Ε ιλογή ή αναγκαιότητα;

Η περίοδος του Τανζιµάτ (1839-1876): Μεταρρυθµίσεις στην Οθωµανική Αυτοκρατορία Ε ιλογή ή αναγκαιότητα; Εισηγητής: Βασίλης Ριτζαλέος Η Οθωµανική Αυτοκρατορία (1683) Ο κόσµος γυρίζει ανά οδα, χωρίς ελ ίδα για κάτι καλύτερο στη διάρκεια της βασιλείας µου, κακή τύχη έφερε το κράτος στα χέρια αχρείων ανθρώ ων, οι αξιωµατούχοι µας είναι αλιάνθρω οι και εριφέρονται σαν αρ αχτικά στους δρόµους της Κωνσταντινού ολης, δεν µ ορούµε να κάνουµε κάτι αρά να ροσευχόµαστε και να αρακαλούµε τον Θεό για οίκτο Σουλτάνος Μουσταφά Γ (1757-1774) Οι αδυναµίες της κεντρικής εξουσίας Τα συµφέροντα της γραφειοκρατίας Αναποτελεσµατική άσκηση εξουσίας από τον Ηγεµόνα για τον πολιτικό, διοικητικό και οικονοµικό έλεγχο της Αυτοκρατορίας και την υπεράσπιση των συνόρων της, Αδυναµία προσαρµογής στη νέα ευρωπαϊκή και διεθνή τάξη πραγµάτων µέσω ενός προγράµµατος µεταρρυθµίσεων, Η απουσία πολυδιάστατης, σύγχρονης και αποτελεσµατικής κεντρικής διακυβέρνησης επέτρεπε τη δηµιουργία µηχανισµών από την πλευρά της γραφειοκρατίας για τη διανοµή αξιωµάτων και την εκµετάλλευση των πληθυσµών ολόκληρων περιοχών. Σταδιακά η γραφειοκρατία εξυπηρετούσε συµφέροντα διαφορετικά από εκείνα του Σουλτάνου. 1

Η αποδιοργάνωση της περιφερειακής διοίκησης Η µείωση της δύναµης των περιφερειακών διοικητών και των αντιπροσώπων τους, Η αύξηση της πολιτικής, οικονοµικής και στρατιωτικής δύναµης των αγιάνηδων (ντόπιων προκρίτων, κυρίως γαιοκτηµόνων) Εκφυλισµός των θεσµών Αποσύνθεση τιµαριωτικού συστήµατος µε τη µετατροπή των κρατικών γαιών (µιρί) σε ιδιωτικές γαίες (µούλκια) και βακούφια. Ισχυροί αγιάνηδες αυτονοµούνται και δηµιουργούν εστίες προβληµάτων και λαϊκής δυσαρέσκειας (απώλεια ελέγχου της περιφέρειας) Ο συντηρητικός ρόλος των Ουλεµάδων (της ιερατικής τάξης) Μεγάλη επιρροή και παρεµβάσεις στη νοµοθεσία και στη διακυβέρνηση της Αυτοκρατορίας, Καταχρήσεις: πώληση θέσεων, δηµιουργία οικογενειακών βακουφίων, τοκογλυφία, εµπλοκή στις φοροεκµισθώσεις, Η στρατιωτική αποδιοργάνωση Η µετατροπή του µόνιµου και ετοιµοπόλεµου σώµατος των Γενίτσαρων σε µια πολυάριθµη οµάδα µικρεµπόρων στα αστικά κέντρα, συνδεδεµένη µε συντεχνίες και φοροεκµισθώσεις, απολαµβάνοντας φορολογικά και δικαστικά προνόµια Η αδιαφορία για τον εκσυγχρονισµό του οθωµανικού στρατού σε σχέση µε την πρόοδο των ευρωπαϊκών κρατών στην οργάνωση, εκπαίδευση, εξοπλισµό Πολεµικές αναµετρήσεις στο δεύτερο µισό του 18 ου αιώνα και στις αρχές του 19 ου αιώνα Οθωµανική Αυτοκρατορία Πόλεµος µε τη Ρωσία (1768-1774) Πόλεµος µε τη Ρωσία (1789-1892) Απώλεια βόρειων ακτών της Μαύρης Θάλασσας, ανεξαρτησία του Χανάτου της Κριµαίας, διατήρηση στόλου στη Μαύρη Θάλασσα, προστασία των χριστιανικών πληθυσµών Αναγνώριση της κατάλυσης του Χανάτου της Κριµαίας και επίσηµη προσάρτηση της Κριµαίας στη Ρωσία Σύγκρουση µε Άραβες (1803) Απώλεια της Μέκκας (1803) Πόλεµος µε Μοχάµεντ Άλι στην Αίγυπτο (1803-1807) Εξέγερση Καραγιόργεβιτς στη Σερβία (1804) Πόλεµος µε Ρωσία (1806-1812) Απώλεια ελέγχου της Αιγύπτου (1811) Απώλεια Βεσσαραβίας (ανατολικής Μολδαβίας) 2

