Τα οθωμανικά μνημεία της πόλης της Μυτιλήνης

Transcript

1 Τα οθωμανικά μνημεία της πόλης της Μυτιλήνης Περπατώντας στους γραφικούς δρόμους της γειτονιάς της Επάνω Σκάλας, οδός Ερμού, Δικαστήρια, ο λόφος του Κάστρου, μπορεί κανείς να αντιληφθεί τη μακρόχρονη παρουσία της Οθωμανικής κυριαρχίας, έως την εγκατάσταση των προσφύγων μετά το διωγμό του Όσα ο χρόνος δεν έσβησε, όσα το ανθρώπινο χέρι δεν άλλαξε, όσα ο νους δε λησμόνησε. Στο πλαίσιο του προγράμματος πολιτιστικής εκπαίδευσης με τίτλο «τα αλλόθρησκα μνημεία της πόλης της Μυτιλήνης», οι μαθητές της Β Γυμνασίου που συμμετείχαν στο πρόγραμμα, ανέλαβαν να συγκεντρώσουν πληροφορίες και να δουλέψουν σε ομάδες, με σκοπό την εκπόνηση εργασίας πάνω στα μουσουλμανικά μνημεία. Ασχολήθηκαν να μαζέψουν υλικό τόσο από το διαδίκτυο, όσο και από βιβλιογραφικές πηγές. Συγκέντρωσαν επίσης φωτογραφικό υλικό από την επίσκεψή τους στα σωζόμενα μνημεία. Αντάλλαξαν απόψεις και κατέγραψαν την εργασία τους σε power point. 1

2 Εισαγωγή Το ιστορικό πλαίσιο Τον Αύγουστο ή Σεπτέμβριο, κατά άλλους, του 1462 οι Τούρκοι εκστρατεύουν και κάνουν επίθεση εναντίον της Λέσβου. Όπως αναφέρουν οι ιστορικοί στις 13 Σεπτεμβρίου του ίδιου χρόνου, Τούρκοι επιτέθηκαν με μανία και μπήκαν μέσα στο φρούριο του Κάστρου της πόλης. Η σύγχυση και η ταραχή ήταν μεγάλη. Απελπισμένοι οι υπερασπιστές του νησιού πετούσαν τα όπλα και έτρεχαν να κρυφτούν αδιαφορώντας για την άμυνα της πόλης. Ή άλωση της Μυτιλήνης ήταν πια ζήτημα ωρών ( Σύνδεσμος φιλολόγων Ν.Λέσβου, 2006 : 124). Σύμφωνα με κάποια οθωμανικά χρονικά σύγχρονα ή και μεταγενέστερα της κατάκτησης, όσα σπίτια ήταν ακατοίκητα στην πόλη της Μυτιλήνης δόθηκαν στους μουσουλμάνους εποικιστές. Ορισμένες εκκλησίες έγιναν τζαμιά, τόσο προς ένδειξη υπεροχής της νέας θρησκείας, όσο και προκειμένου να εξυπηρετηθούν οι ανάγκες της νέας μουσουλμανικής κοινότητας ( Καρύδης Δ.Ν. Kiel M., 2000 : ). Δεν είναι σίγουρος ο αριθμός του πληθυσμού του νησιού πριν την οθωμανική περίοδο, για να μπορέσει κανείς να βγάλει κάποιο συμπέρασμα για τα δύο πληθυσμιακά στοιχεία, Οθωμανούς και χριστιανούς, οι οποίοι θα βρεθούν να συμβιώνουν για πολλά χρόνια στον ίδιο σχεδόν γειτονικό χώρο. Καθώς τα χρόνια περνούν τα μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού προφανώς θα συνεχίζει να ζει εντός των τειχών του Κάστρου. Ωστόσο, η πόλη αρχίζει να αναπτύσσεται, ήδη από τις πρώτες δεκαετίες της οθωμανικής κατάκτησης, και έξω από τα τείχη, δημιουργώντας κατά αυτόν τον τρόπο νέα κτίσματα για τους μουσουλμάνους αλλά και για τους χριστιανούς. 2

