Κείµενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας ã Àª πoà BIB IO EK AI EYTIKOY
À ƒ º π ƒπ - πo O ºπ O O π πª π À À À H OÀ ª ª O À ƒ º À À À H TOY À O ƒ OÀ øºà O Ó ÁÈÒÙË ÁÈ Ï, Ó appleïëúˆù K ıëáëù ÙÔ ÏÏËÓÈÎÔ ÓÔÈÎÙÔ ÓÂappleÈÛÙËÌ Ô ÃÚÈÛÙ Ó ÙÔ ÓÈ, apple ÎÔ ÚË K ıëá ÙÚÈ ÙÔ ÓÂappleÈÛÙËÌ Ô Ú ÙË ÂÔ ÒÚ ª ÓÙË, ºÈÏfiÏÔÁÔ, Îapple È Â ÙÈÎfi µ/ıìè Îapple  ÛË ŒÏÏË ºÈÏÔÎ appleúô, ÎÙÔÚ ÙÔ ÓÂappleÈÛÙËÌ Ô ıëóòó Ï ı ÚÈÔ ÚÈ ÙÔÁÏÔ, ÔÏÈÎfi Ì Ô ÏÔ ÃÚ ÛÔ Ï ÂÏ, ºÈÏfiÏÔÁÔ, Îapple È Â ÙÈÎfi µ/ıìè Îapple  ÛË ÛappleÔÈÓ ªapple ÏÈ ÌË- ÙÂÊ Ó ÎÔ, ºÈÏfiÏÔÁÔ ÃÚ ÛÔ Ï µ ÈÎÔ, Ì Ô ÏÔ ÙÔ È ÁˆÁÈÎÔ πóûùèùô ÙÔ ÛËÌ Ó Ó ÁÓˆÛÙÔappleÔ ÏÔ, ºÈÏfiÏÔÁÔ, Îapple È Â ÙÈÎfi µ/ıìè Îapple  ÛË ÎÔ Ú Ë, ˆÁÚ ÊÔ ƒo À ø π ƒ π... / ππ / Ó ÚÁÂÈ 2.2.1 / ÙËÁÔÚ Ú ÍÂˆÓ 2.2.1. : «Ó ÌfiÚʈÛË ÙˆÓ appleúôáú ÌÌ ÙˆÓ ÛappleÔ ÒÓ Î È Û ÁÁÚ Ê Ó ˆÓ ÂÎapple È Â ÙÈÎÒÓ apple Î ÙˆÓ» π ø π O π π OÀ O ªÈ ÏË Á. apple fiappleô ÏÔ OÌfiÙÈÌÔ ıëáëù ÙÔ... Úfi ÚÔ ÙÔ È ÁˆÁÈÎÔ πóûùèùô ÙÔ Ú ÍË Ì ٠ÙÏÔ: «ÁÁÚ Ê Ó ˆÓ È Ï ˆÓ Î È apple Ú ÁˆÁ appleôûùëúèîùèîô ÂÎapple È Â ÙÈÎÔ ÏÈÎÔ Ì ÛË ÙÔ Î È Ù ÁÈ ÙÔ ÌÓ ÛÈÔ» appleèûùëìôóèîfi Àapple ı ÓÔ ŒÚÁÔ ÓÙÒÓÈÔ. ªappleÔÌapple ÙÛË Ì Ô ÏÔ ÙÔ È ÁˆÁÈÎÔ πóûùèùô ÙÔ Ó appleïëúˆù appleèûùëìôóèîô Àapple ı ÓÔÈ ŒÚÁÔ ÂÒÚÁÈÔ. ÏËfi Ì Ô ÏÔ ÙÔ È ÁˆÁÈÎÔ πóûùèùô ÙÔ πáó ÙÈÔ. à ٠Ë ÛÙÚ Ù Ô ªfiÓÈÌÔ Ú ÚÔ ÙÔ È ÁˆÁÈÎÔ πóûùèùô ÙÔ ŒÚÁÔ Û Á ÚËÌ ÙÔ ÔÙÔ ÌÂÓÔ 75% applefi ÙÔ Úˆapple Îfi ÔÈÓˆÓÈÎfi ÌÂ Ô Î È 25% applefi ÂıÓÈÎÔ applefiúô.
À OÀƒ πo π π π π ƒ Àª ø π ø π O π π OÀ O Ó ÁÈÒÙË ÁÈ Ï ÃÚÈÛÙ Ó ÙÔ ÓÈ ÂÔ ÒÚ ª ÓÙË OÃO À ƒ º Κείµενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας ã Àª πoà BIB IO EK AI EYTIKOY Oƒ π ªO O ø π π ø µπµ πø
ƒπ Ã ª ηµοτικά τραγο δια ηµοτικά νανουρίσµατα «Να µου το πάρεις, πνε µου», «Κοιµήσου αστρί»..................... 10 «Της Πάργας»............................................................ 11 «Του γιοφυριο της Άρτας»............................................... 14 Κρητική λογοτεχνία Γεώργιος Χορτάτσης, «Ερωφίλη».......................................... 18 Βιτσέντσος Κορνάρος, «Ερωτ κριτος»..................................... 19 Μαρίνος Τζάνε Μπουνιαλής, «O Κρητικ ς Π λεµος»........................ 21 Νεοελληνικ ς διαφωτισµ ς Ρήγας Βελεστινλής, «Θο ριος»............................................. 24 Αθανάσιος Χριστ πουλος, «Τώρα»......................................... 25 Ανώνυµος, «O Ρωσσαγγλογάλλος»......................................... 27 Αδαµάντιος Κοραής, «O Παπατρέχας»..................................... 29 Λ ρδος Μπάυρον, «Το προσκ νηµα του Τσάιλντ Χάρολντ».................. 30 Αποµνηµονε µατα Γιάννης Μακρυγιάννης, «Αποµνηµονε µατα»............................... 34 Ελισάβετ Μουτζάν-Μαρτινέγκου, «Αυτοβιογραφία»........................ 36 Παναγής Σκουζές, «O βίος µου»........................................... 38 Η λογοτεχνία στα Επτάνησα Ανδρέας Κάλβος, «Εις Πάργαν»........................................... 42 ιον σιος Σολωµ ς, «Ελε θεροι Πολιορκηµένοι»............................ 44 Αριστοτέλης Βαλαωρίτης, «O ήµος και το καριοφίλι του».................. 47 Ανδρέας Λασκαράτος, «O κακ ς µαθητής»................................. 49 Λορέντζος Μαβίλης, «Λήθη».............................................. 50 Oι Φαναριώτες και οι Ροµαντικοί των Αθηνών Αλέξανδρος Σο τσος, «O επιστάτης των εθνικών οικοδοµών επί Ι. Καποδίστρια»............................................... 54 Σπυρίδων Βασιλειάδης, «Η χαρά».......................................... 56 Σάµιουελ Τ. Κ λεριτζ, «ουλειά χωρίς ελπίδα».............................. 57 Γρηγ ριος Παλαιολ γος, «O ζωγράφος».................................... 59 Εµµανουήλ Ρο δης, «Τα υαλοπωλεία»...................................... 60 H Nέα Aθηναϊκή Σχολή (1880-1922) Γεώργιος Βιζυην ς, «Στο χαρέµι».......................................... 64 Αλέξανδρος Παπαδιαµάντης, «Τ αγνάντεµα».............................. 66 [5]
ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΥ Άντον Τσέχωφ, «O Παχ ς και ο Αδ νατος»................................. 68 Ανδρέας Καρκαβίτσας, «O Ζητιάνος»...................................... 70 Κωστής Παλαµάς, «Ίαµβοι και ανάπαιστοι»,............................... 71 «Ύµνος στον Παρθενώνα»........................................... 74 Κ.Π. Καβάφης, «Φωνές»,................................................. 76 «σο µπορείς»,.................................................... 77 «Στα 200 π.χ.»...................................................... 78 Γρηγ ριος Ξεν πουλος, «O τ πος και η ουσία».............................. 81 Κωνσταντίνος Θεοτ κης, «Η τέχνη του αγιογράφου»........................ 84 Πηνελ πη έλτα, «Πρώτες ενθυµήσεις».................................... 86 Άγγελος Σικελιαν ς, «Γιατί βαθιά µου δ ξασα»............................. 88 Κώστας Βάρναλης, «Oρέστης»............................................. 90 Ναπολέων Λαπαθιώτης, «Νυχτεριν»...................................... 92 H νε τερη λογοτεχνία Η λογοτεχνία απ το 1922 ως το 1945 Κ.Γ. Καρυωτάκης, «Σαν δέσµη απ τριαντάφυλλα»,........................ 96 «Βράδυ»........................................................... 97 Μαρία Πολυδο ρη, «Γιατί µ αγάπησες».................................... 99 Γιάννης Σκαρίµπας, «Oυλαλο µ».......................................... 101 Ζυλ Λαφ ργκ, «Μοιρολ ι φεγγαριο στην επαρχία»........................ 103 Άγγελος Τερζάκης, «O µατωµένος λυρισµ ς».............................. 105 Στράτης Μυριβήλης, «Τα ζα»............................................. 107 Νίκος Καζαντζάκης, «Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορµπά»............... 110 Γιώργος Σεφέρης, «Με τον τρ πο του Γ.Σ.»,............................... 112 «Τρία χαϊκο»,..................................................... 113 «Oµιλία στη Στοκχ λµη»........................................... 115 Ανδρέας Εµπειρίκος, «Τριαντάφυλλα στο παράθυρο»...................... 117 Νίκος Εγγον πουλος, «Μπολιβάρ»........................................ 119 Oδυσσέας Ελ της, «Το Άξιον Εστί» («Η Γένεσις»)......................... 121 «Το Άξιον Εστί» («Τα Πάθη, Ε»)................................... 123 «ώρο ασηµένιο ποίηµα»........................................... 125 Γιάννης Ρίτσος, «Αρχαίο θέατρο»......................................... 128 «Ρωµιοσ νη»...................................................... 129 Νίκος Καββαδίας, «Kuro Siwo»........................................... 132 Φραντς Κάφκα, «Ποσειδώνας»........................................... 133 Γιώργος Θεοτοκάς, «Η διαδήλωση»....................................... 135 Μ. Καραγάτσης, «Ένας Ρώσος συνταγµατάρχης στη Λάρισα»............... 137 Κοσµάς Πολίτης, «Η γνωριµία µε τη Μ νικα».............................. 138 Μέλπω Αξιώτη, «Η ψυχή του νησιο»..................................... 141 [6]
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Μεταπολεµική και σ γχρονη λογοτεχνία Μίλτος Σαχτο ρης, «Τα δώρα»............................................ 146 Μαν λης Αναγνωστάκης, «Στο παιδί µου»................................. 148 Κική ηµουλά, «Τα πάθη της βροχής»..................................... 150 Τζένη Μαστοράκη, «Oι µεγάλοι»......................................... 152 ηµήτρης Χατζής, «Η τελευταία αρκο δα του Πίνδου».................... 154 Αντώνης Σαµαράκης, «Ζητείται ελπίς».................................... 156 Κώστας Ταχτσής, «Κι έχουµε π λεµο!».................................... 157 Ρέα Γαλανάκη, «Η µεταµφίεση»........................................... 159 [7]
HMOTIKA TPAΓOY IA
