Μπότσας Γεώργιος
Ινώδης χιτώνας Κερατοειδής & σκληρός Αγγειώδης χιτώνας Χοριοειδής, ίριδα & κόρη Διαφανής Πολύ ευαίσθητος και μπορεί να χάσει τη διαφάνειά του ελάττωση της όρασης ή και τύφλωση Εδώ βρίσκονται οι υποδοχείς για τις φωτεινές ακτινοβολίες Στο πίσω μέρος του ΑΜΦ. Χ. είσοδος του οπτικού νεύρου κωνία και ραβδία Πλούσιος σε χρωστική και αιμοφόρα αγγεία Μεταβάλλει το εσωτερικό του ματιού σε ένα είδος σκοτεινού θαλάμου Αμφιβληστροειδής
ΔΙΑΘΛΑΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΟΥ ΜΑΤΙΟΥ Υδατοειδές Υγρό = επίπεδος κυρτός φακός Κρυσταλλοειδής φακός = αμφίκυρτος συγκλίνοντας φακός Υαλώδες Σώμα = πηκτοειδής μάζα κλεισμένη σε διαφανή μεμβράνη, τον υαλοειδή υμένα
Κινητικά όργανα του ματιού Η κίνηση επιτυγχάνεται μέσω ορισμένων μυών Άνω ορθός Κάτω ορθός Οριζόντια κίνηση Έξω ορθός Έσω ορθός Κάτω λοξός Άνω λοξός Κατακόρυφη κίνηση Διάφορος κίνηση
Προστατευτικά όργανα του ματιού Βλέφαρα = μυομεμβρανώδεις πτυχές του δέρματος προς τα έξω Επιπεφικώτας = βλενογόννος ο οποίος εξαπλώνεται στο πρόσθιο μέρος του ματιού Φρύδια = επάρματα καλυμμένα με τριχωτό δέρμα Δακρυικοί αδένες (άνω και έξω τμήμα του ματιού
Φυσιολογία του ματιού Αμφιβληστροειδής = είδος φωτογραφικής πλάκας Κωνία (7 εκατομμύρια) / Ραβδία (100-120 εκατομμύρια) Περιφέρεια του ΑΜΦ.Χ βρίσκονται ΣΧΕΔΟΝ ΜΟΝΟ ΡΑΒΔΙΑ διατηρεί όραση σε συνθήκες ημίφωτος ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΟΡΑΣΗ ΠΕΡΙΜΕΤΡΙΑ ΩΧΡΗ ΚΗΛΙΔΑ = ΟΡΙΖΟΝΤΙΟΣ ΑΞΟΝΑΣ ΣΥΜΜΕΤΡΙΑΣ, περιοχή που βρίσκεται στο οπίσθιο μέρος του ΑΜΦ. Χ. όπου υπάρχει δίκτυο κωνίων για ευκρίνεια όρασης και διάκριση χρωμάτων διατηρεί όραση σε άπλετο φως ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΟΡΑΣΗ ΟΤΠΙΚΗ ΟΞΥΤΗΤΑ
Φυσιολογία του ματιού 2 μάτια 2 εικόνες 1 εικόνα τριών διαστάσεων Οπτικό νεύρο (1 εκατομμύριο ίνες) οπτικό χίασμα οπτικό κέντρο ινιακό λοβό Όραση δεν είναι απλά «βλέπω» ως φακός κάμερας. Σημαίνει νιώθω, επιλέγω, συμμετέχω 10 ΕΚΑΤΟΜΜΥΡΙΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ/sec!!!!!!!!!! MONO 10 ΓΙΝΟΝΤΑΙ ΣΥΝΕΙΔΗΤΕΣ Αντίληψη α. σχήματος β. διάστασης γ. μορφής δ. χρώματος
ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ ΒΑΣΙΚΩΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΩΝ ΟΡΑΣΗΣ Στραβισμός Νυσταγμός Ευαισθησία στο έντονο φως Τρίψιμο ματιών Έλλειψη φυσιολογικής περιέργειας για επαφή με τα αντικείμενα Μερική ή ολική δυσκολία στο διάβασμα Αδεξιότητα στά παιχνίδια που απαιτούν συντονισμό ματιού χεριού Παράπονα του παιδιού (πονάει το μάτι του, δεν βλέπει καλά κλπ)
ΒΛΑΒΕΣ ΤΗΣ ΟΡΑΣΗΣ ΔΙΑΘΛΑΣΤΙΚΕΣ ΜΥΙΚΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΑΛΛΕΣ
Προβλήματα όρασης Ο όρος «προβλήματα όρασης» καλύπτει ένα ευρύ φάσμα διαταραχών της οπτικής ικανότητας από τα μικρά προβλήματα όρασης έως και τις περιπτώσεις των ατόμων εκείνων που είναι τελείως τυφλά και δε μπορούν να διακρίνουν το φως από το σκοτάδι.
Προβλήματα όρασης - Διαβαθμίσεις Νομικά τυφλός θεωρείται εκείνος ο οποίος και με τη χρήσηδιορθωτικών φακών έχει οπτική οξύτητα μικρότερη του 1/20 της φυσιολογικής. Μπορεί να διακρίνει σε απόσταση το πολύ 1 μέτρου ό,τι με τη φυσιολογική όραση είναι ορατό στα 20 μέτρα. Μερικώς βλέπων ή με μειωμένη/χαμηλή όραση ή αμβλύωπας θεωρείται εκείνος που και με τη χρήση διορθωτικών φακών έχει οξύτητα όρασης μεταξύ του 1/20 και του 1/10 της φυσιολογικής.
Αίτια Κληρονομικά (συγγενείς παθήσεις) Επίκτητα. Αυτά μπορούμε να τα διαχωρίσουμε σε τρεις κατηγορίες: Προγεννητικά: Σε αυτά υπάγονται διάφορες μολυσματικές ασθένειες (π.χ. η ερυθρά) από τις οποίες προσβλήθηκε η μητέρα κατά τη διάρκεια της κύησης. Περιγεννητικά: Σε αυτή την κατηγορία εντάσσονται διάφοροι μικροτραυματισμοί κατά τη διάρκεια του τοκετού και η οπισθοφακική ινοπλασία, η οποία παρουσιάζεται στα πρόωρα βρέφη που τοποθετούνται στη θερμοκοιτίδα. Μεταγεννητικά: Εδώ υπάγονται μολυσματικές ασθένειες της παιδικής ηλικίας, ατυχήματα κλπ.
