ημοσιογραφικός Λόγος (γλωσσικά μέσα και ιδεολογία) Σημειώσεις για το μάθημα ημοσιογραφία & ημόσιος Λόγος Άρης Κουμπαρέλης Καθηγητής Εφαρμογών Τμήμα Ψηφιακών Μέσων & Επικοινωνίας ΤΕΙ Ιόνιων Νήσων
ημοσιογραφικός Λόγος Ο δημοσιογραφικός λόγος είναι είδος μαζικής επικοινωνίας που παράγεται από τα μέσα μαζικής επικοινωνίας (εφημερίδες, περιοδικά, ραδιόφωνο, τηλεόραση, ιντερνέτ). Κύρια είδη του δημοσιογραφικού λόγου είναι η είδηση, το ρεπορτάζ και ο σχολιασμός. Κύριο χαρακτηριστικό του δημοσιογραφικού λόγου είναι η είδηση, η επεξεργασία και ο σχολιασμός της. ημοσιογράφος είναι κάποιος που ξέρει να χειρίζεται καλά τη γλώσσα. Ο λόγος είναι το βασικό συστατικό της επικοινωνίας. Με βάση το Μέσο ο δημοσιογραφικός λόγος διακρίνεται σε: Γραπτό Ραδιοφωνικό Τηλεοπτικό
Γλωσσικά Μέσα ΚΥΡΙΑΡΧΑ ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΜΕΣΑ Χρήση λόγιων λέξεων Όλεθρος, ανεξέλεγκτος Χρήση ορολογίας Κλωνοποίηση, παγκοσμιοποίηση Ονοματοποίηση Προτίμηση παθητικής σύνταξης ΚΥΡΙΑΡΧΑ ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΑ ΜΕΣΑ Εκφραστικά κλισέ Ένα βήμα πριν, ραγδαίες εξελίξεις, υπάρχει άμεσος κίνδυνος να Εκτεταμένος δανεισμός Thriller, debate Μεταφορές Τα θύματα της φτώχειας Μίμηση άτυπης καθημερινής γλώσσας Μαγειρεύει μεταθέσεις το Υπουργείο Μεγάλο φάσμα λέξεων που εισάγουν παραθέματα ή αφηγήσεις Είπε, ομολόγησε, επανέλαβε, δήλωσε
ΜΕΣΑ ΜΑΖΙΚΗΣ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ: ΤΟ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΚΑΙ Η ΓΛΩΣΣΑ ΤΟΥΣ [1] του Περικλή Πολίτη Κείμενο 1: Ο ανταγωνισμός του στοιχείου της πληροφόρησης και του στοιχείου της διασκέδασης στον σύγχρονο επαγγελματικό δημοσιογραφικό λόγο. Κείμενο 2: Η ιδιαιτερότητα της παραγωγής του δημοσιογραφικού λόγου. Κείμενο 3: Πολίτης. Η σχέση γλώσσας και ιδεολογίας στον λόγο των μέσων μαζικής ενημέρωσης. Κείμενο 4: Η λειτουργία των στερεοτύπων στη γλώσσα των ΜΜΕ. Κείμενο 5: Οσχεδιασμόςτων"ακροατηρίων" από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Κείμενο 6: Έχει η επαγγελματική δημοσιογραφική γλώσσα ως σύνολο γλωσσικά χαρακτηριστικά διαφορετικά από άλλες γλωσσικές ποικιλίες; Κείμενο 7: Η λειτουργία των τίτλων [headlines] στον τύπο και την τηλεόραση. [1] ιαθέσιμα στο http://www.komvos.edu.gr/glwssa/odigos/thema_b_10/thema_pdf.pdf και στο http://www.greek-language.gr/greeklang/studies/guide/thema_b10/index.html
