ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΑΜΦΙΚΛΕΙΑΣ

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΑΜΦΙΚΛΕΙΑΣ «Το Φυσικό και Ανθρωπογενές Περιβάλλον της Ευρύτερης περιοχής μας ως προϋπόθεση αειφόρου ανάπτυξης και ποιότητας ζωής» Υπεύθυνοι καθηγητές Βασιλείου Δημήτριος Αγγελούση Παναγιώτα ΑΜΦΙΚΛΕΙΑ 2011-2012 1

1. Εισαγωγή Στην αρχή του τετραμήνου οι υπεύθυνοι καθηγητές της εργασίας μας παρουσίασαν τα διάφορα θέματα με τα οποία θα μπορούσαμε να ασχοληθούμε. Ύστερα από συζήτηση των μαθητών της τάξης, αποφασίστηκε να ασχοληθούμε με το εξής θέμα: «Το ανθρωπογενές και το φυσικό περιβάλλον ως προϋπόθεση αειφόρου ανάπτυξης του τόπου μας». Από το οποίο στη συνέχεια εντοπίσαμε κάποιες ενότητες με τις οποίες εργάστηκε κάθε ομάδα. Η επιλογή του θέματος αυτού, αρχικά έγινε με σκοπό να προβληματιστούν οι μαθητές για τον τόπο όπου ζουν και στη μετέπειτα ζωή τους όπου θα εργαστούν. Ακόμα ευρύτερος σκοπός της επιλογής αυτής ήταν η εξερεύνηση και αναζήτηση των ποικίλων ομορφιών του τόπου μας από τους μαθητές, και στη συνέχεια να δώσουν το ερέθισμα και σε άλλους συμμαθητές και πολίτες να ενημερωθούν για τον τόπο τους και για τις ανάγκες-προβλήματα που πιθανόν να υπάρχουν και να αγνοούν. Ακόμα μέσα από την εργασία αυτή δόθηκε το ερέθισμα στους μαθητές να μάθουν για την ιστορία του τόπου μας αλλά και της ευρύτερης περιοχής, να ενημερωθούν για τα φλέγοντα περιβαλλοντικά ζητήματα που αφορούν άμεσα την περιοχή μας όπως η ανακύκλωση, τα σκουπίδια κ.α. Επίσης μάθαμε για την καλλιέργεια της γης και τα χημικά που χρησιμοποιούνται για αυτήν καθώς και για τις επιπτώσεις τους στη ζωή και το περιβάλλον αφού είναι κύρια πηγή απασχόλησης των κατοίκων της περιοχής μας. Επίσης είχαμε την ευκαιρία να συζητήσουμε για διάφορα θέματα με ειδικούς του τόπου μας, για την ανάπτυξη (οικονομική και κοινωνική) και για την αρχιτεκτονική του τόπου μας όπου φημίζεται για τον τομέα αυτό. 2

H Αρχιτεκτονική της Αμφίκλειας Το Δαδί ήταν κεφαλοχώρι από τον καιρό της Τουρκοκρατίας. Είναι αξιοσημείωτο ότι οι Δαδιώτες έχτιζαν τα σπίτια τους στην πλαγιά. Τα παραδοσιακά σπίτια του χωριού δεν είχαν βέβαια έναν αυστηρά καθορισμένο τύπο. Είχαν όμως πολλά κοινά στοιχειά. Η είσοδος των σπιτιών ήταν επηρεασμένη από το ότι η γενική πρόσοψη του χωριού είναι Β.Α. και η είσοδος αυτών είναι συνήθως από την πλαγιά. Επίσης εξαιτίας αυτής της κλίσης μπαίνει κανείς συνήθως, απευθείας στον απάνω όροφο ισογείως, ενώ πολλά σπίτια από την κάτω μεριά είναι διώροφα και τριώροφα. Ακόμα η διαρρύθμιση τους επηρεαζόταν και από τις επαγγελματικές ανάγκες. Οι επαγγελματίες κατασκεύαζαν τους ισόγειους χώρους για να εξυπηρετούν τη δουλειά τους και την πελατεία τους. Τα κοινά στοιχειά των σπιτιών είναι: Αρχικά όλα τα σπίτια ήταν κεραμοσκεπή, πάνω σε ξύλινα ζευκτά. Επίσης όλα είχαν τζάκι και συνεπώς στη στέγη τους έξεχε πάντα ο μπουχαρές (καμινάδα) άλλοτε καπελωμένος και άλλοτε όχι. Εκτός από λίγα σπίτια τα πιο πολλά ήταν ταβανιασμένα με σανίδια πέρα πέρα σε κάθε δωμάτιο. Τα πατώματα των δωματίων (και των χαγιατιών) γίνονταν με χοντρά σανίδια από ξυλεία ελάτων του Παρνασσού. Οι διαιρέσεις των σπιτιών δεν γίνονταν με τούβλα αλλά με σκελετούς από πηχάκια καρφωμένα στις δυο πλευρές των καδρονιών. Οι τοίχοι των παλιών σπιτιών ήταν όλοι πέτρινοι λιθόχτιστοι ενώ στη συνέχεια άρχισαν να γίνονται και ασβεστόχτιστοι. Τα κουφώματα: πόρτες, παράθυρα, φεγγίτες, αυλόπορτες ήταν όλα φτιαγμένα από ξύλο με πολύ μεράκι σε ότι αφορά της εμφάνιση και με προσοχή, στην εφαρμογή, την αντοχή και τη λειτουργικότητα. Οι αυλόπορτες ήταν δίφυλλες, μεγάλες ώστε να χωρούν να περάσουν τα φορτωμένα ζώα ενώ έκλειναν πίσω με κρεμαστές αμπάρες. Στη θέση της αυλόπορτας ο τοίχος σηκωνόταν πιο πάνω και σχημάτιζε ένα Π και εσωτερικά ένα ημικυκλικό τόξο ενώ σε πολλές αυλόπορτες ο τοίχος αυτός είχε και κεράμωση από πάνω. Πολλά σπίτια ήταν περιφραγμένα με μαντρότοιχο ενώ η αυλή ή μέρος ήταν πλακόστρωτη (για να αποφεύγονται οι λάσπες το χειμώνα). Επίσης πολλά είχαν χαγιάτια τα οποία χρησίμευαν στις καλοκαιρινές δουλειές των γυναικών. Συνήθως οι εξωτερικές πόρτες ήταν δίφυλλες και ορθογώνιες με φεγγίτη από πάνω τους. Επίσης και οι εσωτερικές πόρτες ήταν δίφυλλες. Τα παράθυρα των σπιτιών ήταν ορθογώνια και μικρά ώστε να μην μπαίνει πολύ κρύο το χειμώνα και πολύ ζεστή το καλοκαίρι. Τα πιο πολλά παράθυρα είχαν σκέτα δίφυλλα τζαμλίκια και εσωτερικά ή εξωτερικά ξύλινα παντζούρια. 3

Ο κατοικούμενος χώρος της οικογένειας είναι χωρισμένος σε δυο ως τρία δωμάτια, κουζίνα και ένα μικρό διάδρομο. Κανένα από τα παλιά σπίτια δεν είχε τουαλέτα μέσα στο σπίτι. Αυτό βρισκόταν έξω και κάπως μακριά σε μια γωνιά της αυλής με πρόσβαση όχι και τόσο φανερή. Η κατασκευή της ήταν ένα απλό στέγαστρο και είχε βόθρο που τον άδειαζαν κάθε δυο ή τρία χρόνια. Τέλος, εξωτερικά και εσωτερικά τα σπίτια ήταν αλειμμένα ενώ τα πορτοπαράθυρα ήταν βαμμένα με λαδομπογιά σε χρώματα μπλε. Πλάι στο σπίτι σε κοντινή απόσταση βρισκόταν ο φούρνος. Είναι αξιοσημείωτο ότι όλα τα σπίτια του Δαδιού είχαν και το φούρνο τους. Οι φούρνοι αυτοί δεν ήταν πρόχειρα κατασκευάσματα αφού χτίζονταν με γερά υλικά αλλά και όμορφο σχέδιο. Από το 1922 και μετά μπορούμε να πούμε ότι κάθε σπίτι είχε απαραιτήτως ένα χειμωνιάτικο, μια κάμαρα υποδοχής και ένα τουλάχιστον δωμάτιο ακόμα για αποθήκη, νεροχύτη κ.τ.λ. Στο χειμωνιάτικο (ή φατάναμμα) με την παραστιά ζούσε η οικογένεια. Στην ανατολική γωνία ήταν το εικονοστάσι ενώ σε μία ή δύο πλευρές των τοίχων εντοίχιζαν σανίδες για κρεμάστρες ρούχων ή ταγαριών και σε μια τρίτη πλευρά το ράφι για τα καρβέλια της εβδομάδας. Πάνω στην παραστιά ήταν συνήθως η σιδεροστιά για το μαγείρεμα ενώ πλάι της βρίσκονταν συνήθως τα στρωσίδια του παππού. Σε κάποιο μέρος του τοίχου υπήρχε ντουλάπι με ντουλαπόφυλλα όπου έβαζαν χρήσιμα οικιακά αντικείμενα. Μπροστά από το ντουλάπι ήταν η καταπακτή (κλαβανή) για να κατεβαίνουν να παχνίζουν τα ζώα, να πιάνουν κρασί ή να φέρνουν είδη από το κατώι. Πάνω στην κλειστή κλαβανή ακουμπούσαν συνήθως το σοφρά. Αυτά ήταν τα κυριότερα είδη του χειμωνιάτικου δωματίου και ο χώρος αυτός αποτελούσε την κύρια διαμονή της οικογένειας. Το μαγείρεμα του φαγητού γινόταν τον περισσότερο καιρό στο τζάκι με καυσόξυλα και το καλοκαίρι σε πρόχειρη παραστιά δίπλα ή κάτω από το υπόστεγο του φούρνου. Το άλλο δωμάτιο η σάλα ή αλλιώς κάμαρη έπαιζε ρόλο υποδοχής. Στην κάμαρη υπήρχε το καλό τραπέζι καθώς και τα κρεβάτια των παιδιών, αυτά στις γιορτές μεταφέρονταν στο χειμωνιάτικο ή ακόμα και στο χαγιάτι. Ένα μικρό δωμάτιο της κατοικίας χρησίμευε για αποθήκη και σε αυτό έβαζαν το νεροχύτη, το νιπτήρα καθώς και αλεύρι και όσπρια. Πέρα από τον κατοικημένο χώρο κάθε σπίτι, για ν αποκτήσει πλήρη λειτουργικότητα είχε ανάγκη κι από άλλα μέσα, φούρνο, αυλή, κήπο για 4

