Εισηγητής ΤΕΕ/ΤΑΣ: κ. Μιχάλης Μαλάμος Α-Μ Ιδιότητα: Γραμματέας Διοικούσας Επιτροπής ΤΕΕ/ΤΑΣ Ιδιαίτερα περιβαλλοντικά γνωρίσματα και προοπτικές ανάπτυξης της περιοχής ευθύνης του ΤΕΕ/ΤΑΣ Α. Εισαγωγή Πρόλογος Σε διεθνές κοινοτικό και εθνικό επίπεδο, η Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας κατέχει υψηλή θέση στον τομέα της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς, λόγω του πολύπλοκου γεωγραφικού χαρακτήρα της με τον ιδιότυπο νησιωτικό χώρο, τις εκτεταμένες οροσειρές, τις πολυσχιδείς ακτές, τους πολυπληθείς υγροτόπους, τα πολιτιστικά τοπία και μνημεία διεθνούς, ευρωπαϊκής και εθνικής σημασίας και τις προστατευόμενες περιοχές του Δικτύου Natura 2000. Η Στερεά Ελλάδα σε άμεση γειτνίαση με την Αττική καταλαμβάνει ένα κρίσιμο τμήμα του ηπειρωτικού κορμού της Ελλάδας στον ενδιάμεσο χώρο μεταξύ Αθήνας, Θεσσαλονίκης και Πάτρας, κυρίαρχων διεθνών πυλών της ελληνικής χερσονήσου αλλά και μεταξύ της Αθήνας και του αναδυόμενου βορειοδυτικού δίδυμου Ιωάννινα Ηγουμενίτσα στον άξονα της Αδριατικής. Δυνατά σημεία της ταυτότητάς της στο διεθνή και ευρωπαϊκό περιφερειακό χώρο αποτελούν: Οι πολιτιστικοί πόροι της, με προεξάρχοντες το Διεθνή Αρχαιολογικό Χώρο των Δελφών και το συμβολικό χώρο των Θερμοπυλών και η κοινή ιστορική παρουσία των επί μέρους τόπων της. Η παραγωγική της εξειδίκευση στο δευτερογενή τομέα και η «πρωτιά» της στη μεταλλουργική βιομηχανία, ιδίως τη συνδεδεμένη με το βωξίτη και την παραγωγή αλουμινίου. Τα μεγάλα φυσικά ορεινά οικοσυστήματα και τα τοπία της, οι θαλάσσιοι και νησιώτικοι χώροι της, που αποτελούν αποθέματα βιοποικιλότητας ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος και εναλλακτικών μορφών ενέργειας και αναψυχής. Β. Μείζονα περιβαλλοντικά θέματα της περιοχής μας - Προτάσεις για την επίλυση προβλημάτων & για την ανάπτυξη του τόπου μας Περιβαλλοντικά προβλήματα της περιοχής 1. Μαλιακός κόλπος Σπερχειός ποταμός Μαλιακός Αίτια της ρύπανσης αποτελούν: 1. Τα αστικά λύματα και τα φυτοφάρμακα 2. Το τοξικό φύκι chatonella 3. Τα απορρίμματα από το Σπερχειό ποταμό. Κυριαρχούμενος ο χώρος του Μαλιακού κόλπου από το θαλάσσιο στοιχείο και τις ήπιες ανταλλαγές ανθρώπου φύσης, την επικοινωνία λόγω της γειτνίασης των ακτών του και τη φιλικότητα του τοπίου του και εκμεταλλευόμενος το ιδιαίτερο στοιχείο των θερμομεταλλικών πηγών του και τη μακρά παράδοση στον ιαματικό τουρισμό, ο χώρος προτείνεται να αποτελέσει ένα κατεξοχήν χώρο ήπιας αγροτικής παραγωγής προϊόντων ποιότητας και εξειδικευμένου ποιοτικού τουρισμού με έντονα αειοφορική διαχείριση του παράκτιου χώρου.
