ΑΝΩΤΑΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ Τ.Ε.Ι. ΗΠΕΙΡΟΥ. Ο ρόλος της οικογένειας στη νεφρική ανεπάρκεια και νοσηλευτικές διεργασίες

ΑΝΩΤΑΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ Τ.Ε.Ι. ΗΠΕΙΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΩΝ ΥΓΕΙΑΣ & ΠΡΟΝΟΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ: Ο ρόλος της οικογένειας στη νεφρική ανεπάρκεια και νοσηλευτικές διεργασίες ΦΟΙΤΗΤΡΙΑ: ΛΕΥΚΟΥ ΠΑΣΧΑΛΙΑ ΑΜ: 14564 ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: Msc ΡΑΠΤΗ ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΙΩΑΝΝΙΝΑ, ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2015

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Ευχαριστώ θερμά την καθηγήτριά μου, κ. Ράπτη Αλεξάνδρα, για τις πολύτιμες υποδείξεις της, την συνεχή επίβλεψη της, τη σωστή καθοδήγηση και το αμέριστο ενδιαφέρον που έδειξε στην διάρκεια της διεξαγωγής της παρούσας πτυχιακής εργασίας. Επιπλέον, θα ήθελα να ευχαριστήσω τους γονείς μου, οι οποίοι στήριξαν τις σπουδές μου, φροντίζοντας για την καλύτερη δυνατή υλοποίησης τους. 2

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΛΗΨΗ......... 5 ΕΙΣΑΓΩΓΗ...........6 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΣΤΟΧΟΙ ΚΑΙ ΣΚΟΠΟΙ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ....8 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ 3.1 Ορισμοί.....9 3.2 Ανατομία..... 9 3.3 Φυσιολογία....... 10 3.4 Συμπτώματα νεφρική ανεπάρκεια...... 12 3.4.1 Οξεία νεφρική ανεπάρκεια...... 13 3.4.2 Χρόνια νεφρική ανεπάρκεια...... 15 3.5 Τρόποι αντιμετώπισης νεφρικής ανεπάρκειας.... 17 3.5.1 Αιμοκάθαρση...... 17 3.5.2 Περιτοναϊκή κάθαρση..... 19 3.5.3 Μεταμόσχευση νεφρού...... 20 3.6 Ποιότητα ζωής νεφροπαθών......... 22 3.6.1 Άσκηση.... 24 3.6.2 Διατροφή... 25 3.7 Ψυχολογία του Ασθενούς... 26 3.7.1 Ψυχολογική προσαρμογή ασθενούς στην αιμοκάθαρση... 27 3.7.2 Κατάθλιψη... 28 3.7.3 Κοινωνικές σχέσεις... 30 3.7.4 Πόνος... 31 3.7.5 Εργασία-Οικονομία... 31 3.8 Οικογένεια - νεφροπαθής... 33 3.9 Νοσηλευτικοί Ρόλοι... 38 3.9.1 Ο ρόλος του νοσηλευτή στην ενημέρωση του ασθενούς... 38 3.9.2 Ο ρόλος του νοσηλευτή στην αιμοκάθαρση... 39 3

3.9.3 Ο ρόλος του νοσηλευτή στην περιτοναϊκή κάθαρση... 40 3.9.4 Ο ρόλος του νοσηλευτή στην μεταμόσχευση νεφρού...... 42 3.9.5 Ο ρόλος του νοσηλευτή στη ψυχολογία...... 43 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ........ 45 4.1 Το είδος της εργασίας...... 45 4.2 Περιγραφή δείγματος... 45 4.3 Μέθοδος συλλογής δεδομένων... 45 4.4 Διαδικασία συλλογής δεδομένων... 46 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ / ΕΥΡΗΜΑΤΑ......... 47 5.1 Ανάλυση των δεδομένων... 47 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ...... 53 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ......... 57 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ....... 59 4

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η νεφρική ανεπάρκεια είναι μία περίπλοκη και πολυδιάστατη νόσος που επιφέρει ποικίλα προβλήματα στη ζωή του νεφροπαθή. Οι νεφροί σταδιακά μπορούν να μην λειτουργούν σωστά φτάνοντας με το πέρασμα του χρόνου σε πλήρη ανεπάρκεια. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να μην μπορούν να εκτελέσουν τις λειτουργίες τους επαρκώς συσσωρεύοντας στον οργανισμό άχρηστες ουσίες που μπορεί να οδηγήσουν στο θάνατο (Χατζηχρήστου και συν., 2011). Για την αντιμετώπιση της νόσου υπάρχει η θεραπεία της κάθαρσης και η μεταμόσχευση νεφρού. Η κάθαρση μπορεί να γίνει είτε με τη μορφή της αιμοκάθαρσης, καθαρίζοντας δηλαδή το αίμα από τις άχρηστες ουσίες, είτε με την περιτοναϊκή κάθαρση, καθαρίζοντας τις άχρηστες ουσίες μέσω του περιτόναιου. Στην μεταμόσχευση, γίνεται μεταμόσχευση ενός νεφρού είτε από ζώντα δότη είτε από πεθαμένο δότη, αποκαθιστώντας την λειτουργία του νεφρού (Γιατζίδης., 2009). Τόσο η νόσος, όσο και οι θεραπείες που ακολουθούνται δημιουργούν πολλά προβλήματα στην ζωή και την καθημερινότητα του νεφροπαθή. Εκτός από τα σωματικά προβλήματα που εμφανίζονται από τη διάγνωση της νόσου και μετά, εμφανίζονται και πολλά ψυχολογικά. Η καθημερινότητά του μεταβάλλονται καθώς αλλάζουν οι διατροφικές του συνήθειες ακολουθώντας νέο τρόπο διατροφής προσαρμοσμένο στις απαιτήσεις της νόσου, αλλά εντάσσεται και η άσκηση που είναι απαραίτητη για την αντιμετώπιση της νόσου. Η ψυχολογία του νεφροπαθή διαταράσσεται, εμφανίζοντας κατάθλιψη είτε εξαιτίας της νόσου είτε από τα οικονομικά προβλήματα, είτε λόγω κοινωνικού αποκλεισμού (Χονδρογιάννης και συν., 2014). Μέσα από έγκαιρη βιβλιογραφική ανασκόπηση καταγράφθηκε ότι ο ρόλος της οικογένειας μπορεί να επηρεάσει την πορεία της νόσου είτε θετικά, είτε αρνητικά (Κουτουλάκη & Ξανθάκη, 2011). Ο ρόλος του νοσηλευτή στη νεφρική ανεπάρκεια είναι σύνθετος και έχει πολλές απαιτήσεις. Αρχικά ο νοσηλευτής πρέπει να έχει πλήρη γνώση της νόσου και όλων των πτυχών της(καμπά & Γερογιάννη.,2014). Οι λέξεις- κλειδιά που χρησιμοποιήθηκαν για την αναζήτηση των άρθρων ήταν: νεφρός, νεφρική ανεπάρκεια, αντιμετώπιση, αιμοκάθαρση, περιτοναϊκή κάθαρση, μεταμόσχευση νεφρού, ποιότητα ζωής νεφροπαθή, ψυχολογία, σύζυγοι, νεφροπαθείς και παιδιά, νοσηλευτής. 5

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η νεφρική ανεπάρκεια είναι μία περίπλοκη και πολυδιάστατη νόσος που επιφέρει ποικίλα προβλήματα στη ζωή του νεφροπαθή(χατζηχρήστου και συν., 2011). Ο ρόλος του νοσηλευτή στη νεφρική ανεπάρκεια είναι σύνθετος και έχει πολλές απαιτήσεις. Αρχικά ο νοσηλευτής πρέπει να έχει πλήρη γνώση της νόσου και όλων των πτυχών της. Όταν ο νεφροπαθής είναι σωστά ενημερωμένος μπορεί να αντιμετωπίσει καλύτερα το άγχος του και να εκτελέσει τις καθημερινές του δραστηριότητες με αποτελεσματικό τρόπο. Μπορεί να συμμορφωθεί πιο εύκολα στην καινούρια διαιτητική και φαρμακευτική αγωγή που απαιτεί η νόσος, και μαζί με την οικογένειά του να αποδεκτή τη νόσο και να την αντιμετωπίσει με ωριμότητα και θετική διάθεση(καμπά & Γερογιάννη.,2014). Ο σύζυγος-φροντιστής είναι αυτός που θα αναλάβει τη φροντίδα του νεφροπαθή αλλά και της οικογένειας ολόκληρης, καθώς ο ρόλος του πάσχοντα μετά τη διάγνωση της νόσου αποδυναμώνετε. Τα προβλήματα που δημιουργούνται ανάμεσα στο ζευγάρι είναι κυρίως επικοινωνιακά γιατί ο σύντροφος- φροντιστής δημιουργεί άμυνες για να προστατευτεί ψυχολογικά σε περίπτωση θανάτου με αποτέλεσμα να κλείνεται στο εαυτό του και να απομακρύνεται από το σύντροφό του. Ανάλογα με τη στάση του συντρόφου- φροντιστή, ο πάσχοντας επηρεάζεται, φθάνοντας μέχρι και στο θάνατο (Κουτουλάκη & Ξανθάκη., 2011). Τα παιδιά ανάλογα με την ηλικία τους, το φύλο τους αλλά και το δέσιμο που έχουν με το νεφροπαθή-γονέα αντιμετωπίζουν διαφορετικά τη νόσο δημιουργώντας ποικίλες ψυχολογικές άμυνες ώστε να αντιμετωπίσουν και να αποδεχτούν ότι ο ένας γονέας τους πάσχει από νεφρική ανεπάρκεια (Ανδρεοπούλου., 2010). Στην αιμοκάθαρση, αρχικά, ο νοσηλευτής εξηγεί στο νεφροπαθή ολόκληρη τη διαδικασία της αιμοκάθαρσης. Ο νοσηλευτής είναι υπεύθυνος και για το μηχάνημα που είναι συνδεδεμένος ο νεφροπαθής αλλά και για τον ίδιο τον ασθενή πριν από τη συνεδρία, κατά τη διάρκεια της αιμοκάθαρσης αλλά και μετά το τέλος αυτής (Σαχίνη & Καρδάση., 1987). Στην περιτοναϊκή κάθαρση, ο νοσηλευτής εκπαιδεύει στον πάσχοντα και σε ένα μέλος της οικογένειας, τη διαδικασία της κάθαρσης από το περιτόναιο με το ειδικό υγρό. Κύριος σκοπός του νοσηλευτή είναι να δημιουργήσει δεσμούς εμπιστοσύνης και σεβασμού με τον πάσχοντα, ώστε να ακολουθήσει όλες τις οδηγίες του νοσηλευτή και σε περίπτωση κάποιου προβλήματος να του το εκμυστηρευτεί και να το επιλύσουν μαζί (Παπασημακοπούλου., 1995). 6

