AΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΑΣ ΚΑΙ ΜΕΣΩΝ ΜΑΖΙΚΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ

Transcript

1 AΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΑΣ ΚΑΙ ΜΕΣΩΝ ΜΑΖΙΚΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ:ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΝΕΑ ΜΕΣΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ Λεωνίδας Κάλφας Θέμα: Η γλώσσα των τίτλων στα πρωτοσέλιδα των αθλητικών εφημερίδων Διπλωματική εργασία Τριμελής επιτροπή Eπόπτης:Περικλής Πολίτης Mέλη:Ζωή Βερβεροπούλου Μαρίνα Τζωαννοπούλου ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ,

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΘEΩΡΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ σελ.6-8 σελ ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ σελ Η αλληλεπίδραση αθλητισμού και Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης σελ Τα βασικά χαρακτηριστικά της ελληνικής αθλητικής δημοσιογραφίας σελ ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ σελ Η ιδεολογία του πολυπρόσωπου πομπού σελ Ο στοχευόμενος αναγνώστης του αθλητικού εντύπου σελ ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ σελ Η ιστορική εξέλιξη των τίτλων των αθλητικών εφημερίδων σελ Τίτλοι: Κατηγοριοποίηση και βασικές λειτουργίες σελ ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ σελ Η γλώσσα της έντυπης αθλητικής δημοσιογραφίας σελ Τα χαρακτηριστικά της γλώσσας των τίτλων στα πρωτοσέλιδα των αθλητικών εφημερίδων σελ Σύνταξη σελ Η έλλειψη σελ Η συντακτική δομή των ονοματικών και των ρηματικών τίτλων σελ Η ελευθερία στη σειρά των συντακτικών όρων σελ Η παράλειψη του άρθρου σελ Μορφολογία σελ Κλιτική μορφολογία σελ Η χρήση προσωνυμίων και μικρών ονομάτων σελ Οι νεολογισμοί σελ Λεξιλόγιο σελ Τεχνική ορολογία και γλωσσικά δάνεια σελ Λεξικές συνάψεις σελ

3 Παροιμίες και ιδιωτισμοί σελ Εκφραστικά κλισέ σελ Καθημερινό λεξιλόγιο σελ Σημεία στίξης και γλωσσικές πράξεις σελ Ρητορικά σχήματα σελ Η μεταφορά σελ Η μετωνυμία σελ Η παρήχηση σελ Τα λογοπαίγνια σελ Διακειμενικότητα σελ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ σελ ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ σελ Το υλικό της έρευνας σελ Η μεθοδολογία σελ ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ: Η γλώσσα στους τίτλους των πρωτοσέλιδων των αθλητικών εφημερίδων σελ ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ:ΣΥΝΤΑΞΗ σελ Η έλλειψη σελ Ονοματικοί και ρηματικοί τίτλοι σελ Ονοματικοί τίτλοι σελ Η δομή των ονοματικών τίτλων σελ Ρηματικοί τίτλοι σελ Η δομή των ρηματικών τίτλων σελ Οι γραμματικοί χρόνοι του ρήματος σελ Οι εγκλίσεις του ρήματος σελ Η ελευθερία στη σειρά των συντακτικών όρων σελ Η παράλειψη του άρθρου σελ

4 2ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ:ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ σελ Κλιτική μορφολογία σελ Η χρήση προσωνυμίων και μικρών ονομάτων σελ Οι νεολογισμοί σελ ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ:ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ σελ Τεχνική ορολογία και γλωσσικά δάνεια σελ Λεξικές συνάψεις σελ Παροιμίες και ιδιωτισμοί σελ Εκφραστικά κλισέ σελ Καθημερινό λεξιλόγιο σελ ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ:ΣΗΜΕΙΑ ΣΤΙΞΗΣ ΚΑΙ ΓΛΩΣΣΙΚΕΣ ΠΡΑΞΕΙΣ σελ Σημεία στίξης σελ Σημεία στίξης προσλεκτικής-μετακειμενικής λειτουργίας σελ Το ερωτηματικό και η ερώτηση ως γλωσσική πράξη σελ Το θαυμαστικό και η αναφώνηση ως γλωσσική πράξη σελ Τα εισαγωγικά σελ Τα αποσιωπητικά σελ Σημεία στίξης σημασιολογικής λειτουργίας σελ Σημεία στίξης συντακτικής-συνεκτικής λειτουργίας σελ ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ:ΡΗΤΟΡΙΚΑ ΣΧΗΜΑΤΑ σελ Η μεταφορά σελ Η μετωνυμία σελ Η παρήχηση σελ Τα λογοπαίγνια σελ ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ:ΔΙΑΚΕΙΜΕΝΙΚΟΤΗΤΑ σελ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ σελ ΕΠΙΛΟΓΟΣ σελ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ σελ

5 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ σελ

6 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η παρουσίαση και η ανάλυση των γλωσσικών φαινομένων, τα οποία παρατηρούνται στους τίτλους των πρωτοσέλιδων των αθλητικών εφημερίδων. Η μελέτη θα γίνει, τόσο με την περιγραφή τους σε θεωρητικό επίπεδο, όσο και με την παρατήρησή τους σε ένα συγκεκριμένο corpus, δηλαδή με ερευνητική επισκόπηση των τίτλων στα πρωτοσέλιδα δύο οπαδικών (<<Πρωταθλητής>>, <<Derby News>>) και δύο μη οπαδικών (<<Sportday>>, <<Goal News>>) αθλητικών εντύπων για χρονικό διάστημα ενός μηνός. Η εργασία δομείται σε δύο μέρη, το θεωρητικό και το ερευνητικό. Το πρώτο μέρος περιλαμβάνει τέσσερα κεφάλαια. Στο πρώτο κεφάλαιο, το οποίο αποτελείται από δύο ενότητες, μελετάται η έντονη αλληλεπίδραση ανάμεσα στα σύγχρονα μέσα ενημέρωσης και τον αθλητισμό και σκιαγραφούνται τα κυριότερα χαρακτηριστικά της σημερινής ελληνικής αθλητικής δημοσιογραφίας προκειμένου να γίνει κατανοητό το γενικότερο πλαίσιο μέσα στο οποίο διαμορφώνεται η γλώσσα των τίτλων στα πρωτοσέλιδα των αθλητικών εντύπων. Το δεύτερο κεφάλαιο εστιάζεται στους παράγοντες, που διαμορφώνουν τη γλώσσα των τίτλων και σχετίζονται με τους δύο πόλους της επικοινωνιακής διαδικασίας: την ιδεολογία του πολυπρόσωπου 1 και ιεραρχημένου 2 πομπού από τη μια πλευρά και τον στοχευόμενο 3 αναγνώστη του αθλητικού εντύπου από την άλλη. Το τρίτο κεφάλαιο περιλαμβάνει δύο ενότητες. Στην πρώτη επιχειρείται μια σύντομη ιστορική επισκόπηση της εξέλιξης των τίτλων των αθλητικών εφημερίδων και δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στον καθοριστικό ρόλο, που διαδραμάτισε η εμφάνιση και η ανάπτυξη των ηλεκτρονικών μέσων ενημέρωσης για τη μετάβαση από τους ενημερωτικούς στους παρακινητικούς τίτλους. Στη δεύτερη προβαίνουμε, τόσο σε μια συνοπτική κατηγοριοποίηση των τίτλων, όσο και σε ενδεικτική καταγραφή των κυριότερων λειτουργιών τους, οι οποίες καταδεικνύουν συγκεκριμένα γλωσσικά τους χαρακτηριστικά. Το τέταρτο κεφάλαιο αποτελείται από δύο ενότητες. Στην πρώτη ενότητα περιγράφονται τα κυριότερα γνωρίσματα της γλώσσας 4 της έντυπης αθλητικής δημοσιογραφίας εστιάζοντας σ εκείνα, που παρατηρούνται στο δημοσιογραφικό κείμενο. Στη δεύτερη ενότητα μελετώνται πιο συγκεκριμένα τα χαρακτηριστικά φαινόμενα της γλώσσας των τίτλων στα πρωτοσέλιδα των αθλητικών εφημερίδων και 1 Ο πομπός στις αθλητικές εφημερίδες είναι πολυπρόσωπος. Το εκδοτικό επιτελείο αποτελείται συνήθως από τον εκδότη-διευθυντή, το διευθυντή σύνταξης και τους αρχισυντάκτες. 2 Σ ένα αθλητικό έντυπο, όπως και σε κάθε μέσο ενημέρωσης, υπάρχει μια συγκεκριμένη ιεραρχική δομή, στην κορυφή της οποίας βρίσκεται ο εκδότης-διευθυντής. 3 Οι στοχευόμενοι-σκοπούμενοι αναγνώστες (Βell,1991:50) σε μια αθλητική εφημερίδα είναι οι καλοί γνώστες της αθλητικής επικαιρότητας, στη συντριπτική τους πλειοψηφία άνδρες, φίλοι του ποδοσφαίρου και του <<Στοιχήματος>>. 4 Ο όρος <<γλώσσα>> στην παρούσα εργασία χρησιμοποιείται για λόγους ευκολότερης κατανόησης ενδεχομένως και καταχρηστικά, αφού υπάρχουν αντιμαχόμενες απόψεις (Πολίτης,2008:94-95) για το αν μπορούμε να κάνουμε λόγο για μια ενιαία γλώσσα της αθλητικογραφίας ή απλά για ένα αναγνωρίσιμο γλωσσικό ιδίωμα. 6

7 ειδικότερα στους τομείς της σύνταξης, της μορφολογίας, του λεξιλογίου, των σημείων στίξης και των γλωσσικών τους πράξεων, των ρητορικών σχημάτων και της διακειμενικότητας. Στο επίπεδο της σύνταξης ανιχνεύεται η δομή των τίτλων και η χρήση των συντακτικών όρων στο εσωτερικό τους. Ως προς τη μορφολογία διαπιστώνονται ορισμένες μορφολογικές επιλογές των συντακτών, οι οποίες υποδηλώνουν το καθημερινό ύφος της γλώσσας των αθλητικών εφημερίδων. Επιπλέον, γίνεται αναφορά στη συχνή χρήση προσωνυμίων και στους νεολογισμούς. Αναφορικά με το λεξιλόγιο, εξετάζονται η τεχνική ορολογία, που προέρχεται σε μεγάλο βαθμό από γλωσσικά δάνεια, οι λεξικές συνάψεις, οι παροιμίες και οι ιδιωτισμοί, τα εκφραστικά κλισέ και το καθημερινό λεξιλόγιο. Όσον αφορά τη στίξη μελετώνται τα σημεία ρητορικής 5 (μελωδικής) στίξης και υποστηρίζεται ότι τα σημεία γραμματικής 6 στίξης εμφανίζονται σε πολύ μικρότερη συχνότητα, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι ο ρόλος τους δεν είναι σημαντικός. Παράλληλα, εξετάζεται στην ίδια ενότητα η λειτουργία της ερώτησης ως κατευθυντικής γλωσσικής πράξης και της αναφώνησης ως εκφραστικής γλωσσικής πράξης, αφού θα υποστηρίξουμε ότι τα άλλα δύο σημεία ρητορικής στίξης, δηλαδή τα εισαγωγικά και τα αποσιωπητικά, δεν ταυτίζονται με γλωσσικές πράξεις. Σε επίπεδο ρητορικής παρουσιάζονται και αναλύονται τα ρητορικά σχήματα, τα οποία εμφανίζονται στους τίτλους των πρωτοσέλιδων και συγκεκριμένα η μεταφορά, η μετωνυμία, η παρήχηση και τα λογοπαίγνια. Επίσης, αναφέρονται τα στοιχεία διακειμενικότητας, που χρησιμοποιούνται αυτούσια ή παραλλαγμένα στους τίτλους και επιβεβαιώνουν τον έντονα πολυφωνικό χαρακτήρα των αθλητικών εντύπων. Ακολουθεί το ερευνητικό κομμάτι της εργασίας, το οποίο περιλαμβάνει δύο μέρη. Το πρώτο μέρος αποτελείται από δύο ενότητες. Στην πρώτη παρουσιάζεται το υλικό της έρευνας, που απαρτίζεται από 191 τίτλους της εφημερίδας <<Sportday>>, 231 της <<Goal News>>, 228 του <<Πρωταθλητή>> και 102 της <<Derby News>>, οι οποίοι καλύπτουν το χρονικό διάστημα από τις 14 Φεβρουαρίου μέχρι τις 11 Μαρτίου Στη δεύτερη περιγράφεται η μέθοδος, που χρησιμοποιείται στην έρευνα και είναι εμπειρική, στηριγμένη στο corpus που αναφέρεται στην πρώτη ενότητα. Το δεύτερο μέρος της έρευνας περιλαμβάνει έξι κεφάλαια, που αντιστοιχούν στις κατηγορίες, στις οποίες εντάχθηκαν τα γλωσσικά φαινόμενα των τίτλων των πρωτοσέλιδων των αθλητικών εφημερίδων. Στο πρώτο κεφάλαιο μελετώνται τα γλωσσικά χαρακτηριστικά, που παρατηρούνται στο επίπεδο της σύνταξης και συγκεκριμένα οι ελλειπτικοί τίτλοι, η δομή των ονοματικών και των ρηματικών τίτλων, οι γραμματικοί χρόνοι και οι εγκλίσεις του ρήματος, η ελευθερία στη σειρά 5 Δηλαδή το ερωτηματικό, το θαυμαστικό, τα εισαγωγικά και τα αποσιωπητικά. 6 Το κόμμα, η τελεία, η άνω τελεία, η άνω και κάτω τελεία, η παρένθεση, η παύλα, το υφέν και η απόστροφος. 7

8 των συντακτικών όρων και κατά συνέπεια η ανατροπή της παραδοσιακής δομής Υποκείμενο-Ρήμα-Αντικείμενο και η παράλειψη του άρθρου. Το δεύτερο κεφάλαιο εστιάζει στη μορφολογία και συγκεκριμένα στην κλιτική μορφολογία, στη συχνή χρήση προσωνυμίων και μικρών ονομάτων, όταν γίνεται αναφορά σε αθλητές και ομάδες, και στους νεολογισμούς. Στο τρίτο κεφάλαιο, όπου μελετάται το λεξιλόγιο, θα εξεταστούν οι τεχνικοί όροι και τα ξένα δάνεια, οι λεξικές συνάψεις, οι παροιμίες και οι παγιωμένες εκφράσεις, τα εκφραστικά κλισέ και η χρήση καθημερινού λεξιλογίου. Στο τέταρτο κεφάλαιο γίνεται αρχικά συγκριτική ανάλυση των σημείων ρητορικής και γραμματικής στίξης. Κατόπιν, εστιάζουμε στη χρήση του ερωτηματικού και της ερώτησης ως κατευθυντικής γλωσσσικής πράξης, του θαυμαστικού και της αναφώνησης ως εκφραστικής γλωσσικής πράξης, μελετούμε τη συχνότητα εμφάνισης των εισαγωγικών και των αποσιωπητικών, ενώ στη συνέχεια γίνεται αναφορά στα σημεία στίξης, που επιτελούν σημασιολογική λειτουργία, όπως η παύλα, η παρένθεση, το υφέν και η απόστροφος, και σ εκείνα που εκπληρώνουν συντακτική και άρα συνεκτική λειτουργία, δηλαδή το κόμμα, η τελεία, η άνω τελεία και η άνω και κάτω τελεία. Στο πέμπτο κεφάλαιο παρουσιάζονται τα ρητορικά σχήματα, τα οποία εμφανίζονται στους τίτλους των τεσσάρων υπό εξέταση αθλητικών εντύπων και συγκεκριμένα η μεταφορά, η μετωνυμία, η παρήχηση και τα λογοπαίγνια, ενώ το έκτο και τελευταίο κεφάλαιο αφορά τα στοιχεία διακειμενικότητας, που προέρχονται κυρίως από τον κινηματογράφο, το θέατρο, την τηλεόραση, τη λογοτεχνία, την πολιτική, τις επιστήμες, τη μουσική, τα σλόγκαν και τα συνθήματα των ποδοσφαιρικών γηπέδων. Επιλογικά, γίνεται παρουσίαση και ανάλυση των συμπερασμάτων, τα οποία προέκυψαν από την επισκόπηση των γλωσσικών φαινομένων, που παρατηρήθηκαν στους τίτλους των πρωτοσέλιδων των τεσσάρων υπό εξέταση αθλητικών εφημερίδων, ενώ διατυπώνονται και γενικότερες σκέψεις και προβληματισμοί, οι οποίοι ανέκυψαν από την εκπόνηση της παρούσας εργασίας. 8

9 ΘEΩΡΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ 1ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ Το πρώτο κεφάλαιο της παρούσας εργασίας αποτελείται από δύο ενότητες. Στην πρώτη παρουσιάζεται η διάδραση ανάμεσα στον αθλητισμό και τα σημερινά μέσα ενημέρωσης και στη δεύτερη περιγράφονται τα κυριότερα χαρακτηριστικά της σύγχρονης ελληνικής αθλητικής δημοσιογραφίας. Σκοπός του κεφαλαίου είναι η σκιαγράφηση των συνθηκών, ιστορικών, κοινωνικών και οικονομικών, εντός των οποίων διαπλάθεται η γλώσσα των τίτλων στα πρωτοσέλιδα των αθλητικών εφημερίδων Η αλληλεπίδραση αθλητισμού και Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης Στη διαχρονική τους εξέλιξη τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και ο αθλητισμός εμφανίζουν έντονη αλληλεξάρτηση. Αυτό συμβαίνει επειδή ο αθλητισμός, αφενός τροφοδοτεί τα Μέσα με γεγονότα, τα οποία προσελκύουν τον αναγνώστη-θεατή και αφετέρου οφείλει τη ραγδαία ανάπτυξή του στη σημερινή εποχή στην ολοένα και μεγαλύτερη προβολή του από τα Μέσα 7. Στη σημερινή εποχή η παρουσία του αθλητισμού 8 σε έντυπα και ηλεκτρονικά μέσα ενημέρωσης είναι ιδιαίτερα έντονη 9, αφού τα ειδικευμένα στον αθλητισμό Μέσα συνεχώς αυξάνονται αποκτώντας ολοένα και μεγαλύτερη επιρροή και δυναμική στο πολυπληθές κοινό τους 10. Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό το γεγονός ότι σήμερα κυκλοφορούν έντεκα αθλητικές εφημερίδες πανελλαδικής κυκλοφορίας, πάνω από σαράντα αθλητικά περιοδικά, εκπέμπουν δεκαεπτά αθλητικοί ραδιοφωνικοί σταθμοί πανελλαδικής και πολυάριθμοι τοπικής εμβέλειας, δέκα αμιγώς αθλητικά κανάλια από τη συνδρομητική τηλεόραση Nova, ενώ εμφανίζονται ολοένα και περισσότερες ιστοσελίδες αθλητικού και στοιχηματικού περιεχομένου. Μάλιστα, ακόμη και τα <<γενικά>> (τα συνήθως αποκαλούμενα <<πολιτικά>>) 11 Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης αφιερώνουν ολοένα και περισσότερο χρόνο στην ανάλυση και το σχολιασμό της αθλητικής επικαιρότητας. Επιπλέον, ο αθλητισμός σήμερα λόγω της εμφάνισης της δορυφορικής τηλεόρασης υπόκειται σε μια διαδικασία παγκοσμιοποίησης 12. Οι αναμετρήσεις μεταξύ εθνικών ομάδων ή συλλόγων από διαφορετικές χώρες και ηπείρους κερδίζουν ολοένα και μεγαλύτερο έδαφος στις προτεραιότητες και τα χρονοδιαγράμματα των ομοσπονδιών όλων των αθλημάτων, ενώ τοπικές αθλητικές παραδόσεις καθίστανται 7 Τριανταφύλλου(2012),σελ Ο Ανδρουλάκης(2008,σελ.74) υποστηρίζει ότι ο όρος <<αθλητισμός>>, όταν μιλάμε για τα σημερινά Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, χρησιμοποιείται μάλλον συμβατικά αντί του ακριβέστερου <<πρωταθλητισμός>>. 9 ό.π.8,σελ Κουστέλιος(2004) 11 ό.π.8,σελ Porcher(2005),σελ.74 9

10 τηλεοπτικά προσιτές 13, αναγνωρίσιμες και τελικά οικείες σ όλες τις γωνιές του πλανήτη. 14 Η διάδραση αθλητισμού και Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης έχει σήμερα πρωτίστως οικονομικό χαρακτήρα, γεγονός, που μεταβάλλει σε μεγάλο βαθμό τον ουσιαστικό ρόλο και το περιεχόμενο και των δύο 15. Τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης τροφοδοτούνται οικονομικά από τον αθλητισμό και με τη σειρά τους επενδύουν μεγάλα χρηματικά ποσά, ανθρώπινο δυναμικό και τεχνολογικό εξοπλισμό για την κάλυψη αθλητικών γεγονότων 16. Tα δικαιώματα τηλεοπτικών μεταδόσεων αποτελούν σε παγκόσμιο επίπεδο μία από τις βιωσιμότερες πηγές εσόδων για τις ομάδες που δραστηριοποιούνται στα δημοφιλή σπορ, όπως για παράδειγμα το ποδόσφαιρο και η καλαθοσφαίριση 17, αφού δεν είναι λίγοι οι αθλητικοί σύλλογοι σε παγκόσμιο επίπεδο, οι οποίοι αντιμετωπίζουν οικονομικές δυσχέρειες και επιβιώνουν σχεδόν αποκλειστικά από τα τηλεοπτικά δικαιώματα των αναμετρήσεών τους 18. Σε πολλές, μάλιστα, περιπτώσεις τα Μέσα συντηρούν οικονομικά και αναπτύσσουν εμπορικά μεγάλες αθλητικές διοργανώσεις 19. Τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης εντάσσουν στο πρόγραμμά τους ολοένα και περισσότερα αθλητικά προγράμματα, ενώ ταυτόχρονα επιβάλλουν στον αθλητισμό τους κανόνες τους. Ειδικότερα, ο προγραμματισμός των αθλητικών γεγονότων προσαρμόζεται στις ανάγκες και τις προτιμήσεις των Μέσων, αφού για παράδειγμα σπουδαίες ποδοσφαιρικές αναμετρήσεις 20 διεξάγονται σε ώρες υψηλής τηλεθέασης ή ακρόασης, ενώ λήγουν αρκετά πριν από το λεγόμενο <<κλείσιμο>> των αθλητικών εντύπων. Επίσης, χρησιμοποιούνται κάμερες και βίντεο, προκειμένου να υπάρξει αξιόπιστος έλεγχος, ακόμη και αλλαγή διαιτητικών αποφάσεων 21, με αποτέλεσμα να μεταβάλλεται σε μεγάλο βαθμό ο τρόπος διεξαγωγής ορισμένων αθλημάτων, ενώ 13 Taylor(2008),σελ.285.<<Ο αθλητισμός φέρνει κοντά τους ανθρώπους, οι οποίοι υπό διαφορετικές συνθήκες θα βρίσκονταν κόσμους μακριά>>. (<<Furthermore, sports bring together people who otherwise would be worlds apart>>). 14 ό.π.8,σελ ό.π.8,σελ ό.π.8,σελ ό.π.7,σελ.5 18 ό.π.7,σελ.6 19 Είναι χαρακτηριστική η περίπτωση της κρατικής και της συνδρομητικής τηλεόρασης Νova, που δαπανούν μεγάλα χρηματικά ποσά για τη διαφήμιση και την τηλεοπτική κάλυψη ποδοσφαιρικών αναμετρήσεων Ευρωπαϊκών Κυπέλλων και του ελληνικού πρωταθλήματος αντίστοιχα. 20 Για παράδειγμα, οι αναμετρήσεις της ευρωπαϊκής διασυλλογικής διοργάνωσης ποδοσφαίρου Champions League διεξάγονται εδώ και πολλά χρόνια την ίδια ημέρα (Τρίτη-Τετάρτη) και ώρα (21:45), προκειμένου να εξασφαλιστεί η μέγιστη δυνατή τηλεθέαση. 21 Το λεγόμενο instant replay σε αγώνες καλαθοσφαίρισης και πετοσφαίρισης, που δίνει την ευκαιρία σε διαιτητές και ομάδες να ξαναβλέπουν μια αμφισβητούμενη φάση, κάτι που μπορεί να οδηγήσει σε αλλαγή μιας διαιτητικής απόφασης. 10

11 υιοθετούνται ριζικές αλλαγές κανονισμών, προκειμένου κάποια σπορ να γίνουν περισσότερο <<γρήγορα>> και <<τηλεοπτικά>> 22. Επιλογικά, τα σύγχρονα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης στην καθημερινή τους μάχη για ποιοτική και σφαιρική πληροφόρηση διαχειρίζονται μεγάλα χρηματικά ποσά και αναζητούν και την εμπορική πλευρά των θεμάτων, που καλύπτουν, με τον αθλητισμό να μην αποτελεί εξαίρεση. Σε πολλές περιπτώσεις, όμως, παρατηρείται η ανεξέλεγκτη προβολή, ακόμη και υπερπροβολή των αθλητικών γεγονότων, η οποία οδηγεί συχνά σε εκφυλισμό του ίδιου του πνεύματος του αθλητισμού και σε εμπορευματοποίησή του Τα βασικά χαρακτηριστικά της ελληνικής αθλητικής δημοσιογραφίας Η κριτική ανάλυση των σύγχρονων Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης, που εστιάζεται κυρίως στη διαμόρφωση του περιεχομένου και τις σημειωτικές τους επιλογές, αναδεικνύει μια σειρά από κοινούς τόπους της ελληνικής αθλητικής δημοσιογραφίας, που μπορούν να θεωρηθούν ως γενικότερες τάσεις της στη σημερινή εποχή. Βασική επιδίωξη των σημερινών αθλητικών Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης αποτελεί η απόλαυση του αναγνωστικού κοινού και σε ελάχιστο βαθμό ο προβληματισμός του 24. Ο συγκεκριμένος στόχος επιτυγχάνεται σε μεγάλο βαθμό με την έμφαση στην εικόνα, την πολυχρωμία, την κεφαλαιογράμματη γραφή, τη μεγάλη γραμματοσειρά 25 και την πραγμάτευση των αθλητικών θεμάτων με τρόπο πολλές φορές εξαντλητικό. Αντίθετα, σοβαρά κοινωνικά ζητήματα, όπως λόγου χάρη η έξαρση της βίας και του ρατσισμού στα ελληνικά γήπεδα, η φαρμακευτική διέγερση (dopping) στο χώρο του αθλητισμού, η επανένταξη αθλητών στην αγωνιστική δράση μετά από τραυματισμούς ή η αποχώρησή τους από τους αγωνιστικούς χώρους, απασχολούν ελάχιστα τα σημερινά Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, που περιορίζονται κατά κύριο λόγο στην περιγραφή των δυσμενών συνεπειών τους, τις περισσότερες περιπτώσεις με δραματοποιημένο τρόπο, δίχως να προβαίνουν ουσιαστικά σε καταγραφή προτάσεων και τρόπων αντιμετώπισής τους. Από την άλλη πλευρά, οι αποκαλούμενες αναλύσεις αφορούν κατά μείζονα λόγο τεχνικά, αμιγώς αθλητικά και <<ανώδυνα>> 26 θέματα, που εντυπωσιάζουν συχνά με το βάθος και την έκτασή τους 27. Επίσης, τα σημερινά Μέσα ασχολούνται σχεδόν αποκλειστικά με τον πρωταθλητισμό, προωθώντας τις επιδόσεις λίγων κορυφαίων αθλητών και την 22 ό.π.8,σελ.75. Σε ευρωπαϊκά πρωταθλήματα στίβου, τα λεγόμενα <<αργά>> αγωνίσματα, όπως οι ρίψεις και τα άλματα ολοκληρώνονται στις τρεις αντί για τις έξι προσπάθειες των συμμετεχόντων, ενώ κάθε σετ στην πετοσφαίριση τελειώνει πλέον στους 15 αντί για τους 25 πόντους, με αποκλειστικό στόχο να διατηρηθεί αμείωτο το ενδιαφέρον του κοινού. 23 Σωτηρακόπουλος(2009) 24 ό.π.8,σελ ό.π.8,σελ Για παράδειγμα, οι αθλητικές εφημερίδες μπορεί να αφιερώνουν μία ολόκληρη σελίδα στην ανάλυση των ποδοσφαιρικών ικανοτήτων ενός αθλητή. 27 ό.π.8,σελ

12 προβολή αναμετρήσεων μεταξύ δημοφιλών ομάδων, που ακολουθούνται από μεγάλα σύνολα φιλάθλων, οι οποίοι περιορίζονται σε ρόλο παθητικών θεατών 28. Απεναντίας, ο αθλητισμός ως ενεργητική και κοινωνική πρακτική, δηλαδή το σύνολο των καθημερινών ανθρώπων, που ασχολούνται λιγότερο ή περισσότερο συστηματικά με τον αθλητισμό για λόγους ψυχαγωγίας ή υγείας, δε συγκεντρώνει το ενδιαφέρον των σύγχρονων ηλεκτρονικών και εντύπων μέσων ενημέρωσης 29. Τα σημερινά Μέσα απευθύνονται, δηλαδή, σε αναγνώστες-θεατές, ασχολούνται με ομάδες-σύμβολα και πρωταθλητές-ήρωες και σχεδόν καθόλου με το λεγόμενο μαζικό αθλητισμό 30. Eπιπλέον, παρατηρείται η ολοένα και μικρότερη συμμετοχή των αναγνωστών στη διαμόρφωση του περιεχομένου των αθλητικών εντύπων. Πρόκειται, δηλαδή, όπως επισημαίνει ο Fairclough, για μια ψευδαίσθηση εγγύτητας και επαφής με το αναγνωστικό κοινό, παρά με ουσιαστική συμμετοχή του, γεγονός, που επιτείνει την αδιαφάνεια της εφημερίδας με τους εν πολλοίς άγνωστους αναγνώστες της 31. Από την άλλη πλευρά, είναι ιδιαίτερα αξιοσημείωτος ο διαδραστικός χαρακτήρας των ηλεκτρονικών μέσων και του Διαδικτύου, αφού εκεί η παρουσία του κοινού μέσω των blogs, των forum, των τηλεφωνημάτων και των μηνυμάτων εμφανίζεται ιδιαίτερα σημαντική 32. Κύριο χαρακτηριστικό της σημερινής αθλητικής δημοσιογραφίας συνιστά, ακόμη, η ολοένα μεγαλύτερη εμφάνιση και ανάπτυξη των λεγόμενων οπαδικών μέσων ενημέρωσης 33. Αποτελεί κοινή παραδοχή πως ο ακροαματικός σχεδιασμός των αθλητικών εντύπων ρυθμίζεται από τη σχέση τους με κάποιο από τα μεγάλα αθλητικά σωματεία 34. Μάλιστα, παρά το γεγονός ότι ορισμένα αθλητικά Μέσα διεκδικούν ουδετερότητα και αντικειμενικότητα, η σύνδεσή τους με τις λεγόμενες <<μεγάλες>> ομάδες είναι τόσο ισχυρή, με αποτέλεσμα οι τίτλοι και τα κείμενα όλων των ανένταχτων Μέσων να υποβάλλονται στη <<δοκιμασία της κοινής γνώμης>>, που αναζητά ενδεχόμενες αλλαγές πλεύσης και υποδηλώσεις συμπάθειας προς κάποια συγκεκριμένη ομάδα 35. Σήμερα, άλλωστε, οι αθλητικοί σύλλογοι λειτουργούν ως ιδιωτικές εταιρίες με μεγάλη οικονομική επιφάνεια και δυναμική με τα στελέχη τους να δραστηριοποιούνται ποικιλότροπα στην οικονομική, πολιτική και κοινωνική ζωή της χώρας. Κατά συνέπεια, μπορεί η σύνδεση του αθλητικού μέσου ενημέρωσης με μια ομάδα να αποτελεί συναισθηματική υπόθεση για τους υποστηρικτές της, για τα εκδοτικά και διευθυντικά στελέχη, όμως, δε φαίνεται να αποτελεί μια τόσο ρομαντική επιλογή, μακριά βέβαια από το φίλαθλο πνεύμα ό.π.8,σελ ό.π.8,σελ Rowe(2005),σελ Fairclough(1995),σελ ό.π.8,σελ Πανούτσος(2010) 34 ό.π.8,σελ ό.π.8,σελ ό.π.8,σελ.81 12

13 Επιπρόσθετα, τα σημερινά αθλητικά μέσα ενημέρωσης διακρίνονται από τη λατρεία στη λεπτομέρεια, φαινόμενο που εμφανίζεται σε ακόμη μεγαλύτερο βαθμό στα λεγόμενα οπαδικά, που είναι ως προς την ύλη τους μονοθεματικά, καθώς αναλύουν με διεξοδικό τρόπο αθλητικές ειδήσεις, οι οποίες αφορούν αποκλειστικά την ομάδα, στο πλευρό της οποίας τάσσονται 37. Στατιστικοί πίνακες, αναλύσεις, σχόλια, σχεδιαγράμματα, γραφικά, ιστορικά στοιχεία, δηλώσεις πρωταγωνιστών αποτελούν το κυριότερο υλικό των σημερινών αθλητικών Μέσων, με αποτέλεσμα κάποια ζητήματα να επαναλαμβάνονται και να φωτίζονται διαφορετικές πλευρές τους 38. Τα αθλητικά μέσα ενημέρωσης απευθύνονται κατά μείζονα λόγο σε άνδρες. Απόροια του έντονα ανδροκεντρικού τους χαρακτήρα 39 αποτελεί η αντιμετώπιση της συμμετοχής γυναικών σε αθλητικές διοργανώσεις συχνά με περιφρονητικό τρόπο έστω και υπό το κάλυμμα του χιούμορ ή με διάθεση εμπαιγμού από μερίδα των Μέσων 40. Μάλιστα, η παρουσία του γυναικείου φύλου στα αθλητικά δρώμενα συνοδεύεται συχνά από σεξιστικά σχόλια ή υπονοούμενα, που πλαισιώνονται ταυτόχρονα από το αντίστοιχο φωτογραφικό υλικό, προκειμένου το εκάστοτε αθλητικό μέσο να προσελκύσει το ενδιαφέρον του ανδρικού αναγνωστικού κοινού 41. Μάλιστα, στα λεγόμενα οπαδικά μέσα ενημέρωσης γίνεται ακόμη πιο εμφανής η τάση σύνδεσης της γυναίκας με την ερωτική πρόκληση και αναγωγής της σε σεξουαλικό αντικείμενο 42. Τέλος, παρά την αυξημένη τα τελευταία χρόνια προβολή και το σχολιασμό θεμάτων από τη ξένη αθλητική επικαιρότητα, εξέλιξη για την οποία σημαντικό ρόλο διαδραμάτισε η συστηματική ενασχόληση με το «Στοίχημα» 43 στην Ελλάδα, τα σημερινά μέσα ενημέρωσης παραμένουν έντονα ελληνοκεντρικά. Μάλιστα, οι εθνικιστικές αναφορές, κατά κύριο λόγο σε οπαδικά μέσα ενημέρωσης, με αφορμή αναμετρήσεις εθνικών ομάδων ή συλλόγων διαφορετικών χωρών, είναι ιδιαίτερα συχνές και έντονες, με αποτέλεσμα αυτές να λαμβάνουν συχνά διαστάσεις σχεδόν πολεμικής σύγκρουσης 44. Επίσης, σε διεθνή αθλητικά θέματα αναζητείται και προβάλλεται συστηματικά η ελληνική συμμετοχή 45, όπως για παράδειγμα συμβαίνει με την παρουσίαση των επιδόσεων Ελλήνων αθλητών σε ξένα πρωταθλήματα στα αθλητικά φύλλα της Δευτέρας 46, ενώ μάλιστα η έννοια της <<ελληνικότητας>> στα αθλητικά έντυπα συνοδεύεται συστηματικά από διάφορα στερεότυπα, που 37 ό.π.8,σελ ό.π.8,σελ ό.π.8,σελ.80.<<επικρατεί η στερεοτυπική αντίληψη ότι η παρακολούθηση της αθλητικής επικαιρότητας συνδέεται με μια συγκεκριμένη ταυτότητα φύλου και προσδιορίζεται απ αυτή (σύνδεση του φύλου του αναγνώστη και της αθλητικής πράξης)>>. 40 ό.π.8,σελ ό.π.8,σελ ό.π.8,σελ Καρπετόπουλος(2011) 44 ό.π.8,σελ.78,106, ό.π.8,σελ Στα αθλητικά φύλλα της Δευτέρας υπάρχουν συχνά ξεχωριστές στήλες ή ακόμη και ένθετα, όπου παρουσιάζονται και σχολιάζονται οι επιδόσεις Ελλήνων αθλητών σε ξένα πρωτάθληματα. 13

14 αναδεικνύουν ανάλογα με την περίσταση τις αρετές, αλλά και τις αδυναμίες των Ελλήνων ό.π.8,σελ.107.για παράδειγμα, τα στερεότυπα περί ελληνικής ψυχής, αγωνιστικότητας και πάθους, που εμφανίζονται ως σημαντικές αθλητικές αρετές των Ελλήνων, ενώ αντίστοιχα γίνονται αναφορές και σε αρνητικά στερεότυπα, όπως η έλλειψη οργάνωσης, η κακή νοοτροπία κλπ. 14

15 2ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ:Οι παράγοντες που επηρεάζουν τη γλώσσα των αθλητικών εφημερίδων Oι παράγοντες, που επηρεάζουν και διαμορφώνουν τη γλώσσα της έντυπης αθλητικής δημοσιογραφίας, συνδέονται άρρηκτα με τους δύο πόλους της επικοινωνιακής διαδικασίας: τον πολυπρόσωπο και ιεραρχημένο πομπό, δηλαδή τα επιτελεία, που παράγουν τον ειδησεογραφικό και σχολιαστικό λόγο 48 και τα δυνητικά ακροατήρια, τα οποία τον προσλαμβάνουν και τον ερμηνεύουν, που όταν μιλάμε για τα αθλητικά έντυπα, αναφερόμαστε στο σκοπούμενο ή στοχευόμενο αναγνώστη 49. Στην περίπτωση του πομπού υποστηρίζεται ότι ο αθλητικός δημοσιογραφικός λόγος διαμορφώνεται με βάση την ιδεολογική 50 ταυτότητα (οπαδικές και μη οπαδικές εφημερίδες) και τη φύση του εντύπου, ενώ στη δεύτερη ότι ο στοχευόμενος αναγνώστης «αναγκάζει» τον πολυπρόσωπο πομπό να διαμορφώσει τα γλωσσικά χαρακτηριστικά της εφημερίδας με τέτοιο τρόπο ώστε να ανταποκρίνεται στις προτιμήσεις και τις ανάγκες του Η ιδεολογία του πολυπρόσωπου πομπού Ο αθλητικός δημοσιογραφικός λόγος στη σημερινή εποχή εκπορεύεται από έναν πολυπρόσωπο 51 και ιεραρχημένο πομπό. Αυτό σημαίνει ότι το δημοσιογραφικό κείμενο 52, ενυπόγραφο ή ανυπόγραφο, το οποίο φαίνεται να προέρχεται από τον συντάκτη του, μέχρι να λάβει την τελική του μορφή, ελέγχεται και πιθανόν τροποποιείται από το εκδοτικό επιτελείο, το οποίο αποτελείται συνήθως από τους αρχισυντάκτες, τον διευθυντή σύνταξης ή τον διευθυντή-εκδότη. Αυτός ο έλεγχος αφορά είτε στο περιεχόμενο του κειμένου (εφόσον η τεκμηρίωσή του θεωρείται ανεπαρκής ή η σχολιαστική του προσέγγιση αποκλίνει από τον ιδεολογικό προσανατολισμό του αθλητικού εντύπου) είτε στο ύφος και την οργάνωσή του (αν δεν ανταποκρίνεται στην παράδοση και το ιδεολογικό προφίλ, που έχει διαμορφώσει το αθλητικό έντυπο στη συνείδηση του αναγνώστη) 53. Αποκλειστικός στόχος και στις δύο περιπτώσεις είναι η ευθυγράμμιση και η εναρμόνισή του με τον οπαδικό ή μη χαρακτήρα του αθλητικού εντύπου. Επομένως, ο αθλητικός δημοσιογραφικός λόγος είναι στη βάση του πολυφωνικός 54, αφού υφίσταται επανεγγραφές και παρεμβάσεις, μέχρι να λάβει την τελική του μορφή, που εν τέλει εμφανίζεται ενιαία. Αυτό έχει ως αποτελέσμα το 48 κείμενο 49 ό.π.48,κείμενο 5. Ο λεγόμενος σχεδιασμός των ακροατηρίων από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης. 50 ό.π.8,σελ.95. Ο Ανδρουλάκης υποστηρίζει ότι ο όρος ιδεολογία μπορεί να ξενίζει, όταν χρησιμοποιείται για τον αθλητισμό. Μπορεί να μη μιλάμε για κρίσιμα κοινωνικά ζητήματα, αλλά δεν παύει να πρόκειται για μια έκφανση ιδεολογίας με την ευρεία έννοια του όρου. Κάνει επίσης λόγο για ιδεοληψία και για αθλητικογράφους-φορείς διαφορετικής ιδεολογίας. 51 ό.π.8,σελ. 98.<<Μπορεί γενικά στα ΜΜΕ ο πομπός να είναι πολυπρόσωπος, από την άλλη όμως οι επιλογές στο συγκεκριμένο κείμενο εξαρτώνται από την ταυτότητα και το πλέγμα σχέσεων του συγκεκριμένου συντάκτη>>. 52 ό.π ό.π ό.π.8,σελ.55 15

16 είδωλο της πραγματικότητας, που προβάλλεται από το μέσο ενημέρωσης να μην απεικονίζει την πραγματικότητα, όπως αυτή υφίσταται στον εξωτερικό κόσμο, αλλά εκείνη που διαμορφώνεται μέσα από κοινωνικές, επαγγελματικές και γλωσσικές πρακτικές της δημοσιογραφίας 55. Θεμελιώδης διάκριση για την κατανόηση του τρόπου, με τον οποίο χρησιμοποιείται και διαμορφώνεται η γλώσσα με βάση τις ιδεολογικές επιταγές του πολυπρόσωπου και ιεραρχημένου πομπού του αθλητικού εντύπου, είναι εκείνη μεταξύ οπαδικών (<<λαϊκών>>) και μη οπαδικών (<<έγκυρων>>) αθλητικών εφημερίδων 56. Τα οπαδικά έντυπα διακρίνονται για την υπεροχή του σχολιαστικού έναντι του ενημερωτικού στοιχείου της είδησης, στοχεύουν πρωτίστως στον εντυπωσιασμό και ελάχιστα στον προβληματισμό του αναγνώστη, περιέχουν έντονο το στοιχείο της προτροπής και της παρακίνησης προς την ομάδα στο πλευρό της οποίας τάσσονται. Παράλληλα, χαρακτηρίζονται από επιθετική, καυστική, ειρωνική ή σαρκαστική διάθεση προς την αντίπαλη ομάδα, με αποτέλεσμα να επικρίνονται συχνά για υποκίνηση και έξαρση της βίας στα ελληνικά γήπεδα 57. Ξεχωρίζουν για την ελευθεροστομία στα άρθρα και κυρίως στα σχόλια επωνύμων συνεργατών, για την έντονη προφορικότητά 58 τους, την πρόδηλη σεξιστική διάθεση προς το γυναικείο φύλο με λογοπαίγνια και συνδυασμό λόγου και εικόνας 59, τη συχνότατη χρήση καθημερινών εκφράσεων και σημείων ρητορικής στίξης (κατά κύριο λόγο του θαυμαστικού και των αποσιωπητικών), προκειμένου να επιτύχουν τη συναισθηματική διέγερση και τη ψυχική συμμετοχή των υποστηρικτών μιας συγκεκριμένης αθλητικής ομάδας. Επίσης, κάνουν ευρύτατη χρήση λογοπαιγνίων και μετωνυμιών για να δημιουργηθεί μια αίσθηση οικειότητας και αλληλεγγύης με τους αναγνώστεςοπαδούς ενός συλλόγου. Απεναντίας, οι λεγόμενες μη οπαδικές αθλητικές εφημερίδες διακρίνονται από μια πιο μετριοπαθή και νηφάλια στάση απέναντι στα σχολιαζόμενα γεγονότα, επιχειρούν να εξισορροπήσουν τα στοιχεία του εντυπωσιασμού και του προβληματισμού του αναγνώστη, αφού υιοθετούν μια πιο κριτική και σφαιρική αντιμετώπιση των αθλητικών ειδήσεων. Χρησιμοποιούν ένα πιο επίσημο και λιγότερο προφορικό 60 λόγο στα κείμενα των αρθρογράφων τους, υιοθετούν σε μικρότερο βαθμό την ιδέα της 55 ό.π.48,κείμενο 2:<<Η ιδιαιτερότητα της παραγωγής του δημοσιογραφικού λόγου>>. 56 ό.π.8,σελ.78. Ο Πολίτης θεωρεί σχηματική και όχι παραμορφωτική τη διάκριση ανάμεσα σε <<έγκυρα>> και <<λαϊκά>> έντυπα. Υποστηρίζει ότι τα πρώτα σχεδιάζονται για μάλλον απαιτητικά <<ακροατήρια>>, πριμοδοτούν την πληροφόρηση και όχι το διασκεδαστικό στοιχείο, χωρίς να παραμελούν τη ψυχαγωγία, χαρακτηρίζονται από υψηλή ποιότητα ύφους και επιζητούν την ενεργητική συμμετοχή των δεκτών, ενώ τα δεύτερα στοχεύουν σε κοινό που καταναλώνει πληροφορίες με αλλοτριωμένη συνείδηση, με κυρίαρχα τα στοιχεία της διασκέδασης και της εικόνας. Τόσο η <<έγκυρη>> όσο και η <<λαϊκή>> δημοσιογραφία δεν <<κατασκευάζουν>> ακροατήρια, αλλά προτείνουν <<μόδες>> υπό συνεχή αναθέωρηση. 57 Μπραουδάκης(2009) 58 ό.π.8,σελ ό.π.8,σελ.78,105, ό.π.8,σελ.79 16

17 γυναίκας ως σεξουαλικού αντικειμένου με το να την περιορίζουν στην εικόνα και όχι στο λόγο, ενώ χρησιμοποιούν περισσότερο <<ουδέτερα>> σημεία στίξης. Αυτό συμβαίνει γιατί τα μη οπαδικά έντυπα δεν απευθύνονται μόνο σε ένα εξειδικευμένο κοινό, δηλαδή στους οπαδούς μιας συγκεκριμένης ομάδας, όπως συμβαίνει με τις οπαδικές εφημερίδες, αλλά διευρύνουν, ή έστω έτσι επιδιώκουν, την αναγνωστική τους βάση περιλαμβάνοντας ένα κοινό που επιζητεί περισσότερη αντικειμενικότητα και ουδετερότητα 61. Συμπεραίνουμε, λοιπόν, ότι η φύση και η ιδεολογική γραμμή του αθλητικού εντύπου (οπαδικό ή μη), που υπαγορεύονται από τον πολυπρόσωπο και ιεραρχημένο πομπό, διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της γλώσσας του. Στο τέταρτο κεφάλαιο του θεωρητικού μέρους, όπως και στα έξι κεφάλαια του δευτέρου μέρους της έρευνας, γίνεται διεξοδικότερη ανάλυση των γλωσσικών φαινομένων, που παρατηρούνται στους τίτλους των πρωτοσέλιδων των οπαδικών και των μη οπαδικών εντύπων Ο στοχευόμενος αναγνώστης του αθλητικού εντύπου Η διαμόρφωση καλής σχέσης ανάμεσα στις αθλητικές εφημερίδες και τους αναγνώστες τους διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο για την επιβίωση και την εκδοτική τους επιτυχία 62. Με άλλα λόγια, η ύπαρξη και η διατήρηση ενός σταθερού αναγνωστικού κοινού είναι ζωτικής σημασίας για τα αθλητικά έντυπα, τόσο σε οικονομικό (με την πώληση φύλλων ή τον αριθμό των διαφημιστικών καταχωρήσεων ανάλογα με την κυκλοφορία τους), όσο και σε επικοινωνιακό επίπεδο (για τη συγκρότηση της εκδοτικής τους ταυτότητας και τη διεκδίκηση της θέσης τους στην αγορά των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης, με στόχο τη μεγαλύτερη δυνατή επιρροή τους στο αναγνωστικό κοινό) 63. Τα ακροατήρια των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης είναι γενικά πολυπληθή, ετερόκλητα, μεταβαλλόμενα σε αριθμό και σύνθεση, αλλά και ουσιαστικά άγνωστα ως προς την κοινωνική και δημογραφική τους ταυτότητα στους δημοσιογράφους 64. Η μαζική επικοινωνία αφορά ακροατήρια υπό συνεχή διαμόρφωση είτε ως προς τον πληθυσμό τους είτε ως προς τη σύνθεσή τους 65. Τα δημοσιογραφικά κείμενα δεν απευθύνονται σε μια συγκεκριμένη κοινότητα λόγου, αλλά οι αναγνώστες ποικίλλουν και έχουν διαφορετικό βαθμό γνώσης του θέματος, που πραγματεύεται το άρθρο 66. Η αγορά και η ανάγνωση της αθλητικής εφημερίδας αποτελεί καθημερινή πρακτική ενός μαζικού και επομένως πολυμορφικού κοινού. Ο δημοσιογραφικός οργανισμός διαμορφώνει τα θέματα, που θεωρεί ότι θα απασχολήσουν τους αποδέκτες-αγοραστές στην καθημερινότητά τους και επιλέγει εκείνα, τα οποία 61 Κυπριώτη(2008),σελ.2 62 ό.π.7,σελ.6 63 ό.π.8,σελ ό.π ό.π Μπακάκου-Ορφανού&Παναρέτου(2007),σελ

18 αφορούν τον ιδανικό δέκτη. Τα θέματα, τα οποία εισάγονται στο πρωτοσέλιδο με τη μορφή τίτλων είναι εκείνα που πιστεύει η εφημερίδα ότι θα απασχολήσουν πρωτίστως τον ιδανικό δέκτη, που θα οδηγηθεί εν τέλει στον αντικειμενικό σκοπό του πομπού, την αγορά του εντύπου 67. Λόγω της φυσικής απόστασης που υπάρχει μεταξύ αθλητικού εντύπου και αναγνώστη, η οποία συνεπάγεται την αδυναμία φυσικής και άμεσης μεταξύ τους επικοινωνίας, ο πομπός δημιουργεί μια ιδεατή αντίληψη περί κοινού, δηλαδή προϋποθέτει ένα <<φαντασιακό>> συνομιλητή 68 και κάνει υποθέσεις ως προς την κοινωνική του ταυτότητα 69. Γι αυτό, λοιπόν, γίνεται λόγος για <<δυνητικά ακροατήρια>> 70. Ο Βell 71 διακρίνει τέσσερις κατηγορίες αναγνωστικού κοινού: α) το κοινό, στο οποίο απευθύνεται το Μέσο και στην περίπτωσή μας η αθλητική εφημερίδα, τη λεγόμενη <<ομάδα-στόχο>> (<<target group-addressees>> 72 ), ή αλλιώς τους σκοπούμενους αναγνώστες. Εν προκειμένω, στο αθλητικό έντυπο σκοπούμενοι αναγνώστες είναι οι καλοί γνώστες των αθλητικών θεμάτων 73, που είναι κατά κύριο λόγο άνδρες λόγω του ανδροκεντρικού χαρακτήρα των αθλητικών εφημερίδων 74 και στις περισσότερες περιπτώσεις φίλοι του ποδοσφαίρου 75 ή του «Στοιχήματος» 76. Στην περίπτωση των οπαδικών εφημερίδων, την <<ομάδα-στόχο>> αποτελούν οι οπαδοί μιας συγκεκριμένης ομάδας 77. β) τους λεγόμενους συμπτωματικούς αναγνώστες (<<overhearers>> 78 ), όπως για παράδειγμα εκείνους που διαβάζουν τυχαία ένα αθλητικό έντυπο σ ένα μέσο μεταφοράς ή δημόσιο χώρο, γ) τους λεγόμενους απροσδόκητους αναγνώστες, οι οποίοι δεν αναμενόταν να διαβάσουν το έντυπο, αλλά προχώρησαν στην ανάγνωσή του, επειδή τους κέντρισε το ενδιαφέρον κάποιο συγκεκριμένο θέμα δ) και τους αναγνώστες, οι οποίοι αναμενόταν να απέχουν, που στην περίπτωσή μας είναι οι μη εξοικειωμένοι ή αδιάφοροι με το περιεχόμενο και τη γλώσσα του αθλητικού εντύπου. 67 Παπαχαραλάμπους(2006),σελ ό.π ό.π Bell(1999),σελ ό.π ό.π ό.π.8,σελ ό.π.8,σελ ό.π.8,σελ ό.π.8,σελ ό.π.8,σελ ό.π.49 18

19 Το αθλητικό έντυπο, παρότι έχει τους σκοπούμενους κατά φύλο, ηλικία ή επάγγελμα αναγνώστες του, ταυτόχρονα έχει και κυρίως επιδιώκει να έχει ή να προσελκύσει και τους συμπτωματικούς αναγνώστες, επειδή κάθε εφημερίδα αποτελεί μια επιχείρηση, που συντηρείται οικονομικά από το αναγνωστικό της κοινό 79. Η <<σιωπή>> του μεγάλου κοινού εξασφαλίζει στα αθλητικά μέσα ενημέρωσης επικοινωνιακή δύναμη, αφού δίνει στο δημοσιογραφικό λόγο χαρακτήρα μονολόγου. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, λόγω της έλλειψης αντίδρασης από το κοινό, να καθίσταται η ανάδραση στη μαζική επικοινωνία περιορισμένη και επιλεκτική 80. Προκειμένου να κατανοήσουμε τον τρόπο με τον οποίο διαμορφώνεται η γλώσσα των αθλητικών εντύπων με βάση τις προτιμήσεις του αναγνωστικού κοινού, θα πρέπει να εστιάσουμε στα βασικά χαρακτηριστικά των αθλητικών εφημερίδων ως προς τον ακροαματικό τους σχεδιασμό. Αρχικά, η γλώσσα των αθλητικών εντύπων, που κυριαρχείται από τη χρήση τεχνικής ορολογίας, γλωσσικών δανείων, φράσεων κλισέ, λογοπαιγνίων, μετωνυμιών, μικρών ονομάτων και προσωνυμίων, ελλειπτικών προτάσεων, απευθύνεται σχεδόν αποκλειστικά σε καλούς γνώστες της αθλητικής επικαιρότητας, με αποτέλεσμα να καθίσταται πολύ δύσκολη έως αδύνατη η κατανόηση και ερμηνεία της από το μέσο και αμύητο αναγνώστη. Παρόλα αυτά, στα σημερινά μέσα ενημέρωσης είναι διάχυτη η έλλειψη οποιουδήποτε εκδοτικού ή δημοσιογραφικού ενδιαφέροντος για την ενημέρωση αναγνωστών, οι οποίοι δεν είναι εξοικειωμένοι με τη θεματολογία των αθλητικών εφημερίδων και τις λεπτομέρειες των καλυπτόμενων θεμάτων 81. Πρόκειται ουσιαστικά για ένα φαινομενικό παράδοξο, αφού ένα έντυπο θα ήταν λογικό να επιδιώκει να αυξήσει την αναγνωστική του βάση. Προφανώς, όμως, η οικονομία χώρου και προσπάθειας δεν αφήνει περιθώρια για μια τέτοια επιλογή, σε συνδυασμό ίσως και με την επιδίωξη των αθλητικών εντύπων να συγκρατήσουν το ήδη υπάρχον αναγνωστικό κοινό, που αποτελείται από <<γνώστες>> 82. Επίσης, πέραν από την επικαιρότητα, που έτσι και αλλιώς απαιτεί εξοικείωση με πρόσωπα και γεγονότα, τα αθλητικά έντυπα προϋποθέτουν ένα υπόβαθρο γνώσεων για κανονισμούς αθλημάτων, τρόπους διεξαγωγής πρωταθλημάτων, τη συχνότητα και τη σπουδαιότητα διοργανώσεων, που θεωρούνται εκ των προτέρων δεδομένες 83. Ακόμη, ως προς το περιεχόμενό τους, οι αθλητικές σελίδες κατακλύζονται από εκτεταμένους πίνακες, γραφήματα, στατιστικά στοιχεία, που συνοδεύονται από απολύτως εξειδικευμένα γραφικά, τα οποία στερούνται νοήματος, αν δεν τα δει κανείς εγγεγγραμμένα σε μια <<παράδοση>>, που αντλεί στοιχεία, τόσο από το πρόσφατο, όσο και το απώτερο παρελθόν. Η γνώση, επομένως, αυτής της παράδοσης 79 ό.π.48.ο Πολίτης υποστηρίζει ότι οι αποκλίσεις ανάμεσα σ ένα δυνητικό και ένα πραγματικό ακροατήριο συχνά εμβάλλουν τα μέσα ενημέρωσης σε περιπέτειες που κοστίζουν σε απήχηση και κέρδη και όχι σπάνια τα οδηγούν σε επιχειρηματικό αδιέξοδο. 80 ό.π ό.π.8,σελ ό.π.8,σελ ό.π.8,σελ.82,104 19

