Περίληψη Αντικείμενο αυτής της εργασίας είναι μια πρώτη προσέγγιση της κοινωνικής προστασίας στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και το πώς αυτή εξελίσσεται κάτω από την επίδραση των πρόσφατων δημογραφικών οικονομικών και κοινωνικών αλλαγών. Στο πρώτο μέρος παρουσιάζονται οι δαπάνες κοινωνικής προστασίας και η εξέλιξή τους κατά την περίοδο 1990-1996. Στο επόμενο μέρος παρουσιάζεται το μεταβαλλόμενο οικονομικό, πολιτικό και κοινωνικό πλαίσιο μέσα στο οποίο λειτουργεί η κοινωνική προστασία, καθώς και η αναμόρφωση που επιχειρείται στα ευρωπαϊκά συστήματα κοινωνικής προστασίας. Τέλος επιχειρείται μια καταγραφή των νέων τάσεων στην κοινωνική πολιτική των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Λέξεις - κλειδιά: κοινωνική προστασία, δαπάνες κοινωνικής προστασίας, κοινωνική βοήθεια, αναμόρφωση των συστημάτων κοινωνικής προστασίας, νέες τάσεις στην κοινωνική πολιτική Abstract The aim of this paper is a first approach of social protection in the member states of the European Union, through the developements of social protection as a result of the recent demographic, economical and social changes. In the first section we analyse the social protection expenditure during the period 1990-1996. In the next section we present the changing economical, political and social frame of social protection, as well as the recent reform of the social protection systems across the Union. Finally a description of the new trends in the European countries social policy is presented. 1
1. Εισαγωγή Τα συστήματα κοινωνικής προστασίας σε όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση διέρχονται από ένα στάδιο αλλαγών ως συνέπεια των μεγάλων δημογραφικών, οικονομικών και κοινωνικών εξελίξεων των τελευταίων 20-25 ετών. Η ολοκλήρωση της ΟΝΕ που συμπεριλαμβάνει τις απαιτήσεις για δημοσιονομική πειθαρχία και υγιή δημόσια οικονομικά, η θέση σε ισχύ της συνθήκης του Άμστερνταμ που τοποθετεί την ευρωπαϊκή στρατηγική για την απασχόληση και την καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού σε νέα νομική βάση και οι εντατικές προετοιμασίες για τη διεύρυνση της Ενωσης, είναι παράγοντες που μεταβάλλουν το πολιτικό, νομικό, οικονομικό και κοινωνικό πλαίσιο μέσα στο οποίο λειτουργεί η πολιτική για την κοινωνική προστασία. Μέσα σ αυτό το μεταβαλλόμενο πλαίσιο εκδηλώνονται τέσσερις μεγάλες τάσεις: Η γήρανση του πληθυσμού σε όλα τα κράτη-μέλη και η προβλεπόμενη άνοδος του ρυθμού αύξησης των ηλικιωμένων από το 2010 και μετά, η αυξανόμενη συμμετοχή των γυναικών στο εργατικό δυναμικό και η αλλαγή της ισορροπίας μεταξύ των δύο φύλων, η μη υποχώρηση της μακροχρόνιας ανεργίας και το υψηλό επίπεδο της πρόωρης συνταξιοδότησης και τέλος η αύξηση του αριθμού των νοικοκυριών σε σχέση με την αύξηση του πληθυσμού. Όλες αυτές οι εξελίξεις είχαν ως συνέπεια να εστιαστεί η προσοχή της πολιτικής στην κοινωνική προστασία. Η σημασία των συστημάτων κοινωνικής προστασίας στην κοινωνική και οικονομική δομή της Ευρωπαϊκής Ένωσης δε μπορεί να υποτιμηθεί. Οι δαπάνες της κοινωνικής προστασίας υπολογίζονται στο 28,7% του Κοινοτικού ΑΕΠ για το 1996, (όπως θα δούμε παρακάτω), το μεγαλύτερο μέρος των οποίων (66%) αποτελούν οι παροχές συντάξεων και υγειονομικής περίθαλψης. Ο ρόλος τους στην ανακατανομή του εισοδήματος είναι τεράστιος: χωρίς τις κοινωνικές παροχές, περιπου το 40% των νοικοκυριών της ΕΕ θα ζούσε κάτω από το όριο της φτώχειας, νούμερο το οποίο μέσω της φορολογίας και του συστήματος των παροχών μειώνεται στο 17%. 1 Κατά συνέπεια η κοινωνική προστασία, αποκτά σπουδαιότερη θέση στη συνολική οικονομική πολιτική και την πολιτική για την απασχόληση στην ΕΕ, καθώς η έμφαση της πολιτικής για την απασχόληση μετατοπίζεται από την απλή ενίσχυση του εισοδήματος σε ενεργητικότερα μέτρα. 1 Communication from the Commission: A concerted strategy for Modernising Social Protection (COM(1999) 347 final) Το όριο της σχετικής φτώχειας ορίζεται εδώ ως το 50% του κατά κεφαλήν ΑΕΠ 2
