azınlıkça BATI TRAKYA AYLIK HABER YORUM DERGİSİ www.azinlikca.net ΜΗΝΙΑΙΟ ΤΟΥΡΚΟΕΛΛΗΝΟΦΩΝΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΤΗΣ Δ. ΘΡΑΚΗΣ ΤΕΥΧΟΣ 83 ΜΑΡΤΙΟΣ 2015 ΤΙΜΗ 3 SAYI 83 MART 2015 FİYATI 3 83 YAŞ 14 BOY 1.94 Yunanistan Basketbol Milli Takımı nın özel turnuvasına davet edildi Azınlıkça 1
Azınlıkça83 BU AY Azınlıkça BATI TRAKYA AYLIK HABER YORUM DERGİSİ MART 2015 YIL: 11 SAYI: 83 Azınlıkça Online www.azinlikca.net Twitter: @azinlikca Kuruluş: Ağustos 2004 ΑΖΙΝΛΙΚΤΣΑ ΜΗΝΙΑΙΟ ΤΟΥΡΚΟΕΛΛΗΝΟΦΩΝΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΤΗΣ Δ. ΘΡΑΚΗΣ ΜΑΡΤΙΟΣ 2015 ΕΤΟΣ: 11 NO:83 SAHİBİ-SORUMLUSU ΙΔΙΟΚΤΗΤΗΣ-ΕΚΔΟΤΗΣ- ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ EVREN DEDE GENEL KOORDİNATÖR ΓΕΝΙΚΟΣ ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΗΣ AYDIN BOSTANCI YAYIN YÖNETMENİ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΕΚΔΟΣΗΣ İBRAM ONSUNOĞLU Κορνηλία Τρακοσοπούλου- Τζήμου Tο μικρό τέμενος κοντά στη σκάλα «Ισκελέ Τζαμί» στη Θεσσαλονίκη Είναι γνωστό ότι «η τοπογραφία» της νεότερης πόλης του 19ου-20ου αιώνα, ιδιαίτερα εκείνη της ύστερης οθωμανικής περιόδου, εμφανίζει πολλά κενά, κι έχουν σημειωθεί από πολλούς ερευνητές οι λόγοι που δυσκολεύουν την έρευνα πάνω στο θέμα αυτό. σελ. 14 F. Nazifoğlu Yaşı 14 Boyu 1.94! Azınlığımızın gelecek vaat eden genç yetenekleriyle röportajlarımıza kaldığımız yerden devam ediyoruz. Daha öncesinde sizlere genç yaşta profesyonel futbolcu olan Seydan Mahmut u, birçok başarıya imza atmış profesyonel bisikletçi Harun Molla yı tanıtmıştık. Bu sayımızda ise henüz amatör olan ve yolun çok başında olmasına rağmen Yunanistan Basketbol Milli Takımı nın özel turnuvasına davet edilen 14 yaşındaki Emirhan Hasan ı tanıtıyoruz. sayfa 5 te STRATFOR Yunanistan ı bekleyen gelişmeler... Amerikan Stratejik Araştırmalar Merkezi STRATFOR önümüzdeki aylarda Yunan hükümetinin daha büyük baskılara maruz kalacağı değerlendirmesini yaptığı analizinde Yunanistan da referandum veya erken genel seçimin muhtemel olduğunu öngörüyor. Anketlerin SYRIZA hükümetinin yüksek popülerliğini koruduğunu ortaya koyduğu ifade edilen analizde, ancak Yunanlıların ülkenin Euro Bölgesi nde kalmasını istediği de vurgulanıyor. sayfa 39 da İNTERNET SORUMLUSU FATİH NAZİFOĞLU BU SAYIDA YAZARLAR Aydın Bostancı Dimostenis Yağcıoğlu Γιώργος Δούδος Herkül Millas İbram Onsunoğlu ADRES Anemonis 12 69100 Komotini - Greece e-mail: azinlikca@yahoo.com Tel: +30 6947866196 & 6944749374 Fax: +30 25310 63345 REKLAM +30 6972058033 ΕΤΗΣΙΕΣ ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ Ιδιώτες. : 36 Τραπεζες, Οργανισμοί: 98 Ν.Π.Δ.Δ, Α.Ε: 98 Δήμοι: 98 Euro Κοινότητες: 72 İçindekiler 3 Kritik bir yıl geçireceğiz Editör 4 Yaş 14 Boy 19.94! Röportaj 14 Unutulmuş miras Aydın Bostancı 16 Η ΞΕΧΑΣΜΕΝΗ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ: το μικρό τέμενος κοντά στη σκάλα («Ισκελέ Τζαμί») στη Θεσσαλονίκη Κορνηλία Τρακοσοπούλου-Τζήμου 27 Η ΒΙΑ ΣΤΟ ΙΣΛΑΜ - ΑΠΟΠΕΙΡΑ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ ΤΟΥ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ Γιώργος Δούδος 30 Paralel İbram Onsunoğlu 31 Kakanın Şakası İbram Onsunoğlu 34 Davutoğlu nun Atina Ziyaretinden Çıkan Bazı Sonuçlar D. Yağcıoğlu 36 Kimlikler ve Milliyetçi Paradigma Herkül Millas 38 Ziraate dair Coşkun Ahmet 39 Stratfor dan Yunanistan öngörüsü 2 Azınlıkça AZINLIKÇA - BATI TRAKYA AYLIK HABER YORUM DERGİSİ ΑΖΙΝΛΙΚΤΣΑ - ΜΗΝΙΑΙΟ ΤΟΥΡΚΟΕΛΛΗΝΟΦΩΝΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΤΗΣ Δ. ΘΡΑΚΗΣ www.azinlikca.net
Bu sayımızda henüz amatör olan ve yolun çok başında olmasına rağmen Yunanistan Basketbol Milli Takımı nın özel turnuvasına Gümülcine den davet edilen 14 yaşındaki Emirhan Hasan ı tanıtıyoruz sizlere. Daha önceki sayılarımızda da değişik spor dallarında başarılı azınlık gençlerini kapağımıza taşıdık. Bizi temsil eden gençlerle gurur duyuyoruz. Bunlardan biri de Gümülcineli genç Emirhan. Üstelik Emirhan ın yaşı henüz 14 ama boyu şimdiden1,94! Umarız ileriki yıllarda Batı Trakya nın yani bizlerin gururu olur. Başarılarının devamını diliyoruz. Bu sayımızda yine bir başka ilginç ve önemli çalışmayla karşınızdayız. Kornilia Trakosopulu Selanik şehrinde daha önce var olan ancak zaman içinde unutulan bir camiden bahsediyor Yunanca çalışmasında. Çalışmasını okuyunca göreceksiniz, Selanik te unutulan İskele Camii için ciddi çaba sarfetmiş, önemli bulgular ortaya koymuş. Beğeneciğinizi umuyoruz. Bu sayımızda Stratfor un Yunanistan ile ilgili önemli olduğunu düşündüğümüz bir analizini Türkçeye çevirerek yayımlıyoruz. Yunanistan ın yakın geleceği ile ilgili analiz oldukça ilgi çekici. Doğrusu, Atina ile kreditörler arasındaki mevcut anlaşma o kadar kırılgan ki, önümüzdeki dört ay içerisinde her an bozulabilir. öngörüsüne katılıyoruz. Umarız euro grubu içinde kaldığımız ve borcun sürdürülebilir olduğu bir çözüm bulunur. Kritik bir yıl geçireceğiz Yunan-Türk ilişkileri açısından Kıbrıs taki gerginliğe son dönemde Ege de eklendi. Basına yansıyan gerginliğin bir de basına yansımayan kısmını düşününce, endişelenmemek elde değil. Önümüzdeki bir sene Yunan-Türk ilişkileri açısından kritik bir dönem olacak. Sorunlara çözüm bulunamasa da hiç değilse yeni gerginliklerin yaşanmaması, yeni kötü gelişmelerin meydana gelmemesi en büyük arzumuz. Bir önceki sayımızda yer verdiğimiz ve Batı Trakya daki miras (vasiyet) konusunda yaşanan sıkıntıları aktaran dosyamız bölge sınırlarının ötesinde çok ilgi gördü. Kafamızı deve kuşu misali kuma gömünce sorunlar yok olmuyor. Doğrusu konunun üzerine gitmek cesaret istiyordu. Basın olarak görevimizi yerine getirdiğimiz için mutluyuz. Tebrik eden herkese canı gönülden sağolun diyoruz. editör Azınlıkça 3
