ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ (1912-1913)

ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ (1912-1913) ΙΚ ΙΙΙ ΔΗΜΑΡΑΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΙΚ ΙΙΙ ΠΟΥΛΙΟΣ ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΙΚ ΙΙΙ ΤΣΙΓΚΑΣ ΣΤΕΦΑΝΟΣ

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΡΟΛΟΓΟΣ Α ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ Β ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΤΑ ΜΕΓΑΛΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΠΑΡΕΜΕΙΝΑΝ ΕΠΙΛΟΓΟΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ Οι πολύπλοκοι και σύνθετοι Βαλκανικοί πόλεμοι των ετών 1912 1913 αντιπροσωπεύουν μία περίοδο της Ευρωπαϊκής ιστορίας στην οποία κυριαρχεί ο εθνικισμός και ο ανταγωνισμός. Οι πόλεμοι αυτοί αποτελούν την πρώτη συνδυασμένη προσπάθεια των Βαλκανικών λαών να μιμηθούν το παράδειγμα των Ιταλών και των Γερμανών και να σχηματίσουν εθνικά κράτη εις βάρος μιας πολυεθνικής ξένης δύναμης, εν προκειμένω της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι ήταν δύο πόλεμοι που έγιναν στα Βαλκάνια το 1912-1913 στους οποίους αρχικά η Βαλκανική Συμμαχία (Σερβία, Μαυροβούνιο, Ελλάδα και Βουλγαρία) επιτέθηκε και απέσπασε από την Οθωμανική Αυτοκρατορία το Κοσσυφοπέδιο, την Μακεδονία και το μεγαλύτερο μέρος της Θράκης, ενώ στη συνέχεια, μετά τις διαφωνίες μεταξύ των νικητών για τον τελική διανομή των κατακτημένων εδαφών, ξέσπασε δεύτερος πόλεμος (αυτή τη φορά με τη συμμετοχή και της Ρουμανίας), από τον οποίο εξήλθε ηττημένη η Βουλγαρία, χάνοντας το μεγαλύτερο μέρος των εδαφών που είχε αρχικά προσαρτήσει. Οι Βαλκανικοί πόλεμοι επαναπροσδιόρισαν τα σύνορα στην Βαλκανική Χερσόνησο με την Ελλάδα, τη Ρουμανία, το Μαυροβούνιο και τη Σερβία να επεκτείνονται και την Βουλγαρία να καταλαμβάνει τελικά την οροσειρά της Ροδόπης και την Δυτική Θράκη. Η Ελλάδα αποκόμισε το μεγαλύτερο κομμάτι της Ηπείρου και μοιράστηκε με την Σερβία το μεγαλύτερο κομμάτι της διαφιλονικούμενης περιοχής της Μακεδονίας. Το Μαυροβούνιο με την Σερβία μοιράστηκαν το πρώην σαντζάκιο (= τουρκική περιφέρεια) του Νόβι Πάζαρ, με την δεύτερη να καταλαμβάνει και την περιοχή του Κοσσυφοπεδίου. Την ίδια στιγμή δημιουργήθηκε η ανεξάρτητη Αλβανία και η πολυεθνική Οθωμανική αυτοκρατορία σχεδόν εξαφανίστηκε από την Ευρωπαϊκή ήπειρο. Εξ αιτίας, όμως, των αντιζηλιών και διεκδικήσεων κοινών εδαφών, οι εθνικές επιθυμίες των Βαλκανικών κρατών δεν είχαν όλες εκπληρωθεί, πράγμα που οδήγησε σε περαιτέρω συγκρούσεις στην περιοχή, τόσο κατά τον Α όσο και κατά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο που ακολούθησαν.

Α ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ Η ΠΟΛΙΤΙΚΟΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ ΚΑΙ ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΤΟΥ Α ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΥΠΟΛΕΜΟΥ Ο Πρώτος Βαλκανικός Πόλεμος προκλήθηκε στο πλαίσιο μιας διεθνούς συγκυρίας που ευνοούσε την ανατροπή της καθεστηκυίας τάξης (statusquo) και την εκδίωξη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας από τα ευρωπαϊκά της εδάφη. Οι μεγάλες αποικιοκρατικές ευρωπαϊκές δυνάμεις προετοιμάζονταν για πόλεμο μεταξύ τους κι ο χώρος των Βαλκανίων και της Εγγύς Ανατολής αποκτούσε ζωτική σημασία για τα συμφέροντά τους. Έτσι, η Γερμανία σημείωνε μεγάλη διείσδυση στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και το κίνημα των Νεότουρκων στρεφόταν προς τις κεντρικές δυνάμεις, δηλαδή τους Γερμανούς και την Αυστροουγγαρία. Η πραγματικότητα αυτή κινητοποιούσε τις αντίπαλες δυνάμεις. Η Αγγλία έπαψε πλέον να αντιδρά σε ενδεχόμενες αλλαγές της υφιστάμενης κατάστασης στα Βαλκάνια, η Γαλλία τις ευνοούσε ανοιχτά και η Ρωσία μη μπορώντας να πράξει αλλιώς, αφού απέτυχε να δημιουργήσει μια συμμαχία των οθωμανικών και των βαλκανικών κρατών ενάντια στην Αυστροουγγαρία αρκέστηκε σε μια συμμαχία των βαλκανικών χωρών με εχθρικό προς τις κεντρικές δυνάμεις (δηλαδή, τη Γερμανία και την Αυστροουγγαρία) προσανατολισμό. Ο πυρήνας και των δύο αυτών βαλκανικών Συμμαχιών για το ευρύ βαλκανικό πόλεμο εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας μπορεί να βρεθεί στο πρόγραμμα 1861 της σερβικής κυβέρνησης και στο υπουργείο των εξωτερικών υποθέσεων κατά τα έτη 1861 1867. Ο Σέρβος πολιτικός Ηλίας Γκαράσανιν (IlijaGarašanin,1812-1874 - πρόκειται για τον συγγραφέα του Načertanije/«προσχεδίου» του έτους 1844, ενός μυστικού εγγράφου με το πρόγραμμα της πολιτικής ενοποίησης του σερβικού λαού σε ενιαίο εθνικό κράτος) πρώτος προσπάθησε να κάνει μια πολιτικο-στρατιωτική συμφωνία με

