Ο Λάζαρος Μαλούτας 22 Νοεµβρίου στις 10:18 π.µ. Η ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΩΝ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α ΣΗΜΕΡΑ Αυτό ήταν το θέµα που παρουσίασα σε ηµερίδα στην Αθήνα, την Παρασκευή 21-11-2014, στο πλαίσιο προγράµµατος LIFE, προσκεκληµένος της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας µε την ιδιότητά µου σαν αντιπροέδρου της επιτροπής περιβάλλοντος της ΚΕ Ε. Ένα πρόβληµα που παρά τα βήµατα που έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια, δεν έχει αντιµετωπιστεί οριστικά. Και αν Στη υτική Μακεδονία µε τη ΙΑ ΥΜΑ είµαστε πολύ πιο µπροστά υπάρχουν ακόµη περιφέρειες που έχουν δρόµο ακόµη. Ακολουθεί ολόκληρη η εισήγηση για όποιον ενδιαφέρεται για το θέµα. Η ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΩΝ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α ΣΗΜΕΡΑ Λ.ΜΑΛΟΥΤΑΣ / Αντιπρόεδρος επιτροπής περιβάλλοντος ΚΕ Ε Νοέµβρης 2014 1) Η διαχείριση των απορριµµάτων είναι µια απ τις «ιστορικές» αρµοδιότητες της αυτοδιοίκησης στην πατρίδα µας. Καί στο θέµα των απορριµµάτων, όµως, όπως συµβαίνει και σ ένα σωρό άλλους τοµείς, η διάχυση ευθυνών και αρµοδιοτήτων, η µη έγκαιρη διαµόρφωση θεσµικού πλαισίου, η παλινδρόµηση ανάµεσα σε συγκρουόµενες στρατηγικές για την αντιµετώπιση της διαχείρισής τους, η µη ορθολογική χρήση των πόρων, είχαν σαν συνέπεια να φτάσουµε σήµερα, να προσπαθούµε ασθµαίνοντας να εφαρµόσουµε το πλαίσιο διαχείρισης της Ε.Ε.. Ουραγοί για άλλη µια φορά στην Ευρώπη, συνεχίζουµε να ρυπαίνουµε το περιβάλλον, αναγκασµένοι από τις περιστάσεις να κάνουµε βιαστικές επιλογές που ενδέχεται να µας κοστίζουν και πιο ακριβά. εν είµαι ο καταλληλότερος να αποδώσω ευθύνες για την κατάσταση που βρισκόµαστε σήµερα, είναι όµως µια κατάσταση που δεν κάνει υπερήφανο κανέναν απ τους συναρµόδιους, στις περισσότερες τουλάχιστον των περιπτώσεων. 2) Εάν πριν µερικές δεκαετίες το θέµα της διαχείρισης των στερεών αποβλήτων θεωρούνταν ένα απλό ζήτηµα σήµερα αποτελεί ένα αρκετά σύνθετο πρόβληµα. Οι κατηγορίες των στερεών αποβλήτων είναι πολλές, ενδεικτικά αναφέρεται ότι στον υπό ολοκλήρωση νέο Εθνικό Σχεδιασµό ιαχείρισης Αποβλήτων (ΕΣ Α) υπάρχει σχέδιο για 17 ρεύµατα/κατηγορίες αποβλήτων. Για τα αστικά στερεά απόβλητα (ΑΣΑ) µόνο, που είναι 1 από τις 17 κατηγορίες αποβλήτων, υπάρχει ανάγκη για διακριτή διαχείριση σε τουλάχιστον 4 υποκατηγορίες: τα ανακυκλώσιµα υλικά συµπεριλαµβανοµένων των συσκευασιών (χαρτί πλαστικό, γυαλί, µέταλλο, ξύλο), τα βιοαπόβλητα (υπολείµµατα τροφίµων και πράσινα), τα ογκώδη, τα σύµµεικτα. 3) Τα στάδια διαχείρισης περιλαµβάνουν τόσο τη Συλλογή Αποκοµιδή των απορριµµάτων, όσο και την περαιτέρω διαχείρισής τους, που περιλαµβάνει τη Μεταφόρτωση, την Επεξεργασία και την Ταφή των υπολειµµάτων τους. Σε αυτά τα στάδια δεν περιλαµβάνονται οι δράσεις για την Πρόληψη Παραγωγής Αποβλήτων (δηλαδή τη µείωση και την επαναχρησιµοποίησή τους) που αποτελούν και βασική πλέον επιλογή στην ιεραρχία των πολιτικών διαχείρισης της Ε.Ε. και µπαίνουν ψηλά και στην ατζέντα της Τοπικής Αυτοδιοίκησης σήµερα. 4) Η ευθύνη της διαχείρισης των αποβλήτων, αν και απλοϊκά θα έλεγε κανείς ότι ανήκει στον παραγωγό τους, στην πράξη η κατάσταση είναι τελείως διαφορετική και εµπλέκονται διάφοροι φορείς όπως οι ήµοι, οι Φο ΣΑ, τα Συστήµατα Εναλλακτικής ιαχείρισης, Ιδιωτικές Επιχειρήσεις, Βιοµηχανίες. Το κόστος βέβαια σε κάθε περίπτωση το αναλαµβάνει ο πολίτης, σαν παραγωγός των αποβλήτων σύµφωνα και µε την αρχή ο ρυπαίνων πληρώνει. Και το πληρώνει πολλαπλώς είτε σαν ανταποδοτικά τέλη προς του ήµους, είτε σαν κόστος εναλλακτικής διαχείρισης ενσωµατωµένο στην τιµή του προϊόντος, είτε σαν περιβαλλοντικό πρόστιµο, είτε σαν τέλος ταφής. 5) Την ευθύνη συνολικά της εκπόνησης πολιτικής για τη διαχείριση έχει το ΥΠΕΚΑ, ωστόσο µε δεδοµένη την οικονοµική αξία κάποιων κατηγοριών αποβλήτων, ο εκάστοτε παραγωγός επιλέγει να εφαρµόζει τις δικές του πρακτικές. Το πλαίσιο αδειοδότησης των δραστηριοτήτων διαχείρισης αν και έχει απλοποιηθεί σηµαντικά τα τελευταία έτη, δεν συνοδεύεται από έλεγχο και παρακολούθηση, µε συνέπεια να αναπτύσσεται µία «επιχειρηµατικότητα» στα στάδια της αξιοποίησης-ανακύκλωσης των αποβλήτων, χωρίς όµως πολλές φορές το αναµενόµενο περιβαλλοντικό αποτέλεσµα.
