µ : µ µ µ. µ / µ. µ, µ µ. µ µ. µ µ,. µ µ µ, µµ.

µ : µ µ µ. µ / µ. µ, µ µ. µ µ. µ µ,. µ µ µ, µµ.

µ µ : µ µ µ µ. µ µµ, µ.

µ µµ µ µ µ µ., µ µ µ µ 2005

µ µµ µ µ µ µ., µ µ µ µ µ µ µ µ µ µ µ µ µ µ µ opusmagnum µ µ / 1997-2005 ISBN: 960-538-562-7 : 37/3 Copyright 2005 µ &, 26222 : 2610 367336, 367355 : 2610 361420 µ µ. 2121/1993, µ µ µ µ,.

Περιεχόµενα Πρόλογος 15 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Το Εκπαιδευτικό Λογισµικό Σκοπός, Προσδοκώµενα αποτελέσµατα, Έννοιες κλειδιά, Εισαγωγικές Παρατηρήσεις... 21 1.1 Τα χαρακτηριστικά και τα είδη του εκπαιδευτικού λογισµικού...24 1.1.1 Τα είδη του εκπαιδευτικού λογισµικού...25 1.1.2 Ανοικτά και κλειστά µαθησιακά περιβάλλοντα...29 1.1.3 Εκπαιδευτικά συστήµατα εικονικής πραγµατικότητας...30 1.1.4 Το εκπαιδευτικό λογισµικό και οι θεωρίες µάθησης...32 1.1.5 Το εκπαιδευτικό λογισµικό στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση...36 1.2 Πολυµέσα, υπερµέσα και διαδικτυακές εφαρµογές...39 1.2.1 Τα πολυµέσα...39 1.2.2 Υπερκείµενο και υπερµέσα...41 1.2.3 Οι εγκυκλοπαίδειες και τα ηλεκτρονικά βιβλία...43 1.2.4 ιαδίκτυο (Internet) και εκπαίδευση...44 Σύνοψη...47 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Σχεδίαση Εκπαιδευτικού Λογισµικού: ιδακτική Θεώρηση Σκοπός, Προσδοκώµενα αποτελέσµατα, Έννοιες κλειδιά, Εισαγωγικές Παρατηρήσεις...49 2.1 Η διδακτική σχεδίαση του εκπαιδευτικού λογισµικού...54

8 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 2.1.1 Οι βασικές αρχές σχεδίασης του εκπαιδευτικού λογισµικού... 56 2.1.2 Στρατηγικές σχεδίασης... 57 2.2 Το περιβάλλον διεπαφής... 61 2.2.1 Τι είναι το περιβάλλον διεπαφής;... 61 2.2.2 Σχεδίαση του περιβάλλοντος διεπαφής... 63 2.2.3 Η εργονοµία στην εµφάνιση και στην πλοήγηση.... 64 2.2.4 Ήχος και περιβάλλον διεπαφής... 73 2.2.5 Η σχεδίαση του περιβάλλοντος διεπαφής Συµπεράσµατα... 74 2.3 Η σχεδίαση των εικόνων οθόνης... 76 2.3.1 Βασικές αρχές... 76 2.3.2 Η διάταξη των στοιχείων στις εικόνες της οθόνης... 77 2.3.3 Η χρήση των χρωµάτων.... 83 2.3.4 Η χρήση του κειµένου... 89 2.4 Το περιεχόµενο... 93 2.4.1 Ευρύτητα και διάταξη περιεχοµένου.... 93 2.4.2 Η οργάνωση και η παρουσίαση του περιεχοµένου... 94 2.5 Η πλοήγηση στο λογισµικό... 99 2.5.1 Βασικά συστήµατα πλοήγησης... 99 2.6 Αλληλεπίδραση και ανατροφοδότηση... 104 2.6.1 Η αλληλεπίδραση.... 104 2.6.2 Η ανατροφοδότηση... 105 2.6.3 Σχεδίαση αλληλεπίδρασης και ανατροφοδότησης.... 106 2.7 Η δόµηση των εφαρµογών και ο έλεγχος από το χρήστη... 109 2.7.1 Γνωστική ταξινόµηση και δόµηση εφαρµογών.... 109 2.7.2 Ο έλεγχος της εφαρµογής από το χρήστη... 115

