ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΕΣ ΚΑΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΣΗΤΕΙΑΣ. Ερευνητική εργασία Α τάξης. Γενικού Λυκείου Σητείας

2011-2012 ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΕΣ ΚΑΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΣΗΤΕΙΑΣ Ερευνητική εργασία Α τάξης Γενικού Λυκείου Σητείας

Υπεύθυνοι καθηγητές Δαούκα Ευθαλία (οικονομολόγος) Παντελάκη Ειρήνη (φιλόλογος) Μαθητές που συμμετείχαν στην ερευνητική εργασία Αγιασμάτης Ναπολέων Αυγουστινάκη Μαρία Αχλαδιανάκη Μαρία Βασιλάκης Αντώνης Βενιαμάκη Θεοδώρα Δρετάκη Εμμανουέλα Ζαχαράκης Νίκος Κουνελάκη Μαρία Μασουράκη Μαρία Σαββιδάκη Ελισάβετ Σέχου Εμμανουέλα Συμεωνάκης Αριστοτέλης Σκαρμαλιωράκη Γωγώ Σκαρμαλιωράκη Ρέα Σταματάκη Μαρία Τουλουπάκης Μάνος Τσαντάκη Μαριλένα Φραγκούλη Πόπη Χαμηλάκη Στέλλα Ψωμαδάκη Λυδία 2

Ευχαριστίες Στα πλαίσια της ερευνητικής εργασίας πραγματοποιήσαμε κάποιες επισκέψεις από τις οποίες αντλήσαμε πληροφορίες που συνέβαλαν στην ολοκλήρωσή της και θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε όσους οικειοθελώς μας βοήθησαν. Βιοκαλλιεργητές Σητείας: Mάνθος Γιατάκης, Κανάκης Στιβακτάκης. Ευχαριστούμε για την ξενάγηση στο ελαιουργείο και το οινοποιείο. Εταιρία SI-MEL: Οικογένεια Σαββιδάκη. Ευχαριστούμε πολύ για τη φιλοξενία της. Καλαμπόκης Α.Ε: Καλαμπόκης Χριστόφορος. Ευχαριστούμε για τη συνέντευξη και την προθυμία του να απαντήσει στις ερωτήσεις μας. Αρετούσα: κ. Πόπη Γαρεφαλάκη. Ευχαριστούμε για την φιλοξενία και τις πληροφορίες που μας προσέφερε. Επίσης ευχαριστούμε τις εταιρίες παραγωγής γαλακτοκομικών Κουβαράκη και Σπετσωτάκη. Τέλος θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε τους καθηγητές του σχολείου μας για τη συμβολή τους και το χρόνο που διέθεσαν ώστε να πραγματοποιηθούν αυτές οι επισκέψεις. Τον Διευθυντή κ. Ταμπουρατζή Γεώργιο Τον πατέρα Νικόλαο Την κ. Νεοφώτιστου Ελευθερία Τον κ. Περάκη Νίκο Την κ. Σφυράκη Δέσποινα Την κ. Κουβαράκη Άννα Την κ. Χουρμούζη Αφροδίτη Στόχοι εργασίας: ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ερευνητική εργασία,την οποία αναλάβαμε, αποσκοπεί σε κάτι περισσότερο από μια σχολική υποχρέωση. Ασχολούμενοι με τις επιχειρηματικές διαδρομές και την παραγωγικότητα στη Σητεία, μπορούμε να γνωρίσουμε καλύτερα τον τόπο μας και την εξέλιξή του. Ακολουθώντας τα επιχειρηματικά μονοπάτια που περπάτησε και η πόλη μας, ν ανακαλύψουμε πώς αναπτύχθηκε η τοπική οικονομία, σε ό,τι αφορά τον πρωτογενή τομέα, και πού βασίστηκε. Έτσι, βλέπουμε τι προσέφερε και τι συνεχίζει ακόμα και σήμερα να μας προσφέρει ο τόπος μας, κατανοώντας καλύτερα και την παράδοση. Μ αυτόν τον τρόπο εκτιμάμε τα 3

προϊόντα της περιοχής και μπορούμε να βοηθήσουμε στην προώθησή τους ενισχύοντας την τοπική αγορά. Με τις γνώσεις που αποκτάμε έχουμε τη δυνατότητα να παρατηρήσουμε τι πραγματικά συμβαίνει γύρω μας, συνειδητοποιώντας πως ο κόσμος δεν είναι μόνο αυτό που φαίνεται, αλλά ψάχνοντας βαθύτερα ανακαλύπτουμε πως λειτουργεί και πώς προχωράει μπροστά. Στόχος, επίσης, του πρότζεκτ είναι να αναπτύξουμε κοινωνική και οικονομική σκέψη και συνείδηση, ώστε να βελτιώσουμε την αντίληψή μας, να κατανοούμε τις εξελίξεις και να παρεμβαίνουμε σ αυτές. Επιπλέον, ν αναπτύξουμε κριτική και δημιουργική σχέση με τον καθημερινό χώρο και το χάσμα μεταξύ πραγματικότητας και θεωρίας να γεφυρωθεί. Τέλος, μέσα στην τάξη να καταφέρουμε να συνεργαστούμε και να δουλέψουμε ομαδικά και να μάθουμε να αντλούμε πληροφορίες με ποικίλους τρόπους, μια μεθοδολογία ιδιαίτερα χρήσιμη για το μέλλον. Προβληματισμοί και ερωτήματα: Οι προβληματισμοί και τα ερωτήματα που προέκυψαν κατά τη διάρκεια της έρευνάς μας αυτής ήταν πολλά: Πώς μια μικρή πόλη όπως είναι η Σητεία έχει τόσο μεγάλη φήμη για την ποιότητα ελαιολάδου, κρασιού, μελιού και γαλακτοκομικών προϊόντων; Πώς παράγονται αυτά, πως τυποποιούνται, πως προωθούνται στην κατανάλωση, σε ποιούς απευθύνονται; Ποια είναι τα παραδοσιακά γλυκά του τόπου μας; Ποια η συμβολή των προαναφερόμενων βασικών προϊόντων (ελαιόλαδο, κρασί, μέλι, γαλακτοκομικά προϊόντα ) στην τοπική οικονομία και πώς συνδέονται αυτά με την λαϊκή παράδοση, τις κοινωνικές και πολιτιστικές εκδηλώσεις (γιορτές, γάμους, πανηγύρια ); Ποιοί παράγοντες επηρεάζουν την καλλιέργεια της ελιάς και του αμπελιού, την ανάπτυξη της μελισσοκομίας και της κτηνοτροφίας; Πώς οι ντόπιες επιχειρήσεις προσαρμόζονται και αντέχουν στο χρόνο; Όλοι οι παραπάνω προβληματισμοί βρήκαν απάντηση στην εργασία αυτή, όχι χωρίς δυσκολία, με δεδομένο το περιορισμένο του χρόνου, την αδυναμία πρόσβασης στο διαδίκτυο από το σχολείο, καθώς επίσης και τη δυσκολία της μετακίνησής μας και της επίσκεψης στους τόπους παραγωγής, τυποποίησης και προώθησης των αγροτικών προϊόντων εξαιτίας της απόστασης και των μη ικανών μεταφορικών μέσων που είχαμε στη διάθεσή μας. 4

Ως έργο πρωτόλειο θα έχει πιθανόν τις αδυναμίες του, για μας όμως που επισκεφτήκαμε τους τόπους παραγωγής των προϊόντων αυτών και τα είδαμε, τα μυρίσαμε, τα γευτήκαμε, μιλήσαμε με τους ανθρώπους που ασχολούνται με αυτά και μάθαμε για τους κόπους, τους καημούς, τις χαρές και τις προσδοκίες τους, η εργασία αυτή θα αποτελεί την διαρκή υπενθύμιση αλλά και απόδειξη μιας πρωτόγνωρης και ανεπανάληπτης εμπειρίας. Σημασία Αναγκαιότητα θέματος: Αφού λάβαμε υπόψη τις γνώσεις μας ως μαθητές, την ύπαρξη πληροφοριών για το θέμα, τη δυνατότητα πρόσβασης στις πηγές πληροφόρησης, επιλέξαμε το θέμα. Αυτό προέρχεται από το χώρο των εμπειριών μας, ικανοποιεί τα ενδιαφέροντα μας και τις συναισθηματικές μας ανάγκες. Δίνει τη δυνατότητα συμμετοχής όλων των παιδιών και προσφέρει ποικιλία στη δράση. Επίσης δίνει τη δυνατότητα στους μαθητές να αντιληφθούν στην πράξη και να κατανοήσουν καθημερινά προβλήματα και ζητήματα της ζωής τους. Μεθοδολογία: Για να επεξεργαστούμε τα δεδομένα μας χρησιμοποιήσαμε αρκετές πηγές πληροφόρησης. Κύρια πηγή ήταν το διαδίκτυο από το οποίο αναζητήσαμε πολλές ιστοσελίδες για να συλλέξουμε πληροφορίες και να τις εντάξουμε στην εργασία μας. Σημαντικό ρόλο επίσης έπαιξαν και οι επισκέψεις σε χώρους επιχειρήσεων όπου είχαμε την δυνατότητα να δούμε μόνοι μας τον τρόπο παρασκευής των προϊόντων που μας ενδιέφεραν και φυσικά να ρωτήσουμε άμεσα τις απορίες μας. Βέβαια στις επισκέψεις που κάναμε παίρναμε συνεντεύξεις από τις οποίες μπορέσαμε αρκετές φορές να καταλήξουμε, με τρόπο άμεσο,σε συμπεράσματα και να μάθουμε πράγματα που ίσως να μην τα γνωρίζαμε πριν. Επιπλέον άλλο ένα μέσο πληροφόρησης ήταν η βιβλιογραφία. Όταν πολλές φορές οι πληροφορίες που παίρναμε από το διαδίκτυο ή από τις επισκέψεις που κάναμε δεν ήταν επαρκείς, βασιζόμασταν στη βιβλιογραφία. Τέλος, προσθέσαμε αρκετές πληροφορίες από συγγενικά μας πρόσωπα κυρίως τους παλαιότερους-, οι οποίοι καταθέτοντας την εμπειρία τους πλούτισαν τις γνώσεις μας. Όσον αφορά το πρακτικό κομμάτι της επεξεργασίας των δεδομένων, οι μαθητές/τριες χωρίστηκαν σε ομάδες 4-5 ατόμων και κάθε ομάδα ανάλαβε να επεξεργαστεί ένα μέρος του υλικού που είχε συγκεντρωθεί. Συμπεράσματα: Με βάση την έρευνα που διεξήγαμε καταλήξαμε σε ορισμένα συμπεράσματα. Τα απλά και παραδοσιακά προϊόντα που παράγουμε στην περιοχή μας είναι και αυτά που ενισχύουν σε πολύ μεγάλο βαθμό την οικονομία της Σητείας. 5