6) Η διαχείριση των απορριµµάτων είναι µια ανταποδοτική υπηρεσία για τους ΟΤΑ. Συνεπώς το κόστος διαχείρισης το πληρώνουν οι πολίτες και είναι ευθύνη της Αυτοδιοίκησης µέσα από ένα ορθολογικό πλαίσιο, και την προστασία του περιβάλλοντος να υπηρετεί αποτελεσµατικά, και να ελαχιστοποιεί κάθε φορά το κόστος που καλείται να πληρώσει ο πολίτης. 7) Η προστασία του περιβάλλοντος κοστίζει και συνεπώς η διαχείριση των αποβλήτων, ανεξαρτήτως παραγωγού, κοστίζει. Είτε αυτό αφορά τα υγρά απόβλητα, είτε τα στερεά, είτε τα αέρια. Και κοστίζει και ως επένδυση, και ως λειτουργία, ακόµη και εάν δεν συνυπολογίσουµε στο κόστος διαχείρισης το περιβαλλοντικό κόστος. Ταυτόχρονα το καθαρό περιβάλλον αποτελεί έναν εξαιρετικό αναπτυξιακό πόρο, που εφόσον διαχειρίζεται µε όρους αειφορίας µας επιτρέπει να δροµολογήσουµε ποιοτικές αναπτυξιακές δράσεις που ουσιαστικά «αποσβένουν» το κόστος προστασίας του. Το οικονοµικό ισοζύγιο: Κόστος διαχείρισης µείον Πωλήσεις Ανακυκλώσιµων Αποβλήτων, είναι πάντοτε αρνητικό για τον παραγωγό. Η διαµάχη, έγκειται κυρίως στο ποιος θα επωµιστεί το µεγαλύτερο κόστος της. Η Τοπική Αυτοδιοίκηση ( ήµοι και Φο ΣΑ) οφείλει να έχει ολοκληρωµένο σχέδιο για τα ΑΣΑ, µε στόχο την µικρότερη επιβάρυνση των δηµοτών. 8) Η αποτροπή συνεπώς παραγωγής αποβλήτων υπηρετεί και τους περιβαλλοντικούς και τους οικονοµικούς στόχους της διαχείρισης των απορριµµάτων. Η υιοθέτηση εποµένως πολιτικών που προωθούν τη χρήση επαναχρησιµοποιήσιµων συσκευασιών (γυαλί), η χρέωση των πολιτών ανάλογα µε τον όγκο βάρος των απορριµµάτων που παραδίδουν, υπηρετούν αυτόν τον στόχο. εν πρέπει όµως να προσπερνάµε εύκολα τις δυσκολίες υλοποίησης τέτοιων πολιτικών. Η παιδεία µας, ο τρόπος που είναι δοµηµένες οι πόλεις µας και οι κατοικίες µας (πυκνοδοµηµένος αστικός ιστός µε πολυκατοικίες), φαινόµενα τύπου ΝΙΜΒΥ, είναι ανασταλτικοί παράγοντες. Παράγοντες που και σοβαρή µελέτη απαιτούν, και προσεκτική µεταφορά της ευρωπαϊκής εµπειρίας. Ταυτόχρονα προϋποθέτουν µεγάλο χρονικό διάστηµα εφαρµογής για να παρουσιάσουν µετρήσιµα αποτελέσµατα. 9) Η ανακύκλωση στην πηγή των υλικών συσκευασίας, η οικιακή κοµποστοποίηση του οργανικού κλάσµατος των απορριµµάτων, ο διαχωρισµός των απορριµµάτων απ τον πολίτη στο σπίτι και η διακριτή αποκοµιδή τους είναι επιλογές που παράγουν πιο «καθαρά» ρεύµατα απορριµµάτων. Αυτό έχει σαν συνέπεια να αυξάνονται οι δυνατότητες για άµεση επαναχρησιµοποίηση ή την ελαχιστοποίηση του κόστους επεξεργασίας, αφού αποφεύγονται διαχωρισµοί µε µηχανικό τρόπο και µπορεί να επιλεγεί στοχευµένη επεξεργασία ανά ρεύµα. Οι δυσκολίες και τα προβλήµατα που επισηµάνθηκαν στο προηγούµενο εδάφιο ισχύουν εν πολλοίς και εδώ. εν πρέπει να προσπερνάµε βέβαια τον παράγοντα κόστους που επιβαρύνεται από τα διαφορετικά δίκτυα αποκοµιδής. 10) Ο ορθολογικός σχεδιασµός της αποκοµιδής των απορριµµάτων, η βελτιστοποίηση των δροµολογίων των απορριµµατοφόρων, οι σταθµοί µεταφόρτωσης, τα green points, κτλ, εξοικονοµούν πόρους µειώνοντας το κόστος διαχείρισης. 11) Απαραίτητο στοιχείο ορθολογικής διαχείρισης των απορριµµάτων αποτελεί η στενή συνεργασία µε τα εγκεκριµένα «συστήµατα ανακύκλωσης» (χρησιµοποιηµένα έλαια, ελαστικά, µπαταρίες, ηλεκτρικές και ηλεκτρονικές συσκευές κτλ) και η στήριξη του έργου τους. Επίσης η διακριτή αντιµετώπιση - διαχείριση αδρανών/µπάζων, ογκωδών αντικειµένων, συµβάλλει και στην προστασία του περιβάλλοντος αλλά και στην βελτίωση της εικόνας των οικισµών. 