Για την φροντίδα και την ενημέρωση του πάσχοντα είναι υπεύθυνος ο νοσηλευτής και στην μεταμόσχευση πριν αλλά και μετά την εγχείρηση. Πριν την εγχείρηση τον ενημερώνει και τον προετοιμάζει για αυτήν, ενώ μετά φροντίζει το πάσχοντα, το σημείο εγχείρησης και προσπαθεί να τον ενθαρρύνει να σηκωθεί γρήγορα από το κρεβάτι του ώστε να αναρρώσει γρήγορα. Του επισημαίνει τις αλλαγές που πρέπει να κάνει στη ζωή του για να μπορέσει να βελτιώσει τη ποιότητα και να μην χειροτερέψει την κατάσταση υγείας του (Χαλατσάκου., 2006). Τέλος, ο νοσηλευτής μπορεί να εντοπίσει και να προλάβει ψυχολογικά προβλήματα που μπορεί να αντιμετωπίζει ο πάσχον και η οικογένειά του. Για να αντιμετωπιστούν τα προβλήματα ο νοσηλευτής μπορεί να διαμορφώσει κάποιο ψυχολογικό προφίλ του πάσχοντα και της οικογένειάς και με την επικοινωνία και τη συζήτηση να τα επιλύσουν όλοι μαζί. Είτε μπορεί να απευθυνθεί ο νοσηλευτής σε κάποιο ειδικό εάν τα προβλήματα είναι περίπλοκα και χρήσουν βοήθεια ψυχολόγο (Καστρούνη & Σαραντοπούλου., 2008). Επίσης, μπορούν να συμμετέχουν σε ομαδικές συνεδρίες που αφορούν οικογένειες με κάποιο μέλος τους να πάσχει από νεφρική ανεπάρκεια ( Ανδρεοπούλου., 2010). 7

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΣΤΟΧΟΙ ΚΑΙ ΣΚΟΠΟΙ Η νεφρική ανεπάρκεια αποτελεί μία σοβαρή νόσο, η οποία επιφέρει αρνητικές επιπτώσεις στην ποιότητα ζωής των ασθενών αλλά και των οικογενειών τους. Σκοπός αυτής της πτυχιακής εργασίας, ήταν να μελετηθεί η ασθένεια και πιο συγκεκριμένα η ψυχολογική και σωματική κατάσταση του ασθενούς, η ποιότητα ζωής του νεφροπαθούς αλλά και το ρόλος της οικογένειας σε αυτή. Στόχος ήταν, να γίνει βιβλιογραφική ανασκόπηση σε νέα δεδομένα, σχετικά με τις νοσηλευτικές παρεμβάσεις για την βελτίωση της ποιότητας ζωής του νεφροπαθή, αλλά και ποιά είναι η παρέμβαση που μπορεί να έχει ο νοσηλευτής κατά την έξοδο του ασθενούς από το νοσοκομείο. 8

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 3.1 Ορισμός Οι νεφροί είναι τα όργανα του ανθρώπινου σώματος, που φιλτράρουν το αίμα και το απαλλάσσουν από τοξίνες και ουσίες που το σώμα δεν μπορεί να χρησιμοποιήσει και τις αποβάλλουν μέσω των ούρων. Ρυθμίζουν, επίσης την ισορροπία των μεταλλικών στοιχείων και του νερού (Tandem., 2009). 3.2 Ανατομία Οι νεφροί είναι ένα ζεύγος οργάνων του ανθρωπίνου σώματος, που βρίσκονται στο οπίσθιο μέρος της κοιλιακής κοιλότητας (οπισθοπεριτοναϊκή χώρα), εκατέρωθεν της σπονδυλικής στήλης. H κορυφή κάθε νεφρού βρίσκεται απέναντι από το 12ο θωρακικό σπόνδυλο, ενώ το κάτω τμήμα βρίσκεται απέναντι από τον τρίτο οσφυϊκό σπόνδυλο. Ο δεξιός νεφρός βρίσκεται ελαφρώς χαμηλότερα από τον αριστερό λόγω της παρουσίας του ήπατος στη δεξιά πλευρά (Drake., 2007). Κάθε νεφρός περιβάλλεται από λιπώδη ιστό και από τη νεφρική περιτονία, έναν ινώδη υμένα που βοηθά στη συγκράτηση του νεφρού στη θέση του. Στην έσω πλευρά κάθε νεφρού υπάρχει μια εσοχή που ονομάζεται πύλη, όπου εισέρχεται η νεφρική αρτηρία και εξέρχεται η νεφρική φλέβα και ο ουρητήρας. Οι μικροσκοπικοί νεφρώνες, αποτελούν τις δομικές και λειτουργικές μονάδες του νεφρού. Κάθε νεφρώνας αποτελείται, από ένα νεφρικό σωμάτιο και ένα νεφρικό σωληνάριο με τα αντίστοιχα αιμοφόρα αγγεία. Σε μετωπιαία τομή, ο νεφρός αποτελείται από δύο ιστικές περιοχές και μια έσω κοιλότητα. Εξωτερικά βρίσκεται ο νεφρικός φλοιός, αποτελούμενος από νεφρικά σωμάτια και εσπειραμένα σωληνάρια. Ο νεφρικός μυελός εντοπίζεται εσωτερικά του φλοιού και αποτελείται από 8 έως 18 σφηνοειδείς περιοχές που ονομάζονται νεφρικές πυραμίδες και δημιουργούνται από τις αγκύλες του Henle και τα συλλεκτικά σωληνάρια. Δίπλα στην πύλη βρίσκεται η νεφρική πύελος, το διευρυμένο άκρο του ουρητήρα μέσα σε κάθε νεφρό. Τα ούρα που σχηματίζονται στους νεφρώνες μεταφέρονται από έναν θηλώδη αγωγό στο άκρο (θηλή) μιας πυραμίδας, το οποίο προβάλλει σε έναν κυπελλοειδή κάλυκα, προέκταση της νεφρικής πυέλου (Αγγουλές., 2006). Τα νεφρά παράγουν 200 λίτρα υγρών κάθε 24 ώρες. Περίπου δύο λίτρα απομακρύνονται από το 9

σώμα με τη μορφή των ούρων, και ανακτώνται περίπου 198. Τα ούρα που εκκρίνονται έχουν αποθηκευτεί στην ουροδόχο κύστη για 1 έως 8 ώρες.( Γριβέας., 2013) Οι νεφροί λαμβάνουν αρκετή ποσότητα αίματος, ώστε να μπορούν να επιτελούν τις απαιτούμενες λειτουργίες τους και διαθέτουν περίπλοκο αγγειακό σύστημα (Tandem., 2009). Τροφοδοτούνται άμεσα με αίμα από την αορτή μέσω των νεφρικών αρτηριών. Το αίμα επιστρέφει στην κάτω κοίλη φλέβα μέσω των νεφρικών φλεβών. Το αίμα από τα απαγωγά αρτηρίδια συγκεντρώνεται στη νεφρική φλέβα (Drake., 2007). 3.3 Φυσιολογία Οι νεφροί μαζί με τους ουρητήρες, την ουροδόχο κύστη και την ουρήθρα αποτελούν το ουροποιητικό σύστημα. Σκοπός του ουροποιητικού συστήματος είναι η παραγωγή και αποβολή των ούρων και των άχρηστων ουσιών του μεταβολισμού καθώς και η διατήρηση του ισοζυγίου του νερού και των ηλεκτρολυτών στο ανθρώπινο σώμα. Το κύριο όργανο του συστήματος είναι οι νεφροί που συσσωρεύουν και απομακρύνουν τα τελικά προϊόντα του μεταβολισμού και της περίσσειας των ηλεκτρολυτών και μη ηλεκτρολυτικών ουσιών. Για να είναι αποτελεσματική η συσσώρευση πρέπει να υπάρχει καλή ροή αίματος και πίεση (Αναστασόπουλος & Λάτκας,2009). Το υγρό που διηθείται από το σπείραμα μέσα στο έλυτρο του Bowman ονομάζεται σπειραματικό διήθημα και η μεμβράνη των τριχοειδών του σπειράματος λέγεται σπειραματική μεμβράνη. Τα κύτταρα της σπειραματικής μεμβράνης είναι μια σειρά από ενδοθηλιακά και επιθηλιακά κύτταρα τα οποία όμως δεν σχηματίζουν μια συνεχή στιβάδα αλλά αφήνουν σχισμές μεταξύ τους, τους λεγόμενους σχισμοειδής πόρους, μέσα από τους οποίους διηθείται το σπειραματικό διήθημα. Οι σχισμοειδής πόροι δεν επιτρέπουν την διήθηση σωματιδίων μεγαλύτερη από 7 nm. Επειδή όμως, οι πρωτεΐνες του πλάσματος είναι λίγο μεγαλύτερες, η σπειραματική μεμβράνη εμποδίζει τη διήθηση όλων των ουσιών που έχουν μοριακό βάρος ίσο ή μεγαλύτερο από αυτό των πρωτεϊνών του πλάσματος. Το διήθημα δεν περιέχει ερυθροκύτταρα και η συγκέντρωση των πρωτεϊνών σε αυτό είναι περίπου το 1/200 της συγκέντρωσης των πρωτεϊνών στο πλάσμα. Η ποσότητα που διηθείται σε ένα λεπτό από όλους τους νεφρώνες και των δύο νεφρών ονομάζεται ρυθμός σπειραματικής διήθησης. Στο υγιές άτομο είναι 125ml/min. Η συνολική ποσότητά του κατά την διάρκεια μίας ημέρας είναι περίπου 180 λίτρα. Από την 10