Η πρώιµη περίοδος των «µεταρρυθµίσεων» Η αποτυχία των µεταρρυθµίσεων του Σελίµ Γ (1789-1807) Αναδιοργάνωση και εκσυγχρονισµός του στρατού ηµιουργία νέας στρατιωτικής δύναµης (Nizam-I Jedid) και προνόµια σε βάρος των συµφερόντων των Γενίτσαρων Εξέγερση των Γενίτσαρων στην Αδριανούπολη µε την υποστήριξη των Ουλεµάδων (1807) Σελίµ Γ (1789-1807) Μαχµούτ Β (1808-1839) Πλήρης επικράτηση των Γενίτσαρων και των συµµάχων τους: Ανατροπή του Σελίµ Γ, ενθρόνιση του εκλεκτού τους Μουσταφά, διάλυση της νέας στρατιωτικής δύναµης και δολοφονία του Σελίµ Γ Οι πρώτες µεταρρυθµίσεις κατά τη διακυβέρνηση του Μαχµούτ Β (1808-1839) Τέµενος Nusretiye (1823-1826) σε ρυθµό Μπαρόκ κατά τη µοναρχία του Μαχµούτ Β Ανασυγκρότηση του νέου στρατού µε την υποστήριξη των Ουλεµάδων Εξέγερση και καταστροφή των Γενίτσαρων (1826) Αλλαγές στη διοίκηση και όχι µόνο στο στρατό: πλήγµα στη διοικητική αυτονοµία και στην οικονοµική αυτοτέλεια των Ουλεµάδων Προετοιµασία µιας νέας γενιάς γραφειοκρατών µε ευρωπαϊκή παιδεία και εµπειρία Εµπορική συµφωνία ελεύθερου εµπορίου µε τη Βρετανία (συνθήκη Balta limani, 1838): κατάργηση µονοπωλίων και περιορισµών Πύργος του Μπέγιαζιτ (1828) Πολιτικές εξελίξεις στην Ευρώ η κατά το 19 ο αιώνα Ναπολεόντειοι πόλεµοι (1805-1815) Παλινόρθωση (1815-1830) Επαναστάσεις (1830-1848) Εξάπλωση της πρώτης Γαλλικής Αυτοκρατορίας στην Ευρώπη, κατάργηση της µοναρχίας Αποκατάσταση των παλαιών καθεστώτων στην Ευρώπη και δηµιουργία της Ιερής Συµµαχίας, αποφυγή πολέµου, Ανατολικό Ζήτηµα Εθνικές και κοινωνικές επαναστάσεις, ρήγµα στη συνοχή της Ιερής Συµµαχίας 3

Σουλτάνος Αµπντουλµεζίτ Α (1839-1861) ιαδέχτηκε τον πατέρα του Μαχµούτ Β Τανζιµάτ (1839-1876) Η πορεία της πολιτικής αναδιοργάνωσης (Τανζιµάτ) µε την υποστήριξη/πίεση των Ευρωπαϊκών υνάµεων περιλάµβανε τη συγκέντρωση και εκδυτικοποίηση των δοµών της διοίκησης και το σχηµατισµό µιας ισχυρότερης και επεκτεινόµενης κρατικής µηχανής, Βασική δέσµευση των µεταρρυθµιστών ήταν η ενσωµάτωση της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας στην ευρωπαϊκή οικονοµία, Μια οµάδα γραφειοκρατών µε δυτικές επιρροές, κατέχοντας ανώτερες πολιτικές θέσεις, ανέλαβε την προώθηση των µεταρρυθµίσεων µε τη σύµφωνη γνώµη των Σουλτάνων. Μουσταφά Ρεσίτ Πασά (1800-1858), ο «αρχιτέκτονας» του Χατί Σερίφ του Γκιουλχανέ και του Τανζιµάτ Χατί Σερίφ του Γκιουλχανέ Στο όνοµα του Κορανίου και του παλαιού µεγαλείου της Αυτοκρατορίας, Αίτια της παρακµής: Αποµάκρυνση από τον ισλαµικό νόµο και τους ιερούς κανόνες εξαιτίας «εκτροπών», Αποτελέσµατα της παρακµής: Απώλεια σταθερότητας, αδυναµία και φτώχεια στη θέση της παλαιάς δύναµης και ευηµερίας, Τρεις οι βασικές προτεραιότητες του Σουλτάνου για την αναγέννηση της Αυτοκρατορίας. 1. Εγγυήσεις για την ασφάλεια της ζωής, της τιµής και της εριουσίας όλων των υ ηκόων Η ζωή και η τιµή ως οι µεγαλύτερες αξίες της ανθρωπότητας, Με την εξασφάλισή τους: αφοσίωση των υπηκόων στο Σουλτάνο, στην κυβέρνηση, στη χώρα, στο «κοινό καλό». 2. Θέσ ιση κανονικού συστήµατος αξιολόγησης και ε ιβολής φόρων Η φορολόγηση των υπηκόων απαραίτητη για τις στρατιωτικές ανάγκες της Αυτοκρατορίας Αυστηρή κριτική στη «µάστιγα των µονοπωλίων» και στο «ιλτιµάζ» (σύστηµα εκµίσθωσης των φόρων) Νέο σύστηµα: φορολόγηση κάθε υπηκόου µε ένα ποσοστό ενός σταθερού φόρου σύµφωνα µε την περιουσία και τα µέσα Θέσπιση νόµου για τον περιορισµό των εξόδων του στρατού και του ναυτικού 4

3. Υιοθέτηση κανονικού συστήµατος για τη στρατολόγηση των υ ηκόων και τη διάρκεια της θητείας Καθήκον όλων των υπηκόων η στρατιωτική θητεία Θέσπιση νόµου για τη ρύθµιση των στρατολογικών υποχρεώσεων του πληθυσµού σε κάθε περιοχή Μείωση της θητείας σε τέσσερα ή πέντε χρόνια Η ισόβια στρατιωτική θητεία: εµπόδιο στην αγροτική και βιοµηχανική ανάπτυξη, αφαίµαξη του πληθυσµού Μεταρρυθµίσεις στη δικαιοσύνη Εισαγωγή ποινικού κώδικα Λειτουργία δικαιοσύνης: δηµόσιες δίκες, απαγγελία κατηγορίας ύστερα από ανάκριση και εξέταση σύµφωνα και µε τις επιταγές του ιερού νόµου Απαγόρευση επιβολής θανατικής ποινής χωρίς δίκη Τιµωρία της δωροδοκίας και ευνοιοκρατίας (σχετικό: εισαγωγή µισθού για τους κρατικούς υπαλλήλους) Στόχοι του Χατί Σερίφ του Γκιουλχανέ Ανανέωση των «αρχαίων εθίµων» µε τους νέους θεσµούς και νόµους Η στρατιωτική σχολή Kuleli ιδρύθηκε το 1845 στο πλαίσιο της αναδιοργάνωσης του οθωµανικού στρατού Αναγέννηση της θρησκείας, της κυβέρνησης, του λαού και της Αυτοκρατορίας Ανάκτηση δύναµης, πλούτου, ευτυχίας και «ησυχίας» της Αυτοκρατορίας Απαίτηση για σεβασµό και τήρηση των νέων θεσµών και νόµων από τους ουλεµάδες και τους ευγενείς ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΤΟΝ 19 Ο ΑΙΩΝΑ Βιοµηχανική Επανάσταση (1760- Αλλαγές στην παραγωγή, στην εργασία, στις 1840) µεταφορές, στις επικοινωνίες, στην κοινωνία ιάδοση των τεχνολογικών Εξαγωγή µηχανών, τεχνογνωσίας και ανακαλύψεων (1820-1830) προσωπικού από τη Βρετανία Τεχνολογικές εξελίξεις Ατµοκίνητος σιδηρόδροµος (1825), πρώτα ατµοκίνητα πλοία (1830), ανακάλυψη τηλέγραφου (1844) Συγκοινωνίες πρώτη σιδηροδροµική γραµµή (1830), υπερατλαντικά ταξίδια (δεκ. του 1830) Οικονοµία Συσσώρευση κεφαλαίων, αναζήτηση πρώτων υλών και νέων αγορών Εφαρµογές για τη βελτίωση της ζωής Φωτισµός πόλεων µε γκάζι στη Βρετανία (1830),Ηλεκτροφωτισµός στο Παρίσι (1844) Η πρώτη ατµοµηχανή µε βαγόνια που κατασκεύασαν οι Βρετανοί Τζορτζ και Ρόµπερτ Στίβενσον το 1829 5