12) Στη διαχείριση των απορριµµάτων εµπλέκονται δύο αυτοδιοικητικοί φορείς, οι ήµοι και οι Φο ΣΑ. Η µεγιστοποίηση του αποτελέσµατος µε βάση τους διατιθέµενους πόρους απαιτεί συνεργασία, αλληλοσεβασµό και γνώση των ορίων αρµοδιότητας και ευθύνης του καθενός. Είναι αυτονόητο ότι για να παραχθεί οικονοµικό και περιβαλλοντικό αποτέλεσµα είναι αναγκαίο οι σχεδιασµοί των ήµων και των Φο ΣΑ πρέπει να έχουν κοινή στόχευση. 13) Απ την έως τώρα συζήτηση αναδείχτηκαν αρκετοί παράγοντες που επηρεάζουν την ποσότητα και την ποιότητα των απορριµµάτων. Αν συνυπολογίσουµε την οικονοµική κρίση που οδήγησε σε σηµαντική µείωση των παραγόµενων απορριµµάτων αφενός και την αδυναµία πληρωµής των ανταποδοτικών τελών από τους πολίτες και συνεπώς στη µείωση των εσόδων των ήµων αφετέρου, τις τεχνολογικές εξελίξεις, τις ιδιαιτερότητες της πατρίδας µας που οριοθετούνται απ την Αττική από τη µια και απ τα µικρά νησιά του ελληνικού αρχιπελάγους από την άλλη, την πολύ υψηλή καλοκαιρινή τουριστική συγκέντρωση µε και την συνεπακόλουθη εκρηκτική παραγωγή απορριµµάτων σε ορισµένες περιοχές, αναδεικνύεται το σύνθετο του προβλήµατος.
14) Παγκόσµια εφαρµόζονται διάφορες µέθοδοι επεξεργασίας/διάθεσης των απορριµµάτων. Η κάθε µια τους παρουσιάζει πλεονεκτήµατα και µειονεκτήµατα που την καθιστούν κατάλληλη για µια περιοχή και ακατάλληλη για µια άλλη. εν υπάρχει µονοσήµαντα η τέλεια λύση που είναι κατάλληλη για ενιαία υιοθέτηση και εφαρµογή. Το κόστος, τα θέµατα προστασίας του περιβάλλοντος, η διαθεσιµότητα σε γη, είναι µερικοί απ τους παράγοντες που αλληλεπιδρούν και επηρεάζουν την επιλογή της βέλτιστης λύσης. Σε κάθε περίπτωση ο ανάδοχος, η τεχνολογία που προσφέρει, και το GATE FEE, είναι αποτέλεσµα δηµόσιου διαγωνισµού. 15) Η Επεξεργασία των ΑΣΑ (το κοµβικό σηµείο της Ολοκληρωµένης ιαχείρισης), είναι µία κοστοβόρα δραστηριότητα, σε σχέση µε την γενικότερη υφιστάµενη κατάσταση (ΧΑ Α, ΧΥΤΑ µε επιδοτήσεις και χωρίς τέλη αειφορίας, κλπ). Στόχος της Επεξεργασίας είναι τόσο η κάλυψη των απαιτήσεων της νοµοθεσίας (ανακύκλωση, αποφυγή ταφής βιοαποβλήτων που ρυπαίνουν µέσω της παραγωγής στραγγισµάτων και βιοαερίου) που συµβάλλει ουσιαστικά στην προστασία του περιβάλλοντος, όσο και η δηµιουργία νέων «προϊόντων» που µπορούν να αξιοποιηθούν και να συµβάλλουν στη µείωση της επιβάρυνσης των προϋπολογισµών των ήµων και των δηµοτικών τελών. Τα έσοδα από πωλήσεις των Επεξεργασµένων ΑΣΑ (ανεξαρτήτου της επιλεγόµενης τεχνολογίας) δεν µπορούν υπό τις παρούσες συνθήκες (τιµές νέων προϊόντων και ενέργειας) να καλύψουν τα κόστη λειτουργίας και επένδυσης (ακόµη και αν αυτά επιδοτηθούν). 16) Το ευµετάβλητο θεσµικό πλαίσιο γύρω απ τις τιµές των ανακυκλώσιµων, τις δυνατότητες χρήσης τους, και γενικότερα τους τελικούς αποδέκτες, τους τελικούς χρήστες, τις επιδοτήσεις που µπορεί να συνοδεύουν µια χρήση για διάφορα προϊόντα επεξεργασίας, όπως CLO, RDF, SRF, βιοαέριο, ανακυκλώσιµα, επηρεάζουν τον σχεδιασµό και προσθέτουν κόστος. 