λαχανικά, κοτέτσι, αποχωρητήριο, καλύβι για τα άχυρα και τα καυσόξυλα, χώρος για τα ζώα, μια γωνία για το αμπάρι και τους σπόρους, ένα μεντέρι για τα βαρέλια με το κρασί, χώρος για τον αργαλειό. Ότι είπαμε μέχρι εδώ ούτε μοναδικό ήταν, ούτε για όλους το ίδιο. Αλλά αποτελεί το μέσο όρο μορφής ενός δαδιώτικου σπιτιού πριν εισβάλλει ο μηχανικός εξοπλισμός. Οι Αυλόπορτες της Αμφίκλειας Οι αυλόπορτες της Αμφίκλειας από την περίοδο της Τουρκοκρατίας διακρίνονταν για την απλότητα και την ομορφιά τους.μέχρι την δεκαετία του 50 οι αυλόπορτες του χωριού ήταν ξύλινες ενώ ύστερα από αυτήν την δεκαετία μερικές από αυτές τις αυλόπορτες αντικαταστήθηκαν από σιδερένιες καθώς οι ξύλινες σάπιζαν και οι σιδερένιες ήταν πιο ανθεκτικές και ασφαλέστερες. Παρόλα αυτά ακόμα και οι σιδερένιες πόρτες διατηρούν κάποια παραδοσιακά στοιχειά όπως τα σχεδία. Αν και αυτές οι πόρτες αυτές αποτελούν πλέων αξιοθέατα του χωριού κάποιοι τις αντικαθιστούν με καινούργιες οι οποίες είναι ασφαλέστερες και τοποθετούν πάνω τους πινακίδες οι οποίες καταστρέφουν την εικόνα του παραδοσιακού οικισμού.έυτυχώς όμως για την εικόνα του χωριού κάποιοι αντικαθιστούν τις παλιές και σάπιες πόρτες με ξύλινες παραπλήσιες τους που διατηρούν τα παραδοσιακά στοιχειά και έτσι βελτιώνεται και η εικόνα των παλιών αρχοντικών του χωριού. 5

Εμπορική και Τουριστική Ανάπτυξη της περιοχής της Αμφίκλειας Λάτρεις των χειμερινών σπορ αλλά και της παράδοσης, εραστές του καλού φαγητού και του γλεντιού, όλοι θα βρείτε στην Αμφίκλεια παραπάνω από έναν καλό λόγο για να την αγαπήσετε. Την είπαν Αμφίκαια, Αμφίκλεια και μετά Δαδί και ξανά Αμφίκλεια. Χτισμένη σε μία πλαγία του Παρνασσού, άλλαξε αρκετά ονόματα μέσα στους αιώνες, κράτησε ωστόσο, απαράλλακτη τη φυσιογνωμία της, μένοντας πιστή στις παραδόσεις και τα έθιμα της. Σήμερα, η Αμφίκλεια ( 50χλμ. από την Λαμία και 170χλμ. από την Αθήνα ) είναι μία κωμόπολη περίπου 3.500 κατοίκων κι έχει γραφική αρχιτεκτονική, παραδοσιακά καλντερίμια, καλοδιατηρημένες πλατείες, πέτρινες όμορφες βρύσες και τις όμορφες εκκλησίες της. Το χιονοδρομικό κέντρο του Παρνασσού, μόλις 17χλμ. μακριά, προσελκύει το χειμώνα αμέτρητους λάτρεις των χειμερινών σπορ, που βρίσκουν στην Αμφίκλεια ζεστή φιλοξενία αλλά και πλούσιο φαγητό στις ταβέρνες της περιοχής. Πλούσια όμως είναι και τα ρουμελιώτικα έθιμα, που τηρούνται εδώ ως κόρη οφθαλμού. Τα Χέη, οι τεράστιες φωτιές που ανάβουν στις γειτονίες και την κεντρική πλατεία του χωριού-προφανές κατάλοιπο διονυσιακών εορτασμών-είναι από τις πιο εντυπωσιακές στιγμές στις Απόκριες. Στη μοναδική σε ολόκληρη την Ελλάδα «Γιορτή του Ψωμιού», τον Νοέμβριο, η Αμφίκλεια γεμίζει από γλυκά, κουλούρες, πρεβέντες, τηγανίτες, παξιμάδια κι ένα σωρό ακόμη λιχουδιές που παρασκευάζουν οι γυναίκες του χωριού. Στο κέντρο, άλλωστε, μίας αγροτικής περιοχής με κύρια καλλιέργεια-μεταξύ άλλων-τα σιτιρά, οι κάτοικοι της Αμφίκλειας ξέρουν καλά να φτιάχνουν αριστουργήματα με σιτάρι. Μοναδικό, επίσης, είναι και το έθιμο του «Χόνδρου», στις 5 Δεκεμβρίου, όταν στην Κάτω Πλατεία του χωρίου στήνονται μεγάλα καζάνια, όπου βράζεται σιτάρι με ζάχαρη και κανέλα. Τέλος, όταν έρθετε στην Αφίκλεια, μην παραλείψετε να πάτε και στην παμπάλαια εκκλησία της «Αγιαπσαλής», χτισμένη μέσα σε μία υπερυψωμένη σπηλιά, μετά τη χαράδρα της Βαρσάμος, ανατολικά του χωριού. Αξιοθέατα της Αμφίκλειας Ο μεσαιωνικός Πύργος, πάνω στην ακρόπολη της Αμφίκλειας από τα χρόνια της φραγκοκρατίας. Είναι τετράγωνος με δύο πατώματα και συνολικού ύψους 11μέτρων. Η παράδοση λέει ότι ο πύργος επικοινωνεί υπόγεια με πηγάδι που βρίσκεται έξω από τα τείχη, το οποίο έχει νερό χειμώνα καλοκαίρι. Η «χορευταρία», είναι το κέντρο του παλιού χωριού όπου γινόντουσαν οι δημόσιες εκδηλώσεις των Δαδιωτών. Κοντά είναι η βρύση, κτήριο Τουρκικής τέχνης με καμάρες. Απέναντι ήταν ο άντρας του Αγά. Η χορευταριά είναι μια μεγάλη πετρόχτιστη θολωτή και αψιδωτή βρύση τουρκικής τέχνης, με δυο κρήνες από όπου μέχρι και τις μέρες μας αναβλύζει νερό και βρίσκεται στον παραδοσιακό οικισμό και πιο συγκεκριμένα στον δρόμο από την δεξαμενή του χωριού προς τον 6