Στην εργασία αυτή, αρχικά γίνεται μια προσπάθεια να αναλυθούν οι δαπάνες για την κοινωνική προστασία στις χώρες της ΕΕ και να εξαχθούν συμπεράσματα για το πώς αυτές διαφοροποιούνται στις διάφορες χώρες - μέλη, αλλά και για το πώς εξελίχθηκαν κατά τις περιόδους 1990-1993 και 1993-1996. Ο διαχωρισμός σε αυτές τις δύο περιόδους γίνεται γιατί η πορεία των δαπανών διαφοροποιείται παρουσιάζοντας κατά μέσο όρο αύξηση κατά την πρώτη τετραετία και μείωση κατά τη δεύτερη. Τα στοιχεία που χρησιμοποιούνται αντλούνται από τη βάση δεδομένων ESSPROS που έχει συγκροτήσει η Eurostat τα τελευταία χρόνια κάνοντας μια ικανοποιητική ταξινόμηση των εσόδων και εξόδων της κοινωνικής προστασίας. Δίνεται έτσι μια αντιπροσωπευτική εικόνα για τα χαρακτηριστικά των συστημάτων κοινωνικής προστασίας σε όλη την Ένωση, καθώς και για τις εξελίξεις που δρομολογούνται. Εκτός από τις δαπάνες παρουσιάζονται επίσης οι παροχές κοινωνικής προστασίας, το πώς κατανέμονται στα διάφορα είδη, το πώς διαφοροποιούνται από χώρα σε χώρα, αλλά και το πώς εξελίσσονται στις περιόδους 1990-1993 και 1993-1996. Επίσης αναφέρονται οι τρόποι χρηματοδότησης της κοινωνικής προστασιας. Στη συνέχεια μετά την τυπολογία των μοντέλων κράτους πρόνοιας, παρουσιάζεται το μεταβαλλόμενο πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό πλαίσιο μέσα στο οποίο λειτουργεί η πολιτική για την κοινωνική προστασία τα τελευταία χρόνια και γίνεται μια προσπάθεια να καταδειχθεί η αναμόρφωση των ευρωπαϊκών συστημάτων κοινωνικής προστασίας μέσα από την παρουσίαση των πρόσφατων αλλαγών στην πολιτική των χωρών μελών της Ένωσης στον τομέα αυτό. Τέλος επιχειρείται μια καταγραφή των νέων τάσεων της κοινωνικής πολιτικής όπως αυτές διαφαίνονται με βάση τα όσα περιγράφονται παραπάνω. 2. Ορισμοί βασικών εννοιών 3
Πριν προχωρήσουμε στην παρουσίαση και ανάλυση των κοινωνικών δαπανών των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, θα επιχειρήσουμε να ορίσουμε τις βασικές έννοιες της κοινωνικής πολιτικής και της κοινωνικής προστασίας. Ο Marshall ορίζει την κοινωνική πολιτική ως την πολιτική των κυβερνήσεων αναφορικά με δράσεις που έχουν άμεση επίπτωση στην ευημερία των πολιτών μέσω της χορήγησης υπηρεσιών ή εισοδήματος, ο κεντρικός πυρήνας της οποίας περιλαμβάνει την κοινωνική ασφάλιση, την κοινωνική πρόνοια, τη στεγαστική πολιτική, την παιδεία και την αντιμετώπιση της εγκληματικότητας. 2 O Townsend υποστηρίζει τη διεύρυνση της έννοιας της κοινωνικής πολιτικής συμπεριλαμβάνοντας τα μέτρα που επιδιώκουν να αντιμετωπίσουν τις ανάγκες ευπαθών ομάδων του πληθυσμού μέσω όχι μόνο των δράσεων που αναφέρθηκαν, αλλά και της φορολογικής και της εισοδηματικής πολιτικής. 3 Η τάση που υιοθετούν οι κοινωνικοί επιστήμονες τα τελευταία χρόνια, είναι υπέρ μιας διευρυμένης έννοιας της κοινωνικής πολιτικής. 4 Ένας ικανοποιητικός ορισμός είναι αυτός που δίνει ο Θεοδωρόπουλος, ο οποίος υποστηρίζει ότι με τον όρο κοινωνική πολιτική ή κοινωνικό κράτος εννοούμε ολόκληρο το σύστημα ή πλέγμα μέσων και μέτρων που χρησιμοποιεί το κράτος παρεμβαίνοντας στην οικονομία και κοινωνία μιας χώρας, με σκοπό να προστατεύσει και να βελτιώσει την κοινωνική ευημερία για το σύνολο της κοινωνίας και ιδιαίτερα για ορισμένα άτομα και κοινωνικές ομάδες, σύμφωνα με αρχές και αξίες περισσότερο ανθρώπινες ή συχνά διαφορετικές από αυτές που απορρέουν από τους νόμους και το μηχανισμό λειτουργίας μιας καπιταλιστικής οικονομίας. Στα πλαίσια του ορισμού αυτού βρισκονται και οι σημαντικότερες αντιλήψεις που έχουν κατά καιρούς διατυπωθεί σχετικά με το σκοπό και το περιεχόμενο της κοινωνικής πολιτικής, που είναι: 5 η δημιουργία αξιοπρεπών συνθηκών διαβίωσης και κοινωνικής δικαιοσύνης η παρέμβαση στις σχέσεις μεταξύ των διαφόρων κοινωνικών τάξεων με σκοπό τη βελτίωση των όρων διαβίωσης των ασθενέστερων, η κοινωνική προστασία των εργαζομένων και ένα μέσο ελέγχου της κοινωνικής κατανάλωσης για τόνωση ή μη της οικονομνικής δραστηριότητας. 2 T.H.Marshall, Socixl Policy in the Twentieth Century, 1967 3 P. Townsend: Sociology and Social Policy, 1975 4 Η. Νικολακοπούλου - Στεφάνου: Κοινωνικό κράτος:ιστορία-τάσεις-προοπτικές Πανεπιστημιακές Παραδόσεις, 1998 4