Περιοχές που επηρεάζονται από ένα οπτικό πρόβλημα Οπτική οξύτητα: Το παιδί δεν βλέπει καθαρά το περίγραμμα ή τις λεπτομέρειες ενός αντικειμένου (π.χ. αφακία, εκφυλισμός οπτικού νεύρου. Οπτικό πεδίο: μικρό οπτικό πεδίο, tunel όραση, κάποιο σημάδι (σκότωμα). Κίνηση οφθαλμών: Νυσταγμός, στραβισμός, κλπ. Εγκεφαλική οπτική δυσλειτουργία: νευρολογική βλάβη. Όραση χρωμάτων: αχρωματοψία. 19/3/2014 13
Διαθλαστικές ανωμαλίες Στον χωρίς κανένα πρόβλημα όρασης οφθαλμό (εμμετρικός οφθαλμός), οι ακτίνες φωτός οι οποίες έρχονται από κάποια απόσταση εστιάζονται πάνω στον αμφιβληστροειδή χιτώνα. Την ακριβή εστίαση ενός αντικειμένου πάνω στον αμφιβληστροειδή χιτώνα ρυθμίζουν ο κερατοειδής χιτώνας, ο κρυσταλλοειδής φακός και το υαλοειδές σώμα στο πίσω μέρος του βολβού. 19/3/2014 14
Υπερμετρωπία οι ακτίνες φωτός οι οποίες προέρχονται από ένα αντικείμενο εστιάζονται πίσω από τον αμφιβληστροειδή και σχηματίζουν θαμπή και ασαφή εικόνα Πρόβλημα στην κοντινή όραση. Εκπαιδευτικές παρεμβάσεις: Υπάρχει πρόβλημα εστίασης των ακτινών φωτός ενός αντικειμένου, όταν το αντικείμενο είναι πολύ κοντά στο πρόσωπο. Η ανάγνωση για μεγάλη χρονική διάρκεια πρέπει να αποφεύγεται ή οι άλλες κοντινές εργασίες, γιατί προκαλούν κούραση και ενόχληση. Κάποιοι μαθητές ίσως χρειάζονται βοηθήματα όρασης όπως μεγεθυντικούς φακούς, τηλεσκόπιο ή κλειστό κύκλωμα τηλεόρασης, τα οποία πρέπει να μάθουν να χρησιμοποιούν κατάλληλα. 19/3/2014 15
Αμβλυωπία («τεμπέλικο μάτι») Συμβαίνει όταν η όραση δεν αναπτύσσεται κανονικά στην πρώιμη παιδική ηλικία. Δεν είναι εύκολο να εντοπιστεί από το γονέα, αλλά αν δεν αντιμετωπιστεί έγκαιρα μπορεί να οδηγήσει σε μόνιμο πρόβλημα στην όραση. Η όρασή μας συνεχίζει να αναπτύσσεται μέχρι τα 9 με 12 χρόνια. Όμως μερικές φορές η όραση στο ένα μάτι δεν αναπτύσσεται κανονικά, εξαιτίας στραβισμού ή επειδή σε σύγκριση με το άλλο μάτι δεν εστιάζει σωστά. Όταν συμβαίνει αυτό, ο εγκέφαλος αγνοεί το μάτι που δεν εστιάζει και το παιδί εξαρτάται από το άλλο μάτι. Αίτια: Κληρονομικότητα, καταρράκτης, στραβισμός,κλπ. 19/3/2014 16
Αμβλυωπία Πότε πρέπει να ανησυχούν οι εκπαιδευτικοί: Όταν το παιδί στρίβει το ένα μάτι προς διάφορες κατευθύνσεις Όταν κλείνει το ένα μάτι (ειδικά στο έντονο φως) Η θεραπεία πρέπει να γίνει πριν την ηλικία των 6 ετών. Το παιδί με αμβλυωπία έχει πρόβλημα στην τρισδιάστατη όραση. 19/3/2014 17
Στραβισμός Εσοτροπία: Παρουσιάζεται με τη γέννηση ή μέχρι 3 ετών Εξοτροπία: Σπάνια με τη γέννηση, συνήθως αναπτύσσεται αργότερα. Κατακόρυφος στραβισμός Επιπτώσεις: Μείωση της όρασης, πρόβλημα στην τρισδιάστατη όραση Αίτια: Πρόβλημα στους μύες ή στα νεύρα, όγκοι, καταρράκτης κλπ. 19/3/2014 18
Στραβισμός Άλλοτε είναι μόνιμος, και άλλοτε εμφανίζεται κατά διαστήματα, όπως: μόνο όταν το παιδί δεν φορά τα γυαλιά του, όταν κοιτάζει σε ορισμένη απόσταση ή όταν είναι κουρασμένο. Πολλά είδη του υπάρχουν εκ γενετής και η αγωγή συνήθως αρχίζει πριν πάει το παιδί στο σχολείο. Η συνηθέστερη ηλικία για την εμφάνισης είναι από το 1 ο έτος μέχρι το 4 ο. Αν συνυπάρχει με άλλη πάθηση των ματιών (όπως π.χ, ο καταρράκτης), τότε πρέπει να γίνει μια προσεκτική αξιολόγηση της οπτικής λειτουργίας του παιδιού, καθώς ο στραβισμός προσθέτει μεγάλες δυσκολίες στο υπάρχον πρόβλημα. 19/3/2014 19
Επιπτώσεις τον στραβισμού στην εκπαίδευση Δυσκολία σε παιχνίδια και δραστηριότητες που απαιτούν γρήγορο οπτικοκινητικό συντονισμό. Απαιτείται στενή επίβλεψη σε μαθήματα με πρακτική άσκηση, όπως π.χ σε πειράματα. Στα μικρά παιδιά ίσως χρειαστεί να σκεπαστεί με επίδεσμο το «καλό» μάτι, μειώνοντας έτσι την οπτική οξύτητα και καθιστώντας ενδεχομένως το παιδί αντικείμενο πειράγματος από τα άλλα παιδιά. Όταν το μάτι δεν είναι σκεπασμένο με επίδεσμο, μπορεί να υπάρχει διπλωπία. Πρέπει να δίνεται προσοχή στη θέση του παιδιού στην τάξη, για να μεγιστοποιείται η χρησιμοποίηση του «καλού» ματιού. 19/3/2014 20