καθεδρικό ναό της Μητρόπολη (Εισόδια Της Θεοτόκου). Ήταν το κεντρικό σημείο της Αμφίκλειας μέχρι και τις δεκαετίες του 60 και του 70. Μέχρι και τα μέσα του προηγούμενου αιώνα δίπλα στην χορευταριά στην θέση της σημερινής δεξαμενής βρίσκονταν τα ερείπια του οντά,δηλαδή, της οικίας του στρατιωτικού αποσπάσματος και του Αγά της περιοχής ο όποιος και κατασκεύασε την βρύση.συγκεκριμένη χρονολογία κατασκευής δεν υπάρχει όμως γνωρίζουμε ότι κατασκευάστηκε την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Από αυτό το σημείο ο Αγάς έβλεπε από το μεγάλο πεζούλι της οικίας του τους νέους και τις νέες της Αμφίκλειας με τις γραφικές τους στολές καθώς χόρευαν μπροστά στην πετρόχτιστη βρυση στις μεγάλες γιορτές του χωριού. Από το γεγονός αυτό μπορούμε να δικαιολογήσουμε και το όνομα της βρύσης. Ο περίφημος αυτός Αγάς του όποιου το όνομα είναι γνωστό μέχρι και τις μέρες μας είναι ο Εμίν ο οποίος θεμελίωσε και την ομώνυμη βρυση του μοναστηρίου (Εμινόβρυση) Αρχαίες επιγραφές, βρίσκονται σε διάφορα σημεία του παλιού χωριού. Το μουσείο του Άρτου, κατασκευάστηκε την διετία 2001-2003 και εγκαινιάστηκε στις 21 Νοεμβρίου 2003 από τον τότε Γενικό Γραμματέα του Υπουργείου Παιδείας κ.αθανάσιο Τσουροπλή. Λειτουργεί στο Πνευματικό-Πολιτικό Κέντρο στην κεντρική πλατεία της Αμφίκλειας Το χωριό μας, διαθέτει μεγάλη ποικιλία από εκκλησίες και εξωκλήσια μερικές από τις οποίες είναι πολύ παλιά χρισμένες και μάλιστα με μεγάλη ιστορία 1. Το Μοναστήρι της Παναγίας της Γαυριώτισας, γυναικείο μοναστήρι του 18 αιώνα που βρίσκεται 8χλμ από την Αμφίκλεια. Γιορτάζει στις 8 Σεπτεμβρίου, Γεννέσιον της Θεοτόκου, πανηγυρίζει όμως την 6 η Αυγούστου της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος. Οι τοιχογραφίες του κυρίως Ναού έγιναν το 1756, σύμφωνα με υπάρχουσα επιγραφή. Βρίσκεται ανάμεσα σε έλατα και βελανιδιές. 2. Ο Άγιος Ιωάννης, ανηφορίζοντας για τον Παρνασσό και στη θέση Περδικόβρυση υπάρχει η παλιά εκκλησία του «Αϊ Γιάννη» του κυνηγού. Είναι μεταβυζαντινού ρυθμού κα ξεχωρίζει για τις σπάνιες και ιδιαίτερου ενδιαφέροντος τοιχογραφίες. Το εκκλησάκι γιορτάζει την 24 η Ιουνίου. 3. Αγία Τριάδα: Μία από τις εκκλησίες είναι και αυτή της Αγίας Τριάδος η οποία βρίσκεται δυτικά της Αμφίκλειας κοντά στο Γυμνάσιο-Λύκειο. Αρχικά Αγία Τριάδα ονομαζόταν το εκκλησάκι που έχει μετονομαστεί πλέον σε Ιερό Ναό Αγίου Κωνσταντίνου και Ελένη. Ωστόσο το 1912 ή το 1914 (δεν γνωρίζουμε ακριβώς πότε) χτίστηκε από τους Δαδιώτες της Αμερικής ο Ιερός Ναός της Αγίας 7

Τριάδος. Ο Ναός ο οποίος ανήκει στην Ενορία του Αγίου Βλασίου και γιορτάζει του Αγίου Πνεύματος. Είναι πετρόχτιστος σε σχήμα σταυρού με κεραμοσκεπή, μοναδικός στον ρυθμό μέσα στον χώρο της Αμφίκλειας (Παναγιωτόπουλος, 2007:34). Οι τελευταίες εργασίες έγιναν το 1998 με δαπάνες των γειτόνων, πρωτοστατούντος του Νικόλαου Καραπετσάνου με αποτέλεσμα το εκκλησάκι να γίνει πανέμορφο. 4. Ιερός Ναός Αγίου Δημητρίου. Στο πλάι τού Δαδιού βρίσκεται ο Ναός τού Αγίου Δημητρίου. Η παράδοση μάς λέει ότι η πρώτη του θέση ήταν πιο ψηλά, πάνω από την δεξαμενή του χωριού, αλλά καταστράφηκε πιθανώς από κάποιο σεισμό ή από φωτιά στα χρόνια των Τούρκων και μάλιστα λέγεται ότι κάποιος "πέρσης" έψαχνε στα ερείπια στα τέλη τού 19ου αιώνα. Είναι ναός μεγάλος με πέτρα κτισμένος με εξωτερικές αντηρίδες, κεραμοσκεπής. Είναι ίδιος με τον Ι. Ναό της Παναγίας, λίγο πιο μικρός. Εξωτερικά του ναού στην βορειοδυτική πλευρά είναι κτισμένο το καμπαναριό του Ναού, με αλυσίδα να κινεί την καμπάνα και όχι το γλωσσίδι, με αποτέλεσμα ο ήχος να είναι καταπληκτικός. Το εσωτερικό του είναι χωρισμένο με κολώνες σε τρία κλίτη. Στον κυρίως Ναός είναι αγιογραφημένος μόνο ο μεσαίος Τρούλος με τοιχογραφία του παντοκράτορα. Στις άκρες κάτω από την αγιογραφία και στο πάνω μέρος από τις κολώνες, υπάρχουν επιγραφές που γράφουν: «Δι εξόδων της εκκλησίας επιτροπευθέντος του Ιωάννου Α Θεοδωρίδου απόδ.», «Δαπάνη του αποβιώσαντος Νικολάου Αθ. Οικονόμου απόδ.» και «Δαπάνη Ιωάννου Κούσουλα 1874». Το τέμπλο κοσμούν εικόνες του 19ου αιώνα. Η εικόνα του Άγιου Δημήτριου αναφέρει: «1839 εω μονή Απρίλιο 12 χέρι δε εμού Δημητρίου Μιχαήλου εξ Ακράτας της Πελοποννήσου...». Η εικόνα του Άγιου Γεωργίου, δίπλα αναφέρει: Δέησης του Δούλου του θεού Γεωργίου Σκανταρόπουλου δια χειρός εμού Ηλία Μύρτζα 1838 Ιανουάριο ζωγράφο εκ Λιβαδειάς». Η εικόνα των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης αναφέρει: «Δαπάνη Ιω. Δ Ζηγούρου και Λουκά Γκολ. Ζηγούρου 1861 εω Δαδί Θ.Ζ». Οι πόρτες του ιερού ναού γράφουν: «ΔΙΔΩΝΟΣ ΚΟΝΤΟΥ ΚΑΙ ΥΙΩΝ». Το ιερό του αγιογραφημένο, στην κόγχη της προσκομιδής με την άκρα ταπείνωση με επιγραφή που αναφέρει: «Δαπάνη Γ. Λ. Σκαλίγου εις ανάμνησιν της αποβιωσάσης θυγατρός του Χαρίκλειας». Οι Ιεράρχες είναι Αγιογραφημένοι στην μεσαία κόγχη. Και εδώ η νότια πλευρά δεν είναι αγιογραφημένη. Στην προσκομιδή υπάρχουν πίνακες που αναφέρουν ονόµατα κεκοιµησµένων και τα αναφέρουμε γιατί έχουν µμεγάλη ιστορική σημασία: 8

Ο Ιερός Ναός γιορτάζει μεγαλοπρεπέστατα στην μνήμη του Αγίου Δημητρίου στις 26 Οκτωβρίου, με εορταστικό εσπερινό, με πανηγυρική θεία λειτουργία, αρτοκλασία, θείο κήρυγμα και πλήθος πιστών να συμμετέχουν. Οι ενορίτες είναι κάτω-καλυβιώτες, νομάδες τσοπάνηδες, Βλάχοι που έχουν εγκατασταθεί εδώ και χρόνια στο δαδί με τα κοπάδια τους. Στην σημερινή του θέση βρίσκεται από τις αρχές τού 1700 και είναι η παλιότερη ενοριακή εκκλησία στο Δαδί, χωρίς να βρίσκονται έγγραφα γιατί στα 1700 το Δαδί ανήκε στην Μητρόπολη Κορίνθου [πού δεν υπάρχουν αρχεία],και στα 1800 στην Μητρόπολη Αττικοβοιωτίας και αργότερα στη Λοκρίδα και τέλος στην Μητρόπολη Φθιώτιδας. Από τις αγιογραφίες και πάλι δεν βρίσκονται χρονολογίες, γιατί ο Ναός έχει επιχριστεί, εκ νέου, πάνω σε παλιές αγιογραφίες προφανώς να επιδιορθωθούν ζημιές από τον καταστροφικό σεισμό τού 1740. Στην σημερινή του μορφή βρίσκεται πάνω από 100 χρόνια. Πολλοί ιερείς υπήρξαν λειτουργοί του, όπως ο παπα- Στάθης Σκαλίγκος, ο παπα-κέπας, ο παπα-λεωνίδας Σταυρόπουλος μέχρι το 1970 και μετά ο παπα-γιάννης Πανιέρης. 9