το Βασίλειο της Ελλάδας. Για να γίνουμε πιο ακριβείς, ο Γκαράσανιν υπέβαλε στις αρχές Μαρτίου 1861 ένα μυστικό υπόμνημα στον πρίγκιπα της Σερβίας Μιχαήλ Οβρένοβιτς (Mihailo Obrenović, 1823-1868), με το οποίο προέτρεπε τον τελευταίο να κατανοήσει ότι το σερβικό εθνικό συμφέρον τον καλεί να συνάψει συμφωνία με την Ελλάδα. Σύμφωνα με το υπόμνημα, υπήρξαν ζωτικής σημασίας λόγοι για τη συμμαχία, κατ αρχάς μεταξύ της Σερβίας και της Ελλάδας και, αργότερα, μεταξύ όλων των άλλων χριστιανικών κρατών των Βαλκανίων που ενδιαφέρονταν για την διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Οι λόγοι αυτοί ήταν: 1) η κοινή χριστιανική πίστη των Σέρβων και των Ελλήνων, 2) η κοινή ανάγκη και επιθυμία για ελευθερία, 3) η δημιουργία ενωμένων εθνικά ανεξάρτητων κρατών Σέρβων και Ελλήνων, 4) ως ένα καλό παράδειγμα για τα υπόλοιπα χριστιανικά έθνη στα Βαλκάνια που επιδιώκουν τη δική τους εθνική απελευθέρωση από τον οθωμανικό ζυγό, 5) το γεγονός ότι αν η Ελλάδα και η Σερβία δεν καταφέρουν να απελευθερώσουν τους ομοεθνείς τους που ζούσαν ακόμα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, τόσο η Ελλάδα όσο και η Σερβία θα εξαφανιστούν ως ανεξάρτητα κράτη, 6) άλλωστε και οι δύο χώρες θα μπορούσαν να χάσουν την ανεξαρτησία τους -πράγμα που θα απέτρεπε η μεταξύ τους συμμαχία-γιατί οι μεγάλες ευρωπαϊκές δυνάμεις θα μπορούσαν να συμπεράνουν ότι οι Έλληνες και οι Σέρβοι δεν ήταν αρκετά ώριμοι για να απολαύουν των δικών τους εθνικά ανεξάρτητων κρατών, επειδή κατά το χρόνο του σημείωματος μόνο μια μειοψηφία των Ελλήνων και των Σέρβων ζούσαν εντός των ορίων των δικών τους εθνικών κρατών 7) η δημιουργία του ελληνοσερβικού συμφώνου θα κλονίσει την πίστη ότι η μοίρα των Σέρβων και Ελλήνων εξαρτάται κυρίως από τις αποφάσεις των μεγάλων ευρωπαϊκών δυνάμεων και, τέλος, 8) το «Ανατολικό Ζήτημα» έπρεπε να επιλυθεί από τους ίδιους τους πληθυσμούς των Βαλκανίων και όχι από τις ξένες μεγάλες ευρωπαϊκές δυνάμεις. Αφορμές Η αποσύνθεση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας επιταχύνθηκε μετά το κίνημα των Νεότουρκων το 1908. Το τουρκικό Συμβούλιο Ενότητας και Προόδου αύξαινε προοδευτικά την εχθρότητά του απέναντι στους χριστιανικούς πληθυσμούς ενώ ταυτόχρονα αποξένωνε τον μόνο λαό που ήταν παραδοσιακά αφοσιωμένος στο καθεστώς: τους Αλβανούς. Η Αλβανική εξέγερση του 1911 προανήγγειλε ριζικές αλλαγές στην ισορροπία δυνάμεων στην Βαλκανική χερσόνησο. Οι Αλβανοί ηγέτες, προς αποφυγή του διαμελισμού της χώρας τους προς όφελος των γειτόνων τους, (μια πιθανή κατάληξη μετά την ήττα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας από τους Ιταλούς το ίδιο έτος), αποφάσισαν και προκάλεσαν μια μεγάλη εξέγερση προκειμένου να εξασφαλίσουν την αυτονομία τους. Τον Φεβρουάριο του 1912 υπογράφηκε συνθήκη συμμαχίας μεταξύ της Βουλγαρίας και της Σερβίας και τον Μάιο του ίδιου έτους υπογράφηκε μια παρόμοια συνθήκη μεταξύ Βουλγαρίας και Ελλάδας τέλος, τον Αύγουστο του 1912, έγινε άλλη μία μεταξύ Μαυροβουνίου και Βουλγαρίας. Οι προσπάθειες

να συμπεριληφθεί και η Ρουμανία στην Βαλκανική συμμαχία ήταν άκαρπες. Η συμμαχία αυτή δημιουργήθηκε υπό την στενή επίβλεψη της Εγκάρδιας Συνεννόησης (Entente/Αντάντ-η συμμαχία Γάλλων, Άγγλων και Ρώσων κατά των Κεντρικών Δυνάμεων),που σκόπευε να την χρησιμοποιήσει στον επερχόμενο Α Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά τα συμφέροντα των Βαλκανικών συμμάχων οδήγησαν αλλού τα πράγματα. Οι τέσσερις σύμμαχοι πήραν την απόφαση να ασκήσουν πίεση στην Οθωμανική κυβέρνηση για μεταρρυθμίσεις και αυτονομία στις περιοχές της Μακεδονίας και της Αλβανίας. Όταν η Πύλη απέρριψε αυτήν την πρωτοβουλία, ο πόλεμος ξεκίνησε στις αρχές Οκτωβρίου 1912, παρά τις προσπάθειες των Μεγάλων Δυνάμεων να τον αναβάλουν. ΑΝΤΙΠΑΛΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΣΤΟΥΣ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΥΣ ΠΟΛΕΜΟΥΣ Χερσαίες δυνάμεις εμπλεκόμενων κρατών Ελλάδα 129.000 πεζικό, 1.000 ιππικό, 180 πυροβόλα, 4 αεροσκάφη Μαυροβούνιο 35.000 πεζικό, 130 πυροβόλα Σερβία 220.000 πεζικό, 3.000 ιππικό, 500 πυροβόλα Βουλγαρία 300.000 πεζικό, 5.000 ιππικό, 720 πυροβόλα Oθωμανική Αυτοκρατορία340.000 πεζικό, 6.000 ιππικό, 850 πεδινά πυροβόλα, 750 τοπομαχικά πυροβόλα 1.ΧΕΡΣΑΙΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ A. Μέτωπο Θεσσαλίας ΠΟΛΕΜΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ Σύμφωνα με το σχέδιο επίθεσης, ο στρατός Θεσσαλίας με διοικητή τον διάδοχο Κωνσταντίνο θα αναλάμβανε το κύριο βάρος των επιχειρήσεων. Ο στρατός Ηπείρου με διοικητή τον στρατηγό Κωνσταντίνο Σαπουτζάκη θα αναλάμβανε δευτερεύοντα ρόλο, μέχρι την ολοκλήρωση του έργου του στρατού Θεσσαλίας. Με την κήρυξη του πολέμου, ο στρατός Θεσσαλίας πέρασε το σύνορα με στόχο την κατάληψη της Μακεδονίας. Στην πορεία του προς βορρά αντιμετώπισε αρχικά μικρές τουρκικές δυνάμεις, καθώς ο κύριος στόχος του τουρκικού στρατού επικεντρώθηκε στην αντιμετώπιση των βουλγαρικών δυνάμεων στην Θράκη και των Σέρβων στην κοιλάδα του Αξιού (Βαρδάρη).

Μάχη των Γιαννιτσών. Το Γενικό Στρατηγείο, που επικεφαλής του ήταν ο Κωνσταντίνος, αποφάσισε να κινηθεί ο ελληνικός στρατός βόρεια, με κατεύθυνση προς το Μοναστήρι και να συναντήσει τον επερχόμενο σερβικό στρατό. Η κυβέρνηση Ελ. Βενιζέλου, όμως, διαφώνησε και έκρινε ότι είναι επιτακτική η ανάγκη ο στρατός να κινηθεί χωρίς καμία καθυστέρηση προς Θεσσαλονίκη, προς την οποία κατευθύνονταν δυνάμεις του βουλγαρικού στρατού από τα βορειοδυτικά. Ο Βενιζέλος αναγκάστηκε να κάνει χρήση του αξιώματός του και να επιστρατεύσει τον βασιλέα Γεώργιο Α για να κάμψει την αντίσταση του Κωνσταντίνου και να κατευθύνει τον ελληνικό στρατό προς τη Θεσσαλονίκη. Η επόμενη μεγάλη μάχη δόθηκε στις 19-20 Οκτωβρίου παρά τη λίμνη των Γιαννιτσών, όπου οι Τούρκοι είχαν παρατάξει ισχυρές δυνάμεις, ώστε να ανακόψουν την πορεία του ελληνικού στρατού προς την Θεσσαλονίκη. Η ελληνική επίθεση ήταν επιτυχής και στις 20 Οκτωβρίου το πρωί ο στρατός εισήλθε στην πόλη των Γιαννιτσών. Μετά την νίκη στη μάχη των Γιαννιτσών η Ελληνική Στρατιά ετοιμάστηκε για διάβαση του Αξιού ποταμού και κίνηση προς τη Θεσσαλονίκη. Στη συνέχεια, αφού επισκεύασε τις γέφυρες που είχαν καταστρέψει οι Τούρκοι, ο ελληνικός στρατός πέρασε την ανατολική όχθη του Αξιού ποταμού και άρχισε να προετοιμάζεται για την κατάληψη της Θεσσαλονίκης. Απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης Ο Κωνσταντίνος απέρριψε δύο φορές τους όρους του Τούρκου στρατηγού Χασάν Ταξίν πασά με αποτέλεσμα να χαθεί πολύτιμος χρόνος και να επίκειται η κατάληψη της Θεσσαλονίκης από τον βουλγαρικό στρατό. Ο Βενιζέλος διέταξε τον Κωνσταντίνο να καταλάβει άμεσα την Θεσσαλονίκη, καθιστώντας τον προσωπικά υπεύθυνο για ενδεχόμενη απώλειά της. Τελικά ο Ταξίν πασάς αποδέχθηκε τους όρους του Κωνσταντίνου. Την νύχτα της 26 ης προς 27 η Οκτωβρίου 1912, οι αξιωματικοί του Ελληνικού Στρατού Ιωάννης Μεταξάς και Βίκτωρ Δούσμανης στο Διοικητήριο της Θεσσαλονίκης υπέγραψαν το πρωτόκολλο παράδοσης της πόλης στον ελληνικό στρατό. Την επόμενη ημέρα (27 Οκτωβρίου) υπογράφηκε συμπληρωματικό πρωτόκολλο με το οποίο παραδίνονταν στους Έλληνες, όλη η φρουρά της Θεσσαλονίκης η οποία ανέρχονταν σε 25.000 στρατιώτες και 1.000 αξιωματικούς με όλο τον βαρύ και ατομικό οπλισμό τους. Β. Μέτωπο Ηπείρου Μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, στις 5 Νοεμβρίου 1912, μικρή δύναμη με επικεφαλής τον Ταγματάρχη Σπύρο Σπυρομήλιο αποβιβάστηκε στην Χειμάρα και στις 7 Δεκεμβρίου ο στρατός Μακεδονίας εισήλθε στην Κορυτσά.