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 9 2.7.3 Η σχεδίαση της εφαρµογής....116 2.7.4 Χρήση αλληγοριών στη σχεδίαση συστηµάτων υπερµέσων...117 2.8 Το εκπαιδευτικό λογισµικό για εξ αποστάσεως εκπαίδευση...121 2.8.1 Βασικά χαρακτηριστικά...121 2.8.2 Σχεδιασµός εκπαιδευτικού λογισµικού για εξ αποστάσεως εκπαίδευση...122 Σύνοψη...126 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Μοντέλα Ανάπτυξης Εκπαιδευτικού Λογισµικού Σκοπός, Προσδοκώµενα αποτελέσµατα, Έννοιες κλειδιά, Εισαγωγικές Παρατηρήσεις...129 3.1 Συµβατικά µοντέλα ανάπτυξης εκπαιδευτικού λογισµικού...132 3.1.1 Μοντέλο καταρράκτη και παραλλαγές του...132 3.1.2 Μοντέλο πρωτοτυποποίησης....133 3.1.3 Μοντέλο λειτουργικής επαύξησης...136 3.2 Εναλλακτικά µοντέλα ανάπτυξης εκπαιδευτικού λογισµικού...139 3.2.1 Λειτουργικό µοντέλο...139 3.2.2 Μοντέλο αυτόµατου προγραµµατισµού....139 3.2.3 Μοντέλο επαναχρησιµοποίησης λογισµικού....140 3.2.4 Αντικειµενοστραφές µοντέλο...142 3.2.5 Σπειροειδές µοντέλο....142 3.3 Ποιο είναι το κατάλληλο µοντέλο για ανάπτυξη εκπαιδευτικού λογισµικού...144 3.4 ιοίκηση έργων εκπαιδευτικού λογισµικού...146 Σύνοψη...148

10 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Εργαλεία Ανάπτυξης Εκπαιδευτικού Λογισµικού Σκοπός, Προσδοκώµενα αποτελέσµατα, Έννοιες κλειδιά, Εισαγωγικές Παρατηρήσεις... 151 4.1 Τα πακέτα παρουσίασης... 155 4.2 Οι γλώσσες προγραµµατισµού... 156 4.3 Τα συστήµατα συγγραφής... 159 4.4 Εργαλεία και συγγραφικά περιβάλλοντα για τον Παγκόσµιο Ιστό... 164 4.5 Τεχνολογίες δικτυακού εκπαιδευτικού λογισµικού... 167 4.5.1 ιαδίκτυο και εκπαιδευτικό λογισµικό... 167 4.5.2 Συστήµατα διαχείρισης τάξης.... 168 4.6 Τα εργαλεία ανάπτυξης περιβαλλόντων εικονικής πραγµατικότητας... 171 4.7 Ανάπτυξη εκπαιδευτικού λογισµικού µε τεχνολογία ψηφίδων... 175 4.8 υνατότητες συνεργασίας και ανταλλαγής δεδοµένων µεταξύ διαφορετικών εφαρµογών... 179 Σύνοψη... 180 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 Ο Ήχος, η Εικόνα και το Βίντεο στο Εκπαιδευτικό Λογισµικό Σκοπός, Προσδοκώµενα αποτελέσµατα, Έννοιες κλειδιά, Εισαγωγικές Παρατηρήσεις... 183 5.1 Ο ήχος... 187 5.1.1 Η ψηφιοποίηση του ήχου... 187 5.1.2 Τα αρχεία τύπου Wave.... 188 5.1.3 Τα αρχεία ήχου τύπου Midi... 190 5.1.4 Λογισµικό επεξεργασίας ήχου.... 191

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 11 5.2 Η εικόνα...194 5.2.1 Η ψηφιοποίηση ακίνητης εικόνας...194 5.2.2 Η επεξεργασία ακίνητης εικόνας....195 5.2.3 Είδη αρχείων εικόνων...195 5.3 Το βίντεο...197 5.3.1 Γενικά...197 5.3.2 Η ψηφιοποίηση βίντεο...197 5.3.3 Επεξεργασία ψηφιακού βίντεο...198 5.3.4 Συµπίεση ψηφιακού βίντεο...200 5.4 ηµιουργία και αναπαραγωγή πολυµέσων: το απαιτούµενο βασικό υλικό...204 5.4.1 Κάρτες ήχου...204 5.4.2 Κάρτες βίντεο...205 Σύνοψη...207 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 Τεκµηρίωση του Εκπαιδευτικού Λογισµικού Σκοπός, Προσδοκώµενα αποτελέσµατα, Έννοιες κλειδιά, Εισαγωγικές Παρατηρήσεις...209 6.1 Εγχειρίδια χρήσης εκπαιδευτή...212 6.2 Εγχειρίδια χρήσης εκπαιδευοµένου...217 6.3 Εγχειρίδια υποστήριξης του εκπαιδευτή...220 6.4 Ηλεκτρονικά εγχειρίδια υποστήριξης...222 Σύνοψη...225