ποσότητα αυτή το 99% απορροφάτε από τα σωληνάρια ενώ το υπόλοιπο αποβάλλεται στα ούρα (Αναστασόπουλος & Λάτκας,2009). Αρχικά, το αίμα μπαίνει στο σπείραμα από το προσαγωγό αρτηρίδιο και φεύγει από το απαγωγό αρτηρίδιο. Η πίεση του αίματος στο σπείραμα προκαλεί διήθηση υγρού μέσα στο έλυτρο του Bowman, από όπου το υγρό ρέει στο εγγύς εσπειραμένο σωληνάριο. Από εκεί το διηθούμενο υγρό περνά στην αγκύλη του Henle, που κατεβαίνει προς την μυελώδη μοίρα του νεφρού. Στη συνέχεια το υγρό προχωρεί στο άπω εσπειραμένο σωληνάριο, για να μπει τελικά στο αθροιστικό σωληνάριο που εκβάλλει στη νεφρική πύελο. Το σπειραματικό διήθημα (προούρο) καθώς περνά από τα ουροφόρα σωληνάρια, το περισσότερο νερό και κάποιες ποσότητες από διαλυτές ουσίες επανναροφούνται από τα περισωληναριακά τριχοειδή. Οι υπόλοιπές διαλυτές ουσίες και το νερό που απομένει γίνονται ούρα (Αναστασόπουλος & Λάτκας,2009). Τα ούρα του ανθρώπινου οργανισμού αποτελούν ένα διαυγές υγρό, χρώματος κιτρινωπού. Σε παθολογικές καταστάσεις όμως, το χρώμα αλλάζει καθώς τα ούρα αποκτούν μία ιδιάζουσα οσμή. Η ποσότητα των ούρων εξαρτάται από διάφορους παράγοντες όπως είναι η ποσότητα προσλαμβανόμενου ύδατος και αυτού που αποβάλλεται από τους νεφρούς και το δέρμα, η ποσότητα του προσλαμβανόμενου άλατος, οι κλιματολογικές συνθήκες και οι συνήθειες του ατόμου. Σε φυσιολογικές συνθήκες ο άνθρωπος αποβάλει 1-2 λίτρα την ημέρα. Τα συστατικά των ούρων είναι το νάτριο, το κάλιο, το χλώριο, το μαγνήσιο, το ασβέστιο, η αμμωνία, το θείο, η ουρία ( προέρχεται διάσπαση των λευκωμάτων στο ήπαρ), η κρεατινίνη, αμινοξέα και λευκώματα. Τα ούρα είναι ελαφρός όξινα καθώς στο ph τους κυμαίνεται από 4,8 μέχρι 7. Τέλος, υπάρχουν κάποιες ουσίες που δρουν στα νεφρά αυξάνοντας την ποσότητα των ούρων όπως: καφεΐνη, αλκοόλ και νερό (Αναστασόπουλος & Λάτκας,2009). Οι νεφροί είναι υπεύθυνοι (Τρίγκα., 2013) : για την παραγωγή ούρων την αφαίρεση των τοξινών από το αίμα μέσω των ούρων και την επαναφορά του καθαρισμένου πια αίματος πίσω στο σώμα την απομάκρυνση των απόβλητων προϊόντων από το σώμα 11

την ισορροπία των υγρών και των διαφόρων ηλεκτρολυτών που είναι απαραίτητα για καλή υγεία την απελευθέρωση της ρενίνης, καλσιτριόλης και ερυθροποιητίνης, ορμόνες που ρυθμίζουν την αρτηριακή πίεση ελέγχουν την παραγωγή των ερυθρών αιμοσφαιρίων του αίματος. 3.4 Συμπτώματα νεφρικής ανεπάρκειας Η νεφρική ανεπάρκεια είναι η αδυναμία των νεφρών να επιτελέσουν τις λειτουργίες τους. Όταν σταματήσουν να λειτουργούν, τα άχρηστα προϊόντα του μεταβολισμού, τα υγρά και οι ηλεκτρολύτες συσσωρεύονται στο σώμα. Αυτό μπορεί να προκαλέσει προβλήματα, που μπορεί να οδηγήσουν μέχρι και στο θάνατο. Η νεφρική ανεπάρκεια μπορεί να είναι χρόνια και οξεία ( Χατζηχρήστου και συν., 2011). Τα πρώτα σημάδια της νεφρικής ανεπάρκειας εμφανίζονται κυρίως στα ούρα που είναι και το πρωταρχικό μέλημα των νεφρών. Παρατηρείται αλλαγή στη συχνότητα, τη ποσότητα, τη σύσταση, το χρώμα των ούρων και μπορεί να είναι αφρώδη ή με φυσαλίδες. Η παρουσία αίματος στα ούρα προκαλεί μεγάλη ανησυχία και επιβάλλει άμεση επίσκεψη σε γιατρό (Γιατζίδη., 2009). Όταν οι νεφροί υπολειτουργούν, δεν αποβάλλουν τα περιττά υγρά από τον οργανισμό με αποτέλεσμα την συσσώρευση περιττών ουσιών στο αίμα. Το αποτέλεσμα της συσσώρευσης είναι το οίδημα που μπορεί να εμφανιστεί σε διάφορα μέρη του σώματος όπως στα πόδια, στους αστραγάλους, στο πρόσωπο, στα χέρια αλλά και η φαγούρα. Επίσης, προκαλεί δυσοσμία της αναπνοής, αλλάζει τη γεύση των φαγητών και προκαλεί ναυτία και εμέτους. Ταυτόχρονα οι ασθενείς δεν θέλουν να τρώνε κρέας, η όρεξή τους μειώνεται και χάνουν βάρος. Έτσι η ανορεξία και η απώλεια βάρους επιδεινώνονται. Το αποτέλεσμα,λοιπόν, είναι η δύσπνοια και η παρουσία της αίσθησης κρύο ακόμη και όταν το δωμάτιο είναι ζεστό (Γιατζίδη., 2009). Συχνό σύμπτωμα νεφρικής διαταραχής είναι και η εμφάνιση της αναιμίας. Οι νεφροί παράγουν την ερυθροποιητίνη που είναι ορμόνη η οποία επιδρά στο μυελό των οστών βοηθώντας τον να παράγει ερυθρά αιμοσφαίρια. Όταν όμως, δεν λειτουργούν σωστά η ερυθροποιητίνη μειώνεται, άρα έχουμε μείωση της παραγωγής ερυθρών αιμοσφαιρίων που 12

οδηγεί στην αναιμία. Η αναιμία προκαλεί στέρηση οξυγόνου στον εγκέφαλο με αποτελέσματα πνευματικές δυσλειτουργίες, προβλήματα στη μνήμη και ζαλάδες (Γιατζίδη., 2009). Η νεφρική ανεπάρκεια αποκαλείται και σιωπηλή νόσος διότι οι μισοί από όσους πάσχουν δε το γνωρίζουν. Υπάρχουν διάφορα στάδια της ασθένειας ενώ τα συμπτώματα συνήθως εμφανίζονται όταν έχει ήδη χαθεί περισσότερο από το 70% της λειτουργίας των δύο νεφρών. Δεν είναι σπάνιο οι ασθενείς να χάνουν έως και το 90% της νεφρικής λειτουργίας τους προτού εμφανίσουν οποιοδήποτε σύμπτωμα. Υπολογίζεται ότι περίπου 1.000.000 Έλληνες έχουν πρόβλημα με τους νεφρούς τους και το 10% από αυτούς βρίσκονται στο τελικό στάδιο (Γιατζίδη., 2009). 3.4.1 Οξεία νεφρική ανεπάρκεια Οξεία νεφρική ανεπάρκεια είναι η κατάσταση, στην οποία τα νεφρά σταματούν ξαφνικά να λειτουργούν, με αποτέλεσμα τα άχρηστα προϊόντα του μεταβολισμού, τα υγρά και οι ηλεκτρολύτες συσσωρεύονται στο σώμα, προκαλώντας σοβαρά προβλήματα ( Χατζηχρήστου και συν., 2011). Η οξεία νεφρική ανεπάρκεια, είναι η απότομη και ξαφνική αδυναμία των νεφρών να επιτελέσουν τις λειτουργίες τους και ιδιαίτερα, το φιλτράρισμα του αίματος και την απέκκριση προς τα έξω των αχρήστων προϊόντων. Μπορεί να προκληθεί από απόφραξη του αποχετευτικού συστήματος του νεφρού (λιθίαση, νεοπλάσματα κτλ.), από μείωση της νεφρικής παροχής αίματος και τέλος από βλάβη στα κύτταρα του νεφρού από φάρμακα ή ακτινολογικά σκιαγραφικά (Οικονόμου., 2015). Τα συμπτώματα μπορεί να περιλαμβάνουν(χατζηχρήστου και συν., 2011): Μικρή ή καθόλου παραγωγή ούρων Οίδημα που εντοπίζεται κυρίως στα πόδια Ανορεξία Ανησυχία, άγχος, σύγχυση, υπνηλία 13

