LIFE09 ENV/GR/000297 Στρατηγικός σχεδιασμός προς ένα ουδέτερο ισοζύγιο άνθρακα στον τομέα CARBONTOUR ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ 2.1: Προσδιορισμός και αξιολόγηση των πηγών εκπομπών ισοδύναμου CO 2 των τουριστικών καταλυμάτων Νοέμβριος 2011
Σκοπός του προγράμματος είναι η δημιουργία ενός λογισμικού μοντέλου, το οποίο θα υπολογίζει την ενέργεια που καταναλώνει κάθε κατάλυμα (ανά κατηγορία και καύσιμο), δεδομένο που τελικώς θα οδηγεί στην εκτίμηση του αποτυπώματος άνθρακα του καταλύματος. Οι γενικές κατηγορίες που περιλαμβάνει το μοντέλο για τις τουριστικές μονάδες είναι (i) οι δραστηριότητες που καταναλώνουν ενέργεια, (ii) οι πρακτικές διαχείρισης αποβλήτων και (iii) οι πρακτικές διαχείρισης νερού και λυμάτων. Προσδιορισμός πηγών εκπομπών ισοδύναμου CO2 από την κατανάλωση ενέργειας Προκειμένου να αναγνωριστούν και εκτιμηθούν ποιοτικά και ποσοτικά οι πηγές ισοδύναμων εκπομπών CO 2 από τις ξενοδοχειακές μονάδες, το καλοκαίρι του 2011, οργανώθηκε μία επίσκεψη ενεργειακή επιθεώρηση σε ξενοδοχειακές μονάδες της Λέσβου. Οι επιθεωρήσεις αυτές βοήθησαν αφενός στην ποιοτική αναγνώριση και κατηγοριοποίηση των πηγών CO 2 και αφετέρου στην καλύτερη παραμετροποίηση του εργαλείου του έργου CARBONTOUR κατά το στάδιο της επαλήθευσης του εργαλείου. Οι μονάδες, στις οποίες πραγματοποιήθηκε επίσκεψη επιθεώρηση επιλέχθηκαν με την βοήθεια της Ένωσης Ξενοδόχων Λέσβου και από τις δέκα (10) προεπιλεγμένες μονάδες, μπόρεσε να πραγματοποιηθεί επιθεώρηση, μεταξύ 4 και 6 Ιουλίου, στις επτά (7) μονάδες. Η προεπιλογή βασίστηκε στα συμπεράσματα του παραδοτέου της Δράσης 1 του έργου, σχετικά με το τι υπηρεσίες πρέπει να διαθέτουν και παρέχουν οι μονάδες ενώ προτιμήθηκαν μονάδες που εκδήλωσαν ενδιαφέρον να συνεργαστούν στα αρχικά στάδια του έργου CARBONTOUR. Οι επισκέψεις επιθεωρήσεις σχεδιάστηκαν και πραγματοποιήθηκαν βάσει του Ελληνικού (και Κυπριακού) Κανονισμού για την Ενεργειακή CARBONTOUR LIFE09 ENV/GR/000297 Σελίδα 1 από 11
Αποδοτικότητα των Κτιρίων, τα δεδομένα εισόδου του εργαλείου CARBONTOUR και τα δεδομένα εισόδου του λογισμικού 4M-KENAK. Η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε, αναλύεται, ανά βήμα, στην παρούσα έκθεση. Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι η ανάπτυξη του εργαλείου CARBONTOUR μπορεί να θεωρηθεί καινοτόμος καθώς εκτός των ενεργειακών καταναλώσεων που προβλέπονται από την μεθοδολογία του ISO EN 13790 (και στο οποίο στηρίζονται οι Κανονισμοί Ενεργειακής Αποδοτικότητας Κτιρίων της Ελλάδας και Κύπρου) έχουν αναγνωριστεί και ενσωματωθεί οι καταναλώσεις εγκαταστάσεων και υπηρεσιών που, ενώ θεωρούνται σημαντικές