12 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 Η Αξιολόγηση του Εκπαιδευτικού Λογισµικού Σκοπός, Προσδοκώµενα αποτελέσµατα, Έννοιες κλειδιά, Εισαγωγικές Παρατηρήσεις... 227 7.1 Το θεωρητικό υπόβαθρο της αξιολόγησης του εκπαιδευτικού λογισµικού... 231 7.1.1 Το πρόβληµα της αξιολόγησης του εκπαιδευτικού λογισµικού... 231 7.1.2 Τύποι και κατηγορίες αξιολόγησης του εκπαιδευτικού λογισµικού... 234 7.1.3 Τα κυριότερα µέσα συλλογής δεδοµένων για την αξιολόγηση του εκπαιδευτικού λογισµικού... 238 7.1.4 Μεθοδολογικό πλαίσιο της αξιολόγησης... 240 7.2 Η παιδαγωγική / διδακτική αξιολόγηση του εκπαιδευτικού λογισµικού... 247 7.2.1 Αξιολόγηση του διδακτικού περιεχοµένου... 247 7.2.2 Αξιολόγηση της διδακτικής και παιδαγωγικής µεθοδολογίας... 248 7.2.3 Αξιολόγηση σχεδίασης και δόµησης του περιεχοµένου... 249 7.2.4 Αξιολόγηση του περιβάλλοντος διεπαφής (user interface)... 249 7.2.5 Αξιολόγηση άλλων δυνατοτήτων του εκπαιδευτικού λογισµικού... 250 7.2.6 Αξιολόγηση εκπαιδευοµένου και µαθησιακού αποτελέσµατος... 251 7.3 Η τεχνολογική αξιολόγηση του εκπαιδευτικού λογισµικού... 252 7.3.1 Αξιολόγηση της τεχνικής αρτιότητας... 253 7.3.2 Αξιολόγηση εργαλείων εκπαιδευτή... 255 7.3.3 Αξιολόγηση εργαλείων εκπαιδευοµένου... 257

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 13 7.3.4 Αξιολόγηση των δυνατοτήτων υποστήριξης του εκπαιδευτικού λογισµικού...257 7.4 Αξιολόγηση γενικών στοιχείων, του συνοδευτικού υλικού, του παράγοντα «κόστος» και συνολική αξιολόγηση...259 7.4.1 Γενικά στοιχεία...259 7.4.2 Αξιολόγηση εγχειριδίων χρήσης (εκπαιδευοµένου εκπαιδευτή), υποστήριξης του εκπαιδευτή και αξιολόγηση ηλεκτρονικών εγχειριδίων...260 7.4.3 Αξιολόγηση του παράγοντα «κόστος»...262 7.4.4 Συνολική αξιολόγηση...263 Σύνοψη...264 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 Ποιοτικός Έλεγχος και Εξασφάλιση Ποιότητας Εκπαιδευτικού Λογισµικού Σκοπός, Προσδοκώµενα αποτελέσµατα, Έννοιες κλειδιά, Εισαγωγικές Παρατηρήσεις...269 8.1 Εκπαιδευτικό λογισµικό: Προδιαγραφές και πρότυπα...272 8.2 Ανάγκη για ποιοτικό έλεγχο και πλάνο εξασφάλισης ποιότητας...275 8.2.1 Εξασφάλιση ποιότητας...275 8.2.2 Η δοµή και τα περιεχόµενα ενός Προγράµµατος Εξασφάλισης Ποιότητας (ΠΕΠ)...279 8.3 Ένα σχήµα Προγράµµατος Εξασφάλισης Ποιότητας (ΠΕΠ)...281 8.3.1 Πλάνο πρώτου επιπέδου...282 8.3.2 Πλάνο δεύτερου επιπέδου...282 Σύνοψη...285 Βιβλιογραφία...287 Οδηγός Περαιτέρω Μελέτης...297

14 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Παράρτηµα 299 Απαντήσεις στις Ασκήσεις Αυτοαξιολόγησης... 299 Απαντήσεις στις ραστηριότητες... 307