4 Azınlıkça
Gümülcineli Emirhan Yaşı 14 Boyu 1.94 Röportaj: Fatih Nazifoğlu Bu sayımızda henüz amatör olan ve yolun çok başında olmasına rağmen Yunanistan Basketbol Milli Takımı nın özel turnuvasına davet edilen 14 yaşındaki Emirhan Hasan ı tanıtıyoruz. Yaşı henüz 14 ama boyu şimdiden daha 1,94! Azınlıkça 5
Azınlığımızın gelecek vaat eden genç yetenekleriyle röportajlarımıza kaldığımız yerden devam ediyoruz. Daha öncesinde sizlere genç yaşta profesyonel futbolcu olan Seydan Mahmut u, birçok başarıya imza atmış profesyonel bisikletçi Harun Molla yı tanıtmıştık. Bu sayımızda ise henüz amatör olan ve yolun çok başında olmasına rağmen Yunanistan Basketbol Milli Takımı nın özel turnuvasına davet edilen 14 yaşındaki Emirhan Hasan ı tanıtıyoruz. Yaşı henüz 14 ama boyu şimdiden daha 1,94 Emirhan ın! Basketboldaki yeteneği kadar, derslerindeki başarısıyla da dikkat çekiyor Emirhan. Katıldığı turnuva gerek kendisinin gerekse de ailesinin basketbola olan merak ve ilgisini daha da arttırmış. Babasının özverisiyle Emirhan röportaj sonrası özel antrenmanlara da başladı. Kendisini daha iyi tanımak için sözü Emirhan a bırakıyoruz... Emirhan bize kendini tanıtır mısın? 11 Ekim 2001 yılında doğdum ve 14 yaşındayım. Gümülcine 1. Devlet Ortaokulu na gidiyorum ve orta üçüncü sınıf öğrencisiyim. İlkokul üçüncü sınıfa kadar İdadiye ye gittim daha sonra ise 6. Devlet Ortaokulu na geçiş yaptım. Gümülcine Yeni Yol bölgesinde oturuyorum. Emirhan ın aktardığına göre Gümülcine den son 20 yıldır hiçbir oyuncu Yunanistan Basketbol Milli Takımı antrenörlerinin seçtiği bu özel turnuvaya davet edilmemiş. En son yaklaşık 20 yıl önce GAS tan bir çocuk davet edilmiş. Şimdi de tam 20 yıl sonra Emirhan davet edildi. Karnen nasıl peki? Derslerle aran iyi mi? Çok iyi. İlkokulda da iyiydi, şimdi de çok iyi. İlk üç aylık dönemde karne ortalamam 18,7 ydi. Orta bir ve orta ikinci sınıfı da 18,5 in üzerinde ortalama notla geçerek takdir belgesi aldım Ailen ne iş yapıyor? Babam kuyumcu, annem ise ev hanımı. Basketbola kaç yaşında başladın? İlkokul üçüncü sınıfta 9 yaşında başladım. İlk olarak Gümülcine nin GAS basketbol takımının çocuk takımında oynamaya başladım. 3 yıl orada kaldıktan sonra şimdiki takımın olan EAS a geçtim. Zaten antrenör de beni istemişti. Antrenörümüzle birlikte çok sayıda çocuk EAS takımına geçtik ve yeni bir takım oluşturduk. 6 Azınlıkça
Emirhan Hasan Azınlıkça 7
Şu anda hangi ligde mücadele ediyorsunuz? Şimdi EAS ın çocuk takımındayım ve Doğu Makedonya Trakya Basketbol Kulüpleri Birliği nin (E.KA.S.A.MA.TH) çocuk liginde mücadele ediyorum. Ben, 1999-2000 doğumluların yer aldığı takımdaydım. 2015 yılında ise bizim yaşımız tutmadığı için 1999 doğumlular 1998 doğumlularla birleşecek, biz de 2001 doğumlularla birleşip bir takım olacağız. Yani çocuk liginde mücadele etmeye devam edeceğim. Azınlıktan basketbolla uğraşan başka çocuklar da var diyor Emirhan. Gümülcine de Emirhan ın da oynadığı EAS çocuk takımında 5 kişi varmış. Diğer küçük takımlarda da kızlarla birlikte azınlıktan 50 çocuk forma giyiyor. Dedeağaç tan Drama ya kadar Doğu Makedonya Trakya Eyaleti nde yer alan diğer çocuk basketbol takımlarıyla mücadele ediyoruz. Ligimizde 7 takım bulunuyor. Bugüne kadar takım olarak ne tür başarılar elde ettiniz? Bundan 2 yıl önce EAS takımıyla ligde 6 maçtan da galibiyetle ayrıldık. Bu yıl ise ligi üçüncü bitirdik. Bu arada yaşına göre boyun da bir hayli uzun, boyun kaç sahi? 1,94 boyundayım. Uzun olduğum için basketbolda da 5 numara, yani pivot olarak oynuyorum. Takımla yaptığın antrenmanlar dışında özel antrenman yapıyor musun? Özel hocayla çalışıyor musun? Hayır, sadece takımla antrenman yapıyoruz. (Not: Röportaj sırasında Emirhan sadece takımıyla çalışıyordu. Ancak bu turnuvadan sonra, ailesinin özverisi ve desteğiyle haftada iki kez özel antrenman yapıyor. Fotoğrafları da özel antrenman sırasında çektik). Azınlıktan basketbolla uğraşan başka çocuklar var mı? Senin gibi takımda oynayanlar var mı? Basketbola ilgi ne durumda? Evet son yıllarda epey bir ilgi var. Sadece benim takımın olan EAS ın çocuk takımında en azından 5 kişi var. Diğer daha küçük takımlarda ise kızlarla birlikte azınlıktan yaklaşık 50 çocuk forma giyiyor. 8 Azınlıkça
Emirhan Hasan ve babası Hüseyin Hasan 20 YIL SONRA BİR İLK! Gelelim asıl konumuza, kısa bir süre önce Yunanistan milli takımı tarafından düzenlenen özel bir turnuvaya davet edilmiştin. İlk olarak davet nasıl geldi? Neden seni çağırdılar? Bu konuda bizi bilgilendirir misin? Bir gün antrenman yaparken, antrenörüm geldi ve seçmeler yapılacağını söyledi. O akşam özel bir antrenman düzenlendi ve gerek Gümülcine gerekse de İskeçe den oyuncular katıldı. Yaklaşık 2 saat antrenman yaptık. Fakat o antrenmanı Yunanistan Basketbol Federasyonu ndan antrenörler de izliyormuş. O antrenörlerden biri beni yanına çağırarak neler yapmam gerektiğimi anlattı ve kendimi daha geliştirmem gerektiğini söyledi. Ve ondan sonra da davet geldi. Azınlıkça 9
