ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΤΜΗΜΑ ΝΑΥΠΗΓΩΝ ΜΗΧΑΝΟΛΟΓΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ

ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΤΜΗΜΑ ΝΑΥΠΗΓΩΝ ΜΗΧΑΝΟΛΟΓΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΜΙΚΡΟΒΙΟΛΟΓΙΚΑ ΕΠΗΡΕΑΣΜΕΝΗ ΙΑΒΡΩΣΗ ΤΣΑΚΑΛΑΚΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΑΘΗΝΑ 2005

Περιεχόµενα 1 1 είναι η Μικροβιολογικά Επηρεασµένη ιάβρωση 2 1.1 Περιγραφή 2 1.2 Ιστορική αναδροµή 2 2 Μηχανισµοί και µικροοργανισµοί που την προκαλούν 4 2.1 Αλήθεια ή µύθος 4 2.2 Αίτια 4 2.3 Μηχανισµός 5 2.4 ΜΕ υπό αερόβιες συνθήκες. 7 2.5 ΜΕ υπό αναερόβιες συνθήκες. 8 3 ΜΕ στη ναυπηγική 9 3.1 Εµφάνιση ΜΕ στα πλοία 9 3.2 Πώς να αποφευχθεί η µικροβιακή διάβρωση 10 4 Βιβλιογραφία 12 1

1 Τι είναι η Μικροβιολογικά Επηρεασµένη ιάβρωση 1.1 Περιγραφή Μικροβιολογικά επηρεασµένη διάβρωση ονοµά-ζεται η φθορά των υλικών που προκαλείται έµµεσα ή άµεσα από βακτήρια, άλγεις, µούχλα και µύκητες, µεµονοµένα ή και σε συνδυασµό. Η µικροβιολογικά επηρεασµένη διάβρωση (στο εξής ΜΕ ) µπορεί να συµβεί είτε υπό αερόβιες είτε υπό αναερόβιες συνθήκες. Ύπο αερόβιες συνθήκες η ΜΕ είναι συχνά το αποτέλεσµα της παραγωγής ενός διαβρωτικού προϊόντος µεταβολισµού (πχ ενός οξέος). Επίσης µπορεί να προκληθεί από βακτήρια όπως το Ferrobacillus ferrooxidans που µπορούν να οξειδώσουν απ ευθείας τον σίδηρο σε οξείδια ή υδροξείδια του σιδήρου ή µπορούν να οδηγήσουν στο σχηµατισµό επικαθήσεων µε τη δηµιουργία κυψελών συγκέντρωσης οξυγόνου. Άλλες διαβρωτικές δράσεις, επίσης προερχόµενες από µικροοργανισµούς, έχουν να κάνουν κυρίως µε το σχηµατισµό κυψελών συγκέντρωσης, πιθανότατα σε συνδυασµό µε ατέλειες στην επίστρωση. 1.2 Ιστορική αναδροµή Η ΜΕ αναγνωρίστηκε πάνω από 100 χρόνια πριν και ο µηχανισµός της είχε ήδη περιγραφεί από το 1934. Ωστόσο, δεν αντιµετωπίστηκε σοβαρά ως ένας πρακτικός τρόπος φθοράς των µοντέρνων βιοµηχανικών συστηµάτων, τουλάχιστον όχι µέχρι τα µέσα της δεκαετίας του 70, όταν η ανάµειξη των µικροβίων στη γρήγορη, διαµπερή διάτρηση των εκτεθειµένων σε ελεύθερες επιφάνειες, δεξαµενών νερού από ανοξείδωτο χάλυβα, αναγνωρίστηκε ως η κύρια αιτία αυτού του, κατά Εικ.2 τα άλλα, αινιγµατικού φαινοµένου. Από εκείνη τη στιγµή µεγάλη προσοχή δόθηκε στη ΜΕ, όσον αφορά την παραγωγή ρεύµατος και πετρελαίου, την επεξεργασία χηµικών, τις µεταφορές και τη βιοµηχανία µεταλλευµάτων και χαρτιού. Στην εικόνα 2 φαίνεται 2

