ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΦΥΤΟΓΕΩΓΡΑΦΙΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΦΥΤΟΓΕΩΓΡΑΦΙΑ

ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ ΤΗΣ ΦΥΤΟΓΕΩΓΡΑΦΙΑΣ Χωρολογία των φυτών Εξελικτική ή ιστορική φυτογεωγραφία Φυτοκοινωνιολογία Οικολογική φυτογεωγραφία

Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΕΞΑΠΛΩΣΗΣ 1) Η ερμηνεία της περιοχής εξάπλωσης ενός είδους είναι ιστορικό πρόβλημα (είναι απαραίτητα δεδομένα γεωλογίας, παλαιογεωγραφίας, παλαιοντολογίας και παλαιοκλιματολογίας 2) Επίδραση οικολογικών συνθηκών και ανταγωνισμού 3) Η ερμηνεία της εξάπλωσης ενός είδους είναι και γενετικό πρόβλημα

Κάθε συστηματική μονάδα εμφανίζεται αρχικά σε ορισμένο τόπο και εξαπλώνεται στη συνέχεια. Κάνουμε λοιπόν την παραδοχή ότι κάθε είδος δημιουργήθηκε μία μόνο φορά σε ορισμένο τόπο (μονότοπη ή μονοφυλετική προέλευση, ενώ η πολύτοπη ή πολυφυλετική προέλευση θεωρείται απίθανη. Πολύτοπη δημιουργία έχει παρατηρηθεί μόνο σε κατώτερες συστηματικές μονάδες (π.χ. ποικιλίες ή υβρίδια). Ανάλογα με τον τρόπο διασπορά τους τα φυτά διακρίνονται σε δύο μεγάλες ομάδες: 1) Αυτόχωρα 2) Αλλόχωρα

Ο ΕΝΔΗΜΙΣΜΟΣ Η πρώτη βιολογική μελέτη που αφορούσε το φαινόμενο του ενδημισμού, χωρίς τη χρήση του όρου, αποδίδεται στον Δαρβίνο και στις παρατηρήσεις του σε είδη ωκεάνιων νησιών και στη συγγένειά τους με είδη της αμερικανικής ηπείρου. Ο De Candolle (1820) χρησιμοποιεί πρώτη φορά τον όρο «ενδημικός» για φυτά με περιορισμένη εξάπλωση, γνωστά από μία και μόνο περιοχή. Η έννοια του ενδημισμού είναι συνδεδεμένη με την έννοια του χώρου που καταλαμβάνει μία συστηματική μονάδα (είδος, γένος, κλπ.) και δε μπορεί να ορισθεί με απόλυτο τρόπο.

Ο ΕΝΔΗΜΙΣΜΟΣ Μία συστηματική μονάδα μπορεί να χαρακτηρισθεί ως ενδημική, αν η γεωγραφική της εξάπλωση είναι μικρότερη της μέσης τιμής εξαπλώσεως των αντίστοιχων συστηματικών βαθμίδων.

Παράγοντες που επηρεάζουν τον ενδημισμό Η γεωγραφική απομόνωση Η νησιωτική απομόνωση Η ορεινή απομόνωση Η οικολογική εξειδίκευση Η αναπαραγωγική απομόνωση

ΧΛΩΡΙΔΙΚΗ ΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΕΝΔΗΜΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ Η χλωρίδα της Μεσογειακής λεκάνης εκτιμάται ότι περιλαμβάνει περίπου 25.000 φυτικά είδη. (Νότια Αφρική: 21.000, Αυστραλία: 25.000, Τροπικά δάση: 90.000) Τα 10 κέντρα χλωριδικής ποικιλότητας της Μεσογείου βάσει του πλούτου και του ενδημισμού των φυτικών ειδών.

ΧΛΩΡΙΔΙΚΗ ΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΦΥΤΟΓΕΩΓΡΑΦΙΚΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ Συνολικός αριθμός φυτικών ειδών στην Ελληνική χλωρίδα: 5880 Συνολικός αριθμός taxa (είδη και υποείδη): 6900 1350 taxa είναι ενδημικά στην Ελλάδα Ποσοστό ενδημισμού: 19.5%

Δρόμοι μετανάστευσης των φυτών στην περιοχή της Ελλάδας

Cistanche phelypaea Βραχονησίδες Α Κρήτης, Κάσος

ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΕΝΔΗΜΙΚΩΝ ΦΥΤΙΚΩΝ TAXA ΣΤΙΣ ΦΥΤΟΓΕΩΓΡΑΦΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ 74 76 77 114 69 32 66 282 167 368 131 124 338