10 Azınlıkça
Turnuva 26-30 Aralık tarihleri arasında Etoloakarnania bölgesinin Astakos kentinde düzenlendi. Yunanistan genelinden 64 oyuncu davet edilmiş. Bizi 6 takıma ayırdılar. Her takımın kendi adı ve özel formaları da vardı. diyor Emirhan. Azınlıkça 11
Senden başka kimse davet edilmedi mi? Ama tabiî ki bu antrenörlerin ilk gelişi değildi. Yaklaşık 3 senedir her yıl gelip yaklaşık 20 oyuncuyu sürekli izlediler ve hiç kimseyi daha önce davet etmediler. İlk kez ben davet edildim. Daha sonra öğrendiğimize göre son 20 yıldır da Gümülcine den hiçbir oyuncu bu özel turnuvaya davet edilmemiş. En son yaklaşık 20 yıl önce GAS tan bir çocuk davet edilmiş. Turnuva ne zaman düzenlendi? Toplam kaç oyuncu vardı? 26-30 Aralık tarihleri arasında Etoloakarnania bölgesinin Astakos kentinde düzenlendi. Turnuvaya Yunanistan genelinden 64 oyuncu davet edilmiş. Bizi 6 takıma ayırdılar. Her takımın kendi adı ve özel formaları da vardı. İlk gece birbirimizle tanıştık. Antrenörlerimiz, ne zaman kalkacağımızdan ne yiyeceğimize kadar her şeyi içeren günlük bir program da verdi. Anladığım kadarı ile bu 6 takım birbiriyle karşılaştı, öyle mi? Turnuva programı neler içeriyordu? Evet. İkinci gün ilk maçımızı yaptık zaten. Karşılaşmayı benim takımım kazandı. Tabii bu kadar kısa bir sürede oyuncuların birbirlerine alışması oldukça zor. Bizim takımın başında iki antrenör vardı, diğer takımların birer antrenörü oldu. Her gün iki maç yapılıyordu. İkinci maçı da kazandık. İlk maçta 2, ikinci maçta 1 sayı attım. Üçüncü gün yine iki maçı da kazanmayı başardık. Maçtan maça birbirimizi daha iyi tanımaya başladık. Antrenörlerimiz de daha fazla taktik vermeye ve maçtan maça daha çok şeyler beklemeye başladı. Son gün yaptığımız tek maçı da benim takımım yine kazandı. Turnuvanın son günü, o bölgenin basketbol takımıyla bir maç yapıldı. Bu 64 oyuncu arasından seçilen en iyi 12 oyuncu o maçın kadrosunda yer aldı, ben maalesef o kadroya giremedim. Ancak bize bunun çok önemli olmadığını, örneğin şu anda Yunanistan gençler basketbol milli takımı kaptanın da bundan iki yıl önce bu kadroya alınmadığını, fakat kendini geliştirerek milli takım kaptanlığına kadar yükseldiğini anlattılar. O maçtan sonra bir tören düzenlendi ve herkese turnuva için hazırlanan özel diploma ve tişört dağıtıldı. Emirhan, kendine hangi basketbolcuları örnek alıyorsun? Maçları izlerken daha çok benim oynadığım pozisyonda oynayan uzunlara odaklanıyorum. NBA de oynayan İspanyol oyuncu Paul Gasol sevdiğim ve örnek aldığım oyunculardan. Yine NBA den Kevin Garnett i de izleyip takip ederim. Beğenmek dışında bu oyuncuları izleyerek bazı hareketler de öğrenmeye çalışıyorum. Basketbolda hedeflerin ne? Bundan 10 yıl sonra kendini nerede görme istersin? Hayallerin ne? Basketbolda ilerleyebilirsem tabiî ki de hayalim gelecekte profesyonel basketbolcu olmak. Ama ilerleyemezsem, daha ne olacağıma karar vermedim. Gönlünde yatan takım hangisi? Hangi takımın formasını giymek isterdin? Tabiî ki de Fenerbahçe (Gülüşüyoruz. Malum, Emirhan ın babası da koyu Fenerbahçe taraftarı olarak tanınıyor). 12 Azınlıkça
Örnek aldığı basketbolcular var Emirhan ın. Maçları izlerken daha çok benim oynadığım pozisyonda oynayan uzunlara odaklanıyorum. NBA de oynayan İspanyol oyuncu Paul Gasol sevdiğim ve örnek aldığım oyunculardan. diyor. Azınlıkça 13
Genç Bakış Aydın Bostancı bostanciaydin@yahoo.com Twitter: @AydinbostanciBT Kendisi aynı zamanda bir mimar olan Kornilia Trakasopulu-Tzimou, şehrin içerisinde adeta unutulmuş bu camiyi 1995 yılında yaptığı araştırmalar ve incelemeler neticesinde gün yüzüne çıkarıyor. Selanik iskelesi yakınlarında bulunan ve bugün tavernaları ile ünlü Ladadika semtinin içerisinde yer alan İskele camiinin Mısırlı tüccarlar tarafından yaptırıldığını öğreniyoruz... Unutulmuş miras Azınlıkça nın bu sayısında akademisyen Kornilia Trakasopulu-Tzimou, Balkanların başkenti olarak kabul edilen Selanik te Unutulmuş Osmanlı mirası Selanik İskele Camii başlığı ile tarihe adeta ışık tutan Yunanca bir çalışması ile okurlarımızın karşısına çıkıyor. Öncelikle belirtmek gerekir ki ülkemizdeki Osmanlı eserleri ile ilgili ciddi bir envanter çalışması hala yapılmış değil. Fakat son yıllarda gerek ülkemiz Yunanistan da gerekse de Türkiye de Osmanlı eserleri ile ilgili şimdiye kadar yapılmamış güzel ve kapsamlı çalışmalar ortaya konmaya başlandı. 