Μέσα μεταφοράς στην Αμφίκλεια Ένα μεγάλο μέρος των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα προέρχεται από τις μεταφορές. Στη συγκεκριμένη εργασία θα αναφερθούμε στα μεταφορικά μέσα στην περιοχή της Αμφίκλειας. Συγκεκριμένα, στην Αμφίκλεια μπορεί κάποιος να κινηθεί και να την επισκεφτεί με το αυτοκίνητο του. Από το 110ο χλμ. της Εθνικής Οδού Αθηνών-Λαμίας στο ύψους του Κάστρου, στρίβουμε αριστερά με κατεύθυνση τη Λειβαδιά. Περνώντας τον περιφερειακό του Ορχομενού φτάνουμε σε μια διασταύρωση όπου δεξιά ο δρόμος πηγαίνει για Λαμία. Αυτόν τον δρόμο ακολουθούμε. Περνάμε περιφερειακά από τα χωριά Ελάτεια και Κ.Τιθορέα και φτάνουμε στην Αμφίκλεια. Αυτή η απόσταση είναι 170 χλμ. Επίσης, εύκολη είναι η πρόσβαση από την Αμφίκλεια όπου καθένας μπορεί να επισκεφτεί τα χωριά Πολύδροσο, Επτάλοφο, Γραβιά καθώς και την πρωτεύουσα του νομού τη Λάμια που απέχει από την Αμφίκλεια 40 λεπτά. Βέβαια, παρόλα αυτά, η χρήση του ιδιωτικού μας αυτοκινήτου για τις καθημερινές μας μετακινήσεις αποτελεί έναν από τους χειροτέρους εχθρούς για το περιβάλλον, αλλά και για την υγειά μας. Αυτό συμβαίνει γιατί η μόλυνση που προκαλεί η χρήση του αυτοκινήτου είναι τόσο μεγάλη όση δεν προκαλείται από κανένα άλλο μέσο μεταφοράς. Το λεωφορείο είναι ένα άλλο μεταφορικό μέσο. Το υπεραστικό λεωφορείο, επειδή μεταφέρει πολλούς επιβάτες, επιβαρύνει πολύ λιγότερο το περιβάλλον με εκπομπές ρύπων, από ότι επιβαρύνει η μετακίνηση με τα ιδιωτικά τους αυτοκίνητα. Ένα άλλο μεταφορικό μέσο που θεωρείται από τα λιγότερα ρυπογόνα είναι το τρένο. Ο Δήμος Αμφίκλειας διατεθεί δυο από τους βασικούς σιδηροδρομικούς σταθμούς του ΟΣΕ. Τα περισσότερα τρένα του ΟΣΕ κάνουν στάση σε κάποιους σταθμούς κάνοντας την προσέλευση με τρένο πολύ εύκολη και άνετη. Το τρένο είναι σίγουρα, το πιο «πράσινο» και οικολογικό μεταφορικό μέσο μαζικής μεταφοράς. Ακόμα και τρένα που μετακινούνταν με ορυκτά καύσιμα, μόλυναν λιγότερο το περιβάλλον, από τα υπόλοιπα μεταφορικά μέσα, όπως το αεροπλάνο το ιδιωτικό αυτοκίνητο. Τέλος οι κάτοικοι τις Αμφίκλειας χρησιμοποιούνε τα ποδήλατα τους ή πηγαίνουν περπατώντας στις δουλειές τους. Το περπάτημα είναι ένας εκπληκτικός τρόπος, για να γνωρίσουμε μια περιοχή, να ασκηθούμε, να προστατέψουμε την υγειά μας, να εξοικονομήσουμε χρήματα και να προστατέψουμε το περιβάλλον. Επίσης το ποδήλατο είναι γρήγορο, φιλικό στο περιβάλλον και ωφελεί την υγειά μας. Πολύ δημοφιλείς είναι και οι εξορμήσεις με ορειβασίες στο διπλανό Παρνασσό. Πολλοί είναι οι επισκέπτες αλλά και ο ντόπιοι που δεν συμβιβάζονται με τίποτα λιγότερο από τον καθαρό αέρα και θέλουν ν απολαύσουν τη φύση με πεζοπορίες στα κοντινά μονοπάτια του βουνού. 10

Ο Βοιωτικός Κηφισός Ο Βοιωτικός Κηφισός είναι παραπόταμος της Στερεάς Ελλάδος με συνολικό μήκος 60 χλμ. Διαρέει τμήμα των νομών Φωκίδας, Βοιωτίας και Φθιώτιδας και αρδεύει μεγάλες πεδινές εκτάσεις αυτών των νομών. Οι κύριες πηγές του βρίσκονται στους βόριους πρόποδες του παρνασσού ανάμεσα στα χωριά Πολύδροσος και Λιλαια. Ο κηφισός διαρρέει μια εύφορη κοιλάδα ανάμεσα στα όρη Καλλίδρομο και Παρνασσός, στην συνέχεια διακλαδίζεται και αρδεύει τον κάμπο της κωπαϊδας και καταλήγει στην λίμνη υλίκη. Οι εκβολές του κηφισσού στην λίμνη Υλίκη προέκυψαν μετα τα αποστραγγιστρικά εργα που πραγματοποιήθηκαν κατα τον 19 ο αιώνα στην λίμνη Κωπαϊδα. Μεχρι τότε ο Κηφισός χυνόταν στη Κωπαϊδα η οποια κατα την αρχαιότητα αναφεροταν και ως Κηφισσίς λίμνη. Ο Βοιωτικός Κηφισος ειναι ενταγμενος στο δικτυο Natura 2000, μαζι με τις λίμνες Υλίκη και Παραλίμνη. Παραπόταμοι του Κηφισού Σημαντικότεροι παραπόταμοι του Κηφισού ειναι οι ποταμοί Κανιανίτης και Αποστολιάς που πηγάζουν μεταξύ της Γκιώνας και της Οίτης, ο πρώτος κοντά στο χωριο Καστέλλια και ο δεύτερος στο χωριο Αποστολίας. Οι δυο ποταμοί διαρρεουν τον κάμπο της γραβίας και συμβάλλουν στο κηφισό λίγο ανατολικότερα το χωριο Πολύδροσος. Άλλος σημαντικος παραπόταμος είναι ο χειμαρρός που προέρχεται απο την περιοχή και ονομάζεται Μαυρονέρι οπως ονομαζόταν παλαιότερα και ο Κηφισός. Νοτιοτερα σημαντικος παραποταμος ειναι ο Μακρισαιος που σχηματιζεται βορεια της Λιβαδειας και καταληγει στον κηφισο κοντα στο χωριο Αγιος Σπυριδωνας.Ο Μακρισαιος δεχεται επισης τα νερα του ποταμου Ερκυνα που πηγαζει απο την Λιβαδεια.Αλλα μικροτερα ρευματα που ενωνονται με τον Κηφισο ειναι οι χειμαρροι:λιβαδορραχη,ξηρορεμα,παλιαμπελορεμμα,αγοριανιτη, Μηλορεμα,Κεραμιδιου,Μελανα και Πλατανιας,τα περισσοτερα απο τα οποια πηγαζουν απο τον Παρνασσο. Πηγές του Βοιωτικού Κηφισού Σε απόσταση δυο περίπου χιλιομετρων απο το χωριο συναντουμε τις πηγες του βοιωτικου Κηφισου που παρνουν το ονομα τους απο την εκκλησια της Αγιας Ελεουσας που βρισκεται κοντα στην πηγη.εδω οι Λιλαιεις, κατοικοι της αρχαιας λιλαιας λατρευαν τον ποταμιο θεο κηφισο.στην περιοχη των πηγων εντοπιζονται ιχνη απο τα ιερα της λιλαιας και διασοζωνται τμηματα απο τον περιβολο της πολης.ανατολικα των πηγων υψωνονται επιβλητικα τα ερειπια της εκκλησιας παναγια ελεουσα.το μνημειο εχει χρονολογηθει στο Ρύπανση Ως ρύπανση του περιβάλλοντος χαρακτηρίζουμε τη μόλυνση που υφίσταται το φυσικό περιβάλλον από λύματα δημοτικά και οικιακά αλλά και τη βιομηχανική δραστηριότητα. Οι τροπές και οι διαστάσεις που έχει πάρει τα τελευταία χρόνια η μόλυνση του περιβάλλοντος λόγω της ραγδαίας ανάπτυξης και προόδου της τεχνολογίας μπορούν να αποβούν καταστροφικές για την γήινη βιόσφαιρα. 11