για μία ξενοδοχειακή μονάδα, δεν περιλαμβάνονται στους δύο Κανονισμούς των δύο χωρών. Επίσης, με χρήση εμπειρικών συντελεστών και τύπων (και την βοήθεια των επιθεωρήσεων) έχουν ενσωματωθεί παράμετροι όπως ο δείκτης πληρότητας μίας μονάδας, η κατηγορία (αστέρια) της μονάδας, κτλ. Ως αποτέλεσμα της μεθοδολογίας που αναπτύχθηκε, συντάχθηκε ένα ερωτηματολόγιο, στο οποίο έγινε η καταγραφή, κατά την διάρκεια της επίσκεψης επιθεώρησης, των χαρακτηριστικών κάθε μονάδας και των καταναλώσεών της σε ενέργεια, νερό και απόβλητα. Συνοπτικά αναφέρεται ότι, κατά την επίσκεψη επιθεώρηση κατεγράφησαν στοιχεία για τις παρακάτω κατηγορίες: Κατανάλωση Ενέργειας: 1. Σύστημα θέρμανσης χώρων 2. Σύστημα ψύξης χώρων 3. Συστήματα κλιματισμού / αερισμού 4. Σύστημα παραγωγής ζεστού νερού χρήσης 5. Φωτισμός 6. Ηλεκτρικές Συσκευές 7. Οχήματα 8. Μηχανοκίνητα Σπορ CARBONTOUR LIFE09 ENV/GR/000297 Σελίδα 2 από 11
Παραγωγή Ενέργειας 1. Φωτοβολταϊκά Συστήματα 2. Ανεμογεννήτριες 3. Συστήματα Συμπαραγωγής 4. Ηλιακά Συστήματα Όλα τα στοιχεία που συλλέχθηκαν, προωθήθηκαν στην ομάδα ανάπτυξης του εργαλείου CARBONTOUR, ως έχει, αλλά και μετά την επεξεργασία τους μέσω του λογισμικού 4Μ-ΚΕΝΑΚ και του Κανονισμού Ενεργειακής Αποδοτικότητας των Κτιρίων, οπότε και προτάθηκαν τιμές για κάποιους από τους συντελεστές που χρησιμοποιούνται στην μηχανή υπολογισμών του εργαλείου. Οι καταναλώσεις υπολογίζονται και παρουσιάζονται σε μορφή πρωτογενούς ενέργειας, η οποία ουσιαστικά συμπεριλαμβάνει και την ενέργεια που καταναλώθηκε κατά την μεταφορά της από τον τόπο παραγωγής στον τόπο κατανάλωσης. Η ενέργεια αυτή εξαρτάται από διάφορους παράγοντες όπως τις απώλειες κατά την παραγωγή, μεταφορά και διανομή του ηλεκτρικού ρεύματος (στην περίπτωση ηλεκτρισμού), στην κατανάλωση καυσίμου κατά την μεταφορά με βυτία κ.λπ. Στον ακόλουθο πίνακα παρουσιάζονται οι συντελεστές μετατροπής της τελικής κατανάλωσης ενέργειας του κτιρίου σε πρωτογενή ενέργεια, σύμφωνα με τον Κανονισμού Ενεργειακής Απόδοσης Κτιρίων (ΚΕΝΑΚ), 2010. Εικόνα 1: Συντελεστές μετατροπής της τελικής κατανάλωσης ενέργειας του κτιρίου σε πρωτογενή ενέργεια, (ΚΕΝΑΚ, 2010) CARBONTOUR LIFE09 ENV/GR/000297 Σελίδα 3 από 11
Βάσει όλων των παραπάνω, και με την χρήση των παρακάτω συντελεστών, υπολογίζονται τελικώς και οι συνολικές εκπομπές CO 2. Πίνακας 1: Συντελεστές υπολογισμού των εκπομπών CO2, με βάση την κατανάλωση πρωτογενής ενέργειας του κτηρίου, (ΚΕΝΑΚ, 2010) Καύσιμο Εκπομπές CO 2 [kg / kwh] Εκπομπές CO 2 [kg / kg καυσίμου] Ξύλο / πέλλετ 0,00 0,00 Βενζίνη 3,64 44,50 Βιομάζα 0,00 0,00 Πετρέλαιο Θέρμανσης 0,26 3,14 Ντίζελ 0,26 3,14 Υγραέριο 0,24 3,02 Φυσικό Αέριο 0,20 2,70 Ηλεκτρισμός 0,68 - CARBONTOUR LIFE09 ENV/GR/000297 Σελίδα 4 από 11