2008 yılında Yunanistan Kültür Bakanlığı nın Yunanistan da Osmanlı Mimarisi adlı eseri son derece kapsamlı ve değerli bir çalışma. Ardından Türkiye Stratejik Araştırmalar öncülüğünde 2010 yılında çıkan Yunanistan da Osmanlı Mimarisi adlı eser de, bu alanda var olan boşluğu doldurmaya aday eserler arasında yer alıyor. Akademisyen Kornilia Trakasopulu - Tzimou nun Selanik in İskele Camii ile ilgili yaptığı çalışmayı okuduğunuzda sanırım tarihi mirasın araştırılması ve korunmasına yönelik kat edilecek yolun daha ne kadar uzun olduğu anlaşılacaktır. Kendisi aynı zamanda bir mimar olan Kornilia Trakasopulu-Tzimou, şehrin içerisinde adeta unutulmuş bu camiyi 1995 yılında yaptığı araştırmalar ve incelemeler neticesinde gün yüzüne çıkarıyor. Selanik iskelesi yakınlarında bulunan ve bugün tavernaları ile ünlü Ladadika semtinin içerisinde yer alan İskele camiinin Mısırlı tüccarlar tarafından yaptırıldığını öğreniyoruz. İki katlı olarak tuğladan inşa edilen yapının 18 nci yüzyılın ikinci yarısında şehrin o dönemde Mısır Çarşısı olarak bilinen semtinde İskele bölgesinde inşa edildiğini öğreniyoruz. Evliya Çelebi de caminin İskele Kulesinin tam karşısında yer aldığını ifade eder. Araştırmacı V. Dimitriadis, İskele Camii nin 1906 tarihli vergi kayıtlarında Kayserili Vakfına ait Hacı Abdurrahman ve Abdürrahim Efendiler üzerine kayıtlı olduğu belirtir. İskele Camii nin tarihçesi ve yapımı ile ilgili son derece detaylı bir çalışma yapan Kornilia Trakasopulu-Tzimou, makalesinde 1995 yılında ulaştığı bilgiler neticesinde İskele Camii nin Hicri 1176 (1763) tarihli Padişah Fermanına göre eserin banilerinin Selanik Cezeri Kasım Paşa semtinden Kayserili Hacı İbrahim oğullarından Hacı Abdurrahman ve Hacı İbrahim olduğunu ve caminin açılışının Hicri 1176 Miladi 1763 yılında yapıldığı belirtmektedir. Aynı fermanda caminin limana gemilerle gelen yolcuların ibadetlerini rahatla gerçekleştirebilmeleri amacıyla inşa edildiği belirtilir. 14 Azınlıkça
Bilindiği üzere Selanik 1917 yılında büyük bir yangın geçirmiş ve şehrin büyük bir bölümü tamamen harap olmuştur. Ladadika semti, Selanik Fakat akademisyen Kornilia Trakasopulu-Tzimou nun aktardığına göre bugünkü Ladadika semtinin en eski yapısı kabul edilen İskele Camii yapılışından 250 yıllık bir zaman geçmesine rağmen özgün mimarisini koruyabilmiş ve bu taş yapı günümüze kadar ulaşabilmiştir. 1917 yangının caminin sadece ahşap çatısının yandığını öğreniyoruz. Kornilia Trakasopulu-Tzimou 1918 yılında Selanik Müftülüğü nün camiyi özel şahıslara kiralığını ve bunun neticesinde zemin katı ve avlusunun demir malzemeleri ve depo olarak kullandığını aktarıyor. Taş ve tuğla karışımı bu yapının 1856 daki yangın sonrasında onarım geçirdiği anlaşılıyor. Kornilia Trakasopulu-Tzimou, 1996 yılında Selanik İskele Camii nin restorasyonu amacıyla çalışmaların başlatıldığını fakat finansman yetersizliği sebebiyle günümüze kadar süren bu çalışmaların tamamlanamadığını ifade ediyor. 1997 yılında Arkeoloji Müdürlüğünün direktifleri doğrultusunda restorasyon planları yeniden düzenlenerek kapsamlı bir yenileme ve onarım çalışması başlatılıyor. Kornilia Trakasopulu-Tzimou çalışmaların henüz tamamlanamadığını ifade ediyor. Selanik şehrinin İskele bölgesinde bulunan bu cami bugün Yunanistan Kültür Bakanlığı tarafından korunma altına alınmış eser olarak tescil edilmiş durumda. Camiyi gün ışığına çıkaran Kornilia Trakasopulu- Tzimou eserin acil olarak restorasyonunun tamamlanmasının gerekçelerini şu şekilde sıralıyor: 1) İskele Camii zemin katı dükkân üst katı ise ibadet yeri olarak inşa edilmiş özgün cami mimari örnekleri arasında yer alıyor. Şehrin Mısır Çarşısı cemaatinin dini ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla Selanik in Cezeri Kasım Paşa semti sakinlerinden Mısırlı tüccar Hacı İbrahimzade oğulları Hacı Abdurrahman ve Hacı Mehmet Efendiler tarafından yaptırılmıştır. Bugün için bulundukları ilk çevrelerinden yabancılaştırılan Selanik in diğer camilerinin aksine İskele Camii geçirdiği birçok değişikliğe rağmen hala dini ve sosyal toplumun merkezi konumunda olan Mısır Çarşısı nın bir bölümü oluşturmaya devam ediyor. 2) Selanik surları dışında oluşan modern şehrin gelişim sürecini anlama açısından önemli bir mimari örnek oluşturuyor 3) Mülki statüsü nedeniyle restorasyon çalışmalarının tamamlanması toplum yararına yönelik olması sebebiyle önem arz ediyor. Bugün için özel şahıslar ve komşu dükkan sahipleri tarafından mekanın işgal edilmesi Selanik in bu unutulmuş Osmanlı mirasının sürekli tahribatına sebebiyet veriyor. Bu kapsamlı çalışması için akademisyen ve mimar Kornilia Trakasopulu-Tzimou yu tebrik etmek istiyoruz. Azınlıkça 15
Η ΞΕΧΑΣΜΕΝΗ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ: το μικρό τέμενος κοντά στη σκάλα («Ισκελέ Τζαμί») στη Θεσσαλονίκη Κορνηλία Τρακοσοπούλου-Τζήμου Περίληψη: Είναι γνωστό ότι «η τοπογραφία» της νεότερης πόλης του 19ου-20ου αιώνα, ιδιαίτερα εκείνη της ύστερης οθωμανικής περιόδου, εμφανίζει πολλά κενά, κι έχουν σημειωθεί από πολλούς ερευνητές οι λόγοι που δυσκολεύουν την έρευνα πάνω στο θέμα αυτό. Παρόλα αυτά, τα στοιχεία που συγκεντρώθηκαν το 1995, με αφορμή την έρευνα για το χαρακτηρισμό ως ιστορικού διατηρητέου μνημείου του μικρού τεμένους κοντά στη σκάλα («Ισκελέ Τζαμί») στη Θεσσαλονίκη, συνέβαλλαν στη συμπλήρωση, εν μέρει, του κενού αυτού. Η ανακοίνωση αναφέρεται στα ιστορικά ντοκουμέντα που οδήγησαν στην ημερομηνία ίδρυσης του τεμένους, στην ακριβή θέση του μέσα στον πολεοδομικό ιστό της σύγχρονης πόλης και στην ταύτισή του με το διώροφο πέτρινο κτίσμα της οδού Φασιανού 3 (στη σημερινή συνοικία «Λαδάδικα»), ανατρέποντας παλαιότερες απόψεις ερευνητών. Ακόμη παρουσιάζει την αρχιτεκτονική σύνθεση του τεμένους, τις καταστροφικές επεμβάσεις που δέχτηκε στη διάρκεια του χρόνου καθώς και τις σωστικές εργασίες που πραγματοποιήθηκαν για τη διάσωσή του. Η ανακοίνωση βασίζεται σε ανέκδοτο αρχειακό υλικό και επιτόπια έρευνα. 