Η Αποταμίευση και ο Ρόλος της στην Ελληνική Οικονομία

Η Αποταμίευση και ο Ρόλος της στην Ελληνική Οικονομία 1. Η συζήτηση γύρω από την εθνική αποταμίευση είναι εξόχως σημαντική, διότι το συγκεκριμένο μέγεθος αποτελεί βασικό προσδιοριστικό παράγοντα στη μεγέθυνση των οικονομιών. Παράλληλα επειδή ως μακροοικονομικό μέγεθος είναι υποκείμενο της εκάστοτε ασκούμενης οικονομικής πολιτικής, η διαχείρισή του αποτελεί πολιτικό ζήτημα. Εκείνο που χρειάζεται πρωτίστως να γίνει κατανοητό από τους αναγνώστες αυτού του άρθρου, είναι ότι το ουσιαστικό πρόβλημα για κάθε εθνική οικονομία, παραμένει η συνολική εθνική αποταμίευση, δηλαδή το πόσο αποταμιεύει μια χώρα ως σύνολο και όχι η αποταμίευση της μίας ή της άλλης κοινωνικής ομάδας μέσα στην χώρα Ακολούθως θα πρέπει να ορισθεί η έννοια της αποταμίευσης για να γνωρίζουμε με σαφήνεια περί τίνος πράγματος ομιλούμε. Εθνική ακαθάριστη αποταμίευση είναι εκείνο το κομμάτι του παραχθέντος εθνικού εισοδήματος, κατά τη διάρκεια ενός διαχειριστικού έτους, που δεν δαπανήθηκε τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο αλλά παρέμεινε αδιάθετο με σκοπό να χρησιμοποιηθεί για την κάλυψη μελλοντικών αναγκών ή δαπανήθηκε στη συγκεκριμένη χρονική περίοδο αλλά για μη καταναλωτικούς σκοπούς. Το μέγεθος της εθνικής ακαθάριστης αποταμίευσης μετράται ως το άθροισμα της ακαθάριστης εγχώριας επένδυσης (ακαθάριστη αύξηση του παραγωγικού κεφαλαίου) συν την ακαθάριστη επένδυση στο εξωτερικό (αύξηση των ακαθάριστων απαιτήσεων επί της αλλοδαπής). Με άλλα λόγια το μέγεθος της ακαθάριστης αποταμίευσης ισούται με το ποσόν του παραγόμενου εισοδήματος που δαπανάται για το χτίσιμο περισσότερων εργοστασίων, δρόμων, λιμανιών, υποδομών για τηλεπικοινωνίες κ.τ.λ ή για την αγορά στοιχείων του εξωτερικού από τους ξένους, είτε επενδύοντας στο εξωτερικό,είτε αποπληρώνοντας παλαιοτέρα δάνεια που η χώρα είχε λάβει από το εξωτερικό. Οι οικονομολόγοι θεωρούν ότι η εθνική ακαθάριστη αποταμίευση είναι το άθροισμα της ιδιωτικής αποταμίευσης (δηλαδή το διαθέσιμο εισόδημα των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων) και της δημόσιας αποταμίευσης (δηλαδή το διαθέσιμο εισόδημα του κράτους). Το διαθέσιμο εισόδημα του κράτους μπορεί να είναι θετικό ή αρνητικό γεγονός που εξαρτάται από την ύπαρξη δημοσιονομικού πλεονάσματος ή ελλείμματος. Από τον τρόπο που μετράται η ακαθάριστη εθνική αποταμίευση συνάγεται και η σπουδαιότητά της για τη μεγέθυνση του εθνικού εισοδήματος: ουσιαστικά πρόκειται για το μέρος του παραγόμενου εισοδήματος που μετατρέπεται σε επενδύσεις πάσης φύσεως, απαραίτητη προϋπόθεση για να αυξάνεται με ρυθμούς υψηλότερους το μελλοντικό εισόδημα της χώρας. Άμα πέφτει η αποταμίευση και η επένδυση θα καμφθεί. Όσο μικραίνει η εθνική αποταμίευση τόσο η χώρα μπορεί να βρεθεί σε στενότητα πόρων γεγονός που θα μειώσει τις αναπτυξιακές της προοπτικές. Η στενότητα των πόρων οδηγεί αναπόφευκτα στο δανεισμό από το εξωτερικό και στην εξάρτηση από το δανειστικό ξένο κεφάλαιο. Όσο υπάρχουν πρόθυμοι δανειστές να σε δανείζουν ας πούμε ότι υπάρχει μία λύση, όχι η επιθυμητή, αλλά τέλος πάντων είναι μία λύση. Τα έντονα προβλήματα αρχίζουν όταν λιγοστεύουν οι διαθέσιμοι δανειστές. Τότε δημιουργείται στενότητα πόρων, δεν μπορούν να χρηματοδοτηθούν οι απαραίτητες επενδύσεις στην χώρα, μειώνεται ο ρυθμός μεγέθυνσης του εισοδήματος μειώνεται εκ νέου η www.kostasmelas.gr 1