Πολιορκία των Ιωαννίνων Στο μέτωπο νότια των Ιωαννίνων, στο Μπιζάνι, οι Τούρκοι είχαν οργανώσει βάσει γερμανικών σχεδίων οχυρωματικά έργα: ισχυρά πυροβολεία με τοπομαχικά πυροβόλα, καθώς και σκυρόδετα χαρακώματα, καθιστώντας αδύνατη την προέλαση του ελληνικού στρατού με τις περιορισμένες δυνάμεις που διέθετε στην περιοχή. Όταν τελικά το μέτωπο στην Μακεδονία σταθεροποιήθηκε και μεταφέρθηκαν ενισχύσεις ο ελληνικός στρατός απελευθέρωσε τα Ιωάννινα στις 22 Φεβρουαρίου 1913. Βολή ελληνικού πυροβολικού έναντι τουρκικών οχυρώσεων του Μπιζανίου. 2.ΝΑΥΤΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ Η δράση του Ελληνικού Στόλου Στο μεταξύ, τα υπό Οθωμανική διοίκηση νησιά του ΝΑ Αιγαίου πέρασαν σε ελληνικά χέρια. Ο τουρκικός στόλος δύο φορές προσπάθησε να βγει από τα στενά των Δαρδανελλίων, για να εκδιώξει τον ελληνικό (ναυμαχίες Έλλης και Λήμνου), χωρίς όμως επιτυχία. Για να αποκτηθεί ο έλεγχος του Αιγαίου Πελάγους, θα έπρεπε ο ελληνικός στόλος να ξεκινήσει με την κατάληψη των νησιών Σαμοθράκης, Λήμνου, Τενέδου και Ίμβρου, για να αποκλείσει τους Τούρκους στα Δαρδανέλλια. Η Λήμνος, εξάλλου, με τον όρμο του Μούδρου προσφερόταν και για αγκυροβόλιο του στόλου. Τα νησιά αυτά δεν είχαν επαρκείς δυνάμεις για τη φύλαξή τους, σε αντίθεση με τη Λέσβο και τη Χίο, όπου οι Τούρκοι διατηρούσαν σημαντικές στρατιωτικές δυνάμεις με δεδομένη την οικονομική σημασία που είχαν αυτά τα νησιά για την Υψηλή Πύλη. Η Ελλάδα διέθετε τον ισχυρότερο στόλο από τους άλλους βαλκανικούς συμμάχους με ναυαρχίδα το θωρηκτό εύδρομο «Γεώργιος Αβέρωφ» (πλοίαρχος Π. Κουντουριώτης, αντιπλοίαρχος Σ. Δούσμανης), που ήταν η πιο αξιόμαχη και σύγχρονη μονάδα που χρησιμοποιήθηκε στις θαλάσσιες επιχειρήσεις του Αιγαίου. Ο Ελληνικός στόλος, υπό τις διαταγές του υποναυάρχου Παύλου Κουντουριώτη, εξασφάλισε τον απόλυτο έλεγχο του Αιγαίου: απέπλευσε

αμέσως βορειοανατολικά και άρχισε περιπολίες έξω από τα Δαρδανέλλια. Ο τουρκικός στόλος, ο οποίος λόγω της παρουσίας του ιταλικού στο Αιγαίο από τον Απρίλιο του 1912 είχε παραμείνει προφυλαγμένος μέσα στα Στενά, δεν πρόλαβε να αντιδράσει έγκαιρα. Στις 8 Οκτωβρίου καταλήφθηκε η Λήμνος και άρχισε η μετατροπή του φυσικού λιμανιού της, του Μούδρου, σε ναυτική βάση και ορμητήριο του ελληνικού στόλου. Από τις 6 Οκτωβρίου έως τις 20 Δεκεμβρίου του 1912 μικτά αγήματα του στόλου απελευθέρωσαν, όλα σχεδόν τα νησιά του ανατολικού και βόρειου Αιγαίου:17/10/1912 Ίμβρος, Θάσος και Άγιος Ευστράτιος, 18/10/1912 Σαμοθράκη, 21/10/1912 Ψαρά, 24/10/1912 Τένεδος, 2/11/1912 χερσόνησος Αγίου Όρους, 11/11/1912 Λέσβος, 13/11/1912 Χίος,14/11/1912 Οινούσσες, 27/11/1912 Ικαρία και 02/3/1913 Σάμος. Η ΝΑΥΜΑΧΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΣ Στις 3 Δεκεμβρίου, κι ενώ ο ελληνικός στόλος περιπολούσε διαρκώς την έξοδο των Δαρδανελίων, έγιναν αντιληπτοί οι καπνοί του εξερχομένου από τα Στενά τουρκικού στόλου. Ώρα 9:22 η τουρκική ναυαρχίδα «Χαϊρεδδίν Βαρβαρόσσα» μαζί με τα θωρηκτά «Τουργούτ-Ρέις», «Μεσουδιέ» και «Ασάρι-Τεφίκ» και το καταδρομικό «Μετζιτιέ» ύστερα από εντολή του Τούρκου ναυάρχου ΡαμίζΜπεή, άρχισαν να βάλλουν κατά του Ελληνικού Στόλου, από απόσταση 12.500 μέτρων. Απάντησαν τα ελληνικά πλοία και στις 9:35, το «Αβέρωφ» ύψωσε το σήμα «Ζ», που καθιστά την κίνησή του ανεξάρτητη, και, αφού αύξησε την ταχύτητά του στους 20 κόμβους, διέγραψε μία πολυγωνική πορεία και βρέθηκε στο μέσο του τουρκικού στόλου, βάλλον και βαλλόμενο πανταχόθεν. Το ελληνικό πλοίο χαμένο μέσα στους καπνούς της μάχης, μαχόταν μόνο κατά του εχθρικού στόλου και κατάφερε απανωτά πλήγματα στην τουρκική ναυαρχίδα. Όταν, μάλιστα, ο Τούρκος ναύαρχος Ραμίζ Μπέης αντιλήφθηκε το «Αβέρωφ» να έρχεται με ταχύτητα κατεπάνω του, διέταξε στροφή 180 μοιρών και επανείσοδο του τουρκικού στόλου στον Ελλήσποντο.