20 καθίσταται απαραίτητη προκειμένου να μην αποκλειστεί ο υποψήφιος αναγνώστης από τα αθλητικά έντυπα 84. Επιπλέον, μια άλλη αιτία αποκλεισμού αναγνωστών από τις αθλητικές εφημερίδες, που συνδέεται με τη συνειδητή προσπάθεια προσέλκυσης και διατήρησης ενός συγκεκριμένου κοινού, αποτελεί ο ανδροκεντρικός τους χαρακτήρας 85. Επικρατεί, δηλαδή, η στερεοτυπική αντίληψη ότι η παρακολούθηση της αθλητικής επικαιρότητας συνδέεται τόσο έντονα με μια συγκεκριμένη ταυτότητα φύλου, δηλαδή του ανδρικού, αλλά και προσδιορίζεται απ αυτή 86. Σ αυτό το πλαίσιο είναι συχνή η χρήση βωμολοχιών, σεξιστικών εκφράσεων και λογοπαιγνίων, όταν γίνεται αναφορά στο γυναικείο φύλο, του οποίου συχνά η συμμετοχή στα αθλητικά δρώμενα αντιμετωπίζεται με περιφρονητικό ή υποτιμητικό τρόπο 87. Επιπρόσθετα, ένα χαρακτηριστικό, το οποίο σχετίζεται άμεσα με τον ανδροκεντρικό χαρακτήρα των αθλητικών εντύπων και τον επεκτείνει, αποτελεί το γεγονός ότι αυτά απευθύνονται κατά μείζονα λόγο σε φίλους του ποδοσφαίρου 88. Η ύλη των αθλητικών εφημερίδων συνδέεται ιστορικά με το ποδόσφαιρο, παρά τις επιτυχίες της καλαθοσφαίρισης τα τελευταία χρόνια 89. Ο ακροαματικός σχεδιασμός των αθλητικών εντύπων ρυθμίζεται, εξάλλου, από τη σχέση τους με κάποια από τις μεγάλες ποδοσφαιρικές ομάδες. Γι αυτό το λόγο, η γλώσσα τους κυριαρχείται από την ειδική ορολογία του ποδοσφαίρου, τα ξένα δάνεια, τις στερεότυπες φράσεις και το καθημερινό λεξιλόγιο. Παράλληλα, τα αθλητικά έντυπα στοχεύουν και στους λάτρεις του «Στοιχήματος», με αποτέλεσμα ο στοιχηματισμός να αποκτά ολοένα και μεγαλύτερη έκταση και δυναμική στην ύλη τους είτε με τη μορφή ενθέτου, ξεχωριστού περιοδικού ή εφημερίδας. Σ αυτές τις περιπτώσεις, ο λόγος των αθλητικών εφημερίδων γίνεται παρακινητικός και προτρεπτικός, οι ξένοι όροι του <<Στοιχήματος>> και οι ελλειπτικές προτάσεις κυριαρχούν, η γραφή γίνεται κωδικοποιημένη και περιεκτική, ενώ το πλήθος των πινάκων, των στατιστικών στοιχείων και των λοιπών σχεδιαγραμμάτων αποθαρρύνει το μέσο αναγνώστη από το να μυηθεί στη γλώσσα των αθλητικών εντύπων 90. Συμπερασματικά, ο ακροαματικός σχεδιασμός αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την κατανόηση της πολλαπλότητας των ρόλων των αναγνωστών και του τρόπου με τον οποίο οι αντιληπτικές τους ικανότητες και οι αισθητικές ή ιδεολογικές τους προτιμήσεις επηρεάζουν τις γλωσσικές επιλογές και το ύφος των εντύπων 91. Εν 84 ό.π.8,σελ.85,104, Παπαθανασόπουλος(2003),σελ ό.π.8,σελ ό.π.8,σελ Από την έρευνα του corpus μας διαπιστώσαμε ότι η εφημερίδα <<Sportday>> ασχολείται με το ποδόσφαιρο σε ποσοστό 93% (177 από τους 191 εξετασθέντες τίτλους), η <<Goal News>> σε ποσοστό 91% (210 από τους 231 τίτλους), ο <<Πρωταθλητής>> σε ποσοστό 81% (184 από τους 228 τίτλους) και η <<Derby news>> σε ποσοστό 77% (78 από τους 102 τίτλους). 89 ό.π.8,σελ ό.π.8,σελ ό.π.49 20

21 προκειμένω, ο σκοπούμενος αναγνώστης <<υποχρεώνει>> την αθλητική εφημερίδα να προσαρμόζει το λόγο της ανάλογα με τις επιθυμίες και τις ανάγκες του. 21

22 3ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ Το τρίτο κεφάλαιο του θεωρητικού μέρους της εργασίας περιλαμβάνει δύο ενότητες. Στην πρώτη δίνεται το ιστορικό πλαίσιο, μέσα στο οποίο διαμορφώθηκε η γλώσσα των τίτλων των αθλητικών εφημερίδων με έμφαση στον καθοριστικό ρόλο, που διαδραμάτισε η ανάπτυξη των ηλεκτρονικών μέσων ενημέρωσης στη μετάβαση από τους ενημερωτικούς στους σχολιαστικούς και παρακινητικούς τίτλους. Στη δεύτερη επιχειρείται η κατηγοριοποίησή τους με βάση ορισμένα κριτήρια και γίνεται αναφορά στις βασικότερες λειτουργίες που επιτελούν και σχετίζονται με τη διαμόρφωση συγκεκριμένων γλωσσικών χαρακτηριστικών των τίτλων στα πρωτοσέλιδα των αθλητικών εντύπων Η ιστορική εξέλιξη των τίτλων των αθλητικών εφημερίδων Η επινόηση του τίτλου έγινε με αργούς ρυθμούς στα μέσα και η τελική συστηματοποίησή του στα τέλη του 19 ου αιώνα. Αποτελεί μια σημαντική στιγμή στην εξέλιξη της περιοδικής έκδοσης και αποκαλύπτει την ανερχόμενη ευαισθητοποίηση για το συμβάν και τη συγκρότηση μορφών κατάλληλων για την εφημερίδα 92. Η παρουσία του τίτλου καθιστά ευκολότερη την ανάγνωση, αφού οπτικοποιεί την είδηση και συμβάλλει στην καθιέρωσή της ως βασικής μονάδας της εφημερίδας 93. Εντούτοις, οι πρώτοι τίτλοι, που χρησιμοποιήθηκαν στις έντυπες εκδόσεις, αποτελούνταν από πολλές λέξεις, κάτι που αλλάζει κατά τη διάρκεια του 19 ου αιώνα, όταν εμφανίζονται ειδήσεις σε σχεδόν τηλεγραφικό ύφος. Αποτέλεσμα του περιεκτικού τίτλου ήταν η καθιέρωση της επιλεκτικής 94 ανάγνωσης. Παράλληλα, τα ρήματα εμφανίζονται με καθυστέρηση και η δομή του τίτλου αρχίζει να οριστικοποιείται. Η τυπογραφία αποτέλεσε σημαντικό παράγοντα στην εξέλιξη του τίτλου, αφού οι τίτλοι γίνονται μικρότεροι, προκειμένου να περιέχουν όσο το δυνατόν περισσότερα τυπογραφικά στοιχεία. Στην Ελλάδα πριν το 1960 οι τίτλοι απέδιδαν περιφραστικά την ουσία του κειμένου. Ο τίτλος με μικρά τυπογραφικά στοιχεία ανέφερε λεπτομερειακά το νόημα 95. Σταδιακά η έκταση των τίτλων άρχισε να περιορίζεται, ενώ γίνονταν προοδευτικά πιο ευρηματικοί. Το 1961 η Αυριανή από τις πολιτικές εφημερίδες καινοτομεί εισάγοντας το λιτό και περιεκτικό τίτλο 96. Στον αθλητικό Τύπο, πρώτες οι οπαδικές εφημερίδες <<Αθλητική Ηχώ>> και <<Φως των Σπορ>> θα ακολουθήσουν τον ίδιο δρόμο 97, προσπαθώντας με λίγες λέξεις και ευρηματικούς τίτλους να καλύψουν την αθλητική επικαιρότητα των ομάδων του Παναθηναϊκού και του Ολυμπιακού αντίστοιχα. Σταδιακά, η οπαδική 92 Lavoinne(2004),σελ Καραχάλιου(2008),σελ Χατζησαββίδης(2000),σελ Κομίνης(1993),σελ ό.π.67,σελ.5 97 ό.π.7,σελ.10 22

23 εφημερίδα της ΑΕΚ, <<Ώρα για Σπορ>>, που εισχώρησε σ αυτό τον ιστορικό διπολισμό των αθλητικών εντύπων, θα κερδίσει έδαφος με λιτούς και περιεκτικούς τίτλους. Κάτοπιν, τα έντυπα <<Sportime>>, <<Μetrosport>> και στη συνέχεια και συγκεκριμένα την τελευταία δεκαετία οι εφημερίδες <<Sportday>>, <<Goal News>>, <<Derby News>> και <<Πρωταθλητής>>, κάτω από την πίεση του ιδιαίτερα έντονου ανταγωνισμού από τα ήδη υπάρχοντα έντυπα, αλλά και την έλευση των ηλεκτρονικών Μέσων, θα επιλέξουν τους ευρηματικούς και σχολιαστικούς τίτλους. Πλέον, οι νέοι <<λακωνικοί>> 98 τίτλοι δεν προσβλέπουν στο να αποδώσουν πιστά το νόημα, αλλά να παρακινήσουν τον αναγνώστη να τους διαβάσει 99. Παρατηρείται δηλαδή μετάβαση από τους καθαρά πληροφοριακούς στους παρακινητικούς τίτλους. Σ αυτό το πλαίσιο, περιέχεται στους τίτλους κάποιο ερεθιστικό, πρωτότυπο και έξυπνο εύρημα, προκειμένου να προσελκύσουν το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Την τεχνική του ευρήματος, αναφορικά με τη δελεαστική 100 λειτουργία του τίτλου, έρχεται να ενισχύσει η χρήση διαφόρων τυπογραφικών στοιχείων, που διαφοροποιούν, ανάλογα με την περίσταση, την εικόνα του τίτλου και κατ επέκταση του κειμένου. Στις αθλητικές εφημερίδες χρησιμοποιείται μεγάλη και έντονη γραμματοσειρά, πολυχρωμία και έντονη εικονογράφηση, προκειμένου να κεντρίσουν το ενδιαφέρον και να εντυπωσιάσουν τον αναγνώστη. Παράλληλα, οι τίτλοι μπορεί να προσβλέπουν στο να πείσουν 101 και εν τέλει να διαμορφώσουν τη στάση του αναγνωστικού κοινού απέναντι στην είδηση, φαινόμενο το οποίο συναντάται ιδιαίτερα στα οπαδικά έντυπα. Ακόμη και σ αυτή την περίπτωση η τεχνική του ευρηματικού τίτλου λειτουργεί. Η ευρηματικότητα του τίτλου συνδέεται άρρηκτα με την αισθητική και την ρητορική του. Η πρώτη εκφράζεται με τη χρήση τυπογραφικών στοιχείων, όπως για παράδειγμα υπερτίτλων, ενώ η ρητορική του κατά κύριο λόγο με σχήματα λόγου, όπως μετωνυμίες, μεταφορές, παρηχήσεις και λογοπαίγνια 102. Μία από τις εξελίξεις που συνέβαλαν στο σταδιακό μετασχηματισμό των τίτλων στα πρωτοσέλιδα των αθλητικών εφημερίδων από περίληψη της είδησης σε μηχανισμό προσέλκυσης της προσοχής του αναγνώστη ήταν η έλευση και η ραγδαία ανάπτυξη των ηλεκτρονικών μέσων ενημέρωσης 103. Το ραδιόφωνο, η τηλεόραση και το Διαδίκτυο έχουν τη δυνατότητα να μεταδίδουν τα γεγονότα την ώρα που συμβαίνουν 104 και τα αποτελέσματα των αθλητικών αναμετρήσεων, ενώ οι εφημερίδες μπορούν να περιλάβουν στην ύλη τους μόνο ειδήσεις της προηγούμενης ημέρας 105. Τα αθλητικά έντυπα απευθύνονται δηλαδή σήμερα σ ένα ήδη ενημερωμένο και απαιτητικό κοινό, το οποίο δε θέλει απλά να μάθει τι συνέβη, αλλά 98 ό.π.94,σελ ό.π.93,σελ.13. Σύμφωνα με την Καραχάλιου, η ανάπτυξη του οπτικού στοιχείου του τίτλου και η συνύπαρξή του με το λόγο θεωρείται δεδομένη, ενώ η εστίαση του ενδιαφέροντος επικεντρώνεται στον αναγνώστη. 100 ό.π.8,σελ Reah(2002),σελ ό.π.93,σελ ό.π.8,σελ ό.π.94,σελ Johnson(2008),σελ.28 23

24 να διαβάσει το σχολιασμό και την αξιολόγηση του γεγονότος. Ο σύγχρονος τίτλος θα πρέπει να περιέχει την είδηση και την απήχηση από την είδηση 106. Γι αυτό το λόγο, οι τίτλοι οφείλουν να περιέχουν λιγότερες πληροφορίες για τα γεγονότα και περισσότερα ευρήματα, προκειμένου να επιτελέσουν τη δελεαστική τους λειτουργία και να προσελκύσουν το ενδιαφέρον του αναγνωστικού κοινού 107. Mεταφέροντας αυτή τη μετάβαση από το πληροφοριακό στο παρακινητικό στοιχείο των τίτλων στο πεδίο της σύγχρονης αθλητικής δημοσιογραφίας, μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι οι οπαδικές εφημερίδες διακρίνονται για τους προτρεπτικούς τους τίτλους με όπλο τη συγκινησιακή πειθώ 108, προκειμένου να παρακινήσουν την ομάδα την οποία υποστηρίζουν να φτάσει στο επιθυμητό αποτέλεσμα, ενώ οι μη οπαδικές, στα πλαίσια της λογικής πειθούς 109, περιορίζονται κατά κύριο λόγο στο πληροφοριακό στοιχείο των τίτλων και στον ήπιο σχολιασμό των γεγονότων, στην προσπάθειά τους να διατηρήσουν την αντικειμενικότητα και την ουδετερότητά τους Τίτλοι:Κατηγοριοποίηση και βασικές λειτουργίες Οι τίτλοι των δημοσιογραφικών και πιο συγκεκριμένα των ειδησεογραφικών κειμένων των εφημερίδων από την πλευρά της ανάλυσης λόγου είναι σχετικά αυτόνομα 110 και νοηματικά συμπυκνωμένα μικροκείμενα 111, τα οποία διακρίνονται από το υπόλοιπο δημοσιογραφικό κείμενο, ως προς τα γλωσσικά χαρακτηριστικά, τις λειτουργίες και τη μορφή τους 112. Η τιτλοφόρηση των άρθρων αποτελεί μια ιδιαίτερα σημαντική και απαιτητική διαδικασία. Γι αυτό το λόγο, οι τίτλοι δε γράφονται στις περισσότερες περιπτώσεις από το δημοσιογράφο-συντάκτη του κειμένου, αλλά από τους συντάκτες ύλης ή τους αρχισυντάκτες 113, οι οποίοι είναι κατά μείζονα λόγο έμπειροι δημοσιογράφοι, γνώστες της νοοτροπίας και της τακτικής των εφημερίδων τους, έχουν τη δυνατότητα να αναγνωρίζουν την είδηση και να τη συμπυκνώνουν σε λίγες λέξεις με ευρηματικό τρόπο 114. Όσον αφορά τη δομή του, ο τίτλος δεν εμφανίζεται με ενιαία μορφή, αλλά αποτελείται από επίπεδα (decks). Το σύστημα των τίτλων περιλαμβάνει τις εξής κατηγορίες 115 : α) το bandeau, δηλαδή τον τίτλο που τοποθετείται στην κορυφή των 106 Πασαλάρης(1984),σελ Schaffer(1995),σελ Φιλολογική,τ.91:62.<<Αναφέρονται δύο είδη πειθούς: η λογική και η συγκινησιακή-ρητορική. Η πρώτη στηρίζεται στα επιχειρήματα, ενώ η δεύτερη στα διάφορα σχήματα λόγου, στα τεχνάσματα της γλώσσας και σε κατάχρηση επιχειρημάτων>>. 109 ό.π.61,σελ ό.π.48.<<ο τίτλος παραμένει αυτόνομος και ανεξάρτητος του κειμένου του οποίου προηγείται με την έννοια ότι μπορεί να σταθεί στο λόγο- συντακτικά και εννοιολογικά- χωρίς κάποιο συμπλήρωμα>>. 111 ό.π ό.π.8,σελ ό.π.8,σελ ό.π.85,σελ Thogmartin(1991),σελ

25 εσωτερικών σελίδων, β) τον επίτιτλο, ο οποίος μπαίνει πάνω από τον κύριο τίτλο και εισάγει το θέμα, γ) τον (κύριο) τίτλο, που εμφανίζει μεγαλύτερο και εντονότερο μέγεθος χαρακτήρων και προσελκύει την προσοχή του δέκτη σε μεγαλύτερο βαθμό από τους <<δορυφόρους>> του και δ) τον υπότιτλο, που παρέχει πρόσθετες πληροφορίες. Σύμφωνα με τον Πολίτη 116, το <<καπέλο>>, που εμφανίζεται από τον 19 ο αιώνα, αποτελεί επί της ουσίας κειμενικό υβρίδιο, το οποίο <<ακροβατεί>> μεταξύ του τίτλου και του αντίστοιχου άρθρου. Όσον αφορά την οριοθέτησή του, επικρατεί σύγχυση με τις περισσότερες έρευνες να συγκλίνουν στο συμπέρασμα ότι τοποθετείται σε συγκεκριμένη θέση και αποτελεί εισαγωγική περίληψη του άρθρου. Ως προς την έκτασή του, αυτή ποικίλλει, καθώς μπορεί να κυμαίνεται από μια πρόταση μέχρι και μια ολόκληρη παράγραφο. Επιπλέον, είναι δυνατόν να πριμοδοτούνται τυπογραφικά οι αρχικές προτάσεις ή ακόμα και λέξεις του μητρικού άρθρου σχηματίζοντας το λεγόμενο <<ψευδοκαπέλο>>. Η παρούσα εργασία εστιάζει το ενδιαφέρον της στον (κύριο) τίτλο του πρωτοσέλιδου του αθλητικού εντύπου. Η Simon-Vandenbergen 117 διακρίνει δύο βασικές κατηγορίες: α) τους τίτλους ειδησεογραφικού 118 ύφους (news style), που μεταφέρουν αμιγώς το πληροφοριακό φορτίο της είδησης, όπως συμβαίνει σήμερα κατά μείζονα λόγο με τις μη οπαδικές εφημερίδες, που διεκδικούν ουδετερότητα και αντικειμενικότητα, και β) τους τίτλους ελεύθερου ύφους (free style), οι οποίοι αποσκοπούν πρωτίστως στον εντυπωσιασμό 119 του αποδέκτη, κάτι που αποτελεί βασικό στόχο των οπαδικών αθλητικών εντύπων. Η Τhogmartin 120 ακολουθώντας την ίδια διάκριση κάνει λόγο για: α) πληροφοριακούς τίτλους 121, οι οποίοι απλά περιορίζονται στην ενημέρωση του κοινού και β) <<διασκεδαστικούς>> τίτλους, που χρησιμοποιούν το λεγόμενο <<delivery style>>, δηλαδή τη λεγόμενη μη γραμματική στίξη, η οποία εκφράζει σημασίες από μόνη της 122, χωρίς προσφυγή στο συγκείμενο. Ωστόσο, η εν λόγω ταξινόμηση των τίτλων δε βρίσκει απόλυτα σύμφωνο τον Πολίτη 123, ο οποίος υποστηρίζει ότι οι τίτλοι είναι μικροκείμενα εμφανούς διακειμενικότητας, όπου το 116 ό.π.93,σελ Simon-Vandenbergen(1981),σελ Ηunston-Thompson(2000),σελ <<Mιλώντας για γεγονός θεωρούμε κάθε συμβάν ή κατάσταση πραγμάτων που μπορεί (ή έχει) επαληθευτεί μέσω άμεσης (αυτοψίας ή αυτηκοϊας) ή έμμεσης (μαρτυρικής κατάθεσης) εμπειρίας, ενώ ως γνώμη κάθε αξιολογική κρίση για συμβάντα ή καταστάσεις πραγμάτων, δηλαδή μια απόφανση που απορρέει από ηθικού τύπου παραδοχές και για αυτό βρίσκεται έξω από τον άξονα του αντικειμενικού>>. 119 ό.π.8,σελ ό.π.101,σελ Από την έρευνα του corpus μας παρατηρήσαμε ότι η εφημερίδα <<Sportday>> χρησιμοποιεί σχολιαστικούς τίτλους σε ποσοστό 56% και ενημερωτικούς σε ποσοστό 44%, η εφημερίδα <<Goal News>> κάνει χρήση σχολιαστικών τίτλων σε ποσοστό 66% έναντι ποσοστού 34% των ενημερωτικών, η εφημερίδα <<Πρωταθλητής>> περιέχει σχόλιο σε ποσοστό 82% των τίτλων παραθέτοντας απλά την είδηση μόλις σε ποσοστό 18% και η εφημερίδα <<Derby News>> εμφανίζει 76 σχολιαστικούς από τους 102 εξετασθέντες τίτλους της. 122 Τα σημεία ρητορικής στίξης εκφράζουν και προκαλούν πολλά συναισθήματα στο αναγνωστικό κοινό. 123 Πολίτης(2001),σελ.79 25

26 γεγονοτικό 124 και συγκινησιακό 125 στοιχείο (που είναι διαβαθμίσιμα αλλά όχι απόλυτα μεγέθη) συνυπάρχουν 126 σχεδόν πάντοτε και η υπεροχή του ενός από τα δύο είναι ζήτημα αποφασισμένης έμφασης και όχι αποκλεισμού του άλλου στοιχείου. Από την πλευρά του, ο Κομίνης 127 διακρίνει ως προς το περιεχόμενο τρεις κατηγορίες τίτλων: α)τους <<λακωνικούς>>-συνθηματικούς, οι οποίοι μεταφέρουν την ουσία της είδησης, χωρίς να την απεικονίζουν πιστά, ενεργοποιώντας το ενδιαφέρον του αναγνώστη, β) σ εκείνους που δίνουν την ουσία του κειμένου σε λίγες λέξεις και γ) σ αυτούς που συνδυάζουν ιδανικά το εύρημα και την ουσία, δηλαδή παραθέτουν ευρηματικά την ουσία του κειμένου. Ως προς το είδος τους οι τίτλοι ταξινομούνται σε δύο βασικές κατηγορίες: α) στους ρηματικούς, οι οποίοι περιέχουν ρήμα και β) στους ονοματικούς, όπου αυτό παραλείπεται είτε επειδή εννοείται είτε στα πλαίσια της γενικότερης τάσης για ονοματοποίηση. Στη γλώσσα των αθλητικών εφημερίδων υπερτερούν οι ονοματικοί έναντι των ρηματικών τίτλων, οι οποίοι είναι ακόμη μάλιστα ευκολομνημόνευτοι και εύκολα ανακαλέσιμοι 128. Οι θεμελιώδεις λειτουργίες των εφημεριδικών τίτλων, σύμφωνα με τον Μorley 129 είναι οι εξής: α) υποκινούν το ενδιαφέρον του αναγνώστη κατά κύριο λόγο με τη χρήση ρητορικών 130 σχημάτων (δελεαστική λειτουργία) 131, β) αποδίδουν περιεκτικά το περιεχόμενο του κειμένου που τιτλοφορούν (πληροφοριακή 132 λειτουργία), γ) υποδεικνύουν την ιδεολογική στάση του συντάκτη απέναντι σε μια συγκεκριμένη είδηση 133 (στα οπαδικά έντυπα γίνεται προφανής η διάθεση για υποστήριξη μιας ομάδας, ενώ τα μη οπαδικά δείχνουν μια τάση αποστασιοποίησης), δ) ορίζουν το επίπεδο ύφους 134 του άρθρου, που ακολουθεί (το ύφος στις μη οπαδικές εφημερίδες 124 Πολίτης(2002),σελ <<Τα γεγονοτικά (factuals) συστήνουν ένα συνεχές γεγονοτικότητας, που περιλαμβάνει πέντε κατηγορίες με κριτήρια διάκρισης αφένος το είδος της κατηγόρησης στη λεκτική πράξη μιας απόφανσης γεγονότος και αφετέρου το είδος της προσλεκτικότητας. Πρόκειται για τα: α) ρητά γεγονοτικά, β) υπόρρητα γεγονοτικά, γ) οιονεί γεγονοτικά, δ) ημι-γεγονοτικά και ε) γεγονοτικά-σχόλια>>. 125 Πολίτης(2003),σελ Πολίτης(2001),σελ ό.π.95,σελ ό.π.94,σελ Morley(1998),σελ ό.π.8,σελ Είναι ενδεικτικός ο τίτλος <<Έτσι κάρφωσαν τον πελάτη!>> της οπαδικής εφημερίδας του Ολυμπιακού, <<Πρωταθλητής>>, στις , που στοχεύει με τη χρήση μεταφοράς να κεντρίσει το ενδιαφέρον των υποστηρικτών της συγκεκριμένης ομάδας. 132 ό.π.8,σελ Ο τίτλος <<Η Μπάρτσα τρέμει από τώρα τον βασιλιά της Ευρώπης>> στο πρωτοσέλιδο της οπαδικής εφημερίδας του Παναθηναϊκού <<Derby News>>, στις , υποδεικνύει ξεκάθαρα τη θέση του συντάκτη του πάνω στο συγκεκριμένο θέμα. 134 Πρόκειται για τον όρο <<register>>, τον οποίο εισήγαγε ο Ηalliday (1978:31). <<Α register can be defined as the configuration of semantic resources that the member of a culture typically associates with a situation type. It is the meaning potential that is accessible in a given social context>>. 26

27 είναι πιο επίσημο και λιγότερο καθημερινό σε σχέση με τις οπαδικές) 135 και ε) προσδιορίζουν το θεματικό κέντρο 136, την εστία του κειμένου (που στις οπαδικές εφημερίδες αφορά αποκλειστικά μια συγκεκριμένη ομάδα). Δεδομένου ότι οι τίτλοι των ειδησεογραφικών κειμένων συντάσσονται, όπως προαναφέρθηκε, στη συντριπτική τους πλειοψηφία όχι από τους δημοσιογράφουςσυγγραφείς ειδήσεων, αλλά από πεπειραμένους συντάκτες ή αρχισυντάκτες, ο Χατζησαββίδης 137 εντοπίζει δύο ακόμη λειτουργίες των τίτλων, δηλαδή: α) την <<ενισχυτική>>, που συμβάλλει στην ενίσχυση των αρχών και της φυσιογνωμίας της εφημερίδας, μέσω της διατήρησης μιας ενιαίας γραμμής τιτλοφόρησης (στα οπαδικά 138 έντυπα οι τίτλοι ενδυναμώνουν την ιδεολογία του εντύπου, που τάσσεται φανερά στο πλευρό μιας συγκεκριμένης ομάδας, ενώ αντίθετα στις μη οπαδικές 139 εφημερίδες ενισχυούν τον αμερόληπτο στις περισσότερες περιπτώσεις λόγο τους) και β) την <<επιλεκτική>> λειτουργία, που δίνει τη δυνατότητα στον αναγνώστη να επιλέξει το άρθρο που θα διαβάσει πιο προσεκτικά 140. Οι Iarovici-Amel 141 προσθέτουν μια ακόμη λειτουργία των τίτλων, την πραγματολογική, που αφορά τη σχέση που αναπτύσσουν με το δέκτη και έχει ως στόχο την αφύπνιση της αναγνωστικής του περιέργειας μέσα από την ενεργοποίηση του ψυχολογικού μηχανισμού της επιθυμίας. Σύμφωνα με τον Πασαλάρη 142, ο τίτλος θα πρέπει να αποσπά την προσοχή του αναγνώστη, να δίνει αμέσως την ουσία του θέματος, να το διαβαθμίζει συμβολικά και να κάνει ελκυστική την εφημερίδα. Ο Κομίνης 143 αναφέρει πως ο ρόλος του τίτλου έγκειται στο να ειδοποιεί άμεσα τον αναγνώστη για την ουσία του κειμένου, να τον παρακινεί να τον διαβάσει και να εξυπηρετεί την αισθητική 144 πλευρά της παρουσίασης της είδησης. Η εκπλήρωση αυτών των στόχων συνδέεται άρρηκτα με την εύστοχη ευρηματικότητα του συντάκτη. 135 Ο τίτλος <<Ανεστάλη η αποχή>> στο πρωτοσέλιδο της μη οπαδικής εφημερίδας <<Goal News>> στις παραπέμπει ξεκάθαρα σε πιο επίσημο και εκλεπτυσμένο ύφος, σε σύγκριση μ εκείνον της οπαδικής εφημερίδας του Ολυμπιακού <<Πρωταθλητής>> (<<Ξεγύμνωσε τον ΠΑΟ και στην ΕΠΟ>>) στις Ο τίτλος <<Το όραμα Μαρινάκη για τον Ευρωπαίο Θρύλο>> του πρωτοσέλιδου της οπαδικής εφημερίδας <<Πρωταθλητής>> στις εντάσσει απευθείας τον <<στοχευόμενο>> αναγνώστη του Ολυμπιακού στο συγκεκριμένο θέμα, με το οποίο θα ασχοληθεί στο εσωτερικό του. 137 ό.π.94,σελ Ο τίτλος <<Γλέντησε με μπαλάρα την ΑΕΚ>> στο πρωτοσέλιδο της οπαδικής εφημερίδας του Παναθηναϊκού <<Derby News>> στις συμβάλλει στην ενδυνάμωση της ιδεολογικής ταυτότητας του εντύπου, που ρυθμίζεται από τη σχέση του με τη συγκεκριμένη ομάδα. 139 Ο τίτλος <<Ανεβαίνει ο Πλατανιάς>> στο πρωτοσέλιδο της μη οπαδικής εφημερίδας <<Goal News>> στις συντελεί στην ενίσχυση του αντικειμενικού χαρακτήρα, που επιδιώκει να προωθήσει το εν λόγω έντυπο. 140 ό.π.94,σελ Ιarovici-Amel(1989),σελ ό.π.106,σελ ό.π.95,σελ ό.π.105,σελ.72.<<ο τίτλος ερεθίζει, κεντρίζει, συγκλονίζει ή εξαναγκάζει τον αναγνώστη να διαβάσει ένα κείμενο ή τον απωθεί>>. 27

28 Φυσικά, οι τίτλοι εφημερίδων δεν επιτελούν πάντοτε και ταυτόχρονα όλες τις ανωτέρω λειτουργίες, καθώς ένα πλήθος παραγόντων, που εντάσσονται στα εξωκειμενικά συμφραζόμενα του άρθρου, επηρεάζει αυτή την πολυλειτουργικότητα των τίτλων 145. Ο τίτλος του ειδησεογραφικού κειμένου έχει ένα διακεκριμένο γλωσσικό ύφος και επιτελεί μία ή περισσότερες γλωσσικές λειτουργίες αλληλεπιδρώντας πάντοτε με το άμεσο ή έμμεσο κειμενικό περιβάλλον 146. Ανάλογα, δηλαδή με τον επικοινωνιακό στόχο και τους καταστασιακούς παράγοντες αναγνωρίζονται κάθε φορά και τα ανάλογα υφολογικά χαρακτηριστικά των τίτλων, δηλαδή τα λεξικογραμματικά και μορφοσυντακτικά στοιχεία, τα οποία επικαθορίζουν το ιδιαίτερο υπο-είδος λόγου, που ανήκει στο ευρύτερο κειμενικό είδος του δημοσιογραφικού λόγου 147. Με τη μορφή και τις λειτουργίες των τίτλων στα πρωτοσέλιδα των αθλητικών εφημερίδων σχετίζονται συστηματικά ή κατά συνθήκη συγκεκριμένα γλωσσικά τους χαρακτηριστικά, τα οποία θα αναλυθούν διεξοδικά ανά τομέα στο επόμενο κεφάλαιο της παρούσας εργασίας. 145 ό.π.8,σελ Γεωργακοπούλου&Γούτσος(1999),σελ ό.π.8,σελ

29 4ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ Το συγκεκριμένο κεφάλαιο της εργασίας περιλαμβάνει δύο ενότητες. Στην πρώτη θα αναφερθούμε στα κυριότερα χαρακτηριστικά, τα οποία εμφανίζονται στη γλώσσα των αθλητικών εφημερίδων εστιάζοντας σ εκείνα, που παρατηρούνται στο δημοσιογραφικό κείμενο. Στη δεύτερη θα αναλύσουμε τα γλωσσικά φαινόμενα, τα οποία διαπιστώνονται στους τίτλους των πρωτοσέλιδων των αθλητικών εντύπων στους τομείς της σύνταξης, της μορφολογίας, του λεξιλογίου, της στίξης και των γλωσσικών πράξεων, των ρητορικών σχημάτων και της διακειμενικότητας Η γλώσσα της έντυπης αθλητικής δημοσιογραφίας Η αθλητικογραφία, παρότι συχνά αντιμετωπίζεται με υποτιμητικό τρόπο, δεν παύει να αποτελεί ένα πολύ ανεπτυγμένο κλάδο στα ελληνικά Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, έντυπα και ηλεκτρονικά 148. Η γλώσσα 149 της έντυπης αθλητικής δημοσιογραφίας δεν έχει μελετηθεί επιστημονικά σε μεγάλο βαθμό. Στις περιπτώσεις, που αποτελεί αντικείμενο μελέτης, η μέθοδος, η οποία προτιμάται συνήθως είναι η εμπειρική, στηριγμένη σ ένα συγκεκριμένο corpus, στο οποίο εφαρμόζονται προσεγγίσεις, που έχουν προταθεί για άλλες κατηγορίες του δημοσιογραφικού λόγου 150. Οι προσεγγίσεις αυτές εντάσσονται, δε, κατά κύριο λόγο στα γνωστικά πεδία της λειτουργικής 148 ό.π.8,σελ Για το αν μπορούμε να κάνουμε λόγο για μια ενιαία γλώσσα της αθλητικογραφίας ή για ένα αναγνωρίσιμο γλωσσικό ιδίωμα, υπάρχουν αντιμαχόμενες απόψεις. Ο Ανδρουλάκης (2008:102) δίνει αρνητική απάντηση, αφού υποστηρίζει ότι η υποκείμενη ιδεολογία του αθλητικού εντύπου, που εκφράζεται ως στάση πάνω σε ένα συγκεκριμένο θέμα και ο ακροαματικός σχεδιασμός, που συνδέεται με την εκδοτική του ταυτότητα, αλλά και κειμενικά στοιχεία, όπως ο βαθμός προφορικότητας του σχολίου και το είδος της τροπικότητας δημιουργούν πολλά διαφορετικά κείμενα, που αποθαρρύνουν κάθε προσπάθεια ερμηνευτικής προσέγγισης του αθλητικογραφικού λόγου προσανατολισμένη στην ενότητα και την ομοιογένειά του. Ο Πολίτης(2001β) αναφέρει ότι είδη κειμένων, όπως ο σχολιασμός αθλητικών γεγονότων, με διακριτούς στόχους και θεμελιώδεις λειτουργίες στο πεδίο της μαζικής επικοινωνίας τείνουν να διαμορφώσουν ένα αναγνωρίσιμο γλωσσικό ιδίωμα (Ghadessy:1988, Ηalliday:1978,31, <<register>>). Μπορούμε δηλαδή να κάνουμε λόγο δηλαδή για γλώσσα της αθλητικής δημοσιογραφίας, βασιζόμενοι κυρίως στο λεξιλόγιο (τεχνική ορολογία, εκφραστικά κλισέ, ξένα δάνεια). Ο Wardhaugh (1986:47) κάνει λόγο για <<κοινωνιόλεκτο>>, εφόσον υπάρχει η αίσθηση ή η συνείδηση των αθλητικογράφων και των αναγνωστών τους ότι ανήκουν σε μια κοινωνική ομάδα με ιδιαίτερα γνωρίσματα (ό.π.8, σελ.94). Η απάντηση στο συγκεκριμένο ερώτημα δεν εντάσσεται στους σκοπούς και τη στόχευση της παρούσας εργασίας. Εξάλλου, μια τέτοια ανάλυση, μέσα στο υπάρχον θεωρητικό πλαίσιο, θα ήταν ιδιαίτερα φιλόδοξη, αφού είναι πιο εύκολο να θέσει κανείς τέτοια ερωτήματα, παρά να τα απαντήσει. Για λόγους ευκολότερης κατανόησης, ενδεχομένως και καταχρηστικά, θα μιλάμε για γλώσσα της αθλητικής δημοσιογραφίας. 150 ό.π.8,σελ.76 29

30 γλωσσολογίας, της υφολογίας, της κειμενογλωσσολογίας και της Κριτικής Ανάλυσης Λόγου 151. Μιλώντας για τους δημοσιογράφους του αθλητικού ρεπορτάζ η Izquierdo 152 αναφέρει ότι έχουν τη φήμη των δολοφόνων της γλώσσας, αφού είναι υποχρεωμένοι να αναζητήσουν τις κατάλληλες λέξεις, προκειμένου να περιγράψουν τα έντονα συναισθήματα και το πάθος που κυριαρχεί στον αθλητικό κόσμο. Σκοπός δηλαδή του αρθρογράφου είναι να κάνει τον ενημερώμενο για τα αθλητικά γεγονότα αναγνώστη να νιώσει την ένταση που αποπνέει ο αθλητισμός, να αναμεταδώσει τον <<παλμό>> 153 του. Τα αθλητικά έντυπα απευθύνονται δηλαδή στο συναίσθημα και όχι στη λογική. Πριν όμως βγάλουμε συμπεράσματα για τον χαρακτηρισμό της Ιzquerdo, θα πρέπει να λάβουμε υπόψη ότι σκοπός του συντάκτη είναι να προσελκύσει το ενδιαφέρον του σκοπούμενου αναγνώστη προκειμένου ο τελευταίος με τη σειρά του να προβεί στην αγορά του αθλητικού εντύπου 154. Εξάλλου, οφείλουμε να αναλογιστούμε ότι οι δημοσιογράφοι έχουν στη διάθεσή τους περιορισμένο χρόνο για να καλύψουν συγκεκριμένη έκταση στην εφημερίδα, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται αναπόφευκτα μορφοσυντακτικά και λεξιλογικά λάθη. Ο Χατζησαββίδης 155 επισημαίνει ότι δεν θα πρέπει να φτάσουμε στο αντίθετο άκρο, αυτό της ψευτοπαθολογίας, δηλαδή της πλήρους απαξίωσης και παρακμής του δημοσιογραφικού λόγου κρίνοντας αποκλειστικά και μόνο από τις προσωπικές επιλογές των συντακτών ιδιαίτερα όταν χρησιμοποιούν στοιχεία προφορικότητας. Στη συγκεκριμένη ενότητα αναφέρονται συνοπτικά τα γλωσσικά χαρακτηριστικά, που εμφανίζονται στη γλώσσα των αθλητικών εφημερίδων 156 και ειδικότερα στο εσωτερικό του δημοσιογραφικού κειμένου στους τομείς της σύνταξης, της μορφολογίας, του λεξιλογίου, της στίξης και των γλωσσικών πράξεων, των ρητορικών σχημάτων και της διακειμενικότητας, προβαίνοντας ταυτόχρονα και σε συγκριτική ανάλυση με τα γλωσσικά φαινόμενα, τα οποία παρατηρούνται στους τίτλους των αθλητικών εφημερίδων και θα αναλυθούν διεξοδικά στην επόμενη ενότητα. Στο επίπεδο της σύνταξης διαπιστώνεται κατά κύριο λόγο η αντιστροφή της σειράς «Υποκείμενο-ρήμα» και πρόταξη προσδιορισμών, συνήθως επιρρηματικών, φαινόμενο, το οποίο εμφανίζεται κυρίως στην αρχική παράγραφο των ρεπορτάζ και αποτελεί διακεκριμένη πρακτική για το lead των αθλητικών ειδησεογραφικών 151 Κωστούδης(2006),σελ ό.π.61,σελ ό.π.61,σελ ό.π.94,σελ Ο Βell(1997:630) θεωρεί παράξενο το γεγονός της κυκλοφορίας αθλητικών εφημερίδων, δηλαδή εντύπων που πραγματεύονται ένα συγκεκριμένο θέμα. O Eco(1989:35) κάνει λόγο για <<αθλητική φλυαρία>>, που έχει χαρακτήρα πολιτικής συζήτησης και μάλιστα αποτελεί <<παρωδία πολιτικής συζήτησης>>. 30

31 κειμένων 157. Αντίθετα, άλλα συντακτικά φαινόμενα, όπως η έλλειψη, η τάση για ονοματοποίηση και η παράλειψη του άρθρου περιορίζονται στους τίτλους των αθλητικών κειμένων. Τόσο όμως στο δημοσιογραφικό κείμενο όσο και πολύ περισσότερο στους τίτλους διαπιστώνουμε ότι τα αθλητικά έντυπα δίνουν δευτερεύουσα σημασία στη σύνταξη, αφού προτεραιότητά τους είναι να μεταδώσουν με ζωντάνια και τη μεγαλύτερη δυνατή ένταση το πάθος των γεγονότων. Ως προς τη μορφολογία συμπεραίνεται ότι, σε αντίθεση με τις πολιτικές εφημερίδες, όπου αυτή μπορεί να αποτελέσει δείκτη πολιτικής ιδεολογίας, δεδομένου ότι έντυπα με διαφορετική πολιτική απόψη χρησιμοποιούν ξεχωριστούς μορφολογικούς τύπους, στις αθλητικές δε φαίνεται να διαδραματίζει τον ίδιο ρόλο 158. Όπως συμβαίνει με τη σύνταξη, τα αθλητικά έντυπα δείχνουν να αδιαφορούν για τη μορφολογία, αφού επιδιώκουν να βρουν ευρηματικούς τρόπους, προκειμένου να εκπληρώσουν τη δελεαστική τους λειτουργία. Είναι, βέβαια, εμφανής, ιδιαίτερα στις οπαδικές εφημερίδες, η διάθεση για υποστήριξη μιας συγκεκριμένης ομάδας, σε ορισμένες περιπτώσεις με υπερβολικό τρόπο, αλλά κάτι τέτοιο δε μπορεί να διαπιστωθεί από τη μορφολογία. Στο επίπεδο της μορφολογίας μπορούμε να εντάξουμε, δεδομένου ότι η μορφολογία συνδέεται άρρηκτα με το λεξιλόγιο, τη συχνή χρήση μικρών ονομάτων ή ψευδωνύμων για αθλητές και ομάδες, γεγονός που παρατηρείται σε μεγαλύτερο βαθμό στους τίτλους και όχι τόσο στο κείμενο, που ακολουθεί. Ως προς τη χρήση νεολογισμών παρατηρούμε ότι είναι πολύ περιορισμένη, αφού η δημιουργία νέων λέξεων είναι μια χρονοβόρα και απαιτητική διαδικασία, που ακολουθείται σχεδόν αποκλειστικά στους τίτλους, έστω και σε μικρό βαθμό, για να ξαφνιάσουν και να εντυπωσιάσουν τον αναγνώστη. Στο επίπεδο του λεξιλογίου παρατηρείται ευρεία χρήση ειδικής τεχνικής ορολογίας, γλωσσικών δανείων, συχνά με ακαθόριστο τρόπο, καθημερινού λεξιλογίου, αξιολογικών επιθέτων και εκφραστικών κλισέ. Θα πρέπει να σημειώσουμε σ αυτό το σημείο ότι ο αθλητικός κόσμος αποτελεί έναν κοινωνικό θεσμό με πάρα πολλά μέλη ανά τον κόσμο, αποτελώντας μια σημαντική πτυχή της κοινωνικής ζωής του ανθρώπου. Η γλώσσα αποτελεί αντανάκλαση του κάθε κοινωνικού θεσμού μέσα στον οποίο εμφανίζεται 159. Έτσι, λοιπόν, και στον αθλητικό κόσμο δε μπορεί να ενταχθεί κανείς, αν δεν κατανοήσει πρώτα τη γλώσσα της συγκεκριμένης γλωσσικής πραγματικότητας. Αυτή η ιδιόμορφη γλώσσα με τα ανωτέρω χαρακτηριστικά στο επίπεδο του λεξιλογίου καθιστά ιδιαίτερα δύσκολη την προσπάθεια κατανόησης και ερμηνείας της από τον αμύητο αναγνώστη αποτελώντας ταυτόχρονα λόγο για τον αποκλεισμό του από την παρακολούθηση της σχετικής επικαιρότητας. Αντίθετα, φαινόμενα, όπως οι παροιμίες, οι ιδιωτισμοί και οι λεξικές συνάψεις συναντώνται σε πολύ μικρότερο βαθμό εδώ, σε σχέση με τους τίτλους. 157 ό.π.8,σελ ό.π.61,σελ Παναρέτου(2002),σελ

32 Στο επίπεδο της στίξης και των γλωσσικών πράξεων παρατηρούμε ότι κυριαρχούν τα σημεία στίξης, που έχουν συνεκτική-συντακτική 160 λειτουργία, κατά κύριο λόγο το κόμμα και η τελεία, προκειμένου να εξασφαλιστεί η συνοχή του νοήματος μέσα στο δημοσιογραφικό κείμενο και η απρόσκοπτη κατανόησή του από τον αναγνώστη. Αντίθετα, τα σημεία ρητορικής στίξης, δηλαδή το ερωτηματικό, το θαυμαστικό, τα εισαγωγικά και τα αποσιωπητικά εμφανίζονται σε πολύ μικρότερο βαθμό, σε αντίθεση με τους τίτλους, όπου ο συντάκτης τους θέλει μ αυτό τον τρόπο να εκφράσει και να προκαλέσει ποικίλα συναισθήματα στο αναγνωστικό κοινό. Αναφορικά με τα ρητορικά σχήματα γίνεται συχνότατη χρήση μεταφορών και παρηχήσεων, τόσο στο δημοσιογραφικό κείμενο, όσο και στους τίτλους. Σε μικρότερο βαθμό, συναντούμε στο εσωτερικό των κειμένων μετωνυμίες και λογοπαίγνια, τα οποία εμφανίζονται σε μεγαλύτερη συχνότητα στους τίτλους, προκειμένου να ξαφνιάσουν και να προσελκύσουν το ενδιαφέρον του μυημένου στα αθλητικά γεγονότα αναγνώστη. Τέλος, ο δημοσιογραφικός λόγος παράγεται μέσα από την ενσωμάτωση και διασταύρωση διαφόρων φωνών, γεγονός που τον καθιστά εμφανώς πολυφωνικό και διακειμενικό. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να εμφανίζονται, τόσο στα δημοσιογραφικά κείμενα, όσο και στους τίτλους άφθονα διακειμενικά στοιχεία, με τα οποία τα αθλητικά έντυπα ενεργοποιούν το γλωσσοπολιτισμικό υπόβαθρο του αναγνωστικού τους κοινού πάνω σε διάφορους κλάδους και επιστήμες. Στην επόμενη ενότητα της εργασίας παρουσιάζονται και αναλύονται διεξοδικά τα γλωσσικά χαρακτηριστικά, που εμφανίζονται ανά τομέα στους τίτλους των πρωτοσέλιδων των αθλητικών εφημερίδων. 160 Ηalliday(1989),σελ <<Τα συγκεκριμένα σημεία στίξης εξυπηρετούν τη λεγόμενη κειμενική μεταλειτουργία της γλώσσας>>. 32

33 4.2.Τα χαρακτηριστικά της γλώσσας των τίτλων στα πρωτοσέλιδα των αθλητικών εφημερίδων Η δεύτερη ενότητα του τετάρτου κεφαλαίου του θεωρητικού μέρους της εργασίας δομείται σε έξι υποενότητες, όπου αναλύονται διεξοδικά τα χαρακτηριστικά της γλώσσας των τίτλων στα πρωτοσέλιδα των αθλητικών εφημερίδων στους τομείς της σύνταξης, της μορφολογίας, του λεξιλογίου, καθώς επίσης και ως προς τη στίξη και τις γλωσσικές πράξεις, τα ρητορικά σχήματα και τα διακειμενικά στοιχεία Σύνταξη Ως προς τη σύνταξη δίνεται έμφαση στο φαινόμενο της έλλειψης, μελετάται η δομή των ονοματικών και των ρηματικών τίτλων, γίνεται αναφορά στην ελεύθερη σειρά των συντακτικών όρων στο εσωτερικό τους, όπως επίσης και στην παράλειψη του άρθρου Η έλλειψη Ένα από τα βασικότερα γνωρίσματα, που παρατηρούνται στους τίτλους των πρωτοσέλιδων των αθλητικών εφημερίδων, αποτελεί η ολοένα και μεγαλύτερη εμφάνιση ελλειπτικών 161 δομών, καθώς βασικοί όροι της πρότασης (υποκείμενο, ρήμα, αντικείμενο) απουσιάζουν ή εννοούνται. Η παράλειψη κάποιου όρου της πρότασης είναι συνηθισμένη στους τίτλους των αθλητικών εφημερίδων 162 και σχετίζεται με την περιληπτική λειτουργία τους, που επιτάσσει την περιεκτική απόδοση του νοήματος σε λίγες λέξεις, συνεισφέροντας στην καθιέρωση ενός άμεσου και τηλεγραφικού ύφους 163. Επιπλέον, η απουσία ενός όρου, που στις περισσότερες περιπτώσεις εννοείται από το γενικότερο νόημα του τίτλου και η προβολή κάποιου άλλου γίνεται για λόγους έμφασης, αφού ο συντάκτης θέλει να προσελκύσει και να εστιάσει το ενδιαφέρον του αναγνώστη σε κάποιο συγκεκριμένο σημείο της είδησης. Παράλληλα, η χρήση ελλειπτικών προτάσεων επιτείνει το αίσθημα της οικειότητας 164 του συντάκτη με το αναγνωστικό κοινό, αφού το εν λόγω φαινόμενο συναντάται ιδιαίτερα συχνά και στον καθημερινό λόγο. Ο Χατζησαββίδης 165 υποστηρίζει ότι η ελλειπτικότητα στους δημοσιογραφικούς τίτλους αποτελεί και άρρητη προσπάθεια του πομπού να δελεάσει 166 και να κατευθύνει 167 τον αναγνώστη στην ανάγνωση του κειμένου που ακολουθεί. Σύμφωνα με τον Sornig 168, η έλλειψη, πέραν του ότι προσελκύει το ενδιαφέρον του αναγνώστη, 161 ό.π.48,κεφ.1.<<έλκουν την καταγωγή τους από τη λαϊκίζουσα δημοσιογραφία, που καθιέρωσε ένα συνθηματικό και υπαινικτικό λόγο>>. 162 Jenkins(1990),σελ ό.π.8,σελ Milapides(1990),σελ ό.π.94,σελ ό.π.8,σελ ό.π.8,σελ Sornig(1989),σελ.96 33

34 αποτελεί κι ένα έμμεσο τρόπο με τον οποίο ο συντάκτης όχι μόνο εκφράζει την προσωπική του άποψη, αλλά και επηρεάζει τη διαμόρφωση της γνώμης του αναγνωστικού κοινού. Η έλλειψη βασικού στοιχείου μιας πρότασης παρακινεί ουσιαστικά τον αναγνώστη να τη συμπληρώσει στο μυαλό του, να φανταστεί τη συνέχεια και ως επακόλουθο να ταυτιστεί μαζί της. Ακόμη, η έλλειψη λειτουργεί ως μια <<στρατηγική εμπλοκής>> 169 του αναγνώστη, δημιουργώντας μια αίσθηση εγγύτητας ανάμεσα στο δημιουργό και τον αποδέκτη, καθώς ο δεύτερος καλείται από τον πρώτο να συμπληρώσει τα κενά στα δρώμενα και άρα να τα συμπαραγάγει με το δημιουργό τους 170. Τέλος, καθιερώνει ένα συνθηματικό και κωδικοποιημένο τρόπο γραφής, που συνδέεται με το απλό και καθημερινό ύφος των αθλητικών εντύπων Η συντακτική δομή των ονοματικών και των ρηματικών τίτλων Όπως προαναφέρθηκε 171, η σύνταξη δε διαδραματίζει πρωτεύοντα ρόλο στα αθλητικά έντυπα, τα οποία στοχεύουν να αναμεταδώσουν με ευρηματικά μέσα και παραστατικότητα το πάθος της σχετικής επικαιρότητας, προσελκύοντας μ αυτό τον τρόπο το ενδιαφέρον του μυημένου στα αθλητικά γεγονότα αναγνώστη. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, όσον αφορά τους ονοματικούς τίτλους, να εμφανίζονται ποικίλες, απλές ή σύνθετες ονοματικές δομές, που δε μας βοηθούν να εξάγουμε καθολικά συμπεράσματα και να κάνουμε λόγο για μια επικρατούσα συντακτική δομή, την οποία επιλέγουν οι συντάκτες των εντύπων. Αντίστοιχα, και στους ρηματικούς τίτλους, παρατηρούμε την εμφάνιση ή την παρεμβολή, ανάμεσα στους κύριους, δευτερευόντων συντακτικών όρων, όπως επιθετικών, επιρρηματικών και εμπρόθετων προσδιορισμών, επιθέτων ή αντωνυμιών, που δε μας επιτρέπουν σε καμία περίπτωση να μιλάμε για συγκεκριμένες συντακτικές μορφές και στην εν λόγω κατηγορία τίτλων. Στους τίτλους των πρωτοσέλιδων των αθλητικών εφημερίδων παρατηρείται η, έστω και ελαφρά σε πολλές περιπτώσεις, υπεροχή των ονοματικών 172 έναντι των ρηματικών 173. Η επικράτηση των πρώτων έναντι των δεύτερων 174 οφείλεται στη γενικότερη τάση για ονοματοποίηση 175, στο γεγονός ότι το ρήμα συχνά εννοείται χωρίς να αλλάζει το νόημα του τίτλου και στην προσπάθεια οι τίτλοι να είναι όσο το δυνατόν μικρότεροι 176 σε μέγεθος, έτσι ώστε να υπάρχει δυνατότητα επιλογής 169 Γεωργακοπούλου&Γούτσος(1999),σελ ό.π.8,σελ βλ.ενότητα 4.1. <<Η γλώσσα της έντυπης αθλητικής δημοσιογραφίας>> 172 ό.π.67,σελ.7. Ονοματικοί είναι οι τίτλοι που δεν περιέχουν ρήμα. 173 ό.π.67,σελ.7. Ρηματικοί θεωρούνται οι τίτλοι, οι οποίοι περιέχουν ένα ή περισσότερα ρήματα. 174 βλ.ενότητα 3.2. Διάκριση των τίτλων ως προς το είδος τους σε ρηματικούς και ονοματικούς. 175 ό.π.40.<<η μετατροπή μιας ρηματικής φράσης σε ονοματική, όπου το ρήμα έχει αντικατασταθεί από αντίστοιχο ομόρριζο μεταβατικό ουσιαστικό, σύνταξη που επίσης χρησιμοποιείται ως στρατηγική υψηλού ύψους>>. 176 ό.π.94,σελ.26 34