Μπορούμε να χωρίσουμε υποκατηγορίες όπως η αστική και η βιομηχανική ρύπανση, καθώς και σε μόλυνση των υδάτων, της ατμόσφαιρας και του εδάφους οδηγώντας έτσι σε καταστροφή της χλωρίδας και της πανίδας. Στην καθημερινότητα υπέρογκης ποσότητες βιομηχανικών αποβλήτων μολύνουν τους υδροφόρους ορίζοντες και τις ακτές. Παρόλα αυτά, η πρόοδος της τεχνολογίας και η βιομηχανική ανάπτυξη δεν ευθύνονται εξολοκλήρου για την ρύπανση που προκαλείται. Μερίδιο στις ευθύνες, ίσως και το μεγαλύτερο, έχουν οι άνθρωποι που με βάση την κερδοσκοπία παρακάμπτουν κάποια σημαντικά μέτρα που θα μπορούσαν να ληφθούν ώστε να υπάρχει καλύτερη, σωστότερη και πιο οικολογική διαχείριση των αποβλήτων και των εκπεμπόμενων από τις επιχειρήσεις τους λυμάτων. Στην χώρα μας τα βασικότερα προβλήματα ρύπανσης μπορούν να συνοψιστούν στα εξής: ατμοσφαιρική ρύπανση, μόλυνση του υδροφόρου ορίζοντα, στερεά απόβλητα, πυρκαγιές, σημαντική μείωση βιοποικιλότητας και ηχητική ρύπανση. Ωστόσο, η αποτροπή της καταστροφής του φυσικού περιβάλλοντος από τη ρύπανση είναι ένας καθημερινός αγώνας που δίνουν εκατομμύρια άνθρωποι ανα τον πλανήτη για τη διασφάλιση κατάλληλων και υγιέστερων συνθηκών ζωής και αποτελώντας έτσι παράλληλα ένα ιδιαίτερης σημασίας οικονομικό αλλά και κοινωνικό πρόβλημα. Τα σπουδαιότερα περιβαλλοντικά προβλήματα είναι: o Το ενεργειακό πρόβλημα που επήλθε κυρίως από την αλόγιστη ενεργειακή κατανάλωση. Συνιστώσες του είναι η εξάντληση των μη ανανεώσιμων ενεργειακών πόρων η αβεβαιότητα ενεργειακής τροφοδοσίας, η άνοδος των τιμών ενέργειας. o Η ατμοσφαιρική ρύπανση με συνεπακόλουθες επιπτώσεις την όξινη βροχή την τρύπα του όζοντος, την ενίσχυση του φαινομένου του θερμοκηπίου, την κλιματική αλλαγή και τα ακραία καιρικά φαινόμενα. o Η ποιοτική και ποσοτική υποβάθμιση του νερού. o Η ποιοτική και ποσοτική υποβάθμιση του εδάφους. Οι κυριότερες πηγές από τις οποίες μολύνεται το έδαφος είναι: Ρύπανση από στερεά απόβλητα. Η ρύπανση από στερεά απόβλητα προκαλείται μέσω της απόθεσης στερεών καταλοίπων στο έδαφος τα οποία δεν ανακυκλώνονται και δεν μπορούν να αποσυντεθούν. Προκαλώντας έτσι αντιαισθητικές εικόνες και επηρεάζοντας τους οργανισμούς. Τέλος μπορούμε να συνοψίσουμε στο ότι η μόλυνση του εδάφους είναι ένας σημαντικός παράγοντας. Με τον όρο υγρά απόβλητα αναφέρουμε τα βιομηχανικά και τα οικιακά λύματα που καταλήγουν στους υδροφόρους ορίζοντες. Στα υγρά απόβλητα περιέχονται ουσίες όπως: 1) διάφορες οργανικές και ανόργανες ουσίες, 2) βαριά μέταλλα, 3) θρεπτικά άλατα, 4) παράγωγα του πετρελαίου, 5) 12

απορρυπαντικά, 6) παθογόνους μικροοργανισμούς, 7) χλωριωμένους υδρογονάνθρακες, 8) αιωρούμενα σωματίδια. Φυτοφάρμακα-Λιπάσματα: Τα περισσότερα φυτοφάρμακα που χρησιμοποιούνται τα τελευταία χρόνια είναι συνθετικές οργανικές ουσίες. Όξινη βροχή: Μία ακόμη πηγή ρύπανσης των εδαφών είναι και η όξινη βροχή. Η όξινη βροχή, δημιουργείται όταν από διάφορες βιομηχανίες, από τα αυτοκίνητα, τους σταθμούς ηλεκτρικής ενέργειας που χρησιμοποιούν ως καύσιμες ύλες γαιάνθρακες ή πετρέλαια, βγαίνουν αέρια όπως διοξείδιο του θείου και αυτά ενώνονται με τους υδρατμούς της ατμόσφαιρας και σχηματίζουν θειικό οξύ. Η όξινη βροχή δημιουργεί φθορά με την πάροδο των χρόνων. Επίσης απειλεί τη ζωή του πλανήτη μας και μολύνει τα νερά θέτοντας σε κίνδυνο τη χλωρίδα και την πανίδα. o Ο θόρυβος: Διακρίνεται σε οδικό/κυκλοφοριακό, βιομηχανικό, θόρυβο εγκαταστάσεων, σιδηροδρομικό και αεροπορικό. o Η οπτική αισθητική ρύπανση: Τα ανθρώπινα έργα, πολλές φορές, χαρακτηρίζονται από τη διάχυση στο περιβάλλον αντιαισθητικών εικόνων εγκατάλειψης «άχρηστων» πραγμάτων. Οι επιπτώσεις αφορούν κυρίως τον ψυχισμό των κατοίκων. Η εμφάνιση των παραπάνω περιβαλλοντικών προβλημάτων και των επιπτώσεων τους, που θέτουν σε κίνδυνο τη βιωσιμότητα των οικοσυστημάτων του πλανήτη, επιβάλλει εδώ και πολύ καιρό την υιοθέτηση ενός άλλου τρόπου ζωής και ανάπτυξης με βασικό δομικό στοιχείο την «αειφορία». Ως αειφόρος ανάπτυξη με βάση το ανθρωπογενές περιβάλλον ορίζεται ο τρόπος ανάπτυξης αυτός που ικανοποιεί τις ανάγκες του παρόντος, χωρίς να μειώνει την ικανότητα των μελλοντικών γενεών ανθρώπων να ικανοποιήσουν τις δικές τους. Ο ορισμός της αειφορίας από την περιβαλλοντική διάσταση ορίζεται ως η ανάπτυξη που βελτιώνει την ποιότητα ζωής στο πλαίσιο των ορίων που θέτει η φέρουσα ικανότητα των οικοσυστημάτων που υποστηρίζουν τη ζωή. Άρα μιλάμε για εξασφάλιση παραγωγής τροφής, προστασία του εδάφους από διάβρωση, μείωση ή και κατάργηση χρήσης φυτοφαρμάκων, αποτελεσματική και σωστή χρήση γεωργικής γης και αποθεμάτων νερού, μείωση της ρύπανσης του αέρα και του νερού και προστασία όλων των οικοσυστημάτων και της βιοποικιλότητας τους. 13

Ποσοστά Καλλιεργήσιμης γης Αγρανάπαυση 30.767,2 στρέμματα 19,09% Αμπέλια 719,2 στρέμματα 0,45% Ελιές 14.721,8 στρέμματα 9,14% Κηπευτικά 868,6 στρέμματα 0,54% Ζωοτροφές 9.871,7 στρέμματα 6,12 % Σιτηρά 30.786,1 στρέμματα 19,10% Ενεργειακές Καλλιέργειες 524,3 στρέμματα 0.32% Βαμβάκι 20.280,8 στρέμματα 12,59% Καπνός 1.098,9 στρέμματα 0,68% Όσπρια 1.555,6 στρέμματα 0,97% Αραβόσιτος 5.651,9 στρέμματα 3,50% Βοσκότοποι 43.086,7 στρέμματα 26,74% Καρποί με κέλυφος 896,1 στρέμματα 0,56% Ντομάτες 316,1 στρέμματα 0,20% ΣΥΝΟΛΟ 161.145 στρέμματα 100% Επίδραση φυτοφαρμάκων στην υγεία των παιδιών. Η πρωτογενής παραγωγή υπόκειται σε σοβαρούς κινδύνους από χώρες υπάρχει σοβαρό έλλειμμα στην ποιότητα. Η πρώτη παραγωγή υπόκειται σε σοβαρούς κινδύνους από ανταγωνιστές και για την προστασία της απαιτεί η λήψη μέτρων, μεταξύ των οποίον το σπουδαιότερο είναι η χρήση φυτοφαρμάκων. Τα φυτοφάρμακα όμως, πέραν των επιπτώσεων που έχουν στο οικοσύστημα, επηρεάζουν δυσμενώς την ποιότητα των παραγόμενων προϊόντων, που έχει σχέση με την ασφάλεια και την υγεία του καταναλωτή. Οι κίνδυνοι που συνδέονται με τα φυτοφάρμακα δεν είναι πλήρως γνωστοί και για πολλά από αυτά δεν έχουν μελετηθεί οι μακροχρόνιες επιπτώσεις στην υγεία, όπως βλάβη στο γενετικό υλικό, το ενδοκρινικό, το ανοσοποιητικό σύστημα. Επίσης δεν είναι γνωστά ποια είναι τα αθροιστικά αποτελέσματα της δράσης πολλών διαφορετικών ουσιών στον ανθρώπινο οργανισμό. Η γνώση της επίδρασης των φυτοφαρμάκων στον άνθρωπο προσέχοντας κυρίως από μελέτες σειρών ανθρώπινων κυττάρων στο εργαστήριο και από επιδημιολογικές μελέτες. Κατηγορίες φαρμάκων Ομάδα: Χλωριωμένοι υδρογονάνθρακες (Εντομοκτόνο) Οργανοφωσφορικοί εστέρες (Εντομοκτόνο) Καρβαμιδικά (Εντομοκτόνο) Συνθετικές πυρθρίνες (Εντομοκτόνο) Τριζίνες (Ζιζανιοκτόνο) Δινιτροαλίνες(Ζιζανιοκτόνο) Καρβαδικά (Μυκητοκτόνο) Τα παιδιά, σε σχέση με τους ενήλικες, και ανάλογα με την ηλικία, απορροφούν μεγαλύτερες συγκεντρώσεις φυτοφαρμάκων ανά μονάδα σωματικού βάρους μέσω της εισπνοής, κατάποσης και επαφής με το δέρμα. Οι θερμίδες που παίρνουν τα παιδιά είναι κατά μονάδα βάρους 2,5 φορές 14

