλες νεκρωτικές καστανές κηλίδες. Στην τρυφερή κορυφή νεαρών βλαστών σε αρόµοιες συνθήκες ροκαλεί καστανές κηλίδες και νέκρωση τους. Στις ταξιανθίες,µε υψηλή υγρασία, είναι ιθανή η εµφάνιση µερικής ή και ολικής ξήρανσης στην ανθοφορία (λίγο ριν, στη διάρκεια της και λίγο µετά). Παρατήρηση: Οι ζηµιές α ό τις ανοιξιάτικες µολύνσεις, στις συνθήκες της χώρας µας, σ άνια είναι σοβαρές. Όµως ο µύκητας µετά τις ανοιξιάτικες µολύνσεις των ανθέων αραµένει σε λανθάνουσα κατάσταση στις νεαρές ράγες µέχρι το γυάλισµα. Α ό την έναρξη του γυαλίσµατος και µετά µ ορεί να ροσβάλλει τις ράγες α ευθείας α ό την ε ιδερµίδα ή έµµεσα α ό τις ληγές. Στα σταφύλια γίνονται οι σηµαντικότερες ζηµιές. Κατά την ωρίµαση, στην ε ιφάνεια µερικών ραγών εµφανίζεται καστανή κηλίδα ου σταδιακά ε εκτείνεται σε έκταση και βάθος. Η ε ιδερµίδα α οκολλάται εύκολα και ακολούθως γίνεται µαλακή και υδαρής σήψη. Με υγρό καιρό οι ράγες καλύ τονται α ό γκρίζες (τεφρές) εξανθήσεις (Εικ.16), ενώ µε ξηρό συρρικνώνονται και έφτουν. Οι ροσβεβληµένες ράγες στις λευκές οικιλίες αίρνουν καστανό µεταχρωµατισµό ενώ στις κόκκινες ερυθρω ό. Με υγρό καιρό η ασθένεια εξα λώνεται ταχύτατα στις γειτονικές ράγες και καταστρέφει µέρος των σταφυλιών ή ολόκληρα τα σταφύλια ή και όλη την αραγωγή. Εικ.16. Προσβολή ραγών α ό βοτρύτη µε χαρακτηριστική τεφρή εξάνθιση. Σελίδα 13

Βιολογία και ε ιδηµιολογία Ο µύκητας διαχειµάζει σα ροφυτικά µε σκληρώτια σε νεκρούς φυτικούς ιστούς και µε µυκήλιο στο φλοιό ή σε κοιµώµενους οφθαλµούς. Οι ρώτες µολύνσεις της άνοιξης στη νεαρή βλάστηση γίνονται µε κονίδια ή µυκήλιο ου αράγονται α ό τη βλάστηση των σκληρωτίων. Με υγρασία αράγονται νέα κονίδια ου µε αέρα και βροχή εξα λώνονται στον αµ ελώνα. Μεγάλο είναι το εύρος των θερµοκρασιών ανά τυξης του (1-30 ο C), µε άριστη τους 18 ο C, και η θερµοκρασία δεν α οτελεί εριοριστικό αράγοντα. Α αιτούνται όµως συνθήκες κορεσµού ατµοσφαιρικής υγρασίας (συχνές βροχές, οµίχλη, συχνές δροσιές, κακός αερισµός). Η έναρξη των µολύνσεων γίνεται συνήθως µέσω ληγών α ό µηχανικά αίτια ( υκνές ράγες, χαλάζι, άνεµος ) ή α ό ροσβολές ευδεµίδας, ωιδίου, ουλιών κλ. Πιο ευαίσθητες λευκές οικιλίες οι βιλάνα, σουλτανίνα, ραζακί, αθήρι, θραψαθήρι, βιδιανό, µοσχάτο, µαλαγουζιά, ροµ όλα, λυτό, ντεµ ίνα, chardonnay, sauvignon blanc και ερυθρές οι ξινόµαυρο, µανδηλάρι, κοτσυφάλι, cabernet franc, syrah, merlot. Στρατηγική και τρό οι αντιµετώ ισης Η ασθένεια ευνοείται σε συνθήκες ψηλής υγρασίας, κυρίως τους φθινο ωρινούς µήνες, κοντά στην ωρίµαση των σταφυλιών και σε ράγες µε ληγές. Συνε