17) Όλα τα διαθέσιµα στοιχεία κόστους, από την διεθνή εµπειρία, καταγράφουν µια µεγάλη µεταβλητότητα στα κόστη επένδυσης και το gate fee που σχετίζονται µε τις χώρες εγκατάστασης, άλλες τοπικές ιδιαιτερότητες, διαφοροποίηση ανάλογα µε το µέγεθος της εγκατάστασης, διαφοροποιήσεις ακόµη και για παρόµοιες τεχνολογίες. Απ όλες πάντως τις καταγραφές είναι ορατό το υψηλότερο κόστος της θερµικής επεξεργασίας των απορριµµάτων έναντι της µηχανικής βιολογικής επεξεργασίας, µε όλη τη γκάµα των τεχνολογικών ιδιαιτεροτήτων και διαφοροποιήσεων. Ταυτόχρονα είναι ορατό το µικρότερο ύψος επένδυσης και κόστος επεξεργασίας ανά τόνο απορριµµάτων για τις µεγαλύτερες εγκαταστάσεις. 18) Η θερµική επεξεργασία (καύση κυρίως) ήταν ιδιαίτερα διαδεδοµένη µέθοδος επεξεργασίας στην κεντρική - βόρεια Ευρώπη. Μάλιστα υπάρχουν εγκαταστάσεις που λειτουργούν εδώ και δεκαετίες, εγκαταστηµένες µέσα στον αστικό ιστό πόλεων, και µε αντιρρυπαντικό εξοπλισµό µάλλον παλαιό. Στην πατρίδα µας η µέθοδος έχει αποκηρυχθεί από µεγάλο µέρος συµπολιτών µε οικολογικές ευαισθησίες. 19) Η εναλλακτική λύση έναντι της µηχανικής επεξεργασίας, δηλαδή της εξαντλητικής σπ και της οικιακής κοµποστοποίησης, δεν έχει βρει εφαρµογή πουθενά παγκοσµίως, χωρίς την συνδυαστική εφαρµογή µεθόδων/µονάδων επεξεργασίας µεγαλύτερης κλίµακας. 20) Τα τελευταία χρόνια η αυτοδιοίκηση αξιοποιώντας τους πόρους των προγραµµάτων που συγχρηµατοδοτούνται απ την ΕΕ (ΚΠΣ, ΕΣΠΑ), προµηθεύτηκε εξοπλισµό και υλοποίησε έργα διαχείρισης απορριµµάτων, µη επιβαρύνοντας τους πολίτες αναβαθµίζοντας την λειτουργία µιας ανταποδοτικής υπηρεσίας. Ο περιορισµός τέτοιου είδους πόρων στο ΣΕΣ είναι ήδη ορατός, ενώ στο µέλλον δεν θα είναι επιλέξιµη η χρηµατοδότηση τέτοιων δράσεων. εδοµένης λοιπόν της ανταποδοτικότητας της διαχείρισης των απορριµµάτων, η αυτοδιοίκηση στους µελλοντικούς σχεδιασµούς πρέπει να προσµετρά και το επενδυτικό κόστος των έργων διαχείρισης απορριµµάτων. 21) Αν λοιπόν στο σηµείο αυτό, κλείνοντας, θελήσουµε να συνοψίσουµε τη συζήτηση που προηγήθηκε, προσδιορίζοντας στοχεύσεις βήµατα για την επόµενη περίοδο έως το 2020, θα σηµειώναµε τα παρακάτω Είναι πρώτη προτεραιότητα η σύνταξη ενός συµφωνηµένου από όλους τους εµπλεκόµενους, ΥΠΕΚΑ, ΗΜΟΥΣ, Φο ΣΑ, ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΕΣ (όπου αυτές σχετίζονται) ενός Ο ΙΚΟΥ ΧΑΡΤΗ ΓΙΑ ΤΟ 2020. Στην ουσία αυτός ο οδικός χάρτης είναι το επικαιροποιηµένο ΠεΣ Α, µε ουσιαστική όµως συµµετοχή στη διαµόρφωση και τις δεσµεύσεις όλων των εµπλεκοµένων, όπου µε συγκεκριµένο χρονοδιάγραµµα θα περιγράφονται ευθύνες, αρµοδιότητες, διαθέσιµοι πόροι, κυρώσεις, για κάθε περιφέρεια της χώρας µας. Ενός οδικού χάρτη που θα έχει προτεραιότητα το περιβάλλον, θα σέβεται την εθνική και ευρωπαϊκή νοµοθεσία, θα τηρεί τις αρχές της ανταποδοτικότητας και του «ο ρυπαίνων πληρώνει», θα είναι
προσαρµόσιµος σε ποιοτικές και ποσοτικές µεταβολές, και θα παίρνει υπ όψιν του τις διαθέσιµες δόκιµες τεχνολογίες και την ευρωπαϊκή εµπειρία στον τοµέα αυτό. Είναι κατά τη γνώµη µου απαραίτητη προϋπόθεση η στενή συνεργασία, προκειµένου να παράξουµε τα επιθυµητά αποτελέσµατα. Ιδιαίτερα σε µια περίοδο που ακόµη διαµορφώνεται το θεσµικό πλαίσιο ( νέος νόµος υπό διαβούλευση για την ανακύκλωση από το ΥΠΕΚΑ ), διαγωνισµοί για µονάδες επεξεργασίας σε εξέλιξη, νέες τοπικές και περιφερειακές αρχές που σε κάποιες περιπτώσεις έχουν διαφορετικές προσεγγίσεις από τις προηγούµενες στο θέµα της διαχείρισης των απορριµµάτων.