Δύσπνοια, πόνος στον θώρακα Η οξεία νεφρική ανεπάρκεια χωρίζεται σε τρεις φάσεις (Drake., 2007): Η πρώτη είναι η ολιγουρική φάση. Αποτελεί την πρώτη εκδήλωση της οξείας νεφρικής ανεπάρκειας. Τα ούρα τις πρώτες μέρες είναι περίπου 50-150mL/24ωρο. Η φάση αυτή μπορεί να διαρκέσει μία ημέρα ή και εβδομάδες. Ο μέσος όρος διάρκειάς της σε βαριές περιπτώσεις είναι 10-12 ημέρες. Η δεύτερη κλινική φάση είναι η διουρητική. Το ποσό των ούρων αυξάνεται βαθμιαία στα 2-6 L/24ωρο. Το επίπεδο των προϊόντων του υπολοίπου αζώτου προοδευτικά πέφτει και σταθεροποιείται μέσα στα φυσιολογικά όρια. Η τρίτη είναι η φάση ανάρρωσης. Μπορεί να διαρκέσει από 6-12 μήνες. Κατά τη διάρκειά της η νεφρική λειτουργία αποκαθίσταται. Η πρόγνωση της οξείας νεφρικής ανεπάρκειας εξαρτάται από τη διάρκεια της ολιγουρικής φάσης, τη βαρύτητα της υποκείμενης αιτίας, την πορεία της νόσου και το ρυθμό παραγωγής ουρίας. Μετά την εμφάνιση των συμπτωμάτων ο πάσχον πρέπει να επισκεφτεί άμεσα κάποιο γιατρό. Αρχικά γίνεται λήψη του ιστορικού στη κλινική και κατόπιν γίνονται εξετάσεις. Οι εξετάσεις αυτές περιλαμβάνουν την ουρία και την κρεατινίνη αίματος, καθώς και τον υπερηχοτομογραφικό έλεγχο των νεφρών που θα αναδείξει μία πιθανή απόφραξη. Στους ασθενείς που νοσηλεύονται, η διάγνωση συνήθως γίνεται από τις αιματολογικές εξετάσεις που πραγματοποιούνται για την παρακολούθησή τους (Χατζηχρήστου και συν., 2011). Η θεραπεία της οξείας νεφρικής ανεπάρκειας εξαρτάται από το αίτιο που την προκάλεσε. Σε περίπτωση αιμορραγίας, θα πρέπει να σταματήσει, και να γίνει μετάγγιση αν χρειαστεί. Αν το αίτιο είναι κάποιο φάρμακο, θα πρέπει να σταματήσει άμεσα η χορήγησή του. Παράλληλα, ο γιατρός θα ρυθμίσει τη δίαιτα, τα υγρά και τους ηλεκτρολύτες που θα λαμβάνει ο ασθενής. Μπορεί να χρειαστεί ο ασθενής να κάνει κάποιες συνεδρίες για αιμοκάθαρση μετά από ιατρική 14

εντολή ώστε να αναρρώσουν τα νεφρά και να μπορούν να ανταποκριθούν στις ανάγκες του οργανισμού (Χατζηχρήστου και συν., 2011). Αν το πρόβλημα διαγνωστεί νωρίς και αντιμετωπιστεί το αίτιο που το προκαλεί, η νεφρική βλάβη αποκαθίσταται πλήρως σε μερικές ημέρες ή εβδομάδες. Σε ένα μικρό ποσοστό ασθενών, θα μείνει κάποιου βαθμού νεφρική ανεπάρκεια και σε ακόμη λιγότερο ποσοστό θα εξελιχθεί σε χρόνια (Χατζηχρήστου και συν., 2011). 3.4.2 Χρόνια νεφρική ανεπάρκεια Στη χρόνια νεφρική ανεπάρκεια, οι νεφρώνες, τα μικροσκοπικά φίλτρα δηλαδή που περιέχει το κάθε νεφρό, αρχίζουν να καταστρέφονται. Από ένα σημείο και μετά ανεπαρκούν, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να πραγματοποιούν σωστά τον ρόλο τους, οδηγώντας στη χρόνια νόσο (Μαραγκουδάκης και συν., 2014 ). Οι νεφρώνες, που βρίσκονται στο εσωτερικό κάθε νεφρού, αρχίζουν να καταστρέφονται και από ένα σημείο και μετά ανεπαρκούν. Έτσι τα νεφρά δεν μπορούν να επιτελέσουν σωστά τον ρόλο τους. Αυτό συνήθως συμβαίνει, σταδιακά για μια περίοδο τριών μηνών και άνω, αλλά υπάρχουν και περιπτώσεις όπου η χρόνια νεφρική νόσος μπορεί να εγκατασταθεί ξαφνικά (Τρίγκα., 2013). Αυτό που συμβαίνει στη νεφρική ανεπάρκεια είναι η συσσώρευση των άχρηστων ουσιών του μεταβολισμού στον οργανισμό. Η χρόνια νεφρική ανεπάρκεια αξιολογείται με τον ρυθμό σπειραματικής διήθησης (GFR), ο οποίος πρακτικά εκτιμά την ικανότητα του νεφρού να φιλτράρει το αίμα. Έτσι, υπάρχουν πέντε στάδια, τα οποία ξεκινούν από τη νεφρική βλάβη με φυσιολογικό ρυθμό σπειραματικής διήθησης μέχρι τη νεφρική ανεπάρκεια, όπου ο ασθενής χρειάζεται αιμοκάθαρση. Όμως, για να οριστεί ότι ένας ασθενής βρίσκεται στο στάδιο 1 και 2 της χρόνιας νεφρικής ανεπάρκειας, δεν αρκεί η μέτρηση της τιμής του ρυθμού σπειραματικής διήθησης αλλά απαιτούνται και άλλες ενδείξεις. Τα συμπτώματα εμφανίζονται κυρίως στα στάδια 4 και 5 (Ιωαννίδης., 2004). Οι πιο κοινές αιτίες που προκαλούν χρόνια νεφρική ανεπάρκεια είναι (Χατζηχρήστου και συν., 2011): η υψηλή αρτηριακή πίεση 15

ο σακχαρώδης διαβήτης διάφορες παθήσεις που προσβάλλουν τα νεφρά (πολυκυστική νόσος των νεφρών κ.ά.) στένωση της νεφρικής αρτηρίας μακροχρόνια λήψη φαρμάκων, όπως τα αντιφλεγμονώδη Αρχικά, για την διάγνωση της νόσου πρέπει να γίνουν κάποιες αιματολογικές εξετάσεις, για να αξιολογηθεί η νεφρική λειτουργία και μία πιθανή αναιμία που συχνά συνυπάρχει στη χρόνια νεφρική ανεπάρκεια. Με πιο ειδικές εξετάσεις θα καθορίσει τον ρυθμό της σπειραματικής διήθησης (GFR), που εκτιμά τη σοβαρότητα της νόσου. Ο δείκτης αυτός θα προσδιορίσει και τις αποφάσεις που θα παρθούν για τη θεραπεία. Αν χρειαστεί, θα ζητηθούν απεικονιστικές εξετάσεις, όπως η αξονική τομογραφία, για να εκτιμηθούν τυχόν παθήσεις που εμποδίζουν την αποβολή των ούρων από τα νεφρά. Πιο σπάνια, μπορεί να γίνει βιοψία του νεφρού, κατά την οποία λαμβάνεται ένα μικρό τεμάχιο που στέλνεται για παθολογοανατομική εξέταση, η οποία και θα βοηθήσει στο τι ακριβώς προκάλεσε τη βλάβη στα νεφρά (Χατζηχρήστου και συν., 2011). Το πρώτο βήμα για την αντιμετώπιση είναι η σωστή ρύθμιση του σακχαρώδους διαβήτη και της αρτηριακής πίεσης. Με αυτό το τρόπο μπορούν να σταματήσουν ή να επιβραδύνουν τη βλάβη που προκαλείται στα νεφρά. Επίσης, είναι σημαντική η απώλεια βάρους και η άσκηση, ενώ ο γιατρός μπορεί να συστήσει κάποια φαρμακευτική αγωγή. Ένας διαιτολόγος θα προτείνει ένα πρόγραμμα διατροφής, καθώς και την ποσότητα των υγρών που θα χρειαστεί να λαμβάνει ο πάσχον καθημερινά. Επίσης, θα πρέπει να αποφεύγεται το κάπνισμα και η κατανάλωση αλκοόλ. Πριν από τη λήψη οποιουδήποτε φαρμάκου, θα πρέπει να ενημερώνετε ο γιατρός (Χατζηχρήστου και συν., 2011). Εάν το πρόβλημα δε μπορεί να αντιμετωπιστεί με τα παραπάνω, γιατί είναι πιο σοβαρό, τότε ο πάσχον έχει δύο επιλογές, την κάθαρση και την μεταμόσχευση νεφρού. Και οι δύο επιλογές έχουν τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματά τους. Ο γιατρός είναι αυτός που βοηθάει τον πάσχοντα να διαλέξει την καλύτερη για αυτόν θεραπεία (Χατζηχρήστου και συν., 2011). 16

3.5 Τρόποι αντιμετώπισης νεφρικής ανεπάρκειας Η αντιμετώπιση της νεφρικής ανεπάρκειας είναι μια πολύπλοκη υπόθεση (Schiffl et al., 2002). Οι δύο θεραπείες που χρησιμοποιούνται σε περίπτωση νεφρικής ανεπάρκειας είναι η κάθαρση και η μεταμόσχευση. Οι δυο τρόποι κάθαρσης που χρησιμοποιούνται είναι η περιτοναϊκή κάθαρση και η αιμοκάθαρση, με σκοπό την απομάκρυνση του περισσευούμενου υγρού και των άχρηστων ουσιών από τον οργανισμό. Αντίθετα, η μεταμόσχευση νεφρού σημαίνει, την απόκτηση νέου νεφρού που θα αντικαταστήσει τους κατεστραμμένους νεφρούς. Τόσο η κάθαρση όσο και η μεταμόσχευση είναι αποτελεσματικές θεραπείες της νεφρικής ανεπάρκειας (Βaxter., 2014). Σε σπάνιες περιπτώσεις αν είναι καταβεβλημένη η υγεία ή είναι προχωρημένης ηλικίας ο νεφροπαθής, μπορεί να αποφασίσει ότι είναι πιο κατάλληλη η συντηρητική περίθαλψη. Στην συντηρητική περίθαλψη χρησιμοποιείται φαρμακευτική αγωγή και ελεγχόμενη διατροφή και λήψη υγρών, για την παράταση της νεφρικής λειτουργίας. Όταν σημειώνεται πλήρης νεφρική ανεπάρκεια, η φύση ακολουθεί την πορεία της (Wilson., 2008). 3.5.1 Αιμοκάθαρση Η αιμοκάθαρση είναι μία μέθοδος που απομακρύνει τα απόβλητα προϊόντα του οργανισμού, όπως η κρεατινίνη και η ουρία. Είναι μία από τις τρεις μεθόδους θεραπείας όταν τα νεφρά παύουν να λειτουργούν (Daugirdas., 2008). Η αιμοκάθαρση είναι μία από τις θεραπείες που χρησιμοποιείται για την αντιμετώπιση της νεφρικής ανεπάρκειας τελικού σταδίου, της παροδικής νεφρικής ανεπάρκειας και κάποιων περιπτώσεων δηλητηρίασης ή υπερδοσολογίας φαρμάκων (Αγγουλές., 2006). Σύμφωνα με την βιβλιογραφία θεωρείται πιο αποτελεσματική θεραπεία σε σχέση με την περιτοναϊκή, εφόσον οδηγεί σε μεγαλύτερα ποσοστά επιβίωσης και συμβάλλει στη διατήρηση της ζωής σε ικανοποιητικό βαθμό (Ran & Hyd., 1999). Τα τελευταία χρόνια έχει αναπτυχθεί και θα συνεχίσει να αναπτύσσεται με γοργούς ρυθμούς. Οι εξειδικευμένοι εργαζόμενοι σε αυτόν τον τομέα προσπαθούν συνεχώς να τελειοποιήσουν την παρεχόμενη νοσηλευτική φροντίδα και να 17