ώς εφαρµόζονται µέτρα καλού αερισµού και ραγών χωρίς ληγές ό ως: -Εξασφάλιση καλού αερισµού στην εγκατάσταση του αµ ελώνα (φύτευση ρος τη φορά του ανέµου, κατάλληλη υκνότητα φυτών). -Ε ιλογή οικιλιών στις υγρές εριοχές ου δεν κάνουν υκνόρραγα σταφύλια. -Κατάλληλο κλάδεµα και καλό ξεφύλλισµα στη ζώνη των σταφυλιών ώστε να ε ιτρέ ει τον καλό αερισµό αλλά και την διαβροχή τους α ό το ψεκαστικό υγρό. -Αντιµετώ ιση του ωιδίου και της ευδεµίδας ώστε να α οτρέ ονται οι ληγές στις ράγες. -Ισορρο ηµένη αζωτούχα λί ανση (η ερίσσεια ευνοεί σχηµατισµό τρυφερών ευ αθών ε ιφανειών). Η χηµική αντιµετώ ιση είναι ρολη τική. Σε ολύ ευνοϊκές συνθήκες ή σε ευαίσθητες οικιλίες ροτείνονται ρώτος ψεκασµός στο τέλος της άνθησης (στο 80% της τώσης των ετάλων), δεύτερος στο κλείσιµο των σταφυλιών (στάδιο L) και τρίτος στο γυάλισµα (στάδιο Μ). Οι δραστικές ου χρησιµο οιούνται κατά του βοτρύτη είναι Iprodione, Boscalid, Fenhexamid ( τα Pyrimethanil, Mepanipyrim και Cyprodinil ου ανήκουν στην ίδια οµάδα ) Fludioxonil, Folpet, Fluazinam, potassium hydrogen carbonate και Thiram, Thiophanate methyl µόνο για οινο οιήσιµα. Ε ειδή τα κονίδια και οι µυκηλιακές υφές είναι ετεροκαρυωτικά και ολυ ύρηνα αρέχουν στο µύκητα την ιδιότητα της ευρείας γενετικής µεταβλητότητας και του ε ιτρέ ουν την εύκολη ανά τυξη ανθεκτικότητας στα φυτο ροστατευτικά ροϊόντα. Είναι υ οχρεωτική η εναλλαγή δραστικών ανάλογα του τρό ου δράσης τους και σε καµία ερί τωση δεν γίνονται ερισσότερες εφαρµογές ανά καλλιεργητική ερίοδο α ό την αναγραφόµενη στην ετικέτα. Σελίδα 14

Παθογόνο αίτιο: Phomopsis viticola. ΦΟΜΟΨΗ Προσβάλλει φύλλα, ετήσιους ράσινους βλαστούς, έλικες, σταφύλια µε σοβαρότερες τις ζηµιές ου γίνονται στους ετήσιους ράσινους βλαστούς. Συµ τωµατολογία και ζηµιές Στα κατώτερα φύλλα, στη βάση του ελάσµατος και συνήθως άνω σε νεύρα, σχηµατίζονται µικρές γωνιώδεις κηλίδες µε χλωρωτικό εριθώριο, αρχικά ανοιχτο ράσινες και αργότερα καστανόµαυρες. Στους ετήσιους ράσινους βλαστούς και στα ρώτα µεσογονάτια διαστήµατα αρατηρούνται νεκρωτικές κηλίδες, ε ιµήκεις ή στρογγυλές, καστανόµαυρες, ελαφρά υ ερυψωµένες στην αρχή και ε ί εδες ή βυθισµένες αργότερα (Εικ.17). Σταδιακά εξελίσσονται σε ε ιµήκεις σχισµές, συχνά συνενώνονται και σε έντονες ροσβολές εριβάλλουν και νεκρώνουν το βλαστό. Οι ροσβεβληµένοι βλαστοί τη χειµερινή ερίοδο αίρνουν χρώµα λευκό ή ανοιχτό γκρίζο µε ολλά µικρά µαύρα στίγµατα ( υκνίδια) (Εικ.18). Την άνοιξη οι οφθαλµοί δεν ανοίγουν ή ανοίγουν και δίνουν ασθενική βλάστηση ου ξεραίνεται γρήγορα. Σε µακροχρόνιες