Αστιγματισμός Κύρια αιτία είναι η διακύμανση της διαθλαστικής ικανότητας του κερατοειδούς, που οφείλεται σε ανωμαλίες της καμπυλότητας του. Αυτό προκαλεί στρεβλωμένη εικόνα στην ωχρά κηλίδα, η οποία μπορεί εύκολα να αντιμετωπιστεί με μια κυλινδρική διόρθωση στο φακό των γυαλιών η κατάσταση ωστόσο δυσκολεύει όταν παράλληλα υπάρχει μυωπία και υπερμετρωπία. Στην περίπτωση που υπάρχει και άλλο πρόβλημα όρασης, όχι μόνο δεν θεραπεύεται εύκολα ο αστιγματισμός, αλλά μπορεί επίσης να οδηγήσει και σε μείωση της οπτικής οξύτητας. 19/3/2014 21
Εκπαιδευτικές επιπτώσεις του αστιγματισμού Υπάρχει πρόβλημα εστίασης όταν το αντικείμενο είναι πολύ κοντά στο πρόσωπο. Η ανάγνωση για μεγάλη χρονική διάρκεια πρέπει να αποφεύγεται ή οι άλλες κοντινές εργασίες, γιατί προκαλούν κούραση και ενόχληση. Κάποιοι μαθητές ίσως χρειάζονται βοηθήματα όρασης όπως μεγεθυντικούς φακούς, τηλεσκόπιο ή κλειστό κύκλωμα τηλεόρασης, τα οποία πρέπει να μάθουν να χρησιμοποιούν κατάλληλα. Τα μικρά παιδιά είναι πιθανόν να συγχέουν τους αριθμούς με τα γράμματα. 19/3/2014 22
Μυωπία Αυτός ο οποίος έχει μυωπία μπορεί να δει τους αριθμούς στο εισιτήριο του λεωφορείου, αλλά το ίδιο το λεωφορείο σε κάποια απόσταση φαίνεται θολό. Αυτό γίνεται, γιατί οι ακτίνες φωτός δεν εστιάζονται πάνω στον αμφιβληστροειδή, αλλά μπροστά απ' αυτόν επειδή ο βολβός είναι μακρύτερος. 19/3/2014 23
Εκπαιδευτικές παρεμβάσεις για τη μυωπία Επειδή υπάρχει κίνδυνος αποκόλλησης του αμφιβληστροειδούς, πρέπει πάντοτε να ζητείται η συμβουλή του οφθαλμιάτρου προτού το παιδί πάρει μέρος σε ορισμένες δραστηριότητες (όπως το τζούντο, τις βουτιές στο κολύμπι, το ποδόσφαιρο ή άλλα σπορ «σωματικής επαφής») Τα παιδιά πρέπει να φοράνε τα γυαλιά ή τους φακούς επαφής που τους σύστησε ο γιατρός. (Πιθανόν να χρειάζονται ενθάρρυνση σ' αυτό). Για τις εργασίες που γίνονται σε μικρή απόσταση από τα μάτια, το παιδί πιθανόν να διευκολύνεται να δουλεύει χωρίς γυαλιά και να φέρνει την εργασία του κοντά στο πρόσωπο του. Υπάρχει ενδεχομένως πρόβλημα με τη μακρινή όραση, όπως το να βλέπει τον πίνακα. Όταν το παιδί διαβάζει και γράφει, χρειάζεται να χρησιμοποιεί αναλόγιο για τα βιβλία του ή θρανίο με ανασηκωμένο καπάκι. Ο απαραίτητος εξοπλισμός μπορεί να δοθεί από τον ΟΣΚ, ή να χρειαστεί να τον αγοράσει το σχολείο. Οτιδήποτε τυπωμένο και οι χάρτες και τα διαγράμματα πρέπει να έχει έντονη αντίθεση (κοντράστ) και καθαρή εκτύπωση στο κατάλληλο μέγεθος, το οποίο θα καθοριστεί από τον οπτομέτρη. 19/3/2014 24
Κερατόκωνος είναι μια πάθηση του κερατοειδούς, που συνήθως πλήττει και τα δύο μάτια τα οποία αποκτούν σχήμα κώνου, πράγμα που διαστρεβλώνει το οπτικό πεδίο και προκαλεί βαθμιαία απώλεια της μακρινής οπτικής οξύτητας. Σε σοβαρές περιπτώσεις, στις οποίες δεν έχει ακολουθηθεί ιατρική αγωγή, μπορεί να δημιουργηθεί ουλή ή διάρρηξη του κερατοειδούς και να χρειαστεί μεταμόσχευση. Θεωρείται κληρονομική πάθηση και ενδέχεται να συνυπάρχει με πολλές άλλες παθήσεις, όπως η μελαγχρωστική αμφιβληστροειδοπάθεια, η ανιριδία, τα σύνδρομα Marian και Down. Σε μερικές περιοχές του κόσμου, για παράδειγμα στην Αυστραλία, σημειώθηκε αύξηση των περιστατικών, η οποία οφείλεται τρίψιμο των ματιών λόγω της γύρης της ακακίας. 19/3/2014 25
Εκπαιδευτικές επιπτώσεις: Υπάρχει πρόβλημα εστίασης όταν το αντικείμενο είναι πολύ κοντά στο πρόσωπο. Η ανάγνωση για μεγάλη χρονική διάρκεια πρέπει να αποφεύγεται ή οι άλλες κοντινές εργασίες, γιατί προκαλούν κούραση και ενόχληση. Χρήση βοηθημάτων όπως μεγεθυντικούς φακούς, τηλεσκόπιο ή κλειστό κύκλωμα τηλεόρασης. Τα μικρά παιδιά είναι πιθανόν να συγχέουν τους αριθμούς με τα γράμματα. Πρόβλημα με τη μακρινή όραση, όπως το να βλέπει τον πίνακα. Όταν το παιδί διαβάζει και γράφει, χρειάζεται να χρησιμοποιεί αναλόγιο για τα βιβλία του ή θρανίο με ανασηκωμένο καπάκι. Οτιδήποτε τυπωμένο πρέπει να έχει έντονη αντίθεση (κοντράστ) και καθαρή εκτύπωση στο κατάλληλο μέγεθος, το οποίο θα καθοριστεί από τον οπτομέτρη. 19/3/2014 26
Αλμπινισμός Κληρονομική πάθηση, που παρουσιάζεται σε όλες τις φυλές και η οποία συνδέεται με την έλλειψη χρωστικής ή την αδυναμία του σώματος να παράγει μελανίνη. Τα παιδιά με αλμπινισμό μπορεί να έχουν άσπρα μαλλιά, ανοιχτό δέρμα, ή και να μην παρουσιάζουν κανένα εξωτερικό γνώρισμα της ασθένειας. 19/3/2014 27