εφαρμόσουν πρακτικές βασισμένες στα επιστημονικά δεδομένα (Καστρούνη & Σαραντοπούλου., 2008). Η αιμοκάθαρση γίνεται συνήθως στις μονάδες αιμοκάθαρσης, τρεις ή τέσσερις φορές την εβδομάδα με διάρκεια τρεις με πέντε ώρες. Αρχικά γίνεται παρακέντηση της προσπέλασης. Το αίμα του ασθενούς, που περιέχει τα άχρηστα προϊόντα του μεταβολισμού μεταφέρεται με ειδική γραμμή (αποκαλείται αρτηριακή γραμμή) με τη βοήθεια της αντλίας του μηχανήματος αιμοκάθαρσης στο φίλτρο που λειτουργεί ως ημιδιαπερατή μεμβράνη και επιτρέπει εκλεκτικά την ανταλλαγή ουσιών από το αίμα προς το διάλυμα και αντίστροφα. Παράλληλα επιτυγχάνεται απομάκρυνση των περιττών υγρών. Το καθαρό πλέον αίμα επιστρέφει στον ασθενή μέσω δεύτερης γραμμής (φλεβική γραμμή). Η διαδικασία αυτή επαναλαμβάνεται πολλές φορές στη διάρκεια της συνεδρίας και έχει ως αποτέλεσμα την εξισορρόπηση των υγρών και ηλεκτρολυτών στο αίμα του ασθενούς και την εξασφάλιση της επιβίωσής του. Για να επιτευχθεί καλής ποιότητας κάθαρση πρέπει οι παράγοντες που συμμετέχουν σε αυτήν να είναι ποιοτικoί με κύριο ρυθμιστή το φίλτρο (Δημητριάδης και συν.,2015). Το φίλτρο της αιμοκάθαρσης είναι μία συσκευή που διηθεί το αίμα. Σχεδόν όλα τα φίλτρα σήμερα είναι φτιαγμένα από κοίλες τριχοειδείς ίνες σε κυλινδρική δέσμη και είναι τοποθετημένες σε πλαστικό κύλινδρο με τέσσερα ανοίγματα. Ένα άνοιγμα, η πόρτα αίματος σε κάθε άκρο του κυλίνδρου επικοινωνεί με το τέλος της κυλινδρικής δέσμης και αυτό είναι ο " χώρος αίματος" του φίλτρου. Δύο άλλες πόρτες είναι ανοιγμένες στις πλευρές του κυλίνδρου και επικοινωνούν με το χώρο γύρω από τις ίνες, το "χώρο του διαλύματος". Το αίμα αντλείται μέσα από τις πόρτες του αίματος διαμέσου της δέσμης των πολύ λεπτών ινών, σαν σωλήνες, και το διάλυμα αντλείται από τον άλλο χώρο γύρω από το φίλτρο. Η διαφορά πίεσης είναι απαραίτητη για τη μετακίνηση υγρών από το αίμα στο χώρο του διαλύματος ( Daugirdas.,2008). Η προσπέλαση μπορεί να γίνει με τρεις μεθόδους, που χρησιμοποιούνται για να έρθει σε επαφή το αίμα με το φίλτρο: ένας ενδοφλέβιος καθετήρας, μία αρτηριοφλεβώδης επικοινωνία (fistula) και ένα συνθετικό μόσχευμα. Ο τύπος που χρησιμοποιείται έχει σχέση με τον αναμενόμενο χρόνο για την είσοδο του ασθενούς στον Τεχνητό Νεφρό και από την κατάσταση των αγγείων του. Ο ασθενής μπορεί να έχει πολλαπλή πρόσβαση επειδή η fistula και το μόσχευμα μπορεί να είναι ανώριμα και ο καθετήρας μπορεί να χρησιμοποιείται παράλληλα ( Daugirdas.,2008). 18

Τα πλεονεκτήματα της αιμοκάθαρσης είναι ότι έχει καλύτερο έλεγχο της αρτηριακής πίεσης και των κοιλιακών κραμπών, μικρότερος περιορισμός της δίαιτας και καλύτερη κάθαρση ( Daugirdas.,2008). Τα μειονεκτήματα είναι ότι μειώνεται η ανεξαρτησίας του ασθενούς γιατί δεν μπορεί να ταξιδέψει στο κόσμο λόγω έλλειψης εξοπλισμού, απαιτείται περισσότερη ψυχολογική και σωματική υποστήριξη, απαιτείται αξιόπιστη τεχνολογία όπως μηχανήματα αιμοδιύλισης αλλά και χρόνο για ρύθμιση και καθαρισμό αυτών. Τέλος, η αιμοκάθαρση έχει πολλές επιπλοκές και οι ασθενείς πρέπει να γνωρίζουν για αυτές ( Daugirdas.,2008). 3.5.2 Περιτοναϊκή κάθαρση Η περιτοναϊκή κάθαρση είναι η δεύτερη συχνότερη μέθοδος υποκατάστασης της νεφρικής λειτουργίας. Στη μέθοδο αυτή η μεταφορά των ουσιών γίνεται, μεταξύ του αίματος των τριχοειδών αγγείων του περιτόναιου και ενός διαλύματος που εγχύεται μέσω ενός καθετήρα, στην περιτοναϊκή κοιλότητα (Δρακόπουλος., 2013). Σε χώρες όπως ο Καναδάς, η Αυστραλία και το Ηνωμένο Βασίλειο, 25-30% των ασθενών με τελικό στάδιο νεφρικής ανεπάρκειας υποβάλλονται σε περιτοναϊκή κάθαρση. Στη χώρα μας το ανάλογο ποσοστό είναι κάτω από 10% και ανάλογες Μονάδες υπάρχουν μόνο σε μεγάλα δημόσια Νοσοκομεία (Τσιρπανλής., 2008). Η περιτοναϊκή κάθαρση χρησιμοποιεί το περιτόναιο, μια φυσική μεμβράνη που βρίσκεται στο σώμα, στο εσωτερικό τοίχωμα της κοιλιακής χώρας. Μετά την τοποθέτηση ενός καθετήρα στην περιτοναϊκή κοιλότητα χορηγείται μια ποσότητα ειδικού διαλύματος που παραμένει για ορισμένο χρόνο στη θέση αυτή. Μέσω της μεμβράνης, τοξικές και άχρηστες ουσίες που συσσωρεύονται στον οργανισμό, λόγω μη-λειτουργίας των νεφρών, περνούν προς το διάλυμα. Παροχετεύοντας το διάλυμα σε καθορισμένο χρόνο, απομακρύνονται από τον οργανισμό αυτές οι τοξικές ουσίες (Κατσογριδάκη., 2012). Η κάθαρση και η αφαίρεση των υγρών γίνεται σταδιακά όλο το 24ωρο για αυτό και οι επιτελούμενες αλλαγές στον οργανισμό είναι πιο ήπιες και η διαδικασία μοιάζει περισσότερο με τη φυσιολογική λειτουργία των νεφρών. Για το λόγο αυτό η μέθοδος ενδείκνυται σε περιπτώσεις σοβαρής καρδιακής ανεπάρκειας, όπου 19