ª π Àƒπ ª Να µου το πάρεις, πνε µου Κοιµήσου αστρί Ã Να γνωρίσουν οι µαθητές δ ο απ τα ωραι τερα νανουρίσµατα, µε ειδικά στοιχεία το καθένα, ανάλογα µε το φ λο του µικρο παιδιο προς το οποίο απευθ νεται. ª π ƒ Αγάπη για το παιδί Τρυφερ τητα και προσδοκίες της µάνας Ονειρική ατµ σφαιρα Σ µβολα της δ ναµης και της ανδρείας για το αγ ρι Προσδοκία και ευχή για έναν καλ και πλο σιο γάµο για την κ ρη π π ƒ ª À π ƒ π Στο πρώτο νανο ρισµα, η µητέρα βάζει φρουρο ς γ ρω απ το κοιµισµένο της παιδί: τον ήλιο, τον αετ και το βοριά. Πρ κειται για τρία ισχυρά σ µβολα, που δηλώνουν τ σο την ανάγκη προφ λαξης του παιδιο σο και την αξία του ως προβολή στο µέλλον. Και οι τρεις βιγλάτορες που η µητέρα επικαλείται είναι αντρειω- µένοι, πως θα γίνει µελλοντικά και το αγ ρι, που κοιµάται ήσυχο στην κο νια του. Εκτ ς απ την ανδρεία, που είναι ένα χαρακτηριστικ το οποίο πρ κειται να αποκτηθεί, το βρέφος φαίνεται τι κατάγεται απ αρχοντική γενιά: «χρυσ ν υγι ν εβίγλιζα στην αργυρή του κο νια». Αυτή η τελευταία αναφορά µπορεί να µην ανταποκρίνεται σε µια πραγµατική κατάσταση, αλλά να δηλώνει µεταφορικά την αξία του βρέφους στα µάτια της µητέρας του. Στο νανο ρισµα αυτ οι προσωποποιήσεις, που συχνά απαντώνται στο δηµοτικ τραγο δι, είναι ολοφάνερες, ιδιαίτερα στην περίπτωση του κυρ Βοριά. Ο κυρ Βοριάς είναι η προσωποποίηση του ζωηρο αγοριο που αργεί να γυρίσει στο σπίτι του και έµµεσα µας υποβάλλει τις αντιλήψεις για την ανατροφή των αγοριών. Ποτέ µια τέτοια αφηγηµατική εν τητα δε θα παρεµβαλλ ταν σε νανο ρισµα για κορίτσι. Έτσι, στο επ µενο νανο ρισµα για κορίτσι, ήδη απ τον πρώτο στίχο προβάλλεται η οµορφιά του µε τις µετωνυµίες «αστρί, αυγή, νιο φεγγάρι», ενώ στο δε τερο ο προορισµ ς του: «που να σε χαρεί ο νιος που θα σε πάρει». λη η φαντασίωση εν ς µεγαλείου και µιας πολυτέλειας, µέσα στα οποία θα αναδειχτεί η οµορφιά, κλιµακώνεται µε τις αναφορές της µάνας στις µεγάλες αγορές της Π λης και της Βενετιάς, που έχουν παραγγελθεί τα στολίδια και τα προικιά της κ ρης. Μάλιστα σε ορισµένες περιοχές, αντί για «χρυσά», υπάρχει η παραλλαγή «προικιά». Εξάλλου, το πάπλωµα που ράβεται στην Π λη παραπέµπει στο γαµήλιο πάπλωµα, που µαζί µε τα προικιά µεταφέρε- [10]
HMOTIKA TPAΓOY IA ται και στρώνεται στο καινο ριο σπίτι της ν φης. Επίσης, ένα ενδιαφέρον στοιχείο είναι το γεγον ς τι, εδώ, η κο νια δεν είναι πολ τιµη πως στο προηγο µενο νανο ρισµα. Είναι µια απλή κο νια µε «παχιά πανιά». Ακ µα, ο παραστάτης που επικαλείται εδώ η µητρική αγάπη είναι µια άλλη γυναίκα και µάνα: «η Παναγιά η δέσποινα». Και στα δ ο νανουρίσµατα είναι κοιν ς ο τρυφερ ς τ νος αλλά και το αίσθηµα περηφάνιας της µάνας για το παιδί της. Κοινή επίσης και η αγωνία για την ασφάλεια του βρέφους αλλά και η ελπίδα για το µέλλον. Το φαντασιακ στοιχείο, που χαρακτηρίζει και τα δ ο τραγο δια, δηµιουργεί ένα ονειρικ κλίµα, εναρµονισµένο µε την ήρεµη κατάσταση του παιδικο πνου. À ª ƒ ø ª π ƒ π 1. Η προσεκτική ανάγνωση των δ ο τραγουδιών οδηγεί στη διαπίστωση τι το πρώτο απευθ νεται σε αγ ρι και το δε τερο σε κορίτσι. Ποια είναι τα στοιχεία που δείχνουν τη διαφορά των φ λων και ποιες αντιλήψεις απηχο ν; 2. Θυµάστε κάποιο νανο ρισµα που σας έλεγαν ταν ήσαστε µικρά παιδιά; Aναζητήστε στο οικογενειακ και φιλικ σας περιβάλλον νανουρίσµατα και να τα παρουσιάσετε στην τάξη. 3. Το πρώτο νανο ρισµα εκτ ς απ λυρικά έχει και αφηγηµατικά στοιχεία. Aναδείξτε τα και µετατρέψτε τον ποιητικ λ γο σε πεζ. 4. Ακο στε νανουρίσµατα του Φεντερίκο Γκαρθία Λ ρκα απ τους δίσκους Ματωµένος γάµος του Μάνου Χατζιδάκι και Αχ έρωτα του Χρήστου Λεοντή, µε σκοπ να συγκρίνετε το περιεχ µενο αυτών των ποιηµάτων µε τα δηµοτικά µας τραγο δια. Της Πάργας Ã Να γνωρίσουν οι µαθητές ένα αντιπροσωπευτικ κείµενο απ την κατηγορία των ιστορικών δηµοτικών τραγουδιών. ª π ƒ Η αγάπη για την πατρίδα Τα δεινά του πολέµου Η δ ναµη του χρήµατος και η προδοσία Το αίσθηµα της ελευθερίας Ο σεβασµ ς στους προγ νους και τη θρησκεία π π ƒ ª À π ƒ π Το ιστορικ αυτ δηµοτικ τραγο δι είναι ηπειρώτικο, έχει ελεγειακ χαρακτήρα και αναφέρεται στο γεγον ς της παραχώρησης της Πάργας στους Το ρκους. Οι [11]
ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΥ Παργινοί θεώρησαν τι προδ θηκαν απ τους Άγγλους, επειδή, ενώ ζήτησαν µ νοι τους την αγγλική προστασία και υποδέχτηκαν θερµά το αγγλικ αποβατικ άγηµα, οι Άγγλοι ο τε καν τους ενηµέρωσαν τι η π λη τους πουλήθηκε στους Το ρκους. Το θέµα αυτ προκάλεσε την αγανάκτηση πολλών Ευρωπαίων, πως π.χ. του Γάλλου περιηγητή και συγγραφέα Πουκεβίλ, του Άγγλου στρατιωτικο και φιλέλληνα Τσωρτς, και του Iταλοζακ νθιου ποιητή Ο γο Φ σκολο. Ο Φ σκολο µάλιστα, εξ ριστος στην Αγγλία, διαµαρτυρήθηκε έντονα για την αγγλική πολιτική στο βιβλίο του Αι ατυχίαι και η παραχώρησις της Πάργας, Λονδίνο 1819. Στο βιβλίο αυτ συµπεριέλαβε και µια παραλλαγή του δηµοτικο τραγουδιο «Της Πάργας», την οποία παραθέτουµε πιο κάτω. Το τραγο δι που ανθολογείται καταγράφηκε για πρώτη φορά απ τον Iταλ φιλέλληνα συγγραφέα Νικολ Τοµαζέο και δηµοσιε τηκε στη συλλογή του Canti popolari Creci, Βενετία 1842. Κεντρικ ς θεµατικ ς άξονας του τραγουδιο είναι η έκφραση της αγανάκτησης για την πώληση της Πάργας και ο θρήνος για την αναγκαστική εξορία των κατοίκων της. Μοιάζει µε µοιρολ ι και µπορεί να διακριθεί σε τρεις εν τητες: α) στο προοίµιο (1-3), β) στη µνεία της ανδρείας των Παργινών και της προδοσίας, και γ) στην παραίνεση για την αποδηµία µε την κα ση των προγονικών οστών, για να µη συληθο ν απ τους Οθωµανο ς. Το θεµατικ µοτίβο των πουλιών, µε το οποίο ανοίγει το ποίηµα, είναι σηµαδιακ και µαγικ, ενώ το τρίτο, το «κατάµαυρο» πουλί, έχει διπλ ρ λο: το τραγο δι του είναι ταυτ χρονα µοιρολ ι και χρησµ ς, δείχνει δηλαδή το θέληµα της µοίρας, πως συνέβαινε και στο τραγο δι «Του γιοφυριο της Άρτας». Ένα απ τα πιο ενδιαφέροντα στοιχεία του τραγουδιο είναι η ποιητική σ ζευξη χριστιανικών και παγανιστικών στοιχείων, προκειµένου να αποδοθεί η ποταπ τητα της συµπεριφοράς των Άγγλων. ƒ π ª 1. ιον σιος Σολωµ ς, Ελε θεροι Πολιορκηµένοι,Β Σχεδίασµα. Ποιήµατα, επιµέλεια σηµειώσεις Λίνος Πολίτης, Ίκαρος 1979 4,σ.225. Ψυχή µεγάλη και γλυκιά, µετά χαράς σ το λέω: θαυµάζω τες γυναίκες µας και στ νοµά τους µνέω. Εφοβήθηκα κάποτε µη δειλιάσουν και τες επαρατήρησα αδιάκοπα, Για η δ ναµη δεν είν σ αυτές ίσια µε τ άλλα δώρα. Απ ψε, ενώ είχαν τα παράθυρα ανοιχτά για τη δροσιά, µια απ αυτές, η νεώτερη, επήγε να κλείσει, αλλά µια άλλη της είπε: «χι παιδί µου, άφησε να µπει η µυρωδιά απ τα φαγητά είναι χρεία να συνηθίσουµε [ ]». [12]
HMOTIKA TPAΓOY IA 2. Νικ λαου Γ. Πολίτη, «Της Πάργας», Εκλογαί απ τα τραγο δια του ελληνικο λαο, 1914, σ. 20. Μα ρο πουλάκι π ρχεσαι απ τ αντίκρυ µέρη, πες µου τι κλάψες θλιβερές, τι µα ρα µοιρολ για απ την Πάργα βγαίνουνε, που τα βουνά ραγίζουν; Μήνα την πλάκωσε Τουρκιά και π λεµος την καίει; εν την επλάκωσε Τουρκιά, π λεµος δεν την καίει. Τους Παργινο ς επο λησαν σα γίδια, σα γελάδια, κι λοι στην ξενιτιά θα παν να ζήσουν οι καηµένοι. Τραβο ν γυναίκες τα µαλλιά, δέρνουν τ άσπρα τους στήθια, µοιρολογο ν οι γέροντες µε µα ρα µοιρολ για, παπάδες µε τα δάκρυα γδ νουν τες εκκλησιές τους. Βλέπεις εκείνη τη φωτιά, µα ρο καπν που βγάνει; Εκεί καίγονται κ καλα, κ καλα αντρειωµένων, που την Τουρκιά τροµάξανε και το Βεζίρη κάψαν. Εκεί ναι κ καλα γονιο, που το παιδί τα καίει, να µην τα βρο νε οι Λιάπηδες, Το ρκοι µην τα πατήσουν. Ακο ς το θρήνο τον πολ ν, οπο βογκο ν τα δάση, και το δαρµ, που γίνεται, τα µα ρα µοιρολ για; Είναι π αποχωρίζονται τη δ λια την πατρίδα, φιλο ν τις πέτρες και τη γη κι ασπάζονται το χώµα. 3. Γιώργος Σεφέρης, «Άνοιξη µ.χ.», Ηµερολ γιο Καταστρώµατος Β (1944). Ποιή- µατα, Ίκαρος 1982 14,σ.173-174. À ª ƒ ø ª π ƒ π 1. Συγκρίνετε το κείµενο που ανθολογείται µε τα δηµοτικά «Της Λένως του Μπ τσαρη», «Της έσπως», καθώς και µε το απ σπασµα απ το Β Σχεδίασµα των Ελε θερων Πολιορκηµένων του ιον σιου Σολωµο. Πώς εµφανίζονται οι γυναίκες στα κείµενα αυτά; Ποια χαρακτηριστικά τους τονίζονται; Συµφωνο ν µε τη διαδεδοµένη άποψη για τη φ ση και τη θέση της γυναίκας σε παλι τερες εποχές; 2. Συγκρίνετε το τραγο δι «Της Πάργας» µε την οµώνυµη παραλλαγή. Ποιες οµοι τητες και ποιες διαφορές παρατηρείτε; [13]
ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΥ Του γιοφυριο της Άρτας Ã Να γνωρίσουν οι µαθητές µία απ τις καλ τερες και πιο γνωστές παραλογές και να µελετήσουν τα ιδιαίτερα γνωρίσµατα του είδους. ª π ƒ Οι θυσίες που απαιτο νται για τα µεγάλα έργα Το συναίσθηµα ευθ νης του πρωτοµάστορα Η δ ναµη της κατάρας Η αδερφική αγάπη π π ƒ ª À π ƒ π Η θεµελίωση του γεφυριο της Άρτας φαίνεται αδ νατη, παρά τις προσπάθειες εν ς πλήθους µαστ ρων και του πρωτοµάστορα. Ο χρησµ ς που δίνεται απ το γνώριµο πουλί-αγγελιαφ ρο των δηµοτικών τραγουδιών φέρνει θλίψη στον πρωτο- µάστορα, αφο του ζητά να θυσιάσει την αγαπηµένη του γυναίκα, για να στεριώσει το γεφ ρι. Παρά τον π νο του υπακο ει στην εσωτερική φωνή του καθήκοντος, που υπαγορε ει την ολοκλήρωση της αποστολής του. Παραγγέλνει στη γυναίκα του να έρθει σο πιο αργά µπορεί πράγµα που υποδεικν ει και τη δραµατική πάλη που γίνεται µέσα στην ψυχή του αλλά το πουλί διαστρέφει τα λ για του και η γυναίκα έρχεται σο πιο γρήγορα µπορεί κοντά στον αγαπηµένο της. Στο γεφ ρι, µε ένα τέχνασµα σηµαδιακ το δαχτυλίδι του πρωτοµάστορα που υποτίθεται τι έπεσε στα θεµέλια την κάνουν να κατέβει µε τη θέλησή της. Η γυναίκα, ταν αντιλαµβάνεται τι πρ κειται να εντοιχιστεί, θρηνεί για την άδικη µοίρα της και καταριέται το γεφ ρι. ταν µως της θυµίζουν τι µπορεί να περάσει αποκεί ο αδελφ ς της, παίρνει πίσω την κατάρα της και τη µετατρέπει σε ευχή, δηλώνοντας τη δ να- µη της αδερφικής αγάπης, στοιχείο που παραπέµπει στην αρχαία τραγωδία (Αντιγ νη, Ιφιγένεια). Το θέµα του ποιήµατος αναπτ σσεται σε 46 δεκαπεντασ λλαβους ανοµοιοκατάληκτους ιαµβικο ς στίχους και οι µετρικοί τ νοι βρίσκονται στην προτελευταία συλλαβή, έχουµε δηλαδή στίχους παροξ τονους. Ο κεντρικ ς άξονας πάνω στον οποίο στηρίζεται η αφήγηση είναι η ανάγκη της θυσίας, της προσωπικής-ατοµικής ευτυχίας για το γενικ καλ. Η διάσταση ανάµεσα στο θέλω και στο πρέπει δίνει δραµατική ένταση και συγκινησιακ βάθος στην περιγραφή των πρωταγωνιστών, του πρωτοµάστορα δηλαδή και της γυναίκας του. Ενώ ο πρωτοµάστορας παρά τη βαθιά του θλίψη («πέφτει του θανάτου») ιεραρχεί πρώτα το καθήκον και την ευθ νη του απέναντι στο κοινωνικ σ νολο, η θυσιαζ µενη γυναίκα, το αθώο θ µα, µπροστά στο άµεσο ενδεχ µενο του θανάτου της εξεγείρεται, χι απέναντι στον άντρα της, αλλά απέναντι στη µοίρα. Είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον το τι η γυναίκα [14]
HMOTIKA TPAΓOY IA αλλάζει τη βαριά κατάρα της µ νο στην υπ µνηση του αδερφο της. Εδώ το στοιχείο της οικογένειας ισχυρ τατο στην παραδοσιακή κοινωνία κατορθώνει να διασώσει το γενικ καλ µέσα απ µια ιδι τυπη έκφραση του ατοµικο. Ο αδερφ ς, για µια γυναίκα που δεν έχει αποκτήσει ακ µα παιδιά, είναι, πως συµβαίνει και στην Ιφιγένεια εν Τα ροις του Ευριπίδη, το στοιχείο της συνέχειας της γενιάς, της συγγένειας του αίµατος. Το θέµα της θυσίας υπάρχει επίσης και µπορεί να συσχετιστεί µε τη βιβλική (θρησκευτικά) ή τη λογοτεχνική (Β. Κορνάρος, Η θυσία του Αβραάµ) εκδοχή της θυσίας του Ισαάκ. ƒ π ª 1. Ο πρωτοµάστορας, θεατρικ έργο του Νίκου Καζαντζάκη (περ. Παναθήναια, 1910), το οποίο µελοποίησε ο συνθέτης Μαν λης Καλοµοίρης και κυκλοφ ρησε σε δίσκο το 1939. 2. Γιώργος Θεοτοκάς, Το γεφ ρι της Άρτας, [θεατρικ έργο] (1944). Θεατρικά έργα,β, 1966. À ª ƒ ø ª π ƒ π 1. Ποιο το ήθος του πρωτοµάστορα; Απ ποια σηµεία του κειµένου διαπιστώνου- µε την τραγική διάσταση του ρ λου του; 2. Τι δείχνει η αλλαγή της κατάρας σε ευχή, σχετικά µε τη σχέση ανάµεσα στα µέλη της παραδοσιακής οικογένειας; 3. Βρείτε τα αφηγηµατικά και τα δραµατικά στοιχεία του τραγουδιο. 4. Αναζητήστε τα σχήµατα λ γου που υπάρχουν στο τραγο δι, δίνοντας απ ένα παράδειγµα. 5. Εντοπίστε και άλλες θυσίες απ την αρχαία και τη νεοελληνική λογοτεχνική παράδοση και επισηµάνετε οµοι τητες και διαφορές µε τη θυσία της γυναίκας του πρωτοµάστορα. B π µ π ƒ º π Η Καθηµερινή της Κυριακής, «Επτά Ηµέρες», αφιέρωµα «Πέτρινα γεφ ρια», 13.2.2000. Κρο πη Ελευθερία, «ραµατοποίηση του γιοφυριο της Άρτας απ µαθητές», Φιλολογική, τχ. 84, 2004, σ. 34-39. Τσ τσος Γιώργος, Μακεδονικά γεφ ρια, University Studio Press, Θεσσαλονίκη 1997. Τα ανθολογηµένα κείµενα προέρχονται απ τη συλλογή του Νικ λαου Γ. Πολίτη, Εκλογαί απ τα τραγο δια του ελληνικο λαο, 1914. [15]
ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΥ π H µ π µ π ƒ º I Αποστολάκης Γιάννης, Το κλέφτικο τραγο δι: Το πνε µα και η τέχνη του, Βιβλιοπωλείον της Εστίας 1954. Fauriel Claude, Ελληνικά ηµοτικά Τραγο δια, εκδοτική επιµέλεια Αλέξης Πολίτης, Πανεπιστηµιακές Eκδ σεις Κρήτης, Ηράκλειο 1999. Καψωµένος Ερατοσθένης, Το σ γχρονο κρητικ ιστορικ τραγο δι, 1979., ηµοτικ τραγο δι: Μια διαφορετική προσέγγιση, 1990. K ντογλου Φώτης, «Τα έµορφα τραγο δια µας, η αναπνοή της φυλής µας», Η πονεµένη Ρωµιοσ νη,αστήρ 1963. Κυριακίδης Στίλπων, Το δηµοτικ τραγο δι: Συναγωγή µελετών, επιµέλεια Άλκη Κυριακίδου-Νέστορος, Ερµής 1978. Νέα Εστία, αφιέρωµα στο δηµοτικ τραγο δι, τχ. 1762, εκέµβριος 2003. Παραλογές, επιµέλεια Γιώργος Ιωάννου, Ερµής 1983 2. Το δηµοτικ τραγο δι: Κλέφτικα, επιµέλεια Αλέξης Πολίτης, Ερµής 1973., Η ανακάλυψη των ελληνικών δηµοτικών τραγουδιών, Θεµέλιο 1984. Saunier G., Ελληνικά δηµοτικά τραγο δια: Συναγωγή µελετών (1968-2000), µτφρ. Iφιγένεια Mποτουροπο λου, επιµέλεια Γιώργος Aνδρειωµένος, Ίδρυµα Κώστα και Ελένης Ουράνη 2001. Σηφάκης Γρηγ ρης, Για µια ποιητική του ελληνικο δηµοτικο τραγουδιο, Πανεπιστηµιακές Eκδ σεις Κρήτης, Ηράκλειο 1988. www.e-yliko.gr: Σε αυτή την ιστοσελίδα του ΥΠΕΠΘ κατατίθενται διδακτικές προτάσεις, άρθρα και κείµενα ευρ τερου παιδαγωγικο προβληµατισµο. [16]
KPHTIKH ΛOΓOTEXNIA
øƒ π Ã ƒ Ερωφίλη Ã Να γνωρίσουν οι µαθητές ένα αντιπροσωπευτικ έργο του κρητικο θεάτρου. Το απ σπασµα επικεντρώνεται στον πονεµένο έρωτα δ ο νέων, µέσω του οποίου εκφράζονται δυνατά ανθρώπινα συναισθήµατα και διαχρονικές αξίες ζωής (αγάπη, πίστη, ρκος). ª π ƒ Η οµορφιά (κάλλος και ψυχική αρετή) Η ερωτική αφοσίωση των δ ο αγαπηµένων που επισφραγίζεται µε ρκο π π ƒ ª À π ƒ π Το απ σπασµα συνδυάζει το ερωτικ µε το δραµατικ συναίσθηµα, καθώς οι δ ο πρωταγωνιστές βρίσκονται σε µεγάλη ψυχική ένταση και βιώνουν µια έντονη απειλή. Ο καθηγητής θα πρέπει να καθοδηγήσει τους µαθητές, ώστε να παρακολουθήσουν την κορ φωση της δραµατικής έντασης µέσα απ τα λ για αγάπης και πίστης που ανταλλάσσουν οι δ ο ερωτευµένοι, αλλά και να τονίσει την έξοχη ποιητική απ δοση της αγάπης, δίνοντας έµφαση στο γλωσσικ ερωτικ κώδικα. Ιδιαίτερα έντονη είναι η ψυχική ένταση της Ερωφίλης, στην προσπάθειά της να πείσει τον Πανάρετο για τη σταθερ τητα της αγάπης της. Η Ερωφίλη το υπ σχεται τι θα υπερνικήσει κάθε δοκιµασία ή θα επιλέξει το θάνατο για να του αποδείξει την αγάπη της. Οικεία στην αντίληψη της κρητικής λογοτεχνίας είναι η επίκληση του Έρωτα ως εγγυήτριας δ να- µης που επισφραγίζει τα λ για των ερωτευµένων, καθώς και οι προσωποποιήσεις των φυσικών στοιχείων (ουραν ς, θάλασσα, γη, αέρας κ.ά.), τα οποία οφείλουν να παρέµβουν σε περίπτωση αθέτησης της υπ σχεσης. ηλώνεται έτσι η αποφασιστικ τητα και η καθολική ισχ ς των λ γων της Ερωφίλης, µε εκφραστικά µέσα και λειτουργίες που συναντάµε στο δηµοτικ τραγο δι. Η σ γκριση του αποσπάσµατος µε το προτειν µενο παράλληλο κείµενο αναδεικν ει κοινά σηµεία αλλά και βασικές διαφορές ανάµεσα στα δ ο έργα, τ σο στην ερωτική ιστορία σο και στο λογοτεχνικ χειρισµ της υπ θεσης και της πλοκής τους. Στην Ερωφίλη υπερτερεί το στοιχείο της θεατρικ τητας, ενώ ο Ερωτ κριτος διακρίνεται για την προφορικ τητα του ποιητικο λ γου. Και τα δ ο ποιήµατα είναι γραµµένα σε δεκαπεντασ λλαβο οµοιοκατάληκτο δίστιχο. ƒ A K E I M E N O Ερωτ κριτος, [Υπ σχεση αιώνιας πίστης] Γ. 1355-1552, κριτική έκδοση Στυλιαν ς Αλεξίου, Ερµής 1980, σ. 242-249. À ª ƒ ø ª π E ƒ A I E 1. Τι ζητά ο Πανάρετος απ την Ερωφίλη και πώς εκείνη ανταποκρίνεται στην επιθυµία του; [18]