Όσον αφορά την κοινωνική προστασία σύμφωνα με τον ορισμό που δίνεται στο ESSPROS Manual 1996, η κοινωνική προστασία περιλαμβάνει όλες τις παρεμβάσεις του δημόσιου ή ιδιωτικού τομέα που έχουν πρόθεση να συμβάλουν στην από μέρους νοικοκυριών και ατόμων αντιμετώπιση συγκεκριμένων κινδύνων ή αναγκών. Αυτοί οι κίνδυνοι ή ανάγκες που αφορούν την κοινωνική προστασία είναι οι ακόλουθοι: 1) Ασθένεια / Υγειονομική περίθαλψη 2) Αναπηρία 3) Γήρας 4) Επιζώντες 5) Οικογένεια / παιδιά 6) Ανεργία 7) Στέγαση 8) Κοινωνικός αποκλεισμός που δεν ταξινομείται αλλού. 6 Σχεδόν σε ολόκληρη την ιστορία της ανθρωπότητας, υπήρξε πάντοτε κάποιο είδος και μορφή κοινωνικής πολιτικής. Σε ολόκληρη την προκαπιταλιστική περίοδο και ιδιαίτερα την περίοδο της φεουδαρχίας, η κοινωνική πολιτική εκδηλώνεται με υποτυπώδεις και περιστασιακές μορφές, αποσκοπώντας στη βοήθεια ή προστασία των φτωχών, που υπήρχαν και υπάρχουν σε όλες τις ταξικές κοινωνίες. Περισσότερο όμως συστηματική και οργανωμένη μορφή, λαμβάνει στην περίοδο της καπιταλιστικής ανάπτυξης. Δείγματα μιας τέτοιας κοινωνικής προστασίας, στο αρχικό ανταγωνιστικό στάδιο του καπιταλισμού αποτελούν οι εργοστασιακοί νόμοι στην Αγγλία και αργότερα, στο τέλος του προηγούμενου αιώνα, η κοινωνική πολιτική του Bismarck στη Γερμανία που περιλάμβανε κυρίως ασφάλιση λόγω ασθένειας και ατυχημάτων, καθώς και συνταξιοδότηση λόγω ηλικίας, η οποία σταδιακά διαδόθηκε με διάφορες μορφές και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Παρά την προώθηση και εφαρμογή διαφόρων μέτρων κοινωνικής πολιτικής, η έκταση και ο βαθμός ανάπτυξής της, εκφραζόμενος με το μέγεθος των δαπανών κοινωνικής προστασίας ως ποσοστό του ΑΕΠ κάθε χώρας, παραμένει σε σχετικά χαμηλά επίπεδα, μέχρι τα μέσα του εικοστού αιώνα. Σε χώρες όπου αργότερα 5 Σ. Θεοδωρόπουλος: Το κοινωνικό κράτος σήμερα. Ρόλος, προβλήματα και προοπτικές. Η ελληνική εμπειρία, Διαστάσεις της κοινωνικής πολιτικής σήμερα, Ίδρυμα Σάκη Καράγιωργα, 1993 5
σημειώθηκε η πλέον εντυπωσιακή ανάπτυξη του κοινωνικού κράτους, όπως η Δανία, ή η Σουηδία, οι κοινωνικές δαπάνες στις αρχές της δεκαετίας του 50, ακόμη δεν ξεπερνούν το 10% του ΑΕΠ των χωρών αυτών, ενώ βρίσκονταν σε πολύ χαμηλότερα επίπεδα στην περίοδο μετά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο. Η ραγδαία επέκταση των κοινωνικών δαπανών και η ανάπτυξη του κοινωνικού κράτους που εξαπλώνεται σε ολόκληρο τον ευρωπαϊκό χώρο έστω και με διαφορετικούς ρυθμούς, αρχίζει μετά τον Β παγκόσμιο πόλεμο. Στις συνθήκες της μεγάλης οικονομικής άνθισης και κυριαρχίας του μονοπωλιακού καπιταλισμού που χαρακτηρίζουν την περίοδο αυτή, καθίσταται αναγκαία αλλά και δυνατή, 7 η ολοένα και μεγαλύτερη παρέμβαση του κράτους στην οικονομία, με διάφορες μορφές και κάτω από το πνεύμα των κεϋνσιανών αντιλήψεων. Στις συνθήκες αυτές οι αυξανόμενες ανάγκες και το ενδιαφέρον του κεφαλαίου για διαθέσιμο και ποιοτικά βελτιωμένο εργατικό δυναμικό, συμπίπτουν και συμβαδίζουν με τις εργατικές διεκδικήσεις για κοινωνικές μεταρρυθμίσεις οι οποίες κάτω από την ισχυρή επιρροή των σοσιαλιστικών αντιλήψεων και κομμάτων την περίοδο αυτή, βρίσκουν πρόσφορο έδαφος και δυνατότητες υλοποίησής τους. Ιδιαίτερα μετά το 1960, έχουμε μια ραγδαία αύξηση των δημόσιων δαπανών, οι οποίες μέχρι το 1982 αυξάνονται κατά μέσο όρο κατά 21 ποσοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ για το σύνολο των χωρών του ΟΟΣΑ 8. Το μεγαλύτερο μέρος της αύξησης αυτής προήλθε από τις δαπάνες για την ανάπτυξη του κοινωνικού κράτους. Ετσι στις αρχές της δεκαετίας του 80, οι δαπάνες κοινωνικής προστασίας απορροφούν σχεδόν σε όλες τις χώρες αυτές, περισσότερο από το μισό του συνόλου των δημόσιων δαπανών, ενώ σε ορισμένες από αυτές το ποσοστό αυτό ξεπερνά και το 60%. Κατά μέσο όρο για το σύνολο των χωρών του ΟΟΣΑ οι δαπάνες κοινωνικής προστασίας κυμαίνονταν γύρω στο 18% του ΑΕΠ στις αρχές της δεκαετίας του 70, ενώ τα τελευταία χρόνια ξεπερνούν το 25% του ΑΕΠ. Τα επίπεδα αυτά για τις περισσότερες χώρες φαίνονται σχεδόν να σταθεροποιούνται στη δεκαετία του 80 και να ανακόπτεται η προηγούμενη τάση της συνεχούς αύξησης, παρά τη γενικότερη προσπάθεια περιστολής του συνόλου των δημόσιων δαπανών στις συνθήκες σχετικής οικονομικής στασιμότητας τη δεκαετία αυτή με την μεγαλύτερη επιρροή των νεοφιλελεύθερων αντιλήψεων και των προβλημάτων που εμφανίστηκαν στη λειτουργία του κοινωνικού κράτους, όπως θα δούμε παρακάτω. 6 Eurostat Publications: ESSPROS Manual, 1996 7 Σ. Θεοδωρόπουλος, (1993), ό.π. 8 OECD: The role of the public sector, No 4, 1985 6