3 Αν και η πόλη της Μυτιλήνης, ως σημαντικό κέντρο την εποχή της Τουρκοκρατίας, διαθέτει, σύμφωνα με τις βιβλιογραφικές και αρχαιολογικές αναφορές, δέκα τζαμιά, ένα Μενδρεσέ 1 και τέσσερις τεκέδες, ενδεικτικά θα αναφερθούν ίσως τα πιο γνωστά. Το Κάστρο της Μυτιλήνης Τα οθωμανικά κτίσματα και μνημεία εντοπίζονται κυρίως στη βορειοδυτική πλευρά του Κάστρου. Στο χώρο αυτό μπαίνει κανείς από μία μεγάλη πύλη, την Ορτά Καπού (κεντρική πύλη), πάνω στην οποία αναφέρεται το όνομα του σουλτάνου Ibrahim ( ) Σήμερα, μπαίνοντας κανείς αντικρίζει διάφορες συγκεντρωμένες οθωμανικές επιγραφές, δείγματα αραβικής καλλιγραφίας, που μνημονεύουν την πορεία κατασκευής των έργων του κάστρου μετά το Οι Οθωμανοί όταν κατέλαβαν την πόλη της Μυτιλήνης και μπήκαν στο κάστρο, μετέτρεψαν σε τζαμί την παλιά μητρόπολη, η οποία βρισκόταν μέσα σε αυτό, προκειμένου να ικανοποιούν και να εκπληρώνουν τις καθημερινές τους ανάγκες για προσευχή. Το νέο αυτό τζαμί, σύμφωνα με τις ανασκαφές ήταν μία βασιλική με τρία κλίτη, στην οποία προστέθηκε ένας μιναρές. Σύμφωνα με τις αρχαιολογικές ανασκαφές, το τζαμί αυτό καταστράφηκε και αντικαταστάθηκε από ένα άλλο όμορφο κτίριο, κλασικού οθωμανικού ρυθμού, η βάση του οποίου αποκαλύφθηκε μετά από αρχαιολογικές ανασκαφές στα τέλη του Μέσα στο κάστρο, σώζεται μέχρι και σήμερα, το μνημείο του ιεροδιδασκαλείου 16 ου αιώνα Medrese το οποίο περιλαμβάνει τον κάτω όροφο με διάφορους χώρους, που χρησιμοποιούνταν ως μαγειρείο, αίθουσα προσευχής και διδασκαλίας. Πάνω όροφο υπάρχουν τα δέκα κελιά κοιτώνες,, τα οποία ανήκαν στους δερβίσηδες. Το κτίσμα αυτό 1 Ο τεκές είναι ο χώρος, στον οποίο συγκεντρώνονταν οι δερβίσηδες και χρησιμοποιείτο ως μέρος ξεκούρασης και συγκέντρωσης. 3

4 βρίσκεται στη νότια πλευρά του Μεσαίου Κάστρου και για την κατασκευή του χρησιμοποιήθηκαν υλικά από τα αρχαία ρωμαϊκά ερείπια του κάστρου. Στην ίδια σειρά λίγο πιο πάνω από το ιεροδιδασκαλείο, σώζεται ένα μικρό λουτρό, ένα τζαμί, ενώ από την απέναντι πλευρά υπάρχει ένα τυπικό οθωμανικό κτίσμα, ο λεγόμενος τεκές. Οι τεκέδες αποτελούν χώρους συνάθροισης των δερβίσηδων. Επίσης υπάρχει υπόγεια δεξαμενή και ερείπια φυλακών. Στο Κάτω Κάστρο, το οποίο είναι οθωμανική προσθήκη, σήμερα σώζεται ερειπωμένο οθωμανικό λουτρό, μία κρήνη και διάφορα μικρά οικήματα. Γενί Τζαμί Το κέντρο της πόλης στα τέλη του 16 ου και αρχές 17 ου αιώνα, μετατοπίζεται εκτός των τειχών του κάστρου, καθώς ο πληθυσμός αυξάνεται. Αυτό διαπιστώνεται από την αύξηση της παρουσίας 4