Συγκεκριμένα: Το ελαιόλαδο σαν κύριο προϊόν του τόπου μας, παρά την εξαιρετική του ποιότητα και τις διεθνείς διακρίσεις, αντιμετωπίζει στην παραγωγή και στην προώθηση του φθίνουσα πορεία. Αυτό οφείλεται στο υψηλό κόστος παραγωγής, τις χαμηλές τιμές πώλησης και πιθανόν τη λανθασμένη προώθηση του. Αντίθετα, το ελαιόλαδο βιολογικής καλλιέργειας έχει αυξανόμενη ζήτηση και φαίνεται να έχει καλύτερες προοπτικές. Το κρασί όπως και η ρακή αποτελούν επίσης παραδοσιακά προϊόντα. Το κρασί έχει μεγάλη και οργανωμένη παραγωγή, ενώ η ρακή παράγεται σε οικογενειακά πλαίσια και σε μικρότερη ποσότητα. Το μέλι αν και είναι εξίσου ένα θαυμάσιο προϊόν είναι μικρής παραγωγής κυρίως ιδιωτικής. Όμως σήμερα οι νέοι μπορούν να ασχοληθούν με αυτό εφόσον υπάρχουν προοπτικές και το προϊόν έχει ζήτηση. Τα παραδοσιακά γλυκά είναι ένα προϊόν με σταθερή και αυξανόμενη εμπορικότητα. Επιπλέον, υπάρχει πολύς κόσμος που ασχολείται με αυτό είτε ιδιωτικά είτε επιχειρηματικά και έχει δυναμική ανάπτυξη. Αυτό προκύπτει από το γεγονός ότι απασχολείται ικανοποιητικός αριθμός εργαζομένων, τα προϊόντα προωθούνται σε άλλες πόλεις ακόμα και σε άλλες χώρες. Είναι χαρακτηριστικό ότι κάθε επισκέπτης της πόλης μας φεύγει απ αυτήν με ένα κουτί γλυκίσματα. Τα γαλακτοκομικά προϊόντα, ξύγαλο και στάκα, είναι επίσης μοναδικής ποιότητας και έχουν προοπτικές ανάπτυξης. 6

Πρόλογος: Η Κρήτη, κυρίως η Σητεία, είναι γνωστή παγκοσμίως όχι μόνο για το καταπληκτικό της τοπίο, αλλά και για τα ποιοτικά προϊόντα που παράγει. Στην κορυφή φυσικά το ελαιόλαδο που η ζήτηση του φτάνει και μέχρι το εξωτερικό, και δεν αποτελεί ερώτημα, αφού κάθε πλαγιά είναι γεμάτη με ελαιόδεντρα. Αξιοσημείωτη είναι επίσης η παραγωγή κρασιού, ιδιαιτέρα ευνοημένη από το κλίμα, εφόσον το κρασί της Σητείας έχει πάρει αρκετά διεθνή βραβεία. Αντίθετα η ρακή αν και ως το γνωστότερο τοπικό αλκοολούχο εξελίσσεται κυρίως τοπικά και σε οικογενειακά πλαίσια για ιδιωτική χρήση. Το μέλι αν και εξαιρετικής ποιότητας, φαίνεται πως δεν είναι αρκετής ποσότητας σε σχέση με τις δυνατότητες της περιοχής και της ζήτησης.. Όσο αφορά τα αρτοσκευάσματα και τα παραδοσιακά γλυκά υπάρχει μεγάλη ανάπτυξη, αφού εκτός από την τοπική πώληση και η εμπορευσιμότητα είναι σε όλη την Ελλάδα ακόμη και στο εξωτερικό επιτυχής. Τέλος, τα γαλακτοκομικά προϊόντα, αν και όχι ιδιαίτερα διαδεδομένα έχουν μεγάλη ζήτηση στην τοπική αγορά. 7

ΕΛΑΙΟΛΑΔΟ Βασικό στοιχείο της Κρητικής διατροφής, γνωστό παγκοσμίως για τις ευεργετικές του ιδιότητες στην ανθρώπινη υγεία, το εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο της Κρήτης υπερέχει σε ποιότητα και αναγνωρίζεται επίσημα από διεθνείς οργανισμούς. Εκτός του παράγοντα Υγεία, ωστόσο, το Κρητικό Ελαιόλαδο και η Ελαιοκομία ως τομέας παραγωγής και προώθησης του, συνιστά μαζί με τον Τουρισμό τους δύο βασικούς οικονομικούς άξονες αύξησης του εισοδήματος των Κρητικών. Το ρευστό αυτό χρυσάφι ήταν και είναι πηγή πλούτου από το 2700 π.χ., όπου από ανασκαφές έχει διαπιστωθεί η ύπαρξη του ελαιολάδου. Με ένα ταξίδι στη Σητεία, την ανατολικότερη πόλη της Κρήτης, που έχει ταυτιστεί με την ποιοτική παραγωγή ελαιολάδου, επιδιώκουμε να εξετάσουμε την άρρηκτη σχέση της με το λάδι. Το κλίμα της περιοχής μας, ξηρό με πολύωρη ηλιοφάνεια, είναι το ιδανικό για να ευδοκιμήσει η ελιά και από τους καρπούς της να παράγουμε αρίστης ποιότητας λαδί. Πριν όμως εξετάσουμε το λάδι στην οικονομία της περιοχής ας ταξιδέψουμε για λίγο στο χρόνο. 8

ΕΛΙΑ ΚΑΙ ΕΛΑΙΟΛΑΔΟ ΣΤΑ ΠΡΟΙΣΤΟΡΙΚΑ ΧΡΟΝΙΑ Γενικά Η ελιά ως δένδρο του μεσογειακού χώρου επηρέασε καταλυτικά την εξέλιξη του πολιτισμού στη Μεσόγειο όπου αναπτύχθηκαν μερικοί από τους πιο πρώιμους ανθρώπινους πολιτισμούς. Το δένδρο της ελιάς είναι αυτοφυές στο μεσογειακό χώρο, φαίνεται να υπάρχει εδώ και πολλές χιλιάδες χρόνια. Πρόγονος της καλλιεργήσιμης ελιάς θεωρείται η γνωστή και σήμερα αγριελιά που μπορεί να συναντήσει κανείς στην Κρήτη, στην Πελοπόννησο, τη Β. Αφρική και την Μικρά Ασία. Η συστηματική καλλιέργεια της ελιάς στη μινωική Κρήτη θεωρείται ότι συνέβαλε καθοριστικά στην αλματώδη ανάπτυξη του μινωικού πολιτισμού. Οι μαρτυρίες από την Κρήτη της 3ης χιλιετίας π.x. είναι σαφείς όσον αφορά τη χρήση της βρώσιμης ελιάς και του ελαιόλαδου. Σε ανασκαφή στο Μύρτο της Ιεράπετρας βρέθηκαν στοιχεία που παρέχουν σημαντικές πληροφορίες για την συστηματική καλλιέργεια των ελαιοδέντρων στην περιοχή την εποχή του χαλκού. Στην Κνωσό βρέθηκαν επίσης καρποί ελιάς της ίδιας περιόδου. Σε ανασκαφή στο Χαμέζι Σητείας 9

βρέθηκαν λύχνοι που αποτελούν μαρτυρία της πρώιμης χρήσης του ελαιολάδου για φωτισμό. Κουκούτσια ελιάς μέσα σε αγγεία βρέθηκαν στις Αρχάνες, στην Κνωσό και τη Ζάκρο. Απεικόνιση ελιάς έχουμε σε τοιχογραφία του μινωικού ανακτόρου της Κνωσού. Από πινακίδες Γραμμικής Α Γραφής που βρέθηκαν στην Κνωσό πληροφορούμαστε ότι στην Κνωσό παράγονταν περίπου 81.261 λίτρα ελαιοκάρπου. πίθοι δυτικών αποθηκών πέτρινος ελαιοδιαχωριστήρας στην κεντρική αυλή της Κνωσού ανακτόρου Κνωσού μικρογραφική τοιχογραφία χορού σε ιερό άλσο με ελιές Διαδικασία παραγωγής ελαιολάδου στην αρχαιότητα Οι πληροφορίες για τον τρόπο με τον οποίο γινόταν η έκθλιψη του ελαιοκάρπου τα προϊστορικά χρόνια δεν είναι σαφείς. Το ελαιόλαδο που χρειαζόταν η κάθε οικογένεια φαίνεται να παραγόταν σε μικρές οικοτεχνικές εγκαταστάσεις. Έστυβαν τις ελιές σε πέτρινα δοχεία και προσθέτοντας νερό έπαιρναν το λάδι που ως ελαφρύτερο από το νερό επέπλεε στην επιφάνεια. Σε πολλούς αρχαιολογικούς χώρους έχουν βρεθεί λίθινες εγκαταστάσεις παραγωγής ελαιολάδου. Στο Βαθύπετρο των Αρχανών βρέθηκε εγκατάσταση παραγωγής κρασιού και ελαιολάδου. Στον αρχαιολογικό χώρο της Φαιστού βρέθηκαν λινοί και εργαλεία πέτρινα έκθλιψης ελαιολάδου. Ανάκτορο Φαιστού Κάτω πέτρες ή λεκάνες ελαιοπιεστηρίου Μέσα στους ελαιώνες υπήρχαν υπαίθριες εγκαταστάσεις ελαιοτριβείων. Έπαιρναν μια στρογγυλή επίπεδη πέτρα. Γύρω γύρω περιμετρικά χάραζαν και σχημάτιζαν ένα αυλάκι. Από εκεί το λάδι οδηγούνταν σε αγωγό ο οποίος κατέληγε σε 10