35 μεγάλων τυπογραφικών στοιχείων 177. Επιπλέον, οι ονοματικοί τίτλοι είναι ευκολομνημόνευτοι και εύκολα ανακαλέσιμοι 178, σε σύγκριση με τους ρηματικούς. Επίσης, με την προτίμηση του συντάκτη στους ονοματικούς τίτλους έναντι των ρηματικών δίνεται έμφαση σε συγκεκριμένα σημεία της είδησης (στο πρόσωπο, στο αποτέλεσμα, στο χρόνο κλπ.) και αποδίδεται σ αυτά συγκεκριμένη πληροφοριακή αξία 179. Από την άλλη πλευρά, ο ρηματικός τίτλος δίνει με μεγαλύτερη σαφήνεια τη σύνοψη του κειμένου, επιδέχεται μεγαλύτερη ποικιλία ρητορικών σχημάτων, ενώ το ύφος και η δομή του πλησιάζει περισσότερο στη δομή και το ύφος του καθημερινού λόγου 180. Επίσης, όταν οι συντάκτες χρησιμοποιούν τη συγκεκριμένη κατηγορία τίτλων, επιδιώκουν να δώσουν έμφαση στην πληροφοριακή τους λειτουργία 181 προάγοντας το γεγονοτικό χαρακτήρα της είδησης και όχι τόσο την εστίαση σε συγκεκριμένα πρόσωπα (δρώντες, αποδέκτες) 182. Ρηματικοί τίτλοι δημιουργούνται, επίσης, και από την αυτούσια παράθεση λεγομένων τρίτων προσώπων, τα οποία βρίσκονται συχνά στην επικαιρότητα. Όπως θα δούμε και αμέσως παρακάτω, όπου θα αναφερθούμε στο φαινόμενο της ελευθερίας στη σειρά των συντακτικών όρων στο εσωτερικό τους, οι ρηματικοί τίτλοι ξεκινούν συχνά με το ρήμα και αυτό συμβαίνει για λόγους έμφασης στην πράξη. H πρόταξη του ρήματος γίνεται συχνά σε συντακτικές δομές, οι οποίες εισάγουν μια νέα απρόβλεπτη πληροφορία και συνήθως δεν υπάρχει θέμα 183. Το φαινόμενο της εμφάνισης περισσότερων του ενός ρήματος στους ρηματικούς τίτλους εμφανίζεται σπάνια και συνήθως παραπέμπει σε αυτούσιες εκφράσεις του προφορικού λόγου. Τα ρήματα κατά μείζονα λόγο χρησιμοποιούνται στον ιστορικό ενεστώτα και αυτό οφείλεται στη γενικότερη τάση των εντύπων να μεταδίδουν την ένταση και το πάθος των γεγονότων, σα να συμβαίνουν εκείνη τη στιγμή μπροστά στα μάτια του αναγνώστη. Η επιλογή, δηλαδή, του συγκεκριμένου χρόνου προσδίδει στο λόγο μεγαλύτερη αμεσότητα 184, παραστατικότητα, αλλά και κάποια <<χρονική αοριστία>> 185 στην παρουσίαση της είδησης. Ως προς την έγκλιση, που επιλέγεται συχνότερα, αυτή είναι, όπως θεωρείται αναμενόμενο, η οριστική, η οποία δείχνει τη βεβαιότητα, που πρέπει να διακρίνει το συντάκτη, κατά τη μετάδοση μιας είδησης στο αναγνωστικό κοινό, ενώ ιδιαίτερα αξιοσημείωτη είναι η αυξημένη χρήση της υποτακτικής και της προστακτικής, κατά 177 ό.π.106,σελ ό.π.94,σελ ό.π.115,σελ ό.π.67,σελ ό.π.94,σελ ό.π.8,σελ Holton,Mackridge,Philippaki-Warburton(1997),σελ ό.π.8,σελ ό.π.67,σελ.14 35

36 κύριο λόγο από τις οπαδικές εφημερίδες, που διακρίνονται για τους προτρεπτικούς και παρακινητικούς τους τίτλους Η ελευθερία στη σειρά των συντακτικών όρων Ένα ακόμη χαρακτηριστικό, το οποίο συναντάται με ιδιαίτερα μεγάλη συχνότητα στους τίτλους των πρωτοσέλιδων των αθλητικών εντύπων, είναι και η ελευθερία στη σειρά των συντακτικών όρων 186, η οποία οδηγεί σε ανατροπή 187 της παραδοσιακής συντακτικής δομής της πρότασης, που εκδηλώνεται με το σχήμα Υποκείμενο-Ρήμα- Αντικείμενο/συμπλήρωμα. Ο συντάκτης του τίτλου μεταβάλλει τη συνηθισμένη σειρά των όρων στο εσωτερικό του για να εστιάσει σε συγκεκριμένα συστατικά της είδησης και να αποδώσει σ αυτά συγκεκριμένη πληροφοριακή αξία 188. Η σειρά δηλαδή των λέξεων στον τίτλο σχετίζεται με την προβολή του στοιχείου, στο οποίο θέλει να δώσει έμφαση ο συντάκτης 189. Η πρόταξη του ρήματος αντί του υποκειμένου γίνεται για να δοθεί έμφαση στην ενέργεια 190 και όχι στο πρόσωπο. Επίσης, το ρήμα τοποθετείται πρώτο στην αρχή του τίτλου για να εισάγει μια νέα απρόβλεπτη πληροφορία, με σκοπό να προσελκύσει το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Αντίθετα, το υποκείμενο μπαίνει στο ξεκίνημα, όταν αποτελεί μέρος μιας γνωστής πληροφορίας και αποτελεί στις περισσότερες περιπτώσεις το θεματικό πυρήνα του τίτλου 191. Μ αυτό δηλαδή τον τρόπο η προσοχή του αναγνωστικού κοινού μεταφέρεται στον πρωταγωνιστή μιας συγκεκριμένης είδησης. Σε κάθε περίπτωση, η ανατροπή της καθιερωμένης συντακτικής δομής εκπληρώνει τις περισσότερες από τις βασικές λειτουργίες, που επιτελούν οι τίτλοι στα πρωτοσέλιδα των αθλητικών εφημερίδων. Αρχικά, δημιουργεί έκπληξη στον αναγνώστη, με αποτέλεσμα να κεντρίζει το ενδιαφέρον του. Επίσης, ανεξάρτητα με το ποιος συντακτικός όρος χρησιμοποιείται πρώτος ή έπεται, ο συντάκτης του τίτλου καταφέρνει να μεταδώσει μέσα σε λίγες λέξεις και συχνά με ευρηματικό τρόπο την πληροφορία, που επιλέγει. Επιπλέον, το έντυπο μ αυτό τον τρόπο κατευθύνει τον αναγνώστη σ ένα συγκεκριμένο σημείο, στο οποίο θέλει να δώσει έμφαση, με αποτέλεσμα να δημιουργεί ένα κλίμα οικειότητας και αμεσότητας μαζί του. Τέλος, συμβάλλει στην ενίσχυση της εκδοτικής ταυτότητας και στην καθιέρωση του ιδιαίτερου ύφους του αθλητικού εντύπου. 186 ό.π.8,σελ ό.π.61,σελ ό.π.8,σελ ό.π.61,σελ ό.π.8,σελ ό.π

37 Η παράλειψη του άρθρου Στους τίτλους των πρωτοσέλιδων των αθλητικών εφημερίδων, όπως άλλωστε συμβαίνει γενικότερα, τόσο στον προφορικό όσο και το γραπτό λόγο, παρατηρείται η συνεχώς αυξανόμενη παρουσία εκφράσεων, οι οποίες χαρακτηρίζονται από την απουσία εμπρόθετου άρθρου 192, όταν δηλώνεται κυρίως μετάβαση σε τόπο. Παράλληλα, είναι αξιοσημείωτη σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό η παράλειψη του οριστικού και λιγότερο του αορίστου άρθρου μπροστά από ουσιαστικά ή κύρια ονόματα κυρίως για λόγους συντομίας, αφού αυτό εννοείται 193. Ο Τζάρτζανος 194 υποστηρίζει ότι η απουσία του εμπρόθετου άρθρου για να δηλωθεί κίνηση ή στάση σε τόπο οφείλεται σε απλολογία, που θα μπορούσε να ερμηνευτεί ως αποτέλεσμα του αξιώματος της ελάχιστης προσπάθειας 195 (<<minimal effort principle>>). Ο Μηλαπίδης 196 προσθέτει ότι η παράλειψη του εμπρόθετου άρθρου δείχνει οικειότητα και φιλικό ύφος 197. Οι Βαλιούλη και Ψάλτου-Joycey 198 επισημαίνουν τη σημασιολογική διαφοροποίηση των φράσεων, που εισάγονται με ή χωρίς εμπρόθετο άρθρο. Συγκεκριμένα, αναφέρουν πως όταν χρησιμοποιείται το εμπρόθετο άρθρο δηλώνεται η πρόθεση του γράφοντος, εν προκειμένω του συντάκτη του τίτλου, για μετατόπιση του ενδιαφέροντος του αναγνώστη σε ένα συγκεκριμένο τόπο αναφοράς, ενώ σε περίπτωση απουσίας του η προσοχή μεταφέρεται από ένα ορισμένο τόπο αναφοράς στις δραστηριότητες και καταστάσεις, που αυτός περικλείει, δηλαδή μεταβαίνουμε από την αναφορά στη συμβολική αξία της ονοματικής φράσης. Έτσι, ένας συγκεκριμένος τόπος αναφοράς απογυμνώνεται από την όποια αξία εξειδικευμένης αναφοράς, που μπορεί να εμπεριέχει και μετατρέπεται σε μια γενική ιδέα, σε σύμβολο καταστάσεων και δραστηριοτήτων. Με άλλα λόγια, μεταφερόμαστε από τη συγκεκριμένη εξωγλωσσική πραγματικότητα στο γενικό και το αφηρημένο, από μια ορισμένη ποσότητα στην ποιότητα 199. Οι ονοματικές φράσεις δηλαδή, που εκφέρονται χωρίς εμπρόθετο άρθρο λειτουργούν ως ταμπέλες 200, οι οποίες ονοματίζουν, κατηγοριοποιούν και χαρακτηρίζουν το σύνολο των καταστάσεων, που οι ίδιες ενεργοποιούν. Η χρήση εκφράσεων, που χαρακτηρίζονται από την απουσία του εμπρόθετου άρθρου, όπως επίσης και η παράλειψη του οριστικού ή του αορίστου άρθρου μπροστά από ουσιαστικά και κύρια ονόματα κατά κύριο λόγο, στους τίτλους των 192 Βαλιούλη&Ψάλτου-Joycey(1993),σελ ό.π Τζάρτζανος(1946),σελ ό.π.194,σελ Μilapides(1990),σελ ό.π.196,σελ ό.π.192,σελ ό.π.192,σελ.299,301.<<το οριστικό άρθρο παραπέμπει στην εξωγλωσσική πραγματικότητα, σε κάποιο τόπο αναφοράς, ενώ η απουσία του συνδέεται με την πλέον γενική αφηρημένη έννοια μιας λέξης-σύμβολο που προσδιορίζεται ενδογλωσσικά>>. 200 ό.π.192,σελ.297,299 37

38 αθλητικών εφημερίδων εκπληρώνει πολλές από τις βασικές τους λειτουργίες. Αρχικά, τέτοιες εκφράσεις επιτελούν την πληροφοριακή 201 λειτουργία, που επιτάσσει την περιεκτική απόδοση του νοήματος σε λίγες λέξεις, η οποία επιβάλλεται από τους περιορισμούς χώρου και χρόνου του αθλητικού εντύπου. Επιπλέον, η χρήση αυτών των συντακτικά προκλητικών 202 εκφράσεων εκπληρώνει τη δελεαστική 203 τους λειτουργία, δεδομένου ότι προκαλούν ευχάριστη έκπληξη, κεντρίζουν το ενδιαφέρον του αναγνώστη του αθλητικού εντύπου, ενώ ενισχύουν το κλίμα οικειότητας, που υπάρχει μεταξύ του συντάκτη και του αναγνωστικού κοινού. Επίσης, ενδυναμώνει την ενισχυτική 204 τους λειτουργία, αφού ενισχύει την ιδεολογική ταυτότητα του εντύπου, από το οποίο εκπορεύονται. Ακόμη, τέτοιου είδους εκφράσεις ορίζουν το επίπεδο ύφους 205 του αθλητικού εντύπου, αφού αναντίρρητα προδίδουν ένα πιο ανεπίσημο και οικείο λόγο 206. Από την άλλη πλευρά, η παρουσία του άρθρου αποδυναμώνει την είδηση και την αμεσότητά της. Άλλωστε, ο αναγνώστης έχει τη δυνατότητα να αναζητήσει τις πληροφορίες που επιθυμεί στο κυρίως σώμα των άρθρων, που βρίσκεται στο εσωτερικό των εφημερίδων και μ αυτό τον τρόπο ο δημοσιογράφος τον παραπέμπει και τον προτρέπει να οδηγηθεί εκεί για να τις αναζητήσει, προκειμένου να καλύψει ορισμένα θολά σημεία ή ασάφειες, που ενδεχομένως να δημιουργούνται από την απουσία άρθρου. 201 ό.π.94,σελ ό.π.192,σελ.302.<<η ερμηνεία τέτοιων εκφράσεων, που εκ πρώτης απόψεως φαίνονται προκλητικά συντακτικές είναι συνάρτηση του εκάστοτε περιβάλλοντος εκφοράς, της αφαιρετικής ικανότητας των συνομιλητών και των σχετικών με το θέμα εγκυκλοπαιδικών τους γνώσεων>>. 203 ό.π.8,σελ ό.π.129,σελ ό.π.8,σελ.601. Οι Γεωργακοπούλου&Γούτσος(1999:186) κάνουν λόγο για <<καταστασιακό ιδίωμα>>. 206 ό.π.196,σελ

39 Μορφολογία Κατ αναλογία με τη σύνταξη 207, η μορφολογία δεν αποτελεί προτεραιότητα για τα αθλητικά έντυπα. Παρατηρείται μια ιδιαίτερα μεγάλη ποικιλία ως προς τις μορφολογικές επιλογές των συντακτών των τίτλων, οι οποίες καταδεικνύουν το καθημερινό και εκλαϊκευμένο ύφος των αθλητικών εφημερίδων. Μπορούμε να κάνουμε όμως κάποιες γενικότερες παρατηρήσεις, ως προς την κλιτική μορφολογία, αφού η παραγωγική (προθήματα, επιθήματα, πρώτο και δεύτερο συνθετικό) δε διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στα αθλητικά έντυπα. Επίσης, δεδομένου ότι η μορφολογία συνδέεται άρρηκτα με το λεξιλόγιο, θα ενταχθούν στη συγκεκριμένη ενότητα, τόσο το φαινόμενο της ιδιαίτερα συχνής χρήσης προσωνυμίων και μικρών ονομάτων, όταν γίνεται αναφορά σε ομάδες ή αθλητές, όσο και οι νεολογισμοί. Για τις ιδιαιτερότητες της στίξης, που εντάσσονται στη μορφολογία, θα γίνει μνεία στην ενότητα της στίξης και των γλωσσικών πράξεων, προς αποφυγή επαναλήψεων Κλιτική μορφολογία Όπως προαναφέρθηκε, η μορφολογία δε διαδραματίζει τον ίδιο ρόλο στους τίτλους μιας αθλητικής και μιας πολιτικής εφημερίδας. Μπορούν, όμως, να εξαχθούν κάποια γενικότερα συμπεράσματα ως προς το πλήθος των μορφολογικών επιλογών των συντακτών του αθλητικού εντύπου στο επίπεδο της κλιτικής 208 μορφολογίας, που σχετίζονται με το καθημερινό τους ύφος και λεξιλόγιο. Αρχικά, είναι πρόδηλο πως στις αθλητικές εφημερίδες δεν τίθεται ζήτημα επιλογής τονικού συστήματος, αφού επιλέγουν στο σύνολό τους το μονοτονικό σύστημα, ενώ υπάρχουν κάποιες πολιτικές που εξακολουθούν να χρησιμοποιούν το πολυτονικό 209. Στους τίτλους των πρωτοσέλιδων των αθλητικών εντύπων είναι ιδιαίτερα συχνή η χρήση του τελικού ν στην αιτιατική του ενικού του οριστικού και του εμπρόθετου άρθρου, μπροστά από ουσιαστικά ή κύρια ονόματα, που ξεκινούν με τα περισσότερα σύμφωνα. Το ίδιο φαινόμενο παρατηρείται και με τα αρνητικά μόρια μη(ν) και δε(ν). Επίσης, οι αθλητικές εφημερίδες δείχνουν σαφή προτίμηση στο δημοτικό τύπο ης αντί του λογίου εως στη γενική ενικού των τριτοκλίτων θηλυκών. Ταυτόχρονα, είναι αξιοσημείωτη η επιλογή των συντακτών στη δημοτική κατάληξη α των περισσότερων επιρρημάτων αντί του λογίου τύπου ως. Επιπλέον, παρατηρείται η ευρύτατη χρήση παραθετικών, προκειμένου τα έντυπα να χαρακτηρίσουν ένα πρόσωπο, μια ομάδα ή μια κατάσταση. Ιδιαίτερα, στις οπαδικές εφημερίδες επιλέγεται ο συγκριτικός και ο υπερθετικός, προκειμένου να αναδείξουν την ανωτερότητα της ομάδας, στο πλευρό της οποίας τάσσονται και υποστηρίζουν. 207 βλ.ενότητα <<Σύνταξη>> ό.π.61,σελ.8 39

40 Ακόμη, τα αθλητικά έντυπα δείχνουν την προτίμησή τους στη χρήση του τ αντί του θ στον παθητικό αόριστο των ρημάτων, σε περιπτώσεις, όπου υπάρχει διτυπία. Ως προς την αύξηση 210 στους παρελθοντικούς χρόνους των ρημάτων, οι αθλητικές εφημερίδες χρησιμοποιούν, τόσο την εσωτερική, όσο και την εξωτερική. Συμπεραίνουμε, επομένως, ότι παρατηρούνται πολλές και διαφορετικές επιλογές των συντακτών των τίτλων των αθλητικών εντύπων στο επίπεδο της κλιτικής μορφολογίας, που δυσχεραίνουν οποιαδήποτε προσπάθεια συστηματοποίησής τους και εξαγωγής αξιόπιστων πορισμάτων. Αυτό επιβεβαιώνει την επιλογή των αθλητικών εφημερίδων να υποβαθμίζουν τρόπον τινά το ρόλο της μορφολογίας και εν προκειμένω της κλιτικής, εστιάζοντας παράλληλα στους τρόπους και τα μέσα, με τα οποία θα κεντρίσουν το ενδιαφέρον των αναγνωστών τους, προκειμένου να προβούν στην αγορά τους Η χρήση προσωνυμίων και μικρών ονομάτων Ένα από τα χαρακτηριστικά που συναντούμε με μεγάλη συχνότητα στους τίτλους των πρωτοσέλιδων των αθλητικών εντύπων είναι η αναφορά σε ομάδες και αθλητές με τα μικρά τους ονόματα ή με παρατσούκλια, με τα οποία είναι γνωστά στο αθλητικό κοινό. Ο Πολίτης επισημαίνει ότι πρόκειται για <<αμερικανισμό>>, δηλαδή μίμηση της αμερικανικής γλώσσας. Συνιστά εν προκειμένω ένα δάνειο μορφολογικό μηχανισμό. Μια τέτοιου είδους επιλογή συμβάλλει στην ενίσχυση του κλίματος οικειότητας 211 μεταξύ του αθλητικού εντύπου και του σκοπούμενου αναγνώστη, δεδομένου ότι τα προσωνύμια, τα παρατσούκλια και τα μικρά ονόματα των αθλητών, είναι δύσκολο έως αδύνατο να αποκρυπτογραφηθούν από ένα αμύητο περί της αθλητικής επικαιρότητας αναγνώστη. Μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι πρόκειται ουσιαστικά για ένα ακόμη λόγο αποκλεισμού του μέσου αναγνώστη από την αθλητική εφημερίδα, ενώ παράλληλα η ολοένα και μεγαλύτερη χρήση τους υποδηλώνει την έλλειψη οποιουδήποτε εκδοτικού ενδιαφέροντος για την εξοικείωση του αμύητου αναγνωστικού κοινού μ αυτά. Απεναντίας, ο συντάκτης τέτοιου είδους τίτλων φαίνεται να <<κλείνει>> το μάτι στον έμπειρο με τα αθλητικά αναγνώστη, κολακεύει τη ματαιοδοξία του, ενώ παράλληλα τον καθιστά συμμέτοχο στην επικοινωνιακή διαδικασία, αφού τον καλεί να ενεργοποιήσει το γνωστικό του υπόβαθρο στον αθλητικό τομέα, προκειμένου να φέρει στη μνήμη του το πρόσωπο ή το σύλλογο με τον οποίο συνδέεται ή αφορά το συγκεκριμένο προσωνύμιο ή όνομα. Πολλές φορές, οι συντάκτες των τίτλων αναφέρονται στους πρωταγωνιστές των ειδήσεων με τα μικρά τους ονόματα είτε με ειρωνική διάθεση και για να εκφράσουν 210 ό.π.189,σελ ό.π.8,σελ

41 την αποδοκιμασία τους για κάποια ενέργειά τους 212 υποστήριξή τους σ αυτούς. ή την προτίμηση και την Επομένως, η χρήση των προσωνυμίων, των παρατσουκλιών και των μικρών ονομάτων των αθλητών διαπιστώνουμε ότι εκπληρώνει το σύνολο των λειτουργιών, που επιτελεί ο τίτλος του αθλητικού εντύπου. Αρχικά, τη δελεαστική 213, αφού ο συντάκτης καταφέρνει να κεντρίσει το ενδιαφέρον του στοχευόμενου αναγνώστη, να εξασφαλίσει τη συναισθηματική του συμμετοχή ή ακόμη και την ταύτισή του μ ένα συγκεκριμένο πρόσωπο. Παράλληλα, ο τίτλος καταφέρνει να επιτελέσει και την πληροφοριακή 214 του λειτουργία, αφού κατορθώνει μέσα σε λίγες λέξεις και μέσω της μνείας με ευρηματικό και συνθηματικό τρόπο σ ένα συγκεκριμένο πρόσωπο, να ενημερώσει τον αναγνώστη ή να σχολιάσει ένα συγκεκριμένο γεγονός. Η ίδια λειτουργία μπορεί ταυτόχρονα να εκπληρώνεται και με την απλή παράθεση των λεγομένων του πρωταγωνιστή του τίτλου. Επιπλέον, ενισχύει το ύφος και την ιδεολογική 215 ταυτότητα του εντύπου, αφού η χρήση των παρατσουκλιών και των μικρών ονομάτων των αθλητών γίνεται κατά κύριο λόγο από τις οπαδικές εφημερίδες. Τέλος, επιτελεί, τόσο την κατευθυντική λειτουργία, αφού προσανατολίζει την προσοχή του αναγνώστη σ ένα ορισμένο πρόσωπο, όσο και την επιλεκτική, αφού βοηθά το αναγνωστικό κοινό να επιλέξει αν θα διαβάσει και θα εστιάσει την προσοχή του στο κείμενο που ακολουθεί στις εσωτερικές σελίδες του εντύπου Οι νεολογισμοί Με τον όρο νεολογισμός 216 δηλώνεται το φαινόμενο κατά το οποίο μια νέα λέξη εισάγεται στη γλώσσα είτε από σύνθεση, παραγωγή, αυτούσια μεταφορά ξένης λέξης 217 (κάτι το οποίο αποτελεί 218 συνήθως προϊόν ραθυμίας, βιασύνης, αδιαφορίας, άγνοιας ή αμηχανίας) ή μέσω της προσαρμογής της στη χώρα υποδοχής είτε με τη χρήση μιας λέξης που έχει ήδη συγκεκριμένο περιεχόμενο 219, αλλά αποκτά και νέα σημασία για να αποδοθεί η έννοια. Πρόκειται δηλαδή για μια νέα λέξη, όρο ή φράση, που έχει δημιουργηθεί σχετικά πρόσφατα, συχνά για να ενισχύσει τις νέες έννοιες 220, για να συνθέσει τις προϋπάρχουσες 221 ή να καταστήσει τον παλαιότερο ήχο ορολογίας πιο σύγχρονο ό.π.61,σελ ό.π.94,σελ ό.π.8,σελ ό.π.129,σελ Μπαμπινιώτης(2002),σελ Μπαμπινιώτης(2010),σελ ό.π.217,σελ ό.π.61,σελ ό.π.217,σελ.130.<<τη νέα έννοια η γλώσσα έχει δύο τρόπους να τη δηλώσει: ή να πλάσει μια λέξη με προϋπάρχον υλικό της γλώσσας, συχνά μεταφράζοντας ένα ξένο όρο που έχει πλασθεί σε μια ξένη γλώσσα για να δηλώσει τη νέα έννοια ή να χρησιμοποιήσει αυτούσια την έτοιμη ξένη λέξη>>. 41

42 Στους τίτλους των πρωτοσέλιδων των αθλητικών εφημερίδων, η διαδικασία δημιουργίας νεολογισμών δυσχεραίνεται λόγω του περιορισμένου χρόνου, που έχουν οι συντάκτες στη διάθεσή τους στην καθημερινή έκδοση 223. Αντίθετα, στα πολιτικά έντυπα οι συντάκτες των τίτλων προβαίνουν συχνότερα σε τέτοιου είδους τολμηρές επιλογές. Σε όσες, πάντως, περιπτώσεις χρησιμοποιούνται νεολογισμοί από τους συντάκτες των τίτλων, επιτυγχάνεται ο στόχος της προσέλκυσης του ενδιαφέροντος του αναγνώστη 224, δεδομένου ότι ο νεολογισμός θεωρείται από τη φύση του κάτι πρωτότυπο και εντυπωσιακό, το οποίο προξενεί έκπληξη, αλλά και ψυχαγωγεί τον αναγνώστη 225. Παράλληλα, η χρήση τους εξασφαλίζει τη συναισθηματική εμπλοκή του αναγνωστικού κοινού, αφού το έντυπο το καθιστά συμμέτοχο σ ένα γλωσσικό παιχνίδι, στα πλαίσια του οποίου καλείται να ερμηνεύσει και να κατανοήσει τη νέα λέξη, όπως επίσης και τη σημασία της 226. Μάλιστα, η σύλληψη της διττής, σε κάποιες περιπτώσεις, ερμηνείας του νεολογισμού, συνιστά και επιβράβευση της ερμηνευτικής προσπάθειας του αναγνώστη του αθλητικού εντύπου. Επιπλέον, ο νεολογισμός ενισχύει το ύφος 227 και την ιδεολογική ταυτότητα της εφημερίδας, από την οποία παράγεται, ενώ ταυτόχρονα κατευθύνει 228 τον αναγνώστη στη νέα, μεταπλασμένη και πρωτότυπη λέξη που έχει διαμορφώσει. Σε κάθε περίπτωση, ανεξάρτητα από τη συχνότητα χρήσης τους, οι νεολογισμοί εκπληρώνουν την επικοινωνιακή και πληροφοριακή λειτουργία 229, που επιζητεί να εκπληρώσει ο συντάκτης του τίτλου με περιεκτικό και συνάμα ευρηματικό τρόπο. 222 ό.π.217,σελ ό.π.61,σελ ό.π.8,σελ ό.π.61,σελ ό.π.94,σελ ό.π.129,σελ ό.π.8,σελ

43 Λεξιλόγιο Στο επίπεδο του λεξιλογίου θα εστιάσουμε στην ιδιαίτερα συχνή χρήση τεχνικής ορολογίας, που προέρχεται σε πολλές περιπτώσεις από ξένα δάνεια, στις λεξικές συνάψεις, στις παροιμίες και τους ιδιωτισμούς, στα εκφραστικά κλισέ και στο καθημερινό λεξιλόγιο Τεχνική ορολογία και γλωσσικά δάνεια Η γλώσσα της αθλητικής δημοσιογραφίας και εν προκειμένω των τίτλων κυριαρχείται από τη χρήση ειδικών όρων 230, ενίοτε ξενικής προέλευσης, κάτι το οποίο είναι αναμενόμενο, λόγω του γεγονότος ότι μεγάλο μέρος του τεχνικού λεξιλογίου των αθλημάτων προέρχεται από δάνεια 231. Ο Ανδρουλάκης χαρακτηρίζει τη γλώσσα του αθλητισμού ειδική διάλεκτο 232, ιδιόμορφη, με κύριο γνώρισμα τα πάρα πολλά δάνεια, των οποίων η εισαγωγή έγινε στην ελληνική γλώσσα με ακανόνιστο τρόπο, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται πολλά γλωσσολογικά και λειτουργικά προβλήματα 233. Μάλιστα, υποστηρίζει ότι πολλά απ αυτά τα δάνεια είναι αδικαιολόγητα, λόγω του υπερβολικού δανεισμού από άλλες γλώσσες 234. Η γλώσσα του αθλητισμού περιέχει συνήθως στοιχεία δανεισμού από την αγγλική (όπως για παράδειγμα συμβαίνει με τους όρους <<γκολ>>, <<φορ>>, <<μπακ>>, <<σουτ>>) ή τη γαλλική (όπως λόγου χάρη παρατηρούμε στο άθλημα της άρσης βαρών με τους όρους <<αρασέ>> και <<ζετέ>>). Επίσης, πολλοί απ αυτούς τους όρους εισάγονται αυτούσιοι στην ελληνική γλώσσα (για παράδειγμα οι όροι <<σέντερ μπακ>> και <<σέντερ φορ>>). Ακόμη, συχνά δημιουργούνται νέοι όροι από το συνδυασμό ελληνικών και αγγλικών (όπως για παράδειγμα γίνεται με τους όρους <<δεξί μπακ>> και <<αριστερό εξτρέμ>>, οι οποίοι χρησιμοποιούνται στο ποδόσφαιρο). Επίσης, τα γλωσσικά δάνεια μπορεί να εισάγονται κωδικοποιημένα στην ελληνική γλώσσα μαζί με τη δηλούμενη έννοια (όπως για παράδειγμα τα ρήματα <<σκοράρω>> και <<πασάρω>>) 235. Ακόμη, ορισμένα έχουν αντίστοιχο τύπο στην ελληνική (όπως για παράδειγμα η λέξη <<μπακ>> αντί για <<αμυντικός>>) και επομένως εναπόκειται στο συντάκτη το ποιόν από τους δύο θα επιλέξει να χρησιμοποιήσει. Πολλές φορές, προτιμά το ξενικό τύπο αντί του ελληνικού, συνήθως 230 ό.π.8,σελ Ανδρουλάκης(1997),σελ ό.π.231,σελ Για το αν μπορούμε να κάνουμε για μια ενιαία γλώσσα της αθλητικής δημοσιογραφίας ή ειδική διάλεκτο-ιδίωμα βλ. υποσημείωση ό.π.231,σελ ό.π.65,σελ ό.π.231,σελ.339. Τα λεγόμενα δηλωτικά δάνεια, τα οποία εισάγονται στο λόγο μαζί με τη δηλούμενη έννοια. 43

44 για λόγους εντυπωσιασμού και επιβολής 236, αδιαφορώντας για το αν θα τον κατανοήσει ο αναγνώστης 237. Συμπεραίνουμε, λοιπόν, ότι η χρήση ειδικής ορολογίας κεντρίζει το ενδιαφέρον του μυημένου με τα αθλητικά αναγνώστη. Δημιουργεί, ακόμη, ένα κλίμα οικειότητας και αμεσότητας μαζί του, δεδομένου ότι το αθλητικό έντυπο απευθύνεται σε γνώστες της σχετικής επικαιρότητας και των κανονισμών. Απεναντίας, η χρήση αυτής της ειδικής γλώσσας και ορολογίας καθιστά ιδιαίτερα δύσκολη την προσπάθεια ερμηνείας και κατανόησής της από ένα αμύητο-μέσο αναγνώστη. Συνιστά δηλαδή ένα ακόμη λόγο αποκλεισμού του από την ανάγνωση του αθλητικού εντύπου και την παρακολούθηση της σχετικής επικαιότητας. Η ανάγνωση μιας αθλητικής εφημερίδας, εξάλλου, προϋποθέτει ένα υπόβαθρο γνώσεων για τα αντίστοιχα αθλήματα και για την τεχνική τους ορολογία, η οποία περιέχει άφθονα δάνεια, που όμως καμία στήλη, πολύ δε περισσότερο ο τίτλος, δεν είναι διατεθειμένος να προσφέρει. Παρατηρείται, δηλαδή, η έλλειψη οποιουδήποτε εκδοτικού ενδιαφέροντος για την ενημέρωση των αναγνωστών που δεν είναι εξοικειωμένοι μ αυτή την τεχνική ορολογία 238. Βασική επιδίωξη, εξάλλου, του αθλητικού εντύπου, όσο και αν φαίνεται παράδοξο, αφού κάποιος θα περίμενε να επιδιώκει να αυξήσει όσο το δυνατόν περισσότερο την αναγνωστική του βάση, ειδικά τώρα σε περίοδο τόσο έντονου ανταγωνισμού με τα ηλεκτρονικά μέσα, είναι να διατηρήσει το ήδη υπάρχον κοινό, το οποίο αποτελείται στη συντριπτική του πλειοψηφία από γνώστες 239 του αθλητισμού Λεξικές συνάψεις Πολλοί ερευνητές, τόσο της θεωρητικής, όσο και της εφαρμοσμένης γλωσσολογίας αποδίδουν με διαφορετικό τρόπο 240 τους λεξικούς συνδυασμούς, που ονομάζονται <<collocations>> 241. Οι λεξικές συνάψεις αποτελούν μορφές φορμουλαϊκής γλώσσας μέσης παγίωσης, αφού είναι ένα κομμάτι λεξικής παραγωγής, που δεν είναι ούτε απολύτως ελεύθερο αλλά ούτε εντελώς παγιωμένο 242. Καταλαμβάνουν δηλαδή την ενδιάμεση θέση 243 στο συνεχές από την ελεύθερη (αδέσμευτη) φράση μέχρι τους ιδιωτισμούς (παγιωμένες 236 ό.π.65,σελ ό.π.8,σελ.104. Ο λεγόμενος <<μη ακροαματικός σχεδιασμός>>. 238 ό.π.8,σελ ό.π.8,σελ.82-83, Οι Ντάλτας(1993), Κλαίρης&Μπαμπινιώτης(1999) και Μπακάκου&Ορφανού(2005) κάνουν λόγο για λεξι(λογι)κες συνάψεις, οι Αθανασιάδου&Μηλαπίδης(2004), Ηausmann & Blumental(2006) μιλούν για συμπαραθέσεις, ο Κρύσταλ (2000) για συμφράσεις, η Γαβριηλίδου (2002) για συνεκφορές, ενώ η Αναστασιάδη-Συμεωνίδη (2000) για σύνδρομες λέξεις. 241 Cowie(1981),σελ Θώμου(2006),σελ Πολίτης(2009),σελ.6 44

45 δεσμευμένες φράσεις) 244. Η διαφορά τους δηλαδή από τις δύο αυτές κατηγορίες έγκειται στο βαθμό παγίωσης 245, από την απόλυτη ελευθερία των αδέσμευτων φράσεων μέχρι την παγίωση των ιδιωτισμών, που δεν επιδέχονται μικρές αλλαγές (όπως συμβαίνει με τις λεξικές συνάψεις), παρά μόνο γλωσσικά παιχνίδια. Στο πλαίσιο των λεξικών συνάψεων, που εμφανίζονται στις περισσότερες περιπτώσεις με τη μορφή συνδυασμού ρήματος και ουσιαστικού, το ρήμα εξαρτάται σημασιολογικά από το ουσιαστικό 246, το οποίο διατηρεί την κυριολεκτική του σημασία 247. Αντίθετα, το ρήμα χαρακτηρίζεται από σημασιολογική εξειδίκευσηιδιαιτερότητα 248, δηλαδή είτε χρησιμοποιείται μεταφορικά 249 ή με την τεχνική 250 του σημασία, ή ακόμη μπορεί να εμφανίζεται απολεξικοποιημένο 251. Οι Hausmann και Blumenthal 252 επισημαίνουν τρία ακόμη χαρακτηριστικά των λεξικών συνάψεων, συμπαραθέσεων, όπως τις αποκαλούν: ότι είναι σημασιολογικά διαφανείς, δηλαδή καθένα από τα συστατικά τους συνεισφέρει στη συνολική σημασία, αποτελούν ως προς τη χρήση τους σε μικρό ή μεγαλύτερο βαθμό συμβατικοποιημένους και επανερχόμενους λεξικούς συνδυασμούς, αλλά και παραλλάσσουν από γλώσσα σε γλώσσα. Αποτέλεσμα της σημασιολογικής εξειδίκευσης-ιδιαιτερότητας του ρήματος είναι η περιορισμένη 253 συμφραστικότητα 254 των στοιχείων του λεξικού συνδυασμού, δηλαδή οι περιορισμοί που εμφανίζονται στην εναλλαγή του ρήματος με κάποιο συνώνυμό του ή στη συνεμφάνισή του με άλλα συστατικά-μέλη μιας συγκεκριμένης ομάδας ουσιαστικών. 244 ό.π.216,σελ.1172.<<οι λεξικές συνάψεις αποτελούν το μεσαίο κομμάτι του συνόλου των λεξικών συνδυασμών, σε επίπεδο φράσης, και τοποθετούνται ανάμεσα στις αδέσμευτες και τις στερεότυπες φράσεις>>. 245 Mel čuk(1995),σελ.182.<<οι λεξιλογικές συνάψεις αποτελούν ημιδεσμευμένους συνδυασμούς και γι αυτό τοποθετούνται πριν από τις παγιωμένες, τις πλήρως δεσμευμένες φράσεις>>. 246 ό.π.216,σελ.1172.<<οι λεξικές συνάψεις αποτελούν λεξικούς συνδυασμούς στους οποίους παρουσιάζεται μια σχέση αμοιβαίας εξάρτησης ανάμεσα σε ορισμένου τύπου ρήματα και ουσιαστικά>>. 247 ό.π.242,σελ ό.π.242,σελ.64,<<specialized sense>> 249 ό.π.242,σελ.64,<<figurative sense>> 250 ό.π.242,σελ.64,<<technical sense>> 251 ό.π.216,σελ.1172.<<τα ρήματα στις λεξι(λογι)κές συνάψεις έχουν χαρακτηριστεί ως κενά ή απολεξικοποιημένα, ενώ έχει υποστηριχθεί ότι σε αυτές τις δομές τη λεξική σημασία τη φέρει το ουσιαστικό και ότι το ρήμα χρησιμοποιείται για να παρέχει τις κατηγορίες του: χρόνο, πρόσωπο, ποιόν ενέργειας, τροπικότητα. Στις λεξικές συνάψεις τα συγκεκριμένα ρήματα διέρχονται από μια διαδικασία σημασιολογικής αποδυνάμωσης (απώλεια ορισμάτων, θεματικών ρόλων, συμπληρωμάτων), όταν συνεμφανίζονται με συγκεκριμένα ουσιαστικά. Η αποδυνάμωση του ρήματος δίνει το περιθώριο στα ουσιαστικά να διαδραματίσουν ένα πιο σημαντικό ρόλο από αυτόν της ικανοποίησης των επιλογών που θέτει το ρήμα>>. Η Θώμου(2006:8) επισημαίνει ότι σε καμία περίπτωση τα απολεξικοποιημένα ρήματα δεν καταλήγουν νεκρά. 252 ό.π.243,σελ ό.π.242,σελ.6.<<οι λεξικές συμπαραθέσεις χαρακτηρίζονται από την περιορισμένη συνδυαστική δυνατότητα των συστατικών τους, με άλλα λόγια είναι ήπια λεξικοποιημένες>>. 254 ό.π.241,σελ.62. Στα αγγλικά καλείται <<restricted collocability>>. 45

46 Οι λεξικές συνάψεις έχουν μελετηθεί από τρεις οπτικές γωνίες 255 : την κειμενική που ταυτίζει τη σύναψη(συμπαράθεση) με τη συνεμφάνιση και επανεμφάνιση λεξικών συνδυασμών, που με τη βοήθεια σωμάτων κειμένων μπορούν να αναγνωριστούν ως επαναλαμβανόμενες γλωσσικές δομές, τη σημασιολογικήσυντακτική, η οποία ενδιαφέρεται για την αναζήτηση σημασιολογικών-συντακτικών περιορισμών, που επιτρέπουν υποκατηγοριοποιήσεις των φρασεολογισμών και την ρητορική, η οποία ερευνά την πραγματολογική-υφολογική λειτουργία των συμπαραθέσεων στο λόγο. Η μεταφορική κατασκευή της επικαιρότητας αντλεί κυρίως πόρους από τις λεξικές συνάψεις, που αναγνωρίζονται ως τυπικά δείγματα της επαγγελματικής δημοσιογραφικής γλώσσας, δεσμευμένης αφενός μεν από την αξίωση της υφολογικής ουδετερότητας για να εγγυάται την αμεροληψία της ενημέρωσης, αλλά και προβλέψιμα συγκινησιακής, καθώς επιχειρεί με τετριμμένα ρητορικά μέσα να ενεργοποιήσει το θυμικό του αναγνωστικού κοινού 256. Η εμφάνιση των λεξικών συνάψεων στους τίτλους των πρωτοσέλιδων των αθλητικών εντύπων εκπληρώνει τη δελεαστική 257 τους λειτουργία, αφού κεντρίζουν την προσοχή του αναγνωστικού κοινού με απροσδόκητους συνδυασμούς λέξεων και το καθιστούν συμμέτοχο στην επικοινωνιακή διαδικασία 258. Παράλληλα, οι λεξικές συνάψεις ενισχύουν το ύφος της εφημερίδας δημιουργώντας ταυτόχρονα ένα κλίμα οικειότητας και αμεσότητας με τον αναγνώστη. Εξάλλου, η δημιουργία τέτοιου είδους λεξικών συνδυασμών, που είναι παγιωμένοι μέχρι ενός βαθμού, άρα γνωστοί ως προς το ένα σκέλος τους στο αναγνωστικό κοινό, συμβάλλει στην εκπλήρωση του ανωτέρω στόχου Παροιμίες και ιδιωτισμοί Στη γλώσσα της αθλητικής δημοσιογραφίας παρατηρείται συχνά η χρήση παροιμιών 259 και στερεοτύπων εκφράσεων, όπως είναι οι ιδιωτισμοί, που για λόγους συστηματοποίησης, θα εξεταστούν στην παρούσα ενότητα. Εξάλλου η διαφορά τους εστιάζεται στο βαθμό παγίωσης 260. Η παροιμία 261 είναι ένας γλωσσικός μηχανισμός, που χρησιμοποιείται, προκειμένου να προσελκύσει την προσοχή και το ενδιαφέρον του αναγνώστη 262, να 255 Gledhill(2000),σελ.16 ό.π.243,σελ.1 ό.π.8,σελ.601 ό.π.243,σελ.15.<<οι λεξικές συμπαραθέσεις των τηλεοπτικών δελτίων, τυποποιημένα. επαγγελματικά γλωσσάρια, είναι το θεμέλιο μιας ρητορικής του γραφέα, της δημοσιογραφικής ρητορικής>>. 259 ό.π.242,σελ ό.π.242,σελ ό.π.242,σελ.35.<<η παροιμία είναι λαϊκή φράση που εκφράζει επιγραμματικά συνήθως με αλληγορικό τρόπο, μεταφορικό ή σκωπτικό μια αλήθεια για τη ζωή, μια γνώμη που πηγάζει από τη μακρόχρονη κοινή πείρα>>. 262 ό.π.8,σελ

47 κατευθύνει τη σκέψη του σε συγκεκριμένες καταστάσεις, υποκείμενα ή ενέργειες, να εκφράσει μια αρχή και ένα ηθικοπλαστικό δίδαγμα 263. Αποτελεί δηλαδή ένα μεταφορικό 264 γενικευτικό εκφώνημα, που έχει έντονα ρυθμιστικό χαρακτήρα, αφού με την αναφορά του σε διάφορες καταστάσεις με αλληγορικό συνήθως τρόπο, καθορίζει την ανθρώπινη συμπεριφορά. Βασικό χαρακτηριστικό της παροιμίας είναι η σταθερότητα στη μορφή και ο παγιωμένος 265 της χαρακτήρας. Ωστόσο, αυτά της τα γνωρίσματα, άλλοτε διατηρούνται αναλλοίωτα είτε διαταράσσονται ηθελημένα, τις περισσότερες περιπτώσεις για παικτικούς λόγους 266. Σ αυτή την περίπτωση κάνουμε λόγο για αποπαγίωση 267. Στην αποπαγίωση ανατρέπεται η σταθερότητα των παγιωμένων εκφράσεων ως προς τη μορφολογία τους, μεταβάλλεται ο παραδειγματικός και συνταγματικός τους κανόνας, κάτι το οποίο δεν είναι επιτρεπτό σε κανονικές συνθήκες και καταργείται η συμβολική σχέση μεταξύ των στοιχείων, που απαρτίζουν την παγιωμένη έκφραση 268. Πάντως, όσες αλλαγές και αν υφίσταται μια αποπαγιωμένη φράση δεν καταλήγει ποτέ τελείως ελεύθερη, αφού θα πρέπει να διατηρηθούν ανέπαφα τα δομικά της στοιχεία, προκειμένου ο αναγνώστης να συνδέσει την αποπαγιωμένη με την παγιωμένη έκφραση και να κατανοήσει το κείμενο 269. Ο παγιωμένος χαρακτήρας της παροιμίας λειτουργεί δηλαδή ως καμβάς, προκειμένου να δημιουργηθούν αποπαγιωμένες παροιμίες 270. Στο δημοσιογραφικό λόγο η παροιμία, αυτούσια ή παραποιημένη, χρησιμοποιείται για πολλούς λόγους από το συντάκτη, είτε για να πείσει, να επιχειρηματολογήσει, να προειδοποιήσει για μια κατάσταση, να σχολιάσει ή να εκφράσει τη γνώμη του, αλλά και να ασκήσει κριτική επηρεάζοντας και συχνά μεταβάλλοντας την άποψη και την κρίση του αναγνώστη 271. Όταν η παροιμία τοποθετείται στον τίτλο, έχει σκοπό να προσελκύσει την προσοχή του αναγνωστικού κοινού και να ενδυναμώσει τη συναισθηματική του σχέση με το κείμενο που ακολουθεί. Παράλληλα, ενισχύει την πληροφοριακή και την ενισχυτική λειτουργία του τίτλου. Η χρήση της παροιμίας, ως έχει, συνδέεται με το καθημερινό και οικείο ύφος και επομένως δημιουργεί ένα κλίμα οικειότητας με τον αναγνώστη, ενώ στις περιπτώσεις που εμφανίζεται αποπαγιωμένη, προκαλεί ευχάριστη έκπληξη καλώντας το αναγνωστικό κοινό σ ένα ιδιότυπο γλωσσικό παιχνίδι, όπου η σύνδεση της αποπαγιωμένης με την παγιωμένη έκφραση θα αποτελέσει επιβράβευση της ερμηνευτικής του προσπάθειας. 263 Γαβριηλίδου(2002),σελ Κleiber(1994),σελ ό.π.263,σελ.27, Γαβριηλίδου(1999),σελ ό.π.263,σελ ό.π.263,σελ ό.π.263,σελ ό.π.263,σελ ό.π.263,σελ

48 Όπως προαναφέρθηκε στο ξεκίνημα της παρούσας ενότητας, στο δημοσιογραφικό λόγο και εν προκειμένω στους τίτλους, εμφανίζονται, εκτός από τις παροιμίες, και παγιωμένες εκφράσεις, όπως οι ιδιωτισμοί. Σύμφωνα με τη Μότσιου 272, οι ιδιωτισμοί 273, σε αντίθεση με τον ελεύθερο συνδυασμό λέξεων, είναι σταθερές και παγιωμένες μονάδες (μεμονωμένες λέξεις, φράσεις ή ολόκληρες προτάσεις) δηλαδή λέξεις χωρίς σημασία, λέξεις-μορφές, που έχουν λειτουργικότητα μόνο μέσα στα πλαίσια μιας συνταγματικής ενότητας 274, σ ένα ορισμένο και αυστηρά καθορισμένο γλωσσικό περιβάλλον, ενώ η σημασία τους δεν ισούται με το άθροισμα των σημασιών των συστατικών τους, που κυρίως στην περίπτωση των μονολεκτικών ιδιωτισμών δεν εξάγεται κανονικά 275. Το φαινόμενο της πολυτυπίας των ιδιωτισμών, οι οποίοι αποτελούν το απολύτως παγιωμένο τμήμα της γλωσσικής παραγωγής στο συνεχές της παγίωσης 276, συναντάται συστηματικά στο δημοσιογραφικό λόγο, τόσο ως προς τα δομικά του χαρακτηριστικά, όσο και ως προς τις λειτουργίες του 277. Με βάση τα δομικά γνωρίσματα των διττών τύπων των ιδιωτισμών 278, η Moon 279 κάνει τη διάκριση ανάμεσα στη συμβατική πολυτυπία 280 και τη μη συμβατική ή δημιουργική ανάπλαση 281. Η πρώτη αναφέρεται στην ύπαρξη για ένα ιδιωτισμό δύο ή περισσότερων κοινά αποδεκτών και ευρέως χρησιμοποιούμενων τύπων 282, ενώ στα πλαίσια της δεύτερης παρατηρείται με έντονο το στοιχείο του αυτοσχεδιασμού η απόκλιση από το συμβατικό τύπο, ως προς τη μορφή, τη σύνταξη ή το λεξιλόγιο. Η χρήση ιδιωτισμών στα πλαίσια της συμβατικής πολυτυπίας συνδέεται άρρηκτα με το οικείο, καθημερινό ύφος 283 και επομένως ενισχύει την αμεσότητα μεταξύ του συντάκτη και του αναγνώστη του αθλητικού εντύπου. Άλλοτε εξυπηρετεί ιδεολογικές υποδηλώσεις από την πλευρά του πρώτου και άλλοτε αποτελεί έκφανση 272 Μότσιου(1987),σελ Όπως επισημαίνει ο Τριανταφυλλίδης(1996:148,π.449), δε θα πρέπει να συγχέονται με τους ιδιωματισμούς.<<οι ιδιωτισμοί είναι εκφραστικά και αναντικατάστατα στοιχεία, που πλουτίζουν την κοινή γλώσσα, ενώ οι ιδιωματισμοί αποτελούν διαλεκτικά στοιχεία, που συνηθίζονται σε διάφορα ιδιώματα, άγνωστα όμως στην κοινή>>. 274 ό.π.242,σελ Βλαχόπουλος(2007),σελ ό.π.242,σελ.6,30. Το άλλο ακρότατο στο εν λόγω συνεχές είναι, όπως αναφέραμε, οι αδέσμευτες, εντελώς ελεύθερες εκφράσεις, ενώ ενδιάμεσα τοποθετούνται οι λεξικές συνάψεις. 277 Χατζηδάκη(2003),σελ Ο Μalkiev (1958: ) μελέτησε το φαινόμενο των διττών τύπων των ιδιωτισμών, όπου ακολουθείται το σχήμα ΑσΒ. Α και Β είναι παρατακτικά συνδεδεμένα μονολεκτικά ή πολυλεκτικά σύνολα, ενώ σ είναι κάποιο συνδετικό στοιχείο (σύνδεσμος ή πρόθεση). 279 Μοοn(1998),σελ Στα αγγλικά η λεγόμενη <<instutionalized variation>>. 281 Eίναι γνωστή με τον αγγλικό όρο <<non instutionalized variation-exploitation>>. 282 ό.π.277,σελ ό.π.8,σελ

49 συναισθηματικής εκφραστικότητας, που επιδιώκει να δελεάσει και ίσως να επηρεάσει τον αναγνώστη στη διαδικασία πρόσληψης και ερμηνείας του τίτλου 284. Μέσω της δημιουργικής ανάπλασης ο συντάκτης καταφέρνει να προσελκύσει την προσοχή του αναγνώστη 285, να τον αιφνιδιάσει με χιουμοριστικό τις περισσότερες φορές τρόπο, να τον ψυχαγωγήσει και να του προκαλέσει ευχάριστη έκπληξη, αφού ο τελευταίος θα περίμενε αυτές οι στερεότυπες φράσεις να χρησιμοποιηθούν με την κανονική τους μορφή 286. Παράλληλα, το αθλητικό έντυπο έχει τη δυνατότητα να εκφράσει με πολυσήμαντο, αξιολογικά φορτισμένο και σε πολλές περιπτώσεις έμμεσο τρόπο την άποψή του 287. Ο αναγνώστης από την πλευρά του καλείται να συνθέσει μια σειρά από στοιχεία, όπως η γνώση της δηλωτικής και υποδηλωτικής σημασίας, αλλά και να κάνει συνειρμούς, που σχετίζονται με τα σχολιαζόμενα γεγονότα. Δηλαδή, βρίσκεται αντιμέτωπος με την επίλυση ενός γρίφου, η λύση του οποίου θα τον οδηγήσει στην κατανόηση του νοήματος του τίτλου 288. Γενικότερα, το φαινόμενο της δημιουργικής ανάπλασης συμβάλλει στην εδραίωση της επικοινωνίας μεταξύ αθλητικού εντύπου και αναγνώστη, αφού ο τελευταίος εμπλέκεται στη διαδικασία αναζήτησης της λύσης ενεργοποιώντας το γνωστικό του υπόβαθρο. Παράλληλα, το αναγνωστικό κοινό αναπτύσσει ένα αίσθημα αλληλεγγύης με τον συντάκτη, ενώ ταυτόχρονα τονώνεται η ευαρέσκειά του, αφού ο συντάκτης το θεωρεί αρκετά εύστροφο για να φτάσει στην επίλυση του γρίφου Εκφραστικά κλισέ Βασικό χαρακτηριστικό της γλώσσας 290 της αθλητικής δημοσιογραφίας 291 και εν προκειμένω των τίτλων, συνιστά η ευρύτατη χρήση φράσεων κλισέ 292, δηλαδή στερεότυπων εκφράσεων, που εντοπίζονται αποκλειστικά στο συγκεκριμένο κλάδο και τον διαφοροποιούν από τους υπόλοιπους της δημοσιογραφίας. Τα εκφραστικά κλισέ προτιμώνται από τα έντυπα, προκειμένου να σχολιάσουν μια αναμέτρηση,να προβούν σε αποτίμηση της πορείας μιας ομάδας, να περιγράψουν την αθλητική επικαιρότητα ή να εστιάσουν σ ένα συγκεκριμένο αποτέλεσμα 293. Η χρήση των συγκεκριμένων φράσεων κεντρίζει το ενδιαφέρον του εξοικειωμένου με τα αθλητικά αναγνώστη, δημιουργώντας ένα αίσθημα οικειότητας και αμεσότητας 284 ό.π.94,σελ ό.π.8,σελ Partington(1998),σελ ό.π.277,σελ ό.π.277,σελ ό.π.277,σελ ό.π.48,κείμενο Χαραλαμπάκης(2012),σελ ό.π.8,σελ ό.π.61,σελ.3 49

50 μαζί του, αφού το έντυπο μετέρχεται εκφράσεων, που είναι γνωστές σ εκείνον λόγω της παρακολούθησης της επικαιρότητας. Ο συντάκτης δηλαδή καταφέρνει, αφενός μεν να πληροφορήσει τον αναγνώστη για τα σπουδαιότερα αθλητικά γεγονότα και αφετέρου να εκπληρώσει την επικοινωνιακή του λειτουργία, αφού κατορθώνει να διαμορφώσει μια σχέση αλληλεπίδρασης με το μυημένο αθλητικό κοινό. Από την άλλη πλευρά, όμως, η χρήση τέτοιου είδους εκφράσεων αποθαρρύνει το μέσο-δυνητικό αναγνώστη να κατανοήσει τη γλώσσα της συγκεκριμένης κοινωνικής πραγματικότητας, από την οποία εκπορεύεται 294, να συλλάβει το βαθύτερο νόημα και την ερμηνεία του τίτλου και κατ επέκταση να παρακολουθήσει τα σχολιαζόμενα γεγονότα. Ωστόσο, οι περιορισμοί χώρου και χρόνου στους τίτλους των αθλητικών εντύπων αποκλείουν οποιαδήποτε διάθεση και απόπειρα επεξήγησης των συγκεκριμένων φράσεων από τους συντάκτες, οι οποίοι εξάλλου απευθύνονται σε ένα συγκεκριμένο κοινό, το οποίο θέλουν να διατηρήσουν, χωρίς ουσιαστικά να ενδιαφέρονται για το πώς θα διευρύνουν την αναγνωστική τους βάση περιλαμβάνοντας και τους αμύητους με τα αθλητικά αναγνώστες Καθημερινό λεξιλόγιο Στη γλώσσα των τίτλων των αθλητικών εφημερίδων και σε μεγαλύτερο βαθμό των οπαδικών, παρατηρείται έντονα το στοιχείο της προφορικότητας 296, αφού οι συντάκτες επιλέγουν μεταξύ άλλων να χρησιμοποιήσουν εκλαϊκευμένο λεξιλόγιο 297, το οποίο συνδέεται στενά με το οικείο και καθημερινό ύφος των αθλητικών εφημερίδων 298. Η χρήση εκφράσεων από το καθημερινό λεξιλόγιο, άλλοτε εξυπηρετεί ιδεολογικές απόψεις από την πλευρά του συντάκτη και άλλοτε αποτελεί έκφανση μιας έντονης συναισθηματικής εκφραστικότητας, που επιδιώκει να δελεάσει και ίσως να επηρεάσει τον αναγνώστη στη διαδικασία της αναγνωστικής πρόσληψης 299. Παράλληλα, οι καθημερινές λέξεις και φράσεις, που είναι γνώριμες στον αναγνώστη, ενισχύουν το κλίμα αμεσότητας που επιχειρεί να διαμορφώσει ο συντάκτης κατά την επικοινωνία του με το αναγνωστικό κοινό, αφού αυτό είναι σε θέση να κατανοήσει εύκολα και χωρίς ιδιαίτερη προσπάθεια τα γραφόμενα στους τίτλους, ενώ παράλληλα ενισχύουν το ύφος και διαμορφώνουν το γλωσσικό προφίλ του εντύπου, από το οποίο εκπορεύονται. 294 ό.π.61,σελ ό.π.8,σελ.78,80, Κουτσουλέλου(1992),σελ ό.π.67,σελ ό.π.8,σελ ό.π.94,σελ