Πρόλογος Έχει ήδη διαπιστωθεί από την επιστηµονική κοινότητα ότι η χρήση υπολογιστών, το ιαδίκτυο και γενικότερα οι τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνίας µπορεί να χρησιµοποιηθούν αποτελεσµατικά ως µέσα υποβοήθησης του εκπαιδευτικού έργου και ως µέσα ενίσχυσης της µάθησης µέσω λογισµικού εφαρµογών, το οποίο χαρακτηρίζεται ως εκπαιδευτικό λογισµικό. Το εκπαιδευτικό λογισµικό έχει ήδη εισβάλει στην εκπαιδευτική διαδικασία όλων των βαθµίδων εκπαίδευσης, αφού έκανε πριν από µερικά χρόνια πρώτα την είσοδό του στην επαγγελµατική κατάρτιση. Η ανάγκη για το βιβλίο αυτό προέκυψε τόσο από την εισαγωγή των Τεχνολογιών της Πληροφορικής και της Επικοινωνίας (ΤΠΕ) στην εκπαίδευση όσο και από µια σηµαντική έλλειψη ελληνικής βιβλιογραφίας στο χώρο, την οποία επιχειρεί να καλύψει. Προφανώς το βιβλίο αυτό πραγµατεύεται, αλλά δεν εξαντλεί, ζητή- µατα όπως είναι η σχεδίαση παραδοσιακού διδακτικού υλικού για εκπαίδευση από απόσταση ή ζητήµατα σχεδίασης σύγχρονης εκπαίδευσης (από απόσταση), ενώ τα τεχνολογικά ζητήµατα τα οποία πραγµατεύεται ασφαλώς και καλύπτουν τα θέµατα σχεδίασης διδακτικού υλικού ασύγχρονης εκπαίδευσης (από απόσταση ή µη). Όπως είναι γνωστό, το λογισµικό (software) αποτελεί ένα από τα δύο βασικά συστατικά για τη λειτουργία του ηλεκτρονικού υπολογιστή και διακρίνεται σε δύο µεγάλες κατηγορίες: στο λογισµικό συστήµατος και στο λογισµικό εφαρµογών. Το εκπαιδευτικό λογισµικό αποτελεί µια ειδική κατηγορία του λογισµικού εφαρµογών και κατασκευάζεται προκειµένου µε τη χρήση του να εκπληρωθούν συγκεκριµένοι µαθησιακοί στόχοι. Το εκπαιδευτικό λογισµικό πρέπει να εντάσσεται στο συνολικό διδακτικό υλικό µιας εκπαιδευτικής διαδικασίας και, εποµένως, πρέπει να είναι σχεδιασµένο και κατασκευασµένο έτσι ώστε να διευκολύνει τη µάθηση, να εκπληροί συγκεκριµένους µαθησιακούς και τεχνολογικούς στόχους και να χρησιµοποιείται είτε ως συµπληρωµατικό µέσο διδασκαλίας από τον εκπαιδευτή είτε ως υποστηρικτικό µέσο αυτοδιδασκαλίας από τον εκπαιδευόµενο. Ακολουθεί συγκεκριµένες παιδαγωγικές αρχές και χρησιµοποιείται ως µέσο άµεσης υποβοήθησης της εκπαιδευτικής διαδικασίας (CAI Computer Assisted Instruction).