δυνατότητα αποταμίευσης και η οικονομία μπαίνει σε διαδικασία καθόδου της οικονομικής δραστηριότητας που τις περισσότερες φορές,αν δεν παρθούν τα κατάλληλα μέτρα, οδηγεί σε ύφεση και σε αποτελμάτωση. Μετά τα παραπάνω που ειπώθηκαν μπορούμε τώρα να ρίξουμε μια ματιά στο πως διαμορφώνεται η αποταμίευση στην ελληνική οικονομία τα τελευταία χρόνια. Η ανεπάρκεια της ακαθάριστης εθνικής αποταμίευσης και η διαρκής υποχώρησή της ως ποσοστού του ΑΕΠ την τελευταία 20ετία προκύπτει ανάγλυφα από τα εθνικολογιστικά στοιχεία (Πίνακας 1, Πίνακας 6, Γραφική Παράσταση 1 και 2) από 18,5% την πενταετία 1992-1996 υποχώρησε σε 14,0% (1997-2001), 10,5% (2002-2006), 7,6% (2007) και 7,1% (2008), ενώ μειώθηκε περαιτέρω στο 5,0% το 2009. Τα ποσοστά αυτά είναι τα χαμηλότερα μεταξύ των χωρών της ζώνης του ευρώ 1. Η ακαθάριστη αποταμίευση του ιδιωτικού τομέα μειώθηκε από 29,5% του ΑΕΠ (1970-1990) σε 11,2% το 2010 (Πίνακας 2 και 2α). Το πρώτο συμπέρασμα είναι ότι η μεγάλη καμπή της μείωσης της ιδιωτικής αποταμίευσης πραγματοποιείται την περίοδο ένταξης της ελληνικής οικονομίας στο ενιαίο νόμισμα. Οι λόγοι είναι προφανείς. Το δεύτερο συμπέρασμα είναι ότι η μείωση της ακαθάριστης ιδιωτικής αποταμίευσης στην Ελλάδα είναι σημαντικά μεγαλύτερη από όλες τις χώρες που εμφανίζονται στους αναφερόμενους πίνακες. Επίσης σε απόλυτο επίπεδο η ελληνική ακαθάριστη ιδιωτική αποταμίευση βρίσκεται στο χαμηλότερο επίπεδο από το αντίστοιχο των υπολοίπων χωρών. Τέλος, η εξέλιξη της ακαθάριστης αποταμίευσης της γενικής κυβέρνησης αντανακλά τις μεταβολές στην κατεύθυνση της δημοσιονομικής πολιτικής. Η αποταμίευση ήταν αρνητική (- 6,1% του ΑΕΠ) την πενταετία 1992-1996, σχεδόν μηδενίστηκε (- 0,5%) την πενταετία που ακολούθησε (1997-2001) και στη συνέχεια γινόταν ολοένα πιο αρνητική (2002-2006: - 2,0%, 2007: - 2,5%, 2008: - 2,7%, 2009: περίπου - 10%). Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (European Economy No 2/ 2005 και Νο 1/2011) η εξέλιξη της Ακαθάριστης Εθνικής Αποταμίευσης ως ποσοστό του ΑΕΠ, στην ελληνική οικονομία (Πίνακας 1) από τα μέσα της δεκαετίας του ογδόντα παρουσιάζει μια φθίνουσα πορεία, ξεκινώντας από το 27,5% ως μέσο όρο την εικοσαετία 1970-90, για να καταλήξει στο 2,1% του ΑΕΠ το 2009 και στο 2,8% το 2010. Η φθίνουσα πορεία που ακολούθησε η εθνική αποταμίευση από το μέσον της δεκαετίας του 1980 ήταν η άλλη όψη των ελλειμμάτων του ελληνικού ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών και συνοδεύτηκε από την αυξανόμενη εξάρτηση της ελληνικής οικονομίας από τα ξένα δανειακά κεφάλαια. Σε ποιους λόγους οφείλεται η κάμψη που γνώρισε η εθνική αποταμίευση τα τελευταία είκοσι χρόνια; Ο πρώτος και βασικός 1 «Στην πραγματικότητα μάλιστα, το πρόβλημα είναι ακόμη σοβαρότερο, αν ληφθεί υπόψη ότι η καθαρή εθνική αποταμίευση, η οποία προκύπτει μετά την αφαίρεση των αποσβέσεων (που ήταν ίσες με12,2% του ΑΕΠ το 2008 και 13,1% το 2009), ήταν αρνητική κατά την περίοδο 2000-2009 (- 5,1% του ΑΕΠ το 2008 και - 8,1% το 2009), με εξαίρεση τα έτη 2001 και 2004 κατά τα οποία ήταν θετική αλλά δεν υπερέβαινε το 0,2% του ΑΕΠ. Αυτό σημαίνει ότι η αποταμίευση δεν επαρκούσε ούτε για την ανανέωση του πάγιου κεφαλαίου που μειώνεται λόγω των αποσβέσεων. Επισημαίνεται ότι στη ζώνη του ευρώ η καθαρή αποταμίευση ήταν θετική το 2008 (5,8% του ΑΕΠ) καθώς και το δωδεκάμηνο Οκτωβρίου 2008- Σεπτεμβρίου 2009 (3,4% του ΑΕΠ)». Τράπεζα της Ελλάδος, Έκθεση του Διοικητή για το έτος 2009. www.kostasmelas.gr 2