Ο Λάζαρος Μαλούτας 22 Νοεµβρίου στις 10:18 π.µ. Η ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΩΝ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α ΣΗΜΕΡΑ Αυτό ήταν το θέµα που παρουσίασα σε ηµερίδα στην Αθήνα, την Παρασκευή 21-11-2014, στο πλαίσιο προγράµµατος LIFE, προσκεκληµένος της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας µε την ιδιότητά µου σαν αντιπροέδρου της επιτροπής περιβάλλοντος της ΚΕ Ε. Ένα πρόβληµα που παρά τα βήµατα που έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια, δεν έχει αντιµετωπιστεί οριστικά. Και αν Στη υτική Μακεδονία µε τη ΙΑ ΥΜΑ είµαστε πολύ πιο µπροστά υπάρχουν ακόµη περιφέρειες που έχουν δρόµο ακόµη. Ακολουθεί ολόκληρη η εισήγηση για όποιον ενδιαφέρεται για το θέµα. Η ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΩΝ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α ΣΗΜΕΡΑ Λ.ΜΑΛΟΥΤΑΣ / Αντιπρόεδρος επιτροπής περιβάλλοντος ΚΕ Ε Νοέµβρης 2014 1) Η διαχείριση των απορριµµάτων είναι µια απ τις «ιστορικές» αρµοδιότητες της αυτοδιοίκησης στην πατρίδα µας. Καί στο θέµα των απορριµµάτων, όµως, όπως συµβαίνει και σ ένα σωρό άλλους τοµείς, η διάχυση ευθυνών και αρµοδιοτήτων, η µη έγκαιρη διαµόρφωση θεσµικού πλαισίου, η παλινδρόµηση ανάµεσα σε συγκρουόµενες στρατηγικές για την αντιµετώπιση της διαχείρισής τους, η µη ορθολογική χρήση των πόρων, είχαν σαν συνέπεια να φτάσουµε σήµερα, να προσπαθούµε ασθµαίνοντας να εφαρµόσουµε το πλαίσιο διαχείρισης της Ε.Ε.. Ουραγοί για άλλη µια φορά στην Ευρώπη, συνεχίζουµε να ρυπαίνουµε το περιβάλλον, αναγκασµένοι από τις περιστάσεις να κάνουµε βιαστικές επιλογές που ενδέχεται να µας κοστίζουν και πιο ακριβά. εν είµαι ο καταλληλότερος να αποδώσω ευθύνες για την κατάσταση που βρισκόµαστε σήµερα, είναι όµως µια κατάσταση που δεν κάνει υπερήφανο κανέναν απ τους συναρµόδιους, στις περισσότερες τουλάχιστον των περιπτώσεων. 2) Εάν πριν µερικές δεκαετίες το θέµα της διαχείρισης των στερεών αποβλήτων θεωρούνταν ένα απλό ζήτηµα σήµερα αποτελεί ένα αρκετά σύνθετο πρόβληµα. Οι κατηγορίες των στερεών αποβλήτων είναι πολλές, ενδεικτικά αναφέρεται ότι στον υπό ολοκλήρωση νέο Εθνικό Σχεδιασµό ιαχείρισης Αποβλήτων (ΕΣ Α) υπάρχει σχέδιο για 17 ρεύµατα/κατηγορίες αποβλήτων. Για τα αστικά στερεά απόβλητα (ΑΣΑ) µόνο, που είναι 1 από τις 17 κατηγορίες αποβλήτων, υπάρχει ανάγκη για διακριτή διαχείριση σε τουλάχιστον 4 υποκατηγορίες: τα ανακυκλώσιµα υλικά συµπεριλαµβανοµένων των συσκευασιών (χαρτί πλαστικό, γυαλί, µέταλλο, ξύλο), τα βιοαπόβλητα (υπολείµµατα τροφίµων και πράσινα), τα ογκώδη, τα σύµµεικτα. 3) Τα στάδια διαχείρισης περιλαµβάνουν τόσο τη Συλλογή Αποκοµιδή των απορριµµάτων, όσο και την περαιτέρω διαχείρισής τους, που περιλαµβάνει τη Μεταφόρτωση, την Επεξεργασία και την Ταφή των υπολειµµάτων τους. Σε αυτά τα στάδια δεν περιλαµβάνονται οι δράσεις για την Πρόληψη Παραγωγής Αποβλήτων (δηλαδή τη µείωση και την επαναχρησιµοποίησή τους) που αποτελούν και βασική πλέον επιλογή στην ιεραρχία των πολιτικών διαχείρισης της Ε.Ε. και µπαίνουν ψηλά και στην ατζέντα της Τοπικής Αυτοδιοίκησης σήµερα. 4) Η ευθύνη της διαχείρισης των αποβλήτων, αν και απλοϊκά θα έλεγε κανείς ότι ανήκει στον παραγωγό τους, στην πράξη η κατάσταση είναι τελείως διαφορετική και εµπλέκονται διάφοροι φορείς όπως οι ήµοι, οι Φο ΣΑ, τα Συστήµατα Εναλλακτικής ιαχείρισης, Ιδιωτικές Επιχειρήσεις, Βιοµηχανίες. Το κόστος βέβαια σε κάθε περίπτωση το αναλαµβάνει ο πολίτης, σαν παραγωγός των αποβλήτων σύµφωνα και µε την αρχή ο ρυπαίνων πληρώνει. Και το πληρώνει πολλαπλώς είτε σαν ανταποδοτικά τέλη προς του ήµους, είτε σαν κόστος εναλλακτικής διαχείρισης ενσωµατωµένο στην τιµή του προϊόντος, είτε σαν περιβαλλοντικό πρόστιµο, είτε σαν τέλος ταφής. 5) Την ευθύνη συνολικά της εκπόνησης πολιτικής για τη διαχείριση έχει το ΥΠΕΚΑ, ωστόσο µε δεδοµένη την οικονοµική αξία κάποιων κατηγοριών αποβλήτων, ο εκάστοτε παραγωγός επιλέγει να εφαρµόζει τις δικές του πρακτικές. Το πλαίσιο αδειοδότησης των δραστηριοτήτων διαχείρισης αν και έχει απλοποιηθεί σηµαντικά τα τελευταία έτη, δεν συνοδεύεται από έλεγχο και παρακολούθηση, µε συνέπεια να αναπτύσσεται µία «επιχειρηµατικότητα» στα στάδια της αξιοποίησης-ανακύκλωσης των αποβλήτων, χωρίς όµως πολλές φορές το αναµενόµενο περιβαλλοντικό αποτέλεσµα.