Στη συνέχεια θα επικεντρώσουμε την προσοχή μας στις δαπάνες κοινωνικής προστασίας των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και στο πώς αυτές εξελίχθηκαν στη δεκαετία του 90. 3. Δαπάνες κοινωνικής προστασίας 3.1 Τι περιλαμβάνουν οι δαπάνες κοινωνικής προστασίας 7
Οι δαπάνες των προγραμμάτων κοινωνικής προστασίας περιλαμβάνουν τις κοινωνικές παροχές, τις διοικητικές δαπάνες, τις πληρωμές μεταξύ συστημάτων και άλλες δαπάνες. Οι κοινωνικές παροχές αποτελούνται από παροχές σε χρήμα ή σε είδος προς μεμονωμένα άτομα ή νοικοκυριά που σκοπό έχουν να συμβάλλουν στην αντιμετώπιση των 8 κινδύνων ή αναγκών που προαναφέρθηκαν. Οι κοινωνικές παροχές ταξινομούνται ανάλογα με τη λειτουργία τους (ασθένεια, αναπηρία,κλπ), με το αν η χορήγησή τους υπόκειται ή όχι σε έλεγχο των μέσων βιοπορισμού του δικαιούχου και τον τύπο τους (χρηματικές παροχές, παροχές σε είδος, πληρωμές μεταξύ συστημάτων). Οι διοικητικές δαπάνες περιλαμβάνουν τις δαπάνες για τη διαχείριση και τη διοίκηση του συστήματος. Οι πληρωμές μεταξύ συστημάτων είναι μη ανταποδοτικές πληρωμές προς άλλα συστήματα κοινωνικής προστασίας. Οι άλλες δαπάνες είναι διάφορες δαπάνες κοινωνικής προστασίας όπως τόκοι δανείων από τράπεζες και άλλους πιστωτές και πληρωμές φόρων εισοδήματος ή περιουσίας. 3.2. Δαπάνες κοινωνικής προστασίας στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης Ο Πίνακας 3.2.1 δείχνει τη συνολική κοινωνική δαπάνη ως ποσοστό του ΑΕΠ όπως εξελίχθηκε την περίοδο 1990-1996 στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι δαπάνες παρουσιάζονται ως ποσοστό του ΑΕΠ (καθώς και σε σταθερές τιμές στους πίνακες 6.2 και 6.3 του Παραρτήματος) γιατί σε τρέχουσες τιμές η αύξηση των δαπανών οφείλεται και στην άνοδο του δείκτη τιμών καταναλωτή. Πίνακας 3.2.1 Δαπάνες κοινωνικής προστασίας στις χώρες μέλη της ΕΕ ως ποσοστό του ΑΕΠ 8
ΠΟΣΟΣΤΟ ΤΟΥ ΑΕΠ ΧΩΡΕΣ 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 ΒΕΛΓΙΟ 26,8 27,4 27,4 29,0 29,1 29,5* 30,0* ΔΑΝΙΑ 30,3 31,4 32,1 33,5 35,1 34,3 33,6 ΓΕΡΜΑΝΙΑ 25,4 27,0 28,4 29,1 29,0 29,5p 30,5p ΓΕΡΜΑΝΙΑ 90 25,4 25,1 25,5 26,4 26,5 : : ΕΛΛΑΔΑ 22,7p 21,7p 21,1p 22,0p 22,1p 22,7p 23,3p ΙΣΠΑΝΙΑ 20,4 21,6 22,8 24,4 23,3 22,6p 22,4p ΓΑΛΛΙΑ 27,7 28,4 29,3 31,2 30,5 30,6 30,8 ΙΡΛΑΝΔΙΑ 19,1 20,2 20,8 20,8 20,3 19,9 18,9 ΙΤΑΛΙΑ 24,1 24,6 25,8 26,0 25,8 24,5 24,8p ΛΟΥΞΕΜΒΟΥΡΓΟ 23,5 24,6 24,4 25,2 24,7 25,3 26,2 ΟΛΛΑΝΔΙΑ 32,5 32,6 33,2 33,7 32,7 31,7 30,9p ΑΥΣΤΡΙΑ 26,7 27,0 27,6 29,0 29,8 29,7 29,5 ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ 15,5 16,8 18,7 21,0 21,0 20,7 21,6p ΦΙΝΛΑΝΔΙΑ 25,5 30,4 34,4 35,4 34,6 32,7 32,1p ΣΟΥΗΔΙΑ 32,9 34,2 36,9 38,6 37,5 35,6 34,8 ΗΝ.ΒΑΣΙΛΕΙΟ 23,1 25,4 27,8 28,8 28,0 27,7 27,7p ΕΥΡΩΠΗ 15 25,4p 26,6p 27,9p 29,0p 28,7p 28,5* 28,7* ΕΥΡΩΠΗ 11 25,5 26,5 27,6 28,8 28,4 28,3* 28,6* ΙΣΛΑΝΔΙΑ : 17,8 18,4 18,9 18,6 19,0 18,7 ΝΟΡΒΗΓΙΑ 26,4 27,6 28,6 28,8 28,1 27,3 26,1 Πηγή: Eurostat-ESSPROS, Statistics in focus, Population and social conditions: Social protection in the European Union, Iceland and Norway, 1999. p προσωρινά δεδομένα Γερμανία 90: Η Γερμανία πριν τις 3 Οκτωβρίου 1990 * δεδομένα κατ εκτίμηση ΕΕ 15: Σύνολο για την Ευρωπαϊκή Ένωση : μη διαθέσιμα Ευρ 11: Σύνολο για την Ευροζώνη (Ευροζώνη:εξαιρούνται από τις 15 η Ελλάδα, η Δανία, η Σουηδία και το Ην. Βασίλειο) Με βάση τις τιμές του Πίνακα 3.2.1 κατασκευάζουμε το ακόλουθο διάγραμμα: 9