λόγος ήταν η έντονη πτώση στην ιδιωτική αποταμίευση. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Πίνακα 2 η ιδιωτική αποταμίευση ακολούθησε έντονα φθίνουσα πορεία και από το 29,5% του ΑΕΠ κατά μέσο όρο στην εικοσαετία 1970-1990, έφθασε στο 14,1% το 2009 και στο 11,2% το 2010. Η πορεία αυτή κατά το μεγαλύτερο ποσοστό οφείλεται στην πτώση της αποταμίευσης των ελληνικών νοικοκυριών. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Πίνακα 4 η αποταμίευση των νοικοκυριών από 9,1% του ΑΕΠ την περίοδο 1997-01 κατρακύλησε στο 0,2% το 2010. 2 Είναι παρακινδυνευμένο να εκφρασθεί κανείς με βεβαιότητα γιατί οι προσωπικές αποταμιεύσεις σημείωσαν τέτοια πτώση και εάν θα υπάρξει μελλοντική ανάκαμψη τους. Παρά ταύτα μπορούν να εντοπισθούν ορισμένοι παράγοντες οι οποίοι σίγουρα έχουν συμβάλλει στην πτωτική πορεία των αποταμιεύσεων. Βεβαίως εδώ θα πρέπει να γίνει διαχωρισμός προ και μετά την εκδήλωση της κρίσης χρέους στην Ελλάδα. Συγκεκριμένα : - η απελευθέρωση του ελληνικού χρηματοπιστωτικού συστήματος που οδήγησε σε μεγάλη αύξηση των πιστωτικών καρτών, των στεγαστικών και καταναλωτικών δανείων τα τελευταία χρόνια συνέβαλαν στη μείωση της ιδιωτικής αποταμίευσης. Καθώς οι οικογένειες φορτώνονται με πάσης φύσεως δάνεια η προσωπική αποταμίευση κατολισθαίνει σε αρνητικά επίπεδα. - η αλλαγή στην καταναλωτική συμπεριφορά της ελληνικής κοινωνίας που προκλήθηκε από τις προσδοκίες που δημιουργούν οι κάθε λογής παράγοντες του συστήματος για αυξημένο επίπεδο διαβίωσης, οδήγησε σε αύξηση της ροπής προς κατανάλωση μειώνοντας όπως ήταν λογικό την ροπή προς αποταμίευση. Ο δεύτερος λόγος μπορεί να αναζητηθεί στα δημοσιονομικά ελλείμματα τα οποία παρουσιάζονται αυξημένα στην αναφερόμενη εικοσαετία (Πίνακας 3), με αποτέλεσμα η δημόσια αποταμίευση να είναι σχεδόν σε όλη την εξεταζόμενη περίοδο αρνητική. Πόσο πρόβλημα είναι η μείωση της αποταμίευσης; Υπάρχει η άποψη που έχουμε ήδη εκθέσει και η οποία υποστηρίζει ότι η σημαντική πτώση της αποταμίευσης είναι πολύ επικίνδυνη για την κάθε οικονομία αλλά και για την παγκόσμια οικονομία συνολικά. Η μείωση της αποταμίευσης έχει αρνητικές συνέπειες καθώς μειώνει τα διαθέσιμα κεφάλαια για παραγωγικές επενδύσεις, τις μόνες που αυξάνουν το φυσικό παραγωγικό κεφάλαιο και συμβάλλουν σε στερεή ανάπτυξη των οικονομιών. Οι εναλλακτικές τρόποι αναπλήρωσης της μειωμένης αποταμίευσης, δηλαδή η προσφυγή στον εξωτερικό δανεισμό, ακόμα και σε μια παγκοσμιοποιημένη αγορά, έχει τα όρια της, καθώς τα συσσωρευμένα χρέη πρέπει να αποπληρωθούν. Μάλιστα με τη σημερινή κυριαρχία των γιγαντιαίων χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων τα περιθώρια ελιγμών για τις δανειζόμενες χώρες έχουν στενέψει δραματικά. Θα μπορούσαν οι κυβερνήσεις να συμβάλλουν στην αύξηση των αποταμιεύσεων; Η ενδεδειγμένη συνταγή φαίνεται να είναι η όσο 2 Σχετικά με την αποταμίευση του ιδιωτικού τομέα στην Ελλάδα, είναι χαρακτηριστικό ότι, ενώ τόσο η ακαθάριστη όσο και η καθαρή αποταμίευση των επιχειρήσεων είναι θετικές, στην περίπτωση των νοικοκυριών την περίοδο 2001-2008 η μεν ακαθάριστη αποταμίευση ήταν ουσιαστικά μηδενική (+0,1% του ΑΕΠ κατά μέσο ετήσιο όρο), η δε καθαρή αποταμίευση ήταν σαφώς αρνητική (- 6,4% του ΑΕΠ κατά μέσο ετήσιο όρο). Τράπεζα της Ελλάδος, Έκθεση του Διοικητή για το έτος 2009. www.kostasmelas.gr 3