φωτογραφία από ηλεκτρονικό µικροσκόπιο, του σκελετού από δ-φερρίτη που απέµεινε µετά την αποµάκρυνση του ωστενίτη σε χάλυβα συγκόλλησης λόγω της δράσης ΜΕ. Κατά τις δεκαετίες του 80 και 90, η βιοµηχανία παραγωγής ρεύµατος και ειδικότερα αυτή που εκµεταλλευόταν την πυρηνική ενέργεια, αφιέρωσε µεγάλη προσοχή τόσο στη ΜΕ, όσο και σε άλλες µορφές φθοράς που επηρεάζουν την αξιοπιστία και το κόστος λειτουργίας και συντήρησης των µονάδων παραγωγής. Ο οικονοµικός αντίκτυπος της αστοχίας τέτοιων συστηµάτων σε µεγάλα πυρηνικά εργοστάσια µπορεί να αποδειχθεί ιδιαίτερα µεγάλος, της τάξης του $1.000.000 ηµερησίως. Το κόστος της προστασίας, µε διάφορους τρόπους, (χηµικά και άλλα συστήµατα επεξεργασίας του νερού) ενάντια στη ΜΕ και τα βιοεπιστρώµατα φθάνει το $1.000.000 ετησίως. Πολλά εργοστάσια αναγκάστηκαν να προβούν σε εργασίες αντικατάστασης ή και εκτεταµένων επισκευών του δικτύου νερού, που σε µερικές περιπτώσεις πέρασαν τα $30.000.000 ανά εργοστάσιο. Ελεγκτές, όπως ο USNRC (United States Nuclear Regulatory Commission), βιοµηχανικοί οργανισµοί, όπως ο EPRI (Electric Power Research Institute) και ιδιωτικοί οργανισµοί όπως ο NACE-International δίδουν πλέον ιδιαίτερη προσοχή στο ζήτηµα της ΜΕ. Εικόνα 3: Έλασµα προσβεβληµέν ο από ΜΕ, στο οποίο διακρίνονται πολλαπλά κονδυλώµατα. Ένα από αυτά έχει ανοίξει και µέσα φαίνονται τα προϊόντα της διάβρωσης. 3

Εικόνες 4&5: Σωλήνες προσβεβληµένοι από ΜΕ. ιακρίνονται καθαρά τα κονδυλώµατα. 2 Μηχανισµοί και µικροοργανισµοί που προκαλούν διάβρωση 2.1 Αλήθεια ή µύθος Η περιγραφή µικρά όντα που τρώνε ατσάλι είναι ένας µύθος. Ωστόσο, είναι γεγονός ότι η διάβρωση που συµβαίνει σε µεγάλο ποσοστό τοπικά και παρουσιάζεται σαν συµπλέγµατα οπών, µπορεί να προκληθεί από τη δράση βακτηρίων. Ώς εκ τούτου η µικροβιακή διάβρωση υφίσταται. Το φαινόµενο αναφέρεται ως µικροβιακή διάβρωση εξαιτίας του γεγονότος ότι στη διαδικασία εµπλέκονται πολλές φορές και άλλοι µικροοργανισµοί εκτός των βακτηρίων. Εικ.6 2.2 Αίτια Οι ζωντανοί οργανισµοί επηρεάζουν τις ανοδικές και καθοδικές αντιδράσεις και δηµιουργούν διαβρωτικές συνθήκες. Χρησιµοποιώντας τον όρο διάβρωση µε τη γενικότερη έννοια, τα µικρόβια (βακτήρια, φύκη, µούχλα ή µύκητες) µπορούν να προκαλέσουν διάβρωση µε τους εξής τρόπους: 4