ΠΟΣΟΣΤΟ ΤΟΥ ΑΕΠ ΔΑΠΑΝΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΚΑΤΑ ΜΕΣΟ ΟΡΟ ΣΤΗΝ ΕΕ 30,0 29,0 28,0 27,9 29 28,7 28,7 28,5 27,0 26,0 25,0 25,4 26,6 24,0 23,0 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 ΕΤΗ Διάγραμμα 1. Οι δαπάνες κοινωνικής προστασίας κατά μέσο όρο στην ΕΕ, ως ποσοστό του ΑΕΠ, κατά τα έτη 1990-1996 Όπως φαίνεται από τον Πίνακα 3.2.1 και το διάγραμμα 1, η τάση στις δαπανες κοινωνικής προστασίας κατά την περίοδο 1990-1996, δεν είναι σταθερή. Σε γενικές γραμμές οι κοινωνικές δαπάνες αυξήθηκαν κατά μέσο όρο από 25.4% του ΑΕΠ το 1990 σε 29% του ΑΕΠ το 1993, ενώ μειώθηκαν ελαφρώς τα επόμενα χρόνια, δηλαδή από το 1993 μέχρι το 1996 (σε 28,7%). Η μείωση αυτή οφείλεται κυρίως στη μείωση των πραγματικών δαπανών σε πολλές περιοχές, αλλά και στον περιορισμό των δαπανών των σχετικών με την ανεργία. Ωστόσο οι δαπάνες σαν ποσοστό του ΑΕΠ συνέχισαν να αυξάνονται από το 1993 ως το 1996 στο Βέλγιο, τη Γερμανία, την Ελλάδα, το Λουξεμβούργο, την Αυστρία και την Πορτογαλία. Στην Ελλάδα και την Πορτογαλία η αύξηση αυτή αντικατοπτρίζει την ανάπτυξη των συστημάτων κοινωνικής προστασίας, τα οποία υστερούσαν σε σύγκριση με τα συστήματα των χωρών του Βορρά της ΕΕ, ενώ στις υπόλοιπες χώρες αντικατοπτρίζει την αποτυχία των οικονομιών τους να ανακάμψουν πλήρως όπως και στις περισσότερες χώρες της ΕΕ Η μεγαλύτερη μείωση των δαπανών παρατηρείται στη Σουηδία, τη Φινλανδία και την Ολλανδία, δηλαδή στις χώρες με το υψηλότερο επίπεδο δαπανών το 1993. Έτσι κατά την περίοδο 1993-1996, οι δαπάνες κοινωνικής προστασίας ως ποσοστό του ΑΕΠ, μειώθηκαν κατά 3,8% στη Σουηδία, κατά 3,3% στη Φινλανδία και κατά 2,8% στην Ολλανδία. Επίσης πρέπει να σημειωθεί ότι το ποσοστό του ΑΕΠ που διατίθεται για δαπάνες κοινωνικής προστασίας παρουσιάζει σημαντική διαφοροποίηση στις διάφορες χώρες. Έτσι, το 1990 κυμαινόταν από 15,5% στην Πορτογαλία μέχρι 32.9% στη 10
ΙΣΛΑΝΔΙΑ ΙΡΛΑΝΔΙΑ ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ ΙΣΠΑΝΙΑ ΕΛΛΑΔΑ ΙΤΑΛΙΑ ΛΟΥΞΕΜΒΟΥΡΓΟ ΗΝΩΜΕΝΟ ΒΑΣΙΛΕΙΟ ΕΥΡΩΠΗ11 ΕΥΡΩΠΗ15 ΑΥΣΤΡΙΑ ΒΕΛΓΙΟ ΓΕΡΜΑΝΙΑ ΓΑΛΛΙΑ ΟΛΛΑΝΔΙΑ ΦΙΝΛΑΝΔΙΑ ΔΑΝΙΑ ΣΟΥΗΔΙΑ ΠΟΣΟΣΤΟ ΤΟΥ ΑΕΠ Σουηδία, ενώ το 1996 από 18.9% στην Ιρλανδία μέχρι 34.8% στη Σουηδία (διάγραμμα 2). Στο διάγραμμα 2 μπορούμε να δούμε τις δαπάνες κοινωνικής προστασίας στις χώρες της ΕΕ κατά το 1996. ΔΑΠΑΝΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ (1996) 35,0 30,0 25,0 20,0 18,7 18,9 21,6 22,4 23,3 24,8 26,2 27,7 28,6 28,7 29,5 30,0 30,5 30,8 30,9 32,1 33,6 34,8 15,0 10,0 5,0 0,0 ΧΩΡΕΣ ΤΗΣ Ε.Ε Διάγραμμα 2. Οι δαπάνες κοινωνικής προστασίας στις χώρες της ΕΕ ως ποσοστό του ΑΕΠ κατά το 1996 Όπως παρατηρούμε, όσον αφορά την Ελλάδα φαίνεται καθαρά ότι κατά το 1996 η χώρα μας υστερεί σε κοινωνικές δαπάνες σε σύγκριση με τις περισσότερες χώρες της ΕΕ, ενώ ακολουθούν η Ισπανία, Ιρλανδία και Πορτογαλία, όπου τα ποσοστά είναι ακόμα μικρότερα.. Πιο συγκεκριμένα, το ποσοστό του ΑΕΠ που διατίθεται για δαπάνες κοινωνικής προστασίας ήταν 22-23% του ΑΕΠ στην Ελλάδα την Ισπανία και την Πορτογαλία, δηλαδή αρκετά μικρότερο από τον μέσο όρο της ΕΕ (28.7% του ΑΕΠ), ενώ η χώρα που διαθέτει το μικρότερο ποσοστό του ΑΕΠ της σε κοινωνικές δαπάνες είναι η Ιρλανδία (μόνο 18,9%). Στον αντίποδα οι τρεις σκανδιναβικές χώρες και μαζί τους η Γαλλία, το Βέλγιο, η Γερμανία, και η Ολλανδία, όπου κατά το 1996 το ύψος των κοινωνικών δαπανών ήταν πάνω από 30% τουαεπ, ενώ το υψηλότερο ποσοστό από αυτές το διαθέτει η Σουηδία (περίπου 35% του ΑΕΠ). 11
Σε γενικές γραμμές οι χώρες με το υψηλότερο κατά κεφαλήν ΑΕΠ τείνουν να δαπανούν αναλογικά περισσότερα για την κοινωνική προστασία αλλά δεν πρόκειται για συστηματικό συσχετισμό 9. (πχ. η Ιρλανδία) Στον Πίνακα 3.2.2 βλέπουμε το ποσό της κατά κεφαλήν κοινωνικής προστασίας στις χώρες της ΕΕ σε ΜΑΔ, δηλαδή μονάδες αγοραστικής δύναμης ( PPS: Purchasing Power Standards) Πίνακας 3.2.2 Δαπάνες κοινωνικής προστασίας στις χώρες μέλη της ΕΕ κατά κεφαλή σε ΜΑΔ ΔΑΠΑΝΕΣ ΚΑΤΑ ΚΕΦΑΛΗ ΣΕ ΜΑΔ ΧΩΡΕΣ 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 ΒΕΛΓΙΟ 4066 4418 4717 5159 5352 5569* 6059* ΔΑΝΙΑ 4323 4828 5018 5472 6223 6391 6884 ΓΕΡΜΑΝΙΑ 4295 4358 4925 5108 5469 5819 p 6351 p ΓΕΡΜΑΝΙΑ 90 4295 4687 5026 5153 5510 5841 p : ΕΛΛΑΔΑ 1963 p 2033 p 2014 p 2139 p 2273 p 2475 p 2695 p ΙΣΠΑΝΙΑ 2208 2567 2756 3006 2915 2998 p 3160 ΓΑΛΛΙΑ 4374 4782 5065 5296 5374 5524 5608 ΙΡΛΑΝΔΙΑ 1995 2282 2493 2643 2874 3168 3069 ΙΤΑΛΙΑ 3686 4048 4358 4349 4512 4475 4644 ΛΟΥΞΕΜΒΟΥΡΓΟ 5157 5865 6512 7173 7481 7725 8297 ΟΛΛΑΝΔΙΑ 4804 5133 5402 5587 5668 5767 5952 ΑΥΣΤΡΙΑ 4047 4423 4817 5133 5573 5671 6050 ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ 1392 1629 1826 2085 2262 2313 2533 ΦΙΝΛΑΝΔΙΑ 3549 3991 4346 4666 4847 5016 5266 ΣΟΥΗΔΙΑ 5044 5218 5593 5833 5963 6071 6119 ΗΝ.