μεγαλύτερη μεγέθυνση του εθνικού τους εισοδήματος, αποσύροντας όλες εκείνες τις συσταλτικές πολιτικές που εφαρμόζουν τα τελευταία είκοσι χρόνια. Οι οικονομίες πρέπει να απελευθερωθούν από τις μυωπικές συνταγές που ορίζουν ως το μόνο κίνδυνο της διεθνούς οικονομίας τον πληθωρισμό. Σε επίπεδο κοινωνίας πρέπει να ενθαρρυνθεί η αποταμίευση των νοικοκυριών μέσω του φορολογικού συστήματος καθώς και με την εξασφάλιση θετικής πραγματικής απόδοσης και του τελευταίου ευρώ. Η μείωση των υπερκερδών του παγκοσμίου χρηματοπιστωτικού συστήματος θα ωφελήσει υπέρμετρα και την παγκόσμια οικονομία. Πίνακας 1 Ακαθάριστη Εθνική Αποταμίευση (ως % του ΑΕΠ) Έτος Ελλάδα ΕΕ ΗΠΑ Ιαπωνία 1970-27,5 23,7 18,9 33,6 1990 1992-18,5 20,8 15,0 31,6 1996 1997-14,0 21,6 17,7 28,5 2001 2002-10,1 21,1 14,5 26,7 2006 2006 7,7 21,9 15,8 27,7 2007 6,3 22,5 13,9 28,5 2008 4,2 21,1 11,9 26,8 2009 2,1 18,2 10,3 23,0 2010 2,8 18,7 12,7 23,7 2011 * 3,4 19,1 12,1 22,2 2012 * 5,8 19,7 12,6 22,3 Πηγή: European Economy No 2/2005 και 1/2011 Για τα έτη 2011-2012 πρόκειται για προβλέψεις www.kostasmelas.gr 4

Πίνακας 1α Ακαθάριστη Εθνική Αποταμίευση (ως % του ΑΕΠ) Έτος Πορτογαλία Ιρλανδία Ιταλία Ισπανία Βέλγιο Γερμανία 1992-96 19,4 18,6 20,6 20,6 24,8 21,2 1997-01 19,1 23,5 21,3 22,3 25,9 20,3 2002-06 15,1 23,0 20,0 22,5 25,2 21,4 2006 12,4 24,8 19,6 22,0 25,8 24,2 2008 10,6 21,7 18,0 19,4 25,1 25,2 2010 9,2 16,4 16,0 18,5 22,5 22,6 Πηγή: European Economy No 2/2005 και 1/2011 Για τα έτη 2011-2012 πρόκειται για προβλέψεις Πίνακας 2 Ακαθάριστη Ιδιωτική Αποταμίευση (ως % του ΑΕΠ) 1970-1990 1992-1996 1997-2001 Ελλάδα ΕΕ ΗΠΑ Ιαπωνία 29,5 21,6 19,9 28,6 24,6 22,2 17,1 26,6 14,5 20,2 15,3 27,7 2002-12,4 20,4 15,7 28,4 2006 2006 11,2 20,0 15,6 27,6 2007 10,5 19,9 14,1 28,2 2008 10,6 19,7 15,1 27,2 2009 14,1 20,8 17,8 29,2 2010 11,2 21,0 19,3 30,7 2011 10,8 20,5 18,9 29,8 Πηγή: European Economy No 2/2005 και 1/2011. Για το έτος 2011 πρόκειται για προβλέψεις www.kostasmelas.gr 5