2. Ασωπός Οινόφυτα - Σχηματάρι Μεγάλο πρόβλημα για το Νομό Βοιωτίας είναι η έντονη βιομηχανική ανάπτυξη, χωρίς χωροταξικές κατευθύνσεις και υποδομές υποδοχής, κυρίως στην ευρύτερη περιοχή Οινοφύτων και Σχηματαρίου. Βιομηχανική ανάπτυξη, όμως, που είναι φαινομενική και επηρεάζει αρνητικά τους πραγματικούς δείκτες ανάπτυξης όλης της Περιφέρειας. Η ορθολογική διαχείριση των υδατικών πόρων από τους ΟΤΑ της περιοχής θα βοηθήσει στη μείωση της άσκοπης κατανάλωσης νερού είτε για ύδρευση είτε για άρδευση. Θα πρέπει να καθορισθεί και να εφαρμοσθεί ένα καλλιεργητικό μοντέλο για τους καλλιεργητές της περιοχής που να εξασφαλίζει το ποσοτικό ισοζύγιο και την ποιοτική επάρκεια των υδατικών αποθεμάτων. Θα πρέπει να εξασφαλίζεται στις υπάρχουσες Εγκαταστάσεις Επεξεργασίας Λυμάτων τέτοια επεξεργασία των λυμάτων που να είναι δυνατή η χρήση τους ιδιαίτερα κατά την καλοκαιρινή περίοδο. Επίσης θα πρέπει να εξεταστεί η δυνατότητα εμπλουτισμού του υδροφόρου ορίζοντα, με διάθεση των επεξεργασμένων λυμάτων, υπεδάφια, μέσω κατασκευής βαθέων φρεάτων ιδιαίτερα σε περιόδους όπου η στάθμη του υδροφόρου ορίζοντα είναι χαμηλή. Εν κατακλείδι θα πρέπει να τηρείται στην περιοχή ένα ολοκληρωμένο μοντέλο διαχείρισης των υδατικών πόρων. Τομείς όπου πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη βαρύτητα για την ανάπτυξη της περιοχής 1. Αποπεράτωση Οδικών Αξόνων - Αυτοκινητόδρομος Κεντρικής Ελλάδας - Θήβα Λιβαδειά - ΠΑΘΕ Άμφισσα Πάτρα - Λαμία Καρπενήσι Αγρίνιο - Ολοκλήρωση ΠΑΘΕ (Είσοδος Λαμίας Παράκαμψη Στυλίδας) - Αποπεράτωση Σιδηροδρόμου Υψηλών Ταχυτήτων 2. ΑΠΕ Σκοπός του Ειδικού Πλαισίου για τις ΑΠΕ είναι η διαμόρφωση πολιτικών χωροθέτησης έργων ΑΠΕ, ανά κατηγορία δραστηριότητας και κατηγορία χώρου, βάσει των διαθέσιμων σε εθνικό επίπεδο στοιχείων. Επιπλέον επιδιώκεται η καθιέρωση κανόνων και κριτηρίων χωροθέτησης που θα επιτρέπουν αφενός τη δημιουργία βιώσιμων εγκαταστάσεων ΑΠΕ και αφετέρου την αρμονική ένταξή τους στο φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον. Επιπρόσθετος στόχος του Ειδικού Πλαισίου είναι η δημιουργία ενός αποτελεσματικού μηχανισμού χωροθέτησης των εγκαταστάσεων ΑΠΕ, ώστε να επιτευχθεί ανταπόκριση στους στόχους των εθνικών και ευρωπαϊκών πολιτικών. Πρέπει δε να επισημάνουμε ότι είναι απαραίτητη η αναθεώρηση του Ειδικού Χωροταξικού των ΑΠΕ στη Στερεά Ελλάδα, διότι δεν τηρήθηκαν κανόνες για την αρμονική συνύπαρξη ανεμογεννητριών και περιβάλλοντος. Είναι απαραίτητο να ισχύσει η αρχή της αναλογικότητας για τη χωροθέτηση των ΑΠΕ και των εγκαταστάσεων παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας σε συνδυασμό με την ανάπτυξη των ορεινών όγκων και του τουρισμού. 