6) Η διαχείριση των απορριµµάτων είναι µια ανταποδοτική υπηρεσία για τους ΟΤΑ. Συνεπώς το κόστος διαχείρισης το πληρώνουν οι πολίτες και είναι ευθύνη της Αυτοδιοίκησης µέσα από ένα ορθολογικό πλαίσιο, και την προστασία του περιβάλλοντος να υπηρετεί αποτελεσµατικά, και να ελαχιστοποιεί κάθε φορά το κόστος που καλείται να πληρώσει ο πολίτης. 7) Η προστασία του περιβάλλοντος κοστίζει και συνεπώς η διαχείριση των αποβλήτων, ανεξαρτήτως παραγωγού, κοστίζει. Είτε αυτό αφορά τα υγρά απόβλητα, είτε τα στερεά, είτε τα αέρια. Και κοστίζει και ως επένδυση, και ως λειτουργία, ακόµη και εάν δεν συνυπολογίσουµε στο κόστος διαχείρισης το περιβαλλοντικό κόστος. Ταυτόχρονα το καθαρό περιβάλλον αποτελεί έναν εξαιρετικό αναπτυξιακό πόρο, που εφόσον διαχειρίζεται µε όρους αειφορίας µας επιτρέπει να δροµολογήσουµε ποιοτικές αναπτυξιακές δράσεις που ουσιαστικά «αποσβένουν» το κόστος προστασίας του. Το οικονοµικό ισοζύγιο: Κόστος διαχείρισης µείον Πωλήσεις Ανακυκλώσιµων Αποβλήτων, είναι πάντοτε αρνητικό για τον παραγωγό. Η διαµάχη, έγκειται κυρίως στο ποιος θα επωµιστεί το µεγαλύτερο κόστος της. Η Τοπική Αυτοδιοίκηση ( ήµοι και Φο ΣΑ) οφείλει να έχει ολοκληρωµένο σχέδιο για τα ΑΣΑ, µε στόχο την µικρότερη επιβάρυνση των δηµοτών. 8) Η αποτροπή συνεπώς παραγωγής αποβλήτων υπηρετεί και τους περιβαλλοντικούς και τους οικονοµικούς στόχους της διαχείρισης των απορριµµάτων. Η υιοθέτηση εποµένως πολιτικών που προωθούν τη χρήση επαναχρησιµοποιήσιµων συσκευασιών (γυαλί), η χρέωση των πολιτών ανάλογα µε τον όγκο βάρος των απορριµµάτων που παραδίδουν, υπηρετούν αυτόν τον στόχο. εν πρέπει όµως να προσπερνάµε εύκολα τις δυσκολίες υλοποίησης τέτοιων πολιτικών. Η παιδεία µας, ο τρόπος που είναι δοµηµένες οι πόλεις µας και οι κατοικίες µας (πυκνοδοµηµένος αστικός ιστός µε πολυκατοικίες), φαινόµενα τύπου ΝΙΜΒΥ, είναι ανασταλτικοί παράγοντες. Παράγοντες που και σοβαρή µελέτη απαιτούν, και προσεκτική µεταφορά της ευρωπαϊκής εµπειρίας. Ταυτόχρονα προϋποθέτουν µεγάλο χρονικό διάστηµα εφαρµογής για να παρουσιάσουν µετρήσιµα αποτελέσµατα. 9) Η ανακύκλωση στην πηγή των υλικών συσκευασίας, η οικιακή κοµποστοποίηση του οργανικού κλάσµατος των απορριµµάτων, ο διαχωρισµός των απορριµµάτων απ τον πολίτη στο σπίτι και η διακριτή αποκοµιδή τους είναι επιλογές που παράγουν πιο «καθαρά» ρεύµατα απορριµµάτων. Αυτό έχει σαν συνέπεια να αυξάνονται οι δυνατότητες για άµεση επαναχρησιµοποίηση ή την ελαχιστοποίηση του κόστους επεξεργασίας, αφού αποφεύγονται διαχωρισµοί µε µηχανικό τρόπο και µπορεί να επιλεγεί στοχευµένη επεξεργασία ανά ρεύµα. Οι δυσκολίες και τα προβλήµατα που επισηµάνθηκαν στο προηγούµενο εδάφιο ισχύουν εν πολλοίς και εδώ. εν πρέπει να προσπερνάµε βέβαια τον παράγοντα κόστους που επιβαρύνεται από τα διαφορετικά δίκτυα αποκοµιδής. 10) Ο ορθολογικός σχεδιασµός της αποκοµιδής των απορριµµάτων, η βελτιστοποίηση των δροµολογίων των απορριµµατοφόρων, οι σταθµοί µεταφόρτωσης, τα green points, κτλ, εξοικονοµούν πόρους µειώνοντας το κόστος διαχείρισης. 11) Απαραίτητο στοιχείο ορθολογικής διαχείρισης των απορριµµάτων αποτελεί η στενή συνεργασία µε τα εγκεκριµένα «συστήµατα ανακύκλωσης» (χρησιµοποιηµένα έλαια, ελαστικά, µπαταρίες, ηλεκτρικές και ηλεκτρονικές συσκευές κτλ) και η στήριξη του έργου τους. Επίσης η διακριτή αντιµετώπιση - διαχείριση αδρανών/µπάζων, ογκωδών αντικειµένων, συµβάλλει και στην προστασία του περιβάλλοντος αλλά και στην βελτίωση της εικόνας των οικισµών. 