πήλινο δοχείο. Στα μυκηναϊκά χρόνια γέμιζαν ένα τσουβάλι με αλεσμένο ελαιόκαρπο και με ταυτόχρονη στρέψη της κορυφής και του πάτου συμπιέζονταν το περιεχόμενο και έβγαινε το λάδι. Σε αττικό αγγείο του 6ου π.χ. αιώνα απεικονίζεται ελαιοτριβείο με μοχλούς. Ο καρπός έμπαινε μέσα σε «σαργάνες», δηλαδή πλεχτούς σάκους. Με ένα δοκάρι στο οποίο είχε δεθεί ένα βάρος ασκείται πίεση στους σάκους. Το ελαιόλαδο τρέχει από ένα σωλήνα μέσα σε ένα αγγείο. Δεν ήταν σπάνιο το γεγονός να κατασκευάζουν ειδικά ξυλοπάπουτσα με τα οποία πατούσαν τον καρπό και τον συνέθλιβαν. Αργότερα επινοήθηκε ένα είδος ελαιοτριβείου που αποτελούνταν από μία κυλινδρική πέτρινη λεκάνη όπου έμπαιναν οι ελιές και στην οποία στερεώνονταν ένα ξύλινο δοκάρι που έθετε σε λειτουργία δύο κυρτές μυλόπετρες. Αυτές καθώς βρίσκονταν σε κάποια απόσταση από τα τοιχώματα της βάσης με την περιστροφική κίνηση διέλυαν τη σάρκα των καρπών χωρίς να σπάζουν τους πυρήνες. Επίσης παλιά δεν υπήρχαν φυτώρια για την παραγωγή δενδρυλλίων και τον εύκολο και γρήγορο πολλαπλασιασμό της ελιάς. Τότε φύτευαν άγριες ελιές, που τις έφερναν από τα βουνά. Άνοιγαν λάκκους, γύρω στο ένα μέτρο, τις φύτευαν και τις εμβόλιζαν, κυρίως χοντροελιές. Στα ορεινά και ημιορεινά χωριά οι ελιές ήταν ελάχιστες, παρόλο που οι Βενετοί πριμοδοτούσαν την καλλιέργεια της ελιάς για δύο λόγους. Ο πρώτος, γιατί το λάδι ήταν απαραίτητο και ο δεύτερος για να μην σπέρνουν οι Κρητικοί σιτηρά, ώστε να μην έχουν αρκετό ψωμί και να συντηρούνται στις επαναστάσεις. Έτσι ο επισιτισμός εξαρτιόταν απ αυτούς και τους είχαν στο χέρι. 11

Η οικονομική σημασία Η οικονομική σημασία της ελιάς και του λαδιού στο μινωικό κόσμο φαίνεται πως ήταν τεράστια, τόση που ο Γάλλος μελετητής Πωλ Φωρ εκτιμά πως η ελιά εξασφάλιζε την οικονομική κυριαρχία της Κρήτης στον αιγαιοπελαγίτικο κόσμο. Επιπλέον το λάδι χρησιμοποιούνταν και ως νόμισμα το οποίο ήταν πανίσχυρο. Ακόμη και οι επαίτες που περιφέρονταν στα χωριά των περιοχών που παράγουν ελαιόλαδο, είχαν μαζί τους ειδικές στάμνες για να συγκεντρώνουν λάδι από τις ελεημοσύνες. Τους έλεγαν «διακονίαρηδες». Λάδι ήταν το φιλοδώρημα των καλαντιστάδων, των παιδιών που έλεγαν τα κάλαντα των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς. Κάποιος από τη συντροφιά κρατούσε το δοχείο που έβαζαν το λάδι. 12

Η ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΣΗΤΕΙΑΣ Στην περιοχή της Σητείας Λασιθίου Κρήτης, με περίπου 20.000 κατοίκους, για αιώνες η καλλιέργεια της ελιάς για την παραγωγή ελαιόλαδου αποτελεί την κυρία απασχόληση για τους αγρότες και για πολλούς την μοναδική πηγή εισοδήματος. Για πολλά χρόνια η ανάπτυξη (οικονομική και πολιτιστική) της περιοχής ταυτίστηκε με το ελαιόλαδο. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η Σητεία είναι ένα μοναδικό μέρος εξαιτίας της μακρόχρονης ηλιοφάνειας (3.000 ώρες/ έτος) και των ειδικών εδαφικών πολυμορφιών που έχει. Όλες αυτές οι συνθήκες συμβάλλουν στην παραγωγή πολύ καλών ποιοτικά προϊόντων, ειδικότερα ελαιολάδου και κρασιού. Η καλλιέργεια της ελιάς γίνεται κυρίως στις ορεινές και ημιορεινές εκτάσεις και λόγω των πολυμορφιών της περιοχής όπου οι πεδινές εκτάσεις είναι λιγοστές οι περισσότεροι ελαιώνες βρίσκονται σε επικλινή εδάφη διαμορφωμένα σε αναβαθμίδες ( πεζούλες ). Η έκταση των ελαιώνων φτάνει τα 120.000 στρέμματα και τα ελαιόδεντρα τα 3.000.000. Το ελαιόλαδο χαρακτηρίζεται από το πλούσιο άρωμά του και τα θρεπτικά του συστατικά. Το Σητειακό ελαιόλαδο είναι ένα από τα καλύτερα της Ελλάδας και έχει πολλές διεθνής διακρίσεις. Παράγεται από την ποικιλία Κορωνέικη είναι προϊόν ονομασίας προέλευσης (ΠΟΠ). Με τα 35 ελαιοτριβεία που υπάρχουν στην περιοχή της Σητείας, η μέση ετήσια παραγωγή λαδιού φτάνει τους 15.000 τόνους. Η συνολική ποσότητα πρόκειται για εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο από το οποίο το 40% έχει οξύτητα μέχρι 0,3% ενώ για τις υπόλοιπες χώρες το ανάλογο ποσοστό είναι 5%. Έχει αποσπάσει πολλά βραβεία ποιότητας σε παγκοσμίους διαγωνισμούς. Το μεγαλύτερο ποσοστό από το παραγόμενο ελαιόλαδο είναι της ποιοτικής κατηγορίας "Έξτρα Παρθένο". 13

Τα τελευταία χρόνια κάποιοι από τους παραγωγούς της περιοχής αναζητώντας τρόπους καλλιέργειας πιο φιλικούς προς το περιβάλλον και τον καταναλωτή και παράλληλα νέες προοπτικές για την εμπορία του λαδιού ξεκίνησαν να καλλιεργούν τους ελαιώνες τους σύμφωνα με τη μέθοδο της βιολογικής γεωργίας. Γι αυτό και χρησιμοποιούνται βιολογικές μέθοδοι έναντι των συνήθων χημικών φυτοφαρμάκων. Έτσι σήμερα με τη βιοκαλλιέργεια ασχολούνται 68 παραγωγοί, καλλιεργούνται 2.500 στρέμματα ελιάς και παράγονται 150-200 τόνοι βιολογικού ελαιολάδου. Οι δύο μεγαλύτεροι οργανισμοί ελέγχου και πιστοποίησης βιολογικών προϊόντων η ΔΗΩ και η ΒΙΟΕΛΛΑΣ δραστηριοποιούνται στην περιοχή ενώ ετοιμάζονται να ξεκινήσουν και οι υπόλοιποι. Ο μεγαλύτερος φορέας συγκέντρωσης, τυποποίησης και εμπορίας ελαιολάδου είναι η Ένωση Αγροτικών Συνεταιρισμών, ενώ παράλληλα δραστηριοποιούνται αρκετοί μικροί συνεταιρισμοί στα χωριά καθώς και οι Βιοκαλλιεργητές Σητείας Α.Ε. στον τομέα του βιολογικού ελαιολάδου. 14

Α) ΕΝΩΣΗΣ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΩΝ ΣΗΤΕΙΑΣ Η Ένωση Αγροτικών Συνεταιρισμών Σητείας εκτός των άλλων δραστηριοτήτων της (Λιανικό εμπόριο ειδών S/M, Καταστήματα Γεωργικών Εφοδίων, εμπορία ζωοτροφών και χύμα ελαιολάδου) διαθέτει σύγχρονο Οινοποιείο και εμφιαλωτήριο ελαιολάδου. Συγκεντρώνει για λογαριασμό των παραγωγών (35 Πρωτοβάθμιοι Αγροτικοί Συνεταιρισμοί και περίπου 7.600 μέλη φυσικά πρόσωπα), περίπου 15.000 τόνους ελαιόλαδο. Τα προηγούμενα χρόνια μόνο το 5% της παραγωγής πωλούνταν σαν εμφιαλωμένο, από το οποίο το 50% στο εξωτερικό και το 50% στην Ελληνική αγορά. Τα τελευταία χρόνια αξιοποιώντας τα Παγκόσμια Βραβεία Ποιότητας, τα Συστήματα Διασφάλισης Ποιότητας που εφαρμόζονται (ISO 9001:2000, HACCP:1416 ΕΛΟΤ και IFS), οι Διεθνής Εκθέσεις που συμμετέχει, οι επενδύσεις σε τεχνικό, εργαστηριακό, κτηριακό και μηχανολογικό εξοπλισμό, αλλά και η ενίσχυση και αναβάθμιση του στελεχιακού δυναμικού της εταιρίας, έχουν δώσει μια μεγάλη ώθηση και αποτελεσματικότητα στις πωλήσεις και κυρίως στις εξαγωγές του τυποποιημένου ελαιολάδου. 15

Βραβεία ποιότητας Στην εσωτερική αγορά έχουν τοποθετηθεί αντιπρόσωποι κατά περιφέρεια και καλύπτουν σχεδόν ολόκληρη την Ελλάδα. Αυτό το δίκτυο (εκτός της Κρήτης) συντονίζεται από το Υποκατάστημα της ΕΑΣ Σητείας στην Αθήνα. Για την εξωτερική αγορά έχουν οριστεί αποκλειστικοί αντιπρόσωποι σε αρκετές χώρες (Καναδάς, ΗΠΑ, Αυστραλία, Ν. Κορέα, Γαλλία), στις δε υπόλοιπες χώρες υπάρχουν κατά τόπους αντιπρόσωποι. Ειδικά στην Γερμανική αγορά υπάρχουν περίπου 10 τοπικοί Αντιπρόσωποι που καλύπτουν γεωγραφικά την χώρα και προμηθεύουν τα Ελληνικά εστιατόρια και καταστήματα λιανικής πώλησης, καθώς και ένας κεντρικός εισαγωγέας ο οποίος τροφοδοτεί αποκλειστικά τις μεγάλες αλυσίδες S/M της Γερμανίας. Από το 2004 η Ένωση Σητείας τροφοδοτεί τις Γερμανικές αλυσίδες S/M : NORMA, NETTO, REWE, MINIMAL, ALDI, PLUS. 16