Χηµική επίθεση σε µέταλλα και άλλα υλικά µε τα υποπροϊόντα της µικρόβιας ζωής, όπως οξέα (θειικό, ανθρακικό και πολλά οργανικά οξέα), υδρόθειο ή αµµωνία. Μικροβιακή επίθεση των οργανικών υλικών (πχ οργανικά χρώµατα, πλαστικά εξαρτήµατα και επενδύσεις), µετατροπή κάποιων φυσικών ανόργανων υλικών (πχ θείο) ή αποσάθρωση των προστατευτικών. Αποπαθητικοποίηση των µεταλλικών επιφανειών και δηµιουργία διαβρωτικών κελιών. Εκπόλωση της καθοδικής αντίδρασης (αντίδρασης υδρογόνου). Επίθεση στο µέταλλο µέσω µιας διαδικασίας κατά την οποία τα µικρόβια και το µέταλλο συνεργάζονται για να συντηρήσουν τη διαβρωτική αντίδραση. 2.3 Μηχανισµός α. Προφανώς για να ξεκινήσει η διαδικασία της ΜΕ πρϋποθέτει την παρουσία βακτηρίων. Αν και ένα κονδύλωµα µπορεί να φιλοξενεί περισσότερα από ένα είδη βακτηρίων, δεν είναι απαραίτητο ότι έφτασαν ή/και αναπτύχθηκαν Εικ.7 όλα µαζί. Για να µπορέσουν να προσκολληθούν µικρόβια επάνω στο έλασµα, πρέπει να βρούν το κατάλληλο υπόστρωµα. Υποψήφιες περιοχές είναι όσες περιέχουν κάποιας µορφής θρεπτική ουσία ή έχουν κάποιο µεταλλουργικό χαρακτηριστικό πάνω στο οποίο µπορούν να προσκολληθούν τα βακτήρια. Τέτοια χαρακτηριστικά µπορούν να είναι ανωµαλίες στην επιφάνεια του ελάσµατος από τυχόν συγκολλήσεις, προϋπάρχουσα διάβρωση, εγκλείσµατα και άλλα. β. Αφού έχουν τα βακτήρια προσκολληθεί κάπου επιτυχώς, αρχίζει η δεύτερη φάση. Ανάµεσα στα υποπροϊόντα των βακτηρίων υπάρχουν κολλώδη πολυµερή που περιέχουν οργανικά και ανόργανα συστατικά που Εικ.8 συµβάλλουν στη δηµιουργία του κονδυλώµατος. Άπαξ και έχει δηµιουργηθεί το κονδύλωµα, οι συνθήκες που επικρατούν κάτω από αυτό µπορούν να διαφοροποιηθούν σηµαντικά από τις υπάρχουσες στη γύρω 5

περιοχή. Αυτή είναι η αρχή επιταχυνόµενης διάβρωσης, που αρχικά οδηγεί σε ρηγµατώδη διάβρωση. Μερικά από τα χαρακτηριστικά της αποικίας στην παρούσα φάση είναι: τα µικρόβια βρίσκονται σε ολόκληρο το κονδύλωµα, ενώ το επίπεδο του ph είναι αρκετά χαµηλό (όξινο) µέσα στη ρωγµή, αλλά ακόµα πάνω από το 4. Το χαµηλό αυτό ph ενισχύει την οξειδωτικότητα του περιβάλλοντος και παρακινεί την ανάπτυξη συγκεκριµένων τύπων βακτηρίων. Το όξινο περιβάλλον δηµιουργείται από βακτήρια που παράγουν οργανικά οξέα ως υποπροϊόντα του µεταβολισµού τους. Τα ίδια τα οξέα µε τη σειρά τους αποτελούν τροφή για άλλα βακτήρια, των οποίων τα υποπροϊόντα συµβάλλουν στην περαιτέρω πτώση του ph, αυξάνοντας τα ιόντα υδρογόνου. γ. Στην τελική φάση (όπως φαίνεται στις εικόνες 9 & 10), λαµβάνει χώρα συνεχής σχηµατισµός κονδυλώµατος επάνω από ένα ώριµο πλέον λάκκωµα. Τέτοιου είδους Εικ.9 λακκώµατα όχι µόνο αυξάνουν ως προς το βάθος αλλά παρουσιάζουν και σχηµατισµό σηραγγών. Σηµαντικό είναι το γεγονός ότι το ph είναι κάτω από 4. Ένας από τους παράγοντες που οδηγούν στο έντονα όξινο περιβάλλον είναι και τα ασθενή οργανικά οξέα τα οποία