Αλμπινισμός 19/3/2014 28
Αλμπινισμός Τα παιδιά με αλμπινισμό έχουν συνήθως σοβαρό πρόβλημα όρασης και σπάνια έχουν μεγαλύτερη οπτική οξύτητα από 6/36 στο Τεστ Snellen ωφελούνται ωστόσο από τη χρήση κάποιων συσκευών για μειωμένη όραση ή από την τηλεόραση κλειστού κυκλώματος 19/3/2014 29
Εκπαιδευτικές επιπτώσεις του αλμπινισμού και της δυστροφίας των κωνίων Μεγάλο πρόβλημα είναι η φωτοφοβία, γι' αυτό: Χρήση χρωματιστών γυαλιών με απορροφητικούς φακούς και κάτι που θα σκιάζει το μέτωπο τους ή καπέλο του μπέιζμπολ. Έλεγχος του φυσικού φωτισμού στην τάξη (π.χ, ίσως χρειαστούν περσίδες στα παράθυρα για να μην επιτρέπουν την είσοδο του ηλιακού φωτός. Κάτι τέτοιο είναι πιθανό να έχει σημαντικές επιπτώσεις στα γενικά-ενταξιακά σχολεία). Οποιοδήποτε «εκτυφλωτικό» φως, για παράδειγμα το φως που περνάει από τα παράθυρα και αντανακλάται σε γυαλιστερές επιφάνειες, είναι ανυπόφορο οι μαθητές πρέπει να εργάζονται σε ένα σημείο της τάξης λιγότερο εκτεθειμένο στο φως. Ο μαθητής πρέπει να έχει αναλόγιο για τα βιβλία του ή θρανίο με ανασηκωμένο καπάκι, καθώς ενδέχεται να προτιμάει να εργάζεται από κοντινή απόσταση. Οι μαθητές ωφελούνται από τη χρήση συσκευών για μειωμένη όραση τις οποίες έχει συστήσει ο γιατρός. 19/3/2014 30
Αχρωματοψία ή δυστροφία των κωνίων Κληρονομική πάθηση, η οποία εμφανίζεται συχνότερα στους άνδρες. Η υπανάπτυξη των κωνίων της ωχράς κηλίδας έχει ως αποτέλεσμα την πλήρη αχρωματοψία και τη μειωμένη μακρινή οπτική οξύτητα. Λόγω της μη λειτουργίας των κωνίων, τα ραβδία δεν εμποδίζονται στο φως της ημέρας και υπερεκτίθενται σε μεγάλο βαθμό. Τα παιδιά και οι νέοι με τη συγκεκριμένη πάθηση παρουσιάζουν φωτοφοβία και νυσταγμό. Οι εκπαιδευτικές επιπτώσεις είναι ίδιες με του αλμπινισμού. 19/3/2014 31
Ανιριδία 19/3/2014 32
Ανιριδία Είναι κληρονομική πάθηση στην οποία η ίρις έχει αναπτυχθεί μερικώς ή καθόλου. Αυτό που μοιάζει με μαύρη ίριδα είναι στην πραγματικότητα διευρυμένος βολβός. Συνυπάρχει με άλλες οπτικές αναπηρίες όπως ο νυσταγμός, η φωτοφοβία, η μετατόπιση φακού και, μερικές φορές, ο καταρράκτης (θόλωση του φακού), το γλαύκωμα. 19/3/2014 33
Εκπαιδευτικές επιπτώσεις της ανιριδίας Μοιάζουν με κείνες του αλμπινισμού. Ενδέχεται να παρουσιαστούν οπτική κόπωση, πονοκέφαλοι ή γενική δυσφορία στα μάτια έπειτα από περιόδους έντονης εργασίας. Πρέπει να υπάρχει έντονο κοντράστ ανάμεσα στο κείμενο και στο χαρτί. Οι μαθητές θα ωφεληθούν από τη χρήση των συσκευών για μειωμένη όραση που έχει συστήσει ο γιατρός. Αν υπάρχει νυσταγμός, ακολουθείται αυτό που συστήνεται για τη συγκεκριμένη πάθηση. 19/3/2014 34
Καταρράκτης αδιαφάνεια του φακού του ματιού 19/3/2014 35
Καταρράκτης Στα παιδιά είναι εκ γενετής ή από τραυματισμό. Η όρασή τους είναι σαν να βλέπουν μέσα από ένα πολύ βρόμικο τζάμι αυτοκινήτου. Ο Καταρράκτης που δεν αντιμετωπίζεται ιατρικά μπορεί να καταλήξει σε στραβισμό. Ο καταρράκτης συνυπάρχει με άλλες παθήσεις, όπως το σύνδρομο Down. Παρατηρείται συχνά σε μωρά που κόλλησαν ερυθρά πριν γεννηθούν. Ο διαβήτης μπορεί να οδηγήσει σε καταρράκτη 19/3/2014 36
Εκπαιδευτικές επιπτώσεις του καταρράκτη Ο δάσκαλος πρέπει να ζητάει οδηγίες από τον οφθαλμίατρο ή τον οπτομέτρη, αφού η οπτική οξύτητα εξαρτάται από τη θέση, το μέγεθος και το βάθος του καταρράκτη. Παιδιά με καταρράκτη στην περιφέρεια του φακού χρειάζονται περισσότερο φωτισμό, ενώ αν η αδιαφάνεια είναι στο κέντρο του φακού, έχουν καλύτερη όραση με χαμηλό φωτισμό. Βεβαιωθείτε ότι: έχετε αποφύγει οτιδήποτε εκτυφλωτικό (όπως το ηλιακό φως που αντανακλάται σε γυαλιστερό χαρτί) η φωτεινή πηγή βρίσκεται πίσω από το παιδί υπάρχει έντονο κοντράστ ανάμεσα στο κείμενο και στο χαρτί το μέγεθος των τυπωμένων στοιχείων είναι το ενδεδειγμένο έχουν παρασχεθεί συσκευές για μειωμένη όραση και έχει γίνει η ενδεδειγμένη εκπαίδευση στη χρήση τους υπάρχει αναλόγιο για τα βιβλία αν το παιδί προτιμά να εργάζεται από κοντινή απόσταση έτσι θα προλάβει προβλήματα κακής στάσης. 19/3/2014 37