Κριµαϊκός Πόλεµος (1853-1856) Συνασπισµός της Γαλλίας, της Μ. Βρετανίας, της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας εναντίον της Ρωσίας, Ρωσοτουρκικά πολεµικά µέτωπα στον Καύκασο στη Μαύρη Θάλασσα στην Κριµαία στο ούναβη, Εξεγέρσεις στη Νότια Αλβανία, στην Ήπειρο, στη Θεσσαλία, στην Κρήτη, Βρετανοί και Γάλλοι γκρεµίζουν τον «Κολοσσό» Τσάρο Νικόλαο Α στην Κριµαία (σκίτσο 1855) Αγγλική γελοιογραφία για τις διαπραγµατεύσεις των Μεγάλων υνάµεων µετά τον Κριµαϊκό Πόλεµο «Φήµες για ειρήνη Ας κάνουµε ειρήνη» (µέσα σε αρένθεση «ας άρουµε ένα κοµµάτι») Συνέδριο Ειρήνης στο Παρίσι (25 Φεβρουαρίου-30 Μαρτίου 1856) Εγγυήσεις στην Οθωµανική Αυτοκρατορία για την εδαφική της ακεραιότητα µε αντάλλαγµα πρόγραµµα µεταρρυθµίσεων για τη βελτίωση της θέσης των Χριστιανών στην Αυτοκρατορία, µε την εγγύηση όλων των υνάµεων. Στόχος είναι η αποµάκρυνση της ρωσικής επιρροής. Λόρδος Στράντφορντ Κάνινγκ (1786-1880), ο πρέσβης µε τη µεγαλύτερη επιρροή στην Πύλη (1841-1858) 6

ιακήρυξη του Χάτι Χουµαγιούν (18 Φεβρουαρίου 1856) Οι µεταρρυθµιστές αξιωµατούχοι του Τανζιµάτ για το σχεδιασµό και την εφαρµογή του Χάτι Χουµαγιούν Mehmet Emin Ali Pasha (1815-1871), Μεγάλος Βεζύρης Fuad Pasha (1815-1869), υπουργός των οικονοµικών και των εξωτερικών Εγγυήσεις και Προνόµια Ε αναβεβαίωση των εγγυήσεων που δόθηκαν από το Χατί Σερίφ του Γκιουλχανέ σε όλους τους υπηκόους χωρίς διακρίσεις τάξης ή θρησκείας για την ασφάλεια της ζωής, της περιουσίας και της τιµής τους, ιατήρηση αλαιών ρονοµίων για όλες τις χριστιανικές κοινότητες και µη µουσουλµάνους. Μεταρρυθµίσεις στη διοίκηση Η ικανότητα και η αξία και όχι η καταγωγή θα είναι τα κριτήρια για την επιλογή των λειτουργών και των υπαλλήλων της Αυτοκρατορίας, Μεταρρυθµίσεις για τους κανονισµούς στα επαρχιακά και κοινοτικά συµβούλια για δίκαιη επιλογή εκπροσώπων των κοινοτήτων και ελευθερία ψήφου στα συµβούλια. Η Υψηλή Πύλη θα λαµβάνει υπόψη τις προτάσεις τους ικαιοσύνη Μικτά δικαστήρια για ποινικές και εµπορικές υποθέσεις µεταξύ Μουσουλµάνων και Χριστιανών ή µεταξύ Χριστιανών ή γενικά µεταξύ µη µουσουλµάνων, Μικτά ε αρχιακά συµβούλια για αστικές διαφορές, Αστικές υποθέσεις µεταξύ µελών της ίδιας πίστης ενώπιον εκκλησιαστικών ή κοινοτικών συµβουλίων, Κωδικο οίηση των νόµων και µετάφρασή τους στις οµιλούµενες γλώσσες, Μεταρρύθµιση στο σωφρονιστικό σύστηµα σύµφωνα µε τα ανθρώπινα δικαιώµατα και τις αρχές του ικαίου, Κατάργηση των βασανιστηρίων (όχι των σωµατικών ποινών) Οικονοµία Αυστηρή τήρηση του νοµού για την κατάρτιση προϋπολογισµού εσόδων και εξόδων, Φορολογική ισότητα χωρίς διακρίσεις τάξης ή θρησκείας. Το σύστηµα της µίσθωσης των φόρων θα αντικατασταθεί από το σύστηµα της άµεσης είσ ραξης όλων των φόρων, Ξένοι υ ήκοοι έχουν δικαίωµα αγοράς, πώλησης και κατοχής ακίνητης περιουσίας, Μέτρα για την κατασκευή δρόµων και καναλιών (έργων υ οδοµής), βελτίωση των επικοινωνιών, Ελευθερία εµ ορίου και γεωργικών εκµεταλλεύσεων, Προώθηση των Ε ιστηµών, των Τεχνών και της σύναψης συµφωνιών µε ευρω αϊκά κεφάλαια (επενδύσεων / δανείων) 7