ιαπιστώσεις (1) 1. Τα "μαζικά«μέσα αποτέλεσαν το σημείο συνάντησης της πολιτικής πληροφόρησης και της προώθησης οικονομικών αγαθών. (Π. Πολίτης) 2. Το φαινόμενο αυτό συνδέεται στενά με την άνοδο και την κυριαρχία της αστικής τάξης στο πεδίο της πολιτικής και της οικονομίας. (Π. Πολίτης) 3. Ο δημοσιογραφικός λόγος έχει άμεση σχέση και με προπαγανδιστικούς μηχανισμούς, κρατικούς και ιδιωτικούς, που διαθέτει είτε η πολιτική είτε η οικονομική είτε η κοινωνική εξουσία. (Χατζησαββίδης Σ.,1999). ηλαδή (1) Αρχικά οι εφημερίδες και μετά τα περιοδικά (19 ος αι.) γίνονται οι βασικοί δίαυλοι της πολιτικής επικοινωνίας των κομμάτων και του Κοινοβουλίου με τα αστικά (εγγραμματισμένα) στρώματα του πληθυσμού, δηλαδή παράγοντες διαμόρφωσης της πολιτικής ιδεολογίας των αναγνωστών τους. ηλαδή (2) Ταυτόχρονα με την εξέλιξη της βιοµηχανικής παραγωγής και τη δημιουργία του εργάτη-καταναλωτή, ο τύπος(µε όργανοτηδιαφήµιση) µετατρέπεται βαθµιαία σε µοχλό προώθησης των βιοµηχανικών προϊόντων και σταδιακά εξελίσσεται σε παράγοντα διαµόρφωσης της «καταναλωτικής νοοτροπίας».
ιαπιστώσεις (2) Τον 20ο αι. το ραδιόφωνο και η τηλεόραση: προκαλούν πραγματική επανάσταση στημαζικήεπικοινωνία, εκλαϊκεύουν την ενημέρωση και προσφέρουν ζωντανή και ελκυστική πρόσβαση στην επικαιρότητα για εκατομμύρια ακροατών και θεατών επεκτείνουν την εμπορευματική τους λειτουργία, με την καταιγιστική επέκταση της διαφήμισης αντιμετωπίζουν το κοινό τους ως πολίτες και καταναλωτές ταυτόχρονα Αυτό ευνόησε την παρουσία του στοιχείου της διασκέδασης (ως λόγου, κυρίως όμως ως εικόνας και ήχου) ανταγωνιστικά προς το συστατικό της πληροφόρησης και επηρέασε ποικιλότροπα τη μορφή και το περιεχόμενο όλων των μέσων1. να σχολιαστεί αυτό! [1] Κείμενο 1: Π. Πολίτης. Ο ανταγωνισμός του στοιχείου της πληροφόρησης και του στοιχείου της διασκέδασης στον σύγχρονο επαγγελματικό δημοσιογραφικό λόγο. βλέπε ΜΕΣΑ ΜΑΖΙΚΗΣ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ: ΤΟ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΚΑΙ Η ΓΛΩΣΣΑ ΤΟΥΣ, σ. 8
ιαπιστώσεις (3) Με δεδομένα τα προηγούμενα η σχέση Μέσων και των Ακροατηρίων τους διαμορφώνεται ως εξής: Από τη μία, τα Μέσα «κάνουν το παιχνίδι» της μαζικής επικοινωνίας με τα επιτελεία που παράγουν τον ειδησεογραφικό και σχολιαστικό λόγο Και από την άλλη, τα «ακροατήρια» προσλαμβάνουν τον λόγο τους και τον ερμηνεύουν. Η μεταξύ τους σχέση μεταξύ Μέσων και Ακροατηρίων υπαγορεύεται: από την (τεχνική) φύση των Μέσων και τον κοινωνικό ρόλο των μέσων Οι τις κυριότερες συνιστώσες της μαζικής επικοινωνίας που είναι: η οιονεί συλλογική παραγωγή του δημοσιογραφικού λόγου, η ρητή ή υπόρρητη έκφραση της ιδεολογικής ταυτότητας κάθε μέσου, το μεγάλο πλήθος και η διασπορά των «ακροατηρίων», η περιοδικότητα εκπομπής και λήψης μηνυμάτων.