Εκπαιδευτικές επιπτώσεις του καταρράκτη (συνέχεια) Συχνά παρατηρούνται μεγάλες διαφορές λειτουργικής όρασης ανάμεσα σε παιδιά με καταρράκτη που έχουν την ίδια οπτική οξύτητα. Να θυμάστε ότι: μερικά είδη καταρράκτη προκαλούν μειωμένη όραση σε σκοτεινούς και αμυδρά φωτισμένους χώρους, ενώ άλλα προκαλούν ευαισθησία στο έντονο φως και μειωμένη αντίληψη των χρωμάτων τα γυαλιά συνήθως βελτιώνουν την κεντρική όραση, αλλά μειώνουν το οπτικό πεδίο επηρεάζοντας την ασφάλεια της κίνησης στο χώρο. Τα παιδιά αντιλαμβάνονται τα χρώματα ξεθωριασμένα και προς το κίτρινο 19/3/2014 38
Γενικά για τον καταρράκτη Δεν μεταδίδεται από το ένα μάτι στο άλλο, αλλά μπορεί να αναπτυχθεί και στα δυο μάτια την ίδια χρονική περίοδο. Ο καταρράκτης δεν είναι μια μεμβράνη στην εξωτερική πλευρά του ματιού. Δεν προκαλείται από την υπερβολική κούραση των ματιών και η χρήση τους δεν τον χειροτερεύει. Ο καταρράκτης αναπτύσσεται συνήθως με την πάροδο των χρόνων και όχι σε λίγους μήνες. Δεν σχετίζεται με τον καρκίνο. Ο καταρράκτης δεν οδηγεί σε μόνιμη τύφλωση. 19/3/2014 39
Κολόβωμα 19/3/2014 40
Κολόβωμα Κληρονομική ασθένεια, Συνήθως χαρακτηρίζεται από κόρη σε σχήμα κλειδαρότρυπας, (η παραμόρφωση αυτή μπορεί να εμφανιστεί και σε άλλα σημεία του ματιού). Eνδέχεται να συνοδεύεται από νυσταγμό, στραβισμό, φωτοφοβία και από καταρράκτη. Μερικά παιδιά μπορεί να έχουν και μικροφθαλμία. Ανάλογα με το σημείο όπου είναι το χάσμα, ενδέχεται να υπάρχει μείωση του οπτικού πεδίου στο κάτω μέρος του ματιού. Ενίοτε συνδέεται με άλλες παθήσεις, για παράδειγμα το σύνδρομο CHARGE. 19/3/2014 41
Εκπαιδευτικές επιπτώσεις του κολοβώματος Όλη η κλίμακα των παθήσεων που συνυπάρχουν έχει επιπτώσεις: στη διευθέτηση των θρανίων στον καθορισμό των συνθηκών φωτισμού μέσα και έξω από την τάξη, ώστε να αποφεύγεται το απευθείας ηλιακό φως ή οτιδήποτε εκτυφλωτικό. 19/3/2014 42
Γλαύκωμα Παρατηρείται αύξηση της ενδοφθάλμιας πίεσης, η οποία συνήθως επηρεάζει την παροχή αίματος στην κεφαλή του οπτικού νεύρου. Υπάρχουν διάφοροι τύποι γλαυκώματος μπορεί να συνυπάρχει με άλλα προβλήματα όπως η ανιριδία. Ένα είδος γλαυκώματος που εμφανίζεται σε παιδιά είναι ο βούφθαλμος, ο οποίος χαρακτηρίζεται από τη διόγκωση των ματιών. Είναι σοβαρή πάθηση και αν δεν ακολουθηθεί η κατάλληλη αγωγή, ενδέχεται να προκληθεί βλάβη στο φακό, στον αμφιβληστροειδή ή στο οπτικό νεύρο. Άλλοι τύποι γλαυκώματος χαρακτηρίζονται από μειωμένο οπτικό πεδίο και οπτική δυσκολία όταν ο χώρος είναι σκοτεινός ή αμυδρά φωτισμένος. 19/3/2014 43
Γλαύκωμα Ατομα υψηλού Κινδύνου είναι αυτά που έχουν Ιστορικό με glaucoma Διαβήτης Ημικρανίες μυωπία Τραύματα στα μάτια Πίεση του αίματος Χρήση κορτιζονούχων φαρμάκων (steroids) 19/3/2014 44
Γλαύκωμα Κανονική όραση Όραση με γλαύκωμα 19/3/2014 45
Αμφιβληστροειδής χιτώνας σε προχωρημένο γλαύκωμα 19/3/2014 46
Εκπαιδευτικές επιπτώσεις του γλαυκώματος Μοιάζουν με εκείνες της ανιριδίας. Οι οφθαλμικές σταγόνες, που χρησιμοποιούνται για να διατηρείται η σωστή οφθαλμική πίεση, διαστέλλουν την κόρη προκαλώντας φωτοφοβία. Είναι σημαντικό να χορηγούνται στο σωστό χρόνο οι σταγόνες κι αυτό πρέπει να το θυμούνται οι υπεύθυνοι της οργάνωσης σχολικών εκδρομών. Η εμφάνιση του βουφθαλμικού ματιού ίσως να είναι αφύσικη και το παιδί να εκτίθεται σε σκληρά σχόλια. 19/3/2014 47
Ημιανοψία Απουσία οπτικού πεδίου στο δεξί ή στο αριστερό μισό του κάθε αμφιβληστροειδούς. Η αιτία της πάθησης βρίσκεται στις οπτικές οδούς, η ωχρά κηλίδα είναι συνήθως άθικτη και πιθανόν να υπάρχει κάποια κεντρική απευθείας όραση. Οι μαθητές ενδέχεται να υιοθετούν ασυνήθιστη στάση του κεφαλιού, για να μπορούν να κάνουν καλύτερη χρήση των οπτικών τους δυνατοτήτων. 19/3/2014 48
Εκπαιδευτικές επιπτώσεις της ημιανοψίας Οι δεξιότητες σάρωσης και παρακολούθησης του κειμένου ίσως είναι μειωμένες, ιδιαίτερα στην αριστερή ημιανοψία (δηλαδή, όταν το αριστερό μισό του οπτικού πεδίου κάθε ματιού έχει ελάττωμα) κάτι τέτοιο έχει επιπτώσεις στο διάβασμα. Η θέση στην τάξη είναι πολύ σημαντικό ζήτημα για να έχει ο μαθητής τη δυνατότητα να προσλαμβάνει το ευρύτερο δυνατόν οπτικό πεδίο. Το μικρό παιδί μπορεί να χρειάζεται ένα πρόγραμμα εκπαίδευσης της οπτικής αντίληψης. 19/3/2014 49