περισσότερες, ο εισπνεόμενος αέρας 2 φορές, η έκθεση του δέρματος 2,5 φορές μεγαλύτερη. Οι χημικές ουσίες είναι μέχρι 10 φορές περισσότερο τοξικές σε παιδιά εξαρτώμενες από το σωματικό βάρος. Τα παιδιά είναι πιθανότερο να έλθουν σε επαφή με ψεκασμένες επιφάνειες (παίζουν στο πάτωμα ή έδαφος). Φέρουν τα άπλυτα χέρια στο στόμα ή τρώνε πρόχειρες τροφές με τα χέρια. Επειδή πολλά φυτοφάρμακα είναι βαρύτερα από τον αέρα, στο περιβάλλον αναπνοής των παιδιών είναι πιθανό να υπάρχουν υψηλότερες συγκεντρώσεις φυτοφαρμάκων. Τα παιδιά μπορεί να μην ξέρουν να διαβάζουν, να μην καταλαβαίνουν ή να μην γνωρίζουν τα προειδοποιητικά σύμβολα κινδύνου. Το ανοσοποιητικό σύστημά τους είναι λιγότερο αναπτυγμένο και μπορεί να είναι λιγότερο προστατευτικό. Στα παιδιά παρατηρείται ανωριμότητα μεταβολικών οδών, μειωμένος βιομετασχηματισμός και απομάκρυνση τοξικών ουσιών π.χ. τα νεογέννητα έχουν μειωμένο επίπεδο παραοξονάσης-1, η οποία διασπά τα οργανοφωσφορικά εντομοκτόνα. Η νεφρική λειτουργία δεν είναι πλήρως αναπτυγμένη. Επειδή οι νεφροί στο νεογέννητο είναι ανώριμοι συγκρινόμενοι με τους νεφρούς των ενηλίκων είναι περισσότερο δύσκολο για τα βρέφη να απομακρύνουν τοξικά προϊόντα. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε μεγαλύτερη συσσώρευση αυξάνοντας έτσι την ευπάθειά τους. Τα παιδιά είναι εξαιρετικά τρωτά σε κατηγορίες συνθετικών φυτοφαρμάκων που μιμούνται τις φυσιολογικές ορμόνες ή τα ένζυμα. Ο ταχύς πολλαπλασιασμός των κυττάρων κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας αυξάνει την πιθανότητα κυτταρικών μεταλλάξεων, που μπορεί να οδηγήσουν αργότερα σε καρκίνους. Τα παιδιά έχουν μια μακριά διάρκεια ζωής, ώστε έχουν αρκετό χρόνο μπροστά τους για να εκδηλώσουν μακροχρόνιες επιπτώσεις από χημικές ουσίες. Επίδραση φυτοφαρμάκων σε όργανα και συστήματα Ενδοκρινικό σύστημα: Οι αναπτυσσόμενοι οργανισμοί έχουν αυξημένη ευαισθησία στη δράση χημικών ουσιών που διαταράσσουν το ενδοκρινικό σύστημα επειδή οι διαφοροποιούμενοι ιστοί είναι πιο ευπαθείς σε αλλαγές στα επίπεδα των ορμονών. Τα φυτοφάρμακα είναι παράγοντες που φαίνεται να επηρεάζουν το ενδοκρινικό σύστημα. Μπορούν να δεσμεύσουν υποδοχείς ορμονών φύλου, να τους ενεργοποιήσουν και έτσι να οδηγήσουν σε αντιδράσεις παρόμοιες με αυτές ενδογενών οιστρογόνων και ανδρογόνων. Μπορούν επίσης να συνδεθούν με υποδοχείς ορμονών χωρίς την ενεργοποίηση τους εμποδίζοντας έτσι τη σύνδεση των ενδογενών ορμονών, οι οποίες επομένως παραμένουν ανενεργές. Πέρα από τέτοιες άμεσες δράσεις μέσω υποδοχέων είναι δυνατές έμμεσες (αντι) οιστρογονικές και (αντι) ανδρογονικές αντιδράσεις. Αυτές περιλαμβάνουν αλλαγές στη συγκέντρωση των ορμονικών υποδοχέων στα όργανα στόχους, παρέμβαση στη βιοσύνθεση ορμονών στους ενδοκρινείς αδένες, ή επίδραση στο βιομετασχηματισμό στο 15

ήπαρ. Επιπλέον, μπορεί να επηρεασθεί η σύνδεση των ορμονών με πρωτεΐνες στο πλάσμα του αίματος καθώς επίσης και η δραστηριότητα της υπόφυσης και του υποθαλάμου. Ένα μειονέκτημα των αποτελεσμάτων των ερευνών είναι ότι έχουν γίνει κυρίως σε πειραματόζωα ή σε κυτταροκαλλιέργειες. Αυτές οι μελέτες συχνά δίνουν τις πρώτες ενδείξεις των εν δυνάμει επιδράσεων των φυτοφαρμάκων στην αναπαραγωγή αλλά είναι δύσκολο να επεκτείνει κανένας τα αποτελέσματα αυτά στον άνθρωπο. Επιδημιολογικές μελέτες οδήγησαν στο συμπέρασμα ότι έκθεση σε φυτοφάρμακα μπορεί να συνδέεται με διαταραχές του κύκλου, μειωμένη γονιμότητα, αυτόματη αποβολή, θνησιγενή έμβρυα και αναπτυξιακές ανωμαλίες. Ως προς την αναπαραγωγή ευρήματα έχουν δείξει ότι επαγγελματική έκθεση γυναικών σε φυτοφάρμακα μπορεί να προκαλέσει ενδομήτριο καθυστέρηση ανάπτυξης και μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο να γεννηθούν παιδιά με συγγενείς ανωμαλίες, όπως ανωμαλίες άκρων, νευρικού και μυοσκελετικού συστήματος, υποσπαδία, κρυψορχία, καρδιαγγειακές ανωμαλίες, λυκόστομα και άλλες πολλαπλές και ειδικές ανωμαλίες. Νευρικό σύστημα: Πολλές από τις κύριες ομάδες φυτοφαρμάκων είναι νευροτοξικές ουσίες. Αποτελέσματα μακροχρόνιας έκθεσης σε φυτοφάρμακα περιλαμβάνουν διαταραχές μνήμης και συγκέντρωσης, προσανατολισμού, κατάθλιψη, ευερεθιστότητα, σύγχυση, κεφαλαλγία, διαταραχές λόγου, εφιάλτες, υπνοβασία κ.τ.λ. Οι μικρές δόσεις νευροτοξινών μπορούν να διαταράξουν δραστικά τη διαδικασία μάθησης στα παιδιά. Επίδραση στην ανάπτυξη του νευρικού συστήματος διαπιστώθηκε σε παιδιά προσχολικής ηλικίας, που πιθανόν προκλήθηκε μετά από έκθεση κατά την ενδομήτρια ζωή ή κατά την πρώτη παιδική ηλικία. Μια άλλη μελέτη βρήκε σημαντικά μεγαλύτερη αναλογία παιδιών, που είχαν εκτεθεί σε εναέριους ψεκασμούς, με διανοητικά και συναισθηματικά προβλήματα, σε σχέση με μη εκτεθέντα. Σε μια εργασία εκτίθεται μια δυσμενής σχέση προγεννητικής έκθεσης σε οργανοφωσφορικό φυτοφάρμακο, όπως μετριέται από DAPs (dialkylphosphates), με την πνευματική ανάπτυξη και κυρίαρχα αναπτυξιακά προβλήματα στην ηλικία των 24 μηνών. Αυτή η μελέτη είναι μια από τις πρώτες που εξετάζει τις σχέσεις προγεννητικής και μεταγεννητικής έκθεσης σε οργανοφωσφορικά στην πρώιμη νευρωνική ανάπτυξη. Ανοσοποιητικό: Ο Whalen παρουσίασε κυτταροτοξικά αποτελέσματα του ζιζανιοκτόνου τριαζίνη και καρβαμιδικών εντομοκτόνων στα φυσικά κυτταροκτόνα κύτταρα. Απαιτούνται όμως περισσότερες μελέτες in vitro για να καθορισθεί αν μερικές κατηγορίες φυτοφαρμάκων είναι περισσότερο τοξικές στο γενετικό και ανοσοποιητικό σύστημα των ανθρώπων και ειδικότερα σε ποια κύτταρα και συστατικά του ανοσοποιητικού συστήματος επιδρούν. Αναπνευστικό: Σε μελέτη με ενήλικες αγρότες και εργάτες ψεκασμών διαπιστώθηκαν αναπνευστικά προβλήματα, όπως συριγμός ή γρυπώδης συνδρομή κατόπιν έκθεσης σε εντομοκτόνα και ζιζανιοκτόνα. Επίσης βρογχικό άσθμα συσχετίσθηκε με καρβαμιδικά εντομοκτόνα 16