3. Δελφικό τοπίο Φωκίδα ή αλλιώς και ο «ο ομφαλός της γης» όπως χαρακτήριζαν οι αρχαίοι πρόγονοί μας τους Δελφούς. Μέρη με σημαντική πολιτιστική κληρονομιά και ιστορία που μας γυρίζει αιώνες πίσω. Χώροι με ιδιαίτερο φυσικό κάλλος που έμειναν ανεξίτηλοι στο χρόνο και αποτελούν σήμερα πόλο έλξης πολιτών από την Ελλάδα και όλο τον υπόλοιπο
κόσμο. Έχει χαρακτηριστεί μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της ΟΥΝΕΣΚΟ. Η ανάδειξή του είναι υποχρέωση όχι μόνο των τοπικών αρχών αλλά πρωτίστως του Υπουργείου Πολιτισμού. 4. Εθνικοί Δρυμοί - Οικοτουρισμός Ο Εθνικός Δρυμός της Οίτης απλώνεται στα όρια των Νομών Φθιώτιδας και Φωκίδας. Η περιοχή εμφανίζει ιδιαίτερη ποικιλομορφία σε χλωρίδα, ενώ παράλληλα συντηρεί και μια πλούσια πανίδα. Εκεί βρίσκεται και το φαράγγι του Ασωπού που αποτελεί μία από τις δημοφιλέστερες φυσιολατρικές διαδρομές του Νομού. Γενικότερα το οικολογικό και περιβαλλοντικό ενδιαφέρον του Νομού Φθιώτιδας συγκεντρώνεται κυρίως στο φυσικό περιβάλλον της Οίτης και της ευρύτερης περιοχής της κοιλάδας του Σπερχειού και του Μαλιακού κόλπου. Ο Εθνικός Δρυμός Παρνασσού προσελκύει σημαντικό αριθμό τουριστών κυρίως για δραστηριότητες υπαίθριας αναψυχής, όπως σκι στα χιονοδρομικά κέντρα στις θέσεις Φτερόλακκα και Κελάρια, αναρριχητικές και πεζοπορικές διαδρομές στο ορειβατικό καταφύγιο στη θέση Σαραντάρι ή και επίσκεψη των Σπηλαίων στο Κωρύκειο Άντρο. Στην Ευρυτανία με το μοναδικό της φυσικό περιβάλλον υπάρχουν μέρη στα οποία μπορεί κανείς να απολαύσει φυσιολατρικές διαδρομές, να ξεναγηθεί στα φυσικά τοπία και στους υγρότοπους του Νομού. Η περιοχή προσφέρεται για ποικίλες δραστηριότητες αναψυχής και αθλητικές δραστηριότητες όλο το χρόνο, κυριότερες από τις οποίες είναι οι ορειβατικές εκδρομές με πεζοπορικές αναβάσεις και περιηγήσεις ορεινών δασικών τοπίων αλλά και ποδηλασία βουνού (mountain bike), trekking, καθώς επίσης και καταβάσεις ποταμών, καγιάκ, ράφτινγκ, διαδρομές σε φαράγγι. 5. Ορυκτός Πλούτος Η μεταλλευτική δραστηριότητα στην Ανατολική Στερεά, που ξεκίνησε από το Δίστομο το 1925 και συνεχίζει δυναμικά μέχρι σήμερα, αντιμετωπίζει μια σειρά από προβλήματα και τα οποία είναι: Εξωγενή, όπως είναι η γραφειοκρατία, η απαξίωση και η έλλειψη προσωπικού των ελεγκτικών μηχανισμών, η δράση τοπικών συμφερόντων, η ελλιπής ή και διαστρεβλωμένη ενημέρωση «ειδικών» για τις επιπτώσεις της δραστηριότητας, η κακή περιβαλλοντική εικόνα των παλιών και μη αποκαταστημένων επιφανειακών εκμεταλλεύσεων κ.