Σύνδρομο άγνοιας (όραση προσοχή)
Εκφυλισμός της ωχράς κηλίδας Ο όρος περιγράφει μια ομάδα παθήσεων, οι οποίες πλήττουν το βοθρίο και την ωχρά κηλίδα (δυστροφία Stargardt). Στην παιδική ηλικία τα αίτια είναι γενετικά. Συγκεκριμένα γονίδια για την κανονική όραση δίνουν λανθασμένες εντολές στα κύτταρα της ωχρής κηλίδας και τα οδηγούν στον σταδιακό εκφυλισμό τους και τελικά στην απώλεια της όρασης. Παρατηρούνται: μείωση τόσο της κοντινής όσο και της μακρινής όρασης Αναπτύσσονται σκοτώματα (ελαττώματα του οπτικού πεδίου) και χρειάζεται μεγέθυνση για να μπορεί να δει κάποιος γύρω από αυτά. Μπορεί επίσης να πληγεί η αντίληψη των χρωμάτων και η ευαισθησία στο κοντράστ 19/3/2014 52
Εκφυλισμός της ωχράς κηλίδας 19/3/2014 53
Εκφυλισμός της ωχράς κηλίδας 19/3/2014 54
Εκπαιδευτικές επιπτώσεις του εκφυλισμού της ωχράς κηλίδας Το παιδί θα ωφεληθεί από: Τη χρήση ενός μεγεθυντικού φακού, τον οποίο θα κρατάει στο χέρι, και/ή μιας τηλεόρασης κλειστού κυκλώματος. Καλό φωτισμό για όλες τις εργασίες του. Ένα χάρακα για τις γραμμές καθώς θα διαβάζει. Βιβλία και φυλλάδια ασκήσεων με έντονο κοντράστ κειμένου-χαρτιού. Τη Χρήση χοντρού χαρτιού με μαύρες γραμμές και μαύρων μαρκαδόρων για να γράφει τις εργασίες του. ένα πρόγραμμα εκπαίδευσης της οπτικής αντίληψης εκπαίδευση σε πρωτότυπες τεχνικές όρασης αν το παιδί έχει ασυνήθιστη στάση του κεφαλιού όταν διαβάζει. Προσπαθήστε να αποφύγετε: εκτυφλωτικό φως ή αντανάκλαση οποιασδήποτε μορφής αναγνωστικά ή άλλα βιβλία με κείμενο ανάμεσα στις εικόνες. 19/3/2014 55
Νυσταγμός Ακούσια ρυθμική επαναληπτική κίνηση, που συνήθως συμβαίνει στα δύο μάτια. Συνήθως συνυπάρχει με αλμπινισμό, ανιριδία, συγγενή καταρράκτη ή άλλες παθήσεις. Τα παιδιά με νυσταγμό ενδέχεται να έχουν μεγάλο πρόβλημα (το οποίο μπορεί να αυξάνει με οποιουδήποτε είδους στρες) ιδιαίτερα στις δεξιότητες συγκέντρωσης του ματιού, καθώς δεν διαθέτουν τον κατάλληλο μηχανισμό για να κρατήσουν ακίνητα τα μάτια τους σε κάποια θέση. Μερικά παιδιά μπορεί να βοηθηθούν αν εκπαιδευτούν να εντοπίζουν το «μηδενικό σημείο», τη θέση δηλαδή των ματιών ή την κατεύθυνση του βλέμματος στις οποίες η κίνηση είναι η πλέον περιορισμένη. 19/3/2014 56
Νυσταγμός 19/3/2014 57
Νυσταγμός Κανονική κίνηση Οριζόντιος νυσταγμός Κατακόρυφος νυσταγμός 19/3/2014 58
Εκπαιδευτικές επιπτώσεις τον νυσταγμού Το παιδί θα ωφεληθεί από: Έναν χάρακα για τις γραμμές όταν διαβάζει Υλικό για διάβασμα και γράψιμο με μεγάλα έντονα στοιχεία, έντονο κοντράστ και τους ελάχιστους περισπασμούς. Να θυμάστε ότι: Η εργασία από πολύ κοντινή απόσταση για παρατεταμένο χρονικό διάστημα είναι πιθανό να προκαλέσει κόπωση του ματιού Πολλά παιδιά στρέφουν ή γέρνουν ή κατεβάζουν το κεφάλι τους για να επιτύχουν τη βέλτιστη εστίαση μην τα σχολιάζετε και μην τα διορθώνετε ως προς αυτό. 19/3/2014 59
Οπτική ατροφία Είναι ένας όρος γενικός, ο οποίος περιγράφει τον εκφυλισμό του οπτικού νεύρου. Το οπτικό νεύρο διαβιβάζει μηνύματα από τον αμφιβληστροειδή στον οπτικό φλοιό του εγκεφάλου. Επιπτώσεις: στην οπτική οξύτητα, το οπτικό πεδίο και η ευαισθησία στο κοντράστ μπορεί επίσης να οδηγήσει σε απώλεια της όρασης στο κεντρικό ή στο περιφερικό πεδίο, καθώς και σε δυσκολίες προσαρμογής στο μειωμένο φωτισμό. Είναι εξίσου πιθανό να εμφανίζεται μόνη της ή να συνδέεται με άλλες παθήσεις, Τέλος, άλλοτε εξελίσσεται και άλλοτε όχι. 19/3/2014 60
Το οπτικό νεύρο 19/3/2014 61
Εκπαιδευτικές επιπτώσεις της οπτικής ατροφίας Μοιάζουν με κείνες του εκφυλισμού της ωχράς κηλίδας. Είναι σημαντικό να μην υπάρχει κανενός είδους εκτυφλωτικό φως και ίσως να χρειαστεί ένα φωτιστικό γραφείου. Συνήθως συστήνονται συσκευές για μειωμένη όραση, όπως για παράδειγμα ένας φωτεινός μεγεθυντικός φακός χεριού ή ένα κλειστό κύκλωμα τηλεόρασης ή, σε μερικές περιπτώσεις, ένας τηλεσκοπικός φακός προσαρμοσμένος στα γυαλιά. 19/3/2014 62