ΒΑΣΙΛΕΙΟ 3434 3749 4281 4452 4566 4542 4839 ΕE 15 3679 p 3989 p 4362 p 4547 p 4718 p 4847 * 5120 * ΕΥP 11 3741 4056 4414 4597 4742 4930 5203 ΙΣΛΑΝΔΙΑ : : : 3112 3247 3409 3660 ΝΟΡΒΗΓΙΑ 3933 : : 5582 5429 5407 5477 Πηγή: Eurostat-ESSPROS: Social protection in the European Union, Iceland and Norway, 1999 9 Ευρωπαϊκή Επιτροπή Έκθεση για την κοινωνική προστασία στην Ευρώπη το 1999 COM(2000)163 τελικό 12
ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ ΕΛΛΑΔΑ ΙΡΛΑΝΔΙΑ ΙΣΠΑΝΙΑ ΙΣΛΑΝΔΙΑ ΙΤΑΛΙΑ ΗΝ.ΒΑΣΙΛΕΙΟ ΕΕ 15 ΕΥΡ 11 ΦΙΝΛΑΝΔΙΑ ΝΟΡΒΗΓΙΑ ΓΑΛΛΙΑ ΟΛΛΑΝΔΙΑ ΑΥΣΤΡΙΑ ΒΕΛΓΙΟ ΣΟΥΗΔΙΑ ΓΕΡΜΑΝΙΑ ΔΑΝΙΑ ΛΟΥΞΕΜΒΟΥΡΓΟ Με βάση τις τιμές του Πίνακα 3.2.2 κατασκευάστηκε το διάγραμμα 3 από το οποίο είναι φανερό ότι στην Ελλάδα το ποσό των κατά κεφαλήν δαπανών κοινωνικής προστασίας σε ΜΑΔ είναι σχεδόν το χαμηλότερο στην ΕΕ (εκτός απ αυτό της Πορτογαλίας) και είναι περίπου το ½ του μέσου όρου των χωρών της Ευρωπαϊκής Ενωσης. ΔΑΠΑΝΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ (1996) Κατά κεφαλή σε ΜΑΔ 9000 8000 7000 6000 5000 4000 3000 3660 3160 2533 26953069 6884 5952605060596119 6351 4644 48395120 52035266 54775608 8297 2000 1000 0 ΧΩΡΕΣ ΤΗΣ Ε.Ε Διάγραμμα 3. Οι δαπάνες κοινωνικής προστασίας στις χώρες της ΕΕ σε ΜΑΔ κατά το 1996 3.3. Οι παροχές κοινωνικής προστασίας Τα συστήματα κοινωνικής προστασίας των χωρών της ΕΕ παρουσιάζουν ομοιότητες ως προς τους στόχους και την παρεχόμενη κάλυψη. Και τα 15 κράτη μέλη της ΕΕ προβλέπουν συγκεκριμένες παροχές προστασίας εισοδήματος για την κάλυψη των κινδύνων και αναγκών που αναφέρονται στη σελίδα 5. Δίνουμε μια σύντομη περιγραφή των παροχών αυτών : 10 1. Ασθένεια / Διατήρηση και υποστήριξη εισοδήματος σε χρήμα, σε 10 Eurostat publications: Social protection in the European Union, Iceland and Norway,1999 13
υγειονομική περίθαλψη περίπτωση σωματικής η πνευματικής ασθένειας, με εξαίρεση την αναπηρία. Η υγειονομική περίθαλψη έχει στόχο να διατηρήσει, να αποκαταστήσει ή να βελτιώσει την υγεία των ανθρώπων ανεξάρτητα από την προέλευση της διαταραχής της. 2. Αναπηρία Διατήρηση και υποστήριξη εισοδήματος σε χρήμα ή σε είδος (εκτός από την υγειονομική περίθαλψη) σε σχέση με την ανικανότητα ανθρώπων σωματικά ή πνευματικά ανάπηρων. 3. Γήρας Διατήρηση και υποστήριξη εισοδήματος σε χρήμα ή σε είδος (εκτός από την υγειονομική περίθαλψη) σε σχέση με το γήρας. 4. Επιζώντες Διατήρηση και υποστήριξη εισοδήματος σε χρήμα ή σε είδος (εκτός από την υγειονομική περίθαλψη) σε σχέση με το θάνατο μέλους της οικογένειας. 5. Οικογένεια / παιδιά Υποστήριξη σε χρήμα ή σε είδος (εκτός από την υγειονομική περίθαλψη) σε σχέση με τις δαπάνες εγκυμοσύνης, τοκετού και υιοθεσίας, ανατροφής παιδιών και φροντίδας άλλων μελών της οικογένειας. 6. Ανεργία Διατήρηση και υποστήριξη εισοδήματος σε χρήμα ή σε είδος (εκτός από την υγειονομική περίθαλψη) σε σχέση με την ανεργία. 7. Στέγαση Βοήθεια σε σχέση με τη δαπάνη στέγης 8. Κοινωνικός αποκλεισμός Επιδόματα σε χρήμα η σε είδος με στόχο την καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού όταν αυτός δεν καλύπτεται από κάποια από τις άλλες παροχές. Παρά τις ομοιότητες που παρουσιάζουν τα συστήματα κοινωνικής προστασίας των κρατών μελών παρουσιάζουν μεγάλες διαφορές στην οργάνωση, τις μεθόδους χρηματοδότησης, αλλά και την παρεχόμενη κάλυψη και την πρόσβαση στις παροχές, η οποία εξαρτάται από τις αποδοχές ή τις εισφορές. Τα μεγαλύτερα κενά στην κάλυψη παρουσιάζονται στις χώρες του Ευρωπαϊκού Νότου, όπου τα συστήματα κοινωνικής προστασίας έχουν χαρακτήρα αποσπασματικό και κλαδικό. 14