ΕΞΑΓΩΓΕΣ Ε.Α.Σ. ΣΗΤΕΙΑΣ 20.000.000,00 15.000.000,00 10.000.000,00 5.000.000,00 0,00 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 εμφιαλωμένο ελαιόλαδο 17

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Εμφιάλωση Λίτρα Λίτρα Λίτρα Λίτρα Λίτρα Λίτρα Λίτρα Λίτρα Ελαιόλαδου 332.381 448.431 509.872 3.272.800 3.103.857 3.601.378 3.096.297 3.006.107 4.000.000 3.000.000 2.000.000 1.000.000 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Πωλήσεις σε Λίτρα 18

Β) ΤΟΠΙΚΟΙ ΓΕΩΡΓΙΚΟΙ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΙ ΣΚΟΠΗ Σύμφωνα με τις πληροφορίες του Προέδρου του αγροτικού συνεταιρισμού Σκοπής το εργοστάσιο ξεκίνησε να λειτούργει περίπου τη δεκαετία του 1960 με προσωπικό 20 ατόμων και το 5μελες. Το άλεσμα της ελιάς γινόταν με παλαιότερες μεθόδους δηλαδή τα ζώα. Αργότερα με την εξέλιξη της τεχνολογίας ήρθαν τα κατάλληλα μηχανήματα, όπου το άλεσμα την ελιάς γίνεται με πιο εύκολο τρόπο και όχι τόσο κουραστικό. Κάθε χρόνο η ποσότητα του λαδιού είναι διαφορετική όπως μας είπε. Το λάδι πουλιέται ατομικά από τους παραγωγούς. Όπως παρατήρησαν και οι ίδιοι η τιμή του λαδιού έχει μειωθεί εξαιρετικά με το πέρασμα των χρονών. Με απογοήτευση μας είπε ότι οι νέοι εγκαταλείπουν την καλλιέργεια της ελιάς, καθώς διαπιστώνουν ότι χρειάζεται πολύ κόπο σε κάτι που δεν δίνει κέρδος. Αλλά και οι παραγωγοί οι ίδιοι προβληματίζονται για το αν πρέπει να συνεχίσουν την παράδοση ως προς τη συλλογή της ελιάς και την παραγωγή λα- 19

διού, καθώς το εισόδημά τους τα τελευταία χρόνια μειώνεται διαρκώς. Τέλος μας επισημαίνει πως παρά τα όσα άλλαξαν η ποιότητα του λαδιού παραμένει σταθερή ήταν και θα είναι άριστη, αυτό είναι κάτι που ικανοποιεί όλους τους παραγωγούς. Το ελαιουργείο, την τελευταία δεκαετία συγκέντρωσε περίπου 90 τόνους. ΠΑΡΑΣΠΟΡΙ Ο αγροτικός συνεταιρισμός στο Παρασπόρι ιδρύθηκε το 1976. Με μεγάλο αριθμό εργατών από τους οποίους 5 αποτελούσαν τα μέλη του συμβουλίου. Πρόεδρο, Αντιπρόεδρο, γραμματέα και τα βασικά μέλη. Τα τελευταία 10 χρόνια το ελαιουργείο συγκέντρωσε 70 τόνους λάδι. ΖΑΚΡΟΣ Ο αγροτικός συνεταιρισμού Ζάκρου ιδρύθηκε το 1936 με την επωνυμία Ελαιουργικός-Πιστωτικός συνεταιρισμός Ζάκρου. Σήμερα στο εργοστάσιο περισσότεροι από 500 παραγωγοί εμπιστεύονται το λάδι τους. Διοικείται από το 5μελές ΔΣ. Απασχολεί 3 μόνιμους υπαλλήλους και 20 εποχιακούς την περίοδο της παράγωγης λαδιού. 20

ΑΓΙΑ ΤΡΙΑΔΑ ~Έτος ίδρυσης: 1958 ~Δεν υπάρχει μόνιμο προσωπικό, αλλά είναι οικογενειακή επιχείρηση. ~Ο αριθμός των μελών των αγροτών είναι 70. ~Η ποσότητα ελαιολάδου κυμαίνεται στους 200-400 ετησίως. ~Σχόλιο διευθυντή: είναι μια κερδοφόρα επιχείρηση αλλά δεν θα το συνιστούσα σε νέους ανθρώπους λόγω της πτώσης της τιμής του λαδιού. ΔΑΦΝΗ ~Έτος ίδρυσης:1960 ~Απασχολούνται 3 άτομα το χειμώνα (εποχιακά) και ένας μόνιμος γραμματέας. ~Η ποσότητα ελαιολάδου είναι περίπου 200 τόνους το χρόνο. ~Σχόλιο διευθυντή: «Είναι κερδοφόρα αλλά προς το παρόν δεν θα το πρότεινα στις επόμενες γενιές γιατί δεν έχει μέλλον». 21

ΖΗΡΟΣ ~Έτος ίδρυσης: 1930. Εκσυγχρονίστηκε το 1988. ~Ο αριθμός των μελών των αγροτών είναι 250 μέλη. ~Ετήσια παραγωγή είναι 250 περίπου τόνοι. ~Πιστοποίηση του λαδιού με HASP και ISO και το λάδι που παράγει είναι POP ή βιολογικό. ΛΙΘΙΝΕΣ ~Έτος ίδρυσης: 1949. ~ Ο αριθμός των μελών των αγροτών είναι 339 μέλη. ~Προσωπικό: 1 μόνιμος εργάτης και 6-7 εποχιακά. ~Το 2010 η παραγωγή ήταν 200 τόνοι και φέτος προβλέπεται 600 τόνους. ~Σχόλιο διευθυντή : «Πήραμε καινούριους εξοπλισμούς ISO κ.ά. αλλά τα πράγματα έχουν δυσκολέψει πολύ γιατί το προϊόν δεν έχει την κατάλληλη τιμή. Πάντως παρέχει ένα ικανοποιητικό εισόδημα και αν το δουλέψεις μπορείς να ζήσεις μια οικογένεια». 22

ΠΡΑΙΣΟΣ ~Έτος ίδρυσης: 1985. ~Το χειμώνα 2-3 μήνες δούλευαν 5 άτομα στο ελαιουργείο και το καλοκαίρι 8 στον ψεκασμό. ~Ετήσια παραγωγή: 180-200 τόνους. ~ Σχόλιο διευθυντή: «Δεν χρωστάμε χρήματα, είναι μια καλή μονάδα ελαιουργείου κ υγιής συνεταιρισμός». ΠΑΛΑΙΚΑΣΤΡΟ ~Έτος ίδρυσης: 1968. ~Ο αριθμός των μελών των αγροτών είναι 553 μέλη. ~Απασχολούνται 10 άτομα περιστασιακά τον χειμώνα. ~Παραγωγή ελαιολάδου το 2010: 750 τόνοι. ~Σχόλιο διευθυντή: «Είναι μια κερδοφόρα επιχείρηση και θα το συνιστούσα στις επόμενες γενιές». 23

ΡΟΥΣΣΑ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ~Έτος ίδρυσης: 1957-58. ~ Ο αριθμός των μελών των αγροτών είναι 146 μέλη. ~Ετήσια παραγωγή ελαιολάδου : 130, 140, 150 τόνοι. Το ~Σχόλιο διευθυντή: «Δεν είναι καλή δουλειά, όσο πάει η κατάσταση χειροτερεύει. Οι μικροί συνεταιρισμοί θα κλείσουν». ΠΙΣΚΟΚΕΦΑΛΟ ~Έτος ίδρυσης: 1924. ~ Ο αριθμός των μελών των αγροτών είναι 400 μέλη. ~Συνήθως τη μία χρονιά υπάρχει παραγωγή και την άλλη όχι. Την χρονιά της παραγωγής η παραγόμενη ποσότητα ελαιολάδου μπορεί να φτάσει μέχρι και τους 1000 τόνους. ~Σχόλιο διευθυντή: «Το παρελθόν ήταν αρκετά καλό. Υπήρχε μεγάλος αριθμός ενεργών μελών. Μέχρι σήμερα επίσης η πορεία του συνεταιρισμού είναι καλή αφού παράγεται μεγάλη ποσότητα ελαιολάδου και υπάρχει δυνατότητα διαθέσεως στην αγορά με ικανοποιητική τιμή. Είμαι επιφυλακτικός για το μέλλον γιατί λόγω της δυσμενούς οικονομικής κατάστασης δεν ξέρω πως θα εξελιχθεί η τιμή του ελαιολάδου καθώς και η δυνατότητα διαθέσεώς του στην αγορά, γεγονότα που θα επηρεάσουν καθοριστικά την πορεία του συνεταιρισμού». 24

ΣΤΑΥΡΩΜΕΝΟΣ-ΖΟΥ ~Έτος ίδρυσης: 1978 ~Δεν υπάρχει μόνιμος υπάλληλος, μόνο 4-5 το χειμώνα περιστασιακά. ~ Ο αριθμός των μελών των αγροτών είναι 190 μέλη. ~Ετήσια παραγωγή: από 150 έως 250 τόνους. ~Σχόλιο διευθυντή: «Η δουλειά αυτή έχει μέλλον και κέρδος». 25

ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΕΛΑΙΟΚΟΜΙΚΩΝ ΔΗΜΩΝ ΚΡΗΤΗΣ Στον τομέα της συγκέντρωσης και διάθεσης ελαιολάδου, τόσο στην Σητεία όσο και σε όλη την Κρήτη, δραστηριοποιείται και ο ΣΕΔΗΚ. Ο Σύνδεσμος Ελαιοκομικών Δήμων Κρήτης (ΣΕΔΗΚ), αποτελεί ένα διαδημοτικό φορέα ιδιωτικού δικαίου μη κερδοσκοπικού χαραχτήρα. Συγκροτήθηκε με σειρά ιδρυτικών διαδικασιών το έτος 2000 και διοικείται με νόμιμα εγκεκριμένο καταστατικό. Ο ΣΕΔΗΚ περιλαμβάνει σαν μέλη του, μετά από νόμιμες αποφάσεις των ΔΣ τους, 60 Δήμους της Κρήτης. Παράλληλα συνεργάζεται με πολλούς άλλους φορείς του νησιού που σχετίζονται με την ελαιοκομία όπως Νομαρχίες, ΤΕΔΚ, Ενώσεις Γεωργικών Συνεταιρισμών, Επιμελητήρια και Ιδρύματα. Έδρα του ΣΕΔΗΚ έχει οριστεί η ΤΕΔΚ Ρεθύμνου ενώ Γραφεία του λειτουργούν και στις ΤΕΔΚ των άλλων Νομών της Κρήτης. Η βασική αποστολή του ΣΕΔΗΚ, η οποία εξειδικεύεται με 18 επί μέρους στόχους του Καταστατικού του, περιλαμβάνει δύο βασικές κατευθύνσεις. Η πρώτη αφορά παρεμβάσεις σχετικές με την αναβάθμιση των συνθηκών στον τομέα της παραγωγής ενώ η δεύτερη περιλαμβάνει δράσεις σχετικές με την βελτίωση των όρων στον τομέα της διάθεσης και εμπορίας. Στον τομέα της παραγωγής βασικοί στόχοι είναι: Η αύξηση της παραγωγικότητας, η βελτίωση στην ποιότητα του ελαιολάδου, η μείωση του κόστους παραγωγής, προτάσεις για την βελτίωση των κανονισμών της ΕΕ, μελέτες για την καλύτερη αξιοποίηση των μέτρων της Ευρωπαϊκής και Εθνικής ελαϊκής πολιτικής, η αντιμετώπιση των επιπτώσεων από περιβαλλοντικά προβλήματα, ακραίες καιρικές συνθήκες, φυτονόσους κ.α. Στον τομέα της διάθεσης βασικός στόχος είναι: Η αύξηση της κατανάλωσης του Κρητικού παρθένου ελαιολάδου, η ανάδειξη και προβολή της ανεγνωρισμένης υγιεινής, γευστικής και πολιτιστικής αξίας του και η προστασία της φημισμένης ποιότητας του. 26

Γ) ΒΙΟΚΑΛΛΙΕΡΓΗΤΕΣ ΣΗΤΕΙΑΣ Α.Ε. ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΓΕΩΡΓΙΑ Τα τελευταία χρόνια αναπτύσσονται σε παγκόσμια κλίμακα πρωτοβουλίες για τη διατήρηση και προστασία του περιβάλλοντος. Ειδικότερα στον τομέα διατροφής ο πληθυσμός της Ευρώπης και της Β. Αμερικής αγοράζει προϊόντα που προέρχονται από Βιολογική Γεωργία. Τι είναι η Βιολογική Γεωργία Είναι η γεωργία που σέβεται το περιβάλλον. Προστατεύει τις ισορροπίες που έχει ορίσει η φύση στο πέρασμα των αιώνων για την απρόσκοπτη και ομαλή λειτουργία της. Δίνει τη δυνατότητα στον άνθρωπο - παραγωγό να κατανοήσει τη διάσταση της φύσης σαν πολυσύνθετο ζωντανό οργανισμό. Χρησιμοποιεί την επιστημονική γνώση και εμπειρία σε συνεργασία με τους φυσικούς νόμους ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΕΛΙΑΣ Από το 1991 αρχίζουν ραγδαίες εξελίξεις στον τομέα της Βιολογικής Γεωργίας στην Ελλάδα. Η Βιοκαλλιέργεια της ελιάς αναπτύσσεται ραγδαία. Η βασικότερη αιτία της επικράτησης Βιολογικής Καλλιέργειας είναι το εμπορικό ενδιαφέρον που υπάρχει γύρω από το βιολογικό ελαιόλαδο το οποίο είναι ανώτερης ποιότητας. 27

Η έκθλιψη σε χαμηλή θερμοκρασία και η απουσία αγροτοχημικών υπολειμμάτων στο λάδι εξασφαλίζουν την ποιότητα που είναι σημείο διάκρισης από το κοινό ελαιόλαδο. ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΔΙΕΙΣΔΥΣΗ ΣΤΗΝ ΑΓΟΡΑ Οι μέχρι σήμερα έρευνες στην Αγγλία, Γαλλία, Γερμανία, Ολλανδία, Ισπανία και Ιταλία, έδειξαν ότι τα προϊόντα βιολογικής γεωργίας έχουν ζήτηση και απολαμβάνουν τιμές ανώτερες των αντίστοιχων προϊόντων της συμβατικής γεωργίας, ενώ ανοιχτή παραμένει η αγορά της Αμερικής και του Καναδά, όπου οι καταναλωτές είναι ιδιαίτερα ευαίσθητοι σε θέματα βιολογικών προϊόντων. Είναι σαφές ότι πρέπει να αναζητηθούν τρόποι αύξησης του μεριδίου αγοράς για το βιολογικό λάδι και τις βρώσιμες ελιές. Για να γίνει αυτό πρέπει να ενθαρρυνθούν οι σημερινοί πελάτες (μαχητικοί) να αγοράσουν περισσότερο βιολογικό λάδι, να προσελκυσθούν οι ομάδες πελατών (διαιτητικοί, παραδοσιακοί) των οποίων οι ανάγκες μπορούν να ικανοποιηθούν με βιολογικό λάδι, να πεισθούν αυτοί που δεν χρησιμοποιούν βιολογικό λάδι ή βρώσιμες ελιές. ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΓΕΩΡΓΙΑ-ΒΙΟΚΑΛΛΙΕΡΓΗΤΕΣ ΣΗΤΕΙΑΣ ΑΕ Η ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΣΗΤΕΙΑΣ Η βιολογική γεωργία στην Σητεία ουσιαστικά ξεκινά το 1997 όταν δημιουργείται από 25 παραγωγούς-μέτοχους η ομάδα «Βιοκαλλιεργητές Σητείας» η οποία ιδρύθηκε το Νοέμβριο του 1999 και έχει έδρα την Ιερά Μονή Τοπλού. 28

ΜΟΝΗ ΤΟΠΛΟΥ-ΛΑΔΙ H Ιερά μονή Τοπλού, ένα από τα σημαντικότερα μοναστήρια της Κρήτης διαθέτει τεράστιες εκτάσεις βιολογικής καλλιέργειας. Αποτελεί ένα από τα σπουδαιότερα κέντρα βιολογικής καλλιέργειας της ελιάς και της αμπέλου. Επίσης είναι η μοναδική στην Ελλάδα πιστοποιημένη, κατά τα πρότυπα ISO 9001:2000 και HACCP, κάθετη επιχείρηση παραγωγής και συσκευασίας βιολογικού ελαιόλαδου. Ο δημιουργικός της Ηγούμενος έφερε νέα πνοή στη Μονή Τοπλού, που τις τελευταίες δεκαετίες παράγει εξαιρετικά προϊόντα βιολογικής καλλιέργειας, όπως κρασί, λάδι και ρακή, που φέρουν την ονομασία «Τοπλού» και ξεκίνησαν με στόχο την απαλλαγή χημικών λιπασμάτων και ουσιών στη διατροφή μας. Ο Ηγούμενος προσπαθεί μέσα από τη μάνα γη: με τις βιολογικές καλλιέργειες ελαιολάδου και τις βιολογικές καλλιέργειες κρασιού, τσικουδιάς και άλλων προϊόντων να δημιουργηθούν θέσεις εργασίας, να ευαισθητοποιεί και να μεταλαμπαδεύει τις βιολογικές καλλιέργειες στην ευρύτερη περιοχή αυξάνοντας τους παραγωγούς ποιοτικών προϊόντων. ΒΙΟΚΑΛΛΙΕΡΓΗΤΕΣ ΣΗΤΕΙΑΣ ΑΕ Η εταιρεία ιδρύθηκε από την ανάγκη ικανοποίησης της ζήτησης καλύτερης ποιότητας ελαιολάδου, το οποίο έπρεπε να γίνει με αυστηρά πρότυπα παραγωγής και ποιότητας. Πιο πριν καλλιεργούσαν μεμονωμένα και το ελαιόλαδο που παρήγαγαν το κρατούσαν για δικιά τους κατανάλωση είτε το διέθεταν για πώληση ερασιτεχνικά κυρίως σε γνωστά τους άτομα χωρίς κάποια πιστοποίηση η έλεγχο. Οι Βιοκαλλιεργητές Σητείας είναι οι πρώτοι που ξεκινούν να καλλιεργούν τους ελαιώνες και τους αμπελώνες τους με βάση τον Καν. 2092/91 της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τα 29

μηχανήματα και η διαδικασία παραγωγής και εμφιάλωσης γίνονται με τα πρότυπα και της προδιαγραφές του ISO, HACCP, IFS και πιστοποιούνται από τον φορέα πιστοποίησης DQS. ΕΛΑΙΟΥΡΓΕΙΟ Το ελαιουργείο της «ΒΙΟΚΑΛΛΙΕΡΓΗΤΕΣ ΣΗΤΕΙΑΣ ΑΕ» είναι ένα σύγχρονου τύπου φυγοκεντρικό ελαιουργείο δυο φάσεων. Είναι το μοναδικό στην περιοχή που λειτουργεί αποκλειστικά για την παραγωγή βιολογικού ελαιόλαδου και σε αυτό συγκεντρώνεται το μεγαλύτερο ποσοστό της παραγωγής. Κάθε χρόνο μεταφέρονται για ελαιοποίηση 500 έως 700 τόνοι ελαιόκαρπου και παράγονται 100-150 τόνοι ελαιολάδου. Την εποπτεία για την παραγωγή και εμφιάλωση έχει ο οργανισμός ελέγχου και πιστοποίησης ΒΙΟΕΛΛΑΣ. Η ΑΠΟΘΗΚΕΥΣΗ ΤΟΥ ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΕΛΑΙΟΛΑΔΟΥ Μετά την παραγωγή του το βιολογικό ελαιόλαδο αποθηκεύεται σε ανοξείδωτες δεξαμενές μέχρι να γίνει ο χημικός έλεγχος από τον αρμόδιο οργανισμό πιστοποίησης. Στο ελαιουργείο της Μονής Τοπλού η αποθήκευση του ελαιόλαδου γίνεται χωριστά για κάθε βιοκαλλιεργητή και παρτίδα λαδιού. Στα υπόλοιπα ελαιουργεία το παραλαμβάνει και το αποθηκεύει ο παραγωγός καθώς δεν υπάρχει ακόμη η δυνατότητα της αποθήκευσης του βιολογικού ελαιόλαδου σε αυτά. Κατά την αποθήκευση πρέπει να υπάρχει η κατάλληλη σήμανση στη δεξαμενή με το όνομα του προϊόντος, το στάδιο πιστοποίησης και την επωνυμία της εκμετάλλευσης ώστε να διασφαλίζεται η ιχνηλασιμότητα. Η ΤΥΠΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΕΛΑΙΟΛΑΔΟΥ Η τυποποίηση του βιολογικού ελαιόλαδου στην Σητεία γίνεται κατά κύριο λόγο σε δυο μονάδες που υπάρχουν στην περιοχή και η μια ανήκει στην Ένωση Αγροτικών Συνεταιρισμών Σητείας (Ε.Α.Σ. Σητεία) και η άλλη στην «ΒΙΟΚΑΛΛΙΕΡΓΗΤΕΣ ΣΗΤΕΙΑΣ ΑΕ». Αυτές οι δυο εταιρείες αγοράζουν και τυποποιούν το μεγαλύτερο μέρος βιολογικoύ ελαιόλαδου της περιοχής. Κάποιοι λιγοστοί παραγωγοί μεμονωμένα τυποποιούν το λαδί που παράγουν για να το διαθέσουν μονοί τους στην αγορά. Στην μονάδα τυποποίησης των Βιοκαλλιεργητών Σητείας γίνεται η 30