51 Από την άλλη πλευρά, οι λόγιες εκφράσεις, οι οποίες δίνουν μία επίφαση εγκυρότητας και σοβαρότητας στο λόγο 300, σπάνια συναντώνται στη γλώσσα των τίτλων των αθλητικών εφημερίδων, αφού θεωρούνται εξεζητημένες 301 ή ελιτίστικες και εξ αυτού του λόγου δε συνάδουν με το λιγότερο επίσημο, σε σχέση με τις πολιτικές εφημερίδες, λόγο των αθλητικών εντύπων. Στις λίγες περιπτώσεις, που εμφανίζονται στους τίτλους των αθλητικών εφημερίδων, ο συντάκτης είτε τις χρησιμοποιεί για λόγους εντυπωσιασμού και προβολής 302, είτε για να δηλώσει την ειρωνική ή την καυστική του διάθεση απέναντι σε καταστάσεις και γεγονότα ό.π.40,κεφ ό.π.61,σελ.2,3 302 ό.π.61,σελ Μοσχονάς(2007),σελ

52 Σημεία στίξης και γλωσσικές πράξεις Τα σημεία στίξης, που εμφανίζονται στους τίτλους των πρωτοσέλιδων των αθλητικών εντύπων, επιτελούν το καθένα διαφορετικές λειτουργίες και ρόλους. Καλύπτουν ένα συνεχές υφολογικού μαρκαρίσματος 304 με ακρότατα την υφολογική ουδετερότητα, την οποία εκφράζουν τα σημεία γραμματικής στίξης 305, ως τη ρητή εκφραστικότητα, που τη δηλώνουν τα σημεία της μη γραμματικής στίξης 306. Σύμφωνα με τη διάκριση του Halliday 307, τα σημεία στίξης διακρίνονται σε τρεις κατηγορίες, που αντιστοιχούν στις ισάριθμες μεταλειτουργίες της γλώσσας: α) στην αναπαραστατική μεταλειτουργία αναλογούν τα ελάσσονα σημεία στίξης (παύλα, παρένθεση, υφέν και απόστροφος), που κατά κάποιο τρόπο έχουν σημασιολογική λειτουργία, β) στη διαπροσωπική μεταλειτουργία, στην οποία αντιστοιχούν τα σημεία στίξης, που έχουν προσλεκτική λειτουργία, δηλαδή το ερωτηματικό, το θαυμαστικό, τα αποσιωπητικά και τα εισαγωγικά και γ) στην κειμενική, όπου αναλογούν τα σημεία στίξης, τα οποία επιτελούν συντακτική και επομένως συνεκτική λειτουργία, ήτοι το κόμμα, η τελεία, η άνω τελεία και η άνω-κάτω τελεία. Στην παρούσα εργασία, θα εστιάσουμε στη λειτουργία των σημείων ρητορικής 308 στίξης, δηλαδή του ερωτηματικού, του θαυμαστικού, των αποσιωπητικών και των εισαγωγικών, που συναντώνται με ιδιαίτερα μεγάλη συχνότητα στους τίτλους και συνδέονται με την τάση των εντύπων να εκφράζουν και να προκαλούν μια πληθώρα συναισθημάτων στους αναγνώστες. Αυτό, όμως, δε σημαίνει ότι η λειτουργία των υπολοίπων σημείων στίξης, που συναντώνται συχνότερα στα δημοσιογραφικά κείμενα, δεν είναι σημαντική. Εξάλλου, τα σημεία γραμματικής στίξης ως πόλοι ουδετερότητας μεταφέρουν απλά το πληροφοριακό φορτίο της είδησης 309. Θα πρέπει να διευκρινίσουμε ότι αυτό που θέλει να δηλώσει ο συντάκτης με τη χρήση του κάθε σημείου στίξης (όπως για παράδειγμα ειρωνεία, απορία, έκπληξη, θαυμασμό) μπορεί να εκφραστεί κι όταν αυτό απουσιάζει. Για παράδειγμα ένα ρητορικό σχήμα, όπως για παράδειγμα η μεταφορά και το λογοπαίγνιο, μπορεί να αντικαταστήσει το αντίστοιχο σημείο στίξης εκφράζοντας ακριβώς τα ίδια συναισθήματα του συντάκτη. Σύμφωνα με τον Πολίτη, το ερωτηματικό και το θαυμαστικό αποτελούν σημεία ρητορικής στίξης 310, τα οποία ταυτίζονται με γλωσσικές πράξεις 311. Η ερώτηση, ως 304 ό.π.123,σελ ό.π.123,σελ.81. Δηλαδή το κόμμα, η άνω τελεία, η άνω και κάτω τελεία, η τελεία, η παύλα, η παρένθεση, το υφέν και η απόστροφος. 306 ό.π.8,σελ.618. Ήτοι το ερωτηματικό, το θαυμαστικό, τα εισαγωγικά και τα αποσιωπητικά. 307 Halliday(1989),σελ ό.π.8,σελ ό.π.123,σελ Σε αντίθεση με τα αποσιωπητικά και τα εισαγωγικά, που δεν ταυτίζονται. 311 Οι Austin και Searle (1969) εισήγαγαν τη θεωρία τους περί <<γλωσσικών πράξεων (speech acts theory)>>. Υποστηρίζουν ότι επιτελούμε: <<Γλωσσική πράξη κάθε φορά που λέμε ή γράφουμε κάτι. Η 52

53 αίτηση για παροχή πληροφοριών, αποτελεί κατευθυντική 312 γλωσσική 313 πράξη, ενώ η αναφώνηση συνιστά εκφραστική 314 γλωσσική πράξη. Για την αποφυγή διπλής ανάλυσης του ερωτηματικού και του θαυμαστικού ως σημείου στίξης και ως έκφρασης γλωσσικής πράξης θα πρέπει να επισημάνουμε ότι στις ερωτήσεις και στις αναφωνήσεις τα αντίστοιχα σημεία στίξης δηλώνουν τον ιδιαίτερο επιτονισμό με τον οποίο εκφέρονται στον προφορικό λόγο οι εν λόγω γλωσσικές πράξεις. Παρά το γεγονός ότι το προσωπικό ύφος του δημοσιογραφικού κειμένου ευνοεί την ερώτηση ως μηχανισμό εμπλοκής του αναγνώστη στη συλλογιστική του κειμένου και έμμεσης καθοδήγησής του στην επιθυμητή προς το συντάκτη απάντηση 315, το ερωτηματικό είναι από τα σπανιότερα μελωδικά σημεία στίξης, που συναντώνται στους τίτλους, αφού σε γεγονοτικά είδη λόγου κυριαρχεί η κατάθεση πληροφοριών 316, δηλαδή οι αποφάνσεις, και όχι οι αιτήσεις για την παροχή πληροφοριών 317. Βέβαια, στις ερωτήσεις των τίτλων δεν είναι απαραίτητο να έχουμε ερωτηματικό, γιατί είναι αρκετή η συντακτική δομή και η ερωτηματική αντωνυμία ή επίρρημα για την έκφραση απορίας, αμφιβολίας κ.α.. Ο συντάκτης θέτει το θέμα του άρθρου υπό τη μορφή ερώτησης για να θέσει σε αμφισβήτηση μια κυρίαρχη αντίληψη ή πρακτική. Συνήθως προβαίνει σε αρνητική αξιολογική τοποθέτηση στα σχολιαζόμενα γεγονότα, δείχνοντας μια γενικότερη τάση αναθεώρησης και ανακατασκευής της πραγματικότητας 318. Το ερωτηματικό δηλαδή δε χρησιμοποιείται για να υποδείξει αληθείς αιτήσεις παροχής πληροφοριών, όσο για να λειτουργήσει ως δείκτης φατικότητας και άρα ως φορέας μη αναφορικών σημασιών 319, είτε κοινωνικών συμβάλλοντας στην εδραίωση της οικειότητας μεταξύ εντύπου και αναγνώστη 320 είτε συναισθηματικών, προκειμένου ο συντάκτης να εκφράσει διάφορα συναισθήματα, όπως για παράδειγμα έκπληξη, κατάπληξη, δυσφορία, απορία. Συχνά εκφώνηση λέξεων ή φράσεων αποτελεί από μόνη της γλωσσική πράξη, μόνο εφόσον γίνεται στο πλαίσιο της γλωσσικής επικοινωνίας, δηλαδή εφόσον συνοδεύεται από κάποιο σκοπό. Κάθε εκφώνημα ως έκφραση γλωσσικής πράξης επιτελεί τρία διαφορετικά είδη πράξεων: α) τη λεκτική (locutionary act), δηλαδή όταν η ομιλήτρια λέει κάτι που από μόνο του αποτελεί γλωσσική πράξη, β) την προσλεκτική (illocutionary act), που εκφράζει την πρόθεση του ομιλητή όταν εκφωνεί πράξεις π.χ. αίτημα, προσφορά κλπ. και γ) την απολεκτική, την πράξη που επιτελεί η ομιλήτρια με το να λέει κάτι το οποίο μπορεί να επιφέρει συνέπειες ή αποτελέσματα στις πράξεις ή τα συναισθήματα του ακροατή>>. Σύμφωνα με την Κακαβούλια (2005:5) η γλωσσική πράξη αναφέρεται κυρίως στην προσλεκτική δύναμη του εκφωνήματος. 312 Κακαβούλια(2005),σελ.14.<<Οι κατευθυντικές γλωσσικές πράξεις (directives) είναι εκφωνήματα, με τα οποία ο γράφων επιχειρεί να κατευθύνει τον αναγνώστη σε συγκεκριμένες πράξεις>>. 313 ό.π.312,σελ.14.<<οι γλωσσικές πράξεις ως προς τον τύπο τους διακρίνονται σε αναπαραστατικέςαντιπροσωπευτικές (representatives), κατευθυντικές (directives), δεσμευτικές (commissives), εκφραστικές (expressives) και διακηρυκτικές (declaration)>>. 314 ό.π.312,σελ.15.<<οι εκφραστικές γλωσσικές πράξεις (expressives) αποτελούν εκφωνήματα, που εκφράζουν μια συγκεκριμένη ψυχολογική κατάσταση>>. 315 Μπακάκου-Ορφανού&Παναρέτου(2007),σελ ό.π.123,σελ.81.<<το ερωτηματικό ως δείκτης επιστημικής τροπικότητας δε συμβαδίζει με τη δηλωμένη διεκδίκηση αλήθειας (αβεβαιότητα)>>. 317 ό.π.123,σελ ό.π.315,σελ ό.π.123,σελ ό.π.315,σελ

54 η ερώτηση μπορεί προβληματίσει 321. να μένει αναπάντητη, όταν ο συντάκτης θέλει να Με τη σχολιαστική 322 ερώτηση ο συντάκτης επιδιώκει την εμπλοκή του αναγνώστη και την τελική αποδοχή των θέσεών του, ενώ με την πληροφοριακή 323 απαντά ο ίδιος σε υποτιθέμενες ερωτήσεις επιχειρώντας να εκπληρώσει απλά τις ανάγκες του αναγνώστη για πληροφόρηση. Η ρητορική 324 ερώτηση 325, ως σχολιαστική ερώτηση απόλυτης βεβαιότητας, ενισχύει τη θέση του συντάκτη, αφού ο τελευταίος αποφεύγει το δογματισμό, που θα υποδήλωνε η χρήση αποφατικής πρότασης και αφήνει τη βεβαιότητα να προκύψει από τη θετική απάντηση, που καλείται να δώσει ο αναγνώστης και η οποία εν τέλει καθορίζει και τη λεκτική ισχύ της ερώτησης, που είναι εν τέλει μια απόφανση με υψηλό βαθμό βεβαιότητας 326. Παράλληλα, προσελκύει την προσοχή του αναγνώστη και τον καλεί να απαντήσει υποσυνείδητα στο αυτονόητο της ερώτησης, ενώ παράλληλα αποτυπώνεται καλύτερα στη μνήμη του 327. Το θαυμαστικό, πέραν από κατ εξοχήν δείκτης επιφωνηματικών προτάσεων, αποτελεί και δείκτη κατηγορηματικής βεβαιότητας, συνημμένης σε αποφάνσεις 328. Οι γνήσιες αναφωνήσεις απουσιάζουν από τους τίτλους, αφού η δημοσιογραφία δεν αποτελεί αυτοβιογραφικό είδος λόγου. Θεωρείται το πιο <<παθητικό>> σημείο στίξης, αφού κατασκευάζει στους τίτλους σύνθετες (εκφραστικές) γλωσσικές πράξεις, δηλαδή γεγονοτικές πληροφορίες, που συνοδεύονται από ανεξάρτητο σχολιασμό, μέσα από τον οποίο ο συντάκτης είτε εκφράζει συναισθήματα, είτε δηλώνει ειρωνεία είτε διεγείρει υπονοήματα 329. Αποτελεί δείκτη εκφραστικότητας, δεδομένου ότι ο προσανατολισμός του στον αναγνώστη είναι έμμεσος. Τα αποσιωπητικά αποτελούν το λιγότερο χειραγωγητικό, δεσμευτικό σημείο στίξης για τον αναγνώστη, αφού του δημιουργούν απροσδιόριστα συναισθήματα 330. Ανεξάρτητα από τη θέση τους στον τίτλο, εκπληρώνουν την πραγματολογική αξία του απροσδόκητου, με βάση την οποία το απρόβλεπτο και το σπάνιο αποτελούν ένα από τα κριτήρια προαγωγής του συμβάντος σε είδηση 331. Η σιωπή και η διακοπή του 321 ό.π.123,σελ ό.π.123,σελ.235.<<με τη σχολιαστική διεπίδραση ο συντάκτης εκφράζει την άποψη του υπό τη μορφή ερώτησης δίνοντας την εντύπωση ότι τη διαπραγματεύεται με τον αναγνώστη εμπλέκοντάς τον στη συλλογιστική διαδικασία και έτσι δεν την επιβάλλει>>. 323 ό.π.315,σελ.235.<<με την πληροφοριακή διεπίδραση ο δημοσιογράφος ενώ μορφοποιεί το κείμενό του απαντά σε υποτιθέμενες ερωτήσεις, που τον καθοδηγούν στην ανάπτυξη του θέματος του λαμβάνοντας υπόψη τις ανάγκες του αναγνώστη για πληροφόρηση>>. 324 Zilmann(1972),σελ ό.π.315,σελ.237.<<είναι μορφή ερώτησης χωρίς πραγματική πρόθεση απάντησης. Υπάρχει μια προκαθορισμένη, προβλέψιμη και κοινώς αποδεκτή απάντηση, που στηρίζεται στην κοινή λογική και εμπειρία>>. 326 ό.π.315,σελ ό.π.315,σελ ό.π.123,σελ ό.π.123,σελ ό.π.123,σελ Galtung&Ruge(1965),σελ.72 54

55 νοήματος δίνουν την ευκαιρία στον αναγνώστη να ερμηνεύσει τη λειτουργία τους κατά το δοκούν, ανοίγοντας ένα μικρότερο ή μεγαλύτερο πεδίο υπονοημάτων και διαχέοντας παράλληλα συναισθηματικές σημασίες 332. Σε πολλές περιπτώσεις, περιέχουν ένα υποδόριο σχολιασμό ή ειρωνεία 333. Η χρήση τους δίνει στο συντάκτη την αίσθηση επιτηδευμένου ύφους, ενώ παράλληλα παρέχει την ευκαιρία στον αναγνώστη να συμμετάσχει ψυχικά στην ολοκλήρωση του νοήματος του τίτλου, εκπληρώνοντας μ αυτό τον τρόπο τη λειτουργία τους ως διεπιδραστικά σημεία στίξης 334. Τα εισαγωγικά, σε αντίθεση με το ερωτηματικό, το θαυμαστικό και τα αποσιωπητικά, δεν έχουν τόσο προφανή σχέση με τη διαχείριση συναισθημάτων, καθώς αποτελούν το σημείο της δηλωμένης διακειμενικότητας ή της μετακειμενικής δείξης 335. Διεκδικούν αξιοπιστία είτε εισάγοντας στον τίτλο μαρτυρίες και λεγόμενα <<τρίτων φωνών>> 336 είτε με την ερμηνευτική παρέμβαση του συντάκτη, αλλά με βασικό εργαλείο το λόγο της γλωσσικής κοινότητας 337. Στην πρώτη περίπτωση, με την παράθεση ευθέος λόγου, συγγενεύουν με τη γραμματική στίξη, αφού υπονοούν ή διεκδικούν ουδετερότητα, ενώ στη δεύτερη, με την παρεμβολή σχολίου, συγκεντρώνουν όλα τα στοιχεία της διαπροσωπικής στίξης 338. Ο Πολίτης 339 διακρίνει τρεις κατηγορίες στη χρήση των εισαγωγικών: α) τα <<εισαγωγικά τεκμηρίωσης>>, τα οποία μεταφέρουν αυτούσια παραθέματα, λέξεις ή φράσεις, έτσι όπως αυτές ειπώθηκαν, και επιστημονικούς όρος, προκειμένου να αποδοθεί <<μια αληθινή φέτα ζωής>> 340 και μια επιφανειακή τουλάχιστον αξιοπιστία λόγου, β) τα <<εισαγωγικά αποστασιοποίησης>>, τα οποία βοηθούν τον συντάκτη <<να σχολιάσει ήπια κλείνοντας με νόημα το μάτι στον αναγνώστη>> 341 επιτρέποντας μια υφολογική εκφραστικότητα, καθώς περιλαμβάνουν λέξεις από το καθημερινό λεξιλόγιο, την αργκό, αλλά και νεολογισμούς και γ) τα <<εισαγωγικά σχολιασμού>> 342, μέσω των οποίων ο συντάκτης προβαίνει σχεδόν ρητά σε σχολιασμό μιας κατάστασης ή γεγονότος και δηλώνουν για παράδειγμα τη μεταφορά, τη μετωνυμία ή το λογοπαίγνιο. Τα ανωτέρω σημεία στίξης, μαζί πιθανότατα με τα σημεία μη γραμματικής στίξης, αποτελούν ένα ολοκληρωμένο σύστημα σηματοδότησης των τίτλων στα πρωτοσέλιδα των αθλητικών εφημερίδων, που αποδεικνύουν ότι το μη πληροφοριακό συστατικό της είδησης δεν είναι κάτι διάχυτο και απροσδιόριστο, αλλά καθορίζεται από τις 332 ό.π.123,σελ ό.π.123,σελ ό.π.315,σελ.234.<<με τον όρο διεπίδραση δηλώνεται η αμοιβαία επίδραση των συμμετεχόντων, δηλαδή του πομπού και του δέκτη, κατά τη διαδικασία επίτευξης επικοινωνιακών στόχων>>. 335 ό.π.123,σελ Βερβεροπούλου(2009),σελ ό.π ό.π.123,σελ ό.π.123,σελ ό.π.8,σελ ό.π.123,σελ ό.π.8,σελ

56 παραμέτρους της φατικότητας, της εκφραστικότητας, της διεπιδραστικότητας και της σχολιαστικής αξιολόγησης ό.π.123,σελ.91.<<η φατικότητα δηλώνεται με το ερωτηματικό, η εκφραστικότητα με το θαυμαστικό, η διεπιδραστικότητα με τα αποσιωπητικά και η σχολιαστική αξιολόγηση με τα εισαγωγικά>>. 56

57 Ρητορικά σχήματα Στην παρούσα ενότητα παρουσιάζονται και αναλύονται τα ρητορικά σχήματα, τα οποία εμφανίζονται με μεγαλύτερη συχνότητα στους τίτλους των πρωτοσέλιδων των αθλητικών εφημερίδων και συγκεκριμένα η μεταφορά, η μετωνυμία, η παρήχηση και τα λογοπαίγνια Η μεταφορά Η μεταφορά 344 αποτελεί το συνηθέστερο 345 ρητορικό σχήμα, το οποίο συναντάται στους τίτλους των αθλητικών εφημερίδων και τους προσδίδει μια αίσθηση οικειότητας 346, καθώς χρησιμοποιείται συχνά στον προφορικό λόγο 347. Ο δημοσιογράφος, κατά την επικοινωνία, εκπληρώνει δύο στόχους: τον πληροφοριακό, που συνίσταται στη μετάδοση της πληροφορίας, και τον επικοινωνιακό, στα πλαίσια του οποίου επιδιώκει να κάνει γνωστή την επικοινωνιακή του πρόθεση, παράγοντας ερεθίσματα, τα οποία θα προσελκύσουν το ενδιαφέρον του αναγνώστη 348. Από την πλευρά του, ο τελευταίος κατά τη διαδικασία αποκωδικοποίησης του μηνύματος του δημοσιογράφου, προσπαθεί να ερμηνεύσει τα γραφόμενά του ως συναφή 349 με το γλωσσικό και εξωγλωσσικό του περιβάλλον, όπως επίσης και τη συγκεκριμένη προθετικότητα πληροφοριών, εκ μέρους του πομπού. Ουσιαστικά, η μεταφορά στη γλώσσα των τίτλων αποτελεί το σημείο συνάντησης της ενημερωτικής πρόθεσης του δημοσιογράφου-πομπού και της ερμηνευτικής προσέγγισης των λεγομένων του από τον αναγνώστη-δέκτη 350. Η μεταφορά, που δηλώνεται με ποικιλία γραμματικών κατηγοριών και σχημάτων (ουσιαστικού, επιθέτου ή και ολόκληρης πρότασης), παρουσιάζει στο δημοσιογραφικό λόγο διαβαθμίσεις, ανάλογα με την αποτελεσματικότητά της. Έτσι, οι μεταφορές διακρίνονται 351 σε αδρανείς, λανθάνουσες και πρωτότυπες. Οι πρώτες, 344 Fiske(1982),σελ ό.π.243,σελ.12.<<είναι τόσο βαθιά μεταφορική η γλώσσα του ποδοσφαίρου, που δυσκολεύεται κανείς να βρει ισοδύναμα κυριολεξίας, χωρίς να σημαίνει ότι αυτές οι μεταφορές είναι ουδέτερεςνεκρές. Η μεταφορά του πολέμου είναι όχι απλώς αντιπροσωπευτική, αλλά συστατική ενός ποδοσφαιρικού αγώνα. Ο Segrave (1997:24) εξηγεί την κυριαρχία της σ αυτό που αποκαλεί μεταφορική σύμβαση της βίας. Η γλώσσα της βίας αποκρυσταλλώνεται με τον πιο ξεκάθαρο τρόπο στη γλώσσα του ποδοσφαίρου, μια γλώσσα που αντανακλά την ανδρική ιστορία του αθλήματος και συνεπώς μια γλώσσα γεμάτη από στρατιωτικές μεταφορές>>. 346 ό.π.8,σελ ό.π.296,σελ ό.π.296,σελ Sperber-Wilson(1986),σελ.29.<<Στα πλαίσια της πραγματολογικής θεωρίας της συνάφειας, ο πομπός κατευθύνει το λόγο του με τέτοιο τρόπο ώστε ο λόγος του να έχει άριστη συνάφεια και να προσελκύσει το δέκτη, ο οποίος με τη σειρά του, στην προσπάθειά του να αποκωδικοποιήσει το μήνυμα του πομπού, επιχειρεί να ερμηνεύσει τα λεγόμενά του ως συναφή με το γλωσσικόεξωγλωσσικό πριβάλλον και τη συγκεκριμένη προθετικότητα των πληροφοριών του πομπού. Ο δέκτης καλείται να προσεγγίσει τις μεταφορές βασιζόμενος στις ερμηνευτικές του ικανότητες και να κατανοήσει την πρόθεση του πομπού μέσα από απλές ή πολυπλοκότερες συνεπαγωγές>>. 350 ό.π.296,σελ Δημητρακοπούλου-Μόζερ(1990),σελ

58 ως ανενεργές πλέον, δεν ασκούν καμία επίδραση στον αναγνώστη και χρησιμοποιούνται από το συντάκτη χωρίς συγκεκριμένη πρόθεση, απλά και μόνο επειδή ενσωματώθηκαν στη γλώσσα 352. Οι λανθάνουσες, λόγω της ευρύτατης χρήσης τους, έχουν πλέον αποκτήσει συμβατική σημασία. Το μήνυμά τους αποκωδικοποιείται εύκολα από τον αναγνώστη, ανάλογα με τις γνώσεις του, μέσα από απλές συναγωγές συμπερασμάτων 353. Τέλος, οι πρωτότυπες, ως μη συμβατικές, ξαφνιάζουν και προκαλούν, αφού δεν είναι γνωστές στο ευρύ κοινό δημιουργώντας ευχάριστη έκπληξη και κεντρίζοντας το ενδιαφέρον του 354. Το μήνυμά τους, σε σύγκριση με τις λανθάνουσες μεταφορές, κωδικοποιείται πιο δύσκολα, αφού η συνάφεια κατανοείται μέσα από λεπτούς συνειρμούς 355. Θα πρέπει, πάντως, να γίνεται συνετή χρήση τους, αφού όταν γίνονται ευρύτερα αποδεκτές σε διαφορετικά γλωσσικά περιβάλλοντα, χάνουν την πρωτοτυπία τους και μπορεί να καταλήξουν λανθάνουσες 356. Πάντως, τόσο οι πρωτότυπες όσο και οι λανθάνουσες μεταφορές, είναι προθετικά επιλεγμένες από το συντάκτη, εμφανίζουν αυξημένη λειτουργικότητα, συμβάλλουν στη βιωματική και εμφατική προβολή του μηνύματος διευκολύνοντας κατά συνέπεια τον αναγνώστη να το αποκωδικοποιήσει μέσα από συνεπαγωγική-ερμηνευτική προσέγγιση 357. Ενισχύουν την περιληπτική λειτουργία των τίτλων, συμπυκνώνοντας περισσότερα νοήματα σε λίγες λέξεις 358. Ανακαλούν στον αναγνώστη σωρεία εμπειριών, που έχει οικειοποιηθεί στο παρελθόν 359. Πέραν της μετάδοσης πληροφοριών 360, ο συντάκτης αποκαλύπτει και τις πτυχές, που βρίσκονται πίσω από το λόγο, όπως η πρόθεση ή η στάση του απέναντι στην πληροφορία 361. Επίσης, καθιστούν το δημοσιογραφικό λόγο πιο ζωντανό και παραστατικό. Μετατρέπουν τον αναγνώστη από απλό αποδέκτη 362 του μηνύματος σε κοινωνό στην επικοινωνιακή διαδικασία 363, δεδομένου ότι με τη χρήση τους, ο δημοσιογράφοςπομπός του <<κλείνει>> το μάτι, δίνοντάς του την ευκαιρία να συμμετάσχει σ ένα ιδιότυπο παιχνίδι, στα πλαίσια του οποίου καλείται να κατανοήσει το μήνυμα, ενώ παράλληλα του προσφέρει τη δυνατότητα να δοκιμάσει και τις ερμηνευτικές του ικανότητες, προκειμένου να ανακαλύψει την πραγματική σημασία που κρύβεται πίσω από τη μεταφορική χρήση μιας λέξης. 352 ό.π.296,σελ ό.π.296,σελ.320,323,326, ό.π.351,σελ ό.π.296,σελ ό.π.296,σελ ό.π.296,σελ ό.π.129,σελ.109, ό.π.8,σελ ό.π.94,σελ ό.π.296,σελ ό.π.296,σελ.315.<<το ρόλο του δέκτη αναλαμβάνει όποιος από το ανώνυμο πλήθος βρίσκει το ερέθισμα συναφές με το εξωγλωσσικό του περιβάλλον και επιχειρεί να κατανοήσει τους υπονοούμενους στόχους του συντάκτη>>. 363 ό.π.296,σελ.319. Πρόκειται για τη λεγόμενη επικοινωνιακή λειτουργία της μεταφοράς. 58

59 Η μετωνυμία Η μετωνυμία αποτελεί γλωσσικό φαινόμενο, στα πλαίσια του οποίου μια γλωσσική έκφραση που παραπέμπει τυπικά, κυριολεκτικά, σε μια οντότητα Α, μπορούμε να τη χρησιμοποιήσουμε, προκειμένου να παραπέμψουμε, μη κυριολεκτικά αυτή τη φορά, σε μια άλλη οντότητα Β 364. Για παράδειγμα, στους τίτλους των αθλητικών εφημερίδων χρησιμοποιείται η λέξη <<οι πράσινοι>>, προκειμένου το έντυπο να κάνει αναφορά στους αθλητές της ομάδας του Παναθηναϊκού ή η λέξη <<σεντόνι>>, για να παραπέμψει μη κυριολεκτικά σε μια άλλη έννοια, δηλαδή την ευρωπαϊκή διασυλλογική διοργάνωση του Τσάμπιονς Λιγκ στο ποδόσφαιρο 365. Αυτή η λεγόμενη γλωσσική αταξία οφείλεται στη στενή σχέση που υφίσταται μεταξύ των δύο συγκεκριμένων οντοτήτων, που είναι γνωστή στη γλωσσολογία ως <<γειτνίαση>> 366. Η στενή σχέση ανάμεσα σε δύο οντότητες εδράζεται στην καθημερινή μας εμπειρία, σε ό,τι δηλαδή αποκομίζουμε από την καθημερινή μας επαφή με πρόσωπα και πράγματα. Το δεδομένο δηλαδή της γνώσης τους μας επιτρέπει να κινούμαστε μεταξύ δύο γλωσσικών οντοτήτων, που βρίσκονται κάτω από την ίδια γλωσσική στέγη 367. Ο Fiske 368 σημειώνει ότι η επιλογή της μετωνυμίας για το συντάκτη των τίτλων είναι αποφασιστικής σημασίας, αφού μέσω αυτής ο αναγνώστης, μπορεί να κατασκευάσει το άγνωστο υπόλοιπο της πραγματικότητας. Σύμφωνα με τον Hartley 369, η μετωνυμία αποκτά μια συνταγματική 370 διάσταση, καθώς διαμέσου αυτής δημιουργούμε το υπόλοιπο της <<ιστορίας>> από το μέρος, που μας έχουν δώσει. Ο Ο Sullivan 371 αναφέρει ότι οι ειδήσεις είναι μετωνυμικές, αφού ένα γεγονός, το οποίο αναφέρεται και προβάλλεται, ερμηνεύεται ως αντιπροσωπευτικό μιας ολόκληρης πραγματικότητας, της οποίας είναι μόνο μέρος. Η μετωνυμία διαφέρει σε σχέση με τη μεταφορά ως προς το βαθμό εγγύτητας, αλλά και την ευκολία πρόσληψης και ερμηνείας της, αφού δεν απαιτεί, όπως η τελευταία, ένα άλμα της φαντασίας 372 για να γίνει κατανοητή από τον αναγνώστη. Αυτή η διαφορά μπορεί να οδηγήσει τη μετωνυμία να μοιάζει πιο <<φυσική>> από τις μεταφορές, που όταν είναι ακόμη <<φρέσκιες>> βρίσκονται στυλιστικά στο προσκήνιο. Οποιαδήποτε προσπάθεια αναπαράστασης της πραγματικότητας δε μπορεί να θεωρηθεί συνεπακόλουθη της μετωνυμίας, αφού μπορεί απλά να για την Ελληνική Γλώσσα:μετωνυμία>>. 365 ό.π.8,σελ Βελουδής(2005β),σελ ό.π ό.π.335,σελ Fiske-Hartley(1978),σελ ό.π.369,σελ Ο Sullivan(1994),σελ ό.π.344,σελ.87.<<metonymy is based on continuity: it does not require an imaginative leap (transposition) as metaphor does>>. 59

60 συνεπάγεται μια επιλογή, αν και τέτοιες επιλογές συμβάλλουν στο να καθοδηγούν σε βαθύτερη γνώση ευρύτερων πλαισίων αναφοράς 373. Η χρήση της μετωνυμίας στους τίτλους των αθλητικών εφημερίδων προσελκύει το ενδιαφέρον του αναγνώστη, αφού ουσιαστικά <<τεστάρει>> το γνωστικό του επίπεδο και την ικανότητά του να ανακαλύπτει την έκφραση στην οποία παραπέμπει μετωνυμικά μια άλλη. Δημιουργεί, επομένως, ένα κλίμα αμεσότητας και οικειότητας με το μυημένο στα αθλητικά αναγνώστη, ενώ αντίθετα συνιστά λόγο αποκλεισμού του μέσου αναγνώστη, ο οποίος, λόγω ακριβώς της μη εξοικείωσής του με τις μετωνυμικές αναφορές, αδυνατεί να αναγνωρίσει τις εκφράσεις, στις οποίες παραπέμπουν. Για παράδειγμα, είναι ιδιαίτερα δύσκολο για τον αμύητο αναγνώστη να καταλάβει ότι η λέξη <<Βασίλισσα του Βορρά>> αναφέρεται στην ομάδα της Βέροιας. Η χρήση, επομένως, της μετωνυμίας συμβάλλει στην ενίσχυση του κλίματος αλληλεγγύης με τον αναγνώστη-γνώστη της αθλητικής επικαιρότητας, μπορεί μάλιστα σε ορισμένες περιπτώσεις να γίνεται για λόγους προβολής και εντυπωσιασμού από το συντάκτη, αλλά αντίστοιχα αποθαρρύνει και το μέσο αναγνώστη από την κατανόηση της λειτουργίας της και τη συμμετοχή του στην επικοινωνιακή διαδικασία. Κάποιες φορές μάλιστα η μετωνυμία στους τίτλους ενισχύει την περιληπτική τους λειτουργία, αφού χρησιμοποιείται για λόγους συντομίας και οικονομίας χώρου, σε περιπτώσεις που η έκφραση στην οποία παραπέμπει είναι ιδιαίτερα μεγάλη σε έκταση για να τοποθετηθεί στον τίτλο Η παρήχηση Με τον όρο παρήχηση 375 δηλώνεται η επανάληψη όμοιων ή ομόηχων φθόγγων, συλλαβών ή λέξεων, συνήθως για την επανάληψη του ίδιου συμφωνικού ήχου, μέσα στον ίδιο στίχο ή φράση 376. Στην αγγλική γλώσσα, έχουν προταθεί τρεις όροι για την παρήχηση: α) <<αlliteration>> 377, που αποτελεί μια ποιητική ή λογοτεχνική κατασκευή, η οποία δημιουργείται από τη χρήση διαφορετικών λέξεων, που ξεκινούν με το ίδιο ή παρόμοιο σύμφωνο, β) <<assonance>>, που αφορά την ομοιότητα δύο ή περισσότερων φωνηεντικών ήχων ή την επανάληψη δύο ή περισσότερο συμφωνικών 378 και γ) <<consonance>> 379, ο οποίος αναφέρεται στην επανάληψη της αλληλουχίας δύο ή περισσότερων συμφώνων, που όμως διακόπτεται από ένα 373 ό.π.344,σελ ό.π.129,σελ Σύμφωνα με τον Σταύρου (2009:81), παρήχηση καλείται το φαινόμενο της συχνής εμφάνισης φθόγγων με κοινό σύμφωνο στον ίδιο στίχο Προτείνονται και άλλοι όροι όπως ομοιοφωνία, παρονομασία, προγραμματισμός και συνήχηση. 377 ό.π.376.<<αlliteration = a poetic or literary effect achieved by using several words that begin with the same or similar consonants, as in Whither wilt thou wander, wayfarer? >>. 378 ό.π. 376.<<Αssonance = the similarity of two or more vowel sounds or the repetition of two or more consonant sounds>>. 379 ό.π. 376.<<Consonance is the repetition of a sequence of two or more consonants, but with a change in the intervening vowel>>. 60

61 παρεμβαλλόμενο φωνήεν. Η ασφαλής απόδοση των ανωτέρω όρων είναι η διάκριση ανάμεσα σε παρήχηση συμφώνων-συμφωνικών ήχων (<<alliteration>>) και παρήχηση φωνηέντων-φωνηεντικών ήχων (<<assonance>>). Η παρήχηση χρησιμοποιείται στη γλώσσα των τίτλων των αθλητικών εφημερίδων κατά κύριο λόγο για λόγους έμφασης, καθώς με την επανάληψη του ίδιου ήχου ο συντάκτης επιδιώκει να κεντρίσει την προσοχή του αναγνώστη σ ένα συγκεκριμένο σημείο. Επίσης, δημιουργεί στον αναγνώστη ακουστικές εντυπώσεις, ενώ δίνει και ρυθμό στο λόγο. Ακόμη, ενισχύει την αμεσότητα του εντύπου με το αναγνωστικό κοινό, αφού η παρήχηση συναντάται συχνά και στον καθημερινό λόγο. Παράλληλα, η χρήση της δημιουργεί ευχάριστη έκπληξη στον αναγνώστη και αποτελεί μια δημιουργική πρόσκληση για συμμετοχή του στα ρητορικά παιχνίδια του γράφοντος. Παρά το γεγονός ότι η δημιουργία ενός τίτλου στα πρωτοσέλιδα των αθλητικών εντύπων, όπου εμφανίζεται το φαινόμενο της παρήχησης, θεωρείται αρκετά δύσκολη και σύνθετη διαδικασία, αφού απαιτεί ευρηματικότητα και φαντασία, παρατηρούμε ότι εμφανίζεται με μεγάλη συχνότητα προσελκύοντας το ενδιαφέρον του αναγνώστη Τα λογοπαίγνια Μιλώντας για λογοπαίγνιο 381, αναφέρομαστε σ εκείνο το φαινόμενο, κατά το οποίο συντελείται μια σκόπιμη σύγχυση 382 λέξεων ή φράσεων για λόγους ρητορικούς ή χιουμοριστικούς 383. Είναι δηλαδή με άλλα λόγια το παιχνίδι του λόγου με διφορούμενες 384 λέξεις, που δίνει χρώμα και ζωντάνια, μέσα στο οποίο συχνά παραφράζεται μια πάγια και κοινή έκφραση σ ένα εύρημα, συχνά γεμάτο ειρωνεία και υπαινικτικότητα 385. Στα δημοσιογραφικά κειμενικά είδη και εν προκειμένω στους τίτλους των αθλητικών εφημερίδων, η συμβατική παραβίαση των φραστικών συμβάσεων φαίνεται ότι αποτελεί κοινό χαρακτηριστικό, με το οποίο οι αναγνώστες είναι απολύτως εξοικειωμένοι, αλλά και τους δημιουργεί μια ευχάριστη πρόκληση 386, αυτή 380 ό.π.94,σελ Διακρίνονται σε ομογραφικά, ομοφωνικά, σύνθετα, εκτεταμένα, ομώνυμα και αναδρομικά. 382 Roberts(2005),σελ <<Α word with more than one meaning or a given chain of words containing at least one lexical item having more than one meaning, such that more one coherent interpretation may be put upon a chain as a whole the perfect pun should satisfy the purpose of being a word with more than one meaning or a given chain of words containing a least one lexical item having more than one meaning with the same phonic and graphic realization triggering the two or more meanings>>. 383 ό.π.382,σελ.281.<<τα λογοπαίγνια αποτελούν ειδική χαρακτηριστική στρατηγική για τη δημιουργία χιούμορ>>. 384 ό.π.383,σελ.281.<<μπορούν να ερμηνευθούν με περισσότερους τρόπους. Το ένα νόημα προέρχεται κατευθείαν από το συγγραφέα και το άλλο χιουμοριστικό νόημα που προέρχεται από μια ατυχή φράση από μια συγκεκριμένη πηγή πληροφοριών>>. 385 ό.π.67,σελ ό.π.382,σελ.118. << a sub branch of the pun is the AMPHIBOLOGY (or AMPHIBOLY) in which a sentence as a whole has a double meaning or the punning spans across grammatical categories>>. 61

62 της παρουσίας του λογοπαιγνίου και της πρόκλησης για αποκωδικοποίησή του 387. Ο δημοσιογράφος καθιστά τον αναγνώστη συμμέτοχο στην επικοινωνιακή διαδικασία, ενώ η επίλυση του λογοπαιγνίου συνιστά επιβράβευση της ερμηνευτικής προσπάθειας του τελευταίου 388. Επίσης, τα λογοπαίγνια προσελκύουν την προσοχή του αναγνωστικού κοινού και επιτυγχάνουν τη ψυχαγώγησή του, ενώ παράλληλα ενισχύουν το κλίμα αλληλεγγύης μαζί του, αφού η ερμηνεία και η κατανόησή τους από τον αναγνώστη διαμορφώνει και ενδυναμώνει την αλληλεξάρτησή του με το αθλητικό έντυπο. Επιπλέον, τα λογοπαίγνια συνδέονται με το οικείο και καθημερινό ύφος 389, με αποτέλεσμα να συμβάλλουν στην αμεσότητα 390 στη σχέση του συντάκτη με τον αναγνώστη. Άλλοτε εξυπηρετώντας ιδεολογικές υποδηλώσεις από την πλευρά του εντύπου και άλλοτε αποτελώντας εκφάνσεις μιας έντονης συναισθηματικής εκφραστικότητας, τα λογοπαίγνια κατορθώνουν να δελεάσουν 391 και ίσως να επηρεάσουν 392 τον αναγνώστη στη διαδικασία πρόσληψης και ερμηνείας της είδησης. 387 ό.π.277,σελ ό.π.277,σελ ό.π.8,σελ ό.π.67,σελ ό.π.94,σελ ό.π.382,σελ.117.<<puns capture the attention, they take a moment to work out, they make one smile, if not laugh, and they are therefore memorable>>. 62

63 Διακειμενικότητα Ο ειδησεογραφικός λόγος παράγεται μέσα από την ενσωμάτωση και διασταύρωση διαφόρων φωνών, που καθιστούν το δημοσιογραφικό κείμενο εμφανώς πολυφωνικό και διακειμενικό 393. Η έννοια της διακειμενικότητας είναι σημαντική για το δημοσιογραφικό λόγο, καθώς αποκαλύπτει τις διεργασίες παραγωγής του και τις ιδεολογικές διαδικασίες που εμπλέκονται αφενός στην ανάδυση συγκεκριμένων λόγων και αφετέρου στην περιθωριοποίηση άλλων. Οι τίτλοι στα πρωτοσέλιδα των αθλητικών εφημερίδων αποτελούν μια από τις κατ εξοχήν εκφάνσεις πολυφωνικότητας, δεδομένου ότι σπάνια συντάσσονται από το συγγραφέα, αλλά συνήθως από το συντάκτη ύλης, ενώ κατόπιν ο αρχισυντάκτης είτε τους εγκρίνει είτε τους διορθώνει 394. Η Κristeva 395, επηρεασμένη από τη θεωρία 396 του Bakhtine 397, εισήγαγε τον όρο διακειμενικότητα 398, που αναφέρεται στην παράλληλη παρουσία και διασταύρωση δύο κειμένων αλληλοκαθοριζομένων από τη συνύπαρξή τους 399, ορίζοντας το κείμενο ως μωσαϊκό παραθεμάτων και ως απορρόφηση και μεταμόρφωση ενός άλλου κειμένου. Σύμφωνα με τον Rifaterre 400 με το συγκεκριμένο όρο δηλώνεται το σύνολο των κειμένων, που ανακαλεί στη μνήμη του ο αναγνώστης κατά τη διάρκεια της πρόσληψης ενός συγκεκριμένου κειμένου. Ο Gennette 401 κάνει λόγο για <<κειμενική υπέρβαση>> 402, την οποία επιχειρεί ο τίτλος, όταν δεν κατευθύνει τον αναγνώστη μόνο προς το άρθρο που επιστέφει, αλλά και σ άλλα κείμενα, πέρα και έξω απ αυτό. Ο Πολίτης 403 αναφέρει ότι η διακειμενικότητα υποδηλώνει την εισαγωγή της ιστορίας (κοινωνίας) μέσα στο κείμενο και την εισαγωγή του κειμένου μέσα στην ιστορία, αφού οι λέξεις κουβαλούν σημάδια της προηγούμενης χρήσης τους. Τα τιτλικά διακείμενα 404, που αποτελούν το σημείο τομής της αρχής της πολυστρωματικής 405 γραφής και της θεωρίας της λογοτεχνίας 406, συνιστούν 393 ό.π.8,σελ ό.π.336,σελ Kristeva(1986),σελ Ντανόπουλος(2010),σελ O Bakhtine (1986:89) χρησιμοποίησε τον όρο interlinguistic αναφέροντας πως: <<ο λόγος μας είναι γεμάτος από λόγια των άλλων, τα οποία κουβαλούν μαζί τους την έκφραση και τον αξιολογικό τους τόνο. Κάθε φραστική διατύπωση είναι ένας κρίκος μιας πολυσύνθετα οργανωμένης αλυσίδας άλλων φραστικών διατυπώσεων>>. 398 ό.π.336,σελ.148. Ο όρος συναντάται πρώτα στη θεωρία της λογοτεχνίας. 399 ό.π.336,σελ Rifaterre(1981),σελ Gennette(1992),σελ ό.π.336,σελ ό.π.49,σελ Ο Ηοek (1981: ), μελετώντας το φαινόμενο της διακειμενικότητας στους τίτλους, κάνει λόγο για διατιτλικότητα. 63

64 εκφάνσεις ενισχυμένης πολυφωνικότητας 407. Είναι εξαιρετικά συχνή η παρουσία της διακειμενικότητας στους τίτλους των πρωτοσέλιδων των αθλητικών εφημερίδων, με φράσεις δανεισμένες, αυτούσιες ή προσαρμοσμένες, από τον κινηματογράφο 408, την τηλεόραση, το τραγούδι, τη λογοτεχνία, τη μουσική, το θέατρο, την πολιτική, τις επιστήμες, τα γνωμικά και τα συνθήματα των ποδοσφαιρικών γηπέδων 409. Σύμφωνα με τη Βερβεροπούλου 410, τα τιτλικά διακείμενα αποτελούν προϊόν προανάγνωσης του κειμένου από το συντάκτη, ο οποίος πρώτα ως αναγνώστης και μετά ως γραφέας διαμεσολαβεί ελέγχοντας την ερμηνευτική πρόσληψη, <<κλείνει>> το μάτι στον αναγνώστη και τον καθιστά συμμέτοχο στα διακειμενικά του παιχνίδια. Όπως επισημαίνει ο Κωστούδης 411, ο αναγνώστης καλείται να ανακαλύψει το νόημα μέσα από πραγματικές ερμηνείες και να τις μεταφέρει 412 σ ένα νέο κείμενο και στο ίδιο το συμβάν κατά τη διαδικασία διαπραγμάτευσης και κατασκευής του νοήματος. Ωστόσο, η μελέτη της τιτλικής διακειμενικότητας έχει φέρει στο προσκήνιο δύο βασικά ζητήματα 413. Πρώτον, το πώς είμαστε βέβαιοι ότι ο τίτλος παραπέμπει όντως σε κάποιο κείμενο, ιδιαίτερα αν αυτό έχει τροποποιηθεί σημαντικά και δεύτερον πόσοι αναγνώστες είναι σε θέση να το αναγνωρίσουν. Επομένως, η δύναμη και η αποτελεσματικότητα των διακειμένων συναρτάται με μια δημιουργική αναγνωστική πρόσληψη, δηλαδή το βάρος μετατίθεται πλέον στον αναγνώστη, ο οποίος καλείται να τα ερμηνεύσει με βάση την παιδεία, την οξυδέρκεια και το πολιτισμικό, κοινωνικό και γλωσσικό του υπόβαθρο 414. Η διακειμενικότητα, αποτελεί, σύμφωνα με τον Κωστούδη 415, το κατ εξοχήν ρητορικό σχήμα της σκοπιμότητας. Συμβάλλει στην ενδυνάμωση του ισχυρισμού του συντάκτη του τίτλου ή τον κάνει πιο καυστικό σε σύγκριση με το πώς θα ήταν αν αυτή απουσίαζε. Επίσης, προκαλεί συναισθήματα, όπως συμπάθεια και διέγερση, 405 ό.π.336,σελ.146.<<η δευτερογενής επεξεργασία και μεταγραφή πληροφοριών, που προέρχονται από άλλες δημοσιογραφικές πηγές, η ευθυγράμμιση με τις προδιαγραφές ενός συγκεκριμένου εντύπου (ιδεολογία, ύφος), τα ανυπόγραφα ή μετεφρασμένα κείμενα, τα παραθέματα σε ευθύ ή πλάγιο λόγο και οι παρεμβάσεις στο λόγο του αρθρογράφου από την ιεραρχία της Σύνταξης αποκαλύπτουν την πολλαπλή διαστρωμάτωση της δημοσιογραφικής γράφης>>. 406 ό.π.336,σελ ό.π.8,σελ ό.π.336,σελ.148.<<η παρουσία διακειμένων από το χώρο της τέχνης στους τίτλους εφημερίδων, απεικονίζει τη συγχώνευση ετερογενών κειμενικών επιφανειών και σηματοδοτεί ένα δυναμικό πεδίο συνομιλίας δημοσιογραφικού και έντεχνου λόγου..>>. 409 ό.π.8,σελ ό.π.336,σελ ό.π.151,σελ.240, ό.π.151,σελ.302,304.<<η διακειμενικότητα είναι ένα πολυδύναμο εργαλείο, που μας επιτρέπει να μεταφέρουμε νοήματα και υποδηλώσεις από ένα κείμενο στο άλλο>> 413 ό.π.336,σελ ό.π.151,σελ.248.<<η διακειμενικότητα λειτουργεί στο κοινό πολιτιστικό υπόβαθρο του αναγνώστη. Οι γλωσσικές επιλογές δημιουργούν δεσμεύσεις ανάμεσα στο θέμα του τίτλου και σε μια εξαιρετική ποικιλία κειμένων, με την οποία είναι εξοικειωμένος ο κόσμος>>. 415 Κostoudis(2006),σελ

65 γελοιοποιεί ένα συμβάν ή το σχολιάζει με ειρωνεία και σαρκασμό ή μπορεί ακόμη και να ψυχαγωγήσει. Σε κάθε, όμως, περίπτωση επιτελεί ιδεολογική λειτουργία ό.π.415,σελ.240. Η διακειμενικότητα ως <<ιδεολογική κατασκευή>>. 65

66 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ Το πρώτο μέρος της έρευνάς μας περιλαμβάνει δύο ενότητες. Στην πρώτη θα παρουσιάσουμε το υλικό της αποδεικνύοντας ταυτόχρονα τον οπαδικό χαρακτήρα των δύο υπό εξέταση αθλητικών εφημερίδων <<Πρωταθλητής>> και <<Derby News>>, αλλά και αντίστοιχα τον μη οπαδικό των άλλων δύο, δηλαδή της <<Sportday>> και της <<Goal News>>. Στη δεύτερη θα περιγράψουμε τη μέθοδο, την οποία θα ακολουθήσουμε και είναι εμπειρική, αφού στηρίζεται σ ένα συγκεκριμένο corpus, στο οποίο θα κάνουμε κάνουμε λόγο στην πρώτη ενότητα. 1. Το υλικό της έρευνας Στα πλαίσια της παρουσίασης και της ανάλυσης των γλωσσικών φαινομένων, που παρατηρούνται στους τίτλους των πρωτοσέλιδων των αθλητικών εντύπων, επιλέξαμε τα πρωτοσέλιδα δύο μη οπαδικών (<<Sportday>>, <<Goal News>>) και δύο οπαδικών (<<Πρωταθλητής>>, <<Derby news>>) αθλητικών εφημερίδων, διαπιστώνοντας ότι πράγματι οι δύο πρώτες θεωρούνται <<αντικειμενικές>>, ενώ οι άλλες δύο τάσσονται στο πλευρό της ομάδας του Ολυμπιακού και του Παναθηναϊκού αντίστοιχα. Αρχικά, θα πρέπει να επισημάνουμε ότι η εφημερίδα <<Πρωταθλητής>> χρησιμοποιεί το κόκκινο χρώμα, τόσο στο πρωτοσέλιδο, όσο και στις εσωτερικές της σελίδες, που παραπέμπει στην ομάδα του Ολυμπιακού. Eξάλλου, και η ονομασία της καταδεικνύει την υποστήριξή της στο συγκεκριμένο σύλλογο, αφού είναι η ομάδα που έχει κατακτήσει τα περισσότερα πρωταθλήματα στην Ελλάδα. Οι 228 τίτλοι της εν λόγω εφημερίδας, που εξετάστηκαν, επιβεβαιώνουν τον οπαδικό της χαρακτήρα, αφού οι 185 (ποσοστό 82%) διακρίνονται για την εγκωμιαστική και προτρεπτική τους διάθεση προς την ομάδα του Ολυμπιακού, ενώ παράλληλα οι υπόλοιποι 43 (18%) αναφέρονται με ειρωνικό και συχνά καυστικό τόνο στην αντίπαλη ομάδα του Παναθηναϊκού. Αντίστοιχα, η εφημερίδα <<Derby News>> επιλέγει το πράσινο για την παρουσίαση των αθλητικών της ειδήσεων, το οποίο είναι το χρώμα του Παναθηναϊκού. Υποστηρίζει ξεκάθαρα το συγκεκριμένο σύλλογο, αφού οι 75 από τους 102 υπό εξέταση τίτλοι της (ποσοστό 74%) ασχολούνται με επαινετικό τόνο με την αγωνιστική του πορεία, ενώ οι άλλοι 25 (ποσοστό 25%) επικρίνουν την αντίπαλη ομάδα του Ολυμπιακού. Εξάλλου, η αντιπαράθεση μεταξύ των δύο συλλόγων γίνεται ιδιαίτερα έντονη και δομεί τη θεματολογία των δύο συγκεκριμένων οπαδικών εντύπων. Μόλις δύο τίτλοι αναφέρονται σε άλλες δύο ομάδες, εν προκειμένω τον Άρη (<<Κράτησε το αήττητο του Χαριλάου ο Άρης 0-0 με την Σίτι>>, ) και τον ΠΑΟΚ (<<Άγγιξε το θαύμα ο ΠΑΟΚ 1-1 στη Μόσχα με ΤΣΣΚΑ>>, ). Κι αυτό μάλιστα γίνεται μόνο για να σχολιάσει το έντυπο μια αναμέτρησή τους απέναντι σε δημοφιλείς ευρωπαϊκές ομάδες και όχι στον κεντρικό τίτλο του πρωτοσέλιδου, που αφορά αποκλειστικά τον Παναθηναϊκό. 66