η κλασική αιμοκάθαρση μπορεί να προκαλεί σοβαρά προβλήματα αιμοδυναμικής αστάθειας (Δρακόπουλος., 2013). Στην περιτοναϊκή κάθαρση υπάρχει μεγαλύτερη αυτονομία του ασθενούς, καθώς η μέθοδος γίνεται στο σπίτι και όχι σε μονάδα αιμοκάθαρσης. Μετά την εκπαίδευση του ασθενούς στη μέθοδο συνήθως απαιτείται μια επίσκεψη το μήνα στο νοσοκομείο. Η αυτονομία αυτή βέβαια, θέτει σαν προϋπόθεση για την εφαρμογή της μεθόδου ότι ο ασθενής είναι ικανός να εκπαιδευτεί και να εφαρμόσει τη μέθοδο και ότι υπάρχει ο κατάλληλος χώρος στο σπίτι του (Δρακόπουλος., 2013). Στα μειονεκτήματα της μεθόδου είναι η μόνιμη παρουσία του καθετήρα στην κοιλιακή χώρα, ο κίνδυνος για λοιμώξεις (περιτονίτιδα), η αύξηση του βάρους αλλά και των λιπιδίων από την απορρόφηση γλυκόζης από το διάλυμα, η εμφάνιση ή η επιδείνωση κηλών του κοιλιακού τοιχώματος. Ασθενείς με εκολπώμματα στο παχύ έντερο και συχνές εκδηλώσεις εκολπωμματίτιδας ή εκτεταμένες χειρουργικές επεμβάσεις στην κοιλιακή χώρα (που μπορεί να έχουν αφήσει ενδοπεριτοναϊκές συμφύσεις) δεν είναι κατάλληλοι για τη μέθοδο (Δρακόπουλος., 2013). Στις περισσότερες περιπτώσεις για την επιλογή της μεθόδου υποκατάστασης καταλυτικό ρόλο παίζει η προτίμηση του ασθενή, ο οποίος θα πρέπει να ενημερώνεται σφαιρικά και αντικειμενικά για τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα κάθε μεθόδου. Σε ότι αφορά την επιβίωση των ασθενών σε αιμοκάθαρση ή περιτοναϊκή κάθαρση, δεν έχουν διαπιστωθεί ουσιαστικές διαφορές(δρακόπουλος., 2013). 3.5.3 Μεταμόσχευση νεφρού Η μεταμόσχευση νεφρού είναι μια εγχείρηση που πραγματοποιείται από ειδικό στις μεταμοσχεύσεις χειρουργό, κατά την οποία ο υγιής νεφρός ενός άλλου ατόμου (του δότη) τοποθετείται στον οργανισμό του νεφροπαθή για να αντικαταστήσει τους κατεστραμμένους νεφρούς του (Βaxter., 2014). Η μεταμόσχευση νεφρού εξακολουθεί να αποτελεί το κατεξοχήν ριζικό, θεραπευτικό μέσον εναντίον του τελικού σταδίου χρόνιας νεφρικής ανεπάρκειας. Ο νεφροπαθής με χρόνια νεφρική ανεπάρκεια για να λάβει κάποιο μόσχευμα πρέπει πρώτα να γραφτεί στο Εθνικό Μητρώο Υποψήφιων Ληπτών (λίστα αναμονής),και για να λάβει μόσχευμα από πτωματικό 20

δότη πρέπει να ολοκληρώσει συγκεκριμένο προμεταμοσχευτικό έλεγχο. Από τον έλεγχο αυτό θα κριθεί η καταλληλότητά του για μεταμόσχευση (Κωστάκης.,2005). Κατά τη μεταμόσχευση του νεφρού, ένας υγιής νεφρός τοποθετείται κάτω από το δέρμα στην περιοχή της κοιλίας. Ο νεφρός προέρχεται από ένα ζωντανό ή νεκρό άτομο (Οικονόμου., 2015). Το 75% των ασθενών πήραν μόσχευμα από ζώντα δότη ενώ το 60% πήραν μόσχευμα από πτωματικό δότη και στις δύο περιπτώσεις το μόσχευμα παρουσιάζει επιβίωση που φτάνει τα δέκα χρόνια (Μανδαλίδης.,2012). Απαραίτητες προϋποθέσεις για τη μεταμόσχευση νεφρού είναι η συμβατότητα της ομάδας αίματος, των ιστικών αντιγόνων μεταξύ δότη και λήπτη( Οικονόμου., 2015). Το ζήτημα της επιλογής των υποψηφίων για μεταμόσχευση σε ένα πληθυσμό που γερνάει, είναι ένα πρόβλημα που επηρεάζει όλους τους νεφρολόγους στις χώρες της Δύσης. Η φυσική κατάσταση του δότη, ειδικά του οργάνου που θα δοθεί, όμως είναι πιο σημαντική από την ηλικία (Kälble., 2009). Το κλειδί για τον χειρουργό, εφόσον το μόσχευμα προέρχεται από πτωματικό δότη, είναι η επιλογή του κατάλληλου λήπτη, ώστε να διασφαλίζεται το καλύτερο αποτέλεσμα στη μεταμόσχευση και ο περιορισμός του κινδύνου απόρριψης του μοσχεύματος. Αυτό δεν σημαίνει ότι κάποιοι υποψήφιοι για μεταμόσχευση απορρίπτονται, αλλά ότι πρέπει να προηγηθούν προσπάθειες βελτιστοποίησης της κλινικής τους εικόνας και περιορισμός κάποιων παραγόντων, όπως η παχυσαρκία, που μπορεί να οδηγήσουν σε αποτυχία της επέμβασης ή σε απόρριψη του μοσχεύματος. Μέχρι να βρεθεί ο κατάλληλος δότης ο νεφροπαθής ακολουθεί είτε ειδική φαρμακευτική αγωγή ή επιλέγει κάποιο είδος κάθαρσης ανάλογα με τις οδηγίες του γιατρού (Μανδαλίδης., 2012). Η απόρριψη του μοσχεύματος μπορεί να είναι τριών τύπων. Η μία είναι η υπεροξεία, που εμφανίζεται εντός του πρώτου 24ώρου, το μόσχευμα εμφανίζεται μαλθακό και κυανωιτικό και δεν παράγονται ούρα. Αυτό το είδος απόρριψης είναι δύσκολο να συμβεί σήμερα λόγω των προεγχειρητικών εξετάσεων. Η δεύτερη είναι η οξεία που εμφανίζεται λίγες μέρες μετά τη μεταμόσχευση μπορεί όμως και χρόνια αργότερα. Τα τοπικά ευρήματα είναι η διόγκωση του μοσχεύματος και πόνος στην περιοχή του μοσχεύματος. Τα γενικά ευρήματα είναι: πυρετός, αίσθημα κακουχίας, υπέρταση, ολιγουρία, λευκωματουρία. Τέλος, η Τρίτη είναι η χρόνια εμφανίζεται μήνες ή και χρόνια μετά. Η κλινική εικόνα χαρακτηρίζεται από προοδευτική έκπτωση της νεφρικής λειτουργίας με υπέρταση και λευκωματουρία. Μπορεί να σχετίζεται με τα προηγούμενα επεισόδια οξείας απόρριψης και τη βαρύτητά τους (Χεριανίδου., 2011). 21

Η επέμβαση συνήθως διαρκεί 2-3 ώρες. Τα νεφρά μένουν ανέγγιχτα και το καινούριο τοποθετείται είτε αριστερά είτε δεξιά ανάλογα με ποια μεριά ήταν τοποθετημένο στο δωρητή. Τα αιμοφόρα αγγεία του νεφρού συνδέονται με αυτά των ποδιών και η ουρήθρα με την ουροδόχο κύστη. Ο χειρούργος μπορεί να κρίνει απαραίτητη την τοποθέτηση ενός μικρού καθετήρα αποστράγγιξης δίπλα στο μόσχευμα. Αυτός ο καθετήρας εξέρχεται από το κοιλιακό τείχωμα και στραγγίζει οποιοδήποτε νεφρό. Η ποσότητα του συλλεγμένου υγρού μπορεί να ποικίλει σε χρώμα και όγκο μέρα με τη μέρα. Αυτός ο καθετήρας συνήθως αφαιρείται μερικές μέρες μετά την εγχείρηση (Κωστάκης.,2005). Η μεταμόσχευση νεφρού κατέχει την υψηλότερη θέση σε ποσοστά επιτυχίας, σε σύγκριση με τη μεταμόσχευση άλλων οργάνων. Η επιβίωση των νεφρικών μοσχευμάτων, τον πρώτο χρόνο ύστερα από τη μεταμόσχευση, ανέρχεται σε 90-95%, από συγγενείς ζώντες δότες, και σε 85-90%, από πτωματικούς δότες. Μετά τη παρέλευση της πενταετίας εξακολουθεί να λειτουργεί το 60% και μετά από δεκαετία το 50% των νεφρικών μοσχευμάτων. Ακολούθως, οι πιθανότητες απόρριψης του μοσχεύματος μειώνονται σημαντικά (Κωστάκης.,2005). Τα πλεονεκτήματα της μεταμόσχευσης νεφρού είναι ότι καλυτερεύει η ποιότητα ζωής του πάσχοντα, ο ρυθμός της ζωής του επανέρχεται στα φυσιολογικά επίπεδα, το χρηματικό κόστος είναι λιγότερο σε σχέση με τις άλλες καθάρσεις, το προσδόκιμο ζωής είναι μεγαλύτερο και τέλος, υποχωρούν σχεδόν πλήρως τα συμπτώματα της ουραιμίας (Γαλάνης., 2012). Τα μειονεκτήματα της μεταμόσχευσης είναι ότι πρέπει να ακολουθείται ανοσοκατασταλτική αγωγή εφόρου ζωής, που αυτό οδηγεί στην εύκολη εμφάνιση λοιμώξεων, παχυσαρκία, δασυτριχισμός, υπερπλασία ούλων και αυξάνει το στρες μέχρι και το τέλος της διαδικασίας της μεταμόσχευσης (Γαλάνης., 2012). 3.6 Ποιότητα ζωής νεφροπαθών Μέχρι σήμερα δεν υπάρχει ένας κοινώς αποδεκτός ορισμός για την ποιότητα ζωής (Lamau., 1992). Η δυσκολία στην οριοθέτηση της έγκειται στο γεγονός ότι η ποιότητα ζωής αποτελεί πολυπαραγοντική έννοια, ειδικά αφού βρίσκεται στο μεταίχμιο μεταξύ των ανθρωπιστικών, κοινωνικών επιστημών και των επιστημών της υγείας. Ξεκινά από το αίσθημα φυσικής ευεξίας, από την ικανότητα σκέψης και κατανόησης, προχωρά στη δυνατότητα να έχει κανείς καλές σχέσεις με το περιβάλλον του και να συμμετέχει σε αυτό και φτάνει μέχρι τη 22