Προσδιορισμός πηγών εκπομπών ισοδύναμου CO2 από τη διαχείριση αποβλήτων Η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε για τον προσδιορισμό των πηγών εκπομπών ισοδύναμου CO 2 από τη διαχείριση των αποβλήτων δομήθηκε με βάση τα παρακάτω βήματα: Προσδιορισμός των ειδών αποβλήτων που παράγονται στα τουριστικά καταλύματα καθώς και των πηγών παραγωγής τους. Δεκατρία είδη αποβλήτων που παράγονται σε τουριστικά καταλύματα (π.χ. βιοαποδομήσιμα, μέταλλο, χαρτί και χαρτόνι, πλαστικό, γυαλί, ξύλο), ελήφθησαν υπόψη. Ωστόσο, τα επικίνδυνα απόβλητα δεν περιλαμβάνονται στα πλαίσια αυτής της μελέτης. Υπάρχουν τέσσερις βασικοί τομείς δραστηριότητας στις τουριστικές εγκαταστάσεις που παράγουν στερεά απόβλητα, και συγκεκριμένα (i) τα δωμάτια, (ii) οι χώροι εστίασης και τα μπαρ, (iii) οι ανοιχτοί χώροι και τα γήπεδα και (iv) οι διοικητικές υπηρεσίες. Τα απόβλητα που παράγονται από τα τουριστικά καταλύματα γενικά προσομοιάζουν με οικιακά απόβλητα καθώς κατά μια έννοια τα τουριστικά καταλύματα μοιάζουν με ένα μεγάλο σπίτι. Προσδιορισμός της σύνθεσης των αποβλήτων. Σύμφωνα με τις εγκαταστάσεις και τις υπηρεσίες που προσφέρονται από τα τουριστικά καταλύματα, η σύνθεση των αποβλήτων μπορεί να διαφοροποιείται. Για το λόγο αυτό, τα τουριστικά καταλύματα κατηγοριοποιήθηκαν σε τρεις ομάδες και συγκεκριμένα σε (i) bed & breakfast, (ii) ξενοδοχεία χωρίς εστιατόριο και (iii) ξενοδοχεία με εστιατόριο. Εκτίμηση της ποσότητας των αποβλήτων που παράγονται σε τουριστικά καταλύματα. CARBONTOUR LIFE09 ENV/GR/000297 Σελίδα 5 από 11
Όταν υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία από το χρήστη, η ποσότητα των παραγόμενων αποβλήτων (ανά τμήμα ή συνολικά) υπολογίζεται πολλαπλασιάζοντας τον αριθμό και τον όγκο των κάδων απορριμμάτων με τη συχνότητα συλλογής τους σε ορισμένη χρονική περίοδο (π.χ. μήνας). Όταν τα σχετικά δεδομένα δεν είναι διαθέσιμα, η συνολικά παραγόμενη ποσότητα αποβλήτων ενός καταλύματος προκύπτει από τον πολλαπλασιασμό της ποσότητας παραγωγής αποβλήτων ανά επισκέπτη και νύχτα με το συνολικό αριθμό των τουριστών του καταλύματος για μια δεδομένη περίοδο. Επιπλέον, όταν εφαρμόζεται πρόγραμμα μείωσης ή / και επαναχρησιμοποίησης στα τουριστικά καταλύματα, η προεπιλεγμένη τιμή για την παραγωγή των αποβλήτων προσαρμόζεται προς τα κάτω. Προσδιορισμός των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου από τη διαχείριση των αποβλήτων. Το διοξείδιο του άνθρακα απελευθερώνεται τόσο κατά την καύση των ορυκτών καυσίμων για την παραγωγή ενέργειας που χρησιμοποιείται κατά την επεξεργασία των αποβλήτων όσο και άμεσα από τα απόβλητα κατά τη διάρκεια της επεξεργασίας. Ο άνθρακας που περιέχεται στα απόβλητα μπορεί είτε να απελευθερωθεί ως CO 2 ή ως CH 4 κατά τη διάρκεια της επεξεργασίας ή να παραμείνει στα απόβλητα ή τα προϊόντα τους (π.