16 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Ο βασικός στόχος από την εφαρµογή και χρήση ενός εκπαιδευτικού λογισµικού στην εκπαιδευτική διαδικασία είναι και θα πρέπει να είναι η µάθηση. Η έρευνα στη ιδακτική των διαφόρων επιστηµών έχει ως απώτερο σκοπό να δηµιουργήσει τις κατάλληλες συνθήκες για την προώθηση της αποτελεσµατικής µάθησης. Οι ερευνητές προσπαθούν να καθορίσουν «τι να διδάξουν» και «πώς να το διδάξουν», αναπτύσσοντας πρότυπα και µοντέλα αποτελεσµατικών µεθόδων διδασκαλίας. Η µάθηση, από την άλλη πλευρά, αποτελεί µια διαδικασία η οποία δεν επιτυγχάνεται χωρίς τη βοήθεια δύο βασικών συνιστωσών, τη «θέληση» του εκπαιδευοµένου να µάθει και το εκπαιδευτικό υλικό. Τη µεν θέληση ο εκπαιδευτής µπορεί να την ενεργοποιήσει ως ένα βαθµό, και µάλιστα έχει διδαχθεί και εκπαιδευτεί πώς να το κάνει, το εκπαιδευτικό όµως λογισµικό, ως µέρος του εκπαιδευτικού υλικού, είναι κάτι καινούριο γι αυτόν, και συνεπώς δυσκολεύεται αφενός µεν να το αξιοποιήσει κατάλληλα στην τάξη, αφετέρου δε να συµµετάσχει και να συνεισφέρει στην οµάδα η οποία θα το αναπτύξει. Οι περισσότεροι ερευνητές συµφωνούν ότι η εκπαιδευτική διαδικασία µε τη χρήση καλά σχεδιασµένου εκπαιδευτικού λογισµικού µπορεί να καταστεί εξαιρετικά αποτελεσµατική για τον εκπαιδευόµενο. Η διδασκαλία µπορεί να γίνει αλληλεπιδραστική, οδηγούµενη από το χρήστη, εµπλουτισµένη, διαθεµατική και µε δυνατότητα εξερεύνησης. Εποµένως, είναι ιδιαίτερα σηµαντικό να µπορεί ο εκπαιδευτής αφενός να συνεισφέρει στη διαδικασία σχεδίασης και ανάπτυξης του εκπαιδευτικού λογισµικού και αφετέρου να µπορεί να αξιολογήσει σωστά ένα εκπαιδευτικό λογισµικό. ιαπιστώνεται, έτσι, η ανάγκη για την ανάπτυξη και δηµιουργία διδακτικού (εκπαιδευτικού) υλικού που θα αφορά τη σχεδίαση και την αξιολόγησή του και θα απευθύνεται κυρίως στον εκπαιδευτή (οποιασδήποτε βαθµίδας εκπαίδευσης), αλλά και σε οποιονδήποτε άλλο θα ασχοληθεί µε το αντικείµενο του εκπαιδευτικού λογισµικού. Οι συγγραφείς αυτού του βιβλίου, µε βάση την έρευνά τους και την εµπειρία τους στη σχεδίαση και αξιολόγηση εκπαιδευτικού λογισµικού, έχουν την άποψη ότι η σχεδίαση και η αξιολόγηση του εκπαιδευτικού λογισµικού είναι σε µεγάλο βαθµό διαδικασίες συµπληρωµατικές, µε την έννοια ότι τα κριτήρια αξιολόγησης του εκπαιδευτικού λογισµικού µπορεί να αποτελέσουν τη βάση για τις αρχικές απαιτήσεις και προδιαγραφές για τη σχεδίασή του, και αντίστροφα. Όταν, για παράδειγµα, ένα εκπαιδευτικό λογισµικό αξιολογείται ως προς την υποστήριξη ή