Οθωµανικός στρατός Ελεύθερη η ρόσβαση των υπηκόων στις Στρατιωτικές Ακαδηµίες χωρίς διακρίσεις θρησκείας, Στο πνεύµα της ισότητας των υπηκόων, οι Χριστιανοί είναι υπόχρεοι του νόµου για τη στρατιωτική θητεία, Καταβολή φόρου α αλλαγής α ό τη στρατιωτική θητεία για τους Χριστιανούς. Εκ αίδευση Η πρόσβαση των υπηκόων είναι ελεύθερη στα σχολεία του κράτους, Κάθε κοινότητα έχει δικαίωµα να ιδρύσει σχολεία επιστηµών, τέχνης και βιοµηχανίας, Η εκπαιδευτική µέθοδος και η επιλογή του προσωπικού υπό τον έλεγχο ενός Μικτού Συµβουλίου ηµόσιας Εκπαίδευσης, Κοινότητες (Μιλλέτ) Θρησκευτικές ελευθερίες Ελεύθερη άσκηση θρησκευτικής λατρείας και ελεύθερη ε ισκευή λατρευτικών χώρων στις περιοχές µε αµιγή πληθυσµό, Ελεύθερη άσκηση θρησκευτικής λατρείας και δικαίωµα επισκευής λατρευτικών χώρων µε σουλτανική άδεια και έγκριση των τοπικών αρχών στις περιοχές µε µικτό πληθυσµό, Ελεύθερη άσκηση θρησκευτικών καθηκόντων, Α αγόρευση αλλαγής ίστης µε άσκηση βίας/εξαναγκασµό. Απαιτούνται µεταρρυθµίσεις στις κοινότητες σύµφωνα µε την ρόοδο του ολιτισµού και της ε οχής, Η διοίκηση των µη µουσουλµανικών κοινοτήτων τίθεται υπό τον έλεγχο µιας συνέλευσης συγκροτηµένης α ό εκκλησιαστικούς και λαϊκούς, Εναρµόνιση πατριαρχικών εξουσιών µε το νέο καθεστώς στις κοινότητες, ιατήρηση του ισόβιου χαρακτήρα του ορισµού Πατριαρχών ύστερα από τις αλλαγές στους κανόνες εκλογής, Οι κοινοτικοί ηγέτες και ένας εκπρόσωπος της Πύλης συγκροτούν το Ανώτατο Συµβούλιο ικαιοσύνης µε ετήσια θητεία. Παλάτι Dolmabahçe (1843-1856) στην ευρωπαϊκή ακτή του Βοσπόρου κατά τη µοναρχία του Αµπντουλµεζίτ Α Αρχιτέκτονας ο Αρµένιος Garabet Balyan Παλάτι Dolmabahçe Έχει επιρροές από τους ρυθµούς Μπαρόκ, Ροκοκό και Νεοκλασικισµό 8

Παλάτι Dolmabahçe Τέµενος Ορτάκιοϊ (1854-1856) σε ρυθµό νέο µπαρόκ κατά τη µοναρχία του Αµπντουλµεζίτ Α Αρχιτέκτονες οι Αρµένιοι Garabet και Nigogayos Balyan Σουλτάνος Αµπντουλαζίζ Α (1861-1876) ιαδέχτηκε τον αδερφό του Αµπντουλµεζίτ Α Θερινό Ανάκτορο Beylerbeyi (1861-1865) στην ασιατική ακτή του Βοσπόρου κατά τη µοναρχία του Αµπντούλ Αζίζ Αρχιτέκτονας ο Αρµένιος Sarkis Balyan Παλάτι Çırağan (1863-1867) στην ευρωπαϊκή ακτή κατά τη µοναρχία του ΑµπντουλΑζίζ Α Αρχιτέκτονας ο Αρµένιος Nigoğayos Balyan Παλάτι Çırağan (1863-1867) 9