1. Εισαγωγή Στην Ελλάδα, τόσο στις αστικές όσο και στις αγροτικές περιοχές, το 90% των οθωμανικών μνημείων αγνοούνται, κατεδαφίζονται ή εγκαταλείπονται στη φθορά 1, σε αντίθεση με τα ιστορικά μνημεία της αρχαιότητας ή της βυζαντινής περιόδου, τα οποία αποκαθίστανται και σώζονται σε καλή κατάσταση. Το γεγονός ότι και τα οθωμανικά μνημεία αποτελούν μέρος της πολιτιστικής κληρονομιάς της χώρας άργησε να γίνει αποδεκτό, παρόλο που οι κηρύξεις τέτοιων κτισμάτων ως μνημείων ξεκίνησαν από την περίοδο του μεσοπολέμου. Όμως, παρά το πρόσφατο ενδιαφέρον για την οθωμανική κληρονομιά στην Ελλάδα 2 και τις πρόσφατες 16 Azınlıkça
εργασίες αποκατάστασης σε οθωμανικά μνημεία, στην πράξη πολλά ακόμη καταστρέφονται, επειδή εγκαταλείπονται στη φθορά ή δέχονται μη συμβατές χρήσεις 3. Ελάχιστα από αυτά στεγάζουν πολιτιστικές δραστηριότητες. Στην καταστροφή αυτή, συχνά, συνέβαλε η ίδια η ελληνική πολιτεία με την κατεδάφιση ιστορικών οθωμανικών μνημείων, σύμφωνα με τα πολεοδομικά σχέδια που εκπονήθηκαν μετά την απελευθέρωση του 1912 και εφαρμόστηκαν κυρίως κατά την εποχή της μεταπολεμικής ανοικοδόμησης. Στη Θεσσαλονίκη, μετά την καταστροφική πυρκαγιά του 1917, η εφαρμογή του νέου πολεοδομικού σχεδίου Hébrard οδήγησε σε τμηματική ή ολική καταστροφή μνημείων της πόλης, μεταξύ αυτών και οθωμανικών. 4 Πολλά κατεδαφίστηκαν για τη διάνοιξη νέων δρόμων, όπως το Saatli Çami στα βορειοδυτικά του Διοικητηρίου, ή το Burmali Çami στη σημερινή πλατεία Δημοκρατίας. Όσα διασώθηκαν δέχτηκαν ποικίλες χρήσεις 5, ασύμβατες με τον ιστορικό τους χαρακτήρα. Το 1925, με εντολή των αρχών, κατεδαφίστηκαν όλοι οι διασωζόμενοι μιναρέδες της Θεσσαλονίκης 6, με εξαίρεση το μιναρέ της Ροτόντας, στο πλαίσιο της «ελληνοποίησης» της εικόνας της πόλης. Όμως η απώλεια ή και η αλλοίωση πολλών οθωμανικών τεμενών με την αφαίρεση των χαρακτηριστικών τους στοιχείων, όπως των μιναρέδων και των κτητορικών επιγραφών 7, σημαίνει και απώλεια πολύτιμων πληροφοριών για την ιστορική εξέλιξη των πόλεων, καθώς τα κτίρια αυτά κατέχουν σημαίνουσα θέση στην οικονομική, κοινωνική, πολιτική και θρησκευτική ζωή μιας πόλης. Για τους λόγους αυτούς «η τοπογραφία» της νεότερης πόλης (19ος-20ος αι.), ιδιαίτερα εκείνη της ύστερης οθωμανικής περιόδου, εμφανίζει πολλά κενά. 8 2. Το Tζαμί της Σκάλας («Ισκελέ Τζαμί») στη Θεσσαλονίκη Όταν το 1995, τα ιστορικά στοιχεία που ήρθαν στο φως, με αφορμή την έρευνα που πραγματοποιήθηκε από τη γράφουσα, στο πλαίσιο του χαρακτηρισμού ως ιστορικού διατηρητέου μνημείου ενός μικρού λιθόκτιστου κτίσματος στη συνοικία των «Λαδάδικων» 9 της Θεσσαλονίκης, οδήγησαν στο συμπέρασμα ότι το κτίριο αυτό δεν ήταν άλλο από το Τζαμί της Σκάλας («Ισκελέ Τζαμί»), γνωστό από γραπτές πηγές και αναφορές 10, η έκπληξη ήταν ιδιαίτερα ευχάριστη. Ένα μικρό κενό στη νεότερη «αρχαιολογία» και τοπογραφία της πόλης μπορούσε πλέον να συμπληρωθεί. Σήμερα, τo Τζαμί της Σκάλας αποτελεί τμήμα της χαμένης και ξεχασμένης οθωμανικής κληρονομιάς της πόλης. Η επιβίωσή του στη διάρκεια του χρόνου και η ταύτισή του με το διώροφο κτίσμα της οδού Φασιανού 3 είναι σημαντική, επειδή παρά τις ριζικές αλλαγές του περιβάλλοντα χώρου, η θέση του εξακολουθεί να σηματοδοτεί την αφετηρία της Αποβάθρας της αιγυπτιακής αγοράς («Μισίρ τσαρσί»). Κτισμένο, όπως προκύπτει από την έρευνα, στο δεύτερο μισό του 18ου αιώνα από Αιγύπτιους εμπόρους, είναι το παλαιότερο κτίριο στη συνοικία της παλιάς Αποβάθρας (Varos i Iskele). 11 Η ονομαστή Αιγυπτιακή αγορά (Μισίρ τσαρσί) αναπτύχθηκε έξω από την Πύλη του Γιαλού, στη στενή λωρίδα της γης που υπήρχε μέχρι τη θάλασσα, κατά μήκος της οποίας εκτεινόταν ο άξονας της σημερινής οδού Αιγύπτου, όπου και η αγορά των ειδών που έρχονταν από την Αίγυπτο. Όπως μπορούμε να διακρίνουμε σε γκραβούρα του 18ου αιώνα, μπροστά στην Αιγυπτιακή αγορά βρισκόταν η σκάλα, δηλαδή η αποβάθρα και δίπλα σ αυτήν το Τζαμί της Σκάλας (Εικ. 1). Το Μισίρ τσαρσί μαζί με τα βυρσοδεψεία (ταμπακχανέ), τα τεµένη και τη λόντζα (=µουσουλµανικό συντεχνιακό κέντρο) και αργότερα η αγορά «Ιστιρά», αποτελούσαν µία συνοικία, τη μοναδική έξω από τα τείχη της πόλης μέχρι το 1869, έτος έναρξης της κατεδάφισης των τειχών. 12 (Εικ. 2) 3. Ιστορικά στοιχεία - θέση Το 1983, τριάντα χρόνια πριν, ο καθηγητής Βασίλης Δημητριάδης στο βιβλίο του «Τοπογραφία της Θεσσαλονίκης κατά την εποχή της Τουρκοκρατίας 1430-1912» διατυπώνει την άποψη ότι το Τζαμί της Σκάλας ήταν πιθανότατα κτισμένο στη θέση που ορίζεται από τη συμβολή των οδών Κατούνη και Αιγύπτου, απέναντι από το παλαιό Ταχυδρομείο 13 (Εικ. 3). Στο συμπέρασμα αυτό οδηγούν, σύμφωνα με τον ίδιο ερευνητή από τη μια πλευρά, ο Πίνακας των «Αποτεφρωθέντων Κοινοτικών Ιδρυμάτων κατά την πυρκαγιά της 5ης Αυγούστου 1917» που συνέταξε η Μουφτεία Θεσσαλονίκης στις 24.12.1918 και ο οποίος περιελάμβανε μεταξύ άλλων και το Τέμενος Ισκελέ τζαμί 14 και από την άλλη, η περιγραφή του Οθωμανού περιηγητή Εβλιγιά Τσελεμπή (1668), σύμφωνα με την οποία το διώροφο Τζαμί της Σκάλας βρισκόταν δίπλα στη Σκάλα (=Αποβάθρα) και απέναντι ακριβώς από τον Πύργο της Αποβάθρας. 