περιγράφηκαν στη δεύτερη φάση. Αυτά µπορούν να µετατραπούν σε ισχυρότερα οξέα αν αντιδράσουν µε χλώριο από το νερό, σχηµατίζοντας υδροχλωρικό οξύ. Ως αποτέλεσµα του έντονα όξινου περιβάλλοντος, ζωντανά βακτήρια ευρίσκονται µόνο στο φλοιό του κονδυλώµατος. Σε αυτό το σηµείο, ακόµα και αν εξολοθρεύονταν τα βακτήρια, η διάβρωση θα συνεχιζόταν ως αποτέλεσµα της συνήθους ηλεκτροχηµικής διαδικασίας. Εξαιτίας καλύτερης κατανόησης, το όνοµα του φαινοµένου άλλαξε από µικροβιολογικά προκαλούµενη διάβρωση σε µικροβιολογικά επηρεασµένη διάβρωση, εφόσον από ένα σηµείο και µετά η παρουσία των µικροβίων δεν είναι αναγκαία. Εικ.10 6

2.4 ΜΕ υπό αερόβιες συνθήκες. Η διάβρωση που οφείλεται στη δράση µικροοργανισµών σε αερόβιες συνθήκες, όπως έχει ήδη ειπωθεί, είναι σύχνα το αποτέλεσµα της παραγωγής ενός διαβρωτικού προϊόντος µεταβολισµού. Συνήθως αυτό είναι κάποιο οξύ, οργανικό ή ανόργανο. Με τη διάβρωση αυτού του είδους µπορεί να εµπλέκεται µια µεγάλη ποικιλία από οργανισµούς, αλλά τα θειο-οξειδωτικά βακτήρια είναι µακράν τα συνηθέστερα και πιο σηµαντικά. Η οξείδωση του θείου, των θειωδών αλλάτων και εστέρων, και διαφόρων πολυθειϊκών σε θειϊκό άλας µε την ταυτόχρονη παραγωγή ισχυρού οξέος, διεξάγεται από µια οµάδα βακτηρίων του γένους Thiobacillus. Τρία είδη, (Τhiobacillus thio-oxidans, Τhiobacillus Thioparus και Τhiobacillus concretivorus), ευθύνονται για διάφορα διαβρωτικά φαινόµενα. Και τα τρία από αυτά είναι διαδεδοµένα ευρέως στη φύση και συναντόνται στη λάσπη, στο χώµα και στο νερό. Άλλα βακτήρια, όπως ο Ferrobacillus ferrooxidans, µπορούν να οξειδώσουν απ ευθείας το σίδηρο σε οξείδια και υδροξείδια του σιδήρου ή να οξειδώσουν το σίδηρο σε σιδηρούχο διάλυµα και να επηρεάσουν την καθίζηση των σιδηρούχων υδροξειδίων (πχ Gallionella ferruginea). Ιζηµατοποιηµένα σιδηρούχα υδροξείδια µπορούν να αναπτυχθούν στην επιφάνεια των µετάλλων σχηµατίζοντας σκληρά εξογκώµατα γνωστά ως "tubercles", τα οποία είναι σταθερά προσκολληµένα στη µεταλλική επιφάνεια και µπορούν στη βάση τους, να δηµιουργήσουν ένα θύλακα συγκεντρώσεως οξυγόνου, πράγµα το οποίο µπορεί να οδηγήσει σε επιτάχυνση της διάβρωσης. Το πρόβληµα συχνά επιδεινώνεται από το γεγονός ότι η έλλειψη οξυγόνου στο εσωτερικό του tubercle παρέχει µια ιδεώδη κατοικία για τους θειο-αναγωγικούς µικροοργανισµούς. Πολλαπλασιάζονται ραγδαίως σε τέτοιες περιοχές και συµβάλλουν και αυτοί µε τη σειρά τους στην ολική διάβρωση. Εικόνα 11 Σωλήνας καθαρισµένος από τα κονδυλώµατα. Φαίνονται οι βελονισµοί λακκώµατα που έχουν δηµιουργηθεί 7