Πίνακας 2α Ακαθάριστη Ιδιωτική Αποταμίευση (ως % του ΑΕΠ) Έτος Πορτογαλία Ιρλανδία Ιταλία Ισπανία Βέλγιο Γερμανία 1992-96 20,7 18,6 25,6 21,8 28,0 20,8 1997-01 18,5 18,1 20,5 20,1 24,1 19,6 2002-06 16,8 18,5 20,1 17,8 23,7 22,2 2006 14,1 18,7 18,3 15,6 23,8 23,6 2008 11,8 17,7 17,2 18,4 24,3 22,8 2010 15,7 18,5 17,6 22,8 24,5 23,3 Πηγή: European Economy No 2/2005 και 1/2011 Για το έτος 2011 πρόκειται για προβλέψεις Πίνακας 3 Ακαθάριστη Δημόσια Αποταμίευση (ως % του ΑΕΠ) ΕΤΗ ΕΛΛΑΔΑ ΕΕ Η.Π.Α. ΙΑΠΩΝΙΑ 1970-1990 1992-1996 - 2,1 1,2-1,1 5,3-6,1-1,4-2,0 5,0 1997-2001 - 0,5 1,4 2,4 0,8 2002-2006 - 2,3 0,7-1,3-1,7 2006-3,5 1,9 0,2 0,1 2007-4,1 2,6-0,2 0,3 2008-6,5 1,4-3,2-0,4 2009-11,9-2,6-7,5-6,2 2010-8,4-2,3-6,6-7,1 2011-7,4-1,4-6,8-7,5 Πηγή: European Economy No 2/2005 και 1/2011 Για το έτος 2011 πρόκειται για προβλέψεις www.kostasmelas.gr 6

Πίνακας 3α Ακαθάριστη Δημόσια Αποταμίευση (ως % του ΑΕΠ) Έτος Πορτογαλία Ιρλανδία Ιταλία Ισπανία Βέλγιο Γερμανία 1992-96 - 1,2 0,0-5,0-1,1-3,3 0,4 1997-01 0,6 5,4 0,8 2,1 1,8 0,7 2002-06 - 1,7 4,5-0,1 4,7 1,5-0,7 2006-1,7 6,1 1,4 6,4 2,0 0,7 2008-1,3-1,4 0,8 1,0 0,8 2,5 2010-6,5-8,5-1,6-4,3-2,0-0,8 Πηγή: European Economy No 2/2005 και 1/2011 Για το έτος 2011 πρόκειται για προβλέψεις Πίνακας 4 Πίνακας 4 α Έτη Ελλάδα ΕΕ ΗΠΑ Ιαπωνία 1997-01 9,1 0 7,8 15,7 2002-06 - 0,3 14,3 7,2 10,9 2006-1,8 13,9 7 10,3 2007 4,4 14,2 6,8 9,2 2008-0,3 14,7 8,7 8,9 2009 4,2 15,8 10,5 11,3 2010-0,2 14,7 8,5 11,9 2011 3,2 14,3 7,8 13,6 Πηγή: European Economy No 2/2005 και 1/2011 Για το έτος 2011 πρόκειται για προβλέψεις Ακαθάριστη Αποταμίευση Νοικοκυριών (ως % του ΑΕΠ) Έτος Πορτογαλία Ιρλανδία Ιταλία Ισπανία Βέλγιο Γερμανία 1992-96 - - 23,3-20,1 17,0 1997-01 10,6-16,6 11,9 17,3 15,5 2002-06 9,8 8,9 16,0 11,4 16,1 16,1 2006 8,0 8,6 15,2 11,1 15,9 16,4 2008 7,1 9,3 15,2 13,4 17,0 17,6 2010 9,8 18,0 13,4 13,1 17,1 17,3 Πηγή: European Economy No 2/2005 και 1/2011. Για το έτος 2011 πρόκειται για προβλέψεις. www.kostasmelas.gr 7

Πίνακας 5 Δημοσιονομικά ελλείμματα (% του ΑΕΠ)+/- πλεόνασμα /έλλειμμα 1992-1997- 2002-2005 2006 2007 2008 2009 96 01 06 Βέλγιο - 5,4-0,7-0,2-2,7 0,3-0,2-1,2-5,9 Γερμανία - 3,0-1,6-3,3-3,3-1,6 0,2 0,0-3,4 Ιρλανδία - 1,7 2,4 1,2 1,7 3,0 0,3-12,5 Ελλάδα - 9,6-4,2-5,2-5,2-2,9-3,7-7,7-12,7 Ισπανία - 5,6-1,9 0,4 1,0 2,0 1,9-4,1-11,2 Γαλλία - 4,9-2,1-3,2-2,9-2,3-2,7-3,4-8,3 Ιταλία - 8,3-2,2-3,5-4,3-3,3-1,5-2,7-5,3 Κύπρος - - 3,6-3,7-2,4-1,2 3,4 0,9-3,5 Λουξεμβούργο 1,6 4,5 0,6 0,0 1,3 3,7 2,5-2,2 Μάλτα - - 7,6-5,1-2,9-2,6-2,2-4,7-4,5 Ολλανδία - 3,3 0,0-1,3-0,3 0,5 0,2 0,7-4,7 Αυστρία - 4,1-1,6-1,9-1,6-1,6-0,6-0,4-4,3 Πορτογαλία - 4,7-3,4-3,8-6,1-3,9-2,6-2,7-8,0 Σλοβενία - - 2,9-2,0-1,4-1,3 0,0-1,8-6,3 Σλοβακία - - 7,6-3,9-2,8-3,5-1,9-2,3-6,3 Φιλανδία - 5,8 2,8 3,2 2,8 4,0 5,2 4,5-2,8 ΕΕ- 16-5,0-1,6-2,5-2,5-1,3-0,6-2,0-6,4 Πηγή: European Economy- Forecast, Φθινόπωρο 2009 www.kostasmelas.gr 8