ΑΡΙΘΜΟΣ ΤΟΠΙΚΩΝ ΕΝΔΗΜΙΚΩΝ ΦΥΤΙΚΩΝ ΤΑΧΑ ΣΤΙΣ ΦΥΤΟΓΕΩΓΡΑΦΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ 39 26 8 53 9 13 19 68 53 164 30 63 194

ΚΑΤΑΤΑΞΗ ΤΩΝ ΕΝΔΗΜΙΚΩΝ Κατάταξη με γεωγραφικά κριτήρια Νησιωτικός ενδημισμός Ορεινός ενδημισμός Κατάταξη με εδαφικά κριτήρια Κατάταξη με κριτήρια αρχαιότητας Παλαιοενδημισμός ή υπολειμματικός ενδημισμός Νεοενδημισμός Κατάταξη με κυτταροταξινομικά κριτήρια Παλαιοενδημικά Πατροενδημικά Σχιζοενδημικά Αποενδημικά

Ο ορεινός ενδημισμός της Ελληνικής χλωρίδας Ο συνολικός αριθμός των φυτικών ειδών στα όρη της Β Ελλάδας είναι ο υψηλότερος και μειώνεται προς το νότο. 46,6% των ορεινών ειδών της Ελλάδας παρουσιάζουν γεωγραφική εξάπλωση στη Βαλκανική Χερσόνησο ή μικρότερη περιοχή. Τα ποσοστά στενότοπων ενδημικών αυξάνονται προς το νότο, με το υψηλότερο ποσοστό να εμφανίζεται στην Κρήτη (35,5%) (ακολουθεί η Πελοπόννησος 10,2%). Μεταξύ των πλουσιότερων σε ενδημικά είδη όρη της Ελλάδας περιλαμβάνονται τα: Λευκά Όρη, Ταΰγετος, Πάρνωνας, Παρνασσός, Όλυμπος, Άθως και Σμόλικας.

Potentilla kionea (Γκιώνα)

Verbascum acaule (Χελμός, Ταΰγετος)

Campanula jacquinii ssp. jacquinii (Όρη Κρήτη)

Cerastium theophrasti (Όλυμπος)

Ο νησιωτικός ενδημισμός της Ελληνικής χλωρίδας Σχεδόν όλα τα νησιά του Αιγαίου είναι ηπειρωτικής προέλευσης. Η πλειοψηφία των ενδημικών είναι χασμόφυτα. Ορισμένα από τα ενδημικά μπορούν με βεβαιότητα να θεωρηθούν ως παλαιοενδημικά, πιο συχνή είναι όμως η παρουσία στενά συγγενικών αλλοπατρικών ειδών, τα οποία είναι το αποτέλεσμα σχετικά πρόσφατης διαφοροποίησης. Οι Κυκλάδες και τα νησιά του Β Αιγαίου είναι οι φτωχότερες περιοχές του Αιγαίου σε ενδημικά είδη. Τα νησιά του Ιονίου έχουν χαμηλά ποσοστά ενδημισμού.

Hymenonema graecum (Κυκλάδες, Κρήτη)

Aubrieta scyria (Σκύρος, Εύβοια)

Ο εδαφικός ενδημισμός της Ελληνικής χλωρίδας Η πλειοψηφία των Ελληνικών ενδημικών ειδών εξαπλώνεται σε ασβεστολιθικό υπόστρωμα. Σημαντικός είναι ο ενδημισμός των οφιολιθικών πετρωμάτων (σερπεντίνες). Εμφάνιση σερπεντινών στην περιοχή των Βαλκανίων

Alyssum euboeum Σερπεντινικό ενδημικό της Βόρειας Εύβοιας

Onosma stridii Σερπεντινικό ενδημικό (Καλλίδρομο, Τραγάνα)

Ferulago serpentinica Minuartia dirphya

Stachys chrysantha Ενδημικό χασμόφυτο ασβεστολιθικών βράχων

Παλαιοενδημισμός και νεοενδημισμός στην Ελληνική χλωρίδα

ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΕΞΑΠΛΩΣΗ ΤΩΝ ΕΙΔΩΝ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ GESNERIACEAE ΣΤΗΝ ΙΒΗΡΙΚΗ ΚΑΙ ΤΗ ΒΑΛΚΑΝΙΚΗ ΧΕΡΣΟΝΗΣΟ Ramonda myconi Haberlea rhodopensis Ramonda nathaliae Ramonda serbica Jancaea heldreichii