ΠΡΟΛΟΓΟΣ 17 µη της «διαθεµατικότητας» ή της «συνεργατικής µάθησης» είναι προφανές ότι αυτά θα έπρεπε να αποτελούσαν αρχικές απαιτήσεις κατά τη σχεδίασή του. Ταυτόχρονα, η υποστήριξη, για παράδειγµα, της συνεργατικής µάθησης από το εκπαιδευτικό λογισµικό συνεπάγεται ότι αυτό θα πρέπει να περιέχει κατάλληλα τεχνολογικά εργαλεία ή τουλάχιστον να έχει τη δυνατότητα συνεργασίας µε εργαλεία γενικού σκοπού (π.χ. chat, forum) τα οποία παρέχουν κάποιες ελάχιστες υπηρεσίες συνεργατικής µάθησης. εδοµένης της σηµασίας της συνεισφοράς του καλού εκπαιδευτικού λογισµικού στην εκπαιδευτική διαδικασία, η σχεδίασή του καθίσταται ιδιαίτερα καθοριστική. Είναι σαφές ότι, για να είναι ένα εκπαιδευτικό λογισµικό αποτελεσµατικό, θα πρέπει οι εκπαιδευτικοί-µαθησιακοί και οι τεχνολογικοί στόχοι του να είναι εξαρχής σαφείς και καθορισµένοι. Αναφέρθηκε ήδη ότι µία από τις συνιστώσες στη µάθηση είναι η θέληση του εκπαιδευοµένου να µάθει. Για να µπορεί το εκπαιδευτικό λογισµικό να παρακινήσει τη θέληση αυτή, θα πρέπει να είναι κατασκευασµένο έτσι ώστε να προσελκύει και να διατηρεί το ενδιαφέρον του εκπαιδευοµένου. Ταυτόχρονα θα πρέπει να χρησιµοποιηθούν σύγχρονες, αλλά ώριµες, τεχνολογίες πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών στην ανάπτυξή του. Αυτές µας παρέχονται από τον αρκετά ώριµο πλέον χώρο της Τεχνολογίας Λογισµικού. Μεθοδολογίες σχεδίασης, υλοποίησης, ελέγχου και πιστοποίησης ποιότητας αποτελούν ένα µόνο µέρος από αυτές. Η εµπειρία έχει εν τω µεταξύ αποδείξει το προφανές, ότι δηλαδή για την υλοποίηση και την πιστοποίηση ενός καλού εκπαιδευτικού λογισµικού στην οµάδα ανάπτυξης είναι απολύτως απαραίτητη η συµµετοχή ενεργών εκπαιδευτικών και ειδικών του γνωστικού αντικειµένου για το οποίο δηµιουργείται το εκπαιδευτικό λογισµικό. Έτσι, το εκπαιδευτικό λογισµικό θα πρέπει να σχεδιάζεται και παράλληλα να αξιολογείται από εκπαιδευτική-µαθησιακή αλλά και από τεχνολογική άποψη για να διαπιστωθεί ο βαθµός αποτελεσµατικότητας και καταλληλότητάς του, µε κύριους αξιολογητές τους εκπαιδευτές, τους εκπαιδευοµένους και τους τεχνικούς. Στο βιβλίο αυτό, για λόγους πληρότητας και συνάφειας, το θέµα της αξιολόγησης του εκπαιδευτικού λογισµικού αναπτύσσεται στο Κεφάλαιο 6. Όµως πρέπει να τονιστεί ότι το θέµα αυτό απαιτεί ένα βιβλίο από µόνο του. Το Κεφάλαιο 1 αναφέρεται στις απαραίτητες γνώσεις σε βασικές έννοιες για τα υπόλοιπα κεφάλαια του βιβλίου. Παρατίθενται τα χαρακτηριστικά και τα είδη

18 ΠΡΟΛΟΓΟΣ του εκπαιδευτικού λογισµικού, αναλύεται η έννοια του µικρόκοσµου, περιγράφεται η λειτουργία των συστηµάτων εικονικής πραγµατικότητας, αναφέρονται οι κυριότερες θεωρίες µάθησης, η επίδρασή τους στο σχεδιασµό εκπαιδευτικού λογισµικού και τα βασικά χαρακτηριστικά του εκπαιδευτικού λογισµικού για εκπαίδευση από απόσταση. Στη συνέχεια γίνεται σύντοµη αναφορά στα πολυµέσα και στο λογισµικό υπερµέσων, στις ηλεκτρονικές εγκυκλοπαίδειες, στα ηλεκτρονικά βιβλία και στην επίδραση του Internet στην εκπαίδευση. Στο Κεφάλαιο 2 αναλύεται το θέµα της σχεδίασης του εκπαιδευτικού λογισµικού από διδακτικής/παιδαγωγικής άποψης. Ο σκοπός του είναι να αναλύσει τα βασικά χαρακτηριστικά της σχεδίασης και να προβάλει τα σηµεία στα οποία πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή κατά τη σχεδίαση του εκπαιδευτικού λογισµικού. Ορίζεται η έννοια της διδακτικής σχεδίασης, οι βασικές αρχές της και οι στρατηγικές που εφαρµόζονται. Αναλύεται η σχεδίαση του περιβάλλοντος διεπαφής, οι βασικές αρχές της εργονοµίας στην εµφάνιση και στην πλοήγηση του λογισµικού και η επίδραση του ήχου. Περιγράφονται οι αρχές σχεδίασης των εικόνων οθόνης, οι ορθοί τρόποι διάταξης των στοιχείων στην εικόνα της οθόνης, η χρήση των χρωµάτων για την αποτελεσµατικότερη παρουσίαση από αισθητικής και γνωστικής άποψης και ορθοί τρόποι χρήσης του κειµένου. Αναλύονται θέµατα σχετικά µε το περιεχόµενο, τη διάταξή του, την οργάνωση και την παρουσίασή του. Αναλύονται τα βασικά συστήµατα πλοήγησης στο εκπαιδευτικό λογισµικό. Αναλύονται οι έννοιες της αλληλεπίδρασης, της ανατροφοδότησης και η σχεδίασή τους για την αποτελεσµατικότερη λειτουργία της εκπαιδευτικής εφαρµογής. Περιγράφεται ο τρόπος δόµησης µιας εκπαιδευτικής εφαρµογής, η σηµασία του ελέγχου που ασκεί ο χρήστης και αναλύεται το θέµα της χρήσης αλληγοριών στη σχεδίαση µιας εκπαιδευτικής εφαρµογής. Τέλος, αναλύονται τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τα οποία πρέπει να χαρακτηρίζουν το λογισµικό για εκπαίδευση από απόσταση κατά την ασύγχρονη και σύγχρονη επικοινωνία. Στο Κεφάλαιο 3 παρατίθενται συνοπτικά τα συµβατικά µοντέλα ανάπτυξης εκπαιδευτικού λογισµικού, µε µεγαλύτερη έµφαση στο µοντέλο της πρωτοτυποποίησης. Στη συνέχεια αναλύονται κάποια εναλλακτικά µοντέλα, µε µεγαλύτερη έµφαση στο σπειροειδές µοντέλο, και ακολούθως προτείνεται το καταλληλότερο µοντέλο για την ανάπτυξη εκπαιδευτικού λογισµικού. Τέλος, αναπτύσσεται συνοπτικά το µεγάλο ζήτηµα της διαχείρισης/διοίκησης των µονάδων/οµάδων ανάπτυξης εκπαιδευτικού λογισµικού.