67 Αντίθετα, οι εφημερίδες <<Sportday>> και <<Goal News>> διακρίνονται για την ισότιμη παρουσίαση της αθλητικής επικαιρότητας διαφορετικών ομάδων, χωρίς να παίρνουν θέση υπέρ κάποιας απ αυτές, παρά μόνο όταν αναφέρονται σε μια επιτυχία τους σε ευρωπαϊκές διοργανώσεις (<<ΕΤΣΙ ΡΕ ΘΡΥΛΕ>>, <<Sportday>>, ή <<ΑΗΤΤΗΤΟΣ ΘΕΟΣ!>>, <<Goal News>>, ). Συγκεκριμένα, η πρώτη ασχολείται σε 46 από τους 191 (ποσοστό 24%) υπό εξέταση τίτλους της με τον Ολυμπιακό, σε 37 (20%) με τον Παναθηναϊκό, σε 27 (15%) με την ΑΕΚ, σε 21 (12%) με τον ΠΑΟΚ, σε 12 (7%) με τον Άρη και σε 48 (26%) με άλλους συλλόγους. Αντίστοιχα, οι 49 από τους 231 (ποσοστό 22%) υπό εξέταση τίτλοι της δεύτερης αφορούν την ομάδα του Ολυμπιακού, οι 46 (20%) τον Παναθηναϊκό, οι 31 (14%) την ΑΕΚ, οι 24 (11%) τον ΠΑΟΚ, οι 15 (7%) τον Άρη και οι άλλοι 66 (ποσοστό 29%) κάνουν μνεία σ άλλους συλλόγους. Για τις ανάγκες της έρευνάς μας, λοιπόν, μελετήσαμε 191 τίτλους της εφημερίδας <<Sportday>>, 231 της <<Goal News>>, 228 του <<Πρωταθλητή>> και 102 της <<Derby News>>. Oι διαφοροποιήσεις ως προς τον αριθμό των υπό εξέταση τίτλων οφείλονται στο γεγονός ότι η εφημερίδα <<Derby News>> και σε μικρότερο βαθμό η <<Sportday>> χρησιμοποιούν λιγότερους τίτλους στα πρωτοσέλιδά τους, σε σύγκριση με τις άλλες δύο υπό εξέταση εφημερίδες. Η εξέταση των τίτλων στα πρωτοσέλιδα των εν λόγω εντύπων εκτείνεται χρονικά από το δεύτερο δεκαπενθήμερο του Φεβρουαρίου μέχρι το πρώτο δεκαπενθήμερο του Μαρτίου του Συγκεκριμένα, οι υπό εξέταση τίτλοι καλύπτουν το χρονικό διάστημα από τις 14 Φεβρουαρίου μέχρι τις 11 Μαρτίου του Αξίζει να σημειωθεί ότι λόγω της απεργίας των δημοσιογράφων της ΕΣΗΕΑ δεν κυκλοφόρησαν εφημερίδες στις 24 Φεβρουαρίου και στις 7 Μαρτίου εξαιτίας της αργίας της Καθαράς Δευτέρας. Κεντρική θέση στα πρωτοσέλιδα των συγκεκριμένων εντύπων, πολύ περισσότερο των δύο οπαδικών, είχε το εν λόγω διάστημα η ανάλυση και ο σχολιασμός της ποδοσφαιρικής αναμέτρησης του Ολυμπιακού με τον Παναθηναϊκό, που διεξήχθη στις 19 Φεβρουαρίου του 2011, ενώ είναι αξιοσημείωτη και η διαφορετική από τα έντυπα προσέγγιση των επεισοδίων που ακολούθησαν μετά τη λήξη της. Τις προηγούμενες ημέρες παρουσιάζονται διάφορα θέματα της αθλητικής επικαιρότητας, τα οποία ποικίλλουν στις τέσσερις εκδόσεις. Θα πρέπει να αναφέρουμε στο συγκεκριμένο σημείο ότι η λειτουργία της οπαδικής εφημερίδας <<Derby News>> έχει ανασταλεί τους τελευταίους μήνες, αλλά αναμένεται το έντυπο να επανακυκλοφορήσει άμεσα, υπό διαφορετική διεύθυνση. Η εξέταση, όμως, των γλωσσικών της χαρακτηριστικών είναι ιδιαίτερα σημαντική, αφού είναι ενδεικτική του ύφους και της γλώσσας ενός οπαδικού εντύπου. Σ αυτό το σημείο είναι χρήσιμο να παρατεθούν ορισμένα ιστορικά στοιχεία των τεσσάρων υπό εξέταση εντύπων. 67

68 Η εφημερίδα <<Sportday>> ιδρύθηκε το 2003 και βρίσκεται στην πρώτη θέση σε επίπεδο κυκλοφορίας των καθημερινών αθλητικών εφημερίδων. Εκδότης- διευθυντής της είναι ο Γιώργος Χελάκης και σύμβουλος έκδοσης ο Χρήστος Σωτηρακόπουλος. Καθήκοντα εκτελεστικού διευθυντή έχει ο Γιώργος Δήμας, ενώ χρέη αρχισυντακτών έχουν αναλάβει οι Γιώργος Μαζιάς, Βάϊος Τσούτσικας και ο Γιώργος Κουτσογιαννέλης. Όπως προαναφέραμε, ανήκει στις λεγόμενες μη οπαδικές εφημερίδες. Η εφημερίδα <<Goal News>> δημιουργήθηκε το 2005 και θεωρείται η τέταρτη εμπορικότερη καθημερινή αθλητική εφημερίδα. Ανήκει στον εκδοτικό οργανισμό <<Πήγασος>>. Εκδότης είναι ο Βασίλης Βεργής και διευθυντής ο Ανδρέας Δημάτος. Οι Ευάγγελος Μίχος και Διονύσης Μαρίνος αποτελούν το δίδυμο των αρχισυντακτών, ενώ σύμβουλος έκδοσης είναι ο Ευάγγελος Μπραουδάκης. Εντάσσεται κι αυτή, όπως και η <<Sportday>>, στις λεγόμενες μη οπαδικές εφημερίδες. Η εφημερίδα <<Πρωταθλητής>> πρωτοκυκλοφόρησε το 2001 και βρίσκεται στην πρώτη θέση σε επίπεδο κυκλοφορίας των λεγόμενων οπαδικών εφημερίδων καταλαμβάνοντας σταθερά τη δεύτερη θέση στο σύνολο των αθλητικών εντύπων, πίσω από τη <<Sportday>>. Ανήκει στον εκδοτικό οργανισμό <<UP ΕΚΔΟΣΕΙΣ Α.Ε.>> με εκδότες τους Θέμο Αναστασιάδη, που είναι ταυτόχρονα και σύμβουλος έκδοσης, και Σωτήρη Πουλόπουλο. Καθήκοντα διευθυντή έχει αναλάβει ο Σωτήρης Πουλόπουλος και αρχισυντακτών οι Μανώλης Καραμολέγκος και Στέλιος Γεωργακόπουλος. Όπως είπαμε, ιδεολογικά τάσσεται στο πλευρό της ομάδας του Ολυμπιακού. Η εφημερίδα <<Derby News>> ιδρύθηκε το 2006, αλλά λόγω οικονομικών δυσχερειών έχει ανασταλεί η λειτουργία της από το Δεκέμβριο του Μέχρι τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή, βρισκόταν στην τρίτη θέση σε επίπεδο κυκλοφορίας πανελλαδικά από τις οπαδικές εφημερίδες και στην πρώτη πεντάδα στο σύνολο των αθλητικών εντύπων πίσω από τις <<Sportday>>, <<Πρωταθλητής>>, <<Αθλητική Ηχώ>> και <<Goal News>>. Aνήκε στον εκδοτικό οργανισμό <<Γ.Κ. ΚΑΙ ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΜΕΣΑ ΜΑΖΙΚΗΣ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ Α.Ε.>>. Διευθυντής της εφημερίδας ήταν ο Κώστας Γκόντζος και αρχισυντάκτης ο Κώστας Πιτιακούδης. Τη θέση του διευθυντή σύνταξης είχε ο Κώστας Τσαγκαράκης και του συντάκτη ύλης ο Βασίλης Γούσας. Σε ιδεολογικό επίπεδο τασσόταν στο πλευρό της ομάδας του Παναθηναϊκού. 68

69 2. Η μεθοδολογία Η μέθοδος, που ακολουθούμε στην έρευνά μας είναι εμπειρική, στηρίζεται δηλαδή σ ένα συγκεκριμένο corpus, το οποίο παρουσιάσαμε στην προηγούμενη ενότητα. Η έρευνά μας δομείται, όπως φαίνεται και στο δεύτερο μέρος της, σε έξι κεφάλαια, τα οποία αντιστοιχούν στις κατηγορίες, όπου εντάσσονται τα γλωσσικά φαινόμενα, που μελετούμε. Στο πρώτο κεφάλαιο, που ασχολείται με τη σύνταξη στους τίτλους των πρωτοσέλιδων των αθλητικών εντύπων, θα μελετήσουμε το φαινόμενο της έλλειψης, την ακαθόριστη δομή των ονοματικών και των ρηματικών τίτλων, την ελεύθερη σειρά των συντακτικών όρων στο εσωτερικό του τίτλου και την παράλειψη του άρθρου. Συγκεκριμένα, θα εξετάσουμε κατά σειρά τις ελλειπτικές δομές, τους ονοματικούς και τους ρηματικούς τίτλους, τους γραμματικούς χρόνους και τις εγκλίσεις του ρήματος, την ανατροπή της δομής Υποκείμενο-Ρήμα-Αντικείμενο, την παράλειψη του εμπρόθετου άρθρου σε εκφράσεις που δηλώνουν κυρίως κίνηση σε τόπο, όπως επίσης και την απουσία του οριστικού ή του αορίστου άρθρου κυρίως μπροστά από ουσιαστικά ή κύρια ονόματα. Στο δεύτερο κεφάλαιο θα εστιάσουμε στα γλωσσικά φαινόμενα, που παρατηρούνται σε επίπεδο μορφολογίας. Θα ερευνήσουμε τις επιλογές των συντακτών των τίτλων στο επίπεδο της κλιτικής μορφολογίας, την προτίμησή τους να αναφέρονται στους πρωταγωνιστές των ειδήσεων με παρατσούκλια και τα μικρά τους ονόματα, ενώ θα εξετάσουμε και τους νεολογισμούς. Στο τρίτο κεφάλαιο θα μεταφερθούμε στο επίπεδο του λεξιλογίου μελετώντας τη χρήση τεχνικής ορολογίας, που προέρχεται στο μεγαλύτερο μέρος της από ξένα δάνεια, τις λεξικές συνάψεις, τις παροιμίες και τις παγιωμένες εκφράσεις, τα εκφραστικά κλισέ και το καθημερινό λεξιλόγιο. Στο τέταρτο κεφάλαιο θα επικεντρωθούμε στη λειτουργία των σημείων στίξης και των γλωσσικών πράξεων, που επιτελούν. Συγκεκριμένα, θα υποστηρίξουμε ότι τα σημεία ρητορικής στίξης εμφανίζονται σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό από τα σημεία γραμματικής στίξης και θα εστιάσουμε στη χρήση του ερωτηματικού, του θαυμαστικού, των αποσιωπητικών και των εισαγωγικών, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι ο ρόλος των υπολοίπων σημείων στίξης δεν είναι σημαντικός. Θα μελετήσουμε ταυτόχρονα και τη λειτουργία της ερώτησης ως κατευθυντικής γλωσσικής πράξης και της αναφώνησης ως εκφραστικής, αφού θα υποστηρίξουμε ότι τα άλλα δύο σημεία ρητορικής στίξης δεν ταυτίζονται με γλωσσικές πράξεις. Στο πέμπτο κεφάλαιο θα παρουσιάσουμε τα ρητορικά σχήματα, τα οποία εμφανίζονται με μεγαλύτερη συχνότητα στους τίτλους των υπό εξέταση αθλητικών εφημερίδων και συγκεκριμένα τη μεταφορά, τη μετωνυμία, την παρήχηση και τα λογοπαίγνια. 69

70 Στο έκτο και τελευταίο κεφάλαιο της έρευνάς μας θα παρουσιάσουμε τα στοιχεία διακειμενικότητας, τα οποία εμφανίζονται στους τίτλους των υπό εξέταση αθλητικών εφημερίδων, αναλύοντας ταυτόχρονα και τους τομείς από τους οποίους προέρχονται, προκειμένου να επιβεβαιώσουμε τον έντονα πολυφωνικό και διακειμενικό τους χαρακτήρα. Θα πρέπει να διευκρινίσουμε ότι σε κανένα σημείο της παρούσας έρευνας δε γίνεται επικάλυψη κατηγοριών, δηλαδή όταν σ ένα τίτλο εμφανίζονται δύο ή περισσότερα διαφορετικά γλωσσικά φαινόμενα, θα εντάσσονται στις αντίστοιχες κατηγορίες. Τέλος, μέσα από συγκριτική ανάλυση των γλωσσικών φαινόμενων, που παρατηρήθηκαν στις συγκεκριμένες κατηγορίες, θα εξάγουμε συμπεράσματα και πορίσματα, τα οποία καταδεικνύουν τις γλωσσικές επιλογές και το προφίλ των οπαδικών και των μη οπαδικών αθλητικών εφημερίδων. 70

71 ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ:Η γλώσσα στους τίτλους των πρωτοσέλιδων των αθλητικών εφημερίδων Το δεύτερο μέρος της έρευνάς μας περιλαμβάνει έξι κεφάλαια, τα οποία αφορούν κατά σειρά τα γλωσσικά φαινόμενα, που παρατηρούνται στους τίτλους των πρωτοσέλιδων των υπό εξέταση αθλητικών εντύπων ως προς τη σύνταξη, τη μορφολογία, το λεξιλόγιο, τη στίξη και τις γλωσσικές πράξεις, τα ρητορικά σχήματα και τη διακειμενικότητα. 1ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ:ΣΥΝΤΑΞΗ Το πρώτο κεφάλαιο της έρευνας αποτελείται από τέσσερις ενότητες. Στην πρώτη θα μελετήσουμε τις ελλειπτικές δομές των τίτλων, στη δεύτερη θα εστιάσουμε στην ακαθόριστη δομή των ονοματικών και των ρηματικών τίτλων, θα ερευνήσουμε τους γραμματικούς χρόνους και τις εγκλίσεις του ρήματος, στην τρίτη θα εξετάσουμε την ελεύθερη εναλλαγή των όρων στο εσωτερικό των τίτλων και την ανατροπή της παραδοσιακής δομής Υποκείμενο-Ρήμα-Αντικείμενο ή συμπλήρωμα, ενώ στην τέταρτη θα κάνουμε μνεία στην παράλειψη του άρθρου Η έλλειψη Στην παρούσα ενότητα θα μελετήσουμε το φαινόμενο της έλλειψης στους τίτλους των πρωτοσέλιδων των τεσσάρων υπό εξέταση αθλητικών εντύπων, δηλαδή θα μελετήσουμε τους τίτλους εκείνους, από τους οποίους απουσιάζουν ένας ή περισσότεροι βασικοί συντακτικοί όροι (Υποκείμενο-Ρήμα-Αντικείμενο). Στους πίνακες που ακολουθούν παρουσιάζουμε τη συχνότητα, με την οποία εμφανίζονται ταυτόχρονα οι βασικοί συντακτικοί όροι στους ελλειπτικούς τίτλους και τις λοιπές συντακτικές τους δομές, ανεξάρτητα από τη σειρά των όρων μέσα τους τίτλους. Οι 173 από τους 191 τίτλους (ποσοστό 90%) της εφημερίδας <<Sportday>> (Σχέδιο 1) είναι ελλειπτικοί, ενώ μόλις οι υπόλοιποι 18 (ποσοστό 10%) έχουν ταυτόχρονα στο εσωτερικό τους και τους τρεις βασικούς συντακτικούς όρους (<<Οι αριθμοί δείχνουν άσο >>, ). Από τους 173 ελλειπτικούς τίτλους, στους 39 (ποσοστό 21%) υπάρχει μόνο το υποκείμενο (<<Το πέναλτι και η αφιέρωση>>, ) οι 37 (ποσοστό 20%) εμφανίζουν μόνο ρήμα (<<ΝΑ ΤΕΛΕΙΩΝΟΥΜΕ>>, ), ενώ οι άλλοι 44 (ποσοστό 22%) παρουσιάζουν άλλες συντακτικές δομές ή χαρακτηρίζονται από την απουσία και των τριών βασικών συντακτικών όρων (<<ΜΠΡΑΒΟ ΤΟΥ!>>, ). Σε μικρότερο βαθμό (22 τίτλοι, ποσοστό 12%) συνυπάρχουν ταυτόχρονα το ρήμα και το αντικείμενο (<<ΕΧΕΙ ΠΑΡΑΔΟΣΗ>>, ), το υποκείμενο με το ρήμα σε 16 τίτλους (<<ΑΥΤΟΙ ΞΕΡΟΥΝ!>>, ) ή εμφανίζεται μόνο το αντικείμενο, όταν οι άλλοι δύο βασικοί συντακτικοί όροι εννοούνται (<<ΕΝΑ ΒΗΜΑ ΜΠΡΟΣΤΑ>>, ). Μόλις σ ένα τίτλο, συνεμφανίζονται το υποκείμενο με το αντικείμενο (<<Ο ΠΑΣ 5-0 τη Βέροια>>, , με το ρήμα <<κέρδισε>> να παραλείπεται αφού με την παράθεση του τελικού σκορ εννοείται). 71

72 Υ Ρ Υ-Ρ Ρ-Α Α Υ-Α Λ.Δομές Σχέδιο 1: Η δομή των ελλειπτικών τίτλων στην εφημερίδα <<Sportday>> Στην εφημερίδα <<Goal News>> (Σχέδιο 2) απουσιάζουν ένας ή περισσότεροι βασικοί συντακτικοί όροι στους 223 από τους 231 (ποσοστό 96%) υπό εξέταση τίτλους της, ενώ μόλις οι υπόλοιποι οκτώ τους περιέχουν όλους ταυτόχρονα στο εσωτερικό τους. Συγκεκριμένα, οι 66 από τους 231 (ποσοστό 29%) έχουν μόνο υποκείμενο (<<ΟΙ 22 ΜΟΝΟΜΑΧΟΙ >>, ), οι 36 περιέχουν μόνο αντικείμενο (<<ΕΥΘΥΝΕΣ ΣΕ ΤΕΣΣΣΕΡΙΣ>>, ), ενώ σε 32 απουσιάζουν το υποκείμενο και το αντικείμενο και εμφανίζεται μόνο το ρήμα (<<ΚΙ ΟΜΩΣ ΜΕΝΕΙ!>>, ). Άλλες συντακτικές δομές ή απουσία και των τριών βασικών συντακτικών όρων παρουσιάζονται σε 47 περιπτώσεις (<<ΓΙΑ ΤΟ 6Χ6>>, ). Συνύπαρξη ρήματος και αντικειμένου παρατηρείται σε 26 τίτλους (<<ΔΙΝΕΙ ΤΗ ΛΙΣΤΑ>>, ), ενώ υποκειμένου και ρήματος 16 φορές (<<ΔΕΝ ΕΠΕΙΣΕ Ο ΒΟΛΙΩΤΗΣ >>, ). Υ Υ-Ρ Ρ Α Ρ-Α Λ. Δομές Σχέδιο 2: Η δομή των ελλειπτικών τίτλων στην εφημερίδα <<Goal News>> 72

73 Όσον αφορά την εφημερίδα <<Πρωταθλητής>> (Σχέδιο 3) διαπιστώνουμε ότι σε 210 από τους 228 υπό εξέταση τίτλους της (ποσοστό 92%) εμφανίζεται το φαινόμενο της έλλειψης. Μάλιστα, σε 68 εξ αυτών, απουσιάζουν ταυτόχρονα και οι τρεις βασικοί συντακτικοί όροι ή εμφανίζονται απλές ή πολυπλοκότερες ελλειπτικές συντακτικές δομές (<<Μπράβο, πρόεδρε!>>, ). Σε 63 (ποσοστό 28%) περιπτώσεις χρησιμοποιείται μόνο το υποκείμενο (<<ΡΗΤΡΑ ΚΑΙ ΜΑΝΑΤΖΕΡ>>, ), το ρήμα εμφανίζεται μόνο του 29 φορές (<<ΠΑΡΤΕ ΝΑ ΧΕΤΕ>>, ), ενώ συνυπάρχει με το αντικείμενο σε 24 τίτλους (<<ΕΣΠΑΣΑΝ τα μούτρα τους>>, ). Υποκείμενο και ρήμα συνεμφανίζονται σε δεκαπέντε περιπτώσεις (<<Δεν κρατιέται ο Καραμέρος>>, ). Σε εννιά τίτλους υπάρχει μόνο αντικείμενο (<<Βαριά ποινή στον Θρύλο>>, ), ενώ μόλις σε δύο συνυπάρχουν το υποκείμενο με το αντικείμενο, με το ρήμα να παραλείπεται, γιατί εννοείται (<<(ΑΝΤ)ΕΠΙΘΕΣΗ Ο ΘΡΥΛΟΣ>>, ). Υ Υ-Ρ Ρ Υ-Α Ρ-Α Α Λ.Δομές Σχέδιο 3: H δομή των ελλειπτικών τίτλων στην εφημερίδα <<Πρωταθλητής>> H συντριπτική πλειοψηφία των υπό εξέταση τίτλων της εφημερίδας <<Derby News>> (Σχέδιο 4) είναι ελλειπτικοί, αφού στους 95 από τους 102 (ποσοστό 94%) απουσιάζουν ταυτόχρονα ένας ή περισσότεροι βασικοί συντακτικοί όροι. Ειδικότερα, σε 39 από τους 102 τίτλους εμφανίζονται απλές ή πολυπλοκότερες συντακτικές ελλειπτικές δομές ή δεν παρουσιάζεται ταυτόχρονα κάποιος από τους τρεις κύριους όρους (<<ΚΑΤΩ ΤΑ ΧΕΡΙΑ ΤΟΥΣ ΑΠΟ ΤΟΝ Παναθηναϊκό μας>>, ). Σε 21 τίτλους εμφανίζεται μόνο το υποκειμένο (<<Οριστικά νοκ άουτ ο Μπουμσόνγκ>>, ), σε 13 περιπτώσεις υπάρχει μόνο το ρήμα (<<ΣΥΝΕΛΘΕΤΕ>>, ), ενώ δέκα φορές συνυπάρχουν το ρήμα και αντικείμενο (<<ΚΑΡΑΤΟΜΗΣΤΕ την αλητεία>>, ). Σε οκτώ τίτλους συνεμφανίζονται το υποκείμενο και το ρήμα (<<Προπονήθηκαν Νίνης και Κατσουράνης>>, ), το αντικείμενο παρουσιάζεται πέντε φορές (<<Υπόκλιση σε Φώτση>>, ), ενώ το υποκείμενο και το αντικείμενο εμφανίζονται ταυτόχρονα με το ρήμα να 73

74 παραλείπεται, επειδή εννοείται, μόλις σ ένα τίτλο (<<1-2 Μεγάλο διπλό με το σπαθί του στο Καραϊσκάκη ο Παναθηναϊκός>>, ). Υ Ρ-Α Ρ Υ-Ρ Α Υ-Α Λ.Δομές Σχέδιο 4: Η δομή των ελλειπτικών τίτλων στην εφημερίδα <<Derby News>> Συμπεραίνουμε, επομένως, ότι οι ελλειπτικοί τίτλοι είναι κοινό χαρακτηριστικό και των τεσσάρων υπό εξέταση αθλητικών εφημερίδων. Το υποκείμενο και το ρήμα στις περισσότερες περιπτώσεις παραλείπονται, γιατί εννοούνται από τα συμφραζόμενα του τίτλου. Εντύπωση, πάντως, προκαλεί το γεγονός ότι, παρότι και οι τέσσερις επιλέγουν αρκετά συχνά μεγάλους σε έκταση τίτλους (<<Γενική είσοδος 10 ευρώ αύριο στο ΟΑΚΑ>>, <<Derby News>>, ), η συντριπτική πλειοψηφία τoυς, όπως αποδείξαμε, είναι ελλειπτικοί. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι ο συντάκτης του ελλειπτικού τίτλου θέλει να δώσει έμφαση σ ένα συγκεκριμένο σημείο της είδησης και ταυτόχρονα επιχειρεί να κατευθύνει εκεί την προσοχή του αναγνώστη. Στους υπόλοιπους μικρότερους σε έκταση τίτλους, που παρατηρούνται στα εξεταζόμενα έντυπα, το φαινόμενο της έλλειψης συμβάλλει στο τηλεγραφικό ύφος και την περιληπτική λειτουργία του τίτλου, η οποία επιβάλλει την περιεκτική απόδοση του νοήματος σε λίγες λέξεις. Παράλληλα, μ αυτό τον τρόπο οι συντάκτες των τίτλων των τεσσάρων εφημερίδων θέλουν να δελεάσουν το αναγνωστικό τους κοινό και να το καλέσουν να συμπληρώσει μόνο του τους όρους που λείπουν ή εννοούνται, προκειμένου να συλλάβει το βαθύτερο νόημα του τίτλου. Τέλος, επιχειρούν να δημιουργήσουν ένα κλίμα οικειότητας με τον αναγνώστη, αφού ουσιαστικά με τους ελλειπτικούς τίτλους διαμορφώνουν μια συνθηματική γλώσσα, την οποία ο τελευταίος ήδη γνωρίζει και είναι εξοικειωμένος. Εξάλλου, ελλειπτικές προτάσεις συναντώνται συχνά και στον καθημερινό λόγο, κάτι που δημιουργεί ακόμη μεγαλύτερη αμεσότητα μεταξύ των δύο πλευρών. 74

75 1.2. Ονοματικοί και ρηματικοί τίτλοι Στην παρούσα ενότητα θα προχωρήσουμε σε συγκριτική ανάλυση της συχνότητας με την οποία εμφανίζονται οι ονοματικοί και οι ρηματικοί τίτλοι στα πρωτοσέλιδα των τεσσάρων υπό εξέταση αθλητικών εφημερίδων, όπως επίσης και θα εξηγήσουμε τους λόγους για τους οποίους χρησιμοποιείται το κάθε είδος στο εκάστοτε έντυπο. Όπως μπορούμε να διαπιστώσουμε στο Σχέδιο 5, η εφημερίδα <<Sportday>> δείχνει μια ελαφρά προτίμηση στους ονοματικούς έναντι των ρηματικών τίτλων (99 έναντι 92, ποσοστό 52 έναντι 48%). Αυτή η μοιρασμένη κατανομή των δύο κατηγοριών τίτλων δε μας επιτρέπει να εξάγουμε ασφαλή συμπεράσματα και δεν υποδηλώνει ξεκάθαρα τις επιλογές του συντάκτη. Συχνά, επιλέγει να δώσει έμφαση σε κάποιο γεγονός, πρόσωπο ή αποτέλεσμα (<<ΦΙΕΣΤΑ ΜΕ ΤΗΝ ΑΕΚ>>, ) και επομένως παραλείπει το ρήμα, το οποίο τις περισσότερες φορές εννοείται (<<Ο ΠΑΣ 5-0 τη Βέροια>>, ). Στις υπόλοιπες περιπτώσεις επιδιώκει να εστιάσει σε κάποια ενέργεια (<<ΞΥΠΝΗΣΕ!>>, ) ή να παραθέσει αυτούσιες τις σκέψεις του πρωταγωνιστή μιας είδησης (<<ΔΕΝ ΑΝΤΕΧΩ ΑΛΛΟ!>>, ). Σχέδιο 5: Η κατανομή των ονοματικών και των ρηματικών τίτλων στην εφημερίδα <<Sportday>> Aντίθετα, στην εφημερίδα <<Goal News>> (Σχέδιο 6) οι ονοματικοί τίτλοι διατηρούν ένα σαφές προβάδισμα έναντι των ρηματικών (141 έναντι 90, 61% έναντι 39%) στις προτιμήσεις των συντακτών τους. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι το συγκεκριμένο έντυπο, σε αντίθεση με τα άλλα τρία, επιλέγει μικρούς (<<ΟΛΑ ΡΕΥΣΤΑ>>, ), σε πολλές περιπτώσεις μονολεκτικούς (<<ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ>>, ) τίτλους, όπου δίνεται ξεκάθαρη έμφαση σε αθλητές (<<ΣΤΑΡ ΑΜΠΝΤΟΥΝ>>, ) και ομάδες (<<ΑΕΚΑΡΑ>>, ), αποτελέσματα αγώνων (<<ΔΙΠΛΟ ΠΑΡΑΜΟΝΗΣ>>, ) ή γεγονότα (<<ΡΕΚΟΡ 15ΕΤΙΑΣ>>, ) και όχι τόσο σε ενέργειες. 75

76 Σχέδιο 6: Η κατανομή των ονοματικών και των ρηματικών τίτλων στην εφημερίδα <<Goal News>> Στην εφημερίδα <<Πρωταθλητής>> (Σχέδιο 7), παρατηρούμε, όπως και στην εφημερίδα <<Sportday>>, μια σχεδόν ισότιμη κατανομή των ονοματικών και των ρηματικών τίτλων με μια μικρή προτίμηση στους πρώτους (118 έναντι 110, ποσοστό 52% έναντι 48%). Το αξιοσημείωτο στη συγκεκριμένη εφημερίδα είναι ότι επιλέγει πολύ συχνά μεγάλους σε έκταση τίτλους, όπου οι πρωταγωνιστές (στη συντριπτική τους πλειοψηφία οι ποδοσφαιριστές του Ολυμπιακού με παράθεση μάλιστα του ονόματός τους μπροστά από τους τίτλους) εκφράζουν ξεκάθαρα τις απόψεις τους (<<ΠΑΝΤΕΛΙΤΣ:Είμαστε οι καλύτεροι και το παίρνουμε δίκαια>>, ) ή δίνει ιδιαίτερη έμφαση στις ενέργειές τους (<<ΤΟΡΟΣΙΔΗΣ:Ζητώ συγγνώμη, ξέφυγα και ήταν βλακεία μου>>, ). Αυτό έχει ως αποτέλεσμα οι ρηματικοί τίτλοι να κερδίζουν έδαφος και να προσεγγίζουν σε συχνότητα τους ονοματικούς, που συνήθως επιλέγονται για να επαινέσει το συγκεκριμένο έντυπο την ομάδα του Ολυμπιακού μετά από κάποιο αποτέλεσμα (<<ΘΡΥΛΟΣ ΕΞΠΡΕΣ>>, ) και αντίστοιχα να καυτηριάσει τη συμπεριφορά της αντίπαλης ομάδας του Παναθηναϊκού (<<ΟΥΣΤ ΥΠΟΚΡΙΤΕΣ>>, ). Παράλληλα, η συχνή χρήση της προστακτικής (<<ΦΩΝΑΞΤΕ, ΚΛΑΨΤΕ, ΑΛΛΑ ΜΗΝ ΞΕΧΝΑΤΕ>>, ), αλλά και της υποτακτικής (<<Και τώρα ΝΑ ΜΗ ΧΑΘΟΥΜΕ ΠΑΙΔΙΑ>>, ) συμβάλλει σ αυτή τη μοιρασμένη κατανομή ρηματικών και ονοματικών τίτλων. 76

77 Σχέδιο 7: Η κατανομή των ονοματικών και των ρηματικών τίτλων στην εφημερίδα <<Πρωταθλητής>> Όπως στις εφημερίδες <<Sportday>> και <<Πρωταθλητής>> (Σχέδια 5 και 7), έτσι και στην <<Derby News>> (Σχέδιο 8), ο συντάκτης επιλέγει σε λίγο μεγαλύτερο βαθμό τους ονοματικούς έναντι των ρηματικών τίτλων (56 έναντι 46, ποσοστό 55% έναντι 45%), κάτι το οποίο δηλώνει ότι και το συγκεκριμένο έντυπο δε δείχνει ιδιαίτερη προτίμηση σ ένα από τα δύο είδη τίτλων. Όπως και στην άλλη υπό εξέταση οπαδική εφημερίδα (<<Πρωταθλητής>>), παρατηρούμε και εδώ την παράθεση των σκέψεων συγκεκριμένων προσώπων, εν προκειμένω των ποδοσφαιριστών του Παναθηναϊκού και εδώ με την αναφορά του ονόματός τους (<<Τζιμπρίλ: Θα το καρφώσω και στο Καραϊσκάκη>>, ), όπως επίσης και την προτρεπτική διάθεση προς την εν λόγω ομάδα να επιτύχει ένα αποτέλεσμα (<<ΠΗΔΗΞΤΕ στο τρένο του τίτλου>>, ) ή την έμφαση σε κάποια ενέργεια (<<ΓΛΕΝΤΗΣΕ με μπαλάρα την ΑΕΚ>>, ), με αποτέλεσμα να καθίσταται απαραίτητη η παρουσία του ρήματος, Ονοματικοί τίτλοι εμφανίζονται στο συγκεκριμένο έντυπο κυρίως για να εκφράσει με χαρακτηρισμούς το θαυμασμό του προς την ομάδα του Παναθηναϊκού (<<ΨΥΧΑΡΕΣ>>, ), να εστιάσει σε κάποιο αποτέλεσμά της (<<Νίκες και σε Βόλεϊ και Πόλο>>, ) και αντίστοιχα να εκφράσει τα συναισθήματα και την άποψή του για μια κατάσταση, που σχετίζεται στις περισσότερες περιπτώσεις με την αντίπαλη ομάδα του Ολυμπιακού (<<ΟΡΓΗ στον πράσινο λαό>>, ). 77

78 Σχέδιο 8: Η κατανομή των ονοματικών και των ρηματικών τίτλων στην εφημερίδα <<Derby News>> Συμπεραίνουμε, λοιπόν, ότι στις τρεις από τις τέσσερις υπό εξέταση εφημερίδες (<<Sportday>>, <<Πρωταθλητής>>, <<Derby News>>) παρατηρείται σχεδόν ισότιμη κατανομή ονοματικών και ρηματικών τίτλων, με μια ελαφρά προτίμηση στους πρώτους, που μας αποτρέπει όμως να εξάγουμε ασφαλή και συγκεκριμένα συμπεράσματα για τις προτιμήσεις των εν λόγω εντύπων. Αντίθετα, όπως αποδείξαμε, στην εφημερίδα <<Goal News>>, διαπιστώνεται ένα σαφές προβάδισμα των ονοματικών έναντι των ρηματικών τίτλων, που, όπως αναφέραμε, οφείλεται στην τάση του εντύπου, που παρατηρείται και στις εσωτερικές του σελίδες, να προτιμώνται μικροί σε έκταση τίτλοι, όπου δίνεται έμφαση στους πρωταγωνιστές, τα αποτελέσματα ή σε καταστάσεις και όχι τόσο σε συγκεκριμένες ενέργειες Ονοματικοί τίτλοι Η δομή των ονοματικών τίτλων Στη συγκεκριμένη ενότητα θα εξετάσουμε τη δομή των ονοματικών τίτλων, που εμφανίζονται στις τέσσερις υπό εξέταση αθλητικές εφημερίδες. Θα πρέπει να τονίσουμε εξ αρχής ότι στο σύνολο των εντύπων εμφανίζονται ποικίλες, απλές ή σύνθετες ονοματικές δομές, που αποθαρρύνουν οποιαδήποτε απόπειρα συστηματοποίησής τους, αλλά και την εξαγωγή γενικών συμπεράσματων. Στην εφημερίδα <<Sportday>> εμφανίζονται πολλές και διαφορετικές απλές (<<ΜΠΡΑΒΟ ΤΟΥ>>, ) ή πολυπλοκότερες (<<ΜΕ ΦΟΥΣΤΑ Ο ΕΚΚΕΝΤΡΙΚΟΣ ΤΖΙΜΠΡΙΛ ΣΤΑ ΒΡΑΒΕΙΑ ΤΟΥ STATUS ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΝΔΡΑ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ>>, ) ονοματικές δομές. Είναι ιδιαίτερα συχνή η χρήση εμπρόθετων προσδιορισμών και κατά κύριο λόγο η εμφάνιση επιθέτου ή ουσιαστικού με εμπρόθετο προσδιορισμό του σκοπού (<<ΕΤΟΙΜΟΣ ΓΙΑ ΟΛΑ>>, , <<ΕΤΟΙΜΟΣ ΓΙΑ ΠΟΛΕΜΟ >>, , <<ΕΤΟΙΜΟΣ ΓΙΑ ΣΙΕΝΑ>>, ). Σε δεκαεννιά περιπτώσεις παρατηρείται η χρήση ενός συγκεκριμένου 78

79 ουσιαστικού σε μονολεκτικούς τίτλους, προκειμένου συνήθως ο συντάκτης να σχολιάσει μια κατάσταση (<<ΞΕΣΗΚΩΜΟΣ>>, ) και δεκαοκτώ φορές η συνύπαρξη δύο ουσιαστικών με το πρώτο στην ονομαστική και το δεύτερο στη γενική πτώση (<<ΖΗΤΗΜΑ ΤΙΜΗΣ>>, ) ή ενός ουσιαστικού και ενός κυρίου ονόματος σε γενική (<<ΤΟ ΡΙΣΚΟ ΤΟΥ ΧΙΜΕΝΕΘ>>, ). Σε μικρότερο βαθμό (επτά τίτλοι) εμφανίζονται επιθετικοί προσδιορισμοί (<<ΚΟΣΜΟΣ ΠΕΡΗΦΑΝΟΣ>>, ) προκειμένου το έντυπο να χαρακτηρίσει ένα πρόσωπο ή γεγονός, ενώ σε έξι περιπτώσεις χρησιμοποιείται αποκλειστικά και μόνο επίθετο, για να εκφράσει με απόλυτο συνήθως τρόπο την άποψή του (<<ΑΠΑΙΧΤΟΣ!>>, ). Η ταυτόχρονη παρουσία τόσων πολλών και διαφορετικών ονοματικών δομών μας αποθαρρύνει να βγάλουμε ένα ασφαλές συμπέρασμα για τις επιλογές του συγκεκριμένου εντύπου. Στην εφημερίδα <<Goal News>> εμφανίζεται ακόμη μεγαλύτερη ποικιλία και πολυπλοκότητα ονοματικών δομών. Είναι ιδιαίτερα συχνή η χρήση εμπρόθετων προσδιορισμών, που όμως εκπληρώνουν κάθε φορά διαφορετική λειτουργία (<<ΓΕΝΝΗΜΕΝΟΣ ΓΙΑ ΝΤΕΡΜΠΙ>>, ). Σε εικοσιέξι μονολεκτικούς τίτλους, το έντυπο χρησιμοποιεί ουσιαστικό είτε απλά για να πληροφορήσει για ένα γεγονός (<<ΑΝΑΒΟΛΗ>>, ) ή να σχολιάσει (<<ΕΞΟΝΤΩΣΗ!>>, ). Σε είκοσι περιπτώσεις γίνεται χρήση επιθετικών προσδιορισμών (<<ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΡΑΝΤΕΒΟΥ>>, ), ενώ δεκαοκτώ φορές συνεμφανίζονται δύο ουσιαστικά με το δεύτερο σε γενική, συνήθως υποκειμενική (<<ΕΠΕΛΑΣΗ ΚΟΡΙΝΘΟΥ>>, ). Τέλος, σε πολύ μικρό βαθμό (έξι τίτλοι) εμφανίζεται στον τίτλο απλά ένα επίθετο, προκειμένου ο συντάκτης να αποδώσει κάποιο χαρακτηρισμό (<<ΑΣΤΑΜΑΤΗΤΟΣ>>, ). Διαπιστώνουμε, λοιπόν, και εδώ πως η ποικιλία των ονοματικών δομών, που συνεπάγεται την αδυναμία συστηματοποίησής τους, δεν οδηγεί σε σαφή πορίσματα για τις προτιμήσεις της εν λόγω εφημερίδας. Η εφημερίδα <<Πρωταθλητής>> χαρακτηρίζεται από πολλές και διαφορετικές, απλές ή σύνθετες ονοματικές δομές, που λόγω της ποικιλίας και της αποσπασματικότητάς τους, καθίσταται ιδιαίτερα δύσκολο να τεθούν σ ένα ενιαίο πλαίσιο. Παρατηρείται συχνά η χρήση επιρρηματικών και εμπρόθετων (<<ΧΩΡΙΣ ΑΝΑΣΑ>>, ) προσδιορισμών, που δεν τοποθετούνται όμως σε μια συγκεκριμένη θέση μέσα στον τίτλο. Σε μικρότερο βαθμό (16 τίτλους) και σε μονολεκτικούς κυρίως τίτλους εμφανίζεται ένα μόνο ουσιαστικό, προκειμένου ο συντάκτης να εκφράσει την άποψή του για μια κατάσταση (<<ΑΗΔΙΑ!>>, ). Με την ίδια συχνότητα (15 τίτλοι) συνεμφανίζονται δύο ουσιαστικά με το πρώτο σε ονομαστική και το δεύτερο σε γενική πτώση, της οποίας όμως η χρήση ποικίλλει (<<ΠΡΟΒΑ ΤΕΛΙΚΟΥ>>, ). Επίσης, χρησιμοποιούνται και επιθετικοί προσδιορισμοί (<<ΘΡΥΛΙΚΗ ΕΠΙΤΥΧΙΑ ΣΤΟΝ ΑΝΩΜΑΛΟ>>, ), προκειμένου ο συντάκτης να εκφράσει ανοικτά την επιδοκιμασία του για την ομάδα του Ολυμπιακού. Σε κάθε περίπτωση, παρατηρούμε, ότι υπάρχει έντονη 79

80 ανομοιογένεια των ονοματικών δομών και σ αυτή την εφημερίδα, που δεν μας επιτρέπει να προβούμε σε γενικεύσεις και καθολικά συμπεράσματα. Στην εφημερίδα <<Derby News>> συναντάται επίσης ιδιαίτερα μεγάλη ποικιλία ονοματικών δομών. Όπως και στα προηγούμενα τρία έντυπα, έτσι και στο συγκεκριμένο παρατηρούνται συχνά επιρρηματικοί και εμπρόθετοι προσδιορισμοί με διαφορετικές λειτουργίες. Σε μικρότερο βαθμό (7 τίτλοι) συναντώνται επιθετικοί προσδιορισμοί, προκειμένου ο συντάκτης είτε να επαινέσει την ομάδα του Παναθηναϊκού (<<Μέγα πάθος για τους τελικούς με ΜΑΛΑΓΑ και ΟΣΦΠ>>, ) είτε να εκφραστεί με καυστική διάθεση στην αντίπαλη ομάδα του Ολυμπιακού (<<ΚΑΛΠΙΚΗ ακόμη και η συγγνώμη τους>>, ). Με την ίδια περίπου συχνότητα (5 τίτλοι) το έντυπο χρησιμοποιεί στον τίτλο απλά μόνο ένα ουσιαστικό, προκειμένου να δηλώσει τα συναισθήματά του απέναντι σε μια συγκεκριμένη κατάσταση (<<ΝΤΡΟΠΗ!>>, ) ή παραθέτει δύο ουσιαστικά με το δεύτερο στη γενική (<<ΦΩΝΗ ΛΑΟΥ>>, ), διαφορετικού είδους κάθε φορά, που δε μας βοηθά να βγάλουμε συμπεράσματα για το ποια είναι η επικρατέστερη. Συμπεραίνουμε, λοιπόν, ότι στους τίτλους και των τεσσάρων υπό εξέταση αθλητικών εφημερίδων, εμφανίζεται μια μεγάλη ποικιλία, απλών ή σύνθετων, ονοματικών δομών, που δε μας επιτρέπει να εξάγουμε συγκεκριμένα και ξεκάθαρα πορίσματα ως προς τη σύνθεση των ονοματικών τίτλων. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι οι αθλητικές εφημερίδες στο σύνολό τους ενδιαφέρονται να εστιάσουν σε γεγονότα, πρόσωπα, καταστάσεις ή ενέργειες και να μεταδώσουν ταυτόχρονα το πάθος που επικρατεί στον αθλητικό κόσμο, με αποτέλεσμα να μην έχει γι αυτά προτεραιότητα η σύνταξη των τίτλων και η σωστή δομή τους. Εξάλλου, οι περιορισμοί του χώρου και του χρόνου, όπως και ο ολοένα μεγαλύτερος ανταγωνισμός των ηλεκτρονικών μέσων ενημέρωσης, δεν αφήνουν και πολλά περιθώρια στα αθλητικά έντυπα για μια διαφορετική επιλογή. Σκοπός τους δηλαδή είναι ο σχολιασμός της επικαιρότητας και ο εντυπωσιασμός του αναγνώστη και όχι η διαμόρφωση μιας ορθής ή συγκεκριμένης συντακτικής δομής Ρηματικοί τίτλοι Η παρούσα ενότητα, στην οποία θα εξετάσουμε τους ρηματικούς τίτλους, που εμφανίζονται στους τίτλους των πρωτοσέλιδων των τεσσάρων υπό εξέταση αθλητικών εφημερίδων, δομείται σε τρεις υποενότητες. Στην πρώτη θα μελετήσουμε τη δομή των ρηματικών τίτλων και τις μορφές με τις οποίες συναντάται σε κάθε έντυπο, στη δεύτερη θα εξετάσουμε τους γραμματικούς χρόνους των ρημάτων και στην τρίτη τις εγκλίσεις στις οποίες εμφανίζονται, προκειμένου να επιβεβαιώσουμε την αρχική μας υπόθεση ότι οι οπαδικές εφημερίδες διακρίνονται για τους προτρεπτικούς και παρακινητικούς τους τίτλους. 80

81 Η δομή των ρηματικών τίτλων Στη συγκεκριμένη υποενότητα θα παρατηρήσουμε τη δομή των ρηματικών τίτλων σε καθεμία από τις τέσσερις υπό εξέταση αθλητικές εφημερίδες υποστηρίζοντας εξ αρχής ότι αυτή είναι ακαθόριστη, αφού πρωταρχικό μέλημα των εντύπων είναι η μετάδοση του πάθους και της έντασης των γεγονότων. Όπως διαπιστώνουμε στο Σχέδιο 9, η δομή των ρηματικών τίτλων στην εφημερίδα <<Sportday>> ποικίλλει. Στους 56 από τους 92 ρηματικούς τίτλους (ποσοστό 61%) εμφανίζονται διάφορες συντακτικές δομές, όπου προτάσσονται εμπρόθετοι, επιθετικοί και επιρρηματικοί προσδιορισμοί (<<Με 10 ελληνικές συμμετοχές αρχίζει το Πανευρωπαϊκό Κλειστού στο Παρίσι>>, ) αντωνυμίες και λοιποί δευτερεύοντες συντακτικοί όροι, με αποτέλεσμα να μη γίνεται ξεκάθαρη η δομή του ρηματικού τίτλου ή παρεμβάλλονται ανάμεσα στους κύριους συντακτικούς όρους άλλα στοιχεία, τα οποία δε μας επιτρέπουν να μιλούμε για την ύπαρξη μιας επικρατούσας συντακτικής δομής σ αυτή την εφημερίδα. Σε πολύ μικρότερο ποσοστό παρατηρείται η δομή Ρήμα-Αντικείμενο, όπου προτάσσεται το ρήμα για λόγους έμφασης και το υποκείμενο συνήθως εννοείται (<<ΠΑΙΡΝΕΙ ΜΕΤΡΑ>>, ). Σε επτά τίτλους το ρήμα αποτελεί τη μοναδική λέξη του τίτλου, προκειμένου να δοθεί έμφαση στην ενέργεια, την οποία αυτό επιτελεί (<<ΥΠΕΡΕΧΟΥΜΕ>>, ) και σ ένα λιγότερο τοποθείται πρώτα το ρήμα και μετά το υποκείμενο, για να εστιάσει ο συντάκτης σε μια συγκεκριμένη πράξη του (<<ΑΝΕΒΑΙΝΕΙ Ο ΠΛΑΤΑΝΙΑΣ>>, ). Μόλις σε πέντε περιπτώσεις εμφανίζεται η καθιερωμένη συντακτική δομή Υποκείμενο-Ρήμα-Αντικείμενο (<<Οι αριθμοί δείχνουν άσο >>, ), ενώ τρεις φορές παρουσιάζεται η μάλλον ασυνήθιστη σύνταξη Ρήμα-Αντικείμενο-Υποκείμενο (<<ΨΑΛΙΔΙΣΕ ΤΗ ΔΙΑΦΟΡΑ Ο ΠΑΝΑΙΤΩΛΙΚΟΣ>>, ). Τέλος, μόλις σε δύο τίτλους εμφανίζεται η ελλειπτική ρηματική δομή Υποκείμενο-Ρήμα (<<ΑΥΤΟΙ ΞΕΡΟΥΝ!>>, ), που καλεί τον αναγνώστη να φανταστεί και να συμπληρώσει μόνος του τον όρο του τίτλου, που λείπει. Λ.δομές Ρ Υ-Ρ Ρ-Α-Υ Ρ-Υ Ρ-Α Υ-Ρ-Α Σχέδιο 9: Η δομή των ρηματικών τίτλων στην εφημερίδα <<Sportday>> 81

82 Όπως μπορούμε να συμπεράνουμε και στο Σχέδιο 10, στην εφημερίδα <<Goal News>> εμφανίζονται ποικίλες δομές στους ρηματικούς της τίτλους. Συγκεκριμένα, στους 50 από τους 90 ρηματικούς τίτλους (ποσοστό 56%) εκδηλώνονται διαφορετικές μορφές, με την παρεμβολή αντωνυμιών, αριθμητικών, επιθετικών και εμπρόθετων προσδιορισμών ή επιρρημάτων (<<ΔΙΚΑΙΑ ΦΩΝΑΖΕΙ Η ΑΕΚ ΓΙΑ ΠΕΝΑΛΤΙ ΤΟΥ ΤΣΙΡΙΛΟ ΣΤΟΝ <<ΛΥΜΠΕ>> ΣΤΟ 94 >>, ), που δε μας επιτρέπουν να κάνουμε λόγο για μια συνηθισμένη και ομαδοποιημένη δομή των ρηματικών τίτλων στο συγκεκριμένο έντυπο. Σε ένα σημαντικό ποσοστό (27%) εμφανίζεται η δομή Ρήμα-Αντικείμενο, όπου το ρήμα προτάσσεται για λόγους έμφασης και το υποκείμενο παραλείπεται, γιατί στις περισσότερες περιπτώσεις εννοείται (<<ΟΝΕΙΡΕΥΟΜΑΙ ΤΟΝ ΟΛΥΜΠΙΑΚΟ>>, ). Σε μόλις οκτώ τίτλους (ποσοστό 9%) το ρήμα τοποθετείται πριν από το υποκείμενο, προκειμένου ο συντάκτης να εστιάσει σε μια συγκεκριμένη ενέργεια, που αυτό επιτελεί (<<ΕΠΕΙΣΕ Ο ΒΟΛΙΩΤΗΣ >>, ), ενώ δύο φορές λιγότερες εμφανίζεται η καθιερωμένη δομή Υποκείμενο-Ρήμα-Αντικείμενο (<<ΤΑ ΑΙΣΧΗ ΔΙΩΧΝΟΥΝ ΤΟΝ ΣΙΣΕ>>, ). Τέλος, μόλις σε δύο περιπτώσεις παρουσιάζεται η συντακτική δομή Ρήμα-Αντικείμενο-Υποκείμενο, προκειμένου να τονιστεί η ενέργεια του ρήματος (<<ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕ ΚΑΤΣΑΒΑΚΗ Ο ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΣ ΒΟΛΟΥ>>, ), ενώ μόλις σ ένα τίτλο εμφανίζεται η δομή Υποκείμενο-Ρήμα (<<Ο ΣΟΥΜΠΟΤΙΤΣ ΓΥΡΙΣΕ>>, ), προκειμένου να εστιάσει ο συντάκτης το ενδιαφέρον του αναγνώστη σ ένα συγκεκριμένο πρόσωπο. Λ.δομές Υ-Ρ-Α Υ-Ρ Ρ-Α Ρ-Υ Ρ-Α-Υ Σχέδιο 10: Η δομή των ρηματικών τίτλων στην εφημερίδα <<Goal News>> Όπως και στις προηγούμενες δύο υπό εξέταση εφημερίδες έτσι και στον <<Πρωταθλητή>> (Σχέδιο 11) παρουσιάζονται ποικίλες, απλές ή σύνθετες, δομές στους ρηματικούς τίτλους. Συγκεκριμένα, στους 59 από τους 110 ρηματικούς τίτλους (ποσοστό 54%) παρεμβάλλονται μεταξύ των βασικών συντακτικών όρων πολλοί εμπρόθετοι και επιθετικοί προσδιορισμοί, αντωνυμίες, αριθμητικά και λοιποί δευτερεύοντες όροι, με αποτέλεσμα να μην εμφανίζεται ούτε και στους ρηματικούς 82

83 τίτλους της συγκεκριμένης εφημερίδας μια συγκεκριμένη και σταθερή δομή, που να δείχνει μια ξεκάθαρη προτίμηση και επιλογή του εντύπου (<<ΕΚΑΝΕ ΤΟ 19-0 Ο ΘΡΥΛΟΣ ΜΕ ΕΥΚΟΛΗ ΝΙΚΗ ΣΤΟ ΡΕΛΑΝΤΙ ΤΟΝ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ>>, ). Σε 26 από τους 110 τίτλους εμφανίζεται η δομή Ρήμα-Αντικείμενο, με το υποκείμενο να παραλείπεται, αφού εννοείται (<<ΒΛΕΠΩ ΤΙΤΛΟ!>>, ). Μόλις σε δέκα περιπτώσεις (ποσοστό 9 %) συναντούμε την καθιερωμένη συντακτική δομή Υποκείμενο-Ρήμα-Αντικείμενο (<<Ο Θρύλος έπνιξε τον ΠΑΟΚ>>, ), ενώ σε έξι τίτλους το ρήμα προηγείται του υποκειμένου, προκειμένου να δοθεί έμφαση στην ενέργεια, που αυτό πραγματοποιεί (<<Ανανεώνει και ο Ζαϊρί>>, ). Σε πέντε τίτλους το ρήμα αποτελεί τη μοναδική λέξη του τίτλου (<<ΝΑ ΤΕΛΕΙΩΣΟΥΜΕ ΚΑΙ ΝΑ ΚΑΘΑΡΙΣΟΥΜΕ>>, ), συνήθως για να παρακινήσει το συγκεκριμένο έντυπο την ομάδα του Ολυμπιακού. Τέλος, σε τέσσερις περιπτώσεις προτάσσεται το ρήμα για λόγους έμφασης στην όχι και τόσο συνηθισμένη συντακτική δομή Ρήμα-Αντικείμενο-Υποκείμενο (<< Βρήκε ψηλό ο Ολυμπιακός >>, ). Ρ-Α Ρ-Υ Υ-Ρ-Α Λ.Δομές Ρ Ρ-Α-Υ Σχέδιο 11: Η δομή των ρηματικών τίτλων στην εφημερίδα <<Πρωταθλητής>> Στην εφημερίδα <<Derby News>> (Σχέδιο 12) εμφανίζονται σε μεγάλο βαθμό (σε 22 από τους 46 ρηματικούς τίτλους, ποσοστό 48%) πολλές διαφορετικές και στις περισσότερες περιπτώσεις πολύπλοκες δομές στους ρηματικούς τίτλους (<<Αντιδράστε ενωμένοι σαν ένας άνθρωπος όλοι οι Παναθηναϊκοί, απαντώντας στην αλητεία και το παρακράτος του ΟΣΦΠ>>, ). Η παρουσία εμπρόθετων και επιθετικών προσδιορισμών, επιρρημάτων, αντωνυμιών, επιθέτων και λοιπών όρων στο εσωτερικό των τίτλων, αλλά και η παρεμβολή τους ανάμεσα στους κύριους συντακτικούς όρους, μας αποτρέπει και στη συγκεκριμένη περίπτωση να διαπιστώσουμε την ύπαρξη μιας κύριας, κοινά αποδεκτής, συντακτικής δομής στους ρηματικούς τίτλους του συγκεκριμένου εντύπου (<<Κύριε Γιαννακόπουλε, ο ΠΣΑΠ ακόμα να ευαισθητοποιηθεί για το έγκλημα σε βάρος του ποδοσφαίρου και των συναδέλφων σας;>>, ). Σε πολύ μικρότερο βαθμό (10 τίτλοι), 83

84 προτάσσεται το ρήμα πριν το αντικείμενο, στις περισσότερες περιπτώσεις για να προτρέψει την ομάδα του Παναθηναϊκού να προβεί σε κάποια ενέργεια (<<Καρατομήστε την αλητεία>>, ). Σε τέσσερις τίτλους (ποσοστό 9%) το ρήμα συνιστά τη μοναδική λέξη του τίτλου και βρίσκεται κυρίως στην προστακτική (<<ΣΥΝΕΛΘΕΤΕ>>, ). Σε ισάριθμες περιπτώσεις (4 τίτλους) το έντυπο τοποθετεί το ρήμα πριν το υποκείμενο και πάλι για να προβάλει μια συγκεκριμένη ενέργεια (<<Προπονήθηκαν Νίνης και Κατσουράνης>>, ), ή για τον ίδιο λόγο μπροστά από το υποκείμενο και το αντικείμενο (<<Έκαναν ντου πάλι οι επιστήμονες, ). Μόλις σ ένα τίτλο εκδηλώνεται η δομή Υποκείμενο- Ρήμα-Αντικείμενο (<<Ο Τζιμπρίλ σημαδεύει τα 50>>, ). Ρ-Α Ρ-Υ Υ-Ρ-Α Λ. δομές Ρ Ρ-Υ-Α Σχέδιο 12: Η δομή των ρηματικών τίτλων στην εφημερίδα <<Derby News>> Συμπεραίνουμε, επομένως, ότι και στις τέσσερις υπό εξέταση εφημερίδες δεν υπάρχει μια κοινή και επικρατούσα δομή των ρηματικών τίτλων, αφού κυριαρχούν ποικιλόμορφες απλές ή πολυπλοκότερες. Το πλήθος των επιθετικών, εμπρόθετων και επιρρηματικών προσδιορισμών, των επιθέτων, των επιρρημάτων, των αντωνυμιών και των λοιπών δευτερεύοντων όρων, που συμπλέκονται ή παρεμβάλλονται στους κύριους συντακτικούς όρους, δε μας επιτρέπει να βγάλουμε ένα ξεκάθαρο και ασφαλές συμπέρασμα για τη σύνταξη των ρηματικών τίτλων. Διαπιστώνουμε, επιπλέον, ότι το κάθε έντυπο επιλέγει και προκρίνει εκείνους τους συντακτικούς όρους, στους οποίους θέλει να δώσει έμφαση και παράλληλα επιχειρεί να κατευθύνει εκεί την προσοχή του αναγνώστη. Αν εξαιρέσουμε πάντως την ποικιλία και την πολυπλοκότητα των συντακτικών δομών στους ρηματικούς τίτλους και των τεσσάρων αθλητικών εφημερίδων, διαπιστώνουμε ότι κοινός τόπος σε δεύτερο βαθμό είναι η δομή Ρήμα-Αντικείμενο, με την οποία ο συντάκτης θέλει να δώσει έμφαση σε κάποια συγκεκριμένη ενέργεια. Κατ αντιστοιχία με την έλλειψη επικρατούσας σύνταξης στους ονοματικούς τίτλους 417, μπορούμε να υποστηρίξουμε και σ αυτό το 417 βλ.<< Η δομή των ονοματικών τίτλων>> 84