και έντονες ροσβολές είναι σοβαρές οι α ώλειες σε ξύλο. Εικ.17. Προσβολή α ό φόµοψη στα ρώτα µεσογονάτια της ετήσιας κληµατίδας. Εικ.18. Οι ροσβεβληµένες κληµατίδες το χειµώνα έχουν µια «γκριζόλευκη» όψη και φέρουν άνω τα υκνίδια. Στο µίσχο των φύλλων και στους άξονες του σταφυλιού ροκαλεί αρόµοιες ε ιµήκεις και νεκρωτικές κηλίδες µε σχισµές. Στις ράγες σ άνια σηµειώνονται ροσβολές. Πιο ευαίσθητες οικιλίες οι cardinal, σουλτανίνα, ραζακί και cabernet sauvignon. Α ό τις γνωστές οικιλίες αξιόλογη ανθεκτικότητα εµφανίζει η pinot menieur. Σελίδα 15

Βιολογία και ε ιδηµιολογία ιαχειµάζει µε τη µορφή µυκηλίου και µε τα υκνίδια. Τα υκνίδια, µε την έναρξη της βλάστησης, αφού διυγρανθούν (βροχές, δροσιές, κορεσµένη ατµοσφαιρική υγρασία) ελευθερώνουν µυξοσ όρια ου διασ είρονται το ικά, εντελώς µηχανικά, µε τις σταγόνες της βροχής. Τα µυξοσ όρια µ ορούν να ροσβάλλουν µόνο την ακραία τρυφερή βλάστηση. Α αραίτητη ροϋ όθεση είναι οι «βρεγµένες» φυτικές ε ιφάνειες. Το εύρος της βλάστησης των σ ορίων είναι α ό 1-37 ο C, µε άριστη τους 23 ο C ου βλαστάνουν σε µερικές ώρες. Ωστόσο, δροσερός (5-7 ο C) και βροχερός καιρός στην έκ τυξη της βλάστησης (στάδια C-D) είναι ολύ ευνοϊκός για µολύνσεις λόγω της καθυστέρησης ανά τυξης της βλάστησης και κατ ε έκταση της αργής α οµάκρυνσης της ακραίας τρυφερής βλάστησης α ό τα µολύσµατα ( υκνίδια). Βλάστηση ου είναι µεγαλύτερη των 10εκ (α ό στάδια E-F) σ άνια ροσβάλλεται. Τα ρώτα συµ τώµατα εµφανίζονται 21-30 ηµ. µετά τη µόλυνση. Η µεταφορά των µολυσµάτων ενδέχεται να γίνεται και µε τα εργαλεία κλαδέµατος, σύµφωνα µε κά οιες έρευνες. Η µετάδοση της ασθένειας σε αµόλυντες εριοχές γίνεται µε το ολλα λασιαστικό υλικό (µοσχεύµατα, εµβόλια, φυτωριακό υλικό). Στρατηγική και τρό οι αντιµετώ ισης - Προσβάλλεται µόνο η ακραία τρυφερή βλάστηση, κυρίως στην έναρξη της βλάστησης ( στάδια C-D και µέχρι το Ε). Βλάστηση µεγαλύτερη των 10εκ (α ό στάδια E-F) σ άνια ροσβάλλεται. -Οι µολύνσεις εντός του αµ ελώνα γίνονται µόνο µε βροχές και µόνο αρουσία µολυσµάτων ( υκνίδια). Τα µολύσµατα δεν µεταφέρονται µε τον αέρα α ό άλλον αµ ελώνα. -Η αρχική εγκατάσταση της ασθένειας στον αµ ελώνα γίνεται µε το ολλα λασιαστικό υλικό ή µε τα εργαλεία κλαδέµατος. Συνε ώς, θα ρέ ει να εφαρµόζονται τα αρακάτω µέτρα: -Εγκατάσταση του αµ ελώνα µε υγιές ολλα λασιαστικό υλικό (µοσχεύµατα, εµβόλια, φυτωριακό υλικό) α ό αµ ελώνες ή φυτώρια λήρως α αλλαγµένα α ό την ασθένεια. -Στα χειµερινά κλαδέµατα αφαίρεση και κάψιµο των ύ ο των κληµατίδων (λευκές και κούφιες) και στο χλωρό