ΠΡΟΛΟΓΟΣ 19 Το Κεφάλαιο 4 αναφέρεται στο εκπαιδευτικό λογισµικό, στα εργαλεία που χρησιµοποιούνται για την κατασκευή του και στις τεχνολογίες για την κατασκευή και διάθεσή του µέσω του Παγκόσµιου Ιστού. Τα κυριότερα από τα εργαλεία παρουσιάζονται στις οκτώ ενότητες του κεφαλαίου και, παράλληλα, γίνεται αναφορά σε ειδικές επιλεγµένες εφαρµογές εκπαιδευτικού λογισµικού που έχουν δηµιουργηθεί µε τέτοια εργαλεία ανάπτυξης. Αναφέρονται πακέτα παρουσίασης, γλώσσες προγραµµατισµού, συστήµατα συγγραφής, συστήµατα διαχείρισης τάξης, εργαλεία για την ανάπτυξη εφαρµογών εικονικής πραγµατικότητας και εργαλεία τα οποία είναι στηριγµένα στο Internet. Τέλος, γίνεται αναφορά στην τεχνολογία των ψηφίδων. Στο Κεφάλαιο 5 αρχικά παρουσιάζονται οι παράµετροι ψηφιοποίησης του ήχου, τα πρότυπα αρχείων ήχου Wave και Midi, καθώς και τα πιο δηµοφιλή προγράµ- µατα για την επεξεργασία ψηφιακού ήχου. Παρουσιάζονται, επίσης, οι δυνατότητες επεξεργασίας που παρέχουν τα προγράµµατα επεξεργασίας ήχου, όπως και των µορφοποιήσεων αρχείων ήχου που έχουν καθιερωθεί. Επίσης, δίνονται οι παράµετροι ψηφιοποίησης ακίνητης εικόνας, βίντεο, και οι δυνατότητες που παρέχονται από τα διάφορα εργαλεία για την επεξεργασία ψηφιακού βίντεο, καθώς και οι κυριότερες µορφοποιήσεις που χρησιµοποιούνται για την επεξεργασία και αποθήκευση ψηφιακού βίντεο. Τέλος, αναφέρονται και τα περισσότερο χρησιµοποιούµενα πρότυπα συµπίεσης βίντεο, καθώς και οι βασικές παρά- µετροι που χαρακτηρίζουν τις σύγχρονες κάρτες ήχου και ο τρόπος λειτουργίας και οι δυνατότητες που ενσωµατώνουν οι σύγχρονες κάρτες βίντεο. Το Κεφάλαιο 6 πραγµατεύεται τα συνοδευτικά εγχειρίδια (έντυπα και ηλεκτρονικά) του εκπαιδευτικού λογισµικού, καθώς και τα συστατικά στοιχεία τους, µε βάση τη θεώρηση πως τα συνοδευτικά εγχειρίδια καθιστούν το εκπαιδευτικό λογισµικό αξιόπιστο και επαρκές ως προς τη βοήθεια που προσφέρει στο χρήστη. Η πρώτη ενότητα του κεφαλαίου αναφέρεται στο εγχειρίδιο χρήσης που απευθύνεται στον εκπαιδευτή, στο οποίο θεωρούµε ότι περιέχεται τόσο το εγχειρίδιο εγκατάστασης όσο και το εγχειρίδιο σωστής λειτουργίας, ενώ η δεύτερη ενότητα αναφέρεται στο εγχειρίδιο χρήσης που απευθύνεται στον εκπαιδευόµενο και η τρίτη ενότητα αναφέρεται στο εγχειρίδιο υποστήριξης του εκπαιδευτή. Η τέταρτη και τελευταία ενότητα αναφέρεται στα ηλεκτρονικά εγχειρίδια βοήθειας (on-line help) και εκµάθησης (on-line tutorial).