2.5 ΜΕ υπό αναερόβιες συνθήκες. Η αναγωγή των θειωδών σε θειϊκά επηρεάζεται από θειο-αναγωγικά βακτήρια του γένους Desulfovibrio και Desulfotomaculum. Το γένος "Desulfovibrio" αποτελείται από 5 είδη, τα 4 από τα οποία επενεργούν στη διάβρωση. Ένα από αυτά, το Desulfovibrio salixigens, έχει µια απόλυτη απαίτηση της τάξης του 2,5% σε χλωριούχο νάτριο, όµως άλλα (πχ D. vulgaris, D. desulfuricans) µπορούν να αναπτυχθούν σε συνθήκες είτε θαλασσινού, είτε γλυκού νερού. Το τέταρτο είδος που εµπλέκεται στη διάβρωση (κυρίως του ξύλου) είναι το D. africanus. Το γένος "Desulfotomaculum" αποτελείται από τους σπορο-σχηµατιζόµενους θειοαναγωγείς, περιέχει 3 είδη, 2 από τα οποία γνωρίζουµε πως εµπλέκονται στα διαβρωτικά φαινόµενα (Dtm. orientis, and Dtm. nigrificans γνωστά και ως Clostridium Nigrificans). Όλα τα παραπάνω βακτήρια είναι αναγκαστικά αναερόβια, πράγµα που σηµαίνει ότι δεν µπορούν να αναπτυχθούν υπό την παρουσία ακόµα και ίχνους οξυγόνου. Τα είδη του γένους Desulfovibrio αναπτύσονται σε θερµοκρασίες µεταξύ 25 και 45 ο C και σε τιµές ph µεταξύ 5,5 και 9 (βέλτιστο ph περίπου 7,2). Το εύρος τιµών ph για τα είδη του γένους Desulfotomaculum είναι παρόµοιο, όµως το Dtm. nigrificans είναι θερµόφιλο και ευηµερεί σε θερµοκρασία 55 ο C. Το βακτήριο αυτό αναπτύσεται ακόµα και στους 65-70 ο C, ενώ µπορεί να προσαρµοστεί και στους 30-37 ο C. ιάφορες θεωρίες έχουν προταθεί για την εξήγηση των λεπτοµερειών της διαβρωτικής δράσης των διαφόρων βακτηρίων, ωστόσο καµία δε φαίνεται να εξηγεί επαρκώς το φαινόµενο. Η διαδικασία της διάβρωσης φαίνεται να είναι πολύ πιο πολύπλοκη απ ότι σε συµβατικές περιπτώσεις και οι µηχανισµοί περιλαµβάνουν βακτηριακή εκµετάλευση του υδρογόνου που σχηµατίζεται καθοδικά από νερό και τα υπάρχοντα θειώδη προϊόντα του µεταβολισµού των βακτηρίων. Από καθαρά πρακτική άποψη, η ραγδαία ανάπτυξη των θειο-αναγωγέων απαιτεί αναγωγικές συνθήκες που είναι πιο αυστηρές απ ότι µπορούν να επιτευχθούν απλώς µε την εξαίρεση του οξυγόνου και για να αναπτυχθούν τα βακτήρια είναι απαραίτητο οξειδοαναγωγικό δυναµικό της τάξης των 100 mv (σε κλίµακα κανονικού υδρο-γόνου). Ωστόσο, απουσία παρεµβατικών διενεργειών ακόµα και οριακή ανάπτυξη αποικίας µπορεί να παράγει ικανή ποσότητα υδροθείου για να µειώσει το δυναµικό σε τέτοια τιµή που να ευνοεί την επιτάχυνση της ανάπτυξης. 8