Στον Πίνακα 3.3.1 φαίνονται οι κοινωνικές παροχές ανά είδος συνολικά για όλες τις χώρες μέλη της ΕΕ, κατά το 1996. Με βάση τις τιμές αυτού του πίνακα κατασκευάζουμε το διάγραμμα 4 στο οποίο βλέπουμε την κατανομή των κοινωνικών δαπανών στα διάφορα είδη κοινωνικών παροχών. Πίνακας 3.3.1 Δαπάνες κοινωνικής προστασίας στην ΕΕ ανά είδος παροχής το 1996 (σε εκατ. ECU και σε ποσοστό % του συνόλου) ΠΑΡΟΧΕΣ Ασθένεια /Υγειονομική περίθαλψη Κοινωνικός Αποκλεισμός ΠΟΣΟΣΤΟ % ΤΟΥ ΣΥΝΟΛΟΥ εκατ.ecu 27 502719 1,5 28365 Αναπηρία 8,5 158473 Γήρας 39,2 730153 Επιζώντες 5,4 101434 Οικογένεια/ παιδιά 8 148356 Ανεργία 8,4 157369 Στέγαση 2 37615 Πηγή: Eurostat-ESSPROS Social protection in the European Union, Iceland and Norway, 1999. Κοινωνικές παροχές ανά είδος (1996 ΕΕ-15) (σαν % ποσοστό επί τουσυνόλου των κοιν. παροχών στην ΕΕ) Οικογένεια/ παιδιά 8,0% Ανεργία 8,4% Στέγαση 2,0% Ασθένεια / Υγειονομική περίθαλψη 27,0% Επιζώντες 5,4% Κοινωνικός Αποκλεισμός 1,5% Αναπηρία 8,5% Γήρας 39,2% Διάγραμμα 4. Οι κοινωνικές παροχές στην ΕΕ ανά είδος παροχής κατά το 1996 15
Από το διάγραμμα αυτό είναι φανερό ότι οι δαπάνες για τις συντάξεις γήρατος αποσπούν τη μερίδα του λέοντος από το σύνολο των κοινωνικών παροχών, παίρνοντας το 39,2% του συνόλου. Οι δαπάνες για την περίθαλψη βρίσκονται στη δεύτερη θέση, δηλαδή στο 27 % των συνολικών δαπανών, ενώ ακολουθούν οι δαπάνες για τα επιδόματα ανεργίας και αναπηρίας με παρόμοιο μέγεθος: η καθεμιά αναλογεί περίπου στο 8,5 % των συνολικών δαπανών, αν και σε 9 από τα 15 κράτη μέλη, (Ελλάδα, Ιταλία, Λουξεμβούργο, Ολλανδία, Αυστρία, Πορτογαλία, Φινλανδία, Σουηδία, Ην. Βασίλειο) το 1996 τα επιδόματα αναπηρίας ξεπέρασαν τα επιδόματα ανεργίας. (Βλ. πίνακες 6.6 και 6.10 στο Παράρτημα). Οι δαπάνες για τα οικογενειακά επιδόματα είναι ελαφρώς μικρότερες κατά μέσο όρο από τις δαπάνες για τα επιδόματα αναπηρίας και ανεργίας. Στον Πίνακα 3.3.2 φαίνονται οι κοινωνικές παροχές κατά ομάδες, ως % ποσοστό επί του συνόλου των κοινωνικών παροχών, αναλυτικά στις χώρες της ΕΕ, κατά το 1996. Με βάση τις τιμές του Πίνακα 3.3.2 κατασκευάζουμε το διάγραμμα 5 (σελ.18 ), στο οποίο βλέπουμε πώς κατανέμονται οι κοινωνικές παροχές κατά είδος, αναλυτικά στις χώρες της ΕΕ, για το 1996. Οι δαπάνες για τις συντάξεις γήρατος και επιζώντων αντιπροσωπεύουν το μεγαλύτερο κομμάτι της κοινωνικής προστασίας στις περισσότερες (11 από τις 15) χώρες της ΕΕ (εκτός απο Ιρλανδία, Πορτογαλία, Ολλανδία και Φινλανδία) και ανέρχονται κατά μέσο όρο στο 44,6% των συνολικών δαπανών στην ΕΕ για το 1996. Υπάρχουν σημαντικές διαφοροποιήσεις μεταξύ των χωρών από 26,1% στην Ιρλανδία μέχρι 65,9% στην Ιταλία, αλλά στις περισσότερες χώρες ξεπερνούν το 40%. Κάτω από το 40% βρίσκονται μόνο στις: Ιρλανδία, Δανία, Ολλανδία, Σουηδία και Φινλανδία. Στην Ελλάδα διατίθεται αρκετά υψηλό ποσοστό για τις συντάξεις και αυτό μπορεί να συσχετιστεί με το χαμηλό ποσοστό που διατίθεται για τα επιδόματα ανεργίας (4,3% έναντι του 8,4% στην ΕΕ). Στη χώρα μας τα επιδόματα ανεργίας είναι πολύ χαμηλά, δεν τα δικαιούται ο άνεργος μετά τους 12 μήνες, ούτε ο νέος άνεργος, ενώ είναι ελλιπής η υποστήριξη εργαζομένων με παιδιά. Δηλαδή το ότι μεγάλο μέρος των κοινωνικών δαπανών διατίθεται για τις συντάξεις δε σημαίνει ότι η κατάσταση στη χώρα μας είναι καλύτερη για τους συνταξιούχους σε σχέση με άλλες χώρες, αλλά ότι η χώρα μας διαθέτει μικρά ποσοστά του ΑΕΠ για τις άλλες δαπάνες κοινωνικής 16
προστασίας όπως τα επιδόματα ανεργίας και τα οικογενειακά επιδόματα. Αν κοιτάξουμε τις συντάξεις στην Ελλάδα σε μονάδες αγοραστικής δύναμης, θα δούμε ότι είναι από τις χαμηλότερες στην Ευρώπη. Πίνακας 3.3.2 Κοινωνικές παροχές κατά ομάδες παροχών στις χώρες μέλη της ΕΕ ως % του συνόλου, κατά το 1996. ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΠΑΡΟΧΕΣ ΚΑΤΑ ΟΜΑΔΕΣ ΩΣ % ΤΟΥ ΣΥΝΟΛΟΥ (1996) ΧΩΡΕΣ Ασθένεια - υγ.φροντίδα / Αναπηρία Γήρας / επιζώντες Οικογένεια / παιδιά Ανεργία Στέγαση / κοινωνικός αποκλεισμός ΒΕΛΓΙΟ 1 32,0 43,2 8,0 14,5 2,3 ΔΑΝΙΑ 28,4 38,9 12,4 13,8 6,5 ΓΕΡΜΑΝΙΑ 37,0 41,1 9,4 9,6 2,9 ΓΕΡΜΑΝΙΑ 90 38,2 42,1 9,4 7,1 3,1 ΕΛΛΑΔΑ 34,9 49,0 8,3 4,3 3,5 ΙΣΠΑΝΙΑ 36,9 45,3 2,0 14,5 1,3 ΓΑΛΛΙΑ 1 35,0 43,5 8,7 8,1 4,7 ΙΡΛΑΝΔΙΑ 1 39,1 26,1 12,8 16,7 5,3 ΙΤΑΛΙΑ 1 28,5 65,9 3,6 1,9 0,0 ΛΟΥΞΕΜΒΟΥΡΓΟ 38,5 43,4 13,2 3,5 1,5 ΟΛΛΑΝΔΙΑ 1 43,6 38,4 4,4 12,0 1,6 ΑΥΣΤΡΙΑ 33,3 48,5 11,0 5,7 1,5 ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ 44,6 43,3 5,6 5,8 0,6 ΦΙΝΛΑΝΔΙΑ 36,0 33,9 12,5 13,9 3,6 ΣΟΥΗΔΙΑ 34,0 38,9 10,5 10,3 6,3 ΗΝ. ΒΑΣΙΛΕΙΟ 37,6 40,1 8,7 5,8 7,9 ΕE 15 35,5 44,6 8,0 8,4 3,5 ΕΥΡ 11 35,4 45,7 7,6 8,7 2,6 ΙΣΛΑΝΔΙΑ 49,5 30,7 12,9 3,7 3,2 ΝΟΡΒΗΓΙΑ 43,1 33,8 13,8 5,7 3,7 Πηγή: Eurostat-ESSPROS Social protection in the European Union, Iceland and Norway, 1999 17