Δέρμα: Φυτοφάρμακα είναι γνωστό επίσης να προκαλούν δερματίτιδες με σπουδαιότερη τη δερματίτιδα εξ επαφής είτε ερεθιστική είτε αλλεργική. Οι δυσμενείς επιδράσεις που δεν είναι θανατηφόρες δημιουργούν μελλοντικούς κινδύνους για το ίδιο το άτομο και τις επόμενες γενιές. Ενδομήτρια καθυστέρηση ανάπτυξης βρέθηκε να αυξάνει την ευαισθησία αργότερα στη ζωή για υπέρταση, διαβήτη τύπου 2, καρδιακή νόσο, καρκίνο του μαστού και του προστάτη. Άνδρες με ανωμαλίες κατά τη γέννηση έχουν διπλάσια πιθανότητα να γεννήσουν παιδιά με ανωμαλίες. Φυτοφάρμακα και καρκίνοι Τα φυτοφάρμακα μπορούν έμμεσα να συμβάλουν σε κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου είτε δρώντας ως προωθητές ή ενεργοποιητές ή μέσω παραγόντων που επηρεάζουν διάφορους μηχανισμούς άμυνας με την πρόκληση σχηματισμού καρκινογόνων μεταβολιτών. Π.χ φυτοφάρμακα (endosulfan, DDT, ατραζίνη) αλλάζουν την αναλογία κακών/καλών μεταβολίτών της οιστραδιόλης, όπως την 16α υδροξυεστρόνη (ογκογόνος) προς την 2 υδροξυεστρόνη (μη τοξική). Σε αρκετές μελέτες διαπιστώθηκε σχέση μεταξύ έκθεσης σε φυτοφάρμακα και συμπαγών όγκων, όπως όγκοι εγκεφάλου, νεφρών, παγκρέατος, νευροβλάστωμα, σάρκωμα. Αυξημένη συχνότητα καρκίνου των νεφρών συνδέθηκε με γονική έκθεση κατά τη γεωργική απασχόληση. Σημειώθηκε επίσης αυξημένη συχνότητα όγκων του εγκεφάλου (έκθεση σε φυτοφάρμακα στο σπίτι, σε αγροτική απασχόληση, σε επαγγελματική έκθεση). Αρκετές μελέτες εμπλέκουν φυτοφάρμακα ως αιτία αιματολογικών καρκίνων σε παιδιά. Από 27 μελέτες οι 23 παρουσίασαν συσχετίσεις μεταξύ έκθεσης σε φυτοφάρμακα και λεμφώματος non-hodgkin, πολλές από τις οποίες ήταν στατιστικά σημαντικές. Μια μελέτη έδειξε μητρική έκθεση σε φυτοφάρμακα και αυξημένη συχνότητα παιδικής λευχαιμίας. Χρήση ζιζανιοκτόνων (κυρίως 2,4 D) κατά την εγκυμοσύνη και μετά τη γέννηση συσχετίστηκα με αυξημένη συχνότητα λευχαιμίας. Φυτοφάρμακα και τροφές Το Κέντρο Ελέγχου Νοσημάτων των ΗΠΑ αναφέρει ότι μια από τις κύριες πηγές έκθεσης των παιδιών σε φυτοφάρμακα είναι η τροφή. Προς το παρόν περισσότερες από 400 χημικές ουσίες χρησιμοποιούνται τακτικά στη συμβατική γεωργία ως βιοκτόνα για την αντιμετώπιση εντόμων και ζιζανίων. Σύμφωνα με το FDA (Οργανισμός Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ) τα μισά προϊόντα που ελέγχονται στα καταστήματα τροφίμων περιλαμβάνων μετρήσιμα επίπεδα φυτοφαρμάκων. Εργαστηριακές δοκιμές σε 8 παιδικές τροφές απεκάλυψαν την παρουσία υπολειμμάτων 18 φυτοφαρμάκων μεταξύ των οποίων τρία καρκινογόνα. Σύμφωνα με το Υπουργείο Υγείας των ΗΠΑ οργανοφωσφορικά εντομοκτόνα βρίσκονται στο αίμα του 95% των Αμερικανών. Τα επίπεδα στο αίμα των παιδιών ήταν διπλάσια από ότι στο αίμα των ενηλίκων (τα οργανοφωσφορικά αποτελούν το 50% των εντομοκτόνων που χρησιμοποιούνται στις ΗΠΑ). 17

Οι τροφές που εκτίθενται παιδιά σε μη ασφαλή όρια υπολειμμάτων εντομοκτόνων είναι τα μήλα, ροδάκινα, αχλάδια, σταφύλια. Λιγότερο επιβαρυμένα είναι: μπανάνα, μπρόκολο, κουνουπίδι, ακτινίδιο. Τα μήλα, σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία του Υπουργείου Γεωργίας των ΗΠΑ, μπορεί να ψεκαστούν μέχρι και 15 φορές με 36 διαφορετικά φυτοφάρμακα. Αντίστοιχα στοιχεία δεν υπάρχουν για την Ελλάδα. Είναι όμως γνωστό, ότι ο αριθμός των ψεκασμών σε ορισμένες περιοχές προσεγγίζει αυτόν των ΗΠΑ. Για τα διάφορα φυτοφάρμακα και καλλιέργειες έχουν θεσπισθεί μέγιστα επιτρεπόμενα όρια υπολειμμάτων (MRLs). Στην ΕΕ έχει εκδοθεί ο κανονισμός 396/2005 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και της Επιτροπής για τα μέγιστα επιτρεπόμενα όρια υπολειμμάτων φυτοφαρμάκων πάνω ή εντός των τροφίμων και σε ζωοτροφές φυτικής και ζωικής προέλευσης. Για τη διαπίστωση των επιπέδων των υπολειμμάτων των φυτοφαρμάκων σε διάφορα προϊόντα έχουν γίνει εκτεταμένες δειγματοληψίες σε χώρες της ΕΕ στο πλαίσιο εκτέλεσης κοινοτικών προγραμμάτων. Τα αποτελέσματα έχουν δείξει ότι η κατάσταση στην Ελλάδα είναι ικανοποιητική και τα επίπεδα βρίσκονται πολύ κάτω από το μέσο όρο της Ευρώπης. Εν τούτοις, υπάρχει ένας μικρός αριθμός δειγμάτων, στα οποία τα υπολείμματα υπερβαίνουν τα μέγιστα επιτρεπόμενα όρια (1,2% στην Ελλάδα σε σχέση με 5.0% για όλη την Ευρώπη). Για το 2005 τα στοιχεία φαίνονται στο Σχήμα 1. Τα αντίστοιχα αποτελέσματα για τη χώρα μας το 2001 ήταν 3,9%. Σε αντίστοιχες μελέτες μετρήθηκαν και τα δείγματα με περισσότερα από δυο φυτοφάρμακα. Και εδώ ο αριθμός τους είναι μικρότερος στην Ελλάδα από ότι στην Ευρώπη. 18

