Χωρικές και δομικές επιπτώσεις των σεισμών στην πόλη. Η περίπτωση της Αθήνας Κωνσταντίνος Δημόπουλος, Καλυψώ Τίγκα, Ι. Π. Σαγιάς ΣΧΟΛΗ ΑΓΡΟΝΟΜΩΝ ΚΑΙ ΤΟΠΟΓΡΑΦΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ Ημερίδα: Πρόληψη - Διαχείριση των Φυσικών Καταστροφών. Ο ρόλος του Αγρονόμου Τοπογράφου Μηχανικού. 11 Δεκεμβρίου 2007 Αστική εξάπλωση, χωροκοινωνική διάρθρωση του αστικού χώρου E. Soja, Postmodern Geographies 1
Αστικός χώρος και καταστροφές Ηταχύτητα της αστικοποίησης / ανάπτυξης δημιουργεί χάσμα μεταξύ του προβλέψιμου κινδύνου της επικινδυνότητας με βάση την οποία έχουμε σχεδιάσει τις πόλεις και της κοινωνικής τρωτότητας- των κοινωνικών ανισοτήτων που γεννώνται. Συχνές οι σπασμωδικές/ακραίες αντιδράσεις. Οικολογία του φόβου. Κίνδυνος/καταστροφή = Επικινδυνότητα + Τρωτότητα, όπου τρωτότητα είναι ο συνδυασμός έκθεσης στον κίνδυνο, αντίστασης στον κίνδυνο και ανθεκτικότητας-δυνατότητας ανανέωσης-επαναφοράς. Αστικός χώρος και καταστροφές Κίνδυνος/καταστροφή ή καταστροφή/ολική καταστροφή (disaster/catastrophe), ταυτόχρονα ποσοτική και ποιοτική διάκριση των καταστροφών. Οι κίνδυνοι είναι αντιμετωπίσιμοι από τις τεχνο-οικονομικές δυνατότητες των κοινωνιών, οι καταστροφές τις ξεπερνούν. Αντίστοιχος είναι ο διαχωρισμός καταστροφής / ολικής καταστροφής, βάσει των επιπτώσεων. Π.χ.: καταστροφή της πλειοψηφίας των κτιρίων, διαταραχή καθημερινότητας, ανάγκη ανώτατου επιπέδου λήψης αποφάσεων, θεωρείται ως ολική καταστροφή. 2
Αστικός χώρος και καταστροφές Οι δομές και οι σχέσεις οι οποίες επηρεάζουν την πιθανότητα και το αποτέλεσμα των καταστροφών δεν είναι αποκλειστικά φυσικές ή τεχνικές. Είναι το αποτέλεσμα χωρο-κοινωνικών μηχανισμών γένεσης και διατήρησης της κοινωνικής τρωτότητας. Άρα: Η συνθετότητα και η πολυπλοκότητα των κινδύνων καθώς και του αστικού χώρου πρέπει να λαμβάνονται υπόψη για την κατανόηση, την καταγραφή και τον σχεδιασμό μείωσης της τρωτότητας των διαδικασιών χωρο-κοινωνικής της εξέλιξης και ανάπτυξης των μεγάλων συγκεντρώσεων πληθυσμού. Οι καταστροφές είναι κοινωνικά φαινόμενα με προφανή την ταξική διάσταση. Αστικός χώρος και καταστροφές Καθώς ο χώρος παράγει και παράγεται, η προσέγγιση των επιπτώσεων με καθαρά φυσικούς ή τεχνικούς όρους σημαίνει πως οι πολιτικές πρόληψης-αντιμετώπισης των κινδύνων-καταστροφών δεν θα είναι ούτε αποτελεσματικές, ούτε κοινωνικά δίκαιες. 3