Οι αλλαγές στην κεντρική διοίκηση Συγκρότηση νέων δοµών διακυβέρνησης (π.χ. οργανωµένων υπουργείων), Θεσµική ανασυγκρότηση του κράτους µε νέα νοµοθεσία και κανονισµούς, όπως και την κωδικοποίηση των νόµων, Αύξηση του κρατικού τοµέα µε έµµισθους αξιωµατούχους, γραφειοκράτες και υπαλλήλους πιστούς στην κεντρική κυβέρνηση, Μεγαλύτερη κρατική παρέµβαση σε όλους τους τοµείς της δηµόσιας και ιδιωτικής ζωής, Εξουδετέρωση της επιρροής των πολιτικών αντιπάλων των µεταρρυθµίσεων στα κέντρα λήψης των αποφάσεων, Αποτυχηµένες προσπάθειες συγκρότησης οθωµανικής ταυτότητας για όλους τους υπηκόους (νόµος περί υπηκοότητος 1869). Οι αλλαγές στην εριφερειακή διοίκηση Συµβουλευτικά σώµατα (χωρίς εκλογές) στις έδρες των επαρχιών µε τη συµµετοχή των «µιλλέτ» ανάλογα µε τη σύνθεση του πληθυσµού (1840). Μια πρώτη απόπειρα της αρχής της αντιπροσώπευσης, Σύγκληση έκτακτου συµβουλίου των προυχόντων των επαρχιών στην πρωτεύουσα (ενδυνάµωση των σχέσεων κέντρου-περιφέρειας και νοµιµοποίηση του µεταρρυθµιστικού συγκεντρωτισµού) [1845], Κατάργηση των «εγιαλετίων» και αντικατάστασή τους από τα «βιλαέτια». Επίσηµη αναγνώριση των αστικών και αγροτικών κοινοτήτων των µη Μουσουλµάνων και ενσωµάτωσή τους στον κρατικό µηχανισµό (µε απώλεια µέρους της σχετικής αυτονοµίας τους, π.χ. απόδοση δικαιοσύνης). Οι προύχοντες έγιναν κρατικοί υπάλληλοι (Νόµος περιφερειακής διοίκησης 1864), Νέα διοικητική διαίρεση µε τις µονάδες των «βιλαετίων» (περιφερειών), «σαντζακίων» (νόµων) και «καζάδων» (επαρχίας) [Νόµος 1867], ιορισµένοι αξιωµατούχοι καταλαµβάνουν θέσεις στις επαρχίες ακολουθώντας τη θέληση της κεντρικής εξουσίας, Οι αλλαγές στην οικονοµία Η οθωµανική οικονοµία ήταν προσανατολισµένη στο άνοιγµα της εσωτερικής αγορά, εφοδιάζοντας την Ευρώπη µε πρώτες ύλες και εισάγοντας προϊόντα της ευρωπαϊκής βιοµηχανίας (υφαντά, κυρίως βαµβακερά, τρόφιµα, όπως καφές, τσάι, ζάχαρη, αλεύρι, ρύζι, σιτάρι), Καταργήθηκαν τα βιοµηχανικά, αγροτικά και εµπορικά µονο ώλια (προνόµια συντεχνιών όπως περιορισµένος αριθµός µελών, αποκλειστική πρόσβαση σε πρώτες ύλες και προκαθορισµένες τιµές, αποκλειστικά δικαιώµατα παραγωγής και πώλησης), τους εσωτερικούς δασµούς (1874), ηµιουργία εκσυγχρονισµένων τρα εζικών θεσµών από το ευρωπαϊκό κεφάλαιο, Η προώθηση ε ενδύσεων στις υποδοµές (σιδηροδροµικά, οδικά και τηλεγραφικά δίκτυα) απαιτούσε, όπως και εξασφάλισε, ευρω αϊκά κεφάλαια (κυρίως γαλλικά), Τα εξωτερικά δάνεια βύθισαν την οθωµανική οικονοµία στα χρέη και την οδήγησαν στη χρεοκο ία. Οι αλλαγές στο φορολογικό σύστηµα Κατάργηση του κεφαλικού φόρου για τους µη Μουσουλµάνους και αντικατάστασή του από το φόρο απαλλαγής από τη στρατιωτική θητεία, Αποτυχία στην αντικατάσταση της φοροεκµίσθωσης µε την άµεση συλλογή φόρων από κρατικούς υπαλλήλους (µέχρι το τέλος της Αυτοκρατορίας), Εισαγωγή δύο άµεσων φόρων: του φόρου ακίνητης περιουσίας και του φόρου εισοδήµατος εµποροβιοτεχνών (1860). Βασίστηκαν στην κατάρτιση Κτηµατολογίου (1858-1860). Οι αλλαγές στη γεωργία Η κεντρική εξουσία ανέκτησε από τους γαιοκτήµονες τις απαλλοτριωµένες εκτάσεις στη δική της ονοµαστική κατοχή (κυρίως στη Μικρά Ασία), Ο νόµος περί γαιών (1858) απαιτούσε την κατοχή συµβολαιογραφικής πράξης ιδιοκτησίας για τη χορήγηση νόµιµου δικαιώµατος κατοχής κρατικής γης µε προϋποθέσεις οι οποίες προωθούσαν µεγαλύτερη σταθερότητα κατοχής, αύξαναν την παραγωγικότητα και τη συνεχιζόµενη ροή φόρων, Η κυβέρνηση προτιµούσε τους µικροκαλλιεργητές από τους γαιοκτήµονες. Η µικρή γαιοκτησία επικράτησε σε όλη την Αυτοκρατορία στη διάρκεια του 19ου αι., Ξένοι υπήκοοι µπορούσαν να κατέχουν γη µετά το 1867, Οι αλλαγές στο εµ όριο / βιοτεχνία Η εµ ορευµατο οίηση της γεωργίας, αν και έγινε χωρίς σηµαντικές τεχνολογικές βελτιώσεις, ενίσχυσε τις εξαγωγές αγροτικών προϊόντων (σταφίδας, δηµητριακών, οπίου, βαµβακιού, καπνού) και το αγροτικό εισόδηµα, Ο ανταγωνισµός των φθηνών ευρωπαϊκών προϊόντων και πρώτων υλών κατέστρεψε κλάδους της βιοτεχνίας, όπως την υφαντουργία, µέχρι τη δεκαετία του 1860 (εκτός από τις εξαγωγές χαλιών, ακατέργαστης µετάξης), Η ανάκαµψη της βιοτεχνίας προήλθε από την άρση του µεγαλύτερου µέρους των δασµών στο εσωτερικό (δεκαετία του 1870), Η Βρετανία, η Γαλλία, η Γερµανία και η Αυστρία ήταν οι σηµαντικότεροι εµ ορικοί εταίροι της Αυτοκρατορίας. Η κυβερνητική παρεµβατικότητα αυξήθηκε τη δεκαετία του 1870 µε τη λειτουργία αγροτικών σχολών και τα µέτρα στήριξης των γεωργών. 10