15 Επιπλέον, σύμφωνα με τον ίδιο ερευνητή το τζαμί αυτό πιθανότατα ήταν το mescit του Reif που αναφέρεται σε τεφτέρι του 1478. Ο Β. Δημητριάδης επισημαίνει ωστόσο ότι «στα φορολογικά κατάστιχα του 1906 το τζαμί αναγράφεται ως βακούφι του Κayserli (=από την Καισάρεια) Haci Abdürrahman Efendi και του Abdürrahim Efendi» και ότι δεν είναι γνωστό ποιοί ήταν αυτοί και πότε έζησαν. 16 Οι παραπάνω απόψεις ανατρέπονται από τα στοιχεία της επιτόπιας έρευνας που ήρθαν στο φως το 1995, οπότε και προσδιορίστηκε με ακρίβεια η θέση του οικοδομήματος. Επιπλέον, δύο σημαντικά αρχειακά ντοκουμέντα 17 : α) το αυτοκρατορικό Διάταγμα του μηνός Ρεμπιούλ Εβέλ του 1176 (1763) και β) η ιεροδικαστική πράξη του μηνός Azınlıkça 17
Ζιλχιτζέ του ίδιου έτους, δίνουν πολύτιμες ιστορικές πληροφορίες για το έτος κατασκευής και τους κτήτορές του. Αναλυτικότερα: Α). Το αυτοκρατορικό διάταγμα (=φιρμάνι), είναι μια επίσημη διοικητική πράξη, που δίνει την άδεια για εγκατάσταση άμβωνα (μιχράμπ) στο «νεόκτιστο» Τζαμί της Σκάλας και την εντολή στον Ιεροδικαστή «να εγκαινιάση την έναρξη τελετουργιών και προσευχής κατά τις ημέρες της Παρασκευής και του Πάσχα». Σύμφωνα με αυτό, κτήτορες του είναι οι κάτοικοι της συνοικίας Τσεζερή - Κασίμ πασά (Cezeri Kasim Paşa) της Θεσσαλονίκης «ευεργέται και φιλάνθρωποι έμποροι Καϊσερλή (=από την Καισάρεια) Ζαδέ Χατζή Αβδουραχμάν και Χατζή Μεχμέτ υιοί Χατζή Ιμπραήμ» 18, οι οποίοι καλύπτουν εξολοκλήρου τις δαπάνες για την κατασκευή του. Το ίδιο διάταγμα, υπογραμμίζει τους λόγους που επιβάλλουν την ίδρυση του τζαμιού στην «Αποβάθρα της αγοράς Μισίρ Τσαρσί», επειδή «είναι τόπος συγκεντρώσεως κόσμου και εντευκτήριον των μουσουλμάνων της οδού ταύτης και των πλοιοκτητών των εισερχομένων και εξερχομένων πλοίων, οι οποίοι δια την εκτέλεσιν των προσευχών των περιορίζονται εις τι μικρό τέμενος καλούμενον Λόντζα». (Εικ. 2) Αναφέρεται, ακόμη, ότι το τζαμί βρίσκεται πάνω στο δρόμο που οδηγεί στην αποβάθρα (σκάλα=ισκελέ) και δίπλα σ αυτήν και ότι γύρω του βρίσκονται μαγαζιά των ιδρυτών του, εργαστήρια και καφενεία ομοεθνών τους καθώς και το περίπτερο (=τσαρδάκι) της Αποβάθρας (=σκάλας). Η ημερομηνία έκδοσης του διατάγματος αυτού (Ρεμπιούλ Εβέλ 1763) θα πρέπει να θεωρηθεί ως η επίσημη ημερομηνία ίδρυσης του τζαμιού της Σκάλας. Από τα παραπάνω προκύπτει ότι το «νεόκτιστο» τζαμί του 1763, δίπλα στην Αποβάθρα της αγοράς Μισίρ τσαρσί, κτίστηκε στη θέση του παλαιότερου τζαμιού που περιέγραψε έναν αιώνα περίπου πριν ο Εβλιγιά Τσελεμπή ως «τερψίθυμον (...) περίκομψον μέγαρον, έχον κύκλω κρύσταλλα και πολυχρώμους υάλους». 19 Β) Σημαντικές πληροφορίες για το περιβάλλον του κτιρίου, μας δίνει η Ιεροδικαστική πράξη του μηνός Ζιλχιτζέ του ίδιου έτους 1176 (1763). Σύμφωνα με αυτήν γύρω του υπάρχει ένα ενιαίο σύνολο εμπορικών κυρίως κτισμάτων, το οποίο αποτελείται από τρείς μεγάλες αποθήκες - μαγαζιά και μία μικρή, ένδεκα εργαστήρια και ένα σχολείο κτισμένο δίπλα στο τζαμί, που καλύπτει τις ανάγκες των μαθητευομένων (=τσιράκια) στα πολυάριθμα εργαστήρια της Αιγυπτιακής αγοράς. Οι δαπάνες συντήρησης του τζαμιού και του σχολείου καλύπτονται από τα έσοδα των καταστημάτων και των εργαστηρίων, τα οποία μέσω «βακουφναμέ» (= αφιερωτήριο επικυρωμένο από τον καδή) αφιερώνονται από τους κτήτορές του στα κοινωνικά αυτά ιδρύματα. 4. Η πυρκαγιά του 1917 Το Τζαμί της Σκάλας, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, είναι το παλαιότερο οικοδόμημα που διασώζεται σήμερα στην περιοχή του παλαιού «Προαστίου της Αποβάθρας». Πολλές μεταγενέστερες καταστροφές και επισκευαστικές εργασίες στη διάρκεια του 19ου αιώνα και τις αρχές του 20ού (με κύρια εκείνη της πυρκαγιάς του 1917 και αργότερα της ρυμοτόμησης του 1978) τροποποίησαν την αρχική του εικόνα. Όμως, η ξεχωριστή του λιθοδομή έχει επιζήσει για περισσότερο από 250 χρόνια. Στη διάρκεια της πυρκαγιάς του 1917 καταστράφηκε η αρχική ξύλινη στέγη του, το σύνολο των εξωτερικών και εσωτερικών κουφωμάτων και τα περισσότερα από τα καταστήματα και τα εργαστήρια που το περιέβαλλαν 20 (Εικ. 4). Το 1918, η Μουφτεία Θεσσαλονίκης μίσθωσε το κτίριο σε ιδιώτες, οι οποίοι χρησιμοποίησαν το ισόγειο και τμήμα της αυλής ως εργαστήριο σιδηρικών και μετέτρεψαν τον όροφο σε καθεκλοποιείο - αποθήκη χόρτου, προκαλώντας σοβαρές φθορές. Στη θέση της αρχικής ξύλινης στέγης κατασκευάστηκε πρόχειρη στέγη από λαμαρίνες που διατηρήθηκε μέχρι πρόσφατα. Οι υπόλοιποι χώροι - αυλή και καταστήματα - διαμελίστηκαν σε μικρές νέες αποθήκες και παραπήγματα. 5. Η τμηματική κατεδάφιση για τη διάνοιξη της οδού Φασιανού (1978) Στις 11 Απριλίου του 1978, καταγράφηκε η πιο σοβαρή καταστροφή στην ιστορία του τζαμιού. Η νοτιοδυτική γωνία του, όπου και η θέση του άμβωνα, κατεδαφίστηκε στη διάρκεια των εργασιών για τη διάνοιξη της νέας οδού Φασιανού, στο πλαίσιο της εφαρμογής του ισχύοντος ρυμοτομικού σχεδίου (Εικ. 5). Σοβαρή αμέλεια και αδιαφορία για την κατεδάφιση αυτή επέδειξε το τότε Υπουργείο Πολιτισμού. 6. Το κτίριο Ο κύριος χώρος του τζαμιού που ήταν στον όροφο περιελάμβανε δύο τμήματα: την κυρίως μονόχωρη αίθουσα της προσευχής (στην κύρια όψη) και μία επιμήκη αίθουσα, που λειτουργούσε ως «son cemaat yeri», λόγω απουσίας του απαραίτητου «προστώου», όπου μπορούσαν να προσευχηθούν οι αργοπορημένοι ή η περίσσεια των πιστών όταν η κυρίως αίθουσα προσευχής ήταν πλήρης. Τα δύο αυτά τμήματα διαχωρίζονταν μέσω μιας τοιχοποιίας παράλληλης προς την κύρια όψη που έφερε τρία ανοίγματα (μία κεντρική πόρτα και δύο παράθυρα). Η είσοδος των πιστών γινόταν από την πάροδο της οδού Αιγύπτου (σημερινού πλάτους 2,5 μ.) που οδηγούσε στη θύρα προς τον όροφο, μέσω μιας ευθύγραμμης σκάλας ανόδου. Πολλά από τα στοιχεία εκείνα, που κατά κανόνα, συνόδευαν ένα 18 Azınlıkça