Αστικός χώρος και σεισμοί Οι σεισμοί ως καταστροφή αδυνατούν να έχουν ουσιαστικές επιπτώσεις στην πολεοδομική δομή και την κοινωνική οργάνωση των πόλεων. Οι κοινωνικές και πολεοδομικές τους επιπτώσεις, αν και ακολουθούν συγκεκριμένα χωρο-κοινωνικά και ταξικά πρότυπα δεν επηρεάζουν τις τάσεις ανάπτυξης-μεγέθυνσης της πόλης στο σύνολό της. Μελέτη Περίπτωσης: Αθήνα Σεισμός 1999 Μια περίπτωση μη-ολική καταστροφής στον Αθηναϊκό μητροπολιτικό χώρο. Έντονα πληγείσες περιοχές : Αγία Βαρβάρα, Άγιοι Ανάργυροι, Αιγάλεω, Ίλιον, Καματερό, Μεταμόρφωση, Νέα Φιλαδέλφεια, Περιστέρι, Πετρούπολη, Χαϊδάρι, Αχαρναί, Θρακομακεδόνες, Άνω Λιόσια, Ασπρόπυργος, Ζεφύρι, Φυλή 4
Αθήνα: Σεισμός 1999 Μελέτη ως προς: - Γενικές μετατοπίσεις της ανάπτυξης της ευρύτερης Αθήνας μετά τον σεισμό. - Αλλαγές εντός των πληγέντων περιοχών, σε σύγκριση με τις προγενέστερες τάσεις του και τη Δυτική Αθήνα. Δυτική Αθήνα: Μοσχάτο, Ρέντης, Ταύρος, Πειραιάς, Δραπετσώνα, Πέραμα, Κερατσίνι, Νίκαια, Κορυδαλλός, Αγία Βαρβάρα, Αιγάλεω, Περιστέρι, Χαϊδάρι, Νέα Λιόσια, Νέα Χαλκηδόνα, Άγιοι Ανάργυροι, Νέα Ιωνία, Πετρούπολη, Νέα Φιλαδέλφεια, Καματερό, Ζεφύρι, Άνω Λιόσια, Νέο Ηράκλειο, Μεταμόρφωση, Αχαρναί, Θρακομακεδόνες, Ασπρόπυργος, Φυλή, Λυκόβρυση. 5
Πραγματικός πληθυσμός 1981 1991 2001 Local Index of Spatial Autocorrelation Πυκνότητα πληθυσμού 1981 1991 2001 Local Index of Spatial Autocorrelation 6
Μεταβολές Πληθυσμού, 1981-1991, 1991-2001 1981-1991 1991-2001 Local Index of Spatial Autocorrelation Μεταβολές πληθυσμού, 1981-1991, 1991-2001. EB Τυποποίηση, πληθυσμός 1991, 2001 1981-1991 1991-2001 Local Index of Spatial Autocorrelation 7
Κινητικότητα πληθυσμού Στον ίδιο Δήμο 1995-2001 1985-1991 Local Index of Spatial Autocorrelation Κινητικότητα πληθυσμού Από άλλη περιοχή της Ελλάδας 1985-1991 1995-2001 Local Index of Spatial Autocorrelation 8
Κινητικότητα πληθυσμού Από άλλη χώρα 1985-1991 1995-2001 Local Index of Spatial Autocorrelation Local Index of Spatial Autocorrelation 9
Ηλικίες Κτηρίων Local Index of Spatial Autocorelation Ύψος Κτηρίων Περισσότεροι από 6 όροφοι 3-5 ορόφων Δύο ορόφων Local Index of Spatial Autocorelation 10
Κανονικές κατοικίες 2001 1991 1981 Local Index of Spatial Autocorelation Μεταβολή κανονικών κατοικιών, 1981-1991, 1991-2001. EB Τυποποίηση, κανονικές κατοικίες 1991, 2001 1991-2001 1981-1991 Local Index of Spatial Autocorelation 11
Κατασκευή νέων κατοικιών. EB τυποποίηση, κανονικές κατοικίες 2001 2004 2003 2002 2001 Local Index of Spatial Autocorelation 3+ Δωμάτια ανά Κατοικία, 1991, 2001 1991 2001 Local Index of Spatial Autocorelation 12
Ανέσεις Κατοικιών, Μεταβολή, 1991-2001 Local Index of Spatial Autocorelation 13