καλοκαιρινό κλάδεµα των ροσβεβληµένων ετήσιων ράσινων κληµατίδων. -Προλη τική α ολύµανση των εργαλείων κλαδέµατος σε διάλυµα φορµόλης 2% µε νερό ή σε οινό νευµα του εµ ορίου. Η χηµική αντιµετώ ιση είναι ρολη τική και εστιάζει στην ροστασία της νέας βλάστησης. εν υ άρχουν θερα ευτικά σκευάσµατα. Χρησιµο οιούνται εγκεκριµένα σκευάσµατα ου εριέχουν τις δραστικές dithianon, maneb, mancozeb, folpet. -Στο ευαίσθητο στάδιο D και αρουσία της ασθένειας (λευκές και κούφιες κληµατίδες µε ολλά µικρά µαύρα υκνίδια) συνιστώνται ένας ψεκασµός όταν το 30-40% των µατιών φτάσει στο στάδιο D, ακολουθούµενος α ό έναν ακόµη 5-10 ηµέρες αργότερα όταν και τα υ όλοι α µάτια φτάσουν στο ίδιο στάδιο. Οι ψεκασµοί να ροηγούνται των βροχών, για αυτό ρέ ει να αρακολουθούνται τα δελτία καιρού την ερίοδο αυτή. Σελίδα 16

Παθογόνο αίτιο: Eutypa lata Ασθένεια του ξύλου µε ευρύ φάσµα ξενιστών. ΕΥΤΥΠΙΩΣΗ Συµ τωµατολογία και ζηµιές Τα ρώτα συµ τώµατα εµφανίζονται νωρίς µε την έναρξη της βλάστησης και σε ρέµνα ηλικίας µεγαλύτερης των 5-6 ετών. Στους ροσβεβληµένους βραχίονες οι εκ τυσσόµενοι βλαστοί είναι ασθενικοί µε µικρά µεσογονάτια διαστήµατα και µικρά, χλωρωτικά, αραµορφωµένα φύλλα (Εικ.19). Τα συµ τώµατα είναι ευδιάκριτα µέχρι το µήκος της υγιούς γειτονικής βλάστησης να φτάσει στα 30-60εκ. Αργότερα, οι εκ τυσσόµενοι βλαστοί α ό γειτονικούς κοιµώµενους οφθαλµούς, καλύ τουν την ασθενική βλάστηση δίνοντας την εσφαλµένη εντύ ωση ότι τα ρέµνα είναι υγιή. Σχίζοντας έναν ασθενή βραχίονα ή κορµό δια ιστώνουµε καστανό µεταχρωµατισµό του ξύλου ου άντα αρχίζει α ό τοµή κλαδέµατος. Ο µεταχρωµατισµός είναι ορατός σε εγκάρσια και κατά µήκος τοµή µετά α ό αφαίρεση του φλοιού. Σε εγκάρσια τοµή αρατηρείται νέκρωση αρχικά σχήµατος V και σταδιακά ε εκτείνεται (Εικ.20). Σε κατά µήκος τοµή είναι ορατή η µονό λευρη ανά τυξη του έλκους αρχικά ρος τον βραχίονα και µακροχρόνια ρος τον κορµό. Η δηµιουργία ελκών στους βραχίονες και στον κορµό, γύρω α ό αλιές τοµές κλαδέµατος, είναι χαρακτηριστικό σύµ τωµα της ασθένειας. Εικ.19. Οι βλαστοί ου εκ τύσσονται α ό ροσβεβληµένο βραχίονα είναι καχεκτικοί. Εικ.20. Η ροσβολή ξεκινά α ό το ξύλο και συνεχίζει ρος το φλοιό έχοντας συνήθως όψη τριγώνου (σχήµα V). Πιο ευαίσθητες οικιλίες οι σουλτανίνα, ασύρτικο, ραζακί, chardonnay, cabernet sauvignon, ξινόµαυρο, syrah ενώ ιο ανθεκτικές οι merlot, µοσχάτο Αµβούργου. Βιολογία και ε ιδηµιολογία Οι ροσβολές γίνονται µόνο α ό τις τοµές του κλαδέµατος ή σοβαρές ληγές του ξύλου, σε ρέµνα ηλικίας µεγαλύτερης των 3 ετών. Σ άνια ροσβάλλονται οι ετήσιοι