Οι αλλαγές στη ικαιοσύνη Η κωδικοποίηση των νόµων το 1850 και το 1860. Επέτρεπε την πρόσβαση των πολιτών στους νόµους (εποµένως και στο έργο της κυβέρνησης), τη σταδιακή διάκριση των αρµοδιοτήτων µεταξύ των αστικών και θρησκευτικών δικαστηρίων και την επέκταση των αρµοδιοτήτων των αστικών δικαστηρίων σε περιοχές του νόµου που µέχρι τότε κάλυπταν τα θρησκευτικά δικαστήρια, Την ίδια εποχή επιχειρείται η εισαγωγή νέου ποινικού κώδικα (1858) στο πρότυπο του γαλλικού ποινικού κώδικα του 1810. Ο νέος ποινικός κώδικας ίσχυσε από το 1858 έως το 1918. Οι ποινές επιβάλλονται πλέον για πολύ συγκεκριµένους λόγους προσπαθώντας να αντιµετωπιστούν οι αυθαιρεσίες των δικαστών. Οι αλλαγές στο στρατό Νοµοθεσία για τη συγκρότηση του στρατού από τακτικές µονάδες και µονάδες εφέδρων το 1844 και το 1848 και κωδικοποίηση της σχετικής νοµοθεσίας το 1871, Αυξάνεται εντυπωσιακά η δύναµη του στρατού (από 120.000 άνδρες του τακτικού στρατού και εφέδρων το 1837 στις 210.000 τακτικού στρατού και εφέδρων το 1869), Το νέο αναµορφωµένο στράτευµα υπηρέτησε αποτελεσµατικότερα τη διοίκηση, αλλά δεν κατάφερε να αποτρέψει την εδαφική συρρίκνωση της Αυτοκρατορίας, Ο φόρος απαλλαγής των µη Μουσουλµάνων από τη θητεία ήταν σε αντίφαση µε τη γενική αρχή της ισότητας των υπηκόων. Αυτό το σύστηµα διατηρήθηκε µέχρι το κίνηµα των Νεότουρκων το 1909 (Έλληνες και Αρµένιοι γιατροί στην υπηρεσία του στρατού πριν από το 1909). Οι αλλαγές στην εκ αίδευση Οι γενικοί στόχοι των εκπαιδευτικών αλλαγών ήταν η ανάπτυξη, η πρόοδος και η πολιτική ένωση (µε την αντικατάσταση της θρησκευτικής και κοινοτικής εκπαίδευσης από κρατικά σχολεία, την εκπαίδευση για όλους και τη συγκρότηση οθωµανικής ταυτότητας), Τα µέσα ήταν ο κεντρικός έλεγχος, η συγκεντρωτική λειτουργία, νέοι τύποι σχολείων, τα σταθερά προγράµµατα και κανόνες χωρίς τον έλεγχο των Ουλεµάδων (Κανονισµοί για την Γενική Εκπαίδευση το 1869), Από το 1838 έως το 1860 η εκπαίδευση εξυπηρέτησε τις ανάγκες του στρατού και της γραφειοκρατίας, όπως και την αναπαραγωγή αυτών των τάξεων στο σύστηµα. Από το 1860 έως το 1896 η εκπαίδευση στράφηκε κυρίως στα επαγγελµατικά και τεχνικά σχολεία. Οι αλλαγές στην εκ αίδευση Ιδρύονται Νοµική Σχολή (1838) και Σχολή ιοίκησης (1859) για την προετοιµασία διοικητικών υπαλλήλων (ανατρέποντας το µονοπώλιο των Ουλιµά στην εκπαίδευση πριν από το 1839). Το 1847 ιδρύεται το υπουργείο Εκπαίδευσης, το 1848 η πρώτη παιδαγωγική ακαδηµία για άντρες και το 1870 για γυναίκες, Το 1870 ιδρύεται το πρώτο Πανεπιστήµιο στην Κωνσταντινούπολη Η παράλληλη λειτουργία θρησκευτικών σχολείων συνεχίστηκε µέχρι την ίδρυση της Τουρκικής ηµοκρατίας. Αυτοκρατορικό Λύκειο Galatasaray Οι αλλαγές στον ληθυσµό Ο πληθυσµός της Αυτοκρατορίας γνώρισε σηµαντικές αυξοµειώσεις εξαιτίας των πολέµων, της απώλειας πυκνοκατοικηµένων επαρχιών, της µετακίνησης Μουσουλµάνων προσφύγων και των επιδηµιών, Μεγάλες µάζες πληθυσµού συγκεντρώθηκαν κοντά στα νέα σιδηροδροµικά δίκτυα και στα λιµάνια εξαιτίας της αύξησης του εµπορίου (κυρίως προς το τέλος του 19ου αι.), Ορισµένα αστικά κέντρα γνώρισαν µεγάλη αύξηση του πληθυσµού µέχρι το τέλος του 19ου αι. 11