Η ναυμαχία της Έλλης διήρκεσε μία ώρα και τα πυρά των ελληνικών πυροβόλων είχαν μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα και ευστοχία από τα εχθρικά πυρά, προξενώντας φθορές στα τουρκικά πλοία και πάνω από 100 νεκρούς, ενώ οι απώλειες του ελληνικού ναυτικού ήταν δύο νεκροί. Έκτοτε ο τουρκικός στόλος επιχείρησε διάφορες εξόδους από τον Ελλήσποντο, αλλά μόλις αντιλαμβανόταν την παρουσία του ελληνικού στόλου, που είχε ως ορμητήριό του τον όρμο του Μούδρου, επανερχόταν στα Στενά, υπό την προστασία των πολυβολείων του. 3.ΑΕΡΟΠΟΡΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ Στις αρχές του αιώνα, και πιο συγκεκριμένα από το 1908 και μετά, η Ελλάδα ήταν έτοιμη να δεχτεί και να αξιοποιήσει την πρόοδο στον τομέα της αεροπλοΐας που είχε ήδη γίνει σε άλλα ευρωπαϊκά κράτη. Η κυβερνητική μέριμνα συνετέλεσε στο να προέλθει από τις τάξεις του στρατού μια ομάδα ικανών αεροπόρων που επέβαλαν την αεροπορία ως όπλο. Λίγες μέρες πριν την έναρξη του Α Βαλκανικού Πολέμου τέσσερα ελληνικά αεροπλάνα τύπου Henry Farman εγκαταστάθηκαν σε έναν αγρό κοντά στη Λάρισα με αποστολή να παρέχουν πληροφορίες στο Ελληνικό Γενικό Στρατηγείο που είχε αναπτυχθεί στην ίδια περιοχή. Η μικρή αυτή αεροπορική δύναμη διέθετε τέσσερις πιλότους τους : υπολοχαγό πυροβολικού Δημ. Καμπέρο, δκτή του τμήματος, τον υπολοχαγό μηχανικού Μιχ. Μουτούση και τους ανθυπίλαρχους Πανούτσο Νοταρά και Χρήστο Αδαμίδη.Το πρωί της 5ης Οκτωβρίου 1912, πρώτης ημέρας του πολέμου, ο Υπολοχαγός Καμπέρος πήρε διαταγή να πετάξει πάνω από το μέτωπο και να δώσει πληροφορίες για τις κινήσεις και τις δυνάμεις του εχθρού κατά μήκος της οδού Ελασσόνας Σαρανταπόρου. Απογειώθηκε από τη Λάρισα και αφού έκανε αναγνώριση ολόκληρης της παραμεθόριας περιοχής προσγείωσε το αεροπλάνο στον Τύρναβο, από όπου υπέβαλε την αναφορά του. Ο ίδιος περιέγραψε την πρώτη του αυτή πτήση πάνω από το μέτωπο, που είναι και η πρώτη στον κόσμο πτήση κατά τη διάρκεια ενός τακτικού πολέμου.

Οι πτήσεις των τεσσάρων Ελλήνων αεροπόρων πάνω από τη Μακεδονία συνεχίστηκαν χωρίς απώλειες ως τις 26 Οκτωβρίου 1912, ημέρα καταλήψεως της Θεσσαλονίκης από τα ελληνικά στρατεύματα. Επειδή μετά τη μάχη του Σαρανταπόρου, στα σύνορα, η προέλαση του Ελληνικού Στρατού στη Μακεδονία ήταν ραγδαία, το ελληνικό σμήνος μεταστάθμευσε στις 15 Οκτωβρίου κοντά στην Κοζάνη, από όπου άρχισε πτήσεις πάνω από το Βέρμιο και την πεδιάδα της Θεσσαλονίκης. Στην Κοζάνη συναρμολογήθηκαν και πέταξαν αμέσως τέσσερα νέα ελληνικά αεροπλάνα που ανήκαν στον πιο τελειοποιημένο τύπο Maurice Farman. Κατά τα τέλη Νοεμβρίου 1912, το ελληνικό σμήνος των Maurice Farman μεταφέρθηκε δια θαλάσσης από τη Θεσσαλονίκη στο λιμάνι της Πρέβεζας με αποστολή την εκτέλεση αναγνωρίσεων στο ηπειρωτικό μέτωπο. Κάτω από τις συνθήκες αυτές άρχισαν στις 5 Δεκεμβρίου 1912 οι πτήσεις των ελληνικών αεροπλάνων. Η πρώτη αποστολή πραγματοποιήθηκε από τον Μ. Μουτούση, ο οποίος απογειώθηκε από την Πρέβεζα, πέταξε πάνω από τα οχυρά του Μπιζανίου και τα Γιάννενα, ρίχνοντας αυτοσχέδιες βόμβες. Οι πτήσεις πάνω από το ηπειρωτικό μέτωπο συνεχίστηκαν χωρίς απώλειες ως τις 21 Φεβρουαρίου 1913 που καταλήφθηκαν τα Γιάννενα από τον ελληνικό στρατό. Κατά τις πτήσεις αυτές οι πιλότοι όχι μόνο αναγνώριζαν τις θέσεις και τις κινήσεις των Τούρκων, αλλά, πετώντας πάνω από τα Γιάννενα, έριχναν εφημερίδες και δέματα με τρόφιμα στους Έλληνες κατοίκους της πολιορκημένης πόλης που είχαν αρχίσει να δοκιμάζονται από την πείνα. Στις 24 Ιανουαρίου 1913 ένα ελληνικό υδροπλάνο αποθαλασσώθηκε από τον κόλπο του Μούδρου της Λήμνου και πέταξε πάνω από τη ναυτική βάση του τουρκικού στόλου στο Ναγαρά των Δαρδανελίων. Πιλότος του υδροπλάνου ήταν ο υπολοχαγός Μ. Μουτούσης, ο οποίος είχε ανακληθεί από το Ηπειρωτικό Μέτωπο το Δεκέμβριο του 1912 για να προσφέρει τις υπηρεσίες του στη Ναυτική Αεροπορία, και παρατηρητής ο Σημαιοφόρος Αριστ. Μωραΐτίνης, που σε ένα πρόχειρο σκαρίφημα σημείωσε το είδος και το όνομα των τουρκικών πολεμικών πλοίων. Το χαμήλωμα του υδροπλάνου πάνω από τα εχθρικά πλοία προκάλεσε τα πυρά των Τούρκων, ενώ ταυτόχρονα ο Μωραΐτίνης κατά τους τέσσερις γύρους πάνω από την εχθρική βάση έριξε όλες του τις χειροβομβίδες πάνω στα τουρκικά πλοία. Αυτή ήταν η πρώτη παγκοσμίως αποστολή ναυτικής συνεργασίας. Μετά την αναγνώριση και το βομβαρδισμό το υδροπλάνο κέρδισε ύψος και στράφηκε προς τη Λήμνο αναζητώντας το αντιτορπιλικό «Βέλος» που το συνόδευε. ΣΥΝΤΟΜΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ Τα αποτελέσματα του πρώτου γύρου των μαχών για τους Έλληνες ήταν ανάμεικτα. Είχε επιτευχθεί ο κύριος στόχος τους, η κατάληψη της Θεσσαλονίκης. Στο πολιτικό και στρατιωτικό επίπεδο, ωστόσο, η νίκη τους παρέμεινε περιορισμένη. Μια βουλγαρική δύναμη που εν μέρει στρατωνιζόταν μέσα στην πόλη, έγειρε και στην πράξη διεκδικήσεις για τη Θεσσαλονίκη. Οι