δυνατότητα απόκτησης αγαθών πέρα από τα απαραίτητα προς το ζην και τη δυνατότητα ευημερίας. Έννοιες όπως εκπλήρωση προσωπικών στόχων και επιλογών, ευτυχία ή ικανοποίηση, χρησιμότητα στην κοινωνία και άλλες, αποτελούν προσπάθειες προσέγγισης σε αυτό που οι ασθενείς ονομάζουν ποιότητα ζωής (Guyatt., 1994). Η λέξη ποιότητα σημαίνει το βαθμό τελειότητας ενός πράγματος, ενώ ως ζωή ορίζεται η ικανότητα λειτουργίας και ανάπτυξης των οργανισμών. Έτσι, ως ποιότητα ζωής ορίζουμε τον βαθμό της αξίας της ζωής των ατόμων. Είναι η ποιότητα του τρόπου που ο καθένας λειτουργεί στην κοινωνία και του τρόπου με τον οποίο βιώνει τα γεγονότα που χαρακτηρίζουν την ύπαρξη της ανθρώπινης ζωής (Fletcher et al., 1992). Η ποιότητα ζωής αποτελεί μια σχετική έννοια και είναι στενά συνδεδεμένη με το υποκειμενικό και κοινωνικό υπόβαθρο των ατόμων, όπως και με το πολιτικό σύστημα μιας δεδομένης χώρας. Έτσι, κρίνεται διαφορετικά από κάθε άτομο που συγκρίνει ένα γεγονός με ένα σταθερό δεδομένο, που μπορεί να είναι μια προσωπική ή γενικά μια αποδεκτή αξία ( Στάθα.., 2012). Άλλες απόψεις υποστηρίζουν ότι η ποιότητα ζωής μπορεί να ορισθεί με την περιγραφή των χαρακτηριστικών, συνθηκών ή τομέων της ζωής που είναι απαραίτητες για τη λειτουργία των ατόμων ως ανεξάρτητων και αυτόνομων όντων. Ο Hornquist., (1982), θεωρεί ότι συνολικά η ποιότητα ζωής έχει να κάνει με το βαθμό ικανοποίησης των αναγκών αναφορικά με τους σωματικούς, ψυχολογικούς, κοινωνικούς, υλικούς και διαρθρωτικούς τομείς της ζωής, ενώ κατά τον Lewis (1982), η ποιότητα ζωής είναι o βαθμός στον οποίο κάποιος έχει αυτοεκτίμηση, σκοπό στη ζωή και ελάχιστο άγχος (Παπάνης & Ρουμελιώτου., 2007) Οι τομείς που αξιολογούνται για να υπάρχει μια σφαιρική εικόνα της ποιότητας ζωής ενός ασθενή είναι οι εξής : φυσική λειτουργία (π.χ. κινητικότητα, αυτοεξυπηρέτηση), συναισθηματική λειτουργία (π.χ. κατάθλιψη, άγχος), κοινωνική λειτουργία (π.χ. κοινωνικές επαφές, κοινωνική υποστήριξη), ατομικός ρόλος- λειτουργία (π.χ. εργασία, οικιακή απασχόληση), πόνος, και άλλα συμπτώματα όπως κόπωση, ναυτία, ειδικά συμπτώματα μίας νόσου κ.α ( Στάθα., 2012). Οι χρόνιοι νεφροπαθείς είναι μία κατηγορία ασθενών, οι οποίοι εκτός από ιατρικά προβλήματα που προκαλεί η πάθηση αυτή καθαυτή, βρίσκονται αντιμέτωποι με πολλές αλλαγές που αφορούν τον τρόπο και την ποιότητα ζωής τους. Για αυτό και τα τελευταία χρόνια, η ποιότητα ζωής των ασθενών που πάσχουν από νεφρική ανεπάρκεια αποτελεί αντικείμενο πολλών ερευνών καθώς είναι το πρώτο πράγμα που βάλλεται. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι οι 23

ασθενείς με χρόνια νεφρική ανεπάρκεια είναι περισσότερο ευάλωτοι, εφόσον τα συμπτώματα της νόσου τους είναι φανερά κάθε μέρα. Αυξάνεται η ευαισθησία τους και έχουν ψυχολογικές επιπτώσεις, αφού ο τρόπος της ζωής τους αλλάζει ριζικά. Η χρόνια νεφρική ανεπάρκεια συνδέεται με μακροχρόνια θεραπεία και εξάρτηση υλικοτεχνική, δημιουργώντας έτσι προβλήματα με συνιστώσες όχι μόνο ιατρικές, αλλά που επηρεάζουν και τη σφαίρα της ψυχικής υγείας (Χονδρογιάννης και συν., 2014). Οι κύριες αναζητήσεις των αιμοκαθαιρούμενων είναι μεταξύ άλλων, η αβεβαιότητα για το μέλλον, ο περιορισμός του χώρου και του χρόνου των διακοπών, η απώλεια των λειτουργιών του σώματος, η μειωμένη ικανότητα τεκνοποίησης, η εξάρτηση από το προσωπικό υγείας, η επίδραση στο επάγγελμα, η αναμονή για μεταμόσχευση και άλλα (Κουτουλάκη & Ξανθάκη., 2011). 3.6.1 Άσκηση Η έλλειψη άσκησης είναι ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι νεφροπαθείς. Συγκεκριμένα οι αιμοκαθαρούμενοι πρέπει να επισκέπτονται την μονάδα τεχνικού νεφρού για συνεδρίες τρεις φορές την εβδομάδα για 4 ώρες ξαπλωμένοι. Πριν την αιμοκάθαρση, οι ασθενείς είναι κουρασμένοι λόγω της συσσώρευσης των υγρών και των τοξινών. Μετά την αιμοκάθαρση, οι περισσότεροι ασθενείς αισθάνονται κόπωση λόγω της απότομης αφαίρεσης των υγρών και χρειάζονται να ξεκουραστούν για τουλάχιστον 5 ώρες. Με αποτέλεσμα 3 φορές τουλάχιστον την εβδομάδα έχουν ελάχιστη φυσική δραστηριότητα (Θεοφίλου,, 2010). Αυτό υποστηρίζει και η Γκρίλλα.,(2012), στην μελέτη της καθώς η φυσική δραστηριότητα των αιμοκαθαρούμενων που πήραν μέρος σε αυτήν, έχει τα χαμηλότερα ποσοστά στην άσκηση σε σχέση με τους υπόλοιπους τομείς. Το ίδιο υποστηρίζει και ο Μήνος.,(2013), καθώς η εξάρτηση των αιμοκαθαρούμενων από το μηχάνημα μειώνει τη φυσική τους δραστηριότητα και επομένως την ποιότητα ζωής τους. Για αυτό το λόγο, υπάρχουν συγκεκριμένες ασκήσεις που απευθύνονται ειδικά σε νεφροπαθείς, για την βελτίωση της φυσικής τους δραστηριότητας αλλά και της ποιότητας ζωής τους. Οι θεραπευτικές αυτές ασκήσεις μπορεί να λάβουν χώρα στο σπίτι, σε εποπτευόμενους δημόσιους χώρους-πάρκα και αθλητικά κέντρα, σε κέντρα αποκατάστασης αλλά και στη 24

διάρκεια της αιμοκάθαρσης. Η άσκηση μπορεί να είναι αερόβια, άσκηση με αντιστάσεις, βάρη, λάστιχα ή συνδυασμό όλων αυτών (Σακκάς., 2013). Στόχος της βελτίωσης της φυσικής δραστηριότητας, είναι η μείωση του καρδιαγγειακού κινδύνου, η διατήρηση της λειτουργικής ικανότητας, η βελτίωση της ανοχής στην κόπωση, η βελτίωση της ποιότητας ζωής, η δημιουργία ενός υγιεινού τρόπου ζωής, συχνής άσκησης και προσεκτικής διατροφής, η αποφυγή μυϊκής ατροφίας και καχεξίας και η αύξηση του προσδόκιμου ζωής, με αποτέλεσμα τη βελτίωση της κλινικής εικόνας του ασθενή και την αποφυγή της επιδείνωσης του (Σακκάς και συν., 2013). Οι παρενέργειες κατά τη διάρκεια της φυσικής δραστηριότητας είναι ελάχιστες όπως η υπέρταση, η υπόταση, οι μυϊκές κράμπες και σπανιότερα αρρυθμίες και θάνατο. Για την αποφυγή αυτών η άσκηση πρέπει να γίνεται συστηματικά και με σύνεση (Σακκάς και συν., 2013). Η θεραπευτική άσκηση πρέπει να θεωρηθεί αναπόσπαστο μέρος της θεραπείας των ασθενών με χρόνια νεφρική ανεπάρκεια, μιας και τα οφέλη της είναι πλέον αναμφισβήτητα μέσα από πληθώρα κλινικών μελετών (Σακκάς και συν., 2013). 3.6.2 Διατροφή Είναι αποδεκτό ότι η τήρηση της διαιτητικής αγωγής από τους νεφροπαθείς συνεισφέρει στην μείωση ορισμένων επιπλοκών της νεφρικής ανεπάρκειας, αλλά και στην καθυστέρηση της εξέλιξης της νεφρικής νόσου και κατά συνέπεια της έναρξης της υποκατάστασης της νεφρικής λειτουργίας με αιμοκάθαρση (Burrowes et al., 1992). Η διαμόρφωση της διαιτητικής αγωγής διαφέρει για κάθε ένα ασθενή και προσαρμόζεται, όχι μόνο στο βαθμό της νεφρικής του ανεπάρκειας και στη μέθοδο της υποκατάστασης που χρησιμοποιείται, αλλά και στην ψυχοσωματική του κατάσταση, στην ηλικία του, στην εθνικότητά του και στα συνυπάρχοντα προβλήματα υγείας του, όπως είναι: η ύπαρξη σακχαρώδους διαβήτη, καρδιακής ανεπάρκειας, υπέρτασης κλπ ( Λιάσου., 2011). Σκοπός της διαιτητικής αγωγής είναι ο περιορισμός της σταδιακής αύξησης των άχρηστων μεταβολικών προϊόντων, η πρόληψη της εμφάνισης μεταβολικών προϊόντων, η αναπλήρωση τις απώλειας των θρεπτικών συστατικών που συνδέονται με τη διαδικασία της 25