α. Ενδογενή, που κυρίως είναι η ελλιπής ενημέρωση των τοπικών κοινωνιών γύρω από τη μεταλλευτική δραστηριότητα και την περιβαλλοντική διαχείριση αποκατάσταση των θιγμένων περιοχών. Για την επίλυση των παραπάνω προβλημάτων είναι απαραίτητο να πραγματοποιηθούν δράσεις που θα στοχεύουν: Στη βελτίωση της αποτελεσματικότητας των κρατικών υπηρεσιών και της τοπικής αυτοδιοίκησης. Στην κοινωνική ευθύνη των επιχειρήσεων που ασκούν τη μεταλλευτική δραστηριότητα. Στην ουσιαστική συμμετοχή της κοινωνίας. Κάθε σύγχρονη μεταλλευτική επιχείρηση που υιοθετεί τις αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης θα πρέπει να προσπαθεί διαρκώς για την επίτευξη των στόχων που συνδέονται με αυτή, μετριάζοντας ταυτόχρονα τις συνέπειες της μεταλλευτικής δραστηριότητας στην οικονομική, περιβαλλοντική και κοινωνική ζωή των τοπικών κοινωνιών.
Ενώ τα ορυκτά βρίσκονται παντού ολόγυρά μας, η αξία τους δεν αναγνωρίζεται από τον περισσότερο κόσμο. Μπορεί να μην το συνειδητοποιούμε, αλλά στη διάρκεια της ζωής μας θα χρησιμοποιήσουμε περίπου 400 τόνους ορυκτών. 6. Ιαματικές Πηγές Ο Νομός Φθιώτιδας φιλοξενεί κάποιες από τις σημαντικότερες ιαματικές πηγές στην Ελλάδα, τα νερά των οποίων έχουν ιδιαίτερες θεραπευτικές ιδιότητες. Στα Καμένα Βούρλα και στην Υπάτη οι ιαματικές πηγές προσελκύουν πλήθος τουριστών, ενώ αξιόλογη τουριστική κίνηση έχουν οι Θερμοπύλες, το Πλατύστομο, η Παλαιοβράχα και η Καΐτσα. Είναι αξιοσημείωτο ότι από το ΠΠΧΣΑΑ δίνονται κατευθύνσεις για την ενίσχυση και προώθηση του ιαματικού και θεραπευτικού τουρισμού, δεδομένου ότι υπάρχουν οι απαραίτητοι φυσικοί πόροι. Από το Ειδικό Πλαίσιο για τον τουρισμό προτείνεται: α) η ιεραρχημένη αξιοποίηση των ιαματικών φυσικών πόρων, με σκοπό την ανάπτυξη κέντρων θερμαλισμού, με κριτήρια: Την αξία / ιαματικότητα (με βάση σύγχρονα επιστημονικά δεδομένα), σε συνδυασμό με την επάρκεια του φυσικού πόρου για τη βιωσιμότητα της επένδυσης. Την ποιότητα του φυσικού και οικιστικού περιβάλλοντος της ενδοχώρας. Το βαθμό χωροταξικής ένταξής τους σε περιοχές που παρουσιάζουν ευρύτερο τουριστικό ενδιαφέρον. Την προσβασιμότητα της περιοχής και την υποστήριξή της με σύγχρονη τεχνική και κοινωνική υποδομή. Τη δυνατότητα υποστήριξης με ξενοδοχειακές υποδομές υψηλών προδιαγραφών, καθώς και με συναφείς εγκαταστάσεις ελεύθερου χρόνου, αναψυχής, αθλητισμού. Επιπρόσθετα απαιτείται: Η λήψη μέτρων για τη διαφύλαξη του φυσικού πόρου (πηγών) από τη ρύπανση και γενικότερα κάθε είδους υποβάθμιση προερχόμενη από κατασκευή τεχνικών έργων κ.