Οι δαπάνες για ασθένεια / υγειονομική περίθαλψη και αναπηρία είναι το δεύτερο σε μέγεθος στοιχείο και αναλογούν στο 35,5% του μέσου όρου των κοινωνικών δαπανών στην ΕΕ κατά το1996. Το ποσοστό αυτό παρουσιάζει μικρότερη 18
διαφοροποίηση και ποικίλει από 28,4% στη Δανία μέχρι 44,6% στην Πορτογαλία, ενώ στις περισσότερες χώρες κυμαίνεται κοντά στο μέσο όρο της ΕΕ, δηλαδή λίγο πάνω ή λίγο κάτω από 35,5% Στα επιδόματα ανεργίας παρατηρείται αρκετά μεγάλη διαφοροποίηση, από 1,9% στην Ιταλία μέχρι 16,7% στην Ιρλανδία. Τα επιδόματα αυτά βρίσκονται σε χαμηλά επίπεδα στην Ελλάδα, το Λουξεμβούργο, την Αυστρία, την Πορτογαλία και το Ην. Βασίλειο και σε υψηλά επίπεδα στο Βέλγιο, τη Δανία, την Ισπανία, την Ολλανδία, τη Φινλανδία και τη Σουηδία. Τα επιδόματα στέγης απορροφούν πολύ μικρό ποσοστό των κοινωνικών δαπανών στην Ισπανία, την Πορτογαλία, τις Κάτω Χώρες και την Αυστρία, ενώ ανέρχονται σε ποσοστό πολύ υψηλότερο από τον μέσο όρο της ΕΕ (3,5%) στο Ην. Βασίλειο, όπου φτάνουν το 7,9%, αντισταθμίζοντας σε σημαντικό βαθμό τις χαμηλές αποζημιώσεις που καταβάλλονται ως επιδόματα ανεργίας ή ως βασικές συντάξεις στη χώρα αυτή. Ας δούμε τώρα πώς εξελίχθηκαν οι δαπάνες για τις κοινωνικές παροχές κατά την περίοδο 1990-1996. Η εξέλιξη αυτή φαίνεται στους Πίνακες 3.3.3 και 3.3.4 που ακολουθούν. Από τα δεδομένα του Πίνακα 3.3.3 γίνεται φανερό ότι συνολικά στην ΕΕ οι κοινωνικές παροχές μειώνονται ελαφρά κατά την περίοδο 1993-1996 (από 27,8% σε 27,5% αντίστοιχα). Στις περισσότερες χώρες μέλη η πορεία των κοινωνικών παροχών είναι ίδια με αυτή των συνολικών δαπανών κοινωνικής προστασίας. Έτσι, οι κοινωνικές παροχές ως ποσοστό του ΑΕΠ αυξάνονται σε όλες χώρες της ΕΕ κατά την περίοδο 1990-1993, ενώ κατά την περίοδο 1993-1996 οι κοινωνικές παροχές συνεχίζουν να αυξάνονται μόνο στο Βέλγιο, τη Γερμανία, την Ελλάδα, το Λουξεμβούργο, την Αυστρία και την Πορτογαλία. Στις υπόλοιπες χώρες, κατά τη δεύτερη περίοδο οι κοινωνικές παροχές μειώνονται. Πίνακας 3.3.3 Κοινωνικές παροχές (σύνολο) στις χώρες μέλη της ΕΕ ως ποσοστό του ΑΕΠ 19
ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΠΑΡΟΧΕΣ ΣΤΙΣ ΧΩΡΕΣ ΜΕΛΗ ΤΗΣ ΕΕ ΩΣ ΠΟΣΟΣΤΟ ΤΟΥ ΑΕΠ ΧΩΡΕΣ 1980 1985 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 ΒΕΛΓΙΟ 25,7 26,9 25,4 26,1 26,2 27,3 27,2 27,7 28,2 ΔΑΝΙΑ 27,9 27 29,4 30,6 31,2 32,6 34,1 33,4 32,7 ΓΕΡΜΑΝΙΑ 25,7 25,6 24,4 26,0 27,3 28,0 27,9 28,4 29,4 ΓΕΡΜΑΝΙΑ 90 25,7 25,6 24,4 24,2 24,5 25,4 25,5 ΕΛΛΑΔΑ 21,3 20,5 20,3 21,0 21,2 21,8 22,4 ΙΣΠΑΝΙΑ 17,1 19 19,9 21,0 22,2 23,8 22,7 21,9 21,8 ΓΑΛΛΙΑ 27,3 26,4 27,0 27,8 29,5 28,9 29,0 29,2 ΙΡΛΑΝΔΙΑ 20,1 22,9 18,2 19,2 19,9 19,9 19,4 19,1 18,1 ΙΤΑΛΙΑ 18,2 21,4 22,9 23,3 24,5 24,7 24,5 23,4 23,8 ΛΟΥΞΕΜΒΟΥΡΓΟ 26,4 23,2 22,6 23,8 23,6 24,3 23,8 24,5 25,2 ΟΛΛΑΝΔΙΑ 28,9 30,6 31,0 31,0 31,6 32,0 31,1 30,1 29,4 ΑΥΣΤΡΙΑ 25,4 26,4 25,9 26,2 26,8 28,1 28,8 28,7 28,6 ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ 13,6 14,9 16,5 18,2 18,8 18,4 19,3 ΦΙΝΛΑΝΔΙΑ 24,6 29,5 33,4 34,5 33,6 31,8 31,1 ΣΟΥΗΔΙΑ 38,0 37,0 35,1 34,2 ΗΝ. ΒΑΣΙΛΕΙΟ 22,1 24,4 26,7 27,7 26,9 26,7 26,7 ΕE 15 27,8 27,4 27,3 27,5 ΕΥΡ 11 24,4 25,3 26,4 27,4 27,2 27,1 27,4 ΙΣΛΑΝΔΙΑ 17,4 18,0 18,4 18,2 18,6 18,3 ΝΟΡΒΗΓΙΑ 25,9 27,0 28,1 28,2 27,5 26,7 25,6 Πηγή: Eurostat-ESSPROS Norway,1999 Social protection in the European Union, Iceland and Η μεγαλύτερη μείωση των παροχών παρατηρείται στη Σουηδία, τη Φινλανδία και την Ολλανδία, δηλαδή στις χώρες που το 1993 διέθεταν τα υψηλότερα ποσοστά του ΑΕΠ σε κοινωνικές παροχές. 20