εμφιάλωση του ελαιόλαδου με σύγχρονα μηχανήματα και με τέτοιο τρόπο ώστε να μην αλλοιώνεται η αρίστη ποιότητα του προϊόντος. Κατά μέσο ορό εμφιαλώνονται περίπου 100 τόνοι βιολογικό ελαιόλαδο με την ετικέτα της εταιρίας «ΤΟΠΛΟΥ» σε γυάλινες φιάλες των 500 και 750 ml. Παράλληλα η εταιρία εμφιαλώνει βιολογικό ελαιόλαδο με τις ετικέτες των ξένων αγοραστών. Λόγω της μικρής δυναμικότητας της μονάδας 800 μπουκάλια/ώρα ετοιμάζεται να λειτουργήσει σύντομα μια μεγαλύτερη με δυναμικότητα 3000 μπ/ώρα. ΕΞΑΓΩΓΕΣ Ο κύριος εξαγωγέας του κρητικού ελαιόλαδου από τη Σητεία Λασίθι στη Γερμανία είναι η εταιρεία «Lukullus GmbH», η οποία ευρίσκεται στο Erlensee (Hanau). Το έτος 2005 η εταιρεία πέτυχε τη μεγαλύτερη ποσοστιαία εισαγωγή κρητικών προϊόντων στη Γερμανία Η εταιρεία συνεργάζεται με τη μεταφορική Θωμαϊδης (Φρανκφούρτη), έτσι ώστε από τον Οκτώβριο του 2006 να εφοδιάζει απ ευθείας από τη Σητεία σε τιμές x- factory τις γερμανικές αλυσίδες, εξοικονομώντας περίπου 0,15 ανά φιάλη που κοστίζει η μεταφορά μέσω Αθηνών. Τα κυριότερα brand names της «Lukullus GmbH» για το ελαιόλαδο από τη Σητεία είναι τα «Bancetto» και «Daidalos». Το brand name «Daidalos» πωλείται αποκλειστικά από την Aldi Nord, ενώ το ελαιόλαδο της μονής Τοπλού από τη Rewe και τη Norma. Από τις συνολικές πωλήσεις της γερμανικής εισαγωγικής εταιρείας το 2005, οι 5.000 6.000 τόνοι αφορούσαν «ΠΟΠ Σητείας». Εδώ πρέπει να σημειώσουμε ότι, οι συνολικές εξαγωγές εμφιαλωμένου ελαιόλαδου από την περιοχή της Σητείας αυξήθηκαν από 619.522 το 2001 στα 12.297.988 το 2005. 31

ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΒΙΟΣΗΤΕΙΑ ΑΕ LUKULLUS ΕΠΕ Όλα ξεκίνησαν το 2001 όταν συναντήθηκαν ο διευθυντής της τοπικής επιχείρησης με εκείνον της γερμανικής. Με μερικές εκατοντάδες φιάλες και τη πρώτη συμμετοχή στην έκθεση Bio-Fach, στη Νυρεμβέργη το 2001, έγινε εν τέλει η εκκίνηση του κοινού εγχειρήματος. Με πολλή διάθεση, αφοσίωση, μεράκι και δραστηριότητα, καταπιάστηκαν με την ιδέα τους ο Manfred Heinsch και ο Μανώλης Αϊβαλιώτης και από χρόνο σε χρόνο το έκαναν όλο και περισσότερο πράξη. Σήμερα η Lukullus ΕΠΕ είναι προμηθευτής πλειάδας έξτρα παρθένων ελαιόλαδων τα οποία διαθέτει σε όλη την Ευρώπη προερχόμενα όχι μόνο από τα δύο σημεία παραγωγής Μονή Τοπλού Βιο Σητεία ΑΕ και την Ένωση Σητείας. ΒΡΑΒΕΙΑ 2002 Το πρώτο βραβείο Mario Solinas του παγκόσμιου διαγωνισμού ποιότητας του Διεθνούς Συμβουλίου Ελαιόλαδου (International Olive Oil Council) ) για την κατηγόρια "Έντονου Φρουτώδους" (Intense Fruitiness Section) 2001 Το πρώτο βραβείο Mario Solinas του παγκόσμιου διαγωνισμού ποιότητας του Διεθνούς Συμβουλίου Ελαιόλαδου για την κατηγορία "Έντονου Φρουτώδους" (Intense Fruitiness Section) 1999 Το βραβείο "Leone d\' Oro" του διεθνούς διαγωνισμού SOL\'99 στη Verona Ιταλίας 1977/8 Το πρώτο βραβείο για την κατηγορία "παρθένο ισορροπημένο" (Virgin harmony) του διεθνούς διαγωνισμού του Patrimonio Communal Olivarero της Ισπανίας. 32

Η ΕΜΠΟΡΙΑ ΤΟΥ ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΕΛΑΙΟΛΑΔΟΥ ΣΤΗΝ ΣΗΤΕΙΑ Με την εμπορία του βιολογικού ελαιολάδου που παράγεται στην περιοχή της Σητείας ασχολούνται κατά κύριο λόγο οι «ΒΙΟΚΑΛΛΙΕΡΓΗΤΕΣ ΣΗΤΕΙΑΣ» ΑΕ και η Ε.Α.Σ.Σ. Πολύ μικρές ποσότητες βιολογικού ελαιολάδου διακινούνται από τους ιδίους παραγωγούς χύμα ή τυποποιημένο. Οι «ΒΙΟΚΑΛΛΙΕΡΓΗΤΕΣ ΣΗΤΕΙΑΣ» ΑΕ εμπορεύονται το μεγαλύτερο. ποσοστό του Σητειακού βιολογικού ελαιολάδου. Το σύνολο της παραγωγής εμφιαλώνεται και πωλείται με την ετικέτα της εταιρίας. Παράλληλα η εταιρία για να καλύψει την αυξανομένη ζήτηση βιολογικού ελαιόλαδου από του πελάτες της (μεγάλες εταιρίες Super market) αγοράζει βιολογικό ελαιόλαδο από άλλες περιοχές της χώρας μας και το εμφιαλώνει με την φίρμα του αγοραστή. Η Ένωση Σητείας διακινεί μικρότερες ποσότητες (20-30 τόνοι) καθώς άρχισε να ασχολείται με το βιολογικό ελαιόλαδο τα τελευταία χρόνια. Το εμφιαλωμένο Σητειακό βιολογικό ελαιόλαδο είναι προϊόν υψηλής ποιοτικής αξίας. Εξάγεται σε ευρωπαϊκές χώρες όπως Γερμανία, Αυστρία, Ελβετία, Αγγλία, Φιλανδία, Γαλλία, Καναδά και Κορέα. Ενώ ένα μικρό ποσοστό διατίθεται στην εγχώρια αγορά από καταστήματα πώλησης βιολογικών προϊόντων. ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΟΥ ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΕΛΑΙΟΛΑΔΟΥ ΤΗΣ ΣΗΤΕΙΑΣ Στην παγκόσμια αγορά η ζήτηση των βιολογικών προϊόντων αυξάνει καθημερινά. Ο καταναλωτής, μετά τα διατροφικά σκάνδαλα που κατά καιρούς βλέπουν το φως της δημοσιότητας και με όσα μαθαίνει για τις επιπτώσεις στην υγειά του από τα υπολείμματα των αγροτοχημικών στα τρόφιμα, αναζητά προϊόντα όσο γίνεται πιο υγιεινά πιστοποιημένα ότι παράγονται με βάση της αρχές της βιολογικής γεωργίας. Το ελαιόλαδο ως βασικό συστατικό της Κρητικής διατροφής 33