Υποπλασία οπτικού νεύρου Υποπλασία σημαίνει υπανάπτυξη. Στην πάθηση αυτή η κεφαλή του οπτικού νεύρου, που ονομάζεται οπτικός δίσκος, είναι μικρότερη από το σύνηθες. Η υποπλασία του οπτικού νεύρου έχει αρχίσει να αποτελεί τη συχνότερη αιτία μειωμένης όρασης στα μικρά παιδιά. Παρατηρείται, μάλιστα, και στα πρόωρα βρέφη. Οι εκπαιδευτικές της επιπτώσεις μοιάζουν με κείνες της οπτικής ατροφίας. 19/3/2014 63
Μελαγχρωστική αμφιβληστροειδοπάθεια Το όνομα αυτό δίνεται σε μια ομάδα εξελικτικών παθήσεων, οι οποίες πλήττουν τον αμφιβληστροειδή. Επιπτώσεις: Πρόβλημα στην περιφερική περιοχή που περιέχει τα ραβδία, δηλαδή τα κύτταρα που είναι ευαίσθητα στην όραση σε συνθήκες αμυδρού φωτός. Οδηγεί σε περιορισμό του πεδίου της περιφερικής όρασης (tunnel vision) και σε μείωση της όρασης κατά τη διάρκεια της νύχτας όταν ο φωτισμός είναι ελάχιστος (night blindness), πολύ πιο συχνή στα αγόρια, και συνήθως συνυπάρχει με μια σειρά από σύνδρομα, όπως το σύνδρομο Usher (δηλαδή, μελαγχρωστική αμφιβληστροειδοπάθεια μαζί με κώφωση), την αμαύρωση Leber και το σύνδρομο Laurence-Moon-Biedl. Προκαλείται φωτοφοβία και πιθανότατα χρειάζονται χρωματιστοί φακοί. Ο ρυθμός επιδείνωσης της πάθησης ποικίλλει, αλλά μπορεί να είναι πολύ ταχύς στην εφηβεία, κατά την οποία ο νέος είναι πιθανό να φτάσει σε κατάσταση όπου δεν θα μπορεί να μελετάει με τις μεθόδους για βλέποντες. 19/3/2014 64
Μελαγχρωστική αμφιβληστροειδοπάθεια 19/3/2014 65
Εκπαιδευτικές επιπτώσεις μελαγχρωστικής αμφιβληστροειδοπάθειας Λόγω του συστελλόμενου οπτικού πεδίου θα υπάρξουν δυσκολίες: στις δεξιότητες σάρωσης και παρακολούθησης που είναι απαραίτητες στο διάβασμα στις μεγάλες κινήσεις και στη γενική κινητικότητα στις οποίες ο μαθητής ενδέχεται να γίνεται όλο και πιο αδέξιος στην προσαρμογή από τον έντονο στο μειωμένο φωτισμό (ο μαθητής θα συμπεριφέρεται σαν τυφλός σε σκοτεινά μέρη ή τη νύχτα). Μερικά παιδιά μπορεί να βοηθηθούν με: τη χρήση κίτρινου διαφανούς πλαστικού (ασετάτ) πάνω από το κείμενο για να ενισχυθεί το κοντράστ την τηλεόραση κλειστού κυκλώματος και το διευρυντή πεδίου το έντονο κοντράστ μεταξύ τυπωμένων στοιχείων και χαρτιού τον καλοφωτισμένο και χωρίς «λάμψεις» χώρο εργασίας το χαρτί με μαύρες γραμμές και τους μαύρους μαρκαδόρους τα μικρότερα δυνατά τυπογραφικά στοιχεία, ώστε το υπάρχον οπτικό πεδίο του παιδιού να δέχεται τη μέγιστη ποσότητα πληροφορίας 19/3/2014 66
Το ειδικό πρόγραμμα σπουδών πρέπει να περιλαμβάνει: γραφή με τυφλό σύστημα πληκτρολόγησης. εξέλιξη της κινητικότητας (ιδιαίτερα τη νύχτα). σύστημα Braille, αν προβλέπεται πλήρης απώλεια της όρασης. 19/3/2014 67
Χαρακτηριστικά ανάπτυξης Ψυχοπαθολογία Συνήθως τα τυφλά παιδιά εμφανίζουν καθυστέρηση στη φυσική δραστηριότητα. Δείχνουν αδιαφορία, έλλειψη περιέργειας, αδράνεια. Εκδηλώνουν μειονεκτική συμπεριφορά. Μπορεί να παρουσιάζουν προβλήματα προσωπικότητας. Φοβούνται τη σιωπή, τη μοναξιά, τους δυνατούς θορύβους, αισθάνονται ανασφάλεια. Εμφανίζουν καθυστέρηση περίπου 1 χρόνου, γιατί η τύφλωση περιορίζει την αντιληπτικότητα και τη γνώση, λόγω της περιορισμένης έκτασης και ποικιλίας εμπειριών, της περιορισμένης ικανότητας μετακίνησης και σχέσης του τυφλού με το περιβάλλον, καθώς και του περιορισμένου ελέγχου του περιβάλλοντος.
Χαρακτηριστικά ανάπτυξης Παρατηρούνται λάθη στη στάση του σώματος. Τα τυφλά παιδιά υστερούν έναντι των βλεπόντων αλλά και των αμβλυώπων ως προς το συντονισμό κινήσεων, τον αισθητικοκινητικό τομέα, τη γενική κινητικότητα και τον προσανατολισμό. Η επικοινωνία και η απόκτηση κοινωνικών εμπειριών δεν είναι ποιοτικά και ποσοτικά του ίδιου επιπέδου με αυτές των βλεπόντων, γιατί και η εκτίμηση των ικανοτήτων των ατόμων με προβλήματα όρασης ποικίλει και δεν είναι πάντα ρεαλιστική. Οι μαθητές που είναι τυφλοί ή έχουν χαμηλή όραση είναι πιο εξαρτημένοι από την ακοή τους για τη συγκέντρωση πληροφοριών σε σχέση με τους βλέποντες. Αρκετά τυφλά παιδιά εμφανίζουν τους λεγόμενους «τυφλισμούς».