85 σημείο ότι προτεραιότητα των αθλητικών εφημερίδων είναι ο σχολιασμός της επικαιρότητας και ο σχεδιασμός των τίτλων με τέτοιο τρόπο ώστε να προσελκύουν το ενδιαφέρον του (σκοπούμενου) αναγνώστη του αθλητικού εντύπου, γεγονός το οποίο συνεπάγεται ότι η διαμόρφωση μιας συγκεκριμένης και ορθής συντακτικής δομής και στους ρηματικούς τίτλους δεν αποτελεί προτεραιότητα Οι γραμματικοί χρόνοι του ρήματος Στην παρούσα υποενότητα θα εξετάσουμε τους γραμματικούς χρόνους στους οποίους βρίσκονται τα ρήματα και τους λόγους για τους οποίους επιλέγονται κάθε φορά από το εκάστοτε έντυπο. Όπως διαπιστώνουμε στο Σχέδιο 13, ο ενεστώτας είναι ο χρόνος, που συναντάται συχνότερα (ποσοστό 71%) στους ρηματικούς τίτλους της εφημερίδας <<Sportday>>. Ο αόριστος χρησιμοποιείται σε 18 περιπτώσεις (ποσοστό 18%), προκειμένου να γίνει αναφορά με αμερόληπτο τρόπο σε κάποιο αποτέλεσμα ή γεγονός της προηγούμενης ημέρας (<<Εύκολα ο Ηρακλής νίκησε (3-0) τον ΠΑΟΚ και προκρίθηκε στον τελικό του Κυπέλλου>>, ). Είναι αξιοσημείωτο ότι και στις έξι περιπτώσεις (ποσοστό 7%), που το συγκεκριμένο έντυπο χρησιμοποιεί μέλλοντα, παραθέτει τα λεγόμενα τρίτων προσώπων, με τα οποία γίνεται μια πρόβλεψη (<<ΕΤΣΙ ΘΑ ΝΙΚΗΣΟΥΜΕ>>, ) ή προειδοποίηση (<<ΘΑ ΠΟΥΛΗΣΟΥΜΕ, ΥΠΟΓΡΑΨΤΕ!>>, ). Τέλος, από μια φορά συναντούμε τη χρήση παρατατικού, με τον οποίο ο συντάκτης εκφράζει στην προκειμένη περίπτωση την άποψή του για την απόδοση μιας ομάδας σ ένα αγώνα (<<ΜΠΟΡΟΥΣΕ ΚΑΛΥΤΕΡΑ>>, ) και παρακειμένου, με τον οποίο παραθέτει τα λεγόμενα ενός ποδοσφαιριστή για ένα γεγονός (<<ΕΡΧΟΜΑΙ ΜΕ ΤΡΕΙΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ. ΔΕΝ ΜΕ ΕΧΟΥΝ ΕΝΟΧΛΗΣΕΙ ΠΑΟ ΚΑΙ ΟΣΦΠ.>>, ). Σχέδιο 13: Η κατανομή των γραμματικών χρόνων του ρήματος στους ρηματικούς τίτλους της εφημερίδας <<Sportday>> Σε 58 από τους 90 (ποσοστό 65%) ρηματικούς τίτλους της εφημερίδας <<Goal News>> χρησιμοποιείται ο ενεστώτας (Σχέδιο 14). Αξιοσημείωτη, όμως, είναι η 85

86 επιλογή του εντύπου στον αόριστο σε 21 περιπτώσεις (24%), στοιχείο το οποίο υποδηλώνει την ιδιαίτερη βαρύτητα, που δίνει σε γεγονότα και αποτελέσματα (<<ΤΟ ΑΓΡΙΝΙΟ ΓΙΟΡΤΑΣΕ ΔΙΠΛΟ ΑΝΟΔΟΥ (0-1)>>, ). Όπως και στην εφημερίδα <<Sportday>>, έτσι και στη <<Goal News>>, γίνεται χρήση μέλλοντα (ποσοστό 10%), μόνο όταν παρατίθενται τα λεγόμενα τρίτων προσώπων, τα οποία προβλέπουν (<<Αν μείνει και στηριχθεί ΘΑ ΚΑΝΕΙ ΠΑΠΑΔΕΣ>>, ), προειδοποιούν (<<ΘΑ ΤΟ ΠΛΗΡΩΣΕΙΣ>>, ) είτε εκφράζουν τα μελλοντικά τους σχέδια (<<ΘΑ ΕΙΜΑΙ ΚΑΙ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ>>, ). Μόλις σε μια περίπτωση χρησιμοποιείται παρατατικός, προκειμένου το έντυπο να τοποθετηθεί πάνω σ ένα συγκεκριμένο συμβάν (<<Ο ΚΟΣΜΟΣ ΗΤΑΝ ΕΚΕΙ, Η ΟΜΑΔΑ ΑΠΟΥΣΙΑΖΕ >>, ). Σχέδιο 14: Η κατανομή των γραμματικών χρόνων του ρήματος στους ρηματικούς τίτλους της εφημερίδας <<Goal News>> Η εφημερίδα <<Πρωταθλητής>> (Σχέδιο 15) χρησιμοποιεί στην πλειοψηφία των ρηματικών τίτλων της τον ενεστώτα (ποσοστό 60%), ενώ σε 34 περιπτώσεις κάνει χρήση αορίστου, προκειμένου να σχολιάσει με επαινετικό τρόπο ένα αποτέλεσμα της ομάδας του Ολυμπιακού (<<12-1 Ο ΘΡΥΛΟΣ ΕΠΝΙΞΕ ΤΟΝ ΠΑΟΚ>>, ) και αντίστοιχα καυστικό μια αντίπαλη, σχεδόν αποκλειστικά τον Παναθηναϊκό (<<ΤΟΥΣ ΚΑΡΦΩΣΕ ΒΑΘΙΑ>>, ). Σε αντίθεση με τις εφημερίδες <<Sportday>> και <<Goal News>>, που χρησιμοποιούν μέλλοντα αποκλειστικά και μόνο για να παραθέσουν τα λεγόμενα τρίτων προσώπων, η εφημερίδα <<Πρωταθλητής>> τον επιλέγει (ποσοστό 9%), προκειμένου και μ αυτό τον τρόπο να εκφράσει την άποψή της σε συγκεκριμένα θέματα είτε προβλέποντας (<<Ο ΑΞΟΝΑΣ ΘΑ ΔΩΣΕΙ ΤΗ ΝΙΚΗ!>>, ) είτε προειδοποιώντας για μια κατάσταση (<<ΤΩΡΑ ΘΑ ΔΕΙΤΕ άλλον Μιραλάς!!!>>, ). Τέλος, σ ένα τίτλο εμφανίζεται ο παρακείμενος, όπου εν προκειμένω παρατίθενται τα λεγόμενα ενός τρίτου προσώπου, που εκφράζει τη θέση του για ένα συγκεκριμένο γεγονός (<<Μας έχετε αδικήσει, κύριε Μπιτσαξή>>, ). 86

87 Σχέδιο 15: Η κατανομή των γραμματικών χρόνων του ρήματος στους ρηματικούς τίτλους της εφημερίδας <<Πρωταθλητής>> Η εφημερίδα <<Derby News>> (Σχέδιο 16) επιλέγει σε πολύ μεγάλο ποσοστό τον ενεστώτα (ποσοστό 74%). Ο αόριστος (ποσοστό 12%) χρησιμοποιείται από το εν λόγω έντυπο στις περισσότερες περιπτώσεις για να σχολιάσει με επαινετική διάθεση την ομάδα του Παναθηναϊκού (<<ΞΕΣΠΑΣΕ στο Μαρούσι ο ΠΑΟ και ετοιμάζεται για τους δύο τελικούς>>, ) και ταυτόχρονα με επικριτικό για τον αντίπαλο τόνο ένα αποτέλεσμα (<<ΓΛΕΝΤΗΣΕ με μπαλάρα την ΑΕΚ>>, ). Χρήση μέλλοντα γίνεται είτε για να παρατεθούν αυτούσια τα λεγόμενα κάποιου προσώπου για τα μελλοντικά του σχέδια (<<Σισέ: Κούρασε το θέμα, το καλοκαίρι θα αποφασίσω αν θα μείνω>>, ) είτε παραλλαγμένα (<<Τζιμπρίλ: Θα το καρφώσω και στο Καραϊσκάκη>>, ), προκειμένου το έντυπο να κεντρίσει το ενδιαφέρον των οπαδών της ομάδας του Παναθηναϊκού και να επιτύχει τη διέγερση των συναισθημάτων τους. Τέλος, σ ένα μόλις τίτλο η εφημερίδα προτιμά τον παρατατικό, για να εκφράσει εν προκειμένω την άποψή της για ένα γεγονός (<<ΦΑΝΤΑΣΤΕΙΤΕ ΚΑΙ ΝΑ ΕΧΑΝΑΝ ΟΠΩΣ ΕΠΡΕΠΕ>>, ). 87

88 Σχέδιο 16: Η κατανομή των γραμματικών χρόνων του ρήματος στους ρηματικούς τίτλους της εφημερίδας <<Derby News>> Συμπεραίνουμε, επομένως, ότι και οι τέσσερις υπό εξέταση εφημερίδες επιλέγουν στις περισσότερες περιπτώσεις τον ενεστώτα, προκειμένου να μεταφέρουν την ένταση και το πάθος των γεγονότων. Παράλληλα, μ αυτό τον τρόπο προσδίδεται ζωντάνια και αμεσότητα στο λόγο, ενώ ταυτόχρονα ο αναγνώστης αισθάνεται ότι τα γεγονότα διαδραματίζονται εκείνη τη στιγμή ενώπιόν του. Έτσι, τα έντυπα καταφέρνουν να δημιουργήσουν ένα κλίμα οικειότητας με το αναγνωστικό τους κοινό, να εξασφαλίσουν τη συναισθηματική του συμμετοχή ή ταύτιση, αλλά και να ενδυναμώσουν το ρόλο και τη δυναμική τους στη συνείδηση του. Διαπιστώνουμε ταυτόχρονα ότι οι μη οπαδικές εφημερίδες χρησιμοποιούν τον αόριστο, ως δεύτερο σε συχνότητα εμφάνισης χρόνο, προκειμένου να μεταδώσουν στις περισσότερες περιπτώσεις με αντικειμενικότητα τα γεγονότα, ενώ οι οπαδικές για να επαινέσουν την ομάδα, στο πλευρό της οποίας τάσσονται και ταυτόχρονα να εκφραστούν με περιπαικτική και συχνά υποτιμητική διάθεση για τον αντίπαλο. Επίσης, τα μη οπαδικά έντυπα επιλέγουν το μέλλοντα για να παραθέσουν αυτούσια τα λεγόμενα τρίτων προσώπων, τα οποία είτε προειδοποιούν ή προβλέπουν μια κατάσταση, ενώ τα οπαδικά πολλές φορές μεταφέρουν παραποιημένες τις σκέψεις ή τις προθέσεις των πρωταγωνιστών των ειδήσεων, προκειμένου να τις προσαρμόσουν στις επιθυμίες των οπαδών της ομάδας που υποστηρίζουν ή για να εκφράσουν την άποψή τους. Τέλος, η χρήση παρατατικού ή παρακειμένου είναι πολύ περιορισμένη και αποσπασματική στο σύνολο των υπό εξέταση εντύπων. 88

89 Οι εγκλίσεις του ρήματος Στην παρούσα υποενότητα θα εξετάσουμε τις εγκλίσεις, στις οποίες εμφανίζεται το ρήμα στους ρηματικούς τίτλους, ενώ παράλληλα θα επιχειρήσουμε να επαληθεύσουμε την αρχική υπόθεση εργασίας μας, σύμφωνα με την οποία οι τίτλοι στις οπαδικές εφημερίδες είναι σε μεγάλο βαθμό προτρεπτικοί και παρακινητικοί. Όπως μπορούμε να διαπιστώσουμε στο Σχέδιο 17, τα ρήματα στη συντριπτική τους πλειοψηφία (ποσοστό 89%) στην εφημερίδα <<Sportday>> συναντώνται στην οριστική έγκλιση, η οποία αντιπροσωπεύει τη βεβαιότητα, που απαιτείται στο δημοσιογραφικό λόγο για την κατάθεση πληροφοριών. Παράλληλα, στην προσπάθειά της, να διατηρήσει τον αντικειμενικό της χαρακτήρα, χρησιμοποιεί ως επί το πλείστον ρήματα, τα οποία περιορίζονται στο να μεταφέρουν το πληροφοριακό φορτίο της είδησης (<<ΨΑΛΙΔΙΣΕ ΤΗ ΔΙΑΦΟΡΑ Ο ΠΑΝΑΙΤΩΛΙΚΟΣ>>, ). Από τις δέκα περιπτώσεις (ποσοστό 10%), όπου επιλέγεται η προστακτική, μόλις στις δύο το έντυπο παρακινεί (<<ΠΙΣΤΕΨΤΕ ΤΟ!>>, ) ή παρεμβαίνει εκφράζοντας την άποψή του (<<Σοβαρευτείτε>>, ), αφού στις υπόλοιπες αρκείται στην αυτούσια παράθεση των προτροπών τρίτων προσώπων (<< ΕΛΑΤΕ ΣΤΟ ΓΗΠΕΔΟ>>, ). Στη μια και μοναδική φορά, που εμφανίζεται υποτακτική, το έντυπο απλά μεταφέρει την επιθυμία του πρωταγωνιστή μιας είδησης (<<ΝΑ ΤΕΛΕΙΩΝΟΥΜΕ!>>, ). Η ευρύτατη χρήση της οριστικής με την επιλογή <<ουδέτερων>> ρημάτων και ταυτόχρονα η μειωμένη εμφάνιση της προστακτικής και σε ακόμη μεγαλύτερο βαθμό της υποτακτικής σχετίζεται άμεσα με τον μη οπαδικό χαρακτήρα της συγκεκριμένης εφημερίδας, που επιδιώκει ουδετερότητα και την αντικειμενική παράθεση των γεγονότων. Σχέδιο 17: H κατανομή των εγκλίσεων του ρήματος στους ρηματικούς τίτλους της εφημερίδας <<Sportday>> Σε 82 από τους 90 (ποσοστό 91%) ρηματικούς τίτλους της εφημερίδας <<Goal News>> (Σχέδιο 18), τα ρήματα βρίσκονται στην οριστική, ενώ ταυτόχρονα στα 89

90 πλαίσια του μη οπαδικού και αμερόληπτου χαρακτήρα του εντύπου, περιορίζονται τις περισσότερες φορές στην απλή μετάδοση μιας είδησης, χωρίς να παίρνουν εμφανώς θέση υπέρ μιας συγκεκριμένης ομάδας (<<ΑΝΑΜΕΝΕΙ ΤΣΙΩΛΗ>>, ). Μόλις σε πέντε περιπτώσεις συναντούμε την προστακτική (ποσοστό 5%). Στις δύο, όμως, εξ αυτών, ο συντάκτης μεταφέρει την προτροπή (<<ΒΑΛΤΕ ΕΝΑ ΓΚΟΛ>>, ) ή την παραίνεση (<<ΚΑΘΙΣΤΕ ΣΤΟ ΙΔΙΟ ΤΡΑΠΕΖΙ>>, ) τρίτων προσώπων. Από τις υπόλοιπες τρεις, μόλις σε μία το έντυπο παρεμβαίνει ιδεολογικά εκφράζοντας τη δική του άποψη (<<ΨΑΞΤΕ ΤΟΥΣ!>>, ), αφού στις άλλες δύο δε θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε <<ισχυρή>> την προτροπή του συντάκτη, καθώς παραπέμπει σε τίτλο μιας τηλεοπτικής εκπομπής και κινηματογραφικής ταινίας αντίστοιχα (<<ΟΜΙΛΕΙΤΕ ΕΛΛΗΝΙΚΑ>>, <<ΑΝΑΛΥΣΕ ΤΟ>>, ). Τέλος, μόλις, τρεις φορές επιλέγεται η υποτακτική, προκειμένου να εκφραστεί η επιθυμία του εντύπου (<<ΝΑ ΜΕΙΝΕΙ ΚΑΣΤΡΟ>>, ) ή υπόρρητα η θέση του (<<ΝΑ ΛΑΛΗΣΕΙ ΤΟ ΚΙΝΗΤΟ ΤΟΥ!>>, ). Επομένως, και σ αυτή την περίπτωση ο μη οπαδικός χαρακτήρας του εντύπου καθίσταται ανασταλτικός παράγοντας για τη δημιουργία παρακινητικών ή προτρεπτικών τίτλων. Σχέδιο 18: Η κατανομή των εγκλίσεων του ρήματος στους ρηματικούς τίτλους της εφημερίδας <<Goal News>> Όπως και στις προηγούμενες υπό εξέταση εφημερίδες, έτσι, και στον <<Πρωταθλητή>> (Σχέδιο 19), η οριστική είναι η έγκλιση, που συναντάται σε μεγαλύτερο βαθμό στους ρηματικούς της τίτλους (ποσοστό 80%). Τα ρήματα, όμως, που χρησιμοποιούνται φανερώνουν ξεκάθαρα τον οπαδικό χαρακτήρα του εντύπου (<<ΕΤΣΙ (ΤΟΥΣ) ΓΛΕΝΤΑΕΙ Ο ΠΕΙΡΑΙΑΣ>>, ). Σε αντίθεση όμως με τα άλλα δύο μη οπαδικά έντυπα, εδώ είναι ιδιαίτερα σημαντική και αντιπροσωπευτική η παρουσία της υποτακτικής και της προστακτικής. Η υποτακτική επιλέγεται σε δέκα τίτλους (ποσοστό 10%), προκειμένου η εν λόγω εφημερίδα είτε να εκφράσει ξεκάθαρα τη βούλησή της (<<Και τώρα ΝΑ ΜΗ ΧΑΘΟΥΜΕ ΠΑΙΔΙΑ>>, 90

91 ) είτε να παραθέσει την ελαφρώς παραλλαγμένη στις περισσότερες περιπτώσεις επιθυμία τρίτων προσώπων (<<ΜΑΡΙΝΑΚΗΣ: ΠΑΜΕ ΝΑ ΤΟΥΣ ΠΑΤΗΣΟΥΜΕ!>>, ), με απώτερο σκοπό να εξασφαλίσει τη συναισθηματική εμπλοκή των οπαδών του Ολυμπιακού. Με την ίδια συχνότητα (10%) χρησιμοποιείται και η προστακτική, για να προτρέψει την ομάδα του Ολυμπιακού να προβεί σε κάποια ενέργεια (<<ΤΙΜΗΣΤΕ ΤΟΝ ΚΑΛΟ ΠΕΛΑΤΗ ΚΑΙ ΦΥΓΑΜΕ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΡΕΣΤΙΑΔΑ!!!>>, ), να εκφράσει τη θέση της με υποτιμητική (<<Φόρεσε τη φουστίτσα σου και άντε γεια >>, ) ή περιπαικτική (<<ΦΩΝΑΞΤΕ,ΚΛΑΨΤΕ, ΑΛΛΑ ΜΗΝ ΞΕΧΝΑΤΕ>>, ) διάθεση για την ομάδα του Παναθηναϊκού, αλλά και να μεταφέρει την προτροπή τρίτων προσώπων, που προέρχονται πάντα από τον Ολυμπιακό (<<ΜΑΡΙΝΑΚΗΣ: Γράψτε ιστορία>>, ). Επομένως, η ιδιαίτερη σημασία και βαρύτητα, που αποκτά η χρήση της υποτακτικής και της προστακτικής στο συγκεκριμένο έντυπο, είναι συνυφασμένη με τον οπαδικό του χαρακτήρα. Σχέδιο 19: Η κατανομή των εγκλίσεων του ρήματος στους ρηματικούς τίτλους της εφημερίδας <<Πρωταθλητής>> Στους 32 από τους 46 (Ποσοστό 70%) ρηματικούς τίτλους της εφημερίδας <<Derby News>> o συντάκτης χρησιμοποιεί την οριστική έγκλιση (Σχέδιο 20), με τα ρήματα που χρησιμοποιούνται να φανερώνουν ξεκάθαρα την προτίμηση του εντύπου στην ομάδα του Παναθηναϊκού (<<ΓΛΕΝΤΗΣΕ με μπαλάρα την ΑΕΚ>>, ). Και στη συγκεκριμένη οπαδική εφημερίδα όμως είναι ιδιαίτερα ενισχυμένος ο ρόλος της προστακτικής και της υποτακτικής. Το εν λόγω έντυπο επιλέγει την προστακτική σε δεκατρείς τίτλους (ποσοστό 29%), προκειμένου να προτρέψει την ομάδα του Παναθηναϊκού να επιτύχει ένα ορισμένο αποτέλεσμα (<<ΠΗΔΗΞΤΕ στο τρένο του τίτλου>>, ), να απευθυνθεί με καυστικό τρόπο στην αντίπαλη ομάδα του Ολυμπιακού (<<ΔΩΣΤΕ ΠΙΣΩ το κλεμμένο του 2003 ΚΑΙ ΜΕΤΑ ΣΥΖΗΤΑΜΕ ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΑ ΥΠΟΛΟΙΠΑ >>, ), ή να μεταφέρει παραποιημένη την προτροπή ενός προσώπου (<< Γλεντήστε και τον Ολυμπιακό>>, 91

92 ) προκειμένου να κεντρίσει το ενδιαφέρον των οπαδών του Παναθηναϊκού. Ως προς τη χρήση της υποτακτικής, είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι και στις επτά περιπτώσεις, που εμφανίζεται, το έντυπο εκφράζει τη βούλησή του με ιδιαίτερα ειρωνική (<<ΝΑ ΤΟ ΧΑΙΡΕΣΤΕ>>, ) ή καυστική διάθεση (<<ΝΑ ΒΓΟΥΝ ΟΛΟΙ ΚΑΙ ΟΛΑ ΤΑ ΑΠΛΥΤΑ ΣΤΗ ΦΟΡΑ>>, ) απέναντι στην ομάδα του Ολυμπιακού και την κατάσταση στο ελληνικό ποδόσφαιρο. Σχέδιο 20: Η κατανομή των εγκλίσεων του ρήματος στους ρηματικούς τίτλους της εφημερίδας <<Derby News>> Συμπεραίνουμε, επομένως, ότι η οριστική είναι η έγκλιση, που εμφανίζεται με τη μεγαλύτερη συχνότητα στους ρηματικούς τίτλους και των τεσσάρων υπό εξέταση αθλητικών εφημερίδων. Η επιλογή της συγκεκριμένης έγκλισης δηλώνει τη βεβαιότητα, η οποία είναι απαραίτητη για τη μετάδοση μιας πληροφορίας από το αθλητικό έντυπο στο αναγνωστικό κοινό. Τα ρήματα, που χρησιμοποιούνται στις δύο μη οπαδικές εφημερίδες (<<Sportday>>, <<Goal News>>), περιορίζονται στην ουδέτερη κάλυψη των γεγονότων, ενώ στις δύο οπαδικές (<<Πρωταθλητής>>, <<Derby News>>) δηλώνουν την ξεκάθαρη προτίμηση των εντύπων προς μία συγκεκριμένη ομάδα (τον Ολυμπιακό και τον Παναθηναϊκό αντίστοιχα). Επίσης, διαπιστώνουμε ότι στα έντυπα <<Sportday>> και <<Goal News>> η χρήση της υποτακτικής και της προστακτικής είναι πιο περιορισμένη σε σύγκριση με τις εφημερίδες <<Πρωταθλητής>> και <<Derby News>>. Mάλιστα, στις πρώτες η βούληση ή η προτροπή αντίστοιχα δηλώνονται έμμεσα και κυρίως μέσα από τα λεγόμενα τρίτων προσώπων, ενώ αντίστοιχα στις άλλες δύο εκφράζονται ξεκάθαρα και στις περισσότερες περιπτώσεις με απόλυτο τρόπο από το ίδιο το έντυπο, γεγονός που επιβεβαιώνει την υπόθεση εργασίας μας. 92

93 1.3. Η ελευθερία στη σειρά των συντακτικών όρων Στη συγκεκριμένη ενότητα θα εξετάσουμε τη συχνότητα με την οποία οι συντακτικοί όροι εναλλάσσονται ελεύθερα στο εσωτερικό των τίτλων στα πρωτοσέλιδα των υπό εξέταση εντύπων και το κατά πόσο ανατρέπεται η σειρά Υποκείμενο-Ρήμα-Αντικείμενο 418 εξηγώντας ταυτόχρονα τους λόγους για τους οποίους τα έντυπα προβαίνουν σε μια τέτοια επιλογή. Όπως μπορούμε να διαπιστώσουμε από τo Σχέδιο 21, μόλις στους 5 από τους 191 τίτλους (ποσοστό 3%) της εφημερίδας <<Sportday>> επιλέγεται η δομή Υποκείμενο- Ρήμα-Αντικείμενο (<<ΟΛΟΙ ΘΕΛΟΥΝ ΦΕΡΕΪΡΑ>>, ), ενώ στους υπόλοιπους 186 οι όροι εμφανίζονται με ακαθόριστη σειρά στο εσωτερικό των τίτλων (<<ΜΕ και τους Επαλέ, Ζερκά στην κορυφή ετοιμάζεται ο Παράσχος>>, ). Σχέδιο 21: Η ελεύθερη σειρά των συντακτικών όρων και η ανατροπή της δομής Υ-Ρ-Α στην εφημερίδα <<Sportday>> Παρατηρώντας το Σχέδιο 22, θα διαπιστώσουμε ότι στη συντριπτική τους πλειοψηφία (225 από τους 231, ποσοστό 98%) οι υπό εξέταση τίτλοι της εφημερίδας <<Goal News>> χαρακτηρίζονται από την ελεύθερη παράθεση των όρων στο εσωτερικό τους (<<ΔΙΚΑΙΑ ΦΩΝΑΖΕΙ Η ΑΕΚ ΓΙΑ ΠΕΝΑΛΤΙ ΤΟΥ ΤΣΙΡΙΛΟ ΣΤΟΝ <<ΛΥΜΠΕ>> ΣΤΟ 94 >>, ), ενώ μόλις στους υπόλοιπους έξι, εμφανίζεται η δομή Υποκείμενο-Ρήμα-Αντικείμενο (<<ΟΙ ΓΑΛΛΟΙ ΣΤΕΛΝΟΥΝ ΚΑΛΣΤΡΟΜ>>, ). 418 Για τη δομή των ρηματικών τίτλων βλ. στην ενότητα << Η δομή των ρηματικών τίτλων>> 93

94 Σχέδιο 22: Η ελεύθερη σειρά των συντακτικών όρων και η ανατροπή της δομής Υ-Ρ-Α στην εφημερίδα <<Goal News>> Αναφορικά με την εφημερίδα <<Πρωταθλητής>> (Σχέδιο 23), διαπιστώνουμε ότι μόλις οι δέκα από τους 228 υπό εξέταση τίτλους (ποσοστό 4%) της παρουσιάζουν τη δομή Υποκείμενο-Ρήμα-Αντικείμενο (<<Ο ΑΞΟΝΑΣ ΘΑ ΔΩΣΕΙ ΤΗ ΝΙΚΗ>>, ), αφού στη συντριπτική τους πλειονότητα (ποσοστό 96%) οι όροι παρατίθενται χωρίς επικρατούσα δομή 419 (<<Για 4 λόγους τον επέλεξε ο Ισπανός>>, ). Σχέδιο 23: Η ελεύθερη σειρά των συντακτικών όρων και η ανατροπή της δομής Υ-Ρ-Α στην εφημερίδα <<Πρωταθλητής>> 419 βλ. τις ενότητες << Η δομή των ρηματικών τίτλων>> και << Η δομή των ονοματικών τίτλων>>. 94

95 Το Σχέδιο 24, που αφορά την εφημερίδα <<Derby News>>, είναι το πλέον χαρακτηριστικό του φαινομένου της ελεύθερης σειράς των όρων στους τίτλους της, αφού μόλις σ ένα από τους 102 τίτλους της (ποσοστό 1%) διατηρείται η δομή Υ-Ρ-Α (<<Ο Τζιμπρίλ σημαδεύει τα 50>>, ). Σχέδιο 24: Η ελεύθερη σειρά των συντακτικών όρων και η ανατροπή της δομής Υ-Ρ-Α στην εφημερίδα <<Derby News>> Παρατηρούμε, επομένως, ότι κοινό χαρακτηριστικό των τίτλων των υπό εξέταση αθλητικών εφημερίδων, αλλά και γενικότερο γνώρισμα των τίτλων στις εσωτερικές σελίδες των εντύπων, αποτελεί η ελεύθερη σειρά των όρων στο εσωτερικό τους. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι οι συντάκτες των τίτλων επιχειρούν να μεταδώσουν με όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ζωντάνια και γλαφυρότητα την ένταση των αθλητικών γεγονότων, με αποτέλεσμα η διαμόρφωση άρτιων συντακτικά τίτλων να μην αποτελεί σε καμία περίπτωση πρώτη επιλογή. Εξάλλου, η οικονομία χώρου, σε συνδυασμό με τον ιδιαίτερα έντονο ανταγωνισμό των ηλεκτρονικών μέσων ενημέρωσης, υποχρεώνει τους συντάκτες των τίτλων να προσπαθούν με λίγες λέξεις, ποικίλες συντακτικές δομές και ευρηματικό τρόπο να προσελκύσουν το ενδιαφέρον του απαιτητικού αναγνώστη, που γνωρίζει ήδη από την προηγούμενη ημέρα την επικαιρότητα. Σ αυτό το πλαίσιο, λοιπόν, στους ρηματικούς τίτλους η συντακτική δομή Υποκείμενο-Ρήμα-Αντικείμενο ανατρέπεται σε ιδιαίτερα μεγάλο βαθμό, αφού ο συντάκτης προτάσσει κάθε φορά εκείνο τον όρο, στον οποίο θέλει να δώσει έμφαση και ταυτόχρονα επιχειρεί να επικεντρώσει εκεί το ενδιαφέρον του αναγνώστη. 95

96 1.4 Η παράλειψη του άρθρου Στην παρούσα ενότητα θα εξετάσουμε τη συχνότητα με την οποία παραλείπεται το άρθρο στους τίτλους των πρωτοσέλιδων των υπό εξέταση εντύπων και θα επιχειρήσουμε να προσδιορίσουμε τους λόγους, για τους οποίους παρατηρείται το συγκεκριμένο φαινόμενο. Όπως μπορούμε να διαπιστώσουμε στο Σχέδιο 25, το οριστικό άρθρο παραλείπεται σε 41 περιπτώσεις στην εφημερίδα <<Sportday>> για λόγους συντομίας, αφού εννοείται (<<ΕΧΕΙ ΠΑΡΑΔΟΣΗ>>, ), ενώ σε δέκα εξ αυτών δε χρησιμοποιείται μπροστά από ονόματα ποδοσφαιριστών (<<ΣΤΕΛΝΟΥΝ ΖΟΚΟΡΑ>>, ) ή ομάδων (<<ΣΑΛΚΕ ΚΑΛΕΙ ΟΤΟ>>, ). Σε δύο τίτλους απουσιάζει το αόριστο άρθρο (<<ΥΠΑΡΧΕΙ ΔΙΑΦΟΡΑ>>, ), ενώ σε δεκατρείς περιπτώσεις λείπει το εμπρόθετο, κατά κύριο λόγο, όταν δηλώνει είτε κίνηση (<<ΦΟΥΛ ΓΙΑ ΒΑΡΚΕΛΩΝΗ>>, ) είτε στάση σε τόπο (<<ΕΙΝΑΙ ΗΔΗ ΒΑΡΚΕΛΩΝΗ>>, ). Μ αυτό τον τρόπο το έντυπο θέλει να μετατοπίσει το ενδιαφέρον του αναγνώστη από το συγκεκριμένο τόπο ως πλαίσιο αναφοράς, στις δραστηριότητες, που αυτός συμβολίζει, εν προκειμένω στην επικείμενη πρόκριση της ομάδας καλαθοσφαίρισης του Ολυμπιακού στην ημιτελική φάση του Ευρωπαϊκού Πρωταθλήματος. Σχέδιο 25: H συχνότητα παράλειψης του άρθρου στην εφημερίδα <<Sportday>> Αναφορικά με την εφημερίδα <<Goal News>> (Σχέδιο 26), μπορούμε να συμπεράνουμε ότι η παράλειψη του οριστικού άρθρου παρατηρείται σε πολύ μεγάλη έκταση και αυτό σχετίζεται με την προτίμηση του εντύπου σε πολύ μικρούς, σε πολλές περιπτώσεις, μονολεκτικούς τίτλους, όπου η παράλειψη του άρθρου συμβάλλει στο τηλεγραφικό ύφος. Συγκεκριμένα, σε 68 περιπτώσεις, παραλείπεται το οριστικό άρθρο (<<ΕΠΕΛΑΣΗ ΚΟΡΙΝΘΟΥ>>, ) και σε δέκα εξ αυτών αυτό γίνεται μπροστά από ονόματα ποδοσφαιριστών (<<ΚΑΜΠΙΟΝΑΤΟ ΚΑΛΕΙ ΤΖΟΡΒΑ>>, ) ή προπονητών (<<ΑΝΑΜΕΝΕΙ ΤΣΙΩΛΗ>>, ). 96

97 Σε δεκατρείς τίτλους απουσιάζει το εμπρόθετο άρθρο, κατά κύριο λόγο με ρήματα που δηλώνουν κίνηση σε τόπο (<<Ο ΘΡΥΛΟΣ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ πάει Βαρκελώνη!>>, ), δείγμα της κωδικοποιημένης και συνθηματικής γραφής. Σχέδιο 26: Η συχνότητα παράλειψης του άρθρου στην εφημερίδα <<Goal News>> Ιδιαίτερη εντύπωση προξενεί η μικρή συχνότητα, με την οποία παραλείπεται το οριστικό άρθρο στους τίτλους της εφημερίδας <<Πρωταθλητής>> (Σχέδιο 27). Συγκεκριμένα, απουσιάζει μόλις σε 18 περιπτώσεις (<<ΦΙΕΣΤΑ πρόκρισης>>, ), γεγονός το οποίο συνδέεται πιθανότατα με την επιλογή του εντύπου σε μεγάλους σε έκταση τίτλους, που εντυπωσιάζουν, με εμφανή διάθεση να κατονομάζονται πρόσωπα και γεγονότα (<<Το βίντεο ξεγύμνωσε και τον Λέτο!>>, ). Σε δέκα τίτλους παρατηρείται η απουσία του αορίστου άρθρου (<<ΕΦΗΒΟΣ ΕΤΩΝ 86>>, ), ενώ οκτώ φορές η έλλειψη του εμπρόθετου (<<ΠΑΜΕ ΤΑΜΕΙΟ ΜΕ ΤΟΝ Π >>, ), που επιλέγεται στην προκειμένη περίπτωση, προκειμένου το έντυπο να καλέσει τον αναγνώστη να ακολουθήσει τις προτάσεις του στο ένθετο περιοδικό του για το στοίχημα, μετατοπίζοντας μ αυτό τον τρόπο την προσοχή του στο συμβολισμό του συγκεκριμένου <<τόπου>>, την απόκτηση δηλαδή κέρδους. 97

98 Σχέδιο 27: Η συχνότητα παράλειψης του άρθρου στην εφημερίδα <<Πρωταθλητής>> Όπως βλέπουμε στο Σχέδιο 28 και στην εφημερίδα <<Derby News>>, η παράλειψη του οριστικού άρθρου παρατηρείται σε πολύ μικρότερο βαθμό σε σχέση με τη <<Sportday>> και τη <<Goal News>>. Συγκεκριμένα, μόλις, σε 18 τίτλους διαπιστώνεται το συγκεκριμένο φαινόμενο (<<Θερμό επεισόδιο Μπουμσόνγκ- Λέτο>>, ), γεγονός το οποίο μπορούμε να το αποδώσουμε στον οπαδικό χαρακτήρα του εντύπου, που προτιμά τους μεγάλους σε έκταση και επιβλητικούς τίτλους, όπου συγκεκριμενοποιούνται πρόσωπα και καταστάσεις (<<Αντιδράστε ενωμένοι σαν ένας άνθρωπος όλοι οι Παναθηναϊκοί, απαντώντας στην αλητεία και το παρακράτος του ΟΣΦΠ>>, ). Σε τρεις περιπτώσεις παρατηρήσαμε την απουσία του αορίστου άρθρου (<<Μάχη μέχρι τέλους>>, ). Τέλος, ισάριθμες φορές παραλείπεται το εμπρόθετο οριστικό άρθρο πριν από κύρια ονόματα αθλητών. Σχέδιο 28: Η συχνότητα παράλειψης του άρθρου στην εφημερίδα <<Derby News>> 98

99 Συμπεραίνουμε, επομένως, ότι η παράλειψη του άρθρου, οριστικού ή αορίστου συνδέεται άρρηκτα με το τηλεγραφικό ύφος και την περιληπτική λειτουργία των τίτλων. Σ αυτό το πλαίσιο, διαπιστώσαμε ότι στις δύο μη οπαδικές εφημερίδες (<<Sportday>>, <<Goal News>>), όπου επιλέγονται κατά μείζονα λόγο σύντομοι και περιεκτικοί τίτλοι, που συνήθως περιορίζονται στη μετάδοση του πληροφοριακού φορτίου της είδησης, το φαινόμενο της παράλειψης του οριστικού ή αορίστου άρθρου εμφανίζεται με μεγαλύτερη συχνότητα. Αντίθετα, στις δύο οπαδικές εφημερίδες (<<Πρωταθλητής>>, <<Derby News>>), όπου κυριαρχούν οι μεγάλοι σε έκταση τίτλοι, χρησιμοποιούνται πολύ συχνότερα και τα δύο είδη άρθρων, προκειμένου τα έντυπα να κατονομάσουν και να προσδιορίσουν πρόσωπα, γεγονότα ή καταστάσεις. Όσον αφορά την παράλειψη του εμπρόθετου άρθρου, παρατηρούμε ότι συνήθως επιλέγεται από το σύνολο των εντύπων είτε για να μετατοπίσουν το ενδιαφέρον του αναγνώστη στις δραστηριότητες που πραγματοποιούνται σε ένα συγκεκριμένο τόπο, είτε, όταν πρόκειται για το εμπρόθετο οριστικό άρθρο, επιλέγεται σε πολύ μεγάλο βαθμό πριν από ονόματα ποδοσφαιριστών και γενικότερα ανθρώπων του αθλητισμού, στα πλαίσια του κωδικοποιημένου και συνθηματικού τρόπου γραφής των τίτλων, που απευθύνεται σε μυημένους και γνώστες της αθλητικής επικαιρότητας. 99

100 2ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ:ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ Στο συγκεκριμένο κεφάλαιο της έρευνας θα μελετήσουμε τα γλωσσικά φαινόμενα που παρατηρούνται στους τίτλους των πρωτοσέλιδων των υπό εξέταση εντύπων ως προς τη μορφολογία, υποστηρίζοντας εξαρχής ότι αυτή στις αθλητικές εφημερίδες δε διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο, αφού δεν εντάσσεται στις προτεραιότητές τους. Περιλαμβάνει τρεις ενότητες, όπου στην πρώτη θα μελετήσουμε τις επιλογές των συντακτών των τίτλων στο επίπεδο της κλιτικής μορφολογίας, στη δεύτερη τη χρήση προσωνυμίων και μικρών ονομάτων και στην τρίτη τη συχνότητα εμφάνισης νεολογισμών στους τίτλους Κλιτική μορφολογία Στην εν λόγω ενότητα θα εστιάσουμε στην κλιτική μορφολογία υποστηρίζοντας εξαρχής πως, όπως συμβαίνει και με τη σύνταξη, η μορφολογία έχει δευτερεύουσα σημασία για τα αθλητικά έντυπα, τα οποία επιλέγουν να δώσουν έμφαση στα γεγονότα με έξυπνους και ευρηματικούς τίτλους, με μοναδικό στόχο να προσελκύσουν την προσοχή του αναγνώστη. Θα πρέπει να επισημάνουμε σ αυτό το σημείο πως η ποικιλία στις μορφολογικές επιλογές των συντακτών των εντύπων καθιστά αδύνατη κάθε προσπάθεια συστηματοποίησής τους. Στην εφημερίδα <<Sportday>> ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η παρουσία ή η απουσία του τελικού ν στην αιτιατική ενικού του οριστικού και του εμπρόθετου άρθρου πριν από ουσιαστικά και κύρια ονόματα, που ξεκινούν με σύμφωνο. Για παράδειγμα, το τελικό ν εμφανίζεται πριν από κύριο όνομα που αρχίζει από π (<<ΧΑΙΡΕΤΑ ΜΟΥ ΤΟΝ ΠΛΑΤΑΝΙΑ>>, ) και τ (<<ΕΠΕΣΑ ΘΥΜΑ ΣΥΝΩΜΟΣΙΑΣ ΣΤΗΝ ΤΡΙΠΟΛΗ>>, ), αλλά και μπροστά από το δ (<<ΕΠΟ:TOYΣ ΧΑΡΟΠΟΙΗΣΕ ΟΛΟΥΣ ΕΚΤΟΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΔΙΚΕΦΑΛΟ ΤΟΥ ΒΟΡΡΑ>>, ), το ψ (<< ΔΩΣΤΕ ΚΑΙ ΤΗΝ ΨΥΧΗ ΣΑΣ, ΤΟ ΚΑΛΕΣΜΑ ΧΙΜΕΝΕΘ ΣΤΟΥΣ ΚΙΤΡΙΝΟΜΑΥΡΟΥΣ ΓΙΑ ΚΥΠΕΛΛΟ ΚΑΙ ΠΛΕΪ ΟΦ>>, ) και το μ (<< ΕΡΧΟΜΑΣΤΕ ΓΙΑ ΤΟΝ ΜΑΝΟΛΟ >>, ). Αντίθετα, απουσιάζει μπροστά από σύμφωνα όπως το δ (<<ΨΑΛΙΔΙΣΕ ΤΗ ΔΙΑΦΟΡΑ Ο ΠΑΝΑΙΤΩΛΙΚΟΣ>>, ), το μ (<< ΜΕ ΤΗ ΜΑΓΚΙΑ ΜΑΣ >>, ), το σ (<<ΠΩΣ Ο ΑΡΗΣ ΚΛΕΙΔΩΣΕ ΤΗ ΣΙΤΙ-Η ΣΥΓΓΝΩΜΗ ΤΟΥ ΚΟΚΕ>>, ), το ρ (<<Η ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΤΟΥ ΙΜΠΑΓΑΣΑ ΣΤΗ ΡΑΣΙΝΓΚ>>, ), το β (<<Ο ΠΑΟ 5-0 ΤΗ ΒΕΡΟΙΑ>>, ) και το χ (<<Ο ΠΑΝΙΩΝΙΟΣ ΑΠΕΚΛΕΙΣΕ ΤΗ ΧΟΝΒΕΝΤ ΚΑΙ ΠΡΟΚΡΙΘΗΚΕ ΞΑΝΑ ΣΤΟΝ ΤΕΛΙΚΟ ΤΟΥ LEN TROPHY>>, ). Επίσης, διαφοροποιήσεις υπάρχουν και ως προς την εμφάνιση ή την απουσία του τελικού ν στα αρνητικά μόρια μη (ν) και δε (ν) πριν από λέξεις που ξεκινούν με σύμφωνα. Έτσι, το τελικό ν επιλέγεται πριν το π (<<ΔΕΝ ΠΑΕΙ ΑΛΛΟ>>, ), αλλά και το θ (<<ΔΕΝ ΘΑ ΦΥΓΕΤΕ ΑΠΟ ΔΩ!>>, ), το μ (<< ΕΡΧΟΜΑΙ ΜΕ ΤΡΕΙΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ. ΔΕΝ ΜΕ ΕΧΟΥΝ ΕΝΟΧΛΗΣΕΙ ΠΑΟ ΚΑΙ ΟΣΦΠ. >>, ) και το ν (<< ΔΕΝ ΘΑ ΠΑΡΩ >>, ), ενώ παραλείπεται μπροστά από το μ (<<Δε μας θέλετε στο γήπεδο; AΠΟΧΗ!>>, ). Σε πολλές 100

101 περιπτώσεις ο τύπος του δευτέρου πληθυντικού, που επιλέγεται στην προστακτική ενεστώτα υποδηλώνει μη τυπικό και οικείο ύφος (<< ΒΑΛΤΕ ΤΑ ΚΑΙ ΜΠΑΙΝΩ >>, και <<ΦΕΡΤΕ ΤΟ ΚΥΠΕΛΛΟ, ΑΛΛΙΩΣ>>, ). Παρατηρούμε, τη χρήση, τόσο της εξωτερικής (<<ΕΣΒΗΣΕ ΤΟ ΟΝΕΙΡΟ>>, ), όσο και της εσωτερικής αύξησης (<<ΑΝΕΣΤΑΛΗ Η ΑΠΟΧΗ>>, ) στον αόριστο των ρημάτων. Επιπλέον, διαπιστώνουμε τη χρήση παραθετικών για να αποδοθεί κάποιος χαρακτηρισμός (<<ΤΑ ΚΑΛΥΤΕΡΑ ΜΟΥ>>, ), όπως και την επιλογή του θ αντί του τ στον παθητικό αόριστο σε περιπτώσεις, όπου υπάρχει διτυπία (<<Δ.Σ. ΣΟΥΠΕΡ ΛΙΓΚΑΣ: ΕΠΙ ΤΗΣ ΟΥΣΙΑΣ ΣΙΩΠΗ. ΑΠΟΡΡΙΦΘΗΚΕ Η ΜΟΜΦΗ, ΠΕΡΙΣΣΕΨΑΝ ΟΙ ΔΗΛΩΣΕΙΣ, ΕΛΕΙΨΑΝ ΟΙ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ >>, ). Όσον αφορά την εφημερίδα <<Goal News>>, παρατηρούνται επίσης αποκλίσεις ως προς τη χρήση του τελικού ν στην αιτιατική ενικού του οριστικού και του εμπρόθετου άρθρου μπροστά από ουσιαστικά και κύρια ονόματα, που ξεκινούν με κάποιο σύμφωνο. Εν προκειμένω, το τελικό ν εμφανίζεται πριν από λέξεις που ξεκινούν με τ (<<ΠΡΟΚΡΙΣΗ ΣΤΗΝ ΤΟΥΜΠΑ>>, ), αλλά και με σ (<<ΤΑ ΑΙΣΧΗ ΔΙΩΧΝΟΥΝ ΤΟΝ ΣΙΣΕ>>, ), -μ (<<ΡΕΣΙΤΑΛ ΜΕ ΗΓΕΤΗ ΤΟΝ ΜΑΖΝΟΦ>>, ), -λ (<<ΞΥΛΟ ΚΑΙ ΣΤΟΝ ΛΟΥΡΟ!>>, ) και β (<<ΞΕΚΑΘΑΡΙΣΜΑ ΣΤΟΝ ΒΟΛΟ>>, ). Αντίθετα, απουσιάζει πριν από σύμφωνα όπως το μ (<<ΜΕ ΤΗ ΜΑΓΚΙΑ ΜΑΣ>>, ), το γ (<< ΦΤΗΝΑ ΤΗ ΓΛΙΤΩΣΑΜΕ >>, ), το ν (<<ΑΞΙΖΕ ΤΗ ΝΙΚΗ>>, ) και το λ (<<ΔΙΝΕΙ ΤΗ ΛΙΣΤΑ>>, ). Διαφοροποιήσεις συναντούμε και ως προς την παρουσία ή την απουσία του τελικού ν στα αρνητικά μόρια μη (ν) και δε (ν) μπροστά από λέξεις, που ξεκινούν με σύμφωνα. Για παράδειγμα εμφανίζεται μπροστά από το μ (<< ΔΕΝ ΜΠΟΡΟΥΝ ΤΑ ΠΑΛΙΚΑΡΙΑ >>, ), το κ (<< ΔΕΝ ΚΡΙΝΟΥΜΕ ΨΗΦΟΥΣ >>, ) και το ξ (<< ΓΙΑ ΝΑ ΜΗΝ ΞΕΧΝΙΟΜΑΣΤΕ >>, ), ενώ απουσιάζει πριν το χ (<< ΜΗ ΧΑΛΑΣΕΙ Η ΕΙΚΟΝΑ >>, ). Επίσης, αξίζει να αναφερθεί η προτίμηση στο δημοτικό τύπο ης αντί του λογίου εως στη γενική ενικού τριτοκλίτων θηλυκών (<<Ο ΘΡΥΛΟΣ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ πάει Βαρκελώνη!>>, και <<ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ ΕΝΩΣΗΣ>>, ). Επιπλέον, παρατηρείται η επιλογή της δημοτικής κατάληξης α αντί του λογίου τύπου ως σε επιρρήματα (<<Ο Σούμποτιτς τελικά γύρισε>>, , <<Δίκαια φωνάζει η ΑΕΚ για πέναλτι του Τσιρίλο στον Λύμπε στο 94 >>, ), όπως επίσης και του τ αντί του θ σε επιρρήματα, όταν υπάρχει διτυπία, για να δηλωθεί ένα πιο άμεσο και τυπικό ύφος (<< Φτηνά τη γλιτώσαμε>>, ). Επίσης, και σ αυτό το έντυπο γίνεται συχνά χρήση παραθετικών και κυρίως του συγκριτικού βαθμού (<<Τα παιδιά ενός ΑΝΩΤΕΡΟΥ ΣΙΣΕ!>>, ), προκειμένου να αποδοθεί ένας χαρακτηρισμός ή να γίνει μια σύγκριση. Ακόμη, σε περίπτωση διτυπίας επιλέγεται το τ αντί του θ ως προς τη χρήση του παθητικού αορίστου (<<ΠΑΙΧΤΗΚΕ ΚΑΙ ΜΠΑΛΑ>>, ), ένα ακόμη δείγμα καθημερινού ύφους. Τέλος, εντύπωση προκαλεί ο τύπος της προστακτικής (<< ΒΑΛΤΕ ΕΝΑ ΓΚΟΛ!>>, ) και της οριστικής ενεστώτα σε πολλά ρήματα (<<ΠΑΝΕ 101

102 ΓΙΑ ΓΑΜΟ>>, αντί για <<Πηγαίνουν για γάμο>>), που υποδηλώνει για ακόμη μια φορά το οικείο ύφος των αθλητικών εντύπων. Αντίστοιχα, στην εφημερίδα <<Πρωταθλητής>> είναι ιδιαίτερα συχνή η παρουσία του τελικού ν στην αιτιατική ενικού του οριστικού και του εμπρόθετου άρθρου μπροστά από κύρια ονόματα ή ουσιαστικά που ξεκινούν με σύμφωνο. Για παράδειγμα, παρατηρούμε τη χρήση του τελικού ν μπροστά από λέξεις, οι οποίες αρχίζουν από π (<<ΦΟΥΣΤΕΡ: ΕΧΩ ΓΚΟΛ ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΟΝ ΠΑΝΑΘΗΝΑΪΚΟ>>, ), αλλά και από πολλά άλλα σύμφωνα, όπως το θ (<<Διπλή γιορτή για τον Θρύλο>>, ), το β (<<Γιάννης Μανιάτης: Για μας τον πρόεδρο, τον Βαλβέρδε και τον κόσμο, ), το ζ (<<ΔΩΡΟ ΑΠΟ ΤΟΝ ΖΟΥΡΟ>>, ), το μ (<<ΤΟ SMS του Θρύλου στον Μιραλάς!>>, ), το ρ (<<Πρόστιμο για τις παλιές κακές συνήθειες στον Ριέρα>>, ), το λ (<<Το βίντεο ξεγύμνωσε και τον Λέτο>>, ) και το ν (<<Ξεπέρασε ακόμα και τον Ντι Στέφανο>>, ), ενώ αυτό απουσιάζει πριν από σύμφωνα όπως το δ (<< Καυτά μαθήματα από τη δασκάλα του έρωτα>>, ), το ν (<<Ο ΑΞΟΝΑΣ ΘΑ ΔΩΣΕΙ ΤΗ ΝΙΚΗ>>, ), το λ (<<Νίκη, 3-2 τη Λαμία>>, ), το σ (<<ΘΡΙΑΜΒΟΣ ΣΤΟ ΣΤΙΒΟ>>, ), το β (<<ΕΞΠΡΕΣ Ο ΘΡΥΛΟΣ για τη Βαρκελώνη>>, ), το γ (<<ΧΡΥΣΑΦΙ ΑΠΟ ΤΗ ΓΑΛΛΙΑ>>, ) και το θ (<<ΚΟΚΚΙΝΟ ΕΞΠΡΕΣ ΣΑΡΩΣΕ 3-0 ΤΟΝ ΑΡΗ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ!>>, ). Επίσης, με μεγάλη συχνότητα, διαπιστώνουμε την εμφάνιση του τελικού ν στα αρνητικά μόρια μη(ν) και δε(ν) μπροστά από λέξεις που ξεκινούν από χ (<<Και τώρα.. ΝΑ ΜΗΝ ΧΑΘΟΥΜΕ, ΠΑΙΔΙΑ>>, , <<ΜΙΡΑΛΑΣ: Δεν χάνω με τίποτα αυτό το ντέρμπι..>>, ), ξ (<<ΓΙΑ ΝΑ ΜΗΝ ΞΕΧΝΙΟΜΑΣΤΕ 38 κούπες εμείς, 37 όλοι εσείς!>>, ) φ (<<Ίβκοβιτς: <<Mε τέτοιες νίκες δεν φοβόμαστε κανέναν!!!>>, ), -δ (<<Ποτέ δεν δωροκήθηκα>>, ) και σ (<<Μην σηκώνετε το φουστάκι του Σισέ>>, ). Επίσης, και το εν λόγω έντυπο επιλέγει την κατάληξη α αντί της λόγιας ως σε επιρρήματα (<<Είμαστε οι καλύτεροι και το παίρνουμε δίκαια>>, ). Επιπλέον, γίνεται συχνά χρήση παραθετικών προκειμένου να αναδειχθεί η ανωτερότητα της ομάδας του Ολυμπιακού (<< Καλύτερος Ερνέστο, ανώτερος Θρύλος >>, ). Τέλος, ο τύπος των ρημάτων στην οριστική (<<ΑΞΙΟΙ! ΠΑΝΕ ΓΙΑ +12>>, ) και την προστακτική (<<ΠΑΡΤΕ ΝΑ ΧΕΤΕ>>, ) είναι χαρακτηριστικός του εκλαϊκευμένου ύφους του εντύπου. Στην εφημερίδα <<Derby News>> κυριαρχεί η εμφάνιση του τελικού ν στην αιτιατική ενικού του οριστικού και του εμπρόθετου άρθρου μπροστά από ουσιαστικά και κύρια ονόματα, τα οποία ξεκινούν με τα περισσότερα σύμφωνα. Ενδεικτικά, το τελικό ν εμφανίζεται μπροστά από το φ (<<ΑΗΔΙΑ σ όλη την φίλαθλη Ελλάδα>>, ), το σ (<<Κράτησε το αήττητο του Χαριλάου ο Άρης 0-0 με την Σίτι>>, ) και το β (<<Η Μπάρτσα τρέμει από τώρα τον βασιλιά της Ευρώπης>>, ). Αντίθετα, απουσιάζει μπροστά από το μ (<<Άγγιξε το θαύμα ο ΠΑΟΚ 1-1 στη Μόσχα με ΤΣΣΚΑ>>, ), το β (<<Ολοταχώς για τους 8 και τη 102