Stachys swainsonii ssp. scyronica Stachys swainsonii ssp. swainsonii Stachys swainsonii ssp. argolica 2n=34 Stachys swainsonii ssp. melangavica

ΚΑΤΑΤΑΞΗ ΤΩΝ ΕΝΔΗΜΙΚΩΝ ΜΕ ΚΥΤΤΑΡΟΤΑΞΙΝΟΜΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ

Ο παλαιοενδημισμός στην Ελληνική χλωρίδα Ως παλαιοενδημικά θεωρούνται τα συστηματικά απομονωμένα taxa, τα μονοτυπικά γένη ή τα είδη που αντιπροσωπεύουν μόνα τους μια section, αυτά δηλαδή που δεν είναι εύκολο να αναγνωρισθούν οι άμεσοι συγγενείς τους, πολύ συχνά γιατί δεν υπάρχουν πια. Σε αυτήν την κατηγορία εκτιμάται ότι ανήκει το 6-9% των Ελληνικών ενδημικών.

Campanula laciniata Απομονωμένο ταξινομικά είδος. Το στενότερο συγγενικό του (C. crispa) εξαπλώνεται στην Αρμενία.

Petromarula pinnata Μονοτυπικό γένος.

Beta nana Ο μοναδικός εκπρόσωπος της sect. Nanae και το μοναδικό είδος του γένους με ορεινή εξάπλωση (1900-2700 μ).

Silene barbeyana Ταξινομικά απομονωμένο είδος. Το μοναδικό είδος της sect. Barbeyanae

Clematis elisabethae-carolae Υπολειμματικό ενδημικό είδος

Ο σχιζοενδημισμός στην Ελληνική χλωρίδα Η κατηγορία αυτή περιλαμβάνει taxa που έχουν προέλθει από ένα κοινό προγονικό taxon, με μια βαθμιαία ειδογένεση, μέσα σε διαφορετικές περιοχές της γεωγραφικής εξάπλωσης του αρχικού taxon και είναι γεωγραφικά απομονωμένα το ένα από το άλλο. Έχουν τον ίδιο χρωμοσωματικό αριθμό. Ο σχιζοενδημισμός είναι τρόπος σχηματισμού ειδών που εμπλέκει ένα συγκεκριμένο δεσμό συγγένειας και είναι ανεξάρτητος της ηλικίας των taxa. Σε αυτήν την κατηγορία εκτιμάται ότι ανήκει το 83-85% των Ελληνικών ενδημικών.

Petrorhagia thessala Petrorhagia grandiflora 2n=30 Petrorhagia dianthoides

Campanula aizoon ssp. aizoides 2n=16 Campanula aizoon ssp. aizoon

Nigella arvensis ssp. glauca Nigella arvensis ssp. aristata

Τέσσερεις γενεαλογικοί κλάδοι αναγνωρίσθηκαν στην ομάδα της Nigella arvensis. Τα taxa της ομάδας διαφοροποιήθηκαν κατά το Ανώτερο Πλειστόκαινο (<1 εκ. χρ.). Η προέλευση της ομάδας πηγαίνει πίσω 2,2-6,9 εκ. χρ., σε ένα προγονικό taxon που καταλάμβανε ολόκληρη την περιοχή μέχρι το Κατώτερο ή Μέσο Πλειόκαινο.

Πατροενδημικά και αποενδημικά είδη της Ελληνικής χλωρίδας Πατροενδημικά: διπλοειδή ενδημικά taxa που έδωσαν γένεση στα αντίστοιχα πολυπλοειδή taxa. Αποενδημικά: πολυπλοειδή taxa που προκύπτουν από ένα διπλοειδές taxon (ή μικρότερου βαθμού πολυπλοειδές). Σε αυτές τις κατηγορίες εκτιμάται ότι ανήκει το 6-11% των Ελληνικών ενδημικών.

Crepis sibthorpiana Crepis incana

ΚΕΝΤΡΑ ΕΞΕΛΙΞΗΣ Η κατανομή των ειδών ενός γένους, φανερώνει πολλές φορές εμφανή συγκέντρωση πολλών ειδών σε ορισμένη περιοχή. Τότε μπορούμε να υποθέσουμε ότι αυτή η περιοχή είναι κέντρο εξέλιξης του γένους.

Τα είδη τα οποία είναι χαρακτηριστικά των χλωριδικών περιοχών ονομάζονται γεωστοιχεία ή γεωγραφικά χλωριδικά στοιχεία

Μεσογειακή χλωριδική περιοχή