Πίνακας 6 Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών (% του ΑΕΠ) (+/- πλεόνασμα /έλλειμμα) 1992-1997- 2002-2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 96 01 06 Βέλγιο 4,3 4,5 4,5 3,2 3,3 3,8 0,2 2,0 2,4 2,0 Γερμανία - 1,1-0,8 4,2 5,2 6,6 7,9 6,6 5,0 5,1 4,7 Ιρλανδία 2,5 0,5-1,4-3,3-4,1-5,3-5,1-3,1-0,7 1,2 Ελλάδα - 0,5-6,7-11,8-11,0-12,8-14,7-13,8-14,0-11,8-8,3 Ισπανία - 1,4-2,4-6,0-7,5-9,0-10,0-9,5-5,5 4,5-4,1 Γαλλία 0,5 1,9-0,6-1,8-1,8-2,3 - - 3,3-2,9-3,5-3,9 Ιταλία 1,0 1,2-1,0-1,2-2,0-1,8-3,0-3,0-4,2-3,5 Κύπρος - - 4,3-4,8-5,9-7,0-12,0-18,0-11,6 Λουξεμβούργο 12,8 10,0 10,4 11,0 10,3 9,7 5,5 9,4 Μάλτα - - 6,4-4,9-8,8-9,2-7,0-5,6-3,2 Ολλανδία 4,6 4,8 7,5 9,0 8,5 4,2 5,7 5,0 Αυστρία - 2,5-1,4 2,4 2,2 3,0 3,4 3,6 1,5 Πορτογαλία - 5,4-8,7-8,6-9,8-10,4-9,8-10,2-10,7-9,8-7,5 Σλοβενία 2,5-1,8-1,4-1,8-2,4-4,5-6,1-0,8 Σλοβακία - - 6,4-7,3-8,6-7,4-5,1-6,8-5,8 Φιλανδία 0,7 7,2 5,9 3,9 4,9 4,0 2,6 1,1 Εσθονία ΕΕ- 16 0,2 0,4 0,5 0,2 0,3 0,4-0,8-0,7 Πηγή: European Economy - Forecast, Φθινόπωρο 2009- Άνοιξη 2011 Πίνακας 7 Ακαθάριστο Δημόσιο Χρέος ως % του ΑΕΠ Έτη Ελλάδα Πορτογαλία Ιρλανδία Ιταλία Βέλγιο Ισπανία Γαλλία 92-06 97,7 55,2 54,3 111,8 113,2 55,4 57,1 2007 105,4 68,3 25,0 103,6 84,2 36,1 63,9 2008 110,7 71,6 44,4 106,3 89,6 39,8 67,7 2009 127.1 83,0 65,6 116,1 96,2 53,3 78,3 2010 142,8 93,0 96,2 119,0 96,8 60,1 81,7 2011 157,7 101,7 112,0 120,3 97,0 68,1 84,7 Πηγή: European Economy- Forecast, Άνοιξη 2011 www.kostasmelas.gr 9

Πίνακας 7 α Ακαθάριστο Δημόσιο Χρέος ως % του ΑΕΠ Έτη Γερμανία ΗΒ ΗΠΑ Ιαπωνία Κίνα Ρωσία Τουρκία 92-06 58,3 43,7 64,4 131,5 - - - 2007 64,9 44,5 62,4 187,7 - - 39,4 2008 66,3 54,4 71,5 195,0 - - 39,5 2009 73,5 69,6 84,7 217,0 - - 43,8 2010 83,2 80,0 92,0 223,1-9,9 41,6 2011 82,4 84,2 98,3 236,1-9,2 40,1 Πηγή: European Economy,Forecast, Άνοιξη 2011 www.kostasmelas.gr 10

Γραφική Παράσταση 1 Ακαθάριστες Επενδύσεις Παγίου Κεφαλαίου (σε σταθερές τιμές του 2000) Πηγή: ΙΝΕ, Έκθεση της Ελληνικής Οικονομίας, 2010 www.kostasmelas.gr 11

Γραφική Παράσταση 2 Ακαθάριστες Επενδύσεις Παγίου Κεφαλαίου (ως % του ΑΕΠ) Πηγή: ΙΝΕ, Έκθεση της Ελληνικής Οικονομίας, 2010 www.kostasmelas.gr 12