5 οθωμανικών κτισμάτων στην περιοχή της οδού Ερμού και της Επάνω Σκάλας. Ένα από αυτά είναι το Γενί Τζαμί επί της Ερμού, στο κομμάτι όπου είχαν τα μαγαζιά τους οι Τούρκοι κάτοικοι της πόλης πριν την ανταλλαγή των πληθυσμών το Το Γενί Τζαμί (Νέο Τέμενος) αποτελεί το σπουδαιότερο και αντιπροσωπευτικότερο δείγμα από τα υπόλοιπα τζαμιά της Μυτιλήνης. Χτίστηκε από τον Μουσταφά Αγά Κουλαξίζη, Ναζίρης στο νησί κάτι σαν υπουργός της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Το κτίσμα είναι πέτρινο και συνδυάζει στοιχεία βυζαντινής και οθωμανικής τεχνοτροπίας. Παλαιότερα είχε ένα μεγάλο τρούλο με επιχρισμένο τύμπανο. Ένα μεγάλο τμήμα του μιναρέ του, ο οποίος είχε ύψος 30μ. κατέρρευσε μετά το 1937, όπως λένε οι πληροφορίες. Μπαίνοντας στο λιθόστρωτο προαύλιο εντύπωση κάνουν τα ανοίγματα σε σχήμα καμάρας, οι ψηλοί κίονες, τα παράθυρα. Λουτρό Αγοράς Τσαρσί Χαμάμ Βρίσκεται στην αγορά, κοντά στο Γενί Τζαμί. Χρονολογείται στα μέσα του 19 ου αιώνα. Αποτελεί το πιο όμορφο και εντυπωσιακό χαμάμ 5

6 της πόλης. Η είσοδος του λουτρού είναι από την ανατολή στη μεγάλη τετραγωνική αίθουσα, η οποία διαθέτει ένα μεγάλο χώρο υποδοχής, σύμφωνα με την τυπική δομή κατασκευής και λειτουργίας των οθωμανικών χαμάμ. Στο κέντρο της αίθουσας υπάρχει ένα κομψό οκταγωνικό συντριβάνι. Οι τοίχοι είναι βαμμένοι σε όμορφους χρωματικούς τόνους και υπέροχα διακοσμητικά μοτίβα. Έχει στρογγυλούς εξαγωνικούς φεγγίτες, από τους οποίους μπαίνει άπλετο το φως στο εσωτερικό του κτίσματος. Ευτυχώς, είναι σχετικά καλά συντηρημένο και σήμερα λειτουργεί πια ως εκθεσιακός χώρος τους καλοκαιρινούς μήνες. Γιαλί Τζαμί Αναφέρεται ως το Τζαμί του πασά Βεζίρ Χασάν ή αλλιώς ως Ντενίζ Τζαμί. Χτίστηκε γύρω στο Πάνω από την πόρτα εισόδου υπάρχει 6

7 μία επιγραφή στα αραβικά. Είναι σίγουρο, σύμφωνα με οθωμανικές πρακτικές να προέρχεται από κτίριο, το οποίο υπήρχε παλιά στη θέση του τζαμιού και να τοποθετήθηκε αργότερα στο νέο αυτό κτίριο. Το τζαμί αυτό στέγασε το 1922, όπως και τα υπόλοιπα τζαμιά, πρόσφυγες. Δυστυχώς σήμερα πια χρησιμοποιείται ως κατάστημα από ιδιώτη. 7