ημοσιογραφία & Έλεγχος (1) Σε αντιδιαστολή προς τις περισσότερες μορφές επικοινωνίας, όπου ο παραγωγός του λόγου είναι ένα πρόσωπο, ο λόγος των ΜΜΕ εκπορεύεται από έναν πομπό πολυπρόσωπο και ιεραρχημένο. Αυτό σημαίνει ότι ενυπόγραφα και ανυπόγραφα κείμενα (προφορικά, όπως ένα ρεπορτάζ ή μια συνέντευξη, ή γραπτά, όπως ένακύριοάρθροήμιαέρευνα). Τα κείμενα αυτά (στόμα ή τη γραφίδα ενός ομιλητή ή συντάκτη) ελέγχονται και πιθανόν τροποποιούνται από το εκδοτικό επιτελείο (τους αρχισυντάκτες, τον διευθυντή σύνταξης ή τον διευθυντήεκδότη) ως προς το περιεχόμενό τους αν η τεκμηρίωσή τους θεωρηθεί ανεπαρκής ή αν το σχολιαστικό τους μέρος βρεθεί να αποκλίνει από τον ιδεολογικό προσανατολισμό του μέσου ως προς το ύφος και την οργάνωσή τους αν δεν ανταποκρίνονται στην παράδοση που έχει διαμορφώσει το συγκεκριμένο μέσο.
ημοσιογραφία & Έλεγχος (2) Καιπίσωαπ όλους ο εκδότης-ιδιοκτήτης, που μπορεί να μην παρεμβαίνει γλωσσικά στην παραγωγή συγκεκριμένων κειμένων, σίγουρα όμως υπαγορεύει την εκδοτική ταυτότητα και το ιδεολογικό στίγμα του εντύπου ή του καναλιού. Θα μπορούσε, λοιπόν, κανείς να πει ότι ο επαγγελματικός δημοσιογραφικός λόγος είναι στη βάση του πολυφωνικός[2] με την έννοια της διακειμενικότητας (το δημοσιογραφικό κείμενο τροφοδοτείται από άλλα κείμενα τεκμηρίωσης) με την έννοια της διαστρωμάτωσης (των επανεγγραφών και παρεμβάσεων που έχει δεχθεί ως την τελική του μορφοποίηση). [2] Κείμενο 2: Π. Πολίτης. Η ιδιαιτερότητα της παραγωγής του δημοσιογραφικού λόγου. βλέπε ΜΕΣΑ ΜΑΖΙΚΗΣ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ: ΤΟ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΚΑΙ Η ΓΛΩΣΣΑ ΤΟΥΣ, σ. 9
ΜΜΕ: ρητή & υπόρρητη ιδεολογία Η ιδεολογική «επιβάρυνση» των μέσων ενημέρωσης απότημίαημαχητικήτουςδιάθεση απότηνάλληηαμεροληψίατους Τα μέσα συχνά κατηγορούνται ότι είναι δέσμια των οικονομικών και πολιτικών συμφερόντων που τα χρησιμοποιούν ως εργαλεία για την αύξηση της δύναμής τους. Η ρητή έκφραση της ιδεολογίας ενός μέσου ενδιαφέρει κυρίως την κοινωνιολογία και στηρίζεται στην ανάλυση περιεχομένου του δημοσιογραφικού λόγου. Η γλωσσολογία και η ανάλυση λόγου ενδιαφέρονται για την υπόρρητη έκφραση της ιδεολογίας, όπως αυτή κωδικοποιείται στις γραμματικές και λεξικές επιλογές ενός συντάκτη ή ομιλητή, ή διαχέεται στις προϋποθέσεις και τα υπονοήματα