χ. κόμποστ). Στην παρούσα μελέτη, οι εκπομπές από την επεξεργασία των βιοαποδομήσιμων υλικών (τρόφιμα και κλαδέματα, χαρτί και χαρτόνι) δεν συνυπολογίζονται καθώς αντίστοιχο ποσό άνθρακα έχει απορροφηθεί από τα φυτά από τα οποία προήλθαν κατά τη διάρκεια της ανάπτυξής τους, με αποτέλεσμα να υπάρχει ουδέτερο ισοζύγιο άνθρακα. Ωστόσο, αν οι εκπομπές λαμβάνουν χώρα υπό τη μορφή μεθανίου, λαμβάνονται υπόψη καθώς αυτό το αέριο συμβάλλει σε μεγαλύτερο βαθμό στην υπερθέρμανση του πλανήτη σε σχέση με το διοξείδιο του άνθρακα. Οι εκπομπές από μη βιοδιασπώμενα ορυκτά οργανικά απόβλητα, όπως τα πλαστικά και τα υφάσματα παράγονται μόνο αν αυτά υποβάλλονται σε καύση CARBONTOUR LIFE09 ENV/GR/000297 Σελίδα 6 από 11
ή άλλες θερμικές διεργασίες. Η καύση των αποβλήτων αυτών, απελευθερώνει τον αποθηκευμένο άνθρακα στην ατμόσφαιρα, ως CO 2. Οξείδια του αζώτου σχηματίζονται σε υπολειμματικές ποσότητες από το αέριο άζωτο στον αέρα και από ενώσεις του στοιχείου που περιέχεται στα απόβλητα κατά την καύση σε εγκαταστάσεις καύσης ή κατά την καύση του βιοαερίου που παράγεται στους ΧΥΤΑ. Άλλες πηγές του Ν 2 Ο που λαμβάνονται υπόψη στη μελέτη αυτή περιλαμβάνουν τις εκπομπές από την παραγωγή λιπασμάτων. Οι μέθοδοι επεξεργασίας των αποβλήτων που παράγονται στα τουριστικά καταλύματα είναι οι ίδιες με εκείνες που εφαρμόζονται για τα οικιακά απόβλητα, καθώς περιέχουν τους ίδιους τύπους αποβλήτων. Οι μέθοδοι επεξεργασίας επιλέγονται ανάλογα με τα ρεύματα αποβλήτων προς διαχείριση. Γενικά τα ρεύματα των αποβλήτων προκειμένου να επεξεργαστούν διαχωρίζονται σε (i) βιοαποδομήσιμα οργανικά απόβλητα προδιαλεγμένα στην πηγή, (ii) απόβλητα συσκευασίας προδιαλεγμένα στην πηγή και (iii) μη προδιαλεγμένα απόβλητα ή σύμμεικτα απόβλητα. Ένα μεγάλο εύρος εναλλακτικών μεθόδων διαχείρισης αποβλήτων (εντός του καταλύματος ή εκτός, σε κεντρικές εγκαταστάσεις), ελήφθησαν υπόψη για τον προσδιορισμό των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου από τα απόβλητα. Ανάλογα με τη φύση και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε μιας από τις παραπάνω κατηγορίες ροών αποβλήτων, οι αντίστοιχες τεχνολογίες επεξεργασίας είναι οι ακόλουθες: 1. Κομποστοποίηση (βιοαποδομήσιμα οργανικά απόβλητα) 2. Αναερόβια χώνευση (βιοαποδομήσιμα οργανικά απόβλητα) 3. Ανάκτηση υλικών (απόβλητα συσκευασίας) 4. Μηχανική βιολογική επεξεργασία με κομποστοποίηση (σύμμεικτα απόβλητα) 5. Μηχανική βιολογική επεξεργασία με αναερόβια χώνευση (σύμμεικτα απόβλητα) 6. Μηχανική βιολογική επεξεργασία με βιοξήρανση (σύμμεικτα απόβλητα) CARBONTOUR LIFE09 ENV/GR/000297 Σελίδα 7 από 11