Έλληνες δεν είχαν ακόμα εδαφικό διακανονισμό με τη Βουλγαρία. Ούτε ο ελληνικός στρατός είχε προετοιμαστεί ιδιαίτερα καλά. Σε αντίθεση με τους Βούλγαρους και Σέρβους συμμάχους, οι Έλληνες δεν είχαν πετύχει καμία συντριπτική στρατιωτική νίκη επί των Οθωμανών. Οι περισσότερες μάχες που είχαν δώσει ήταν συγκριτικά μικρής κλίμακας. Το ελληνικό ναυτικό, όπως αναμενόταν, αποδείχθηκε ότι είναι ένα κρίσιμο πλεονέκτημα για την επιτυχία της Βαλκανικής Συμμαχίας. Συγκεκριμένα, εμπόδισε με επιτυχία τους Οθωμανούς από το να μεταφέρουν στρατεύματα από την Ασία προς τις περιοχές των Δυτικών Βαλκανίων και επέτρεψε στην Ελλάδα να επανακτήσει τα υπό οθωμανική κατοχή νησιά του Αιγαίου. Τελικά, ο Α Βαλκανικός Πόλεμος τελείωσε επίσημα με τη συνθήκη του Λονδίνου (1913). Η οποία περιλάμβανε τα εξής κύρια σημεία: παραχώρηση στις χώρες του Βαλκανικού Συνασπισμού όλων των εδαφών δυτικά της Γραμμής Αίνου-Μηδείας την ρύθμιση του καθεστώτος της Αλβανίας από τις Μεγάλες Δυνάμεις, σε επόμενη διάσκεψη την παραχώρηση της Κρήτης στην Ελλάδα την ρύθμιση της τύχης των νησιών του Αιγαίου και της χερσονήσου του Άθω από τις Μεγάλες Δυνάμεις (επίσης σε μελλοντική διάσκεψη) Η συνθήκη ειρήνης υπογράφτηκε στο Λονδίνο στις 17Μαϊου 1913. Δύο μέρες αργότερα υπογράφτηκε στην Θεσσαλονίκη η ελληνοσερβική συνθήκη συμμαχίας και συνεργασίας. Τα αίτια του νέου πολέμου Β ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ Η διάσκεψη ειρήνης τελικά δημιούργησε λόγους για νέες προστριβές μεταξύ των βαλκανικών συμμάχων: η δημιουργία αλβανικού κράτους, που θα στερούσε την έξοδο προς στην Αδριατική στη Σερβία, την ανάγκασε να γίνει πιο αδιάλλακτη στις σχέσεις της με τη Βουλγαρία και να αθετήσει τις υποσχέσεις για παραχώρηση εδαφών (ως αποζημίωση) που είχε οριστεί εξαρχής με διακρατική συμφωνία. Ένας άλλος παράγοντας προστριβών ήταν και η έλλειψη ελληνοβουλγαρικής συμφωνίας για την διανομή των νέων εδαφών, καθώς και οι «φιλομακεδονικοί» κύκλοι στην Βουλγαρία, που απαιτούσαν άμεση βουλγαρική προσάρτηση της Θεσσαλονίκης. Η Ελλάδα ήταν πλέον έτοιμη να αντιμετωπίσει από κοινού με την Σερβία την απειλή του πρώην συμμάχου τους: της Βουλγαρίας.

Έκρηξη πολέμου Στις 16 Ιουνίου 1913 η Βουλγαρία με αιφνίδια έναρξη επιχειρήσεων καταλαμβάνει το Ιστίπ. Η επίθεση αυτή δεν χαρακτηρίστηκε επίσημα από την Βουλγαρία ως κήρυξη πολέμου. Η πολεμική ενέργεια αυτή είχε στρατιωτικούς και διπλωματικούς στόχους. Πρώτον να εξυψώσει το ηθικό του στρατού, δεύτερον να εκφοβίσει τους Έλληνες και τους Σέρβους, ώστε να ενδώσουν στα αιτήματα της βουλγαρικής κυβέρνησης, και τρίτον να εξαναγκάσει τη Ρωσία να επισπεύσει τη διαιτησία συμφώνα με τους βουλγαρικούς όρους. 1.ΧΕΡΣΑΙΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ Μάχη Κιλκίς Λαχανά ΠΟΛΕΜΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ Στις 17 Ιουνίου του 1913 τα βουλγαρικά στρατεύματα κατέχουν τη γραμμή Βερτίσκος Πολύκαστρο. Σχεδιάζουν επίθεση για την κατάληψη της Θεσσαλονίκης στις 19 Ιουνίου. Ο ελληνικός στρατός όμως πρόλαβε τη βουλγαρική ενέργεια και με επιθετική εξόρμηση το πρωί της ίδιας μέρας τους ανάγκασαν να αμυνθούν στην τοποθεσία Κιλκίς Λαχανά. Εκεί η δεύτερη βουλγαρική στρατιά εγκατέστησε αμυντικά 1 μεραρχία και 3 ταξιαρχίες πεζικού. Επίσης διέθεσε ένα σύνταγμα ιππικού για την εκτέλεση αντεπιθέσεων. Το ελληνικό σχέδιο ενεργείας προέβλεπε την προέλαση των ελληνικών τμημάτων προς τα βόρεια και ανατολικά και την εκτόξευση επίθεσης σε δύο γενικές κατευθύνσεις. Στις 19 Ιουνίου το πρωί άρχισε η προέλαση του ελληνικού στρατού σύμφωνα με το σχέδιο ενεργείας. Στον τομέα Λαχανά τα ελληνικά τμήματα απώθησαν τις βουλγαρικές προφυλακές και ανάγκασαν τις αντίπαλες δυνάμεις να συμπτυχτούν στην κύρια αμυντική τοποθεσία. Το πρωί της 20 ής Ιουνίου 1913 άρχισε η κύρια επίθεση των ελληνικών τμημάτων, όμως τα πυρά των Βουλγάρων ήταν φονικότατα και το έδαφος ακάλυπτο με αποτέλεσμα οι ελληνικές δυνάμεις να υποστούν μεγάλες απώλειες και να καθηλωθούν. Στο μεταξύ η 7 η μεραρχία συνέχισε επιτυχώς την προέλασή της και απελευθέρωσε την Νιγρίτα. Στις 21 Ιουνίου η κρίση της μάχης έφτασε στο κατακόρυφο με σειρά εφόδων δια της λόγχης. Στις 15:00 το μεσημέρι η 1 η και 6 η μεραρχία εξαπέλυσαν ταυτόχρονη επίθεση κατά του τομέα Λαχανά. Τα ελληνικά τμήματα που προχωρούσαν με όλους τους αξιωματικούς στην πρώτη γραμμή έφτασαν σε απόσταση εφόδου και όρμησαν με την λόγχη. Στις 16:00 απελευθέρωσαν το χωριό Λαχανά και καταδίωξαν τα υποχωρούντα βουλγαρικά στρατεύματα μέχρι τα τελευταία υψώματα προς την κοιλάδα του Στρυμόνα. Το μεγαλύτερο μέρος του βουλγαρικού στρατού τράπηκε σε φυγή προς τις Σέρρες. Η συντριβή των