βλαστοί στο αµ έλι. Το αθογόνο εγκαθίσταται αρχικά στο ξύλο και σταδιακά εξα λώνεται ρος το φλοιό. Η εξέλιξη είναι ολύ αργή και τα ρώτα συµ τώµατα εµφανίζονται 3-10 χρόνια µετά τη µόλυνση. Σχηµατίζει εριθήκια στα νεκρά µέρη 2-3 χρόνια µετά την ξήρανση τους. Για να σχηµατιστούν εριθήκια και να ελευθερωθούν ασκοσ όρια α αιτείται µέση ετήσια βροχό τωση µεγαλύτερη α ό 420χιλ. Αµ έλια σε εριοχές µε µέση ετήσια βροχό τωση µικρότερη α ό 250χιλ ρακτικά Σελίδα 17

δεν ροσβάλλονται. Τα µολύσµατα υ άρχουν σε αφθονία τέλος του χειµώνα αρχές της άνοιξης. Σύµφωνα µε Γάλλους ερευνητές α ό 1τ.εκ. ξερού ξύλου µε καρ οφορίες, ελευθερώνονται µετά α ό βροχή 1 δις ασκοσ όρια σε ένα 24ωρο. Η µεταφορά ασκοσ ορίων γίνεται µε αέρα σε µεγάλες α οστάσεις και στην άριστη θερµοκρασία των 20 25 ο C τα ασκοσ όρια βλαστάνουν µέσα σε 11-12 ώρες. Στρατηγική και τρό οι αντιµετώ ισης -Στο αµ έλι η ασθένεια ροσβάλλει ξύλο ηλικίας άνω των 2-3 ετών και η εξέλιξη είναι βραδεία. -Εισέρχεται µόνο α ό το κέντρο του ξύλου (τοµές κλαδέµατος). -Οι τοµές κλαδέµατος είναι λιγότερο ευαίσθητες κοντά στην έκ τυξη των µατιών την άνοιξη διότι µε την άνοδο των θερµοκρασιών της ε οχής οι ληγές ε ουλώνονται γρηγορότερα και µε την εκροή υγρού στην τοµή (δακρύρροια) εµ οδίζεται η εγκατάσταση του αθογόνου. - εν υ άρχουν σκευάσµατα αντιµετώ ισης. Συνε ώς, εφαρµόζονται τα αρακάτω ρολη τικά καλλιεργητικά µέτρα: Α οφυγή του κλαδέµατος µε υγρό καιρό µε καταλληλότερη ε οχή κλαδέµατος αργά (αρχές άνοιξης), ιδιαίτερα για τις ευαίσθητες οικιλίες. Α οφυγή ολλών και µεγάλων τοµών, τοµών κοντά στον κορµό ή στη διακλάδωση των βραχιόνων και βαθιών τοµών ακριβώς στη βάση των βλαστών ή των βραχιόνων. ιαµόρφωση των ρέµνων µε δι λό κορµό, ιδιαίτερα στις εριοχές ου ενδηµεί και σε ευαίσθητες οικιλίες. Σε ερί τωση ροσβολής του ενός, µε κατάλληλο κλάδεµα, ο άλλος φέρει το σύνολο της αραγωγής µέχρι την εξυγίανση και α οκατάσταση του ρώτου. Άµεσο κάψιµο των υ ολειµµάτων κλαδέµατος και ιδιαίτερα των ξύλων ηλικίας άνω των 2-3 ετών. Σε ερί τωση εµφάνισης ροσβολών ε ι λέον να εφαρµόζονται: Αναγνώριση και αφαίρεση ροσβεβληµένων τµηµάτων. Καλύτερη ερίοδος είναι όταν οι υγιείς βλαστοί έχουν µήκος 25-50 εκ ο ότε και είναι ευδιάκριτοι οι ασθενικοί. Γίνεται αφαίρεση µε διαδοχικά κοψίµατα µέχρι την εµφάνιση ξύλου χωρίς µεταχρωµατισµούς. Η εφαρµογή του µέτρου γίνεται για ροσβολές µέχρι και τον κορµό. Σε ερί τωση ου η ροσβολή φτάνει στο υ οκείµενο συνιστάται ανανέωση. Τα α οξηραµένα τµήµατα ή ρέµνα να καίγονται άµεσα. Τα µέτρα εξυγίανσης να εφαρµόζονται α ό όλους τους αραγωγούς. Η µετάδοση της ασθένειας µε τα εργαλεία κλαδέµατος δεν είναι εξακριβωµένη, ωστόσο η τακτική α ολύµανση των εργαλείων ροστατεύει α ό τη µετάδοση άλλων ασθενειών (φόµοψη, ίσκα). Σελίδα 18