KPHTIKH ΛOΓOTEXNIA 2. Ποιες δυνάµεις επικαλείται η Ερωφίλη, για να εγγυηθο ν την πιστ τητα των λ γων της; Τι δηλώνουν αυτές οι επικλήσεις απ την πλευρά της ηρωίδας; 3. Συγκρίνετε τις δ ο ερωτικές σκηνές στην Ερωφίλη και τον Ερωτ κριτο και εξηγήστε µε ποιον τρ πο τα δ ο ζευγάρια προσπαθο ν να διασφαλίσουν την αγάπη τους µέσα στις δυσκολίες. µ π µ π ƒ º I Αλεξίου Στυλιαν ς, Αποσκίτη Μάρθα, «Εισαγωγή» στο Γεώργιος Χορτάτσης, Ερωφίλη, Στιγµή 1988, σ. 11-88. Πολίτης Λίνος, «Η παράσταση της Ερωφίλης: Ποιητικ ς λ γος και σκηνική ερµηνεία», Θέµατα της λογοτεχνίας µας, τ µ. 2, Κωνσταντινίδης, Θεσσαλονίκη 1976, σ. 66 κ.εξ. Πο χνερ Βάλτερ, «Η Ερωφίλη στη δηµώδη παράδοση της Κρήτης», Αριάδνη [Ρεθ µνου], τ µ. 1, 1983, σ. 173 κ.εξ. Σολοµ ς Αλέξης, Το κρητικ θέατρο:απ τη φιλολογία στη σκηνή, Πλειάς 1973, σ. 39-60. Χασάπη Ευσεβία, «Η νεοελληνική δραµατουργία στα Κείµενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της Μέσης Εκπαίδευσης, Κ.Ν.Λ. Γ Γυµνασίου», Σ γχρονη εκπαίδευση, τχ. 61, 1991, σ. 54-56. http://www.snhell.gr/lakeim.html H Γεώργιος Χορτάτσης (µέσα 16ου-αρχές 17ου αι.), Ερωφίλη (γράφτηκε γ ρω στα 1595 τυπώθηκε στη Βενετία το 1676), Πράξις Τρίτη-Σκηνή ε τερη, στ. 147-184, επιµέλεια Στυλιαν ς Αλεξίου, Μάρθα Αποσκίτη, Στιγµή 1988, σ. 152-153. µπ ƒ ƒ Ερωτ κριτος Ã I Να γνωρίσουν οι µαθητές το αντιπροσωπευτικ τερο και καλ τερο έργο της κρητικής λογοτεχνίας, σε συνδυασµ µε κοινωνικά ήθη και αντιλήψεις που ίσχυαν στις τοπικές κοινωνίες της εποχής. Στο δε τερο απ σπασµα ερχ µαστε σε επαφή µε τον επικ χαρακτήρα του έργου. ª π ƒ Οι αξίες της γνώσης και της αρετής Η ανυπέρβλητη κοινωνική διαφορά ως εµπ διο στο γάµο των δ ο νέων Το αποτυχηµένο προξενι και η δ ναµη της βασιλικής βίας Η πολεµική ορµή και ο επικ ς χαρακτήρας του Ερωτ κριτου [19]
ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΥ π π ƒ ª À π ƒ π Το πρώτο απ σπασµα αναφέρεται στο προξενι, που ο Πεζ στρατος για χάρη του γιου του αναλαµβάνει να διεκπεραιώσει. Οι µαθητές θα πρέπει να κατανοήσουν τη δυσκολία του εγχειρήµατος. Τα λ για του Πεζ στρατου προκαλο ν την οργισµένη αντίδραση του βασιλιά, η οποία οφείλεται στην κατώτερη κοινωνική θέση του υποψήφιου γαµπρο και συνάδει µε τον πληγωµένο εγωισµ του. Ο Ηρακλής δεν ανέχεται τη θρασ τητα του υπηκ ου του να ελπίζει σε γάµο µε τη βασιλοπο λα, καθώς ο γάµος αυτ ς δηµιουργεί εµπ δια στα µελλοντικά σχέδιά του για ένα πετυχηµένο προξενι, το οποίο θα ενίσχυε την πολιτική θέση και θα εξασφάλιζε ειρήνη στο βασίλειο. Με τον εκφοβισµ του Πεζ στρατου και την εξορία του Ερωτ κριτου ο βασιλιάς επιβάλλει βίαια την εξουσία του, οι αποφάσεις µως που παίρνει αποδεικν ονται στην πραγµατικ τητα ανώφελες, καθώς η δοκιµασία ενισχ ει την αγάπη και την πίστη των δ ο νέων. Η Αρετο σα αρνείται πεισµατικά κάθε προξενι και, παρά τη φυλάκιση, η καρδιά της δε λυγίζει. Ο Ερωτ κριτος, πάλι, είναι παρών ταν θα τον χρειαστεί το πολιορκο µενο βασίλειο. Μεταµορφωµένος, χάρη σε ένα µαγικ υγρ, θα ανδραγαθήσει σε έναν επικ αµυντικ αγώνα, µε τελικ έπαθλο την ποθητή Αρετο σα και το θρ νο του βασιλείου. Το δε τερο απ σπασµα έχει επικ χαρακτήρα, προσφέρεται για αισθητική ανάλυση και σ γκριση µε ανάλογες πολεµικές περιγραφές απ την Ιλιάδα, τ σο στη µορφή σο και στο περιεχ µενο. Έχει ενδιαφέρον π.χ. να εξεταστεί συγκριτικά η δοµή και η λειτουργία της πλατιάς παροµοίωσης στα δ ο κείµενα, µέσα στη γενικ τερη ατµ σφαιρα της ανδραγαθίας και της πολεµικής ορµής. ƒ π ª 1. Αντώνιος Μάτεσης, Ο Βασιλικ ς, Σκηνή έκτη (1830), εισαγωγή Άγγελος Τερζάκης, Ερµής 1973, σ. 85-92. 2. «Ο ιγενής στους Απελάτες, στ. 659-701» (12ος αι.), Βασίλειος ιγενής Ακρίτης και το Άσµα του Αρµο ρη, κριτική έκδοση Στυλιαν ς Αλεξίου, Ερµής 1985, σ. 26-27. À ª ƒ ø ª π ƒ π 1. Γιατί ο Πεζ στρατος χρησιµοποιεί πολλά «ξ µπλια» και παραβολές πριν µιλήσει στο βασιλιά για το προξενι ; 2. Ποιες διαταγές έδωσε ο Ηράκλης στον Πεζ στρατο; Τι πιστε ει τι θα πετ χει ο βασιλιάς µε τον εξορισµ του Ερωτ κριτου; 3. Συγκρίνετε τις δ ο σκηνές προξενιών στο ποίηµα του Ερωτ κριτου και στο θεατρικ έργο Ο Βασιλικ ς. 4. Στο δε τερο απ σπασµα αναδεικν εται η γενναι τητα και η ψυχική ανωτερ τητα του Ερωτ κριτου. Βρείτε στοιχεία του κειµένου που επιβεβαιώνουν αυτή την άποψη. 5. Συγκρίνετε την ηρωική εµφάνιση του Ερωτ κριτου και του ιγενή, κρίνοντας απ τον τρ πο που εξαίρει τις πολεµικές αρετές τους ο κάθε ποιητής. [20]