λπ. Η συνεχής παρακολούθηση της ποιότητας των ιαματικών μέσων, η ανάπτυξη σχετικής επιστημονικής έρευνας/ τεκμηρίωσης των θεραπευτικών ιδιοτήτων, σε συνδυασμό με τις εφαρμοζόμενες τεχνικές και εκπαίδευση/εξειδίκευση επιστημονικού προσωπικού. β) η δημιουργία κέντρων θαλασσοθεραπείας και γενικότερα κέντρων θεραπευτικού τουρισμού με έμφαση στο συνδυασμό πρόληψης/θεραπείας αποκατάστασης, αναψυχής και παραθερισμού σε περιοχές που διαθέτουν, σε αντιστοιχία με το αντικείμενο «θεραπείας», κατάλληλους πόρους, ιδιαίτερα σε ανεπτυγμένες ή αναπτυσσόμενες τουριστικά περιοχές της χώρας με καλή συγκοινωνιακή σύνδεση. 7. Αναβάθμιση και αξιοποίηση Χιονοδρομικών κέντρων Ο χιονοδρομικός τουρισμός με κέντρο το Βελούχι άρχισε να αναπτύσσεται από τη δεκαετία του 1970 και σε αυτό συμβάλλουν οι κατάλληλες υποδομές, όπως έξι αναβατήρες που εξυπηρετούν 10 πίστες, σαλέ και σχολές σκι. Η Αράχωβα και το χιονοδρομικό κέντρο του Παρνασσού προσελκύουν ένα μεγάλο αριθμό τουριστών κάθε χρόνο. Αξίζει να αναφέρουμε ότι το χιονοδρομικό κέντρο του Παρνασσού είναι το πλέον αξιοποιημένο χιονοδρομικό στην Ελλάδα με κατάλληλες υποδομές.
8. Ιστορικός, Πολιτιστικός, Θρησκευτικός και Μοναστηριακός Τουρισμός Είναι απαραίτητο για την ανάπτυξη της περιοχής να αναδειχθεί ο Ιστορικός και Πολιτιστικός πλούτος της, όπως είναι οι Θερμοπύλες, οι Δελφοί, η Αλαμάνα, η γέφυρα Γοργοποτάμου, το Αρχαιολογικό Μουσείο της Θήβας και της Χαιρώνειας, η κοιλάδα των Μουσών στις Θεσπιές, οι περίφημες πηγές της Κρύας, η Ακρόπολη της Άμφισσας κ.α. Μνημεία και μοναστήρια χαρακτηρίζουν την περιοχή και προωθούν τόσο τον πολιτιστικό όσο και το θρησκευτικό τουρισμό. Το μοναστήρι του Οσίου Λουκά αποτελεί ίσως το σημαντικότερο μνημείο της μεσοβυζαντινής εποχής στον ελλαδικό χώρο. Επίσης βασικό κέντρο θρησκευτικού τουρισμού της περιοχής είναι η Ιερά Μονή Προυσού, καθώς και η Μονή Αγάθωνος. Γ. Επίλογος Γενικά συμπεράσματα Επιβάλλεται η δραστηριοποίηση όλων των εμπλεκόμενων φορέων για την αναβάθμιση της Περιφέρειας Στερεάς Ελλάδας και την ποιοτική αξιοποίηση των συγκριτικών πλεονεκτημάτων της, με γνώμονα το σεβασμό του περιβάλλοντος, προκειμένου ο φυσικός και πολιτιστικός πλούτος να γίνει μοχλός ανάπτυξης για μακροχρόνια ευημερία.