Κοινωνικο-επαγγελματική διάρθρωση: Αθροιστικές κοινωνικο-επαγγελματικές ομάδες A: Ασκούντες επιστημονικά και ελευθέρια επαγγέλματα, Διευθύνοντες και ανώτερα διοικητικά στελέχη, που είναι εργοδότες, αυτοαπασχολούμενοι και μισθωτοί. B: Υπάλληλοι γραφείου, Έμποροι και πωλητές που είναι είτε εργοδότες είτε αυτοαπασχολούμενοι. Γ: Υπάλληλοι γραφείου, Έμποροι και πωλητές που είναι μισθωτοί καθώς και απασχολούμενοι στην παροχή υπηρεσιών που είναι εργοδότες, αυτοαπασχολούμενοι και μισθωτοί. Δ: Απασχολούμενοι στη γεωργία, ζωοκομία, δασοκομία, αλιεία και θήρα που είναι είτε εργοδότες είτε αυτοαπασχολούμενοι. E: Τεχνίτες και εργάτες (εκτός γεωργίας) και χειριστές μεταφορικών μέσων που είναι είτε εργοδότες είτε αυτοαπασχολούμενοι. ΣΤ: Απασχολούμενοι στη γεωργία, ζωοκομία, δασοκομία, αλιεία και θήρα που είναι μισθωτοί και Ζ: Τεχνίτες και εργάτες (εκτός γεωργίας) και χειριστές μεταφορικών μέσων που είναι μισθωτοί. Πίνακας 3 : Συμμετοχή της κάθε κοινωνικο-επαγγελματικής ομάδαςστον ενεργό πληθυσμό, Αττική, 1981, 1991, 2001 Ομάδα A Ομάδα B Ομάδα Γ Ομάδα Δ Ομάδα E Ομάδα ΣΤ Ομάδα Ζ 1981 17,0% 7,0% 29,2% 0,9% 9,6% 0,4% 29,1% 1991 19,6% 8,3% 31,3% 0,9% 8,2% 0,3% 21,8% 2001 24,6% 10,4% 27,0% 0,5% 5,2% 0,4% 29,6% Αθροιστικές κοινωνικο-επαγγελματικές ομάδες 1991, EB Τυποποίηση, Πραγματικός πληθυσμός,1991 ΟΜΑΔΑ Ζ ΟΜΑΔΑ E ΟΜΑΔΑ Δ ΟΜΑΔΑ A Local Index of Spatial Autocorelation 14
Αθροιστικές κοινωνικο-επαγγελματικές ομάδες 2001, EB Τυποποίηση, Πραγματικός πληθυσμός,2001 ΟΜΑΔΑ Ζ ΟΜΑΔΑ E ΟΜΑΔΑ Δ ΟΜΑΔΑ A Local Index of Spatial Autocorelation Αντί επιλόγου Κατανόηση των φυσικών κινδύνων-καταστροφών ως χωροκοινωνικών γεγονότων. Στροφή των Χωρικών πολιτικών προς μια λιγότερο τεχνική οικονομική-φυσική κατεύθυνση. Ενσωμάτωση της χωρο-κοινωνικής διαλεκτικής στην άσκηση της «Αστικής Διακυβέρνησης». Παράδειγμα: Το Δικαίωμα στην πόλη: Urban Policies and the Right to the City, UN, HABITAT World Charter on the Right to the City Social Forum of the Americas Quito July 2004 World Urban Forum Barcelona September 2004 World Social Forum 15
Αντί επιλόγου Το Δικαίωμα στην πόλη: Urban Policies and the Right to the City, UN, HABITAT Άρθρο V. Βιώσιμη και δίκαια αστική ανάπτυξη. 1. Οι πόλεις αναλαμβάνουν την υποχρέωση να αναπτύξουν, με τη συμμετοχή των πολιτών, αστικό-περιβαλλοντικό σχεδιασμό, ρύθμιση και διαχείριση ικανή να εγγυηθεί την ισορροπία μεταξύ της αστικής ανάπτυξης, της προστασίας του περιβάλλοντος και της πολιτιστικής, ιστορικής, αρχιτεκτονικής κληρονομιάς. Θα εμποδίζουν παράλληλα των χωρικό και κοινωνικό αποκλεισμό... Οι πόλεις θα δώσουν προτεραιότητα στην παραγωγή κοινωνικής κατοικίας. 16