τζαμί, όπως δεξαμενές ή πηγές νερού, κ.ά. δεν είναι βέβαιο ότι υπήρχαν, καθώς δεν βρέθηκαν κατάλοιπά τους. 21 Δεν βρέθηκε και η βάση του μιναρέ, που διακρίνεται σε παλαιές γκραβούρες της πόλης (Εικ. 1). Η κάτοψή του είναι ορθογώνια, διαστάσεων περίπου 12,93 μ.x 10,63 μ. Όπως όλα τα τζαμιά έχει προσανατολισμό προς τη Μέκκα. Ο προσανατολισμός αυτός υποδηλώνεται στο νότιο τοίχο του ορόφου, όπου διατηρείται μέχρι σήμερα η μικρή κόγχη του μιχράμπ (mihrap ή mihrab). Δίπλα του βρισκόταν ο άμβωνας για το κήρυγμα («μιμπέρ» ή minbar), ο οποίος καταστράφηκε κατά τη διάνοιξη της οδού Φασιανού. Το μιχράμπ όριζε τη θέση του ιμάμη που συντόνιζε την προσευχή. (Εικ. 6) Ο όροφος φωτίζεται από ψηλά παράθυρα, τα ανοίγματα των οποίων τονίζονται με συμπαγείς κεραμυδοκόκκινες πλίνθους, που δε διατηρούνται στο σύνολό τους. Στην κύρια όψη τα ανοίγματα διαμορφώνονται με τοξωτά υπέρθυρα. Η μορφή τους φαίνεται να είναι αποτέλεσμα επισκευής του 2ου μισού του 19ου αιώνα, που έγινε ενδεχομένως κατά το χρονικό διάστημα που ακολούθησε την πυρκαγιά του 1856 στο γειτονικό Φραγκομαχαλά, η οποία όπως είναι γνωστό προκάλεσε σοβαρές ζημίες και στα κτίρια της Αιγυπτιακής αγοράς. 22 Εμφανείς πλίνθοι διαμορφώνουν και τις ψευδοπαραστάδες που τονίζουν τις ακμές του κτιρίου (Εικ. 7, 8). 6.1. Κατασκευή Το κτίριο είναι κατασκευασμένο από λιθοδομή με ημικατέργαστους λίθους. Το συνδετικό υλικό είναι ασβεστοκονίαμα. Οι τοίχοι έχουν ξυλοδεσιές σε όλη την περίμετρό του και σε αποστάσεις 80 εκ. Οι εξωτερικοί τοίχοι, στις θέσεις σύνδεσης με τους εγκάρσιους, συνδέονται με μεταλλικές αγκυρώσεις. Στον αρχικά ενιαίο χώρο του ισογείου, που είχε εξαρχής εμπορική χρήση, υπάρχουν τρεις πεσσοί (60 Χ 60 εκ.) από συμπαγείς πλίνθους και κονίαμα όμοιο με εκείνο των εξωτερικών τοίχων (Εικ. 9). Οι πεσσοί που δεν επεκτείνονται στον όροφο, χρησιμεύουν για τη στήριξη της δίδυμης σιδηροδοκού πάνω στην οποία εδράζεται ο διαχωριστικός τοίχος του ορόφου. Η οροφή του ισογείου είναι μικτή κατασκευή που αποτελείται από σιδηροδοκούς (διπλά ταυ) ύψους 14 εκ., σε αποστάσεις 55 εκ. Τα μεσοδιαστήματα των σιδηροδοκών γεφυρώνονται με οπτόπλινθους μεγάλων διαστάσεων δημιουργώντας (στο μεγαλύτερο τμήμα) επίπεδη επιφάνεια, εκτός από ένα τμήμα της κάτοψης στο οποίο με τον ίδιο τύπο πλίνθων έχουν δημιουργηθεί χαμηλοί θόλοι. Πάνω από τις σιδηροδοκούς κατασκευάστηκε νεότερο δάπεδο από σκυρόδεμα, πάχους 2-3 εκ. σε όλη την επιφάνεια. Οι σιδηροδοκοί εδράζονται περιμετρικά σε εσοχή της τοιχοποιίας, που σχηματίζεται λόγω της μείωσης του πάχους της εξωτερικής τοιχοποιίας στον όροφο. Αγκυρώνονται μέσα στη λιθοδομή με μεταλλικά αγκύρια που είναι ορατά στις όψεις. 6.2. Μελέτη και έργο αποκατάστασης (ΔΕΠΟΣ 1996) Το 1996 έγινε η έναρξη των εργασιών για την αποκατάσταση του κελύφους του Τζαμιού της Σκάλας, οι οποίες δεν ολοκληρώθηκαν μέχρι σήμερα λόγω έλλειψης πιστώσεων. Η προκαταρκτική μελέτη συντάχθηκε από τη ΔΕΠΟΣ και περιελάμβανε σχέδια αποτύπωσης (Εικ. 6, 7, 8, 9) και δύο εναλλακτικές προτάσεις αποκατάστασης (πρόταση Α και πρόταση Β). Η Πρόταση (Α) προέβλεπε μεταξύ άλλων την κατεδάφιση της υφιστάμενης κλίμακας προς τον όροφο και την αντικατάστασή της με νέα διπλού σκέλους, τη διαμόρφωση της νότιας ρυμοτομημένης γωνίας με επίπεδο υαλοπέτασμα και την κατασκευή ισόγειας προσθήκης κατ επέκταση με μονόκλινη κεραμοσκεπή για τη στέγαση βοηθητικών χρήσεων. (Εικ. 10) Η Πρόταση (Β) προέβλεπε εκτεταμένες επεμβάσεις στον αύλειο χώρο μέχρι τις μεσοτοιχίες των όμορων πολυώροφων οικοδομών για τη δημιουργία μικρών εργαστηρίων, μαγαζιών και βοηθητικών χώρων, την κατασκευή νέου εξωτερικού κλιμακοστασίου σε μικρή απόσταση (3,5 μ.) από τη βορειοδυτική όψη και τη διάνοιξη τμήματος της για την επικοινωνία με τον όροφο. (Εικ. 11) Οι παραπάνω προτάσεις δεν έγιναν δεκτές από την Εφορεία Νεωτέρων Μνημείων, αρμόδια για την έγκριση της μελέτης του κτιρίου. Οι παρατηρήσεις της Εφορείας, αναφορικά με τη διατήρηση των ιστορικών οικοδομικών φάσεων, σε συνδυασμό με τις απαραίτητες βελτιώσεις (όπως για παράδειγμα, ενισχύσεις του φέροντα οργανισμού του κτιρίου στο σύνολό του, χωρίς νέες προσθήκες και κατασκευές) είχαν στόχο το σεβασμό και την ανάδειξη της αρχικής μορφολογίας και τυπολογίας του τζαμιού καθώς και του περιβάλλοντα χώρου του. Η τροποποιημένη αρχιτεκτονική μελέτη που ακολούθησε εγκρίθηκε από την Εφορεία με όρους. Κατά το χρονικό διάστημα 1996-97 πραγματοποιήθηκαν εργασίες για την αποκατάσταση του κελύφους και την ανακατασκευή της στέγης (Εικ. 12, 13) από τη ΔΕΠΟΣ, με φορέα υλοποίησης τον Οργανισμό Ρυθμιστικού Σχεδίου και Προστασίας Περιβάλλοντος Θεσσαλονίκης. 23 Συνοπτικά, οι εργασίες περιελάμβαναν: 1. Καθαίρεση όλων των νεότερων προσθηκών στους εσωτερικούς και εξωτερικούς χώρους. Azınlıkça 19