103 Βαρκελώνη>>, ) και το γ (<<Πράσινη λάμψη και σήμερα στη γιορτή του μπάσκετ στον Πύργο>>, ). Επίσης, αξιοσημείωτη είναι η χρήση του τελικού ν στα αρνητικά μόρια μη (ν) και δε (ν), όταν αυτά εμφανίζονται μπροστά από λέξεις, που ξεκινούν με κάποιο σύμφωνο, όπως το χ (<<Γόντικας στους παίκτες: Σοβαρά ως το τέλος, δεν χαριζόμαστε σε κανέναν>>, ). Επίσης, και στο συγκεκριμένο έντυπο προτιμάται ο δημοτικός τύπος ας αντί του λογίου ης στη γενική ενικού τριτοκλίτων θηλυκών (<<Παρουσιάστηκε από την ΚΑΕ η χρυσή κασετίνα με τα DVD της δόξας>>, ). Επιπρόσθετα, γίνεται συχνά χρήση παραθετικών, προκειμένου να δοθεί έμφαση στην υπεροχή της ομάδας του Παναθηναϊκού (<<Είστε καλύτεροι, παίξτε με πάθος και θα κερδίσουμε>>, ). Επιπλέον, σε περιπτώσεις διτυπίας προτιμάται ως ένδειξη καθημερινού ύφους το τ αντί του θ στον παθητικό αόριστο(<<παρουσιάστηκε από την ΚΑΕ η χρυσή κασετίνα με τα DVD της δόξας>>, ), ενώ οι τύποι που επιλέγονται στην οριστική (<<Χαρταετό τίτλου πετάνε αύριο οι Γυναίκες στο βόλεϊ με ΟΣΦΠ>>, ) και την προστακτική (<<Πώς φτάσαμε ως εδώ ρε παιδιά; Από το <<ΠΟΥΛΑ ΚΑΙ ΕΞΑΦΑΝΙΣΟΥ>> στο <<ΕΜΦΑΝΙΣΟΥ ΚΑΙ ΠΛΗΡΩΝΕ>>, ) ενισχύουν ακόμα περισσότερο το προφορικό και καθημερινό ύφος. Τέλος, εμφανίζεται συχνά η αύξηση, τόσο η εσωτερική, όσο και η εξωτερική ακόμη και στον ίδιο τίτλο (<< Έκαναν δώρο ένα σούπερ β ημίχρονο και διέλυσαν τον Ηρακλή οι πράσινοι>>, ). Συμπερασματικά, επιβεβαιώνεται η αρχική υπόθεση εργασίας μας, αφού διαπιστώσαμε ότι η μορφολογία δεν αποτελεί προτεραιότητα των τίτλων των πρωτοσέλιδων των υπό εξέταση εντύπων, αλλά και της γλώσσας των αθλητικών εφημερίδων συνολικά. Τα έντυπα, στην καθημερινή τους προσπάθεια να ανταγωνιστούν τα ηλεκτρονικά μέσα ενημέρωσης, επιχειρούν να σχολιάσουν με όσο γίνεται πιο γλαφυρό και καθημερινό ύφος την αθλητική επικαιρότητα μεταδίδοντας ταυτόχρονα τον παλμό των γεγονότων με ευρηματικούς και περιεκτικούς τίτλους. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα οι επιλογές των συντακτών στον τομέα της κλιτικής μορφολογίας να είναι στη συντριπτική τους πλειοψηφία όσο γίνεται πιο απλουστευμένες και εκλαϊκευμένες, έτσι ώστε να προσελκύουν το ενδιαφέρον του σκοπούμενου αναγνώστη και να προσιδιάζουν στον καθημερινό λόγο. 103

104 2.2. Η χρήση προσωνυμίων και μικρών ονομάτων Στην παρούσα ενότητα θα εξετάσουμε τη συχνότητα, με την οποία εμφανίζονται τα προσωνύμια και τα μικρά ονόματα των πρωταγωνιστών των ειδήσεων και θα αναλύσουμε τους λόγους για τους οποίους οι συντάκτες των τίτλων των υπό εξέταση αθλητικών εφημερίδων προβαίνουν στη συγκεκριμένη επιλογή. Σχέδιο 29: Η συχνότητα χρήσης προσωνυμίων και μικρών ονομάτων στις υπό εξέταση εφημερίδες Στην εφημερίδα <<Sportday>> παρατηρούμε τη χρήση παρατσουκλιών σε δύο τίτλους (Σχέδιο 29), που παραπέμπουν εν προκειμένω στους ποδοσφαιριστές της ομάδας του ΠΑΟΚ, Βασίλη Κουτσιανικούλη και Δημήτρη Σαλπιγγίδη αντίστοιχα (<<Βάζει Κούτσια >>, , <<ΠΑΟΚ: ΔΙΛΗΜΜΑ ΓΙΑ ΒΙΕΪΡΙΝΙΑ. ΣΤΑ ΟΡΙΑ ΤΟΥΣ ΣΑΛΠΙ, ΛΙΝΟ ΚΑΙ ΣΝΑΟΥΤΣΝΕΡ>>, ) και μικρών ονομάτων σε επτά περιπτώσεις. Απ αυτές οι τρεις αφορούν την ποδοσφαιρική ομάδα της ΑΕΚ (<<ΜΠΡΑΒΟ, ΝΑΤΣΟ>>, , <<ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ του Μανόλο>>, , << ΕΡΧΟΜΑΣΤΕ ΓΙΑ ΤΟΝ ΜΑΝΟΛΟ>>, ), δύο του Ολυμπιακού (<<ΤΟ ΤΡΙΚ ΤΟΥ ΕΡΝΕΣΤΟ>>, , <<ΜΕ ΜΑΡΚΟ>>, ) και από μία του Παναθηναϊκού και της εθνικής ομάδας ποδοσφαίρου αντίστοιχα (<<ΜΕ ΦΟΥΣΤΑ Ο ΕΚΚΕΝΤΡΙΚΟΣ ΤΖΙΜΠΡΙΛ ΣΤΑ ΒΡΑΒΕΙΑ ΤΟΥ STATUS ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΝΔΡΑ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ>>, και <<ΣΑΛΚΕ ΚΑΛΕΙ ΟΤΟ>>, ). Στην εφημερίδα <<Goal News>> διαπιστώνουμε τη χρησιμοποίηση παρατσουκλιών και μικρών ονομάτων μόλις σε τρεις περιπτώσεις (Σχέδιο 29). Η ιδιαίτερα περιορισμένη χρήση τους οφείλεται στην επιλογή της εφημερίδας να αναφέρεται στους πρωταγωνιστές των ειδήσεων με τα επίθετά τους (<<ΓΙΑ ΟΛΑ ΦΤΑΙΕΙ Ο ΧΑΒΟΣ>>, ). Έτσι, στη μοναδική περίπτωση που χρησιμοποιεί παρατσούκλι αναφέρεται στον τέως ποδοσφαιριστή της ΑΕΚ, Νίκο Λυμπερόπουλο (<<ΔΙΚΑΙΑ ΦΩΝΑΖΕΙ Η ΑΕΚ ΓΙΑ ΠΕΝΑΛΤΙ ΤΟΥ ΤΣΙΡΙΛΟ ΣΤΟΝ ΛΥΜΠΕ ΣΤΟ 94 >>, ). Τα μικρά ονόματα, που εμφανίζονται τις άλλες 104

105 δύο φορές στους τίτλους της εν λόγω εφημερίδας, σχετίζονται με την ομάδα του Παναθηναϊκού και του Ολυμπιακού αντίστοιχα (<<ΕΞΤΡΙΜ ΤΖΙΜΠΡΙΛ!>>, και << Ο ΔΙΚΟΣ ΜΑΣ ΕΡΝΕΣΤΟ >>, ). Η εφημερίδα <<Πρωταθλητής>> χρησιμοποιεί παρατσούκλια και μικρά ονόματα σε 13 συνολικά τίτλους (Σχέδιο 29), τα οποία αφορούν αποκλειστικά, όπως είναι αναμενόμενο, λόγω του οπαδικού χαρακτήρα του εντύπου, την ομάδα του Ολυμπιακού. Σε δύο εξ αυτών, εμφανίζεται το ίδιο παρατσούκλι, το οποίο παραπέμπει στον ποδοσφαιριστή του συγκεκριμένου συλλόγου, Γιάννη Φετφατζίδη (<<ΟΙ 2 ΛΟΓΟΙ που ο Βαλβέρδε κρατάει εκτός τον Φέτφα!>>, και << ΦΕΤΦΑ : ΣΕΒΟΜΑΙ ΤΙΣ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΟΟΥΤΣ!>>, ). Στους άλλους έντεκα τίτλους χρησιμοποιούνται μικρά ονόματα, εκ των οποίων οι επτά αναφέρονται στον τότε προπονητή της ομάδας ποδοσφαίρου του Ολυμπιακού, Ερνέστο Βαλβέρδε (<<Ο ΕΡΝΕΣΤΟ ΘΑ ΚΛΕΙΔΩΣΕΙ ΤΟΝ ΣΙΣΕ!!!>>, ). Σε δύο από τους έντεκα, γίνεται χρήση του μικρού ονόματος για λόγους συντομίας, όταν το επίθετο του πρωταγωνιστή της είδησης είναι μεγάλο σε έκταση (<<ΤΙ ΕΙΠΕ ΣΕ ΝΤΟΥΝΤΟΥ, ΠΑΡΝΤΟ, ΜΑΝΙΑΤΗ, ΑΝΤΩΝΗ>>, ). Η εφημερίδα <<Derby News>> αναφέρεται στους πρωταγωνιστές των ειδήσεων με το παρατσούκλι ή το μικρό τους όνομα μόλις σε επτά τίτλους (Σχέδιο 29). Όπως στην εφημερίδα <<Goal News>>, έτσι και στο εν λόγω έντυπο, η περιορισμένη χρήση τους συνδέεται με την τάση των συντακτών του να χρησιμοποιούν στη θέση τους επίθετα (<<Ο Κόντης, ο Ζήκος, ο Βέλιτς και ο Βοργιάς με την κασέτα>>, ). Η μοναδική περίπτωση, που γίνεται χρήση προσωνυμίου, παραπέμπει στον τότε προπονητή της ομάδας καλαθοσφαίρισης του Παναθηναϊκού, Ζέλικο Ομπράντοβιτς (<<101-68, Έκαναν δώρο στον Ζοτς ένα σούπερ β ημίχρονο και διέλυσαν τον Ηρακλή οι πράσινοι>>, ). Από τις έξι φορές, που εμφανίζονται μικρά ονόματα, οι τέσσερις σχετίζονται με την ομάδα του Παναθηναϊκού (<<ΛΟΥΚΑ ΜΕΝΕΙΣ>>, ) και στις άλλες δύο χρησιμοποιούνται από το έντυπο με ειρωνικό τρόπο, προκειμένου να γίνει αναφορά με καυστικό τρόπο στους τότε προέδρους του Ολυμπιακού και του Ολυμπιακού Βόλου αντίστοιχα, Σωκράτη Κόκκαλη και Αχιλλέα Μπέο (<<Άξιος διάδοχος του Σωκράτη ο Μαρινάκης>>, και <<Αχιλλέας Κόπερφιλντ>>, ). Συμπεραίνουμε, λοιπόν, ότι κοινό χαρακτηριστικό και των τεσσάρων αθλητικών εντύπων, σε μικρότερο (<<Goal News>>, <<Derby News>>) ή μεγαλύτερο (<<Sportday>>, <<Πρωταθλητής>>) βαθμό, είναι η επιλογή τους να αναφέρονται στους πρωταγωνιστές των αθλητικών γεγονότων με τα παρατσούκλια ή τα μικρά τους ονόματα. Αυτή σχετίζεται άρρηκτα με τον ακροαματικό σχεδιασμό των αθλητικών εντύπων γενικότερα να απευθύνονται σε μυημένους στη σχετική επικαιρότητα αναγνώστες, με τους οποίους αναπτύσσουν έτσι ένα κλίμα οικειότητας και δημιουργούν μια κωδικοποιημένη και συνθηματική γραφή. Από την άλλη πλευρά όμως, καθίσταται ιδιαίτερα δύσκολο έως αδύνατο για το μέσο αναγνώστη να 105

106 κατανοήσει το πρόσωπο, στο οποίο παραπέμπει κάποιο προσωνύμιο ή μικρό όνομα, και επομένως να συλλάβει το γενικότερο νόημα του τίτλου. 106

107 2.3 Οι νεολογισμοί Στην παρούσα ενότητα θα εξετάσουμε τη συχνότητα εμφάνισης των νεολογισμών στους τίτλους των τεσσάρων υπό εξέταση αθλητικών εφημερίδων και θα αναφερθούμε στους λόγους, που δικαιολογούν την περιορισμένη παρουσία τους. Διαπιστώσαμε, πράγματι, την παρουσία μόλις πέντε νεολογισμών, εκ των οποίων τριών στην εφημερίδα <<Goal News>> και ενός στις εφημερίδες <<Sportday>> και <<Πρωταθλητής>>, ενώ στη <<Derby News>> την πλήρη απουσία τους. Για παράδειγμα, κεντρικός τίτλος της εφημερίδας <<Goal News>> στις είναι η λέξη <<ΚΑΦΡΟΡΑΤΣΙΣΤΕΣ>>, που δημιουργήθηκε από τη σύνθεση των λέξεων <<κάφρος>> και <<ρατσιστής>>. Μ αυτή τη νέα λέξη, το έντυπο σχολιάζει με καυστικό τρόπο τη ρατσιστική επίθεση εις βάρος δύο Αλβανών αθλητών κατά τη διάρκεια ενός αγώνα χειροσφαίρισης. Στο φύλλο της 6 ης Μαρτίου του 2011, οι εφημερίδες <<Sportday>> και <<Goal News>> χρησιμοποιούν τη λέξη <<ΡΟΠΑΛΙΑ>> (<< ΡΟΠΑΛΙΑ >> και <<Η ΡΟΠΑΛΙΑ ΤΟΥ ΓΙΑΚΟΜΠ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΗΘΕΙΣ ΑΛΗΤΕΙΕΣ>> αντίστοιχα), για να σχολιάσουν το γκολ του ποδοσφαιριστή Γιάκομπ, που χάρισε τη νίκη στον Ηρακλή στην αναμέτρησή του κόντρα στον Άρη. Ο νεολογισμός αυτός έχει διπλή σημασία, αφού παραπέμπει και στο γνωστό ομώνυμο μυθολογικό ήρωα, που κρατούσε ρόπαλο, και επομένως το γκολ του συγκεκριμένου ποδοσφαιριστή, έχοντας καθοριστική σημασία για την ομάδα του Ηρακλή, χαρακτηρίζεται <<ροπαλιά>> για τον αντίπαλο. Επίσης, στο φύλλο της ίδιας ημέρας στην εφημερίδα <<Goal News>> συναντούμε τη λέξη <<παραγκάρχης>> (<<ΥΠΑΡΧΕΙ ΠΑΡΑΓΚΑΡΧΗΣ>>), που κατά τα λεγόμενα του προέδρου της Παναχαϊκής, Αλέξη Κούγια, είναι το πρόσωπο που ηγείται του παράνομου στοιχηματισμού στο χώρο του ελληνικού ποδοσφαίρου. Τέλος, στην εφημερίδα <<Πρωταθλητής>>, στη μοναδική περίπτωση που παρατηρήσαμε τη δημιουργία νεολογισμού στο εν λόγω έντυπο, χρησιμοποιείται η λέξη <<αρχιμάστορας>> (<<Ο αρχιμάστορας του θριάμβου!!!>>, ), με την οποία η οπαδική εφημερίδα του Ολυμπιακού εξαίρει τη συμβολή του τότε προπονητή της ποδοσφαιρικής ομάδας, Ερνέστο Βαλβέρδε, στην επιτυχημένη της πορεία στο ελληνικό πρωτάθλημα. Συμπεραίνουμε, επομένως, ότι το φαινόμενο της δημιουργίας νεολογισμών στους τίτλους των τεσσάρων υπό εξέταση αθλητικών εφημερίδων παρατηρείται σε πολύ μικρό βαθμό. Παρά το γεγονός ότι ο νεολογισμός από τη φύση του προσελκύει την προσοχή του αναγνώστη ως κάτι πρωτότυπο και εντυπωσιακό, ωστόσο, απαιτεί αυξημένη φαντασία και δημιουργικότητα, γεγονός το οποίο δε συμβαδίζει με τον περιορισμένο χρόνο, που έχουν στην καθημερινή έκδοση τα αθλητικά έντυπα. Παράλληλα, ο ολοένα μεγαλύτερος ανταγωνισμός, τον οποίο υφίστανται από τα ηλεκτρονικά μέσα ενημέρωσης, είναι ένας ακόμη ανασταλτικός παράγοντας για τη δημιουργία νέων λέξεων στους τίτλους. Επομένως, και τα συγκεκριμένα έντυπα δεν αποτελούν εξαίρεση, αφού επιλέγουν με άλλα μέσα να κεντρίσουν το ενδιαφέρον του αναγνώστη, προκειμένου να οδηγηθεί ο τελευταίος στην αγορά της εφημερίδας. 107

108 3ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ:ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ Το παρόν κεφάλαιο της έρευνας, που αφορά τα γλωσσικά χαρακτηριστικά των υπό εξέταση αθλητικών εφημερίδων στο επίπεδο του λεξιλογίου, περιλαμβάνει πέντε ενότητες. Στην πρώτη θα μελετήσουμε την τεχνική ορολογία και τα γλωσσικά δάνεια από τα οποία προέρχεται στις περισσότερες περιπτώσεις, στη δεύτερη τις λεξικές συνάψεις, στην τρίτη τις παροιμίες και τις παγιωμένες εκφράσεις, στην τέταρτη τα εκφραστικά κλισέ, που χρησιμοποιούνται στη γλώσσα της αθλητικής δημοσιογραφίας και στην πέμπτη το καθημερινό λεξιλόγιο Τεχνική ορολογία και γλωσσικά δάνεια Στη συγκεκριμένη ενότητα θα εξετάσουμε τη συχνότητα με την οποία εμφανίζεται η ειδική-τεχνική ορολογία στους τίτλους των πρωτοσέλιδων των υπό εξέταση αθλητικών εντύπων, αλλά και τα ξένα δάνεια, δεδομένου ότι μεγάλο μέρος του τεχνικού λεξιλογίου των αθλημάτων προέρχεται από δάνεια. Σχέδιο 30: Η συχνότητα εμφάνισης τεχνικών όρων και γλωσσικών δανείων στις υπό εξέταση εφημερίδες Όσον αφορά την εφημερίδα <<Sportday>> (Σχέδιο 30), παρατηρούμε τη χρησιμοποίηση τεχνικών και ειδικών όρων σε 25 τίτλους και ξένων δανείων σε έξι περιπτώσεις. Ως προς την ειδική-τεχνική ορολογία παρατηρούνται συχνότερα στο συγκεκριμένο έντυπο όροι, όπως <<πρόκριση>> (<< ΠΡΟΚΡΙΣΗ ΣΤΗΝ ΤΟΥΜΠΑ >>, ), <<τελικός>> (<<Εύκολα ο Ηρακλής νίκησε (3-0) τον ΠΑΟΚ και προκρίθηκε στον τελικό του Κυπέλλου!>>, ), <<τίτλος>> (<<ΝΙΚΗ ΚΑΙ ΦΙΕΣΤΑ ΤΙΤΛΟΥ>>, ), <<πρωτάθλημα>> (<< ΨΕΥΤΙΚΟ ΠΡΩΤΑΘΛΗΜΑ >>, ), <<ενδεκάδα>> (<<Σκέφτεται Καστίγιο για τη βασική ενδεκάδα ο Μιχαλήτσος>>, ), <<άσος>> (<<Οι αριθμοί δείχνουν άσο >>, ) και <<διπλό>> (<<ΜΕ ΚΑΡΔΙΑ ΓΙΑ ΔΙΠΛΟ >>, ). Τα ξένα δάνεια, που εμφανίζονται στη συγκεκριμένη εφημερίδα, είναι τα 108

109 ακόλουθα: <<πλέι οφ>> (<< ΔΩΣΤΕ ΚΑΙ ΤΗΝ ΨΥΧΗ ΣΑΣ, ΤΟ ΚΑΛΕΣΜΑ ΧΙΜΕΝΕΘ ΣΤΟΥΣ ΚΙΤΡΙΝΟΜΑΥΡΟΥΣ ΓΙΑ ΚΥΠΕΛΛΟ ΚΑΙ ΠΛΕΪ ΟΦ>>, ), <<πέναλτι>> (<<ΤΟ ΠΕΝΑΛΤΙ ΚΑΙ Η ΑΦΙΕΡΩΣΗ>>, ), <<τετ-α-τετ>> (<<ΠΡΟΕΔΡΙΚΑ ΤΕΤ-Α-ΤΕΤ ΜΕ ΝΟΗΜΑ>>, ) και <<ρεκόρ>> (<<ΕΝΑ ΡΕΚΟΡ ΑΚΟΜΑ>>, ), ενώ σε μία περίπτωση μετά από ξένο όρο προστίθεται ελληνική κατάληξη (<<ΜΑΤΣΑΡΑ, ΝΑΙ, ΑΛΛΑ>>, ). Στη <<Goal News>> (Σχέδιο 30), διαπιστώνεται η χρήση τεχνικών όρων σε 27 περιπτώσεις και ξένων δανείων 13 φορές. Οι συνηθέστεροι ειδικοί όροι, που παρατηρούνται εδώ, είναι οι εξής: <<τελικός>> (<<Ο ΔΙΚΟΣ ΤΟΥ ΤΕΛΙΚΟΣ>>, ), <<προπόνηση>> (<<ΠΡΟΠΟΝΗΣΗ ΣΤΟΥΣ -16>>, ), <<άνοδος>> (<<ΤΟ ΑΓΡΙΝΙΟ ΓΙΟΡΤΑΣΕ ΔΙΠΛΟ ΑΝΟΔΟΥ (0-1)>>, ) και <<παραμονή>> (<< KOMANTO ΓΙΑ ΠΑΡΑΜΟΝΗ>>, ). Ως προς τα ξένα δάνεια, παρατηρείται εξίσου μεγάλη ποικιλία, αλλά με μεγαλύτερη συχνότητα εμφανίζονται τα ακόλουθα: <<ντέρμπι>> (<<ΓΕΝΝΗΜΕΝΟΣ ΓΙΑ ΝΤΕΡΜΠΙ>>, ), <<πέναλτι>> (<<ΔΙΚΑΙΑ ΦΩΝΑΖΕΙ Η ΑΕΚ ΓΙΑ ΠΕΝΑΛΤΙ ΤΟΥ ΤΣΙΡΙΛΟ ΣΤΟΝ ΛΥΜΠΕ ΣΤΟ 94 >>, ), <<γκολ>> (<< ΒΑΛΤΕ ΕΝΑ ΓΚΟΛ >>, ) και <<πλέι οφ>> (<<ΚΑΒΑΛΑ ΓΙΑ ΠΛΕΪ ΟΦ>>, ). Σε δύο περιπτώσεις το έντυπο επιλέγει αντί του αντίστοιχου ελληνικού όρου είτε να παραθέσει αυτούσιο το ξένο και μάλιστα γραμμένο στην αγγλική γλώσσα (<<Ι LOVE THIS (PASSING) GAME>>, ) ή να χρησιμοποιήσει μόνο το ξένο όρο για λόγους εντυπωσιασμού (<<Η ΛΙΓΚΑ ΤΟΥ>>, ). Όσον αφορά την εφημερίδα <<Πρωταθλητής>> (Σχέδιο 30), τεχνικοί όροι εμφανίζονται σε 38 τίτλους και ξένα δάνεια σε έντεκα περιπτώσεις. Λόγω της ταύτισης του συγκεκριμένου εντύπου με την ομάδα του Ολυμπιακού, όπως άλλωστε υποδηλώνει και ο τίτλος του, επιλέγει στη συντριπτική πλειοψηφία τους ακόλουθους τεχνικούς όρους: <<τίτλος>> (<<ΤΖΟΡΤΖΕΒΙΤΣ:ΒΛΕΠΩ ΤΙΤΛΟ!>>, ), <<πρωτάθλημα>> (<<ΓΙΑ ΠΡΩΤΑΘΛΗΜΑ ΚΑΙ ΣΤΑ ΡΕΚΟΡ Ο ΘΡΥΛΟΣ!>>, ) και <<κούπα>> (<<ΚΟΥΠΑ ΤΟΤΕ, ΚΟΥΠΑ ΚΑΙ ΤΩΡΑ>>, ). Αντίστοιχα, τα συνηθέστερα ξένα δάνεια, που εμφανίζονται είναι τα εξής: <<ντέρμπι>>, δεδομένου ότι εκείνο το χρονικό διάστημα η ποδοσφαιρική αναμέτρηση με τον Παναθηναϊκό ήταν το κυρίαρχο θέμα της αθλητικής επικαιρότητας, αλλά και πολύ περισσότερο του συγκεκριμένου εντύπου (<<Η ΕΠΟ ΚΑΡΑΤΟΜΗΣΕ ΤΗΝ 4ΑΔΑ ΤΟΥ ΝΤΕΡΜΠΙ!>>, ), <<ματς>> (<<ΠΑΙΖΟΥΝ ΟΛΟΙ ΣΤΟ ΜΑΤΣ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ>>, ) και <<γκολ>> (<<ΦΟΥΣΤΕΡ: ΕΧΩ ΓΚΟΛ ΓΙΑ ΤΟΝ ΠΑΝΑΘΗΝΑΪΚΟ>>, ). Στη <<Derby News>> (Σχέδιο 30) χρησιμοποιούνται τεχνικοί όροι σε 23 τίτλους και ξένα δάνεια μόλις σε τρεις. Συγκεκριμένα, η ειδική ορολογία, που εμφανίζεται περιλαμβάνει με μεγαλύτερη συχνότητα τις εξής τεχνικές έννοιες: <<πρόκριση>> (<<Πάρτι πρόκρισης στο ΟΑΚΑ>>, ), <<ημίχρονο>> (<<101-68: Έκαναν δώρο στον Ζοτς ένα σούπερ β ημίχρονο και διέλυσαν τον Ηρακλή οι πράσινοι>>,

110 ), <<τίτλος>> (<<ΠΗΔΗΞΤΕ στο τρένο του τίτλου>>, ) και <<αποκλεισμός>> (<<Χαρακίρι και άδοξος αποκλεισμός για τον ΠΑΟ στο βόλεϊ>>, ). Ως προς τα ξένα δάνεια, χρησιμοποιούνται όροι, όπως <<γκολ>> (<<Για το διπλό ο ΠΑΟ, για το γκολ Νο50 ο Σισέ>>, ) και <<νοκ άουτ>> (<<Οριστικά νοκ άουτ ο Μπουμσόνγκ>>, ) ή παρατίθεται αυτούσιος στα αγγλικά ο ξένος όρος (<<Καταπράσινο και φέτος το ALL STAR>>, ). Συμπεραίνουμε, επομένως, ότι κοινό χαρακτηριστικό των τίτλων των πρωτοσέλιδων των τεσσάρων υπό εξέταση εφημερίδων είναι η ευρεία χρήση ειδικώντεχνικών όρων, που στη μεγάλη τους πλειοψηφία προέρχονται από ξένα δάνεια. Οι συγκεκριμένοι όροι ερμηνεύονται και κατανοούνται εύκολα από τους γνώστες των αθλημάτων και της σχετικής επικαιρότητας, με αποτέλεσμα να ενισχύεται το κλίμα αλληλεγγύης και αμεσότητας μεταξύ του μυημένου αναγνωστικού κοινού και του αθλητικού εντύπου. Ωστόσο, η εμφάνιση τέτοιου είδους όρων συνιστά ταυτόχρονα και ένα λόγο αποκλεισμού του μέσου αναγνώστη, αφού απαραίτητη προϋπόθεση για την παρακολούθηση της αθλητικής επικαιρότητας αποτελεί η γνώση των κανονισμών των αθλημάτων και η κατανόηση της ειδικής ορολογίας, που κυριαρχεί στις αθλητικές εφημερίδες Λεξικές συνάψεις Στην εν λόγω ενότητα θα μελετήσουμε τις λεξικές συνάψεις, που εμφανίζονται στους τίτλους των πρωτοσέλιδων των τεσσάρων υπό εξέταση αθλητικών εφημερίδων, καθώς επίσης και τις μορφές, με τις οποίες εμφανίζονται οι ανωτέρω λεξικοί συνδυασμοί. Σχέδιο 31: Η συχνότητα χρήσης λεξικών συνάψεων στις υπό εξέταση εφημερίδες Στην εφημερίδα <<Sportday>> διαπιστώνουμε την εμφάνιση λεξικών συνάψεων σε εννιά τίτλους (Σχέδιο 31). Οι λεξικοί συνδυασμοί στο εν λόγω έντυπο έχουν σε έξι περιπτώσεις τη μορφή ρήματος-ουσιαστικού, όπου το πρώτο εξαρτάται 110

111 σημασιολογικά από το δεύτερο και χρησιμοποιείται ή με τη μεταφορική (<<ΕΣΒΗΣΕ ΤΟ ΟΝΕΙΡΟ>>, ) είτε με την τεχνική του σημασία (<<Δ.Σ. ΣΟΥΠΕΡ ΛΙΓΚΑΣ: ΕΠΙ ΤΗΣ ΟΥΣΙΑΣ ΣΙΩΠΗ. ΑΠΟΡΡΙΦΘΗΚΕ Η ΜΟΜΦΗ, ΠΕΡΙΣΣΕΨΑΝ ΟΙ ΔΗΛΩΣΕΙΣ, ΕΛΕΙΨΑΝ ΟΙ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ>>, , όπου εν προκειμένω η έκφραση <<απορρίφθηκε η μομφή>> προέρχεται από τη νομική ορολογία), με αποτέλεσμα την περιορισμένη συμφραστικότητα, δηλαδή την αδυναμία αντικατάστασης των εν λόγω ρημάτων με άλλα συνώνυμα. Στις υπόλοιπες τρεις φορές, συναντώνται λεξικοί συνδυασμοί υπό τη μορφή συνδυασμού επιθέτου με ουσιαστικό, που εντυπωσιάζουν κεντρίζοντας το ενδιαφέρον του αναγνώστη (<< ΧΡΥΣΟ ΚΕΦΑΛΙ>>, ). Όσον αφορά την εφημερίδα <<Goal News>> λεξικές συνάψεις παρατηρούνται σε 16 περιπτώσεις (Σχέδιο 31). Στις έξι απ αυτές, το ρήμα χρησιμοποιείται μεταφορικά και εξαρτάται σημασιολογικά από το ουσιαστικό, δημιουργώντας ένα ενιαίο νοηματικό σύνολο (<<ΒΑΛΤΕ ΕΝΑ ΓΚΟΛ!>>, ), ιδιαίτερα συνηθισμένο και γνώριμο στο αθλητικό αναγνωστικό κοινό, ενώ στις άλλες δέκα δημιουργούνται πρωτότυποι συνδυασμοί ουσιαστικού και επιθέτου (<<ΚΟΚΚΙΝΟΣ ΘΡΙΑΜΒΟΣ>>, ). Στην εφημερίδα <<Πρωταθλητής>> εμφανίζεται ο μεγαλύτερος αριθμός λεξικών συνάψεων σε σύγκριση με τα υπόλοιπα έντυπα (Σχέδιο 31), αφού παρουσιάζονται σε 23 τίτλους. Στους οκτώ εξ αυτών, δημιουργούνται λεξικοί συνδυασμοί υπό τη μορφή ρήματος και ουσιαστικού, με το ρήμα να χρησιμοποιείται μεταφορικά, εξαρτώμενο από το κυριολεκτικά χρησιμοποιούμενο ουσιαστικό (<< ΕΔΩΣΑΝ ΔΥΝΑΜΗ ΣΤΟΝ ΘΡΥΛΟ ΜΕ SMS>>, ), είτε με την τεχνική του σημασία (<<Ο ΚΑΛΟΠΟΥΛΟΣ (ΜΕ ΕΝΟΧΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ ΣΤΟ ΚΑΡΑΪΣΚΑΚΗ) ΣΦΥΡΙΖΕΙ ΤΟ ΝΤΕΡΜΠΙ>>, , όπου εν προκειμένω το ρήμα <<σφυρίζει>> χρησιμοποιείται με την τεχνική του έννοια στην ορολογία του αθλητισμού). Σε δεκαπέντε περιπτώσεις διαμορφώνονται λεξικοί συνδυασμοί με τη μορφή ουσιαστικού-επιθέτου (<<Βαριά ποινή στον Θρύλο>>, ), οι οποίοι, λόγω του οπαδικού χαρακτήρα του εντύπου, σχετίζονται αποκλειστικά με την ομάδα του Ολυμπιακού. Τέλος, στην εφημερίδα <<Derby News>> οι λεξικές συνάψεις εμφανίζονται με τη μικρότερη συχνότητα (Σχέδιο 31), γεγονός που υποδηλώνει τη διάθεση του εντύπου να δελεάσει το αναγνωστικό κοινό των φιλάθλων του Παναθηναϊκού με άλλα μέσα, πλην των λεξικών συνδυασμών. Συγκεκριμένα, λεξικές συνάψεις παρατηρούνται μόλις σε πέντε τίτλους. Έχουν σε δύο περιπτώσεις τη μορφή ρήματος-ουσιαστικού (<<Άγγιξε το θαύμα ο ΠΑΟΚ 1-1 στη Μόσχα με ΤΣΣΚΑ>>, ) και στις υπόλοιπες τρεις συνδυάζουν ουσιαστικό με επίθετο (<<Μέγα πάθος για τους τελικούς με Μάλαγα και ΟΣΦΠ>>, ), όπου οι δύο όροι εμφανίζονται ως μια νοηματική ενότητα, εξαρτώμενοι σημασιολογικά ο ένας από τον άλλο. Συμπεραίνουμε, επόμενως, ότι κοινό χαρακτηριστικό των υπό εξέταση αθλητικών εφημερίδων σε μεγάλο (<<Sportday>>, <<Goal News>>, <<Πρωταθλητής>>) ή 111

112 μικρότερο (<<Derby News>>) βαθμό, αποτελεί η δημιουργία λεξικών συνδυασμών, που εμφανίζονται κυρίως είτε με τη μορφή ρήματος-ουσιαστικού, είτε ουσιαστικού και επιθέτου, αλλά και σε μικρότερο βαθμό μ άλλες δομές, (<<ΑΝΑΒΟΛΗ- ΣΚΑΝΔΑΛΟ>>, <<Goal News>>, , <<ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ΚΕΡΑΥΝΟΣ>>, <<Πρωταθλητής>>, , <<ΒΙΝΤΕΟ ΦΩΤΙΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΟΛΥΜΠΙΑΚΟ>>, <<Πρωταθλητής>>, και <<Με Τζιμπρίλ και Πετρόπουλο για νίκη ανάκαμψη με Γηραιό>>, <<Derby News>>, ). Μ αυτό τον τρόπο τα υπό εξέταση αθλητικά έντυπα επιτυγχάνουν να δημιουργήσουν ένα κλίμα οικειότητας με τους αναγνώστες τους, αφού μετέρχονται φράσεων, οι οποίες είναι ήδη γνωστές στο κοινό τους, ενώ μπορούν να υποστούν όμως κάποιες μικρές αλλαγές. Παράλληλα, οι πρωτότυποι λεξικοί συνδυασμοί, όποτε δημιουργούνται και εμφανίζονται, εκπληρώνουν τη δελεαστική λειτουργία των τίτλων, αφού προσελκύουν την προσοχή του αναγνώστη Παροιμίες και ιδιωτισμοί Στη συγκεκριμένη ενότητα θα εξετάσουμε τη συχνότητα, με την οποία εμφανίζονται παροιμίες και παγιωμένες φράσεις, όπως οι ιδιωτισμοί στους τίτλους των πρωτοσέλιδων των τεσσάρων υπό εξέταση αθλητικών εντύπων, αλλά και τις περιπτώσεις, στις οποίες υφίστανται αποπαγίωση. Σχέδιο 32: Η συχνότητα εμφάνισης παροιμιών και παγιωμένων εκφράσεων στις υπό εξέταση εφημερίδες Στην εφημερίδα <<Sportday>> εμφανίζονται παροιμίες, λαϊκά αποφθέγματα, γνωμικά και παγιωμένες εκφράσεις σε 15 τίτλους της (Σχέδιο 32). Στη μοναδική περίπτωση, που παρατηρούμε παροιμία στους τίτλους του συγκεκριμένου εντύπου, αυτή υφίσταται αποπαγίωση για παικτικούς λόγους. Συγκεκριμένα, αντί για την παροιμία <<ΧΑΙΡΕΤΑ ΜΟΥ ΤΟΝ ΠΛΑΤΑΝΟ>>, το εν λόγω έντυπο, προκειμένου να σχολιάσει τη νίκη της ποδοσφαιρικής ομάδας του Πλατανιά επί του Παναθηναϊκού κάνει γλωσσικό παιχνίδι με το όνομα του συγκεκριμένου σύλλογου, χρησιμοποιώντας 112

113 τον τίτλο <<ΧΑΙΡΕΤΑ ΜΟΥ ΤΟΝ ΠΛΑΤΑΝΙΑ!>> ( ). Οι παγιωμένες φράσεις που εμφανίζονται στους τίτλους της, παρατίθενται σε εννιά περιπτώσεις αυτούσιες και χρησιμοποιούνται από το έντυπο είτε για να εκφράσει ειρωνεία (<<ΚΑΛΩΣ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ!>>, ), να σχολιάσει πάνω σε κάποιο ζήτημα (<<ΝΙΠΤΕΙ ΤΑΣ ΧΕΙΡΑΣ ΤΟΥ>>, ) ή να πάρει ανοικτά θέση υπέρ συγκεκριμένου προσώπου (<<ΕΤΟΙΜΟΣ ΓΙΑ ΟΛΑ>>, ). Επίσης, σε κάποιες περιπτώσεις χρησιμοποιείται αυτούσιο μόνο το πρώτο σκέλος ενός φρασεολογισμού, προκειμένου ο συντάκτης να εκφράσει ένα συναίσθημα, εν προκειμένω την οργή, (<<ΦΩΝΗ ΛΑΟΥ>> από το <<ΦΩΝΗ ΛΑΟΥ, ΟΡΓΗ ΘΕΟΥ>>, ) είτε γίνεται γλωσσικό παιχνίδι με το πρώτο σκέλος μιας γνωστής φράσης, για να εκφράσει το έντυπο το θαυμασμό του προς μια ομάδα (<<ΕΝΝΙΑΨΥΧΟΣ!>>, , αντί για επτάψυχος από την παγιωμένη φράση <<ΕΠΤΑΨΥΧΗ ΓΑΤΑ>>). Στην εφημερίδα <<Goal News>> διαπιστώνουμε τη χρήση παροιμιών και παγιωμένων φράσεων σε 12 περιπτώσεις (Σχέδιο 32). Το έντυπο για να προειδοποιήσει για μια κατάσταση διατηρεί ακέραιο μόνο ένα όρο από μια γνωστή ρήση (<<ΙΔΟΥ Ο ΚΙΝΔΥΝΟΣ>>, ), παραθέτει μόνο το πρώτο σκέλος της (<<ΦΩΝΗ ΛΑΟΥ>>, ) ή χρησιμοποιεί αυτούσια μια παγιωμένη φράση, προκειμένου να κρίνει τη σπουδαιότητα κατάκτησης μιας νίκης (<<ΝΙΚΗ ΠΑΣΗ ΘΥΣΙΑ>>, ). Ακόμη, στις περισσότερες περιπτώσεις που η εφημερίδα κάνει χρήση παγιωμένων εκφράσεων έχει ως κεντρικό στόχο να σχολιάσει, προκειμένου μ αυτό τον τρόπο να κάνει τον αναγνώστη να υιοθετήσει την άποψή της (<<ΔΕΝ ΜΠΟΡΟΥΝ ΤΑ ΠΑΛΙΚΑΡΙΑ>>, ) και σε πολύ μικρότερο βαθμό να μεταφέρει απλά μια είδηση. Στην εφημερίδα <<Πρωταθλητής>> (Σχέδιο 32) είναι αξιοσημείωτη η απουσία παροιμίων, ενώ το εν λόγω έντυπο επιλέγει να χρησιμοποιήσει παγιωμένες εκφράσεις σε 19 τίτλους του, που στο σύνολό τους παρατίθενται αυτούσιες. Η εν λόγω εφημερίδα τις προτιμά κατά κύριο λόγο για να εκφράσει ανοικτά την υποστήριξή της στην ομάδα του Ολυμπιακού (<<ΤΑ ΔΙΝΕΙ ΟΛΑ για την πρωτιά>>, , <<ΓΥΑΛΙΖΕΙ ΤΟ ΜΑΤΙ ΤΩΝ ΠΑΙΚΤΩΝ>>, , <<Μια γροθιά για το νέο Ολυμπιακό >>, , <<Όλα στο κόκκινο στη Λευκωσία>>, ) και αντίστοιχα να αναφερθεί με καυστική (<<ΕΣΠΑΣΑΝ τα μούτρα τους>>, ) ή επικριτική διάθεση (<<ΣΕ ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΠΤΩΣΗ ΣΙΣΕ ΚΑΙ ΠΑΟ!>>, ) στην ομάδα του Παναθηναϊκού. Στις υπόλοιπες περιπτώσεις, ο συντάκτης είτε επιλέγει να σχολιάσει ένα γεγονός (<<Γυαλιά-καρφιά η πολυκατοικία του Τοροσίδη>>, , <<Μιραλάς, Τζιμπούρ έτοιμοι να ρίξουν άγκυρα στο λιμάνι>>, ) ή να παραθέσει αυτούσια τα λεγόμενα των πρωταγωνιστών των ειδήσεων (<<ΡΑΟΥΛ ΜΠΡΑΒΟ: Θα παλέψουμε μέχρι θανάτου, , <<ΕΡΝΕΣΤΟ: Να παίξει μπάλα και ο κόσμος >>, ). Όσον αφορά την εφημερίδα <<Derby News>> διαπιστώνουμε τη χρήση παροιμίας μόλις σε μία περίπτωση και παγιωμένων εκφράσεων σε δεκαέξι τίτλους (Σχέδιο 32). 113

114 Η μοναδική παροιμία που χρησιμοποιείται εδώ, παρατίθεται αυτολεξεί (<<ΑΚΡΙΒΟΙ ΣΤΑ ΠΙΤΟΥΡΑ και φθηνοί στ αλεύρι>>, ) και επιλέγεται από το έντυπο προκειμένου να σχολιάσει με καυστικό τρόπο την επιλογή της διοίκησης του Παναθηναϊκού να αμοίβει με <<χρυσοφόρο συμβόλαιο-πρόκληση>>, όπως το αποκαλεί στον υπότιτλο, τον ποδοσφαιριστή της ομάδας, Γιούρκα Σεϊταρίδη, ενώ ταυτόχρονα διαπραγματεύεται τη μεταγραφή ενός άλλου με λίγα χρήματα (<<παζαρεύει>>, όπως υποστηρίζει χαρακτηριστικά στις εσωτερικές του σελίδες), του Λουκά Βύντρα, σε ομάδα του εξωτερικού. Το εν λόγω έντυπο χρησιμοποιεί αυτούσιες παγιωμένες εκφράσεις στις περισσότερες περιπτώσεις, προκειμένου είτε να εξάρει την αγωνιστική ετοιμότητα των ποδοσφαιριστών της ομάδας του Παναθηναϊκού (<<Πέφτουν κορμιά στην Παιανία>>, ), να τους παροτρύνει να συνεχίσουν την προσπάθειά τους (<<Μάχη μέχρι τέλους>>, ) και να τους επαινέσει για το αποτέλεσμα ενός αγώνα (<<1-2 Μεγάλο διπλό με το σπαθί του στο Καραϊσκάκη ο Παναθηναϊκός>>, ). Τις υπόλοιπες φορές χρησιμοποιεί ιδιωτισμούς κυρίως για να προειδοποιήσει την ομάδα του Ολυμπιακού για μια κατάσταση (<<ΚΑΛΟΜΕΛΕΤΑ ΚΙ ΕΡΧΕΤΑΙ>>, ) και να καλέσει την αθλητική δικαιοσύνη να λάβει μέτρα, με αφορμή τα επεισόδια που έλαβαν χώρα στην ποδοσφαιρική αναμέτρηση του Ολυμπιακού με τον Παναθηναϊκό (<<ΝΑ ΒΓΟΥΝ ΟΛΟΙ ΚΑΙ ΟΛΑ ΤΑ ΑΠΛΥΤΑ ΣΤΗ ΦΟΡΑ>>, ). Παρατηρούμε, επομένως, πως κοινό χαρακτηριστικό και των τεσσάρων υπό εξέταση αθλητικών εφημερίδων είναι η επιλογή τους να χρησιμοποιούν παροιμίες σε μικρό έστω βαθμό και παγιωμένες εκφράσεις, με τις οποίες επιτελούν διάφορους στόχους. Μέσω της αυτούσιας παράθεσης μιας συγκεκριμένης παροιμίας ή παγιωμένης έκφρασης καταφέρνουν να δημιουργήσουν ένα κλίμα οικειότητας με τους αναγνώστες τους, δεδομένου ότι τέτοιου είδους φράσεις είναι γνωστές στο ευρύ κοινό, αφού χρησιμοποιούνται πολύ συχνά και στον καθημερινό λόγο, ενώ όταν εμφανίζονται αποπαγιωμένες καταφέρνουν να αιφνιδιάσουν με ευρηματικό τρόπο το αναγνωστικό κοινό και να προσελκύσουν την προσοχή του. Διαπιστώνουμε, ακόμη, ότι λόγω του οπαδικού τους χαρακτήρα οι εφημερίδες <<Πρωταθλητής>> και <<Derby News>>, χρησιμοποιούν κατά κύριο λόγο παροιμίες και ιδιωτισμούς, προκειμένου αφενός να ενισχύσουν την ιδεολογική τους ταύτιση, με την ομάδα την οποία υποστηρίζουν και αφετέρου να προβάλουν με ακόμη πιο έντονο τρόπο την αντιπαράθεσή τους με ένα αντίπαλο σύλλογο, δηλαδή τον Παναθηναϊκό και τον Ολυμπιακό αντίστοιχα. 114

115 3.4 Εκφραστικά κλισέ Στη συγκεκριμένη ενότητα θα εξετάσουμε τη συχνότητα, με την οποία εμφανίζονται στερεότυπες φράσεις, που χρησιμοποιούνται στη γλώσσα της αθλητικής δημοσιογραφίας, στους τίτλους των πρωτοσέλιδων των τεσσάρων υπό εξέταση αθλητικών εφημερίδων. Σχέδιο 33: Η συχνότητα χρήσης εκφραστικών κλισέ στις υπό εξέταση εφημερίδες Στην εφημερίδα <<Sportday>> (Σχέδιο 33) παρατηρούμε την εμφάνιση εκφραστικών κλισέ σε 38 από τους 191 τίτλους της (ποσοστό 20%). Προβαίνοντας σε ομαδοποίησή τους, διαπιστώνουμε ότι στους δώδεκα απ αυτούς οι στερεότυπες φράσεις, που χρησιμοποιούνται, προετοιμάζουν το αναγνωστικό κοινό για μια συγκεκριμένη αναμέτρηση (<<ΟΛΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΤΡΟΠΗ>>, , <<ΓΙΑ ΤΟ ΑΠΟΛΥΤΟ>>, , <<Να (ξανα)γράψει ιστορία>>, ). Για παράδειγμα η φράση <<ΕΧΕΙ ΠΑΡΑΔΟΣΗ>> ( ) αναφέρεται στις συνεχόμενες καλές εμφανίσεις και τα γκολ που έχει πετύχει ο ποδοσφαιριστής του Ολυμπιακού, Ράφικ Τζιμπούρ, εις βάρος του Παναθηναϊκού κατά το παρελθόν και επομένως δημιουργούν <<μια παράδοση>>, την οποία καλείται να αξιοποιήσει η ομάδα του προκειμένου να φτάσει στη νίκη στην επερχόμενη αναμέτρηση των δύο συλλόγων. Εννιά φορές εμφανίζονται εκφραστικά κλισέ, προκειμένου να σχολιαστεί το αποτέλεσμα ενός αγώνα (<<ΕΣΒΗΣΕ ΤΟ ΟΝΕΙΡΟ>>, , <<ΦΡΕΝΟ ΣΤΟ ΣΕΡΙ>>, ). Έτσι, λόγου χάρη, ο τίτλος <<ΔΙΠΛΟ ΕΥΡΩΠΗΣ>> ( ) αναφέρεται στην εκτός έδρας νίκη (<<διπλό>> στην ορολογία του στοιχήματος) της ποδοσφαιρικής ομάδας της Καβάλας κόντρα στον ΠΑΟΚ, που αύξησε τις ελπίδες για τη συμμετοχή της στις ευρωπαϊκές διασυλλογικές διοργανώσεις, που αναφέρονται εδώ μετωνυμικά ως <<Ευρώπη>>. Σε ισάριθμους τίτλους τα εκφραστικά κλισέ, τα οποία εμφανίζονται, σχετίζονται με τις μεταγραφικές κινήσεις μιας συγκεκριμένης ομάδας (<< ΤΕΛΕΙΩΝΕΙ Ο ΤΣΙΩΛΗΣ>>, , <<ΑΝΟΙΓΜΑ ΝΤΑΡΜΠΙΣΑΪΡ ΓΙΑ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ>>, , <<ΣΑΛΚΕ 115

116 ΚΑΛΕΙ ΟΤΟ!>>, ). Σε έξι περιπτώσεις το έντυπο χρησιμοποιεί εκφραστικά κλισέ, προκειμένου να σχολιάσει την πορεία μιας ομάδας (<<ΨΑΛΙΔΙΣΕ ΤΗ ΔΙΑΦΟΡΑ Ο ΠΑΝΑΙΤΩΛΙΚΟΣ>>, , <<ΑΝΕΒΑΙΝΕΙ Ο ΠΛΑΤΑΝΙΑΣ>>, ). Ενδεικτικά, να αναφέρουμε ότι η φράση <<αγωνιστική κοιλιά >> (<<ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΑΓΩΝΙΣΤΙΚΗΣ ΚΟΙΛΙΑΣ ΤΟΥ ΠΑΟΚ ΚΑΙ ΤΟ ΒΑΡΥ ΦΟΡΤΙΟ ΠΟΥ ΚΑΛΟΥΝΤΑΙ ΝΑ ΣΗΚΩΣΟΥΝ ΚΑΠΟΙΟΙ ΠΑΙΚΤΕΣ>>, ), αφορά τα συνεχόμενα αρνητικά αποτέλεσματα της ποδοσφαιρικής ομάδας του ΠΑΟΚ, τα οποία δημιουργούν <<κοιλιά>>, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει το έντυπο. Σε δύο μάλιστα περιπτώσεις σχηματίζεται στερεότυπη φράση από λέξη, η οποία αποτελεί ξένο δάνειο, όπως για παράδειγμα η ιταλική <<φιέστα>> (<<ΝΙΚΗ ΚΑΙ ΦΙΕΣΤΑ ΤΙΤΛΟΥ>>, ), που αναφέρεται σε μια αθλητική αναμέτρηση, η οποία αποκτά πανηγυρικό χαρακτήρα. Στην εφημερίδα <<Goal News>> (Σχέδιο 33), διαπιστώνεται η εμφάνιση εκφραστικών κλισέ στους 58 από τους 231 υπό εξέταση τίτλους της (ποσοστό 26%). Το έντυπο τα χρησιμοποιεί σε 18 περιπτώσεις, προκειμένου να κρίνει τη σπουδαιότητα μιας αναμέτρησης (<<ΔΙΠΛΗ ΜΑΧΗ>>, , <<Ο ΔΙΚΟΣ ΤΟΥ ΤΕΛΙΚΟΣ>>, ) ή για να τονίσει την αναγκαιότητα κατάκτησης μιας νίκης (<<ΝΙΚΗ ΠΑΣΗ ΘΥΣΙΑ>>, ). Σε 14 τίτλους το έντυπο μέσω εκφραστικών κλισέ σχολιάζει το αποτέλεσμα ενός αγώνα (<<ΝΙΚΗ ΑΝΟΔΟΥ>>, , <<ΔΙΠΛΟ ΠΑΡΑΜΟΝΗΣ>>, ). Στερεότυπες φράσεις, που αναφέρονται στην πορεία ενός συλλόγου, παρατηρούνται σε δεκατρείς περιπτώσεις. Για παράδειγμα η καθιερωμένη φράση <<ΓΙΑ ΤΟ 6 ΣΤΑ 6>> ( ) αναφέρεται στην ποδοσφαιρική αναμέτρηση της Λάρισας με τον Παναθηναϊκό, όπου σε περίπτωση που κερδίσει ο δεύτερος, θα πρόκειται για την έκτη συνεχόμενη νίκη του στο ελληνικό πρωτάθλημα. Σε έντεκα τίτλους, χρησιμοποιούνται εκφραστικά κλισέ, προκειμένου το έντυπο να σχολιάσει τις εξελίξεις στο εσωτερικό ενός συγκεκριμένου συλλόγου. Λόγου χάρη η στερεότυπη στη γλώσσα της αθλητικής δημοσιογραφίας φράση <<ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΕΞΟΔΟ>> ( ) αναφέρεται εν προκειμένω στην επικείμενη αποχώρηση του προέδρου της ποδοσφαιρικής ομάδας της Λάρισας, Κώστα Πηλαδάκη, από τον προεδρικό θώκο του συλλόγου. Τέλος, και στο συγκεκριμένο έντυπο εμφανίζεται σε δύο περιπτώσεις η ιταλική λέξη <<ΦΙΕΣΤΑ>> (<<ΘΕΛΕΙ ΦΙΕΣΤΑ ΣΤΗΝ ΤΟΥΜΠΑ>>, ), προκειμένου σ αμφότερες να γίνει αναφορά στην ομάδα του Ολυμπιακού, που σε περίπτωση νίκης, θα εξασφάλιζε σε εορταστικό κλίμα την πρώτη θέση στο ελληνικό πρωτάθλημα ποδοσφαίρου. Σε 52 από τους 228 (ποσοστό 23%) υπό εξέταση τίτλους της εφημερίδας <<Πρωταθλητής>> (Σχέδιο 33) παρατηρούμε τη χρήση εκφραστικών κλισέ. Στους μισούς απ αυτούς το έντυπο χρησιμοποιεί καθιερωμένες φράσεις, προκειμένου να εστιάσει κατά κύριο λόγο στην κρισιμότητα του ποδοσφαιρικού αγώνα του Ολυμπιακού με τον Παναθηναϊκό (<<ΠΑΙΖΟΥΝ ΟΛΟΙ ΣΤΟ ΜΑΤΣ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ>>, ) ή να σχολιάσει την πρόθεση των ποδοσφαιριστών της ομάδας να δώσουν τον καλύτερο τους εαυτό στο συγκεκριμένο αγώνα για την 116

117 κατάκτηση της νίκης (<<Ρ.ΜΠΡΑΒΟ:Θα παλέψουμε μέχρι θανάτου>>, ). Σε εννιά περιπτώσεις, η εν λόγω εφημερίδα σχολιάζει με επαινετική διάθεση την πορεία της ομάδας του Ολυμπιακού (<<ΘΡΥΛΟΣ ΕΞΠΡΕΣ!>>, ) και ισάριθμες φορές αναφέρεται στις μεταγραφικές της κινήσεις (<<Μιραλάς, Τζιμπούρ έτοιμοι να ρίξουν άγκυρα στο Λιμάνι>>, ). Σε επτά τίτλους, στερεότυπες φράσεις του αθλητικού λόγου αφορούν το αποτέλεσμα ενός αγώνα (<<Ψυχάρες τα κορίτσια, 3-1 την ΑΕΚ>>, ), ενώ και στο συγκεκριμένο έντυπο εμφανίζεται η καθιερωμένη λέξη <<φιέστα>> (<<ΤΡΕΛΟ ΚΕΦΙ ΣΤΗΝ ΠΡΟΩΡΗ ΦΙΕΣΤΑ ΓΙΑ ΤΟ +10>>, ), όπου εν προκειμένω η νίκη της ποδοσφαιρικής ομάδας του Ολυμπιακού επί του Παναθηναϊκού αποτελεί <<πρόωρη φιέστα>>, αφού ο σύλλογος αύξησε μ αυτό τον τρόπο τη βαθμολογική του διαφορά από τους αντιπάλους του στους δέκα βαθμούς και έκανε επομένως ένα καθοριστικό βήμα για την κατάληψη της πρώτης θέσης στο ελληνικό πρωτάθλημα. Στην εφημερίδα <<Derby News>> (Σχέδιο 33) χρησιμοποιούνται εκφραστικά κλισέ σε 24 από τους 102 υπό εξέταση τίτλους της (ποσοστό 24%). Στους δώδεκα εξ αυτών, το έντυπο θέλει μέσω αυτών να εξάρει την αγωνιστικότητα και το πάθος της ομάδας του Παναθηναϊκού (<<Πέφτουν κορμιά στην Παιανία>>, , <<Μέγα πάθος για τους τελικούς με Μάλαγα και ΟΣΦΠ>>, ), να παροτρύνει τους αθλητές του συλλόγου να συνεχίσουν την προσπάθειά τους (<<Μάχη μέχρι τέλους>>, ) ή να προετοιμάσει τους οπαδούς του εν όψει ενός αγώνα (<<Για το διπλό ο ΠΑΟ, για το γκολ Νο50 ο Σισέ>>, ). Στις άλλες δώδεκα περιπτώσεις, η εφημερίδα σχολιάζει με στερεότυπες φράσεις το αποτέλεσμα μιας ποδοσφαιρικής αναμέτρησης (<<Κράτησε το αήττητο του Χαριλάου ο Άρης (0-0) με την Σίτι>>, ), επαινεί την ομάδα του Παναθηναϊκού για μια εκτός έδρας νίκη της (<<64-89 Σίφουνας στην Καβάλα ο ΠΑΟ>>, ) ή κρίνει μια αποτυχία της (<<Χαρακίρι και άδοξος αποκλεισμός για τον ΠΑΟ στο βόλεϊ>>, ). Συμπεραίνουμε, επομένως, ότι το φαινόμενο της εμφάνισης εκφραστικών κλισέ από τη γλώσσα της αθλητικής δημοσιογραφίας, παρατηρείται με μεγάλη συχνότητα στους τίτλους των τεσσάρων υπό εξέταση αθλητικών εφημερίδων. Το συγκεκριμένο χαρακτηριστικό είναι ενδεικτικό του ακροαματικού σχεδιασμού του αθλητικού εντύπου, που αποσκοπεί στο να προσελκύσει το ενδιαφέρον του μυημένου στη σχετική επικαιρότητα αναγνωστικού κοινού. Η εφημερίδα καταφέρνει, παράλληλα, να δημιουργήσει ένα κλίμα οικειότητας και αμεσότητας μαζί του, αφού μετέρχεται γνωστών και συχνά κωδικοποιημένων φράσεων, με τις οποίες είναι ιδιαίτερα εξοικειωμένο και μπορεί να κατανοήσει εύκολα. Από την άλλη όμως πλευρά, είναι πολύ δύσκολο έως αδύνατο για το μέσο και αμύητο στα αθλητικά αναγνώστη να αποκρυπτογραφήσει το νόημα τέτοιων εκφραστικών κλισέ και επομένως να αντιληφθεί την ουσία της είδησης, που περιέχεται στον τίτλο. 117