7. Καύση (σύμμεικτα απόβλητα) 8. Διάθεση (σύμμεικτα απόβλητα) Ισοζύγια μάζας χρησιμοποιήθηκαν για κάθε μία από τις παραπάνω μεθόδους διαχείρισης, προκειμένου να καθοριστεί η ποσότητα από κάθε επιμέρους κλάσμα των αποβλήτων που υποβάλλονται σε επεξεργασία. Έπειτα, διαφορετικοί συντελεστές εκπομπών χρησιμοποιήθηκαν για κάθε κλάσμα αποβλήτων, ανάλογα με το είδος της επεξεργασίας που ακολουθείται. Τα οφέλη της ανακύκλωσης και των τεχνολογιών επεξεργασίας για τις οποίες προβλέπεται ανάκτηση ενέργειας από τα απόβλητα, που προκύπτουν από την αντικατάσταση των πρωτογενών πρώτων υλών και ορυκτών καυσίμων, αντίστοιχα, υπολογίζονται ως πιστώσεις, σύμφωνα με τις εκπομπές που αποφεύγονται με τις αντίστοιχες διαδικασίες. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται κυρίως στις κλιματικές επιπτώσεις των άμεσων και έμμεσων (ανάντη και κατάντη) εκπομπών από την επεξεργασία, την ανάκτηση και την τελική διάθεση των αποβλήτων. Οι ανάντη εκπομπές προκύπτουν από τις εισροές ενέργειας και βοηθητικών υλών, οι άμεσες εκπομπές από τις λειτουργίες του συστήματος ενώ οι κατάντη εκπομπές (θετικές και αρνητικές) προκύπτουν από την υποκατάσταση ενέργειας και υλικών και την αποθήκευση άνθρακα. Προσδιορισμός πηγών εκπομπών ισοδύναμου CO2 από τη διαχείριση των λυμάτων Τα λύματα μπορούν να αποτελέσουν πηγή του μεθανίου, όταν επεξεργάζονται ή διατίθενται σε αναερόβιες συνθήκες. Μπορούν επίσης να αποτελέσουν πηγή εκπομπών οξειδίων του αζώτου. Οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα από τα λύματα δεν έχουν ληφθεί υπόψη, για το ίδιο λόγο που αναφέρθηκε και προηγουμένως για τα στερεά απόβλητα. CARBONTOUR LIFE09 ENV/GR/000297 Σελίδα 8 από 11
Η μεθοδολογία που χρησιμοποιήθηκε για την ποσοτικοποίηση των εκπομπών από την επεξεργασία των λυμάτων που παράγονται από τα τουριστικά καταλύματα είναι δομημένη πάνω στα εξής δύο βασικά βήματα: Προσδιορισμός της ποσότητας BOD στα λύματα που παράγονται. Η ποσότητα του παραγόμενου BOD υπολογίζεται τόσο για τους τουρίστες όσο και για το προσωπικό με τη χρήση μιας μέσης τιμής της κατά κεφαλήν παραγωγής BOD (g / άτομο / ημέρα). Προσδιορισμός των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου από την επεξεργασία των λυμάτων. Για τον υπολογισμό των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, συντελεστές εκπομπών εφαρμόζονται στη συνολική ποσότητα του παραγόμενου BOD. CARBONTOUR LIFE09 ENV/GR/000297 Σελίδα 9 από 11