2. Διατήρηση και ενίσχυση του υφιστάμενου πατώματος του ορόφου, ως ιστορική μαρτυρία και κατασκευή νέου υπερκείμενου δαπέδου. 3. Επισκευή αποκατάσταση λιθοδομών (επισκευή ρηγματώσεων, ανακατασκευή πλίνθινων ανακουφιστικών τόξων με υλικά και μορφή όμοια με την αρχική, κλπ.). 4. Κατασκευή διαζώματος (σενάζ) στέψης, στη θέση του αρχικού ξύλινου «ποταμού» και κατασκευή νέας τετράρριχτης ξύλινης στέγης με κάλυψη γαλλικά κεραμίδια. Οι εργασίες δεν έχουν ολοκληρωθεί μέχρι σήμερα (Εικ. 14). Μεταξύ άλλων υπολείπονται η διαμόρφωση της νοτιοδυτικής γωνίας (για την οποία η Εφορεία πρότεινε την εναλλακτική λύση της κατασκευής μικρής τριγωνικής αρχιτεκτονικής προεξοχής στον όροφο, που επιτρέπει τη νοητή ολοκλήρωση του αρχικού περιγράμματος του κτιρίου), η σύνταξη μελέτης για τη διαμόρφωση ανάδειξη του περιβάλλοντα χώρου με την προϋπόθεση της διενέργειας διερευνητικών τομών και ο καθορισμός της νέας χρήσης του ιστορικού κτίσματος. 24 7. Αντί επιλόγου Σήμερα το Τζαμί της Σκάλας βρίσκεται στο κέντρο της συνοικίας των Λαδάδικων και έχει χαρακτηριστεί ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο από το ΥΠΠΟ. 25 Η εμπορική εκμετάλλευση του χώρου του από το 1912 και μετά έγινε αιτία για πολλές καταστροφές. Η ολοκλήρωση των εργασιών αποκατάστασης με στόχο τη διαφύλαξη και ανάδειξή του είναι σήμερα επείγουσες και επιτακτικές επειδή: α) Το Τζαμί της Σκάλας είναι αντιπροσωπευτικό δείγμα μιας ειδικής τυπολογίας τζαμιού με μικτή χρήση, δηλαδή με καταστήματα στο ισόγειο και χώρο προσευχής στον όροφο. Ιδρύθηκε από τους Αιγυπτίους ευεργέτες και φιλάνθρωπους εμπόρους Ζαδέ Χατζή Αβδουραχμάν και Χατζή Μεχμέτ υιούς του Χατζή Ιμπραήμ, κατοίκους της συνοικίας Τσεζερή -Κασίμ πασά της Θεσσαλονίκης, προκειμένου να καλύψει τις θρησκευτικές ανάγκες των μουσουλμάνων εμπόρων της αιγυπτιακής αγοράς. Σε αντίθεση με άλλα τζαμιά της πόλης που αποξενώθηκαν από το αρχικό τους περιβάλλον, το Τζαμί της Σκάλας, παρά τις σημαντικές αλλαγές στο περιβάλλον του, εξακολουθεί να είναι τμήμα της «Αιγυπτιακής Αγοράς» της οποίας αποτελούσε εξαρχής θρησκευτικό και κοινωνικό κέντρο. β) Αποτελεί σημαντικό αρχιτεκτονικό τοπόσημο για την κατανόηση της εξέλιξης της τοπογραφίας της νεότερης πόλης και κυρίως της περιοχής εκτός των τειχών και πλησίον της παλιάς Αποβάθρας. γ) Το ιδιοκτησιακό καθεστώς (δημόσιο κτήμα) επιβάλλει την ολοκλήρωση της μελέτης και των αντίστοιχων εργασιών αποκατάστασης επανάχρησης, για όφελος του κοινωνικού συνόλου. Η σημερινή «κατάληψή» του από ιδιώτες και η εκ νέου μετατροπή του ισογείου και του ορόφου του σε αποθηκευτικούς χώρους των γειτονικών εμπορικών καταστημάτων (Εικ. 14β) οδηγεί σε μία νέα περίοδο υποβάθμισης και συνεχιζόμενης καταστροφής του μικρού αλλά σημαντικού αυτού τζαμιού της ξεχασμένης οθωμανικής κληρονομιάς της Θεσσαλονίκης. Κορνηλία Τρακοσοπούλου-Τζήμου: δρ. αρχιτέκτων μηχανικός, επίτιμη Προϊσταμένη ΥΠΠΟA, διδάσκουσα ΔΠΘ, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών. ktrakosopoulou@gmail.com 1. Türk Kültürüne Hizmet Vakfi 1992, 20. 2. Βλ. έκδοση του ΥΠΠΟ/Δ/νση Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Αρχαιοτήτων, Η Οθωμανική Αρχιτεκτονική στην Ελλάδα, Μπρούσκαρη (επιμ.) 2008. Επίσης, Μεσσής 2013. 3. Türk Kültürüne Hizmet Vakfi 1992, 20. 4. Τρακοσοπούλου-Τζήμου 2012, 644. 5. Τη δεκαετία του 20 κάποιοι ιεροί χώροι των μουσουλμάνων μετατρέπονται σε εργαστήρια, αποθηκευτικούς χώρους, κινηματογράφο με την ανοχή των τοπικών αρχών. Ως παραδείγματα αναφέρουμε: α) το Ισκελέ τζαμί που μετατράπηκε σε σιδηρουργείο αποθήκη, βλ. αρχείο 4ης Εφορείας Νεωτέρων Μνημείων: εισήγηση με ημερομηνία 14-2-1995 της Κ. Τρακοσοπούλου-Τζήμου για το χαρακτηρισμό του τζαμιού της Σκάλας ως ιστορικό μνημείο, προς το ΥΠΠΟ/ΔΙ- ΛΑΠ και β) το Τζαμί Χαμζά Μπέη (ή «Αλκαζάρ») που μετατράπηκε σε κινηματογράφο, βλ. Μπρούσκαρη (επιμ.) 2008, 222. Επίσης Τρακοσοπούλου-Τζήμου 2012, 644. 6. Βλ. Θεοχαρίδου Μαυροπούλου-Τσιούμη 1985, 146 και Τρακοσοπούλου-Τζήμου 2012, 645. 7. Οι κτητορικές επιγραφές στα μνημεία της Οθωμανικής περιόδου, που κατά κανόνα ήταν τοποθετημένες πάνω από τις κύριες εισόδους, κατά 99%, έχουν χαθεί. Οι χαμένες επιγραφές πολύ σπάνια διασώθηκαν στα μουσεία. Βλ. Türk Kültürüne Hizmet Vakfi 1992, 19. 8. Σήμερα στη Θεσσαλονίκη, από τα 54 τζαμιά που αναγράφονταν στα φορολογικά κατάστιχα των αρχών του 20ου αιώνα (1906) - αριθμός που μειώθηκε μετά την πυρκαγιά του 1917 - διασώζονται μόλις πέντε. Δύο από αυτά, το Γενί Τζαμί και το Αλατζά Ιμαρέτ Τζαμί στεγάζουν πολιτιστικές δραστηριότητες. Στο Χαμζά Μπέη Τζαμί βρίσκονται σε εξέλιξη οι εργασίες αποκατάστασης. Αντίθετα, το Ισκελέ Τζαμί αντικατοπτρίζει την εγκατάλειψη και την αδιαφορία. Για τον αριθμό των τζαμιών του 1906, βλ. Δημητριάδης 1983, 286. 9. Για τη συνοικία «Λαδάδικα» της Θεσσαλονίκης, βλ. Γερoλύμπου Καλογήρου Τρακοσοπούλου-Tζήμου Χαστάογλου 1992, 267-310. Η συνοικία «Λαδάδικα» χαρακτηρίστηκε ως ιστορικός τόπος από το Υπουργείο Πολιτισμού, βλ. ΦΕΚ 350/Β/31-5-85. 10. Βλ. Μοσχόπουλος 1940, 336-337. Επίσης, Δημητριάδης 1983, 283, 330-331. 11. Για τη συνοικία Varos i Iskele («Προάστιο της Απο- 20 Azınlıkça