12) Στη διαχείριση των απορριµµάτων εµπλέκονται δύο αυτοδιοικητικοί φορείς, οι ήµοι και οι Φο ΣΑ. Η µεγιστοποίηση του αποτελέσµατος µε βάση τους διατιθέµενους πόρους απαιτεί συνεργασία, αλληλοσεβασµό και γνώση των ορίων αρµοδιότητας και ευθύνης του καθενός. Είναι αυτονόητο ότι για να παραχθεί οικονοµικό και περιβαλλοντικό αποτέλεσµα είναι αναγκαίο οι σχεδιασµοί των ήµων και των Φο ΣΑ πρέπει να έχουν κοινή στόχευση. 13) Απ την έως τώρα συζήτηση αναδείχτηκαν αρκετοί παράγοντες που επηρεάζουν την ποσότητα και την ποιότητα των απορριµµάτων. Αν συνυπολογίσουµε την οικονοµική κρίση που οδήγησε σε σηµαντική µείωση των παραγόµενων απορριµµάτων αφενός και την αδυναµία πληρωµής των ανταποδοτικών τελών από τους πολίτες και συνεπώς στη µείωση των εσόδων των ήµων αφετέρου, τις τεχνολογικές εξελίξεις, τις ιδιαιτερότητες της πατρίδας µας που οριοθετούνται απ την Αττική από τη µια και απ τα µικρά νησιά του ελληνικού αρχιπελάγους από την άλλη, την πολύ υψηλή καλοκαιρινή τουριστική συγκέντρωση µε και την συνεπακόλουθη εκρηκτική παραγωγή απορριµµάτων σε ορισµένες περιοχές, αναδεικνύεται το σύνθετο του προβλήµατος.
14) Παγκόσµια εφαρµόζονται διάφορες µέθοδοι επεξεργασίας/διάθεσης των απορριµµάτων. Η κάθε µια τους παρουσιάζει πλεονεκτήµατα και µειονεκτήµατα που την καθιστούν κατάλληλη για µια περιοχή και ακατάλληλη για µια άλλη. εν υπάρχει µονοσήµαντα η τέλεια λύση που είναι κατάλληλη για ενιαία υιοθέτηση και εφαρµογή. Το κόστος, τα θέµατα προστασίας του περιβάλλοντος, η διαθεσιµότητα σε γη, είναι µερικοί απ τους παράγοντες που αλληλεπιδρούν και επηρεάζουν την επιλογή της βέλτιστης λύσης. Σε κάθε περίπτωση ο ανάδοχος, η τεχνολογία που προσφέρει, και το GATE FEE, είναι αποτέλεσµα δηµόσιου διαγωνισµού. 15) Η Επεξεργασία των ΑΣΑ (το κοµβικό σηµείο της Ολοκληρωµένης ιαχείρισης), είναι µία κοστοβόρα δραστηριότητα, σε σχέση µε την γενικότερη υφιστάµενη κατάσταση (ΧΑ Α, ΧΥΤΑ µε επιδοτήσεις και χωρίς τέλη αειφορίας, κλπ). Στόχος της Επεξεργασίας είναι τόσο η κάλυψη των απαιτήσεων της νοµοθεσίας (ανακύκλωση, αποφυγή ταφής βιοαποβλήτων που ρυπαίνουν µέσω της παραγωγής στραγγισµάτων και βιοαερίου) που συµβάλλει ουσιαστικά στην προστασία του περιβάλλοντος, όσο και η δηµιουργία νέων «προϊόντων» που µπορούν να αξιοποιηθούν και να συµβάλλουν στη µείωση της επιβάρυνσης των προϋπολογισµών των ήµων και των δηµοτικών τελών. Τα έσοδα από πωλήσεις των Επεξεργασµένων ΑΣΑ (ανεξαρτήτου της επιλεγόµενης τεχνολογίας) δεν µπορούν υπό τις παρούσες συνθήκες (τιµές νέων προϊόντων και ενέργειας) να καλύψουν τα κόστη λειτουργίας και επένδυσης (ακόµη και αν αυτά επιδοτηθούν). 16) Το ευµετάβλητο θεσµικό πλαίσιο γύρω απ τις τιµές των ανακυκλώσιµων, τις δυνατότητες χρήσης τους, και γενικότερα τους τελικούς αποδέκτες, τους τελικούς χρήστες, τις επιδοτήσεις που µπορεί να συνοδεύουν µια χρήση για διάφορα προϊόντα επεξεργασίας, όπως CLO, RDF, SRF, βιοαέριο, ανακυκλώσιµα, επηρεάζουν τον σχεδιασµό και προσθέτουν κόστος. 