2. Μια από τους βασικές συμβολές της εθνικής αποταμίευσης είναι η χρηματοδότηση των δημοσίων ελλειμμάτων και του δημοσίου χρέους. Οι χώρες που έχουν υψηλή αποταμίευση μπορούν πολύ πιο εύκολα να χρηματοδοτήσουν το δημόσιο χρέος τους. Μπορούμε να αναφέρουμε ορισμένα παραδείγματα. Στην Ιαπωνία το ακαθάριστο δημόσιο χρέος φθάνει το 217,6% του ΑΕΠ το 2009 και σε 221,0% το 2010. Όμως είναι υψηλή η εθνική αποταμίευση, 23% του ΑΕΠ το 2009 και 23,7% το 2010 η οποία συμβάλλει αποφασιστικά στην εγχώρια χρηματοδότηση του δημόσιου χρέους (Πίνακας 1). Παράλληλα το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών είναι πλεονασματικό, 2,8% του ΑΕΠ το 2009 και 3,6% το 2010. Στην Ιταλία, όπου το δημόσιο χρέος ήταν ως % του ΑΕΠ, το 2008:106,3, το 2009:116,1, το 2010:119,0 η εθνική αποταμίευση είναι σχετικά υψηλή (2008: 21,7,2009:15,5, και το 2010: 16,0 ως % του ΑΕΠ) και η εξάρτηση από εξωτερική χρηματοδότηση μικρή (το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών ήταν : 3,0 το 2008, 3,0 το 2009 και 4,5 το 2010 ως % του ΑΕΠ. Στην Ελλάδα όμως η εθνική αποταμίευση είναι πολύ χαμηλή (Πίνακας 1), το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών είναι πολύ υψηλό (Πίνακας 6) με αποτέλεσμα να υπάρχει μεγάλη εξάρτηση από εισροές κεφαλαίων για τη χρηματοδότηση του χρέους. Ομοιότητες με την Ελλάδα παρουσιάζει η Πορτογαλία (Πίνακας 1α, Πίνακας 5 και Πίνακας 6) στην οποία όμως το δημόσιο χρέος δεν απέχει αισθητά από το μέσο όρο της ζώνης του ευρώ, αν και η τάση του είναι ανοδική (2009: 83,0%, και 2010: 93,0% του ΑΕΠ). Στις ΗΠΑ, το δημόσιο χρέος (84,7% του ΑΕΠ το 2009, 92,0% του ΑΕΠ το 2010 και πρόβλεψη για το 2011: 98,3%), όπως και το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών (4,7% του ΑΕΠ το 2008, 2,7% το 2009, 3,3 τ0 2010 και πρόβλεψη για 4,0 % το 2011) χρηματοδοτούνται με δολάρια, που είναι διεθνές αποθεματικό νόμισμα, ενώ η εθνική αποταμίευση είναι σχετικά χαμηλότερη σε σχέση με τη ζώνη του ευρώ (για όλα αυτά δες: Πίνακα 1, Πίνακα 2, Πίνακα 3). Το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών εξ ορισμού αντανακλά την υστέρηση της εθνικής αποταμίευσης έναντι της εγχώριας επενδυτικής δαπάνης, η οποία εκ ταυτότητος ισοδυναμεί με την υστέρηση της συνολικής εγχώριας παραγωγής έναντι της συνολικής ζήτησης και δαπάνης 3. Η υστέρηση της εθνικής αποταμίευσης έναντι των εγχώριων επενδύσεων 4 την τελευταία δεκαετία οφείλεται στην ταυτόχρονη ταχεία αύξηση τόσο της κατανάλωσης όσο και των επενδύσεων, που ήταν αποτέλεσμα της μεγάλης μείωσης των επιτοκίων λόγω της ένταξης στην ΟΝΕ, της σχετικά υψηλής πιστωτικής επέκτασης, της 3 Δες: Κ. Μελάς, Ελλείμματα Δημοσίου, Ελλείμματα Ισοζυγίου Τρεχουσών Συναλλαγών, Οικονομική Επιθεώρηση /Διεύθυνση Οικονομικών Μελετών/Εμπορική Τράπεζα, Τεύχος 10/1997. 4 Η υστέρηση αυτή γίνεται προφανής από τη σύγκριση των στοιχείων των δύο μεγεθών όπως αυτά αναφέρονται στον Πίνακα 1 και στις Γραφικές Παραστάσεις 1 και 2. www.kostasmelas.gr 13