βουλγαρικών τμημάτων θα ήταν ολοκληρωτική αν η 7 η μεραρχία καταλάμβανε εγκαίρως τη γέφυρα του Στρυμόνα ποταμού και δεν επέτρεπε την οπισθοχώρηση των Βουλγάρων προς τις Σέρρες. Στον τομέα του Κιλκίς ο ελληνικός στρατός μετά από σκληρό αγώνα υποχρέωσε τα βουλγαρικά στρατεύματα σε σύμπτυξη με αποτέλεσμα από το πρώτο βράδυ να επιτευχτεί πλήρης κατάληψη των βουλγαρικών προφυλακών και επαφή με την κύρια αμυντική τοποθεσία Κιλκίς. Οι ελληνικές δυνάμεις υπέστησαν μεγάλες απώλειες καθώς το πεδινό έδαφος δεν τους πρόσφερε καμία κάλυψη. Πέτυχαν όμως να προσεγγίσουν τις βουλγαρικές θέσεις σε απόσταση εφόδου και μέχρι το απόγευμα να εγκατασταθούν στη γενική γραμμή Κάστρο Μεγάλη Βρύση Κρηστώνη Ποταμιά Ακροποταμιά. Το Γενικό Ελληνικό Επιτελείο επιδιώκοντας την ταχεία κατάληψη του Κιλκίς διέταξε την εκτέλεση νυχτερινής επίθεσης. Η νυχτερινή επίθεση λόγω προβλημάτων συντονισμού πραγματοποιήθηκε στις 03:30 το πρωί μόνο από τη 2 η μεραρχία η οποία παρά τις απώλειες και την έλλειψη συνδρομής από τις άλλες μεραρχίες κατάφερε να καταλάβει σημαντικές θέσεις των Βουλγάρων στα ανατολικά του Κιλκίς. Με το πρώτο φως της 21 ης Ιουνίου οι υπόλοιπες μεραρχίες εξαπέλυσαν σφοδρότατη επίθεση με συνεχείς εφόδους. Τα βουλγαρικά τμήματα άρχισαν να συμπτύσσονται προς τα βόρεια εγκαταλείποντας τις θέσεις τους. Στις 09:30 το πρωί της 21 ης Ιουνίου οι ελληνικές δυνάμεις διέσπασαν την αμυντική τοποθεσία και απελευθέρωσαν το Κιλκίς. Η μάχη του Κιλκίς Λαχανά αποτελεί μία από τις φονικότερες μάχες της ελληνικής ιστορίας. Οι απώλειες του ελληνικού στρατού ήταν 8.828 νεκροί και τραυματίες. Παράλληλα όμως αποτελεί μια από τις πιο ένδοξες σελίδες της ιστορίας μας. Η νίκη αυτή, απόρροια του υψηλού ηθικού, της ανδρείας και του ηρωισμού του ελληνικού στρατού, απέφερε, εκτός από την απελευθέρωση των πόλεων, τη σύλληψη περίπου 2.500 αιχμαλώτων και την κυρίευση σημαντικού πολεμικού υλικού.

Μάχη Δοϊράνης Η 3 η μεραρχία συνεχίζοντας την καταδίωξη των βουλγαρικών τμημάτων κατέλαβε μέχρι το βράδυ τα υψώματα βόρεια της πόλης. Πολλοί Βούλγαροι συνελήφθησαν αιχμάλωτοι ενώ άλλοι στην προσπάθειά τους να διαφύγουν πνίγηκαν στην λίμνη. Οι απώλειες της 10 ης μεραρχίας ανήλθαν σε 106 νεκρούς και 755 τραυματίες. Οι απώλειες της 3 ης μεραρχίας ανήλθαν σε 146 νεκρούς και τραυματίες. Η νικηφόρα άλλα και ταχεία έκβαση της μάχης της Δοϊράνης ήταν απόρροια της άρτιας εκπαίδευσης και του υψηλού ηθικού των ελληνικών τμημάτων. Μπέλες - Στρώμνιτσα Μετά τη μάχη της Δοϊράνης ο ελληνικός στρατός συνεχίζει την πορεία βόρεια προς την περιοχή της Στρώμνιτσας. Από τις 24 μέχρι τις 26 Ιουνίου σκληρές μάχες γίνονται στα περάσματα του όρους Μπέλεσι και μετά τη διήμερη μάχη του Κωστουρίου - Ράμποβου οι ελληνικές δυνάμεις μπαίνουν στην πόλη της Στρώμνιτσας. Γύρω από τη Στρώμνιτσα ο στρατός ανασυντάσσεται και μετά άλλα τμήματα προχωρούν βόρεια στο εσωτερικό της Βουλγαρίας και άλλα ανατολικά για να απελευθερώσουν την υπόλοιπη Μακεδονία. Πορεία στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη Στην ανατολική Μακεδονία τμήματα του ελληνικού στρατού προχωρούν προς το Σιδηρόκαστρο. Μετά από σύντομες μάχες στη Βυρώνεια και το Νέο Πετρίτσι απελευθερώνουν το Σιδηρόκαστρο όπου οι Βούλγαροι υποχωρώντας διαπράττουν αγριότητες εις βάρος του άμαχου ελληνικού πληθυσμού. Επόμενος στόχος είναι η πόλη των Σερρών που απελευθερώνεται στις 28 Ιουνίου και οι Βούλγαροι εγκαταλείπουν την Ανατολική Μακεδονία υποχωρώντας προς τη Δυτική Θράκη. Στις επόμενες μέρες ο ελληνικός στρατός καταλαμβάνει την Αλεξανδρούπολη και το Πόρτο Λάγος και η απελευθέρωση της Δυτικής Θράκης ολοκληρώνεται με την είσοδο του ελληνικού στρατού στην Ξάνθη στις 12 Ιουλίου. 2.ΝΑΥΤΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ Ο ελληνικός στόλος και η απελευθέρωση της Καβάλας Σημαντική είναι και η συμβολή του ελληνικού στόλου στο δεύτερο Βαλκανικό Πόλεμο. Ναυμαχίες δεν γίνονται, γιατί η Βουλγαρία δεν είχε στόλο στο Αιγαίο, όμως τα ελληνικά πλοία με ορμητήριο το λιμάνι της Θάσου συμβάλουν αποφασιστικά στις μεταφορές του στρατού και στην κατάληψη παραλιακών πόλεων και περιοχών όπως η Καβάλα, το Πόρτο Λάγος και η Αλεξανδρούπολη (τότε Δεδέαγατς). Στις 23 Ιουνίου 1913 τμήμα του ελληνικού στόλου έλαβε διαταγή να κάνει παραπλανητικές διελεύσεις μπροστά από το λιμάνι της Καβάλας που τότε κατείχαν οι Βούλγαροι. Το θωρηκτό «Ύδρα» και