3 ΜΕ στη ναυπηγική 3.1 Εµφάνιση ΜΕ στα πλοία Στα πλοία ΜΕ µπορεί να εµφανιστεί σε ένα µεγάλο αριθµό σηµείων. Είναι τέτοια η φύση της εξάπλωσης των µικροβίων, που σαφώς ευνοείται από τις συνθήκες εργασίας του πλοίου: περιβάλλον υγρό, σε πολλές περιπτώσεις το ίδιο το φορτίο περιέχει µικροοργανισµούς (αργό πετρέλαιο), η συντήρηση του πλοίου και των υποσυστηµάτων του γίνεται σε αραιά διαστήµατα και τέλος νερό χρησιµοποιείται για µια πληθώρα εργασιών επάνω στο πλοίο οπότε το δίκτυό του είναι αρκετά εκτεκνές. Έτσι ΜΕ µπορεί να υπάρξει: Στο εξωτερικό µέρος της γάστρας του πλοίου. Η περίπτωση αυτή βέβαια δεν είναι και τόσο ανησυχητική καθώς τα ελάσµατα της γάστρας έχουν πάντα κάποια µορφή προστασίας (anti-fouling) και η επιθεώρησή τους είναι πιο συχνή αφού έτσι κι αλλιώς πρόκειται για την εξωτερική πλευρα του πλοίου Στον πυθµένα δεξαµενών πετρελαίου από υπολείµατα νερού στα κατάλοιπα του φορτίου, όπου η κανονική διαδικασία της διάβρωσης µπορεί να αυξηθεί δραµατικά αν προστεθεί και ο παράγοντας µικροβιακή διάβρωση στην ηλεκτρολυτική Εικ.12 διαδικασία. Επιπλέον στα νέα δεξαµενόπλοια διπλών τοιχωµάτων υπάρχει και το πρόβληµα της αύξησης της θερµοκρασίας που οφείλεται στο φαινόµενο θερµός (εικόνα 12). Λόγω της ύπαρξης των πλευρικών δεξαµενών αποτρέπεται η µεταφορά θερµότητας από και προς το περιβάλλον. Αυτό επιτρέπει τόσο στους µικροοργανισµούς, συµπεριλαµβανοµένων και των βακτηρίων, να αναπτύσονται καλύτερα και για µεγαλύτερο διάστηµα, όσο και στην ηλεκτρολυτική διαδικασία να επιταχύνεται. Έχουν αναφερθεί περιστατικά νέων δεξαµενοπλοίων που έχουν υποστεί σοβαρές ζηµιές στους χώρους φορτίου τους λόγω της διάβρωσης, πράγµα που αποτελεί σοβαρό θέµα ασφάλειας εξαιτίας των διαρροών πετρελαίου και αέριων υδρογονανθράκων σε δεξαµενές έρµατος. 9

Στις δεξαµενές έρµατος, όπου φυσικά επικρατεί η συνήθης ηλεκτρολυτική διαδικασία. Ωστόσο, οι περιορισµοί στον αφερµατισµό και η καθίζηση καταλοίπων στον πυθ- µένα τέτοιων δεξαµενών, µπορούν να ευνοήσουν την ανάπτυξη ΜΕ σε στάσιµο και αφοξυγονοµένο νερό. Στην εικόνα 13 φαίνεται δεξαµενή έρµατος προσβεβληµένη από ΜΕ. Εικ.13 Εικ.12 3.2 Πώς να αποφευχθεί η µικροβιακή διάβρωση Ο καλύτερος τρόπος για να αποφευχθεί η διάβρωση στις δεξαµενές, συµπεριλαµβανοµένης και της ΜΕ, είναι η εφαρµογή ενός, καλής ποιότητας, επιστρώ- µατος. Η επίστρωση των δεξαµενών φορτίου, αλλά και διάφορων άλλων κατασκευών επάνω στο πλοίο (εικόνα 14), είναι ένας καλός τρόπος Εικ.14 για την αποφυγή της διάβρωσης γενικότερα. Τα εποξικά επιστρώµατα, όταν εφαρµοστούν σε καλά καθαρισµένες και αµµοβοληµένες επιφάνειες, έχουν πολύ καλά αποτελέσµατα. Επίσης, προσοχή πρέπει να