KPHTIKH ΛOΓOTEXNIA 6. Ακο στε µελοποιηµένα αποσπάσµατα του Ερωτ κριτου απ το CD: Γιώργος Κουµεντάκης, Λουδοβίκος των Ανωγείων, Νίκος Ξυδάκης, Ψαραντώνης, Τέσσερις δρ µοι για τον Ερωτ κριτο, Lyra 2000. µ π µ π ƒ º π Αλεξίου Στυλιαν ς, «Εισαγωγή» στο Βιτσέντσος Κορνάρος, Ερωτ κριτος, Ερµής 1986 2. Κακριδής Ι.Θ., «Ερωτ κριτος και Οδυσσέας», Φιλ λογος [Θεσσαλονίκης], τχ. 16, 1979, σ. 68 κ.εξ. Κριαράς Ε., «Πηγές και επιδράσεις του Ερωτοκρίτου», Νέα Εστία, τ µ. 42, 1947, σ. 1297 κ.εξ. Παγώνη Σ ρµω, «Θεατρικά στοιχεία στον Ερωτ κριτο», Αναζητήσεις [Ρεθ µνου], τ µ. 1, σ. 21-24. Πολίτης Λίνος, «Η ποίηση του Ερωτ κριτου», Θέµατα της λογοτεχνίας µας, τ µ. 1, Κωνσταντινίδης, Θεσσαλονίκη 1976, σ. 93 κ.εξ. Σεφέρης Γιώργος, «Ερωτ κριτος», οκιµές, τ µ. 1, Ίκαρος 1974 3,σ.268-319. Βιτσέντσος Κορνάρος (1553-1613), Ερωτ κριτος (Βενετία, 1713) Γ. 891-936,. 1003-1037, κριτική έκδοση Στυλιαν ς Αλεξίου, Ερµής 1980, σ. 226-227, 299-300. ª ƒπ ª À π Ο Κρητικ ς Π λεµος Ã Να µελετήσουµε ένα ποίηµα της στερης κρητικής λογοτεχνίας, µε θέµα εµπνευσµένο απ σ γχρονο ιστορικ γεγον ς, την άλωση της Κρήτης (1669). ª π ƒ Ο χαµένος κρητικ ς π λεµος και οι συνέπειές του Στέρηση περιουσίας, χαράς και ελευθερίας π π ƒ ª À π ƒ π Το απ σπασµα αναφέρεται, µε άµεσο τρ πο και λαϊκ φος, στα προβλήµατα που προκ πτουν στη ζωή των σκλαβωµένων Κρητικών. Το προσωποποιηµένο κάστρο του Ηρακλείου θρηνεί για το λα του, ο οποίος στο εξής θα στερείται την ελευθερία, τη χαρά της ζωής και τις υλικές απολα σεις του τ που του. Με την αναλυτική αναφορά στα αγαθά της γης και στην κοινωνική οργάνωση των Κρητικών, ο ποιητής σκιαγραφεί θαυµάσια τον καθηµεριν, ευχάριστο τρ πο ζωής, την οικονοµική [21]
ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΥ ευρωστία, τις ασχολίες και τις διασκεδάσεις των κατοίκων, που ευφραίνονται µέσα στη φυσική πανδαισία του τ που τους. Το κείµενο µπορεί επιτυχηµένα να διδαχτεί συγκριτικά µε το παρακάτω δηµοτικ τραγο δι του 1830 και να σχολιαστεί η αντίδραση των Κρητικών µπροστά σε δυσµενείς ιστορικές εξελίξεις. ƒ π ª ηµοτικ «Ο καταδικασµ ς της Κρήτης» [απ σπασµα] (1830) στο Νικ λαου Γ. Πολίτη, Εκλογαί απ τα τραγο δια του ελληνικο λαο, 1914, σ. 25-26. À ª ƒ ø ª π ƒ π 1. Βασικά χαρακτηριστικά του ποιήµατος είναι η λαϊκή γλώσσα και το αυθ ρµητο φος του. Τι πετυχαίνει να δείξει µε αυτά τα εκφραστικά µέσα ο ποιητής; 2. Το ιστορικ δηµοτικ τραγο δι αναφέρεται σε µια άλλη αρνητική συγκυρία: το 1830 έγινε γνωστ στην Κρήτη τι το νησί δεν περιλαµβάνεται στα ρια του νεοσ στατου ελληνικο βασιλείου. Συγκρίνετε τον τρ πο αντίδρασης των Κρητικών στα 1669 και στα 1830, µε βάση τα δ ο κείµενα. Μαρίνος Τζάνε Μπουνιαλής (17ος αι.), Ο Κρητικ ς Π λεµος (1645-1669) [1681] 570. 2-22, επιµέλεια Στυλιαν ς Aλεξίου, Mάρθα Αποσκίτη, Στιγµή 1995, σ. 514-515. π H µ π µ π ƒ º I Αλεξίου Στυλιαν ς, Η κρητική λογοτεχνία και η εποχή της, 1985., Κρητικά φιλολογικά, 1999. Κρήτη: Ιστορία και Πολιτισµ ς, τ µ. 1-2, επιστηµονική επιµέλεια Ν.Μ. Παναγιωτάκης, Ηράκλειο 1988. Κρητική Ανθολογία (ΙΕ -ΙΖ αιώνας), εισαγωγή ανθολ γηση σηµειώµατα Στυλιαν ς Αλεξίου, Ηράκλειο 1969 2. Κριαράς Εµµανουήλ, «Πηγές και επιδράσεις του Ερωτοκρίτου», Νέα Εστία, τ µ. 42, 1947, σ. 1297-1299. Μαντατοφ ρος, αφιέρωµα στην κρητική λογοτεχνία, τχ. 33, 1999, σ. 7-56. Λογοτεχνία και κοινωνία στην Κρήτη της Αναγέννησης, επιµέλεια David Holton, µτφρ. Ν. εληγιαννάκη, Ηράκλειο 1997. Πολίτης Λίνος, Η Κρητική ποίηση του 17ου αιώνα. Ποιητική Ανθολογία, τ µ. 3, ωδώνη 1967 2. Σολοµ ς Αλέξης, Το Κρητικ θέατρο: Απ τη φιλολογία στη σκηνή, Κέδρος 1998. Ντέιβιντ Χ λτον, Μελέτες για τον Ερωτ κριτο, Καστανιώτης 2000. [22]