Οι αλλαγές στην κοινωνία Οι αλλαγές στα µιλλέτ Σχηµατισµός µιας ισχυρής εµπορικής κοινότητας για τον έλεγχο του διεθνούς εµπορίου. Κυριαρχία των µη Μουσουλµάνων υπηκόων έναντι των ξένων και των Μουσουλµάνων, Αφετηρία για τη διαµόρφωση αστικής τάξης (µε εξωτερικά γνωρίσµατα την υιοθέτηση ευρωπαϊκού τρόπου ζωής και νέες µορφές κοινωνικής δικτύωσης) και εργατικής τάξης στις µεγάλες πόλεις (από τη δεκαετία του 1870), Συγκρότηση νέων µικτών περιοχών στα µεγάλα αστικά κέντρα µε κριτήριο τον πλούτο και την κοινωνική θέση και όχι την καταγωγή, Κυκλοφορία των πρώτων ιδιωτικών εφηµερίδων (1840-1862) και της εφηµερίδας της Οθωµανικής Επιστηµονικής Εταιρείας (1862-1867). Νέες µορφές ψυχαγωγίας. Το θέατρο εισβάλλει στη ζωή της Κωνσταντινούπολης το 1839. Οι µεταρρυθµίσεις πρόσφεραν καθεστώς νοµιµοποίησης στον µέχρι τότε άτυπο θεσµό των µιλλέτ, Υιοθέτηση κανονισµών των µιλλέτ: ορθόδοξο (1862), αρµενικό (1863), εβραϊκό (1865), Αύξηση του ρόλου των λαϊκών (µη θρησκευτικών παραγόντων) στις κοινότητες, Το καθεστώς ισότητας και ισονοµίας δεν στάθηκε εµπόδιο αλλά συνυπήρξε µε το ρεύµα εθνικισµού στους χριστιανικούς λαούς της Αυτοκρατορίας, Με την ίδρυση της Βουλγαρικής Εξαρχίας (1870) επισηµοποιείται η διάσπαση του χριστιανικού µιλλέτ σε εθνοθρησκευτικές κοινότητες. Γελοιογραφία για την επίσκεψη του Αµπντουλαζίζ στην Αγγλία (1867): «Οι Άγγλοι γιατροί θα θεραπεύσουν τον Μεγάλο Ασθενή» Οικονοµική κρίση την ερίοδο του Τανζιµάτ 1. Α οτυχηµένη ολιτική δανεισµού Εσωτερικός δανεισµός µε υπερβολικό κόστος Εξωτερικός δανεισµός χωρίς αποτελέσµατα (1854-1876) ανεισµός για την εξυπηρέτηση πολεµικών αναγκών, γραφειοκρατίας, κατανάλωσης και προµηθειών 2. Λανθασµένη νοµισµατική ολιτική Έκδοση άφθονου χρήµατος για την αντιµετώπιση της κρίσης (1808-1829) Κατάρρευση της αξίας των οθωµανικών νοµισµάτων Νοµισµατική αναρχία (βάρος, αξία) Προβληµατική κυκλοφορία του χρήµατος (έλλειψη στην περιφέρεια) 3. Έλλειψη ξεκάθαρων ολιτικών φορολόγησης ιακρατικές εµπορικές συµφωνίες µε επιπτώσεις στα έσοδα (δασµούς) ιαφθορά φοροεισπρακτικών µηχανισµών (διατήρηση ενοικίασης φόρων) Αντιδράσεις των Ουλεµάδων στο Τανζιµάτ Αντιδράσεις της επαρχιακής ελίτ Στη γενική αρχή της ισότητας και της ισονοµίας µεταξύ των Μουσουλµάνων και των µη Μουσουλµάνων. Αντίθετο µε τον ισλαµικό νόµο, Στην αφαίρεση πολιτικών αρµοδιοτήτων, διοικητικής αυτοτέλειας και οικονοµικής αυτάρκειας, Στην υποβάθµιση της συµµετοχής τους ή τον αποκλεισµό τους από συµβούλια και επιτροπές για το σχεδιασµό των νέων νόµων και κανονισµών, όπως στην εκπαίδευση, ιατήρησαν την επιρροή τους στο λαό (ο ισλαµικός νόµος παρέµεινε ισχυρός στις επαρχίες). Τα φορολογικά µέτρα για την αντικατάσταση του τρόπου συλλογής των φόρων προκάλεσαν µεγάλες αντιδράσεις τόσο της επαρχιακής ελίτ όσο και κεφαλαιούχων στην Κωνσταντινούπολη, καθώς εξασφάλιζαν πλούτο και κοινωνικό γόητρο από τις φοροεκµισθώσεις. Μετά τις αλλαγές του Τανζιµάτ η επαρχιακή ελίτ κυριαρχούσε στα επαρχιακά συµβούλια και στο σύστηµα φοροεκµισθώσεων που διατηρήθηκε παρά τις διακηρύξεις. ιατήρησε ισχύ, πλούτη και κύρος (αντικίνητρα για δική τους εξέγερση). 12

Αντιδράσεις των Μουσουλµάνων Οι µεταρρυθµίσεις θεωρήθηκαν ως παροχή προνοµίων στους µη Μουσουλµάνους οι οποίοι τελούσαν παραδοσιακά σε «καθεστώς υποτέλειας» (άνοδος του θρησκευτικού φανατισµού), Ο εθνικισµός των χριστιανικών λαών στη Βαλκανική και η οικονοµική άνοδος των Χριστιανών προκαλούσαν αρνητικές αντιδράσεις για τους µεταρρυθµιστές, την Ευρώπη, τους µη Μουσουλµάνους (προϋποθέσεις για την ανάπτυξη του τουρκικού εθνικισµού). Αντιδράσεις των µη Μουσουλµάνων Παραδοσιακή ηγεσία: Αντέδρασε στην αύξηση της δύναµης των λαϊκών στις κοινότητες σε βάρος της θρησκευτικής εξουσίας, Στη φοίτηση των νέων στα δηµόσια σχολεία, Στην κατάταξη των νέων στον οθωµανικό στρατό, Αγροτικοί ληθυσµοί: Στη συνέχιση των καταπιέσεων και των αδικιών από την τοπική πολιτική ελίτ, τους γαιοκτήµονες, τους φοροµισθωτές και τους δικαστές στις επαρχίες (εξεγέρσεις), Ένταση από τη διάσ αση του χριστιανικού «µιλλέτ» µετά την ίδρυση της Βουλγαρικής Εξαρχίας (1870), ιαφορετικές προσεγγίσεις στο ζήτηµα της ακεραιότητας της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας που αποτελούσε και το βασικό στόχο των µεταρρυθµίσεων. Η κίνηση του Οθωµανισµού (1865) ήταν ο σηµαντικότερος ιδεολογικός αντίπαλος του Τανζιµάτ Το Τανζιµάτ θεωρούνταν αράδοση στις ροσταγές των Ευρω αίων Η υιοθέτηση των ευρωπαϊκών νόµων σε βάρος της σαρία έχει µετατραπεί σε τυραννία Οι οικονοµικές µεταρρυθµίσεις είναι καταστροφικές ράξεις ανευθυνότητας που οδηγούν στην καταστροφή της οθωµανικής βιοµηχανίας και στην εξουθενωτική συσσώρευση χρέους Επιχειρούν να συµφιλιώσουν την ισλαµική αντίληψη διακυβέρνησης µε τις ιδέες των ιαφωτιστών Πρωτεργάτες του οθωµανισµού Sinasi (γαλλοµαθής διανοούµενος και ποιητής): ηγέτης της πρώιµης συνταγµατικής κίνησης µε τις απόψεις του για πολιτική εκκοσµίκευση, εθνική κυριαρχία, πολιτικά και ατοµικά δικαιώµατα Namil Kemal Bey (γαλλοµαθής γραφειοκράτης και ποιητής): ηγέτης της κίνησης του οθωµανισµού µε τις απόψεις του υπέρ του κοινοβουλευτισµού, της ισλαµικής παράδοσης και της ιδέας της «οθωµανικής πατρίδας» Ahmet Cevdet (θεολόγος): εγκατέλειψε την τάξη των Ουλεµάδων. Οι ιδέες του για τις αλλαγές συνδυάζονταν µε τη σαρία και προκάλεσαν σφοδρές αντιδράσεις από τους µεταρρυθµιστές. ΠΟΛΕΜΟΙ, ΕΞΕΓΕΡΣΕΙΣ ΚΑΙ ΕΔΑΦΙΚΕΣ ΑΠΩΛΕΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΤΑΝΖΙΜΑΤ (1839-1876) Mιτχάτ Πασά (1822-1884) : Μεταρρυθµιστής και επικεφαλής του Συµβουλίου για την προετοιµασία του Συντάγµατος Β. ΠΕΡΙΟ ΟΣ ΑΜΠΝΤΟΥΛΑΖΙΖ Α (1861-1876) Κρητική Επανάσταση (1866-1869) Καµία εδαφική απώλεια Εξέγερση στη Βοσνία Ερζεγοβίνη (1875) Πόλεµος των Μαυροβούνιων εναντίον των Οθωµανών µε την υποστήριξη των Σέρβων (1875-1876) Εξέγερση των Βουλγάρων (τον Απρίλιο του 1876) Νίκη των Οθωµανών Άγρια καταστολή από τους Οθωµανούς «Vanity Fair»(τεύχος 30.6.1877) 13