20 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Το Κεφάλαιο 7 ασχολείται µε το ζήτηµα της αξιολόγησης του εκπαιδευτικού λογισµικού. Παρουσιάζονται οι τύποι, οι κατηγορίες και το µεθοδολογικό πλαίσιο της αξιολόγησης καθώς και τα µέσα συλλογής δεδοµένων. Ακολούθως παρουσιάζεται το θέµα της αξιολόγησης του εκπαιδευτικού λογισµικού από την παιδαγωγική/διδακτική θεώρησή του. Στα πλαίσια αυτής της αξιολόγησης εξετάζονται θέµατα που αφορούν τη συντακτική, σηµασιολογική, επιστηµονική, παιδαγωγική πλευρά του διδακτικού αντικειµένου του εκπαιδευτικού λογισµικού, καθώς και η αξιολόγηση του περιβάλλοντος διεπαφής. Στη συνέχεια παρουσιάζεται το θέµα της αξιολόγησης του εκπαιδευτικού λογισµικού από την τεχνολογική θεώρησή του. Εκεί εξετάζονται θέµατα που αφορούν την τεχνική αρτιότητα, τις δυνατότητες υποστήριξης που παρέχονται, τη συµβατότητα που έχει, τα εργαλεία (διαχείριση τάξης, εκπαιδευτικού υλικού, ασκήσεων, σεναρίων) εκπαιδευτή/εκπαιδευο- µένου που υποστηρίζει, καθώς και τα εργαλεία συνεργατικής µάθησης που προσφέρονται στον εκπαιδευόµενο. Τέλος, παρουσιάζονται ζητήµατα αξιολόγησης των υπόλοιπων συνιστωσών του εκπαιδευτικού λογισµικού, όπως το συνοδευτικό υλικό και ο παράγοντας «κόστος». Στο Κεφάλαιο 8 γίνεται αρχικά ο προσδιορισµός της έννοιας του εκπαιδευτικού λογισµικού από την οπτική της τεχνολογικής προσέγγισης και γίνεται προσπάθεια για τη διερεύνηση του ζητήµατος της ύπαρξης διεθνών προτύπων. Στη συνέχεια τεκµηριώνεται η ανάγκη του ποιοτικού ελέγχου του εκπαιδευτικού λογισµικού. Ορίζεται η ποιότητα, οι µετρικές και άλλα χαρακτηριστικά όπως αυτά έχουν µελετηθεί στα πλαίσια της Τεχνολογίας Λογισµικού και για τα οποία έχουµε στη διάθεσή µας κάποια γενικά πρότυπα. Τέλος, προτείνεται και παρουσιάζεται ένα σχήµα Προγράµµατος Εξασφάλισης Ποιότητας (ΠΕΠ) µε τα περιεχόµενά του. Κλείνοντας τον πρόλογο του βιβλίου, θέλουµε να ευχαριστήσουµε τους µεταπτυχιακούς φοιτητές που παρακολούθησαν την κατεύθυνση «Τεχνολογίες Πληροφορικής και Επικοινωνιών στην Εκπαίδευση» του Μεταπτυχιακού Προγράµµατος Σπουδών του Τµήµατος Μαθηµατικών τα τελευταία έξι χρόνια και οι οποίοι, ως ένα βαθµό, συνεισέφεραν στη διαµόρφωση και µας ώθησαν στη συγγραφή του βιβλίου αυτού µέσα από την αλληλεπίδρασή µας µαζί τους. Οι συγγραφείς Χ. Παναγιωτακόπουλος, Χ. Πιερρακέας & Π. Πιντέλας Ιανουάριος 2005