μεταγωγικά πλοία πλέουν επανειλημμένα μπροστά από το λιμάνι της Καβαλάς και δίνουν την εντύπωση στους Βούλγαρους ότι οι Έλληνες πρόκειται να επιβιβαστούν στην Κεραμωτή ανατολικά της πόλης. Φοβούμενοι αυτό το ενδεχόμενο οι Βούλγαροι φεύγουν από την πόλη και στις 26 Ιουνίου τα αντιτορπιλικά «Δόξα», «Πάνθηρ» και «Ιέραξ» απελευθερώνουν την Καβάλα. 3.ΑΕΡΟΠΟΡΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ Κατά τον Β βαλκανικό πόλεμο, που ξέσπασε στις 16 Ιουνίου 1913 μεταξύ Βουλγαρίας και των τέως συμμάχων της Ελλάδας, Σερβίας και Μαυροβουνίου δεν σημειώθηκε καμιά αεροπορική δράση από ελληνικής πλευράς γιατί τα λίγα ελληνικά αεροπλάνα που είχαν χρησιμοποιηθεί εντατικά κατά τον Α Βαλκανικό είχαν υποστεί σημαντικές φθορές είχαν ακινητοποιηθεί στο έδαφος από έλλειψη ανταλλακτικών και μη αποτελεσματική συντήρηση. Έτσι κλείνει η ηρωική περίοδος της αεροπορίας, των πρωτοπόρων πιλότων που εκτελούσαν πολεμικές πτήσεις στο Μπιζάνι, τη Μακεδονία και τα Δαρδανέλια. Το ελληνικό κράτος διπλασιάσθηκε και σε έκταση και σε πληθυσμό με αποτέλεσμα να δημιουργηθούν οι καλύτερες προϋποθέσεις για κοινωνική, πολιτική και οικονομική ανάπτυξη. Ταυτόχρονα άλλαξε ριζικά και η δομή του πληθυσμού, τόσο για το νέο Ελληνικό κράτος όσο και στο κομμάτι της Οθωμανικής αυτοκρατορίας που αποσπάστηκε από αυτήν. Αντίστοιχα και η Σερβία εκπλήρωσε όλους τους αντικειμενικούς στόχους της, ενώ η Βουλγαρία είχε πολύ μεγάλες απώλειες ειδικά στο μέτωπο της Αδριανούπολης μετά τον Β Βαλκανικό πόλεμο τον οποίο η ίδια προκάλεσε, δεν είχε μεγάλα εδαφικά κέρδη. ΣΥΝΤΟΜΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Αλλαγές στην δομή του ελληνικού κράτους Από κοινωνική άποψη με την ενσωμάτωση της Θεσσαλονίκης, αλλά και της Μακεδονίας γενικότερα, το Ελληνικό κράτος, από μονοεθνικό κι αγροτικό, γίνεται ξαφνικά πολυεθνικό, αλλά και λόγω της ενσωμάτωσης των νέων εδαφών αλλάζει κοινωνική δομή αποκτώντας περισσότερους αστούς και εργάτες. Η Μακεδονία πλησίαζε πιο πολύ στη Ευρώπη από τις υπόλοιπες περιοχές του Ελληνικού κράτους. Δηλαδή το Ελληνικό κράτος αστικοποιείται και ταυτόχρονα «κληρονομεί» μεγάλες ομάδες εργατών λόγω των πόλεων της Μακεδονίας. Η Θεσσαλονίκη την εποχή εκείνη ήταν η πιο ευρωπαϊκή πόλη της Ελλάδας, με μεγάλο εργατικό δυναμικό, σημαντικό και αριθμητικά αλλά και από άποψη οργάνωσης. Ελληνικές απώλειες κατά τους βαλκανικούς πολέμους 1912-1913 Α/Α Επιχειρήσεις Αξιωματικοί, Νεκροί Αξιωματικοί, Τραυματίες Οπλίτες, Νεκροί Οπλίτες, Τραυματίες Οπλίτες, Αγνοούμενοι Οπλίτες, Παγόπληκτοι 1 Κατά των Τούρκων στη Μακεδονία(Α Βαλκανικός Πόλεμος) 2 Κατά των Τούρκων στην Ήπειρο(Α Βαλκανικός Πόλεμος) 3 Κατά των Βουλγάρων(Β Βαλκανικός Πόλεμος) ΣΥΝΟ ΛΟ 81 87 682 3.538 62 174 1.549 5.451 58 164 294 5.687 23.553 307 555 7.918 32.587 188 580 Αγριότητες και πρόσφυγες Οι δύο Βαλκανικοί Πόλεμοι στιγματίζονται έντονα από τις αγριότητες που διαπράττουν οι Βούλγαροι στις περιοχές που καταλαμβάνουν. Στόχος των αγριοτήτων αυτών είναι ο ελληνικός αλλά και ο μουσουλμανικός πληθυσμός της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης. Στις Σέρρες, την Νιγρίτα, το Σιδηρόκαστρο και το Δοξάτο οι Βούλγαροι πυρπολούν τα σπίτια και σφάζουν αδιακρίτως άντρες, γυναίκες και παιδιά στην προσπάθειά τους να τα

τρομοκρατήσουν και να εξαλείψουν κάθε είδους ελληνισμό από την περιοχή. Δεκάδες άλλα χωριά παραδίδονται στις φλόγες. Ενώ είναι χαρακτηριστικό ότι οι Μουσουλμάνοι κάτοικοι υποδέχονται με ενθουσιασμό και σαν ελευθερωτή τον ελληνικό στρατό έχοντας και αυτοί υποφέρει πολύ από τη βουλγαρική κατοχή. Η Ελλάδα δέχθηκε και άλλα κύματα προσφύγων λόγω των διωγμών που υπέστησαν οι Έλληνες στη Ανατολική Θράκη και τη Μικρά Ασία. Το Οθωμανικό κράτος ψάχνοντας υπεύθυνους για την ήττα ξέσπασε σε διωγμούς εναντίον των Ελλήνων. ΤΑ ΜΕΓΑΛΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΠΑΡΕΜΕΙΝΑΝ Το Ανατολικό Ζήτημα Το Ανατολικό Ζήτημα αποτέλεσε το πιο εκρηκτικό ζήτημα που απασχόλησε τις διεθνείς σχέσεις τους τελευταίους δυο αιώνες. Συγκεκριμένα ο όρος Ανατολικό Ζήτημα όμως, χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στο συνέδριο της Ιεράς Συμμαχίας στη Βερόνα (1822), για να περιγράψει το πρόβλημα που δημιουργήθηκε στον χώρο της Ανατολικής Μεσογείου κατά την βαθμιαία υποχώρηση της Τουρκικής Αυτοκρατορίας. Το Ανατολικό Ζήτημα προκύπτει στα τέλη του 18ου αιώνα, όταν οι ευρωπαϊκές δυνάμεις, μπροστά στην επιταχυνόμενη παρακμή της οθωμανικής αυτοκρατορίας, προβάλλουν αξιώσεις και επιχειρούν κάθε είδους διείσδυση, οικονομική, πολιτική στρατιωτική ή άλλη, σε αυτό τον χώρο της ανατολικής Μεσογείου. Το Ανατολικό Ζήτημα, επεισόδιο του οποίου αποτελεί η ελληνική επανάσταση, θεωρείται ότι λήγει με τον οριστικό διαμελισμό της αυτοκρατορίας, την επόμενη του Β Βαλκανικού Πολέμου και την ίδρυση του τουρκικού κράτους. Το ελληνικό κράτος επιχείρησε να επωφεληθεί από την κρίση για μια ενδεχόμενη επέκταση των συνόρων του. Ωστόσο όπως και με όλα τα βαλκανικά κράτη και η χώρα μας δεν κατάφερε να εκπληρώσει στο έπακρο τις εθνικές επιθυμίες του λαού της. Στα χρόνια που ακολούθησαν το Ανατολικό Ζήτημα παρέμεινε ζωντανό και συνέχισε να περικλείει μια ολόκληρη σειρά ζητημάτων που αφορούσαν εδαφικές διαφορές και γεωγραφικούς προσδιορισμούς μεταξύ των κρατών στα Βαλκάνια και στην Ανατολία. Δύο από τις πτυχές του Ανατολικού Ζητήματος, το ζήτημα της