8 Βαλιδέ Τζαμί Βρίσκεται στη συνοικία της Επάνω Σκάλας, στην παλιά τούρκικη συνοικία της πόλης και χτίστηκε το Είναι από τα παλαιότερα τζαμιά. Το βασικό του τετράγωνο κτίριο, το οποίο αποτελείται από ένα όροφο με κεραμωτή σκεπή. Ο μιναρές του, ύψους 15 μέτρων, είναι από τους μοναδικούς που σώζεται ακόμη στη Μυτιλήνη. Βασικοί στόχοι του προγράμματος Σε πρώτο επίπεδο, το πρόγραμμα στοχεύει στη διεύρυνση της ιστορικής γνώσης και συνείδησης των μαθητών με αφορμή το μάθημα της ιστορίας της Β Γυμνασίου. Τα παιδιά έρχονται σε επαφή με σημαντικές πτυχές της τοπικής τους ιστορίας και γνωρίζουν για το παρελθόν της πόλης τους, τα διάφορα ιστορικά στάδια από τα οποία πέρασε ο πληθυσμός της. Επίσης, μαθαίνουν βασικά χαρακτηριστικά της ισλαμικής θρησκείας, στην οποία αναφέρονται τα εξεταζόμενα μουσουλμανικά μνημεία. Σε δεύτερο επίπεδο, ο στόχος είναι διαπολιτισμικός. Οι άνθρωποι της Λέσβου έχουν συμβιώσει για μακρό χρονικό διάστημα με το μουσουλμανικό στοιχείο, γεγονός το οποίο έχει επιφέρει μεταβολές στο ιστορικό παρελθόν, στην καθημερινότητα, στον τρόπο έκφρασης και 8

9 σκέψης. Μέσα στο ίδιο τοπικό πλαίσιο δημιουργήθηκε μία κοινή ετερότητα μεταξύ των δύο πληθυσμιακών ομάδων, οι οποίες ζούσαν τον ίδιο χρόνο στον ίδιο τόπο. Σήμερα, όπου η Ελλάδα, λόγω των συχνών μεταναστεύσεων δεν αποτελεί μία αμιγής κοινωνία, είναι σημαντικό να τονισθεί στους μαθητές ο σεβασμός στην ταυτότητα και στην πολιτιστική κληρονομιά του άλλου, με στόχο την αποδοχή της διαφορετικότητας του άλλου. Παρατηρήσεις συμπεράσματα Κατά την επιτόπια έρευνα, αλλά και στη διάρκεια εξέτασης των βιβλιογραφικών πηγών, οι μαθητές που συμμετείχαν στο πρόγραμμα διαπίστωσαν τη μερική εγκατάλειψη των μνημείων. Εκτός από τις συγκεκριμένες περιπτώσεις του Χαμάμ της Αγοράς ή και του Κάστρου, όπου έχουν γίνει αξιόλογες προσπάθειες για τη συντήρησή τους, έδειξαν αρκετή δυσαρέσκεια για την κατάσταση των μνημείων της πόλης. Κάποιοι παρατήρησαν πως δεν μπορεί ένα μνημείο να χρησιμοποιείται με άλλο σκοπό και εάν αυτό δεν είναι εφικτό, τότε η χρήση του να είναι τέτοια έτσι ώστε να μπορεί να εξυπηρετεί και να προάγει τον πολιτισμό. Εκτός από το τουριστικό όφελος της σωστής αξιοποίησης των μνημείων και συγκεκριμένα στη δική μας περίπτωση, των οθωμανικών, οδηγηθήκαμε στους κύριους στόχους του προγράμματος : γνωριμία μεν με την ιστορία του τόπου, αλλά και διαπίστωση πως η ιστορία δεν έχει ξεχωριστά κομμάτια, ανεπηρέαστα μέσα στη ροή της. Η ιστορία έχει συνέχεια, τίποτε δεν είναι τυχαίο μέσα σε αυτή, ενώ τα γεγονότα διαδέχονται το ένα το άλλο ως τους κρίκους μίας αλυσίδας. 9

10 Ένα άλλο σημαντικό συμπέρασμα, είναι η σωστή εννοιολόγηση και διαχείριση της ιστορίας του «άλλου» και ακόμη περισσότερο, όταν αυτή σχετίζεται με τη δική μας, αλλά και όταν έχει να αναδείξει έργα πολιτισμικής παραγωγής και κουλτούρας. 10