17) Όλα τα διαθέσιµα στοιχεία κόστους, από την διεθνή εµπειρία, καταγράφουν µια µεγάλη µεταβλητότητα στα κόστη επένδυσης και το gate fee που σχετίζονται µε τις χώρες εγκατάστασης, άλλες τοπικές ιδιαιτερότητες, διαφοροποίηση ανάλογα µε το µέγεθος της εγκατάστασης, διαφοροποιήσεις ακόµη και για παρόµοιες τεχνολογίες. Απ όλες πάντως τις καταγραφές είναι ορατό το υψηλότερο κόστος της θερµικής επεξεργασίας των απορριµµάτων έναντι της µηχανικής βιολογικής επεξεργασίας, µε όλη τη γκάµα των τεχνολογικών ιδιαιτεροτήτων και διαφοροποιήσεων. Ταυτόχρονα είναι ορατό το µικρότερο ύψος επένδυσης και κόστος επεξεργασίας ανά τόνο απορριµµάτων για τις µεγαλύτερες εγκαταστάσεις. 18) Η θερµική επεξεργασία (καύση κυρίως) ήταν ιδιαίτερα διαδεδοµένη µέθοδος επεξεργασίας στην κεντρική - βόρεια Ευρώπη. Μάλιστα υπάρχουν εγκαταστάσεις που λειτουργούν εδώ και δεκαετίες, εγκαταστηµένες µέσα στον αστικό ιστό πόλεων, και µε αντιρρυπαντικό εξοπλισµό µάλλον παλαιό. Στην πατρίδα µας η µέθοδος έχει αποκηρυχθεί από µεγάλο µέρος συµπολιτών µε οικολογικές ευαισθησίες. 19) Η εναλλακτική λύση έναντι της µηχανικής επεξεργασίας, δηλαδή της εξαντλητικής σπ και της οικιακής κοµποστοποίησης, δεν έχει βρει εφαρµογή πουθενά παγκοσµίως, χωρίς την συνδυαστική εφαρµογή µεθόδων/µονάδων επεξεργασίας µεγαλύτερης κλίµακας. 20) Τα τελευταία χρόνια η αυτοδιοίκηση αξιοποιώντας τους πόρους των προγραµµάτων που συγχρηµατοδοτούνται απ την ΕΕ (ΚΠΣ, ΕΣΠΑ), προµηθεύτηκε εξοπλισµό και υλοποίησε έργα διαχείρισης απορριµµάτων, µη επιβαρύνοντας τους πολίτες αναβαθµίζοντας την λειτουργία µιας ανταποδοτικής υπηρεσίας. Ο περιορισµός τέτοιου είδους πόρων στο ΣΕΣ είναι ήδη ορατός, ενώ στο µέλλον δεν θα είναι επιλέξιµη η χρηµατοδότηση τέτοιων δράσεων. εδοµένης λοιπόν της ανταποδοτικότητας της διαχείρισης των απορριµµάτων, η αυτοδιοίκηση στους µελλοντικούς σχεδιασµούς πρέπει να προσµετρά και το επενδυτικό κόστος των έργων διαχείρισης απορριµµάτων. 21) Αν λοιπόν στο σηµείο αυτό, κλείνοντας, θελήσουµε να συνοψίσουµε τη συζήτηση που προηγήθηκε, προσδιορίζοντας στοχεύσεις βήµατα για την επόµενη περίοδο έως το 2020, θα σηµειώναµε τα παρακάτω Είναι πρώτη προτεραιότητα η σύνταξη ενός συµφωνηµένου από όλους τους εµπλεκόµενους, ΥΠΕΚΑ, ΗΜΟΥΣ, Φο ΣΑ, ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΕΣ (όπου αυτές σχετίζονται) ενός Ο ΙΚΟΥ ΧΑΡΤΗ ΓΙΑ ΤΟ 2020. Στην ουσία αυτός ο οδικός χάρτης είναι το επικαιροποιηµένο ΠεΣ Α, µε ουσιαστική όµως συµµετοχή στη διαµόρφωση και τις δεσµεύσεις όλων των εµπλεκοµένων, όπου µε συγκεκριµένο χρονοδιάγραµµα θα περιγράφονται ευθύνες, αρµοδιότητες, διαθέσιµοι πόροι, κυρώσεις, για κάθε περιφέρεια της χώρας µας. Ενός οδικού χάρτη που θα έχει προτεραιότητα το περιβάλλον, θα σέβεται την εθνική και ευρωπαϊκή νοµοθεσία, θα τηρεί τις αρχές της ανταποδοτικότητας και του «ο ρυπαίνων πληρώνει», θα είναι
προσαρµόσιµος σε ποιοτικές και ποσοτικές µεταβολές, και θα παίρνει υπ όψιν του τις διαθέσιµες δόκιµες τεχνολογίες και την ευρωπαϊκή εµπειρία στον τοµέα αυτό. Είναι κατά τη γνώµη µου απαραίτητη προϋπόθεση η στενή συνεργασία, προκειµένου να παράξουµε τα επιθυµητά αποτελέσµατα. Ιδιαίτερα σε µια περίοδο που ακόµη διαµορφώνεται το θεσµικό πλαίσιο ( νέος νόµος υπό διαβούλευση για την ανακύκλωση από το ΥΠΕΚΑ ), διαγωνισµοί για µονάδες επεξεργασίας σε εξέλιξη, νέες τοπικές και περιφερειακές αρχές που σε κάποιες περιπτώσεις έχουν διαφορετικές προσεγγίσεις από τις προηγούµενες στο θέµα της διαχείρισης των απορριµµάτων.