ΣΥΜΠΛΟΚΟ ΙΣΚΑΣ Παθογόνο αίτιο : Ένα σύνολο µυκήτων µε αδιευκρίνιστους α όλυτα ρόλους ό ως (Fomitopia mediterranea, Stereum hirsitum, Phaemoniela chlamydospora, Cylindrocarpon destructans, Botryosphaeria spp. κλ ). Στην λειονότητα τους είναι ασκοµύκητες και είναι ρο αρασκευαστικοί, ενδοφυτικοί. Τα συµ τώµατα συγχέονται συχνά και είναι δύσκολο να αναγνωριστούν χωρίς εργαστηριακή ταυτο οίηση. Μια ροσ άθεια γενικής εριγραφής τους ακολουθεί αρακάτω. Συµ τωµατολογία και ζηµιές Σύνδροµο ίσκας: Το καλοκαίρι, σε ενήλικα ρέµνα, αρχικά στα κατώτερα φύλλα, εµφανίζεται εριφερειακή νέκρωση µε σταδιακή ε έκταση ανάµεσα στα µεσονεύρια διαστήµατα. Χαρακτηριστική είναι η εµφάνιση τριών χρωµατικών ζωνών: εριφερειακά και µεσονεύρια µια καστανή, ανάµεσα αρεµβάλλει µια στενή χλωρωτική και κατά µήκος των νευρώσεων υ άρχει µια ράσινη ζώνη (Εικ.21). Τα συµ τώµατα σταδιακά ε εκτείνονται και στα υ όλοι α φύλλα της κληµατίδας. Τα ρέµνα συνήθως δεν ξεραίνονται αµέσως. Βλαστάνουν ασθενικά, βαθµιαία ξεραίνονται τµήµατα του ρέµνου (κληµατίδες, βραχίονες) µέχρι την ολική ξήρανση µετά α ό µερικά χρόνια. Η ασφαλής διάγνωση γίνεται µε εγκάρσια και κατά µήκος τοµή του ξύλου. Το ξύλο είναι κιτρινόλευκο, µαλακό και θρυµµατίζεται εύκολα. Είναι ιθανή η σύγχυση µε την ευτυ ίωση, ό ου όµως το ξύλο είναι σκληρό και καστανό και η ροσβολή αρχίζοντας α ό το ξύλο καταλήγει στο φλοιό ενώ στην ίσκα συνήθως εριορίζεται στο κέντρο του ξύλου (Εικ.22). Υ άρχουν άντως και ερι τώσεις σκληρού και καστανού µεταχρωµατισµού µε αθογόνο αίτιο µύκητα του συµ λόκου της ίσκας. Εικ.21. Χαρακτηριστικά συµ τώµατα σε φύλλα α ό το σύνδροµο της ίσκας. Εικ.22. Συµ τώµατα σε εγκάρσια τοµή ξύλου. Σύνδροµο αρακµής των νεαρών αµ ελώνων: Παρόµοια συµ τώµατα αρουσιάζονται και σε νεαρά ρέµνα µόνο ου ο µεταχρωµατισµός του ξύλου είναι σκληρός και καστανός, ενώ ε ι λέον εµφανίζεται και κοµµίωση. Σ άνια, εµφανίζεται λευκή και µαλακή σήψη στον κορµό. Σύνδροµο µελανής νέκρωσης της βάσης: Ό ως το σύνδροµο της αρακµής των νεαρών αµ ελώνων αλλά εκτός τον εσωτερικό µεταχρωµατισµό αρατηρείται και µελανή νέκρωση στην ε ιφάνεια και τα συµ τώµατα εντο ίζονται στη βάση του υ οκειµένου. Σελίδα 19