κάθαρσης, η αξιολόγηση των θερμίδων και η διατήρηση της σταθερής κατάστασης της θρέψης ( Λιάσου., 2011). Συγκεκριμένα, συνίσταται αύξηση της πρόληψης πρωτεϊνών. Αν τα ποσοστά πρωτεϊνών είναι επαρκεί, τότε καλύπτεται και η ανάγκη για φώσφορο αλλιώς χορηγείται με σκευάσματα. Προσοχή δίνεται και στα επίπεδα καλίου για τυχόν υπερκαλιαιμίες. Η έλλειψη βιταμινών και ανόργανων στοιχείων οφείλεται στην ανορεξία, στην άγευστη δίαιτα που ακολουθείται και στην απομάκρυνσή τους κατά τη διάρκεια της κάθαρσης, για αυτό δίνονται σε σκευάσματα. Τέλος, η κατανάλωση νατρίου και υγρών εξαρτάται από την αρτηριακά πίεση, την παραγωγή των ούρων και την παρουσία ή την απουσία οιδήματος με αποτέλεσμα τον περιορισμό της ποσότητας και αυτών των δύο ( Λιάσου., 2011). Οι ασθενείς που ακολουθούν ως τρόπο αντιμετώπισης της χρόνιας νόσου την αιμοκάθαρση, μπορούν να ελέγξουν τη ποσότητα των υγρών και των άχρηστων προϊόντων που συγκεντρώνονται μεταξύ των δύο συνεδριών με τη δίαιτα ( Λιάσου., 2011). Ο κάθε ασθενής μέχρι τη στιγμή της έναρξης του νεφρολογικού προβλήματος, έχει διαμορφώσει τις προτιμήσεις του και τον τρόπο διατροφής του. Οπότε γίνεται απόλυτα κατανοητό ότι οποιαδήποτε αναγκαστική μεταβολή αυτών των συνηθειών δε είναι ούτε αρεστή αλλά και ούτε εύκολη. Ο διαιτολόγος, ο νεφρολόγος, ο νοσηλευτής, ο κοινωνικός λειτουργός και ο ψυχολόγος είναι εκείνοι που θα βοηθήσουν τον ασθενή στην απόφαση του να ακολουθήσει ένα διαιτητικό πρόγραμμα. Η συμμόρφωση του ασθενή, εξαρτάται από την ικανότητα του ίδιου να προχωρήσει σε αλλαγές συμπεριφορών, αλλά και από την υποστήριξη που θα έχει από την οικογένεια (Στάθα., 2012). 3.7 Ψυχολογία του ασθενούς Ο Πλάτωνας ήταν ο πρώτος που μίλησε για την σπουδαιότητα της ολιστικής φροντίδας: «Όπως δεν προσπαθούμε να φροντίσουμε τα μάτια αγνοώντας το κεφάλι ή το κεφάλι αγνοώντας το υπόλοιπο σώμα, ομοίως πρέπει να συμβαίνει και με την ψυχή». Παρατηρείται, λοιπόν, η σπουδαιότητα της ανίχνευσης των ψυχολογικών προβλημάτων και η άμεση θεραπεία τους ( Καστρούνη & Σαραντοπούλου., 2008). Η ψυχολογική κατάσταση των νεφροπαθών διαταράσσεται λόγω της νόσου αλλά και των προβλημάτων που επιφέρουν οι θεραπείες. Η αιμοκάθαρση είναι αυτή που προκαλεί 26

περισσότερες τροποποιήσεις και περιορισμούς στην ποιότητα ζωής του ασθενούς. Το αποτέλεσμα είναι να προκληθούν περισσότερα προβλήματα είτε σωματικά είτε ψυχολογικά, σε σχέση με τις υπόλοιπες θεραπείες (Killingworth et al., 1996). Η πιο κοινή ψυχολογική διαταραχή είναι η κατάθλιψη (Kimmel,, 2002), ενώ άλλες που εμφανίζονται είναι ο πόνος, η μείωση της ενεργητικότητας, η δύσπνοια, η σεξουαλική δυσλειτουργία, το σύνδρομο ανήσυχων ποδιών, η ανορεξία, οι διαταραχές του ύπνου και η μείωση της ικανότητας συγκέντρωσης ( Χονδρογίαννης και συν., 2014). Έχοντας υπόψη του ο Θεόφιλο., (2010), τα παραπάνω, μελέτησε εις βάθος την ψυχολογική κατάσταση των αιμοκαθαρούμενων και περιτοναϊκών ασθενών και απέδειξε ότι οι αιμοκαθαιρούμενοι έχουν περισσότερο άγχος, προβλήματα ύπνου, κατάθλιψη ή και αυτοκτονική διάθεση. Περισσότερα ψυχολογικά προβλήματα φαίνεται να εμφανίζουν στην έρευνα του Σαρρή & Σούλη., (2010), οι υποβαλλόμενοι σε αιμοκάθαρση ασθενείς συγκριτικά, με τους ασθενείς με επιτυχή νεφρική μεταμόσχευση. Παρόλο αυτά, παρατηρείται μία αναντιστοιχία μεταξύ των εκτιμήσεων των διαστάσεων αυτών. Φαίνεται ότι δεν είναι ευκρινείς ποιοι τομείς της ποιότητας ζωής έχουν μεγαλύτερη βαρύτητα για κάθε ασθενή ώστε να γίνουν οι αντιστοιχίες αντικειμενικά (Aνδρεοπούλου., 2010). 3.7.1 Ψυχολογική προσαρμογή ασθενούς στην αιμοκάθαρση Η αιμοκάθαρση έχει μεγαλύτερα ποσοστά επιβίωσης, για αυτό και ακολουθείται από ένα μεγάλο μέρος νεφροπαθών για τον τρόπο αντιμετώπισης της νόσου (Ran & Hyd.,1999). Η φύση της θεραπείας απαιτεί μεγάλο αριθμό τροποποιήσεων και περιορισμών, πράγμα το οποίο έχει αρνητική επίδραση στη σωματική και ψυχολογική υπόσταση των ασθενών (Killingworth et al., 1996). Η αρχική εμπειρία των αιμοκαθάρσεων επηρεάζεται τόσο από τη σοβαρότητα και τη χρονιότητα της νόσου, αλλά και από τις προσδοκίες του ασθενούς. Στις πρώτες μία με τρεις βδομάδες εμφανίζεται μία αξιοσημείωτη σωματική και συναισθηματική βελτίωση, και συνοδεύεται από προσπάθεια απόλαυσης της ζωής και από αίσθημα ελπίδας και εμπιστοσύνης. Αυτή η περίοδος μπορεί να διαρκέσει από 6 εβδομάδες έως 6 μήνες. Κατά τη διάρκεια αυτού του σταδίου, οι περισσότεροι αποδέχονται σχετικά εύκολα την αναγκαιότητα και τη σημασία της εξάρτησης τους από το τεχνητό νεφρό και το προσωπικό. Αντίθετα, οι ασθενείς 27

που παρουσιάζουν πιο αργή εξέλιξη, τρομάζουν στην προοπτική της απειλούμενης απώλειας της αυτονομίας τους που σχετίζεται με την έναρξη της διαδικασίας της αιμοκάθαρσης ( Ανδεροπούλου., 2010). Στην συνέχεια παρατηρούμε μία περίοδο απογοήτευσης και αποθάρρυνσης η οποία εμφανίζεται άλλοτε απότομα και άλλοτε βαθμιαία. Τα συναισθήματα της ελπίδας μειώνονται σημαντικά και τη θέση τους καταλαμβάνει η εξάντληση και η λύπη. Σταδιακά επέρχεται και η περίοδος της μακροπρόθεσμης προσαρμογής, που χαρακτηρίζεται από μερική αποδοχή εκ μέρους του ασθενούς των περιορισμών του, καθώς και των μειονεκτημάτων και των επιπλοκών της αιμοκάθαρσης (Χονδρογιάννη και συν., 2014). 3.7.2 Κατάθλιψη Η κατάθλιψη και η μείωση των επιδόσεων, σε ευχάριστες δραστηριότητες έχουν αναφερθεί ως μερικές από τις ψυχολογικές επιπτώσεις σε ασθενείς με τελικό στάδιο νεφρικής νόσου (Κουτσοπούλου και συν., 2009). Αρκετοί ασθενείς μάλιστα εμφάνισαν διαφορετικές διαταραχές της προσωπικότητας και αντιδράσεις όπως είναι η σύγχυση και ο έντονος θυμός, συναισθηματική αστάθεια και η τάση τους για εξάρτηση (Σπυρίδη και συν., 2008). Παράγοντες κινδύνου για την εκδήλωσή της κατάθλιψης αποτελούν το θήλυ φύλο, η απουσία συντρόφου, το χαμηλό μορφωτικό και κοινωνικοοικονομικό επίπεδο, η υπέρταση και το μεγάλο χρονικό διάστημα στην αιμοκάθαρση. Η ύπαρξη κατάθλιψης και άγχους σχετίζεται με αυξημένη θνησιμότητα και αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης επιπλοκών (Χονδρογιάννη και συν., 2014). Έχει αναδειχθεί ότι η κατάθλιψη εμφανίζεται πιο εύκολα στους αιμοκαθαρόμενους. Σχεδόν 50% των ασθενών που υποβάλλονται σε αιμοκάθαρση πάσχει από κατάθλιψη και 5-20% εξ αυτών από μείζονα κατάθλιψη. Η κατάθλιψη αποτελεί την δεύτερη πιο κοινή νόσο μετά την υπέρταση στους ασθενείς, με τελικό στάδιο χρόνιας νεφρικής νόσου (Χονδρογιάννη., 2014). Τα άτομα με οξεία καταθλιπτική διαταραχή, έχουν σημαντικά φτωχότερη ποιότητα ζωής σε σχέση με τον υπόλοιπο πληθυσμό (Pyne et al., 1997). Πολλές μελέτες αναφέρουν μεγαλύτερη μείωση της ποιότητας ζωής όταν υπάρχει καταθλιπτική διαταραχή, ενώ άλλες αναφέρουν ότι υπάρχουν ίδια επίπεδα αδυναμίας στην ποιότητα ζωής είτε όταν υπάρχει άγχος, είτε όταν υπάρχει καταθλιπτική διαταραχή (Candilis et al., 1995). 28