Βορείου Ηπείρου και το Μακεδονικό ζήτημα χαρακτήρισαν στα επόμενα χρόνια τις κατευθύνσεις της εξωτερικής πολιτικής της καθώς και τις στρατιωτικές της επιχειρήσεις στους πολέμους που ακολούθησαν. Α. Το ζήτημα της Βορείου Ηπείρου Το Βορειοηπειρωτικό Ζήτημα δημιουργήθηκε ιστορικά ως αποτέλεσμα της διχοτόμησης της Ηπείρου, που επέβαλαν το 1913 οι Μεγάλες Δυνάμεις, με πρωτοπόρους την Ιταλία και την Αυστροουγγαρία. Μέχρι το 1912, όποτε ξέσπασε ο Α Βαλκανικός Πόλεμος η ιστορία του βορείου τμήματος του Ηπειρωτικού χώρου, είναι αυτή της Ενιαίας Ηπείρου, που εκτείνεται από τον Αμβρακικό Κόλπο έως και τον Γενουσό ποταμό. Με τη διχοτόμηση της Ηπείρου δημιουργήθηκε το ανύπαρκτο μέχρι τότε Αλβανικό Κράτος. Πρώτο βήμα για την δημιουργία του Αλβανικού κράτους, έγιναν δύο κινήσεις στα τέλη του 1912, με προτροπή της Ιταλίας. Ο Αλβανός Φύλαρχος Ισμαήλ Κεμάλ, ονομαζόμενος και Ισμαήλ μπέη Βλιώρα κήρυξε στις 28 Νοεμβρίου 1912 στον Αυλώνα την ανεξαρτησία της Αλβανίας. Δεύτερο βήμα ήταν η απόφαση των Μεγάλων Δυνάμεων να αναγνωρίσουν αμέσως το κράτος αυτό (Δεκέμβριος 1912). Έτσι, όταν ο ελληνικός στρατός, μετά την απελευθέρωση των Ιωαννίνων (21-2-1913) προχωρούσε νικηφόρα για απελευθερώσει τον Αυλώνα, βρέθηκε μπροστά στην κατηγορηματική άρνηση της Ιταλίας που εσπευσμένα είχε αναγνωρίσει το νεότοκο αλβανικό κράτος. Ο ελληνικός στρατός αναγκάστηκε να σταματήσει την προέλασή του προς τον Αυλώνα, αφού η Ιταλία δήλωσε τότε διεθνώς ότι εάν ο ελληνικός στρατός θα προχωρήσει θα κήρυττε τον πόλεμο στην Ελλάδα, η οποία αντιμετώπιζε τότε και άλλα προβλήματα στο Αιγαίο. Τρίτο βήμα έγινε όταν στις 17 Μαΐου 1913, στην Συνθήκη του Λονδίνου (με την οποία τερματιζόταν ο Α Βαλκανικός Πόλεμος), για πρώτη φορά αναφερόταν σε διεθνές έγγραφο η λέξη Αλβανία. Τέταρτο βήμα για τη δημιουργία του Αλβανικού κράτους είναι το Πρωτόκολλο του Λονδίνου (29 Ιουλίου 1913), με το οποίο ιδρύθηκε το κράτος αυτό. Με αυτόν τον τρόπο, οι Μεγάλες Δυνάμεις, τακτοποίησαν τα πράγματα στα Βαλκάνια στερώντας από την Ελλάδα την Βόρειο Ήπειρο. Β. To Μακεδονικό Ζήτημα Μακεδονικό Ζήτημα είναι η ονομασία με την οποία έγινε γνωστό το εθνικό χωροταξικό πρόβλημα που προέκυψε αμέσως μετά την συνθήκη του Βερολίνου τον 19ο αιώνα στην βαλκανική χερσόνησο και συγκεκριμένα στην γεωγραφική περιοχή της Μακεδονίας μεταξύ των κρατών της περιοχής, Ελλάδας, Βουλγαρίας, Σερβίας και της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Είναι αδύνατη η προσέγγιση του Μακεδονικού ζητήματος χωρίς αναφορά στο Ανατολικό ζήτημα Η επεκτατική πολιτική της Βουλγαρίας, η οποία επιδίωκε αρχικά την αυτονόμηση της Μακεδονίας με βάση το σύνθημα «η Μακεδονία στους Μακεδόνες», καθιερώθηκε ως Μακεδονικό ζήτημα. Από μέρους της

ελληνικής πλευράς είχε προηγηθεί των βαλκανικών πολέμων ο Μακεδονικός Αγώνας προς προστασία των αυτόχθονων ελληνικών πληθυσμών από τους Βούλγαρους κομιτατζήδες με την δημιουργία αντάρτικων σωμάτων τα οποία διοικούσαν αξιωματικοί και υπαξιωματικοί από την ελεύθερη Ελλάδα. Ένα γεωγραφικό ζήτημα, το οποίο διαιωνίστηκε και μετά τη σύμπηξη συμμαχίας των νέων εθνικών κρατών Ελλάδα, Σερβία, Βουλγαρία και Μαυροβούνιο στο πλαίσιο των Βαλκανικών πολέμων. Αν και αυτή η συμμαχία αποσκοπούσε στην από κοινού ευόδωση των εθνικών οραμάτων των κρατών της, εμπεριείχε το σπέρμα της μελλοντικής σύγκρουσης, εφόσον ένα μεγάλο μέρος των οραμάτων των νέων κρατών ήταν κοινό, οι διαφιλονικίες συνεχίστηκαν και μετά το τέλος των Βαλκανικών πολέμων τόσο σε διπλωματικό όσο και σε στρατιωτικό επίπεδο. ΕΠΙΛΟΓΟΣ Οι Βαλκανικοί πόλεμοι διαμόρφωσαν μια καινούρια κατάσταση στα Βαλκάνια. Καμία βαλκανική χώρα δεν ήταν ικανοποιημένη πλήρως με τα καινούρια σύνορα αν και η δυσαρέσκεια ήταν μεγαλύτερη για την Βουλγαρία και την Οθωμανική αυτοκρατορία. Η Ελλάδα απαιτούσε τα νησιά του Αιγαίου, η Σερβία φιλοδοξούσε να αποκτήσει έξοδο στην θάλασσα καθώς την Βοσνία και την Ερζεγοβίνη, το Μαυροβούνιο επιθυμούσε την πόλη του Σκόδρα, ενώ η Ρουμανία αποσκοπούσε στην απόκτηση των περιοχών της Τρανσυλβανίας και της Βεσσαραβίας. Αυτές οι διαφιλονικίες διαμόρφωσαν τις πολιτικές των Βαλκανικών κρατών στο ξέσπασμα του Ά Παγκοσμίου Πολέμου που ξεκίνησε στα Βαλκάνια και θεωρείται από πολλούς σύγχρονους και ιστορικούς ως ο επόμενος Βαλκανικός πόλεμος, αλλά περιλαμβάνοντας αυτήν την φορά και τις Μεγάλες Δυνάμεις. Την ίδια στιγμή οι Βαλκανικοί πόλεμοι δημιούργησαν μίσος, καχυποψία και φόβο μεταξύ των Βαλκανικών λαών. Το ψυχολογικό τραύμα των πολέμων, το οποίο υπήρξε για πολλά χρόνια σε κάθε μια από τις εμπόλεμες χώρες, συγχωνεύτηκε με το νέο τραύμα που προέκυψε με τον Ά

Παγκόσμιο Πόλεμο και ήταν ιδιαίτερα αισθητό στην Οθωμανική αυτοκρατορία και την Βουλγαρία. Επιβίωσε στις χιλιάδες οικογένειες των προσφύγων και επηρέασε την συλλογική μνήμη κάθε βαλκανικού έθνους. Σε αυτό το έδαφος οι πόλεμοι ενδυνάμωσαν το εθνικό αίσθημα και την εθνική ταυτότητα ενισχύοντας την αντίληψη για εθνική αλληλεγγύη και ένα κοινό πεπρωμένο. ΠΗΓΕΣ Ιστοσελίδες: http://www.scribd.com/doc/41821052/preparations-for-the-first-balkan- Alliance http://www.google.com/search?q=%ce%a7%ce%91%ce%a1%ce% A4%CE%95%CE%A3+%CE%92%CE%91%CE%9B%CE%9A%CE%9 1%CE%9D%CE%99%CE%9A%CE%A9%CE%9D+%CE%A0%CE%9 F%CE%9B%CE%95%CE%9C%CE%A9%CE%9D&hl=en&gbv=2&prm d=imvns&source=lnms&tbm=isch&sa=x&ei=vpxyumj6gaa10qwg44 DIBw&ved=0CAoQ_AUoAQ&biw=1366&bih=643 http://home.arcor.de/ar2570306953/xatzipanag.htm www.youtube.com/watch?v=uecli7hbcck Βιβλιογραφία : Αναστασόπουλος,Βασίλειος, Α Βαλκανικός Πόλεμος: Η μεγάλη εξόρμηση. Γ.Ε.Σ./Δ.Ι.Σ., Επίτομη ιστορία των Βαλκανικών Πολέμων 1912-1913. Καργάκος, Σαράντος Ι., Η Ελλάς κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους (1912-1913). Καστάνης,Ανδρέας, Στρατιωτική Ιστορία- Ανάλυση των στρατιωτικών επιχειρήσεων του Α Βαλκανικού Πολέμου στη Μακεδονία. Λάσκαρις, Μιχαήλ, Το Ανατολικό Ζήτημα (1800-1923). Συντομόρου, Γαβριήλ Ν., Σαραντάπορο, Κιλκίς, Λαχανάς. Βαλκανικοί πόλεμοι 1912-1913: Οι πρώτες μας νίκες. Στοιχεία επικοινωνίας stefanos.tsigkas@gmail.com, dimosthanos@yahoo.gr, vaggpouli@.gmail.com, 6949204769, 6971939729