Βιολογία και ε ιδηµιολογία του συνδρόµου της ίσκας. Ό ως και στην ευτυ ίωση, η εξέλιξη της ασθένειας είναι αργή και τα ρώτα συµ τώµατα γίνονται αντιλη τά µετά α ό χρόνια. Τα σ όρια αράγονται στα υ ολείµµατα νεκρών ρέµνων. Υ οστηρίζονται διάφορες α όψεις ου α οδίδουν τη µετάδοση της ασθένειας µε τα σ όρια σε µεγάλες τοµές κλαδέµατος, ενώ άλλες α όψεις θεωρούν υ εύθυνα για τη µετάδοση της τα µοσχεύµατα, τους εµβολιασµούς και τα εργαλεία κλαδέµατος. Στρατηγική και τρό οι αντιµετώ ισης. Σε κάθε ερί τωση, ανεξαρτήτως ακριβούς αιτίου αθογόνου και τρό ου µετάδοσης, τα µέτρα ου ροτείνονται για την ευτυ ίωση ρέ ει να εφαρµόζονται και για την ίσκα. Ε ι λέον: - Το ολλα λασιαστικό υλικό (εµβόλια, µοσχεύµατα, καταβολάδες) να ροέρχεται α ό α ολύτως υγιείς αµ ελώνες και φυτώρια. - Να α ολυµαίνονται οι µεγάλες τοµές κλαδέµατος. - Τα εργαλεία κλαδέµατος να α ολυµαίνονται διαρκώς κατά την διάρκεια των εργασιών µε διάλυµα φορµόλης 2% σε νερό ή µε οινό νευµα του εµ ορίου. ΣΗΨΙΡΡΙΖΙΕΣ Παθογόνο αίτιο: Armillaria mellea, σ ανιότερα Roselinia necatrix. Εκτός α ό το αµ έλι ροσβάλλει ολλά καλλιεργούµενα και δασικά δενδρώδη είδη (ελιά, γιγαρτόκαρ α, υρηνόκαρ α, κωνοφόρα κλ ). Εµφανίζεται συνήθως σε υγρά και βαριά εδάφη ό ου το ριζικό σύστηµα βρίσκεται συχνά σε συνθήκες ασφυξίας α ό υ ερβολική υγρασία. Συµ τωµατολογία και ζηµιές Η εµφάνιση των συµ τωµάτων συνήθως γίνεται αργά το καλοκαίρι. Αρχικά, φύλλα α οξηραίνονται και έφτουν. Παρατηρούνται ακόµα ξηράνσεις κορυφών σε κληµατίδες και αργότερα σε όλη την κληµατίδα ή και τον βραχίονα. Η εκδήλωση µ ορεί να γίνει σε µέρος του ρέµνου (ηµι ληγία) ή σε ολόκληρο το ρέµνο. Τα χαρακτηριστικά συµ τώµατα δια ιστώνονται µε εξέταση του υ όγειου µέρους. Ο φλοιός των ριζών είναι υγρός και σ ογγώδης µε µυρωδιά µανιταριού. Χαρακτηριστικό σηµείο είναι οι λευκές µυκηλιακές λάκες ου σχηµατίζονται µεταξύ φλοιού και ξύλου (Εικ.23). Το ριζικό σύστηµα νεκρώνεται τµηµατικά ή και ολόκληρο δίνοντας στο υ έργειο µέρος τα συµ τώµατα ου εριγράφηκαν. Σε ροσ άθεια εκρίζωσης των ροσβεβληµένων ρέµνων το σά ιο ριζικό σύστηµα σ άει εύκολα και αραµένει µέσα στο έδαφος. Σε ερι τώσεις ροσβολής νεαρών ρέµνων ή ροσβολών στη βάση του κορµού και των κεντρικών χοντρών ριζών η ασθένεια εξελίσσεται γρήγορα και το ρέµνο νεκρώνεται α ότοµα (α ο ληξία). Χαρακτηριστικό σηµείο της ασθένειας είναι και τα ριζόµορφα (καστανοµελανοί σχηµατισµοί συνήθως σε δίκτυα, σαν λε τά «κορδόνια») ου σχηµατίζονται µεταξύ φλοιού και ξύλου, στην ε ιφάνεια των ριζών και στο έδαφος. Το φθινό ωρο και µετά την οριστική ξήρανση του ρέµνου, εάν το αίτιο είναι ο βασιδιοµύκητας Armillaria mellea, εµφανίζονται συχνά στην εριοχή του λαιµού τα µανιτάρια του µύκητα. Σελίδα 20