υπεραισιοδοξίας των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων και, βεβαίως, των μεγάλων δημοσιονομικών ελλειμμάτων. «Τα στοιχεία αυτά δείχνουν πώς τα υψηλά ελλείμματα του δημόσιου τομέα και η χαμηλή αποταμίευση του ιδιωτικού τομέα έχουν τροφοδοτήσει τις εξωτερικές ανισορροπίες. Η περίοδος 1996-1999 χαρακτηρίστηκε από την του ιδιωτικού τομέα λόγω των ευνοϊκών συνθηκών που δημιούργησε η απελευθέρωση του χρηματοπιστωτικού συστήματος, ενώ η περίοδος 2000-2004 χαρακτηρίστηκε από την έντονη επενδυτική δραστηριότητα, κυρίως σε υποδομές, λόγω της προετοιμασίας των Ολυμπιακών Αγώνων, αλλά και από την εκ νέου διεύρυνση των δημόσιων ελλειμμάτων. Η προσπάθεια περιορισμένης δημοσιονομικής προσαρμογής που έγινε τη διετία 2005-2006 δεν συνεχίστηκε τα τρία χρόνια που ακολούθησαν, ενώ παράλληλα μειωνόταν σημαντικά η ιδιωτική αποταμίευση κυρίως επειδή η αύξηση των επενδύσεων σε κατοικίες χρηματοδοτήθηκε με δανεισμό. Οι εξελίξεις αυτές έχουν καταστήσει αδήριτη αναγκαιότητα τη δραστική δημοσιονομική προσαρμογή αλλά και την προώθηση ενός εναλλακτικού αναπτυξιακού προτύπου, όπως έχει τονιστεί και σε προηγούμενες εκθέσεις της Τράπεζας της Ελλάδος ενός προτύπου που δεν θα βασίζεται αποκλειστικά στην ιδιωτική κατανάλωση, η οποία στην Ελλάδα στράφηκε κυρίως στις εισαγωγές και στηρίχθηκε υπέρμετρα στους υψηλούς ρυθμούς πιστωτικής επέκτασης, ούτε στις ιδιωτικές επενδύσεις σε κατοικίες.» 5. Απαραίτητα Συμπεράσματα Η εργασία αυτή επιχειρεί να διερευνήσει τη σχέση του μεγέθους της Αποταμίευσης με τη δημιουργία και την χρηματοδότηση του δημοσίου χρέους. Αναδεικνύεται από τη μελέτη ότι όταν η εθνική αποταμίευση είναι υψηλή είναι πιο εύκολη η χρηματοδότηση του δημοσίου χρέους από εγχώριους πόρους γεγονός που αποτρέπει την εξάρτηση από ξένους πόρους. Η ύπαρξη υψηλής εθνικής αποταμίευσης διευκολύνει επομένως πολλαπλά την άσκηση οικονομικής πολιτικής. Παράλληλα δείχνει με καθαρό τρόπο ότι κάποια χώρα Α μπορεί να έχει μεγαλύτερο δημόσιο ή ιδιωτικό χρέος (ή και συνολικό) από κάποια άλλη χώρα Β, αλλά λόγο της ύπαρξης υψηλής αποταμίευσης στην χώρα Α η δυνατότητα διαχείρισης του χρέους της να είναι περισσότερο εξασφαλισμένη από τη χώρα Β 6. Τα μεγέθη στην οικονομική είναι αλληλοεξαρτώμενα και ως εκ τούτου ως τέτοια πρέπει να μελετώνται. Η οικονομική επιστήμη παρά τα προβλήματά της και πολλές φορές τα αδιέξοδά της έχει καταφέρει να αποκτήσει μια κάποια συστηματικότητα και εσωτερική λογική 5 Τράπεζα της Ελλάδος, Έκθεση του Διοικητή για το 2009, σελ.29. 6 Είναι γνωστές οι απόψεις από ομάδες κυρίως της αριστεράς αλλά και από ομάδες της «πατριωτικής»(sic) δεξιάς που επιχειρηματολογούν υποστηρίζοντας ότι πχ, Η Ιαπωνία έχει μεγαλύτερο δημόσιο χρέος από την Ελλάδα, γιατί δεν επιτίθενται οι χρηματοπιστωτικές αγορές στην Ιαπωνία. Με τον τρόπο αυτό «θεμελιώνουν» θέσεις που ενέχουν εμφανώς συνομωσιολογικές εξηγήσεις που εξηγούνται πλήρως από μια ναρκισσιστική αντίληψη για την χώρα δηλαδή σε αντιλήψεις πλήρως εθνικιστικές. www.kostasmelas.gr 14

συνέπεια. Τον τελευταίο καιρό έχουν ενσκήψει στο χώρο της οικονομικής ένας τεράστιος αριθμός «ειδικών» που «οικονομολογίζουν» αενάως και διαρκώς, μη έχοντας στοιχειώδη γνώση αυτής της ιεράρχησης που ονομάζεται οικονομική. Αυτό δεικνύεται εν τοις πράγμασι. Κάθε πολίτης έχει δικαίωμα να εκφράζει τη γνώμη του για την πολιτική (η οποία είναι έκφραση γνώμης, δηλαδή δόξα)αλλά θα πρέπει να είναι επιφυλακτικός αναφορικά με τα θέματα που αποτελούν χώρο των «συστηματικών ιεραρχήσεων» (ελαφρύνω τη συζήτηση με το να μην ομιλώ για επιστήμη). Κώστας Μελάς 18.10.2011 www.kostasmelas.gr 15