Χαρακτηριστικά ανάπτυξης Τυφλισμοί = Πρόκειται για μερικά τυπικά κινητικά στερεότυπα (τικ), κινήσεις αυτόματες, επαναλαμβανόμενες, ρυθμικές. Οι τυφλισμοί αφορούν μόνο τους εκ γενετής τυφλούς. Εμφανίζονται κυρίως σε μικρές ηλικίες και περισσότερο στα πολυανάπηρα τυφλά άτομα. Αυξάνουν όταν τα άτομα είναι θυμωμένα, ανήσυχα, κλεισμένα στον εαυτό τους και δε δέχονται ερεθίσματα από το περιβάλλον. Μπορεί να οφείλονται σε διάφορους λόγους, όπως: στην περιορισμένη φυσική δραστηριότητα, να είναι τρόπος έκφρασης κινητικής διάθεσης ή υπερκινητικότητας, πιθανόν ζουλώντας τα μάτια να βλέπουν μικρές ακτίνες φωτός κλπ. Οι τυφλισμοί απαιτούν έγκαιρη, συστηματική και μεθοδική αντιμετώπιση για να μπορέσει ο τυφλός μαθητής να τους αποβάλει.
Συγγενής ή επίκτητη τύφλωση Έχει παρατηρηθεί ότι: Υπάρχει σημαντική διαφορά στην ανάπτυξη μεταξύ των εκ γενετής τυφλών (συγγενής τύφλωση ή κατά τον πρώτο χρόνο ζωής) και ατόμων με επίκτητη τύφλωση, μετά την ηλικία 3 ή 4 ετών. Οι οπτικές παραστάσεις που είχε ένα άτομο πριν χάσει την όραση (επίκτητη τύφλωση), του είναι χρήσιμες σε όλη του τη ζωή. Τα άτομα που είναι εκ γενετής τυφλά σε γενικές γραμμές δεν έχουν την ευκαιρία να μάθουν άτυπα να διαβάζουν μέσω οπτικών εμπειριών, για παράδειγμα, από τα σήματα, τις διαφημίσεις και τις πινακίδες. Επίσης, για ορισμένες έννοιες όπως η απόσταση, οι διαστάσεις, τα χρώματα κλπ διαμορφώνουν με τη φαντασία τους ένα νοερό πλαίσιο, αφού δεν μπορούν να τις κατακτήσουν με οπτικές παραστάσεις.
Ένταξη - Στόχοι Η αποϊδρυματοποίηση και γενικά η δημιουργία δυνατοτήτων και ευκαιριών για σωστή μεταχείριση του τυφλού μαθητή ενώ επιδιώκεται η μεγιστοποίηση των γενικότερων στόχων της εκπαίδευσης των ατόμων με προβλήματα όρασης που είναι (άρθρο 32 του Ν. 1566): Η ολόπλευρη και αποτελεσματική αξιοποίηση των δυνατοτήτων και ικανοτήτων τους. Η ένταξή τους στην παραγωγική διαδικασία. Η αλληλοαποδοχή τους με το κοινωνικό σύνολο.
Διδακτικά μοντέλα ένταξης Χωρίς ειδική βοήθεια: ο εκπαιδευτικός ευαισθητοποιείται και επιμορφώνεται έτσι ώστε να μπορεί να αντεπεξέλθει στις αυξημένες του υποχρεώσεις. Περιπατητικός εκπαιδευτικός: Ο ειδικός εκπαιδευτικός υποστηρίζει μαθητές με προβλήματα όρασης ή άλλες αναπηρίες, σε περισσότερα σχολεία. Τμήμα Ένταξης μαθητών ΑΜΕΑ: Ειδικός εκπαιδευτικός υποστηρίζει όχι μόνο τον τυφλό μαθητή αλλά και άλλους μαθητές ΑΜΕΑ του σχολείου. Τμήμα Ένταξης Τυφλών: Ένας ειδικός εκπαιδευτικός για 2-4 μαθητές με πρόβλημα όρασης που φοιτούν στο ίδιο σχολείο. Παράλληλη στήριξη: Ένας ειδικός εκπαιδευτικός για ένα μαθητή. Το παιδί με τον ειδικό εκπαιδευτικό παρακολουθούν το πρόγραμμα της τάξης, το οποίο καθορίζεται από τον εκπαιδευτικό του τμήματος υποδοχής.
Προϋποθέσεις και παράγοντες ένταξης Τυφλό παιδί Επιλογή εκπαιδευτικού ένταξης Ενημέρωση των εμπλεκόμενων μερών
Άλλοι παράγοντες Συνεργασία άλλων εκπαιδευτικών με τον ειδικό Οι εκπαιδευτικοί που θ ασχοληθούν με τα τυφλά παιδιά, (ειδικοί και υποδοχής) πρέπει να ξέρουν: Οι τυφλοί δεν είναι ψυχικά απροσάρμοστοι ή νοητικά καθυστερημένοι, επειδή δεν βλέπουν. Το τυφλό παιδί χρειάζεται ενθάρρυνση, για να αποκτήσει εμπιστοσύνη και αισιοδοξία, δεν χρειάζεται όμως μεροληπτική συμπεριφορά μέσα στην τάξη ένταξης. Διαφορετικά θα κάνει τους βλέποντες συμμαθητές του είτε να το λυπούνται είτε να μην το αγαπούν. Για το λόγο αυτό απαιτείται ίση μεταχείριση για βλέποντες και μη βλέποντες μαθητές. Είναι πολύ βασικό και αναγκαίο, να γίνεται σωστή χρήση της ομιλίας. Να δίνουμε ξεκάθαρες οδηγίες και να αποφεύγουμε τα νοήματα, όταν υπάρχουν τυφλοί. Τα παιδιά με μερική όραση χρειάζονται ιδιαίτερη μεταχείριση, διαφορετική όμως από τα παιδιά που δεν βλέπουν καθόλου.