χαρακτηρίζεται καθημερινά ως προϊόν υψηλής διατροφικής αξίας για τον άνθρωπο. Στην περιοχή της Σητείας παράγεται ένα από τα πλέον καλυτέρα ελαιόλαδα στον κόσμο από άποψη οργανοληπτικών συστατικών. Όμως οι παραγωγοί στην περιοχή αντιμετωπίζουν πολλά προβλήματα με το ελαιολάδου της συμβατικής γεωργίας με την διάθεση στην αγορά και την τιμή πώλησης του με αποτέλεσμα να τους ζημιώνει οικονομικά. Το βιολογικό ελαιόλαδο είναι ένα προϊόν στο οποίο η ζήτηση του αυξάνει και στην διεθνή αλλά και στην εγχώρια αγορά. Παρότι πωλείται σε αρκετά υψηλότερες τιμές από το συμβατικό, πολλοί καταναλωτές ευαισθητοποιημένοι σε θέματα μόλυνσης του περιβάλλοντος και υγιεινής διατροφής το προτιμούν από το συμβατικό. Για την περιοχή της Σητείας η βιολογική καλλιέργεια της ελιάς εκτόςα από οικολογική της πλευρά ( προστασία του περιβάλλοντος) παρουσιάζει ενδιαφέρον και για το οικονομικό όφελος που μπορεί να έχουν οι αγρότες της περιοχής από αυτήν. Οι παραγωγοί της περιοχής μπορούν να εκμεταλλευτούν το γεγονός ότι μια νέα αγορά ανοίγεται για το ελαιόλαδο εφόσον αυτό παράγεται με την βιολογική καλλιεργητική τεχνική. Τα πρώτα αποτελέσματα από την προσπάθεια των βιοκαλλιεργητών στην περιοχή μας δείχνουν ότι μπορεί να υπάρχει μια μείωση της παραγωγής στους ελαιώνες που καλλιεργούνται βιολογικά από όταν τους καλλιεργούσαν συμβατικά όμως η τιμή του βιολογικού ελαιόλαδο καλύπτει αυτή την και αφήνει ένα σημαντικό κέρδος στον βιοκαλλιεργητή. Ακόμα με την επιτυχημένη εξαγωγή του βιολογικού ελαιόλαδου υπάρχει μια μεγάλη ευκαιρία για το Σητειακό ελαιόλαδο να κατακτήσει μια αγορά όπως είναι αυτή των βιολογικών προϊόντων. Η ανάπτυξη της βιολογικής ελαιοκαλλιέργειας στην περιοχή αποτελεί μια πρόκληση για τους παραγωγούς που δεν μπορούν να την αγνοήσουν. Πρέπει να οργανωθεί αξιοποιώντας τις γνώσεις και τις εμπειρίες που έχουν αποκτηθεί από τους παραγωγούς και φορείς που ασχολούνται ήδη με το βιολογικό ελαιόλαδο. 34

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ Με την ευκαιρία της επίσκεψης μας στο Τοπλού υποβάλαμε κάποιες ερωτήσεις στο Γενικό Διευθυντή της εταιρίας «Βιοκαλλιεργητέςς Σητείας Α.Ε.», κ. Αϊβαλιώτη Μανώλη, τις οποίες παραθέτουμε: 1) Ποιο ήταν το κίνητρο της βιολογικής ελαιοπαραγωγής στο Τοπλού; Το 1995 εμφανίστηκε η βιολογική γεωργία στην Ελλάδα. Μερικοί παραγωγοί ξεκίνησαν να κάνουν βιολογική καλλιέργεια στους ελαιώνες τους. Μέσα σε αυτούς, κυριότερος παραγωγός ήταν η Μονή Τοπλού με πρωτεργάτη τον Ηγούμενο που ξεκίνησε την ιδέα της βελτίωσης της ποιότητας του λαδιού που δίνονταν στον καταναλωτή. Το προϊόν που έβγαινε από την ελιά έπρεπε να είναι απαλλαγμένο από χημικά, είτε στο έδαφος, είτε στο δέντρο, που είναι η ελιά. 2) Ποια η σχέση της Μονής Τοπλού με τους Βιοκαλλιεργητές Σητείας; Η Μονή Τοπλού δεν έχει καμία σχέση με τους Βιοκαλλιεργητές. Οι Βιοκαλλιεργητές είναι οι 27 παραγωγοί που έχουν ιδρύσει αυτή την εταιρεία ενοικιάζοντας εγκαταστάσεις μέσα στο Τοπλού, που είναι ένας από τους κύριους μετόχους και συνεργάτες της. Μέσα στη Μονή έχουν εγκατασταθεί τα κτήρια της εταιρείας, που αποτελούνται από ένα ελαιουργείο, ένα συσκευαστήριο και αποθηκευτικούς χώρους του λαδιού. 3) Τι είναι και πώς γίνεται η βιολογική καλλιέργεια; Η βιολογική καλλιέργεια είναι η βελτίωση του τελικού προϊόντος που είναι απαλλαγμένο από χημικά, δηλαδή δεν χρησιμοποιούμε πρόσθετα χημικά λιπάσματα στην καλλιέργεια της ελιάς. Αντιθέτως φτιάχνουμε κομπόστ το οποίο προέρχεται από κοπριά, φύκια, φύλλα, πυρήνα της ελιάς κτλ. Με όλα αυτά φτιάχνεται ένα λίπασμα το οποίο δεν έχει μέσα χημικά, είναι από φυσικές ουσίες. Τα λιπάσματα κοστίζουν μόνο την προσωπική εργασία για τη συλλογή τους. 35

4) Πως αντιμετωπίζονται βιολογικά οι «εχθροί» της ελιάς; Οι κύριοι «εχθροί» της ελιάς είναι ο δάκος, ο πυρηνοτρύτης και ο ρυγχήτης. Αντιμετωπίζονται με δακόφακες, με δακοπαγίδες και με βιολογικά σκευάσματα που είναι συνήθως βάκιλοι. Τα σκευάσματα αυτά υπάρχουν στο εμπόριο, προκαλούν ασθένεια στα έντομα αυτά, τα οποία πηγαίνοντας να φάνε την ελιά αρρωσταίνουν και πεθαίνουν. 5) Πως πιστοποιείται η γνησιότητα του βιολογικού λαδιού; Το λάδι ελέγχεται από κάποιους οργανισμούς, οι οποίοι είναι διαπιστευμένοι από το ελληνικό κράτος και οι οποίοι ελέγχουν οι ίδιοι τους παραγωγούς και την καλλιέργειά τους. 6) Ποια είναι η ποιοτική αξία του λαδιού; Το μεγαλύτερο ποσοστό της Σητειακής παραγωγής είναι extra παρθένο ελαιόλαδο, κάτω από 4 γραμμές οξύτητας. Δεν προσθέτουμε τίποτα για να αυξήσουμε την ποιοτική αξία. Τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του λαδιού προέρχονται από τον τρόπο παραγωγής τους, τον τρόπο επεξεργασίας της ελιάς για να γίνει λάδι και τον τρόπο φύλαξής του. Επίσης σημαντικό ρόλο παίζει και η τυποποίησή του. Η καλλιέργεια είναι η πιο βασική παράμετρος αφού παίζει ρόλο στο 70% της ποιότητας του λαδιού. 7) i. Ποιες προϋποθέσεις απαιτούνται για να είναι ένα λάδι extra παρθένο; Ένα λάδι για να είναι extra παρθένο έχει δύο παραμέτρους: 1) Τον εργαστηριακό παράγοντα. Υπάρχει κώδικας τροφίμων και τροφών της Ε.Ε., που σύμφωνα με αυτόν το λάδι αναλύεται και κατατάσσεται σύμφωνα με την οξύτητα, τα Κ, τα υπεροξείδια και τους δείκτες που μας δείχνουν την επιβάρυνσή τους σε χημικά. Σε όλα αυτά έχουν θεωρηθεί όρια που ορίζουν πότε ένα ελαιόλαδο είναι extra παρθένο. 2) Το οργανοληπτικό κομμάτι, δηλαδή το γευστικό του κομμάτι. Υπάρχουν γευσιγνώστες πιστοποιημένοι από το κράτος, οι οποίοι πρέπει να επιβεβαιώσουν εκτός από το εργαστηριακό κομμάτι και οι ίδιοι ότι είναι extra παρθένο. ii. Ποιες οι κατάλληλες συνθήκες για τη διατήρηση του λαδιού; Συντηρεί πολύ καλά το λάδι η σταθερ C. Το C μέσο όρο το χρόνο. Το λάδι διατηρείτε, αναλλοίωτο, άρα λοιπόν η οξείδωση και η θερμοκρασία δεν αποτελούν εχθρό του λαδιού. Επίσης, βασικός εχθρός του λαδιού είναι οι οσμές που το περιβάλλουν, όπως η μούχλα κτλ. Γι αυτό φροντίζουμε ο χώρος να μην περιέχει έντονες οσμές. 8) Ποια η αναγνωσιμότητα του λαδιού που παράγετε; Το λάδι της Σητείας έχει διακριθεί πολλές φορές στο εξωτερικό και έχει θεωρηθεί ΠΟΠ. Είναι ένα από τα καλύτερα λάδια του κόσμου, είναι αναγνωρισμένο 36

καθώς έχει πάρει αρκετά βραβεία. Οι καιρικές συνθήκες που επικρατούν στη Σητεία, δηλαδή η πολλή ηλιοφάνεια και οι λιγοστές βροχοπτώσεις παίζουν σημαντικό ρόλο ώστε το προϊόν να είναι εξαιρετικό. 9) Πόσο εργατικό προσωπικό απασχολείτε; Το εργατικό προσωπικό και οι υπάλληλοι είναι 31 άνθρωποι. Από τη Σητεία είναι οι περισσότεροι, δηλαδή οι 28. 10) Πως συμβάλλει το ελαιουργείο στην τοπική οικονομία; Για την συντήρηση των μηχανημάτων της μονάδας αυτής ασχολούνται κάποιοι άνθρωποι, καθώς και για τη μεταφορά των προϊόντων. Επίσης χρησιμοποιούνται ντόπιοι γεωπόνοι που επιβλέπουν τους παραγωγούς. Εργολάβοι καθώς και όσοι αφορούν το κατασκευαστικό κομμάτι είναι ντόπιοι. Η απασχόληση αυτών των ανθρώπων βοηθά στην τοπική οικονομία. 11) Πόσο έχει επηρεάσει η κρίση την πώληση του λαδιού; Η πώληση του λαδιού δεν έχει επηρεαστεί καθόλου από την κρίση, κυρίως γιατί αφορά το εξωτερικό, όπου οι καταναλωτές δεν έχουν τα ίδια οικονομικά προβλήματα με τους Έλληνες. 12) Από τι επηρεάζεται η τιμή του λαδιού; Το λάδι είναι ένα χρηματιστήριο που η τιμή επηρεάζεται ανάλογα με τις συνθήκες που επικρατούν στην αγορά και ανάλογα με το τι αποφασίζουν οι μεγάλες ελαιοπαραγωγικές χώρες, που είναι η Ιταλία και η Ισπανία. 13) Πώς γίνεται η εξαγωγή του προϊόντος; Το λάδι τυποποιείται και είναι έτοιμο να εξαχθεί. Όταν φτάνει στο εξωτερικό μια άλλη εταιρεία είναι εκεί η οποία ασχολείται με τη διακίνηση του προϊόντος. Η διακίνηση αυτή αφορά 25.000 καταστήματα στην Ευρώπη. 14) Ποιες οι υποχρεώσεις έναντι των πελατών; Όταν έχεις πελάτες είσαι υποχρεωμένος σαν επιχείρηση να έχεις πάντα την ίδια ποσότητα και ποιότητα ελαιόλαδου. Έχουμε κανονίσει ώστε η ετήσιες παραγγελίες που γίνονται στην αρχή του χρόνου να είναι τόσες ώστε το λάδι που θα διαθέσουμε στην αγορά να επαρκεί. 15) Ποια η ποσότητα ελαιόλαδου που επεξεργάζεστε; Το ελαιουργείο επεξεργάζεται μόνο βιολογικό καρπό που ανέρχεται περίπου στους 200 τόνους ετησίως τους οποίους εμφιαλώνει, τυποποιεί και προωθεί κυρίως στις αγορές της Ευρώπης, καθώς το 99% της εξαγωγής γίνεται στο εξωτερικό. 37

[ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ] Α) EΛΑΙΟΛΑΔΟ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑ Στις μέρες μας οι καταναλωτές δίνουν μεγάλη προσοχή στα τρόφιμα που αγοράζουν γιατί οι επιπτώσεις τους στην υγεία μπορεί να είναι είτε ευεργετικές είτε επιζήμιες. Το ελαιόλαδο περιέχει μια σειρά από συστατικά που είναι πολύ ευεργετικά για τις περισσότερες λειτουργίες του ανθρώπινου οργανισμού. Του ελαιολάδου η βιολογική και θεραπευτική αξία συνδέεται με τη χημική του δομή. Έτσι, πρώτον, το ελαιόλαδο αποτελείται κυρίως από τριγλυκερίδια μονοακόρεστων οξέων σε ποσοστό από 53 87% (κυρίως το ελαϊκό) σε αντίθεση με τα ζωικά λιπαρά που αποτελούνται κυρίως από τριγλυκερίδια κορεσμένων οξέων και τα λοιπά φυτικά λάδια. Δεύτερον οι ευεργετικές ιδιότητες του λαδιού οφείλονται στο ασαπωνοποίητο κλάσμα του στο οποίο περιέχονται αντιοξειδωτικές ουσίες που δρουν προστατευτικά 38

απέναντι στο σχηματισμό ελευθέρων ριζών. Σύμφωνα με τη θεωρία των ελευθέρων ριζών υπεροξειδίων το γήρας είναι το αποτέλεσμα της καταστροφής των κυττάρων που γίνεται από τα ενδιάμεσα προϊόντα του οξυγόνου (ελεύθερες ρίζες υπεροξειδίων), δηλαδή καθυστερεί τη διαδικασία της γήρανσης. Εδώ πρέπει να προσεχθεί ότι αυτές οι αντιοξειδωτικές ουσίες βρίσκονται μόνο στο παρθένο και στο εξαιρετικά παρθένο λάδι μιας και η διαδικασία του ραφιναρίσματος που γίνεται στο απλό ελαιόλαδο και στο πυρηνέλαιο τις μεταβάλλει και τις απομακρύνει. Ελαιόλαδο και πεπτικό σύστημα Το ελαιόλαδο είναι η πιο εύπεπτη και πιο αφομοιώσιμη λιπαρή ουσία από τον οργανισμό. Επίσης προάγει την απορρόφηση των θρεπτικών στοιχείων και ιδιαίτερα των βιταμινών και των μεταλλικών αλάτων. Προστατεύει από τη γαστρίτιδα και τα έλκη. Είναι χολαγωγός ουσία, ενεργοποιεί την έκκριση των ορμονών του παγκρέατος και της χολής πολύ πιο φυσικά από τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται γι αυτό το σκοπό. Κατά συνέπεια μειώνει την πιθανότητα χολολιθίασης (σχηματισμό πέτρας στη χολή). Έχει ήπια υπατική δράση. Δύο κουταλιές του φαγητού όταν λαμβάνονται το πρωί με άδειο στομάχι φαίνεται να έχουν θετική επίδραση στη χρόνια δυσκοιλιότητα. Ελαιόλαδο και καρδιοαγγειακές ασθένειες Η μελέτη των επτά χωρών (Seven countries study, A Keys 1970, University of Minnesota) είναι μια τεράστια επιδημιολογική μελέτη σε 11.500 άτομα, η οποία έγινε στις δεκαετίες 1950 και 1960. Μελετήθηκαν κάτοικοι επτά διαφορετικών γεωγραφικών περιοχών : Ελλάδας ( Κρήτη και Κέρκυρα ), Ιταλίας, Γιουγκοσλαβίας, Φιλανδίας, Ιαπωνίας, Ολλανδίας και ΗΠΑ, αναφορικά με τις διατροφικές τους συνθήκες και την επίπτωση τους σε διάφορες ασθένειες, όπως οι καρδιοπάθειες και ο καρκίνος. Από αυτή τη μελέτη φαίνεται ότι : Αναφορικά με τις καρδιοπάθειες, όλες οι Μεσογειακές Χώρες που συμμετείχαν στη μελέτη (Ιταλία, Γιουγκοσλαβία, Ελλάδα), 39

έχουν πολύ μικρότερη θνησιμότητα από ότι οι Βόρειες χώρες. Σχετικά με τη θνησιμότητα από καρκίνο, οι ίδιες χώρες παρουσιάζουν σημαντικά χαμηλότερη θνησιμότητα από ότι οι ΗΠΑ, η Ολλανδία, η Φιλανδία και η Ιαπωνία. Μάλιστα η Κρήτη διαφοροποιείται περαιτέρω, ιδιαίτερα αναφορικά με τις καρδιοπάθειες. Μελέτη των αποτελεσμάτων της έρευνας δείχνει ότι η συχνότητα των καρδιοπαθειών και της ολικής θνησιμότητας του πληθυσμού, και λιγότερο των θανάτων από νεοπλασίες είναι πολύ χαμηλότερη στην Κρήτη, ακόμα και συγκρινόμενη με αυτή άλλων Μεσογειακών πληθυσμών. Λεπτομερέστερη ανάλυση των αποτελεσμάτων της μελέτης έδειξε ότι πληθυσμοί, με αντίστοιχο βιοτικό επίπεδο, μόλυνση περιβάλλοντος και στρες διέφεραν σημαντικά αναφορικά με τη συχνότητα καρδιοπαθειών και καρκίνου. Ο μόνος παράγων ο οποίος τους διαφοροποιούσε ήταν η δίαιτα τους, και συγκεκριμένα η ποιότητα των λιπαρών ουσιών, η σύσταση των λιπών, καθώς και η ημερησία κατανομή μεγάλων κατηγοριών θρεπτικών ουσιών. Με τις διάφορες λιπαρές ουσίες που χρησιμοποιούμε στη διατροφή μας συμβαίνει το εξής : Τα ζωικά λίπη περιέχουν κορεσμένα λιπαρά οξέα και αυτά αυξάνουν κατά πολύ τα επίπεδα της χοληστερόλης στο αίμα. Το ελαιόλαδο όμως, το οποίο είναι το μόνο που περιέχει σε τόσο μεγάλο ποσοστό μονοακόρεστα οξέα και κυρίως το ελαϊκό, έχει την ιδιότητα να ελέγχει το επίπεδο της LDL ενώ αυξάνει τα επίπεδα της HDL.Έτσι το ελαιόλαδο έχει ένα ευεργετικό αποτέλεσμα στην υγεία και αυξάνει το όριο ζωής σ αυτούς που το καταναλώνουν. Ο κίνδυνος θανάτου από στεφανιαία νόσο είναι πολύ μεγαλύτερος στους ανθρώπους που ζουν σε χώρες όπου το ελαιόλαδο δεν καταναλώνεται παρά στους ανθρώπους της Μεσογείου των οποίων η διατροφή περιλαμβάνει σε μεγάλο ποσοστό το ελαιόλαδο. 40

Ελαιόλαδο και πίεση Από μελέτες έχει διαπιστωθεί ότι η πίεση είναι σημαντικά χαμηλότερη σε άτομα που καταναλώνουν κανονικά ελαιόλαδο και η χρήση του ελαιολάδου μειώνει τις απαιτούμενες δόσεις αντιυπερτασικών. Ελαιόλαδο και διαβήτης Ο διαβήτης είναι μια ευρύτατα διαδεδομένη ασθένεια σ όλο τον κόσμο, ειδικά στις βιομηχανικές χώρες στις οποίες είναι σε αύξηση. Οφείλεται στο ότι ο οργανισμός δε μπορεί να παράγει ή να χρησιμοποιήσει την ινσουλίνη με επακόλουθο τη δυσλειτουργία του μεταβολισμού των υδατανθράκων που περιλαμβάνει επίσης και το μεταβολισμό των λιπιδίων και των πρωτεϊνών. Μια διατροφή πλούσια σε ελαιόλαδο δεν είναι μόνο κατάλληλη αλλά μπορεί να προλάβει ή να επιβραδύνει την ασθένεια. Προλαμβάνει την αντίσταση της ινσουλίνης και τις πιθανές επικίνδυνες συνέπειες. Επιπρόσθετα επιφέρει καλύτερο έλεγχο στη γλυκόζη στο αίμα. Ελαιόλαδο και καρκίνος Ο καρκίνος προκαλείται από πολλούς παράγοντες, εσωτερικούς ή εξωτερικούς, και μπορεί να εμφανιστεί πιο εύκολα όταν υπάρχει μειωμένη πρόσληψη βιταμινών και αντιοξειδωτικών από τον οργανισμό. Έτσι η διατροφή παίζει σημαντικό ρόλο στην δημιουργία όγκων είτε σαν υποστηρικτές όταν προσλαμβάνουμε με αυτή αυξημένη ποσότητα θερμίδων, λιπιδίων, αλκοόλ είτε σαν ανασχετικός παράγοντας όταν προσλαμβάνουμε με αυτή αντιοξειδωτικά και φυτικές ίνες. Από επιδημιολογικές μελέτες έχει προκύψει ότι το ελαιόλαδο δρα προστατευτικά ενάντια σε ορισμένους τύπους κακοήθων όγκων όπως καρκίνο του μαστού, του προστάτη, του ενδομητρίου, του πεπτικού συστήματος κ.α. Επίσης κάνει πιο εύγεστα τα λαχανικά, τα χόρτα, τα όσπρια των οποίων τα ευεργετικά αποτελέσματα στην πρόληψη του καρκίνου έχουν περίτρανα αποδειχθεί. 41