ΟΡΥΚΤΑ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΑΜΦΙΚΛΕΙΑΣ Βωξίτης Παρνασσού Η παρούσα εργασία περιγράφει τον τρόπο διεξαγωγής και τα αποτελέσματα της γεωφυσικής δημοσκόπησης η οποία πραγματοποιήθηκε με σκοπό τη διερεύνηση της δυνατότητας ανίχνευσης φακών βωξίτη σε στοές των μεταλλείων βωξίτη Παρνασσού - Γκιώνας σε περιοχή έρευνας και εκμετάλλευσης της εταιρείας S&B Minerals Α.Ε. Σκοπός της έρευνας ήταν να αποτιμηθεί η αποτελεσματικότητα των γεωφυσικών μεθόδων στο να δώσουν ποιοτικές και ποσοτικές πληροφορίες σε σχέση με την έκταση των φακών βωξίτη μέσα σε υπάρχουσες μεταλλευτικές στοές ώστε να εκτιμηθεί η δυνατότητα εκμετάλλευσής τους. Η γεωφυσική δομή μελετήθηκε κάνοντας χρήση της γεωηλεκτρικής τομογραφίας και της μεθόδου του ραντάρ διασκόπησης υπεδάφους (GPR). Οι γεωφυσικές μέθοδοι που χρησιμοποιήθηκαν στην παρούσα εργασία, ιδιαίτερα η γεωηλεκτρική τομογραφία, έδειξαν ότι μπορούν να δώσουν θετικά αποτελέσματα στον εντοπισμό βωξίτη κατά την εφαρμογή τους μέσα σε στοές Ο εντοπισμός βοξιτικών κοιτασμάτων με τη χρήση γεωφυσικών μεθόδων θεωρείται γενικά δύσκολος στόχος, λόγω της σχετικά μικρής αντίθεσης των φυσικών ιδιοτήτων του βωξίτη σε σχέση με τα περιβάλλοντα ασβεστολιθικά πετρώματα που τον φιλοξενούν. Αυτό σε συνδυασμό με τυχόν μεγάλο βάθος ταφής του βωξίτη και σχετικά μικρού πάχους του κοιτάσματος, όπως συμβαίνει στην περιοχή μελέτης, καθιστούν τον εντοπισμό φακών βωξίτη με επιφανειακές γεωφυσικές τεχνικές ιδιαίτερα δύσκολη (Drascovic & Simon, 1992). Τα παραπάνω επιβεβαιώθηκαν για την περιοχή των μεταλλείων βωξίτη Παρνασσού-Γκιώνας. Εργαστηριακές μετρήσεις δειγμάτων, όσο και μετρήσεις εμφανίσεων in-situ έδειξαν ότι οι βωξίτες της περιοχής παρουσιάζουν μικρή αντίθεση ιδιοτήτων π.χ. η τυπική ειδική ηλεκτρική αντίσταση του βωξίτη στην περιοχή είναι 500 Ohm-m ενώ η ειδική ηλεκτρική αντίσταση του υπερκείμενου ασβεστολιθικού σχηματισμού είναι περίπου 300 Ohm-m. Αυτή η σχετικά μικρή αντίθεση της αντίστασης, καθιστά τον εντοπισμό βοξιτικών φακών μέσου πάχους 10m σε βάθος >100m με γεωηλεκτρικές μετρήσεις από την επιφάνεια του εδάφους πρακτικά αδύνατη. Αυτό αποδείχτηκε τόσο με μελέτες προσομοίωσης όσο και με δοκιμαστικές μετρήσεις με διά φορές γεωφυσικές τεχνικές που εφαρμόστηκαν στην επιφάνεια του εδάφους. Σε αντίθεση με την επιφανειακή δημοσκόπηση η γεωφυσική έρευνα μέσα στις στοές φαίνεται να είναι εφικτή καθώς λόγω της εγγύτητας του πομπού/δέκτη με το στόχο η αντίθεση των αντιστάσεων μεταξύ του βωξίτη και του περιβάλλοντος πετρώματος (περίπου 2:1) παρουσιάζεται ως επαρκής. Η χρησιμότητα μιας τέτοιας δημοσκόπησης έγκειται στο ότι δίνει τη δυνατότητα να εκτιμηθούν οι υπολειπόμενες ποσότητες βωξίτη μέσα στη στοά ώστε να προγραμματιστεί πιθανή μελλοντική εκμετάλλευση. Ανάλογες πληροφορίες μπορούν να ληφθούν μόνο με γεωτρήσεις οι οποίες είναι σαφώς πιο δαπανηρές και χρονοβόρες. Βάσει των παραπάνω αποφασίστηκε η δοκιμαστική χρήση των γεωφυσικών μεθόδων της ηλεκτρικής τομογραφίας και του γεωραντάρ ώστε να αποτιμηθεί η αποτελεσματικότητα των γεωφυσικών μεθόδων στο να δώσουν ποιοτικές και ποσοτικές πληροφορίες σε σχέση με την έκταση των φακών βωξίτη μέσα σε υπάρχουσες στοές. 19

Ιδιότητες χρήσεις-σύσταση Η παραγωγή μετάλλων έχει μεγάλη ιστορία. Ξεκινάει με την ανακάλυψη και κατεργασία ατόφιους χρυσού και χαλκού στα προϊστορικά χρόνια. Εικάζεται ότι η κατεργασία χαλκού ήταν γνωστή στους Χαιταίους από το 5.000 π.χ. Η εποχή του χαλκού Ξεκινάει στο 3000 π.χ. όταν ο άνθρωπος ανακάλυψε ότι μπορεί να παράγει ένα κράμα χαλκού-κασσίτερου. Εκείνη την εποχή μεγάλης σημασίας ήταν τα κοιτάσματα χαλκού στην Κύπρο Η μεταλλουργία ως επιστήμη καθιερώθηκε μετά την αναγέννηση. Τότε άρχισε να εξαπλώνεται και η παραγωγή χυτοσιδήρου με υψικάμινο. Με την πρόοδο της ανόργανης υδατικής χημείας προς τα τέλη του 19 ου αι. εμφανίστηκαν και οι υδρομεταλλουργικές μέθοδοι παραγωγής μετάλλου. Το 1887 ο αυστριακός karlbayer ανακάλυψε την ομώνυμη μέθοδο για την εκχύλιση του βωξίτη σε διαλύματα καυστικού νατρίου Ο βωξίτης αποτελεί το μοναδικό μετάλλευμα /πρώτη υλη παραγωγής αλουμινίου και έχει ιδιαίτερη σημασία για τη χώρα μας. Άλλες χρήσεις είναι στην τσιμεντοβιομηχανία,στην παραγωγή χυτοσιδήρου. Το αλουμίνιο που παράγεται από το βωξίτη έχει τεράστιο φάσμα εφαρμογών στη βιομηχανία, μεταφορές, κατασκευές αλλά και στην καθημερινή ζωή Η Ελλάδα κατέχει σημαντική θέση όχι μόνο στην Ευρωπαϊκή ένωση αλλά και παγκοσμίως καθώς είναι μια από τις σημαντικότερες βωξιτοπαραγωγικές χώρες. Η εξόρυξη του βωξίτη στη χώρα μας γίνεται κατά 65%με υπόγειες και 35% με υπαίθριες εκμεταλλεύσεις. Τα βέβαια αποθέματα βωξίτη της Ελλάδας ανέρχονται περίπου σε 130.000.000. τόνους και η ετήσια παραγωγή ξεπερνά τους 2.400.000. τόνους. Οι εξαγωγές βωξίτη ξεπερνούν τα 30.000.000 $ ετησίως., Οι Ελληνικές εταιρίες παραγωγής βωξίτη είναι 4. Η σημαντικότερη είναι η S&B βιομηχανικά ορυκτά πρώην βωξίτες Παρνασσού που δραστηριοποιείται κυρίως στο ν. Φωκίδας.Τ γεωλογικά αποθέματά της ανέρχονται σε 15.000.000 τόνους και η παραγωγή της ανέρχεται σε 1.400.000 τόνους ετησίως εκ των οποίων το 30% διατίθεται στην αλουμίνιο της Ελλάδος και 5% στις ελληνικές τσιμεντοβιομηχανίες. Το υπόλοιπο 65% εξάγεται σε 21 χώρες. Χωροταξικά Δεδομένα Για Α.τ.Ε (γιατί αυτή η θέση) - κέντρο βάρους των σημαντικών κοιτασμάτων βωξίτη της Βοιωτίας και Φωκίδας - Ευκολία θαλάσσιας επικοινωνίας με τη δυνατότητα κατασκευή λιμανιού. -ύπαρξη εκμεταλλεύσιμου υδροφόρου ορίζοντα -θέση σύμφωνη με την κυβερνητική πολιτική για δημιουργία αποκεντρωμένων βιομηχανιών και την επιθυμία για τη συγκράτηση του πληθυσμού με τη δημιουργία προϋποθέσεων οικονομικής ανάπτυξης, σε μια περιοχή με εντονότατα δημογραφικά προβλήματα την εποχή εκείνη. 20