Σουλτάνος Αµπντουλχαµίτ Β (1876-1909) Ήταν γιος του Αµπντουλµεζίτ Α Εναρκτήρια συνεδρίαση του Οθωµανικού κοινοβουλίου (1876) Ο Σουλτάνος Αµπντουλχαµίτ ήταν πιστός στην ισλαµική παράδοση και τον απολυταρχικό τρόπο διακυβέρνησης και αντίθετος στις ιδέες του φιλελευθερισµού και της εισαγωγής Συντάγµατος Σύνταγµα του 1876 Περιλαµβάνει 119 άρθρα Ο Σουλτάνος είναι κυρίαρχος στην Αυτοκρατορία σύµφωνα µε τις αρχαίες παραδόσεις, προστάτης των Μουσουλµάνων, ιερό πρόσωπο, αρχηγός των Ενόπλων υνάµεων, υπεύθυνος για την κοπή νοµίσµατος, την κήρυξη πολέµου και την υπογραφή συνθηκών, Η κυβέρνηση ορίζεται και διαλύεται από τον Σουλτάνο, Η Μεγάλη Συνέλευση αποτελείται από το Κοινοβούλιο και τη Γερουσία. Το Κοινοβούλιο συγκροτείται ύστερα από εκλογές µε µυστική ψηφοφορία κάθε τέσσερα χρόνια. Ο Σουλτάνος έχει δικαίωµα διάλυσης του Κοινοβουλίου, Τα µέλη της Γερουσίας είναι ισόβια και διορίζονται από τον Σουλτάνο, Τα σχέδια νόµων εγκρίνονται από τη Γερουσία και το Αυτοκρατορικό Συµβούλιο. Η συνταγµατική αναθεώρηση εγκρίνεται από το Σουλτάνο Επίσηµη θρησκεία είναι το Ισλάµ, Σύνταγµα 1876 Σεβασµός στη θρησκευτική ελευθερία και στα προνόµια, Καθεστώς ισονοµίας, Ατοµικές ελευθερίες, ελευθερία του Τύπου, ελεύθερη δηµόσια και ιδιωτική εκπαίδευση, Εγγυήσεις για την περιουσία, τη ζωή και την ασφάλεια, Αρχή της αποκέντρωσης στην περιφερειακή διοίκηση µε εκλεγµένα συµβούλια σε όλες τις βαθµίδες (γενικό περιφερειακό συµβούλιο, βιλαέτια, σαντζάκια, καζάδες και ήµους). Συµβούλια θα υπάρχουν και στις θρησκευτικές κοινότητες. Αγγλική γελοιογραφία για την ανακήρυξη Συντάγµατος στην Οθωµανική Αυτοκρατορία Αγγλική γελοιογραφία (1876): «Τα (ρωσικά) σκυλιά του πολέµου». Ο Ρώσος ετοιµάζεται να επιτεθεί στον Τούρκο υπό το άγρυπνο βλέµµα του Άγγλου 14

Ρωσοτουρκικός πόλεµος 1877-1878 Συνασπισµός Ρωσίας και βαλκανικών σλαβικών λαών εναντίον της Αυτοκρατορίας. Προέλαση των Ρώσων µέχρι τα προάστια της Κωνσταντινούπολης και στα ανατολικά σύνορα, Συνθήκη Αγίου Στεφάνου (1878): ηµιουργία Μεγάλης Βουλγαρίας από το Αιγαίο Πέλαγος µέχρι τον Εύξεινο Πόντο και άλλες ρυθµίσεις σε βάρος της Οθ. Αυτοκρατορίας, Συνέδριο Βερολίνου (1878): Αναθεώρηση της Συνθήκης του Αγίου Στεφάνου, ηµιουργία αυτόνοµου πριγκηπάτου της Βουλγαρίας και αυτόνοµης επαρχίας της Ανατολικής Ρωµυλίας υπό οθωµανική κυριαρχία, Ανεξαρτησία Σερβίας, Μαυροβουνίου, Ρουµανίας, Κυριαρχία της Αυστροουγγαρίας στη Βοσνία - Ερζεγοβίνη και της Μεγάλης Βρετανίας στην Κύπρο Επικύρωση εδαφικών κτήσεων της Ρωσίας στον Καύκασο (Καρς, Μπατούµ) ιεύθυνση Οθωµανικού ηµόσιου Χρέους (1881) Ιδιωτικός οργανισµός µε συµµετοχή των δανειστών (Γαλλίας, Γερµανίας, Αυστρίας, Ολλανδίας, Βρετανίας και Ιταλίας) και εκπροσώπου της Οθ. Αυτοκρατορίας, Απευθείας πρόσβαση σε σηµαντικά έσοδα του κράτους για την εξυπηρέτηση του χρέους, όπως µονοπώλια καπνού, αλατιού, έσοδα από Βουλγαρία και Αν. Ρωµυλία, Αύξηση των ξένων άµεσων επενδύσεων, αναδιοργάνωση του εσωτερικού εµπορίου και αύξηση των εξαγωγών, Παύση πληρωµών για την εξυπηρέτηση του χρέους και κατάργηση των διοµολογήσεων από τους Νεότουρκους το 1914. 15