δίνεται στην ποσότητα του αλατιού που εναποτίθεται στις δεξαµενές, ώστε να µην υπερβαίνει κάποια όρια. Καλό θα ήταν, επιπρόσθετα, να εφαρµόζονται θυσιαζόµενα ηλεκτρόδια για ανοδική προστασία σε διάφορα σηµεία των δεξαµενών, ώστε να προστατεύονται τυχόν σηµεία όπου δεν έχει γίνει καλή επίστρωση ή όπου αυτή έχει αποξεστεί. Τέλος, πολύ σηµαντικό είναι να καθαρίζονται οι δεξαµενές όσο πιο συχνά γίνεται, ώστε να αποφεύγεται η συσσώρευση καταλοίπων φορτίου, λάσπης και υγρών ακαθαρσιών γενικότερα, µειώνοντας έτσι σηµαντικά τον κίνδυνο διάβρωσης. 10

Η χρήση χηµικών, όπως βιοκτόνων, για την εξόντωση των διαφόρων µικροοργανισµών που προκαλούν ΜΕ, δεν είναι εφικτή στην εµπορική ναυτιλία, ιδιαίτερα αν αναλογιστεί κανείς τις δυσκολίες στην εφαρµογή, αλλά και τις συνέπειες για το περιβάλλον. 4 Βιβλιογραφία Problem and Solution: Bacterial Corrosion DNV, www.dnv.com N.E.M Business Solutions: Biofilms n.e.m.@n.e.m.org.uk Biofilm Control AQUADYN technologies Corrosion basics, causes and mechanisms Tim Cousins Learning centre, www.corrosionsource.com Microbiologically Influenced Corrosion, Structural integrity info@structint.com Journal of Protective Coatings & Linings; Vol 17; No 6; pp 42-46; June 2000 Polymeric Materials Science and Engineering (USA), vol.88, pp. 608-609, Spring 2003 Corrosion Management (Australia), vol. 40, pp. 21-24, Nov.-Dec. 2002 Surface and Interface Analysis (UK), vol. 33, no. 4, pp. 351-360, Apr. 2002 Jl of the Indian Institute of Science (India), vol.79, no.6, pp.497-511, Nov.-Dec. 2000 NACE International, Corrosion/2001 (USA), pp. 15, Mar. 2001 Biomaterials; 24 (11) May 2003, p.1959-67 Fire Technology; 33 (4) Dec 97, p.356-71 Invest. Tec. Pap., vol. 37, no. 146, Oct. 2000, pp 676-677 (C, K, P, S) NASA no. 19990027847 Journal of Phycology [J. Phycol.]. Vol. 38, no. 6, pp. 1125-1131. Dec 2002 Institute of Corrosion, Corrosion Odyssey 2001 (UK), pp. 9, 2001 European Federation of Corrosion Publications (UK), vol. 29, pp. 202-212, 2000 European Federation of Corrosion Publications (UK), vol. 29, pp. 263-273, 2000 Process Biochemistry [Process Biochem.]. Vol. 38, no. 6, pp. 841-847. Jan 2003. Marine Environmental Research [Mar. Environ. Res.]. Vol. 53, no. 1, pp. 65-76. 2002. Journal of Protective Coatings & Linings (USA), vol. 20, no. 1, pp. 33,34,37, Jan. 2003 Surface Coatings International Part B; 85, No.B4, Nov.2002, p.301-8 Aquatic Microbial Ecology [Aquat. Microb. Ecol.]. Vol. 31, no. 2, pp. 175-182. 13 Mar 2003. 11