118 3.5. Καθημερινό λεξιλόγιο Στη συγκεκριμένη ενότητα θα εξετάσουμε το φαινόμενο της εμφάνισης πλήθους λέξεων από τον καθημερινό και προφορικό λόγο στους τίτλους των πρωτοσέλιδων των τεσσάρων υπό εξέταση αθλητικών εφημερίδων, κάνοντας ταυτόχρονα μια συγκριτική ανάλυση με την ιδιαίτερα περιορισμένη παρουσία λογίων εκφράσεων. Σχέδιο 34: Η συχνότητα χρήσης καθημερινού λεξιλογίου στις υπό εξέταση εφημερίδες Στην εφημερίδα <<Sportday>> (Σχέδιο 34) παρατηρούμε τη χρήση εκφράσεων από το καθημερινό λεξιλόγιο σε 43 από τους 191 υπό εξέταση τίτλους της (ποσοστό 23%). Σε 21 απ αυτούς, το εν λόγω έντυπο χρησιμοποιεί καθημερινό λεξιλόγιο προκειμένου να διατυπώσει ένα σχόλιο (<<ΑΠΑΙΧΤΟΣ!>>, , <<ΒΓΑΙΝΟΥΝ ΜΑΧΑΙΡΙΑ>>, , <<ΤΟ ΧΤΥΠΗΜΑ ΤΟΥ ΦΕΡΕΪΡΑ>>, ). Φράσεις του καθημερινού λεξιλογίου, εμφανίζονται επίσης δέκα φορές, κατά την παράθεση των λεγομένων των πρωταγωνιστών της είδησης (<< ΜΕ ΤΗ ΜΑΓΚΙΑ ΜΑΣ >>, , << ΔΕΝ ΠΑΕΙ ΑΛΛΟ >>, , << ΔΕΝ ΑΝΤΕΧΩ ΑΛΛΟ! >>, , <<ΔΕΝ ΘΑ ΠΑΡΩ>>, ). Σε οκτώ περιπτώσεις, γίνεται χρήση τους προκειμένου το έντυπο να διατυπώσει μια επιθυμία (<<ΝΑ ΤΕΛΕΙΩΝΟΥΜΕ!>>, ) ή προτροπή (<<ΠΙΣΤΕΨΤΕ ΤΟ!>>, ). Σε μικρότερο βαθμό, τέλος, χρησιμοποιούνται προκειμένου να δηλωθεί ειρωνεία (<<ΚΑΛΩΣ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ!>>, ) ή έκπληξη (<<ΞΥΠΝΗΣΕ!>>, ). Αντίθετα, λόγιες εκφράσεις εμφανίζονται μόνο σε τρεις τίτλους της εφημερίδας, προκειμένου είτε να αποδοθεί το σκεπτικό μιας απόφασης (<<Δ.Σ. ΣΟΥΠΕΡ ΛΙΓΚΑΣ: ΕΠΙ ΤΗΣ ΟΥΣΙΑΣ ΣΙΩΠΗ. ΑΠΟΡΡΙΦΘΗΚΕ Η ΜΟΜΦΗ, ΠΕΡΙΣΣΕΨΑΝ ΟΙ ΔΗΛΩΣΕΙΣ, ΕΛΕΙΨΑΝ ΟΙ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ>>, ), να παρατεθεί αυτολεξεί η μαρτυρία ενός προσώπου (<< ΕΠΕΣΑ ΘΥΜΑ ΣΥΝΩΜΟΣΙΑΣ ΣΤΗΝ ΤΡΙΠΟΛΗ >>, ) ή μια είδηση (<<ΑΝΕΣΤΑΛΗ Η ΑΠΟΧΗ>>, ). 118

119 Αναφορικά με την εφημερίδα <<Goal News>> (Σχέδιο 34), διαπιστώνεται η χρήση καθημερινού λεξιλογίου σε 59 από τους 231 τίτλους της (ποσοστό 26%). Στη συντριπτική τους πλειοψηφία (47 από τους 59), οι τίτλοι, στους οποίους χρησιμοποιούνται εκλαϊκευμένες λέξεις ή φράσεις, περιέχουν κάποιο σχόλιο ή τοποθέτηση του συντάκτη (<<ΤΟΥΣ ΤΣΙΤΩΝΕΙ!>>, , <<ΤΟΥΣ ΦΤΙΑΧΝΕΙ>>, , <<ΧΑΜΟΣ ΚΑΙ ΜΕ ΜΠΕΟ!>>, , <<Τέλος στο ΣΙΧΑΜΑ>>, ). Μάλιστα, σε πολλές περιπτώσεις ο λόγος και οι χαρακτηρισμοί του εντύπου γίνονται ιδιαίτερα καυστικοί (<<ΟΙ ΑΛΗΤΕΙΕΣ ΤΩΝ ΚΑΦΡΩΝ>>, , <<ΑΛΗΤΕΙΑ ΡΙΕΡΑ ΚΑΙ ΕΠΕΙΣΟΔΙΑ!>>, , <<ΚΑΦΡΟΡΑΤΣΙΣΤΕΣ!>>, , <<ΕΤΟΙΜΑΖΕΤΑΙ ΚΑΙ ΔΙΚΑΣΤΙΚΗ ΞΕΦΤΙΛΑ>>, , <<ΠΕΣΙΜΟ ΚΑΙ ΜΠΙΝΕΛΙΚΙΑ>>, ). Στις υπόλοιπες περιπτώσεις, ο συντάκτης επιλέγει να παραθέσει καθημερινές εκφράσεις, που προέρχονται από τις σκέψεις (<<ΦΤΗΝΑ ΤΗ ΓΛΙΤΩΣΑΜΕ>>, , <<ΔΕΝ ΑΝΤΕΧΩ ΑΛΛΟ>>, ) ή τις προβλέψεις τρίτων προσώπων (<<Αν μείνει και στηριχθεί ΘΑ ΚΑΝΕΙ ΠΑΠΑΔΕΣ>>, ), να εκφράσει μια επιθυμία (<<ΝΑ ΛΑΛΗΣΕΙ ΤΟ ΚΙΝΗΤΟ ΤΟΥ!>>, ) ή να δηλώσει ειρωνεία (<<ΕΠΙΤΕΛΟΥΣ, ΞΥΠΝΗΣΑΝ!>>, ). Αντίθετα, χρήση λόγιας έκφρασης παρατηρούμε μόλις σε μία περίπτωση (<< ΝΙΚΗ ΠΑΣΗ ΘΥΣΙΑ >>, ), όπου εν προκειμένω ο τότε προπονητής της ΑΕΚ, Μανόλο Χιμένεθ, τονίζει την αναγκαιότητα κατάκτησης της νίκης (<<πάση θυσία>>) από την ομάδα του στην επικείμενη ποδοσφαιρική αναμέτρηση με τον ΠΑΟΚ. Στην εφημερίδα <<Πρωταθλητής>> (Σχέδιο 34) χρησιμοποιείται καθημερινό λεξιλόγιο σε 66 από τους 228 υπό εξέταση τίτλους της (ποσοστό 29%). Στις περισσότερες περιπτώσεις (52 από τους 66 τίτλους) ο συντάκτης μετέρχεται καθημερινών λέξεων και φράσεων προκειμένου να σχολιάσει με ιδιαίτερο τρόπο τις επιτυχίες της ομάδας του Ολυμπιακού (<<Όπου βρίσκει πράσινο καρφώνει>>, , <<Η ΑΠΟΛΥΤΗ ΠΩΡΩΣΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΘΡΥΛΟ!>>, , <<ΕΤΣΙ (ΤΟΥΣ) ΓΛΕΝΤΑΕΙ Ο ΠΕΙΡΑΙΑΣ!>>, , <<12-1 Ο ΘΡΥΛΟΣ ΕΠΝΙΞΕ ΤΟΝ ΠΑΟΚ, ) και αντίστοιχα να αναφερθεί με καυστικό τρόπο στον Παναθηναϊκό (<<ΑΠΙΣΤΕΥΤΗ ΛΥΣΣΑ>>, , <<ΕΣΠΑΣΑΝ τα μούτρα τους>>, , <<ΞΕΓΥΜΝΩΣΕ ΤΟΝ ΠΑΟ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΕΠΟ>>, , <<ΤΟΥΣ ΚΑΡΦΩΣΕ ΒΑΘΙΑ!>>, , <<ΚΑΙ ΤΑ ΚΟΡΙΤΣΙΑ ΤΙΜΗΣΑΝ ΤΟΝ ΚΑΛΟ ΠΕΛΑΤΗ>>, , <<ΠΑΡΤΕ ΝΑ ΧΕΤΕ>>, , <<Έτσι κάρφωσαν τον πελάτη>>, ). Στους υπόλοιπους τίτλους, που εμφανίζεται καθημερινό λεξιλόγιο, το έντυπο παραθέτει τα λεγόμενα των στελεχών του Ολυμπιακού, στις περισσότερες περιπτώσεις με την ίδια επιθετική διάθεση (<< ΝΑ ΤΟΥΣ ΤΕΛΕΙΩΣΟΥΜΕ ΚΑΙ ΝΑ ΚΑΘΑΡΙΣΟΥΜΕ >>, , <<ΜΑΡΙΝΑΚΗΣ:ΠΑΜΕ ΝΑ ΤΟΥΣ ΠΑΤΗΣΟΥΜΕ!>>, ) εκφράζει μια επιθυμία (<<Και τώρα ΝΑ ΜΗ ΧΑΘΟΥΜΕ ΠΑΙΔΙΑ>>, ), ή προτροπή (<<ΦΩΝΑΞΤΕ, ΚΛΑΨΤΕ, ΑΛΛΑ ΜΗΝ ΞΕΧΝΑΤΕ >>, ). Απεναντίας, στο εν λόγω έντυπο παρατηρείται η πλήρης απουσία λογίων εκφράσεων, έστω και για να δηλωθεί ειρωνεία, γεγονός που δικαιολογείται ακόμη περισσότερο λόγω του οπαδικού του χαρακτήρα. 119

120 Τέλος, στην εφημερίδα <<Derby News>> (Σχέδιο 34) διαπιστώνουμε τη χρήση εκφράσεων από το καθημερινό λόγο, σε 46 από τους 102 υπό εξέταση τίτλους της (ποσοστό 45%). Καθημερινό λεξιλόγιο χρησιμοποιείται σχεδόν αποκλειστικά (44 από τους 46 τίτλους) από το συγκεκριμένο έντυπο, προκειμένου να επαινέσει με ξεχωριστό ύφος την ομάδα του Παναθηναϊκού (<<ΓΛΕΝΤΗΣΕ με μπαλάρα την ΑΕΚ>>, , <<ΤΑΥΡΟΙ>>, , <<64-89 Σίφουνας στην Καβάλα ο ΠΑΟ>>, , <<ΤΑΥΡΟΙ ΓΙΑ ΠΡΟΚΡΙΣΗ ΣΤΗ ΜΑΛΑΓΑ>>, , <<Η Μπάρτσα τρέμει από τώρα τον βασιλιά της Ευρώπης>>, , << Έκαναν δώρο στον Ζοτς ένα σούπερ β ημίχρονο και διέλυσαν τον Ηρακλή οι πράσινοι>>, ), να σχολιάσει με ιδιαίτερα επικριτική διάθεση την ομάδα του Ολυμπιακού (<<ΑΛΗΤΕΣ ΚΑΙ ΚΛΕΦΤΕΣ>>, , <<Έκαναν ντου πάλι οι επιστήμονες >>, , <<Να χαίρεστε το ποδόσφαιρό σας και τη Λίγκα σας>>, , <<ΚΑΛΠΙΚΗ ακόμη και η συγγνώμη τους>>, ) και να εκφράσει με επιτακτικό τρόπο μια προτροπή (<<ΔΩΣΤΕ ΠΙΣΩ το κλεμμένο του 2003 ΚΑΙ ΜΕΤΑ ΣΥΖΗΤΑΜΕ ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΑ ΥΠΟΛΟΙΠΑ>>, , <<ΚΑΡΑΤΟΜΗΣΤΕ την αλητεία>>, , <<ΓΚΡΕΜΙΣΤΕ ΤΟ ΣΑΠΙΟ ΣΥΣΤΗΜΑ>>, ). Στις υπόλοιπες δύο περιπτώσεις, καθημερινές λέξεις περιέχονται στα λεγόμενα τρίτων προσώπων, εν προκειμένω ανθρώπων του Παναθηναϊκού (<<Τζιμπρίλ:Θα το καρφώσω και στο Καραϊσκάκη>>, , <<Γόντικας στους παίκτες: Σοβαρά ως το τέλος, δεν χαριζόμαστε σε κανέναν>>, ). Από την άλλη πλευρά και στο συγκεκριμένο οπαδικό έντυπο, όπως και στον <<Πρωταθλητή>>, δεν εμφανίζονται λόγιες εκφράσεις, αφού το ύφος και το λεξιλόγιο που χρησιμοποιεί δεν αφήνει ιδιαίτερα περιθώρια για διαφορετική επιλογή. Συμπεραίνουμε, επομένως, ότι εκφράσεις από το καθημερινό λεξιλόγιο εμφανίζονται με ιδιαίτερα μεγάλη συχνότητα και στα τέσσερα υπό εξέταση έντυπα. Μάλιστα, παρατηρήσαμε ότι στις δύο οπαδικές εφημερίδες (<<Πρωταθλητής>>, <<Derby News>>) χρησιμοποιούνται εκλαϊκευμένες εκφράσεις, προκειμένου αφενός μεν να εκφράσουν με ξεκάθαρο και στις περισσότερες περιπτώσεις απόλυτο τρόπο την υποστήριξή τους στην ομάδα του Ολυμπιακού και του Παναθηναϊκού αντίστοιχα και αφετέρου να δομήσουν μέσω αυτών την αντιπαράθεσή τους με την αντίπαλη πλευρά, δηλαδή τον Παναθηναϊκό για την εφημερίδα <<Πρωταθλητής>> και τον Ολυμπιακό για την <<Derby News>>. Mε τη χρησιμοποίηση, λοιπόν, καθημερινού λεξιλογίου τα υπό εξέταση αθλητικά έντυπα ενισχύουν το κλίμα οικειότητας και αμεσότητας με το αναγνωστικό τους κοινό και πολύ περισσότερο οι οπαδικές εφημερίδες τη σχέση αλληλεξάρτησής τους με τους οπαδούς της συγκεκριμένης ομάδας. Αντίθετα, διαπιστώσαμε την ιδιαίτερα περιορισμένη χρήση λογίων εκφράσεων, μόλις τριών στην εφημερίδα <<Sportday>> και ενός στη <<Goal News>>, αλλά και την πλήρη απουσία τους στον <<Πρωταθλητή>> και τη <<Derby News>>, γεγονός, που, όπως αποδείξαμε, είναι ιδιαίτερα αναμενόμενο για το ύφος μιας αθλητικής εφημερίδας, ακόμη περισσότερο μιας οπαδικής, και για το επίπεδο του λεξιλογίου, που επιλέγει να χρησιμοποιήσει. 120

121 4ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ:ΣΗΜΕΙΑ ΣΤΙΞΗΣ ΚΑΙ ΓΛΩΣΣΙΚΕΣ ΠΡΑΞΕΙΣ Στο τέταρτο κεφάλαιο της έρευνάς μας θα μελετήσουμε τα σημεία στίξης που εμφανίζονται στους τίτλους των πρωτοσέλιδων των τεσσάρων υπό εξέταση αθλητικών εφημερίδων, καθώς επίσης και τις γλωσσικές πράξεις, που επιτελούν το ερωτηματικό και το θαυμαστικό, αφού θα υποστηρίξουμε ότι τα εισαγωγικά και τα αποσιωπητικά δεν ταυτίζονται με γλωσσικές πράξεις. Το εν λόγω κεφάλαιο περιλαμβάνει τέσσερις ενότητες. Στην πρώτη θα εξετάσουμε τη συχνότητα εμφάνισης των σημείων στίξης, προκειμένου να αποδείξουμε ότι τα σημεία στίξης, που έχουν προσλεκτική-μετακειμενική λειτουργία (ερωτηματικό, θαυμαστικό, εισαγωγικά, αποσιωπητικά) και διαχέουν συναισθήματα, εμφανίζονται με πολύ μεγαλύτερη συχνότητα σε σύγκριση με τα σημεία στίξης σημασιολογικής λειτουργίας (παύλα, παρένθεση, υφέν, απόστροφος) και μ όσα έχουν συντακτική και άρα συνεκτική λειτουργία (κόμμα, άνω τελεία, άνω κάτω τελεία, τελεία). Η δεύτερη ενότητα, όπου αναλύονται τα σημεία στίξης που έχουν προσλεκτική-μετακειμενική λειτουργία, δηλαδή τα σημεία ρητορικής στίξης περιλαμβάνει τέσσερις υποενότητες. Στην πρώτη θα μελετήσουμε τη χρήση του ερωτηματικού και τη λειτουργία της ερώτησης ως κατευθυντικής γλωσσικής πράξης, στη δεύτερη θα εξετάσουμε το ρόλο του θαυμαστικού και της αναφώνησης ως εκφραστικής γλωσσικής πράξης, στην τρίτη τη χρησιμότητα των εισαγωγικών και στην τέταρτη εκείνη των αποσιωπητικών. Στην τρίτη ενότητα θα μελετήσουμε τα σημεία στίξης, που έχουν σημασιολογική λειτουργία και στην τέταρτη εκείνα, τα οποία έχουν συντακτική και άρα συνεκτική λειτουργία Σημεία στίξης Στη συγκεκριμένη ενότητα θα μελετήσουμε τη συχνότητα εμφάνισης των σημείων στίξης στους τίτλους των τεσσάρων υπό εξέταση αθλητικών εφημερίδων υποστηρίζοντας εξαρχής ότι τα σημεία στίξης, που έχουν προσλεκτική-μετακειμενική λειτουργία (ερωτηματικό, θαυμαστικό, εισαγωγικά, αποσιωπητικά) εμφανίζονται σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό από εκείνα τα οποία επιτελούν σημασιολογική (παύλα, παρένθεση, υφέν, απόστροφος) και απ όσα εκπληρώνουν συντακτική και άρα συνεκτική λειτουργία (κόμμα, άνω τελεία, άνω κάτω τελεία, τελεία). Όπως μπορούμε να διαπιστώσουμε στο Σχέδιο 35, τα εισαγωγικά (<<ΒΑΛΤΕ ΤΑ ΚΑΙ ΜΠΑΙΝΩ>>, ) είναι το σημείο στίξης, που εμφανίζεται με τη μεγαλύτερη συχνότητα στην εφημερίδα <<Sportday>>, αφού χρησιμοποιούνται σε 71 από τους 191 (ποσοστό 38%) υπό εξέταση τίτλους της. Το θαυμαστικό (<<ΕΥΡΩΠΗ,ΕΡΧΟΜΑΣΤΕ!>>, ) είναι το δεύτερο σε συχνότητα εμφάνισης σημείο στίξης (57 από τους 191 τίτλους, ποσοστό 30%), για να ακολουθήσουν το κόμμα (<<ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΜΕ ΜΑΡΙΝΑΚΗ, ΓΟΝΤΙΚΑ>>, ) δεκαπέντε φορές (ποσοστό 9%), τα αποσιωπητικά (<<ΔΕΝ ΕΙΣΤΕ ΣΟΒΑΡΟΙ >>, ) σε 11 τίτλους (ποσοστό 6%), η παύλα (<<ΠΩΣ Ο ΑΡΗΣ ΚΛΕΙΔΩΣΕ ΤΗ ΣΙΤΙ-Η ΣΥΓΓΝΩΜΗ ΤΟΥ ΚΟΚΕ>>, ) σε επτά περιπτώσεις (ποσοστό 4%) και από τρεις φορές η παρένθεση (<<Να (ξανα) γράψει 121

122 ΙΣΤΟΡΙΑ!>>, ), το ερωτηματικό (<<ΤΙ ΛΕΕΙ Ο ΣΙΣΕ;>>, ) και η άνω και κάτω τελεία (<<ΕΠΟ: ΤΟΥΣ ΧΑΡΟΠΟΙΗΣΕ ΟΛΟΥΣ ΕΚΤΟΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΔΙΚΕΦΑΛΟ ΤΟΥ ΒΟΡΡΑ >>, ). Η τελεία (<<ΕΡΧΟΜΑΙ ΜΕ ΤΡΕΙΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ. ΔΕΝ ΜΕ ΕΧΟΥΝ ΕΝΟΧΛΗΣΕΙ ΠΑΟ ΚΑΙ ΟΣΦΠ.>>, ) παρουσιάζεται μόλις σε δύο τίτλους (ποσοστό 1%), ενώ το υφέν, η απόστροφος και η άνω τελεία απουσιάζουν εντελώς. Διαπιστώνουμε, επομένως, ότι τα σημεία στίξης με προσλεκτική-μετακειμενική λειτουργία (εισαγωγικά σε 71 τίτλους, θαυμαστικά σε 51, αποσιωπητικά σε 11 και ερωτηματικά σε 3) εμφανίζονται συνολικά 142 φορές (ποσοστό 75%), ενώ τα σημεία στίξης που έχουν σημασιολογική λειτουργία (7 φορές η παύλα και 3 η παρένθεση) σε δέκα περιπτώσεις (ποσοστό 6%) και τα σημεία στίξης με συντακτική και άρα συνεκτική λειτουργία (σε 15 τίτλους τα κόμματα, σε 3 η άνω και κάτω τελεία και δύο η τελεία) σε είκοσι (ποσοστό 8%) Παύλα Παρένθεση Υφέν Απόστροφος Ερωτηματικό Θαυμαστικό Αποσιωπητικά Εισαγωγικά Κόμμα Άνω τελεία Σχέδιο 35: Η κατανομή των σημείων στίξης στην εφημερίδα <<Sportday>> Στην εφημερίδα <<Goal News>> (Σχέδιο 36) τα εισαγωγικά (<<ΦΕΤΟΣ ΘΑ ΓΥΡΙΣΟΥΜΕ ΠΙΣΩ>>, ) εμφανίζονται με μεγαλύτερη συχνότητα (58 από τους 231 υπό εξέταση τίτλους του εντύπου, ποσοστό 26%) σε σχέση με τα υπόλοιπα σημεία στίξης. Το θαυμαστικό (<<Τα παιδιά ενός ΑΝΩΤΕΡΟΥ ΣΙΣΕ!>>, ) παρουσιάζεται σε 33 τίτλους (ποσοστό 15%), τα αποσιωπητικά (<<ΣΑΝ ΝΑ ΕΙΜΑΣΤΕ ΙΣΟΒΑΘΜΟΙ>>, ) σε 23 (ποσοστό 10%) και το κόμμα (<<Ο ΚΟΣΜΟΣ ΗΤΑΝ ΕΚΕΙ, Η ΟΜΑΔΑ ΑΠΟΥΣΙΑΖΕ >>, ) εννιά φορές (ποσοστό 4%). Η παύλα (<<ΑΝΑΒΟΛΗ-ΣΚΑΝΔΑΛΟ>>, ) χρησιμοποιείται σε 6 τίτλους (ποσοστό 3%), η παρένθεση (<<ΤΟ ΑΓΡΙΝΙΟ ΓΙΟΡΤΑΣΕ ΔΙΠΛΟ ΑΝΟΔΟΥ (0-1)>>, ) σε τέσσερις (ποσοστό 2%), ενώ το ερωτηματικό (<<ΦΙΕΣΤΑ; ΕΜΕΙΣ ΠΑΜΕ ΓΙΑ ΜΑΧΗ>>, ) μόλις σ έναν (ποσοστό 1%). Αντίθετα, το υφέν, η απόστροφος, η άνω τελεία, η άνω και κάτω τελεία και η τελεία δεν εμφανίζονται καθόλου. Παρατηρούμε, λοιπόν, κι σ αυτό το έντυπο ότι τα σημεία στίξης με προσλεκτική-μετακειμενική λειτουργία (εισαγωγικά:58 φορές, θαυμαστικό:33 φορές, αποσιωπητικά:23 φορές, ερωτηματικό: 122

123 1 φορά) εμφανίζονται σε πολύ μεγαλύτερη συχνότητα (σε 115 από τους 191 τίτλους, ποσοστό 61%), σε σύγκριση με τα σημεία στίξης που έχουν σημασιολογική λειτουργία (παύλα σε 6 περιπτώσεις, παρένθεση σε τέσσερις) και εμφανίζονται συνολικά δέκα φορές (ποσοστό 6%) και εκείνα που έχουν συντακτική και επομένως συνεκτική λειτουργία (κόμμα 9 φορές) και τα οποία παρατηρούνται συνολικά σε εννιά περιπτώσεις (ποσοστό 5%). Παύλα Παρένθεση Υφέν Απόστροφος Ερωτηματικό Θαυμαστικό Αποσιωπητικά Εισαγωγικά Κόμμα Άνω τελεία Σχέδιο 36: Η κατανομή των σημείων στίξης στην εφημερίδα <<Goal News>> Όσον αφορά την εφημερίδα <<Πρωταθλητής>> (Σχέδιο 37) είναι ιδιαίτερα αξιοσημείωτη η συχνότητα εμφάνισης των θαυμαστικών (<<Ο αρχιμάστορας του θριάμβου!!!>>, ), αφού χρησιμοποιούνται σε 110 από τους 228 τίτλους (ποσοστό 49%) του εντύπου. Τα αποσιωπητικά (<<Και τώρα ΝΑ ΜΗ ΧΑΘΟΥΜΕ ΠΑΙΔΙΑ>>, ) εμφανίζονται 51 φορές (ποσοστό 23%), τα εισαγωγικά (<< ΝΑ ΤΟΥΣ ΤΕΛΕΙΩΣΟΥΜΕ ΚΑΙ ΝΑ ΚΑΘΑΡΙΣΟΥΜΕ >>, ) σε 44 περιπτώσεις, η άνω και κάτω τελεία (<<ΜΙΡΑΛΑΣ: Δεν χάνω με τίποτα αυτό το ντέρμπι >>, ) σε 24 τίτλους, το κόμμα (<<Ψυχάρες τα κορίτσια, 3-1 την ΑΕΚ>>, ) σε 21 (ποσοστό 10%) και η παύλα (<<Γυαλιά-καρφιά η πολυκατοικία του Τοροσίδη >>, ) σε 9 περιπτώσεις (ποσοστό 4 %). Η απόστροφος (<<ΜΗΤΡΟΓΛΟΥ: ΔΕΝ Θ ΑΝΤΕΞΟΥΝ ΣΤΟ ΚΑΡΑΊΣΚΑΚΗ>>, ) παρουσιάζεται πέντε φορές (ποσοστό 3%), η παρένθεση (<<Ο ΚΑΛΟΠΟΥΛΟΣ (ΜΕ ΕΝΟΧΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ ΣΤΟ ΚΑΡΑΪΣΚΑΚΗ ) ΣΦΥΡΙΖΕΙ ΤΟ ΝΤΕΡΜΠΙ>>, ) τρεις (ποσοστό 2%), το ερωτηματικό (<<Ο ΕΙΣΑΓΓΕΛΕΑΣ ΠΟΥ ΗΤΑΝ ΣΤΟΝ Α ΓΥΡΟ;>>, ) δύο (ποσοστό 1%) και η τελεία (<<ΠΑΝΩ ΑΠΟ 20 ΕΚΑΤ. Η ΑΞΙΑ ΤΩΝ ΔΑΝΕΙΚΩΝ>>, ) μόλις μία (ποσοστό 1%). Αντίθετα, το υφέν και η άνω τελεία είναι τα μοναδικά σημεία στίξης, που απουσιάζουν από τους τίτλους των πρωτοσέλιδων του συγκεκριμένου εντύπου. Συμπεραίνουμε, επομένως, ότι τα σημεία στίξης με προσλεκτική-μετακειμενική λειτουργία (θαυμαστικό: 110 φορές, αποσιωπητικά: 51, εισαγωγικά: 44 και το ερωτηματικό:2) κυριαρχούν, αφού εμφανίζονται συνολικά σε 123

124 207 περιπτώσεις, ενώ αντίθετα τα σημεία στίξης με σημασιολογική λειτουργία (παύλα σε 9 περιπτώσεις, απόστροφος σε 5 και παρένθεση σε 3) παρουσιάζονται σε 17 τίτλους και τα σημεία στίξης με συντακτική και άρα συνεκτική λειτουργία (άνω κάτω τελεία σε 24 περιπτώσεις, κόμμα 21 φορές και τελεία σ έναν τίτλο) 46 φορές. Παύλα Παρένθεση Υφέν Απόστροφος Ερωτηματικό Θαυμαστικό Αποσιωπητικά Εισαγωγικά Κόμμα Άνω τελεία Σχέδιο 37: Η κατανομή των σημείων στίξης στην εφημερίδα <<Πρωταθλητής>> Iδιαίτερο χαρακτηριστικό της εφημερίδας <<Derby News>> είναι η περιορισμένη χρήση σημείων στίξης, τα οποία μάλιστα κατανέμονται ομοιόμορφα στους τίτλους των πρωτοσέλιδών της (Σχέδιο 38). Τα εισαγωγικά (<<Γλεντήστε και τον Ολυμπιακό>, ) εμφανίζονται σε οκτώ περιπτώσεις (ποσοστό 8%), σε ισάριθμες η παύλα (<<Θερμό επεισόδιο Μπουμσόνγκ-Λέτο>>, ), ενώ από μία φορά λιγότερη (ποσοστό 7%) χρησιμοποιούνται τα αποσιωπητικά (<<ΞΕΣΠΑΣΕ στο Μαρούσι ο ΠΑΟ και ετοιμάζεται για τους δύο τελικούς>>, ) και το κόμμα (<< Είστε καλύτεροι, παίξτε με πάθος και θα κερδίσουμε >>, ). Το θαυμαστικό (<<ΝΤΡΟΠΗ!>>, ) εμφανίζεται μόλις τέσσερις φορές (ποσοστό 4%), το ερωτηματικό (<<ΝΟ ΚΡΑΤΟΣ, ΝΟ ΠΑΡΤΙ;>>, ), η άνω και κάτω τελεία (<<Τζιμπρίλ:Θα το καρφώσω και στο Καραϊσκάκη>>, ) και η τελεία (<<Όλη η αλήθεια για τα περιβόητα 4 εκατ. ευρώ>>, ) από τρεις (ποσοστό 3%), ενώ η απόστροφος (<<Αηδία σ όλη την φίλαθλη Ελλάδα>>, ) σε δύο περιπτώσεις (ποσοστό 2%). Αντίθετα, το υφέν, η παρένθεση και η άνω τελεία δεν εμφανίζονται καθόλου. Συμπεραίνουμε, επομένως, ότι σε μικρότερο βαθμό, σε σχέση με τα άλλα υπό εξέταση έντυπα, χρησιμοποιούνται περισσότερο τα σημεία στίξης, που έχουν προσλεκτική-μετακειμενική λειτουργία, και συγκεκριμένα σε 22 περιπτώσεις (εισαγωγικά: 8 φορές, αποσιωπητικά:7, θαυμαστικό: 4 και ερωτηματικό: 3), ενώ τα σημεία στίξης με σημασιολογική λειτουργία (παύλα σε 8 τίτλους και απόστροφος σε 2) χρησιμοποιούνται δέκα φορές και εκείνα με συντακτική και άρα συνεκτική λειτουργία (κόμμα σε 7 περιπτώσεις, άνω και κάτω τελεία και τελεία σε 3) σε δέκα τίτλους. 124

125 Παύλα Παρένθεση Υφέν Απόστροφος Ερωτηματικό Θαυμαστικό Αποσιωπητικά Εισαγωγικά Κόμμα Άνω τελεία Σχέδιο 38: Η κατανομή των σημείων στίξης στην εφημερίδα <<Derby News>> Διαπιστώνουμε, επομένως, ότι τα σημεία στίξης με προσλεκτική-μετακειμενική λειτουργία όντως εμφανίζονται σε πολύ μεγαλύτερη συχνότητα σε σύγκριση με τα σημεία στίξης με σημασιολογική και εκείνα τα σημεία στίξης, τα οποία επιτελούν συντακτική και άρα συνεκτική λειτουργία, στους τίτλους των τεσσάρων υπό εξέταση αθλητικών εφημερίδων. Αυτό συμβαίνει επειδή με τα πρώτα (ερωτηματικό, θαυμαστικό, εισαγωγικά, αποσιωπητικά) τα υπό εξέταση έντυπα θέλουν να εκφράσουν συναισθήματα, να μεταδώσουν το πάθος των αθλητικών γεγονότων και ταυτόχρονα να διεγείρουν το αίσθημα του αναγνωστικού κοινού. Παράλληλα, ως σημεία διαπροσωπικής στίξης, συμβάλλουν στην ανάπτυξη αισθήματος οικειότητας και αμεσότητας με το αναγνωστικό κοινό, όπως θα διαπιστώσουμε κατά την ανάπτυξη καθενός σημείου ξεχωριστά. Αντίθετα, τα άλλα σημεία στίξης, τόσο εκείνα, που έχουν σημασιολογική, όσο και εκείνα που επιτελούν συντακτική και άρα συνεκτική λειτουργία είναι περισσότερο <<παθητικά>> και επομένως δεν προσελκύουν στον ίδιο βαθμό το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Αυτό, όμως, δε σημαίνει ότι δεν είναι χρήσιμη η παρουσία τους, αφού επιτελούν το καθένα διαφορετικές λειτουργίες, οι οποίες θα αναλυθούν στις αντίστοιχες ενότητες. 125

126 4.2. Σημεία στίξης προσλεκτικής-μετακειμενικής λειτουργίας Η δεύτερη ενότητα, που αφορά τα σημεία στίξης, που έχουν προσλεκτικήμετακειμενική λειτουργία, περιλαμβάνει τέσσερις υποενότητες. Στην πρώτη θα εξετάσουμε τη χρήση του ερωτηματικού και τη λειτουργία της ερώτησης ως κατευθυντικής γλωσσικής πράξης, στη δεύτερη θα μελετήσουμε το ρόλο του θαυμαστικού και της αναφώνησης ως εκφραστικής γλωσσικής πράξης, στην τρίτη θα αναλύσουμε τη λειτουργία των εισαγωγικών και στην τέταρτη εκείνη των αποσιωπητικών Το ερωτηματικό και η ερώτηση ως κατευθυντική γλωσσική πράξη Στη συγκεκριμένη υποενότητα θα ερευνήσουμε τη συχνότητα, με την οποία εμφανίζεται το ερωτηματικό στους τίτλους των πρωτοσέλιδων των υπό εξέταση εφημερίδων, υποστηρίζοντας εξ αρχής ότι είναι πολύ περιορισμένη, δεδομένου ότι σε γεγονοτικά είδη λόγου, όπως οι τίτλοι των εφημερίδων, κυριαρχεί η κατάθεση πληροφοριών και όχι οι αιτήσεις για την παροχή τους, δηλαδή οι ερωτήσεις. Παράλληλα, στις περιπτώσεις, όπου διατυπώνονται ερωτήσεις, θα μελετήσουμε τη λειτουργία τους ως κατευθυντικές γλωσσικές πράξεις. Συγκεκριμένα, στην εφημερίδα <<Sportday>> εμφανίζεται ερώτηση μόλις σε τρεις από τους 191 υπό εξέταση τίτλους της (ποσοστό 2%). Εν προκειμένω η ερώτηση << ΤΙ ΛΕΕΙ Ο ΣΙΣΕ; >> ( ) αποτελεί απλή παράθεση της απορίας της ποδοσφαιρικής ομάδας του Ολυμπιακού, που εκφράζει την αμφιβολία της για την αλήθεια των λεγομένων του ποδοσφαιριστή του Παναθηναϊκού, Τζιμπρίλ Σισέ, σχετικά με τα επεισόδια που συνέβησαν κατά τη διάρκεια της αναμέτρησης των δύο συλλόγων. Με την ερώτηση <<ΠΟΥ ΠΑΜΕ;>> ( ) ο συντάκτης αναφέρεται στην επικείμενη συνεδρίαση του διοικητικού συμβουλίου της ποδοσφαιρικής ομάδας του Παναθηναϊκού, όπου θα παρθούν σημαντικές αποφάσεις για το μέλλον του συλλόγου. Ουσιαστικά, όμως, η ερώτηση μένει αναπάντητη, αφού το έντυπο θέλει να εκφράσει τον προβληματισμό του για την αγωνιστική πορεία της ομάδας, να παρακινήσει ταυτόχρονα τη διοίκηση του συγκεκριμένου συλλόγου να βρει λύσεις, αλλά και να βάλει σε σκέψεις τον ίδιο τον οπαδό του Παναθηναϊκού. Τέλος, στην τρίτη και τελευταία ερώτηση, που εμφανίζεται στο εν λόγω έντυπο, με τίτλο <<Δε μας θέλετε στο γήπεδο; ΑΠΟΧΗ!>> ( ), ο συντάκτης παραθέτει μέσα στον ίδιο τίτλο, τόσο την ερώτηση (<<Δε μας θέλετε στο γήπεδο;>>), όσο και την απάντηση (<<ΑΠΟΧΗ!>>). Η μορφή όμως της συγκεκριμένης ρητορικής ερώτησης ξαφνιάζει τον αναγνώστη, αφού παραθέτει απευθείας τον προβληματισμό και την απόφαση των ποδοσφαιριστών του ελληνικού πρωταθλήματος, σε συνεργασία με τον Πανελλήνιο Σύνδεσμο Αμοιβομένων Ποδοσφαιριστών, να απέχουν από τους αγώνες της 26 ης αγωνιστικής, λόγω των συνεχόμενων κρουσμάτων βίας στα ελληνικά γήπεδα. Στην εφημερίδα <<Goal News>> παρατηρούμε την εμφάνιση ερώτησης μόλις σ ένα από τους 231 τίτλους του εντύπου (ποσοστό 1%). Στη μοναδική λοιπόν ερώτηση, 126

127 που εμφανίζεται, με τίτλο <<ΦΙΕΣΤΑ; ΕΜΕΙΣ ΠΑΜΕ ΓΙΑ ΜΑΧΗ>> ( ) το έντυπο παραθέτει αμέσως τις δηλώσεις των ποδοσφαιριστών του Ολυμπιακού (<<ΕΜΕΙΣ ΠΑΜΕ ΓΙΑ ΜΑΧΗ>>), σχετικά με το αν η επερχόμενη αναμέτρηση με τον Παναθηναϊκό έχει πανηγυρικό χαρακτήρα (<<ΦΙΕΣΤΑ;>>), δεδομένου ότι η ομάδα βρισκόταν πολύ κοντά στην κατάκτηση της πρώτης θέσης στο ελληνικό πρωτάθλημα. Στη συγκεκριμένη, δηλαδή, περίπτωση το έντυπο δε διατυπώνει κάποιο σχόλιο ή κατευθύνει τον αναγνώστη σε μια ορισμένη απάντηση. Αντίθετα, θέλει μ αυτό τον τρόπο να δείξει, όπως αναφέρεται στο άρθρο που ακολουθεί στις εσωτερικές σελίδες του εντύπου, τη σοβαρότητα, με την οποία αντιμετωπίζουν οι ποδοσφαιριστές της συγκεκριμένης ομάδας την εν λόγω αναμέτρηση. Όσον αφορά την εφημερίδα <<Πρωταθλητής>> διατυπώνονται ερωτήσεις μόλις σε δύο από τους 228 υπό εξέταση τίτλους της (ποσοστό 1%). Συγκεκριμένα, η ερώτηση <<Ο ΕΙΣΑΓΓΕΛΕΑΣ ΠΟΥ ΗΤΑΝ ΣΤΟΝ Α ΓΥΡΟ;>>( ) είναι ρητορική, αφού δεν περιμένει από τον αναγνώστη μια συγκεκριμένη απάντηση, καθώς αυτή θεωρείται δεδομένη. Το έντυπο, δηλαδή, θεωρεί πως στον αγώνα μεταξύ του Παναθηναϊκού και του Ολυμπιακού στα πλαίσια του πρώτου γύρου του ελληνικού πρωταθλήματος, η δικαιοσύνη δεν επενέβη για τα επεισόδια, που έλαβαν χώρα από τους οπαδούς του πρώτου, θέλοντας παράλληλα να πείσει τον αναγνώστηοπαδό του Ολυμπιακού ότι όντως ο εισαγγελέας <<απουσίαζε>> από το συγκεκριμένο αγώνα. Έπειτα, η ερώτηση <<ΣΑΣ ΑΦΗΣΕ ΠΟΤΕ ΕΤΣΙ Ο ΜΑΡΙΝΑΚΗΣ;>> ( ) είναι επίσης ρητορική με το έντυπο να θέλει να απευθυνθεί με σκωπτική διάθεση στην ομάδα του Παναθηναϊκού, υποστηρίζοντας ότι ο προέδρος του Ολυμπιακού, Βαγγέλης Μαρινάκης, θα λάβει όλα τα απαραίτητα μέτρα για την προάσπιση των συμφερόντων του συλλόγου. Ταυτόχρονα, θέλει να προσανατολίσει τον οπαδό της συγκεκριμένης ομάδας στην αποδοχή της θέσης του και να ενισχύσει την υποστήριξή του στον εν λόγω σύλλογο. Τέλος, στην εφημερίδα <<Derby News>> εμφανίζονται ερωτήσεις μόλις σε τέσσερις από τους 102 τίτλους του εντύπου (ποσοστό 5%). Εν προκειμένω, η ερώτηση <<Κύριε Γιαννακόπουλε, ο ΠΣΑΠ ακόμη να ευαισθητοποιηθεί για το έγκλημα σε βάρος του ποδοσφαίρου και των συναδέλφων σας;>> ( ) εξυπηρετεί τη σχολιαστική διεπίδραση εκφράζοντας ξεκάθαρα την άποψη του εντύπου, το οποίο περιμένει από τον πρόεδρο του Πανελληνίου Συνδέσμου Αμοιβομένων Ποδοσφαιριστών να προβεί σε όλες τις απαραίτητες ενέργειες για τα επεισόδια που συνέβησαν στον αγώνα του Ολυμπιακού με τον Παναθηναϊκό, τα οποία χαρακτηρίζει <<έγκλημα σε βάρος του ποδοσφαίρου>>. Ο συντάκτης προβαίνει σε μια αρνητική αξιολογική τοποθέτηση, την οποία περιμένει να υιοθετήσει ο οπαδός του Παναθηναϊκού και να ταυτιστεί μαζί της. Έπειτα, η ερώτηση <<NO KΡΑΤΟΣ, ΝΟ ΠΑΡΤΙ;>> ( ), που παραπέμπει σε γνωστή τηλεοπτική διαφήμιση αλκοολούχου ποτού, φανερώνει τη θέση του συντάκτη για <<απουσία κράτους>>, αναφορικά με την απόφαση για οριστική αναβολή του τελικού του Κυπέλλου Καλαθοσφαίρισης μεταξύ του Παναθηναϊκού και του Ολυμπιακού. Ο τίτλος <<Πώς φτάσαμε εδώ ρε παιδιά; Από το ΠΟΥΛΑ ΚΑΙ ΕΞΑΦΑΝΙΣΟΥ στο ΕΜΦΑΝΙΣΟΥ 127

128 ΚΑΙ ΠΛΗΡΩΝΕ >> ( ) εκφράζει ξεκάθαρα τον προβληματισμό του συντάκτη για τις διοικητικές εξελίξεις στην ομάδα του Παναθηναϊκού και την επικείμενη αποχώρηση του Ιωάννη Βαρδινογιάννη από την προεδρία του συλλόγου, εμπλέκοντας ταυτόχρονα συναισθηματικά και τον οπαδό της συγκεκριμένης ομάδας στην είδηση του τίτλου. Τέλος, η ερώτηση <<Και τρίτη βόμβα στα σκαριά;>> ( ), που αφορά τις αποκαλύψεις του προέδρου της Παναχαϊκής, Αλέξη Κούγια, για παράνομο στοιχηματισμό και προκαθορισμένα αποτελέσματα ποδοσφαιρικών αγώνων, περιέχει φανερά το σχόλιο του συντάκτη, με βάση το οποίο αυτές αποτελούν μία ακόμη <<βόμβα στα σκαριά>>. Παράλληλα, θέλει να εμπλέξει στον προβληματισμό του και τον αναγνώστη και να διεγείρει τα συναισθήματά του πάνω στο συγκεκριμένο ζήτημα. Διαπιστώσαμε, επομένως, ότι πράγματι η ερώτηση εμφανίζεται με πολύ μικρή συχνότητα στους τίτλους των πρωτοσέλιδων και των τεσσάρων εντύπων, γεγονός, το οποίο υποστηρίξαμε ότι είναι αναμενόμενο, δεδομένου ότι η βεβαιότητα, που είναι απαραίτητη κατά τη μετάδοση των πληροφοριών από το έντυπο προς το αναγνωστικό κοινό, δε συμβαδίζει με την αμφιβολία, η οποία διατυπώνεται με μια ερώτηση. Παράλληλα, παρατηρήσαμε ότι στις δύο οπαδικές εφημερίδες (<<Πρωταθλητής>>, <<Derby News>>) το σχόλιο, που περιέχεται στην ερώτηση, είναι πολύ πιο έντονο και ο προσανατολισμός στον αναγνώστη πιο άμεσος σε σύγκριση με τις μη οπαδικές (<<Sportday>>, <<Goal News>>) εφημερίδες, που επιχειρούν να διατηρήσουν την ουδετερότητά τους. Σε κάθε, όμως, περίπτωση, συμπεράναμε ότι τα εν λόγω έντυπα, αξιοποιώντας σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό τη λειτουργία των ερωτήσεων ως κατευθυντικών γλωσσικών πράξεων, επιχειρούν να προσανατολίσουν τον αναγνώστη στην επιθυμητή προς εκείνα απάντηση και στην τελική αποδοχή των θέσεών τους. Εμπλέκουν δηλαδή το αναγνωστικό τους κοινό στην ερμηνευτική διαδικασία, ενώ ταυτόχρονα δημιουργούν ένα κλίμα οικειότητας και αμεσότητας μαζί του Το θαυμαστικό και η αναφώνηση ως εκφραστική γλωσσική πράξη Στη συγκεκριμένη υποενότητα θα εξετάσουμε το ρόλο του θαυμαστικού και τη λειτουργία της αναφώνησης ως εκφραστικής γλωσσικής πράξης. Στην εφημερίδα <<Sportday>> (Σχέδιο 39) το θαυμαστικό εμφανίζεται σε 57 από τους 191 τίτλους της (ποσοστό 30%). Κυριότερη λειτουργία του (30 από τους 57 τίτλους, ποσοστό 53%) είναι, όπως δηλώνει και το όνομά του, να εκφράσει θαυμασμό για κάποια ομάδα (<<ΑΠΑΙΧΤΟΣ!>>, ). Σε μικρότερο ποσοστό (20 από τους 57 τίτλους, ποσοστό 35%) το έντυπο με τη χρήση θαυμαστικού δηλώνει έκπληξη για κάποιο πρόσωπο (<<ΜΕ ΦΟΥΣΤΑ Ο ΕΚΚΕΝΤΡΙΚΟΣ ΤΖΙΜΠΡΙΛ ΣΤΑ ΒΡΑΒΕΙΑ ΤΟΥ STATUS ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΝΔΡΑ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ!>>, ) ή γεγονός (<< ΤΕΛΕΙΩΝΕΙ Ο ΤΣΙΩΛΗΣ!>>, ). Σε τέσσερις τίτλους το θαυμαστικό εμφανίζεται στο τέλος του τίτλου με ρήματα σε προστακτική έγκλιση για να γίνει μία προτροπή (<<ΠΙΣΤΕΨΤΕ ΤΟ!>>, ), ενώ σ ένα λιγότερο χρησιμοποιείται προκειμένου να δηλωθεί ειρωνεία (<<ΚΑΣΕΤΕΣ ΕΧΩ, ΛΕΓΕΤΕ!>>, ). Σε δύο περιπτώσεις το έντυπο κάνει χρήση θαυμαστικού, 128

129 προκειμένου να προειδοποιήσει για μια κατάσταση (<<ΘΑ ΠΟΥΛΗΣΟΥΜΕ, ΥΠΟΓΡΑΨΤΕ!>>, ) ή για να παραθέσει σε εισαγωγικά μια απειλή (<< ΔΕΝ ΘΑ ΦΥΓΕΤΕ ΑΠΟ ΔΩ! >>, ). Τέλος, από μια φορά επιλέγεται το θαυμαστικό μαζί με ένα ρήμα σε υποτακτική για να διατυπωθεί μια επιθυμία (<<ΝΑ ΤΕΛΕΙΩΝΟΥΜΕ!>>, ) ή να παρατεθούν αυτούσια τα λεγόμενα κάποιου προσώπου, που αισθάνεται αγανάκτηση (<<ΔΕΝ ΑΝΤΕΧΩ ΑΛΛΟ!>>, ). Θαυμασμός Προτροπή Ειρωνεία Αγανάκτηση Επιθυμία Προειδοποίηση Έκπληξη Σχέδιο 39: Η κατανομή των λειτουργιών του θαυμαστικού στην εφημερίδα <<Sportday>> Στην εφημερίδα <<Goal News>> (Σχέδιο 40) γίνεται χρήση του θαυμαστικού σε 33 από τους 231 τίτλους της (ποσοστό 15%). Στους 13 απ αυτούς (ποσοστό 40%) το θαυμαστικό εμφανίζεται, προκειμένου το εν λόγω έντυπο να εκφράσει την έκπληξή του για μια δικαστική απόφαση (<<ΕΞΟΝΤΩΣΗ!>>, ), ένα γεγονός (<<ΦΕΡΕΪΡΑ ΩΣ ΤΟ 2013!>>, ) ή πρόσωπο (<<ΕΞΤΡΙΜ ΤΖΙΜΠΡΙΛ!>>, ). Σε έντεκα περιπτώσεις η εφημερίδα με το θαυμαστικό δηλώνει το θαυμασμό της για μια ομάδα (<<ΛΕΒΕΝΤΙΣΣΑ και Ντόρτμουντ!>>, ), ένα ποδοσφαιριστή (<<ΜΕΣΙΝΤΟΝΑ!>>, ) ή για τους οπαδούς ενός συλλόγου (<<ΠΑΟΚΑΡΑ, είμαι χάλια!>>, ). Σε μικρότερο βαθμό (2 φορές, ποσοστό 6%) επιλέγει το θαυμαστικό, προκειμένου να προειδοποιήσει για ένα επερχόμενο κίνδυνο (<<ΙΔΟΥ Ο ΚΙΝΔΥΝΟΣ!>>, ) να εκφράσει την αγανάκτησή της για κάποιο πρόσωπο (<<ΚΑΦΡΟΡΑΤΣΙΣΤΕΣ!>>, ) ή να κάνει μια προτροπή μαζί μ ένα ρήμα σε προστακτική (<< ΒΑΛΤΕ ΕΝΑ ΓΚΟΛ! >>, ). Σ ένα μόλις τίτλο (ποσοστό 3%) το έντυπο διατυπώνει μέσω του θαυμαστικού τον προβληματισμό του για μια κατάσταση (<<ΟΛΑ ΣΤΟΝ ΑΕΡΑ!>>, ) ή μια επιθυμία-πρόταση, προκειμένου να συμβάλει στην αντιμετώπιση ενός προβλήματος (<<ΝΑ ΛΑΛΗΣΕΙ ΤΟ ΚΙΝΗΤΟ ΤΟΥ!>>, ). 129

130 Θαυμασμός Προβληματισμός Προειδοποίηση Αγανάκτηση Προτροπή Έκπληξη Επιθυμία Σχέδιο 40: Η κατανομή των λειτουργιών του θαυμαστικού στην εφημερίδα <<Goal News>> Όσον αφορά την εφημερίδα <<Πρωταθλητής>> (Σχέδιο 41), το θαυμαστικό εμφανίζεται σε 110 από τους 228 υπό εξέταση τίτλους της (Ποσοστό 49%). Η ιδιαίτερα μεγάλη χρήση του οφείλεται στην επιλογή του εντύπου να δημιουργήσει ένα κλίμα αμεσότητας με τον αναγνώστη-οπαδό του Ολυμπιακού και να τον κάνει να ταυτιστεί μαζί του, ενώ παράλληλα επιχειρεί να ενισχύσει την αντιπαράθεσή του με την ομάδα του Παναθηναϊκού. Σε 40 εξ αυτών (ποσοστό 37%) η εφημερίδα χρησιμοποιεί θαυμαστικό, προκειμένου να εκφράσει το θαυμασμό της για την ομάδα του Ολυμπιακού (<<ΘΡΥΛΟΣ ΕΞΠΡΕΣ!>>, ). Σε 28 περιπτώσεις (ποσοστό 26%) μέσω του θαυμαστικού δηλώνεται έκπληξη για κάποιο γεγονός (<< Άδειασαν τους δημοσιογράφους της ΕΡΤ για χάρη του ΠΑΟ!>>, ). Σε 12 τίτλους (ποσοστό 40%), το έντυπο εκφράζει την αγανάκτησή του, κατά κύριο λόγο, για την ομάδα του Παναθηναϊκού (<<ΟΥΣΤ ΥΠΟΚΡΙΤΕΣ!>>, ), σε οκτώ περιπτώσεις (ποσοστό 8%) διατυπώνει μια επιθυμία (<<ΖΑΪΡΙ ΣΤΟΥΣ ΓΑΛΛΟΥΣ: ΠΡΟΤΙΜΩ ΝΑ ΜΕΙΝΩ ΣΤΟΝ ΘΡΥΛΟ!>>, ), ενώ σε επτά (ποσοστό 7%), τοποθετώντας το θαυμαστικό στο τέλος του τίτλου, μετά από ρήμα σε προστακτική, εκφράζει μια προτροπή για την ομάδα του Ολυμπιακού (<<Θρύλε, ΣΗΚΩΣΕ ΤΟ απόψε!>>, ). Σε πέντε περιπτώσεις (ποσοστό 5%) δηλώνει ειρωνεία και πάλι με κύριο αποδέκτη τον Παναθηναϊκό (<<Γέλια στον Πειραιά με τα ΒΙΝΤΕΟ ΤΟΥ ΠΑΟ!>>, ). Σε τέσσερις περιπτώσεις (ποσοστό 4%) το έντυπο χρησιμοποιεί θαυμαστικό, προκειμένου να κάνει μια πρόβλεψη (<<Ο ΑΞΟΝΑΣ ΘΑ ΔΩΣΕΙ ΤΗ ΝΙΚΗ!>>, ) ή να παραθέσει την πρόβλεψη κάποιου τρίτου προσώπου (<<ΤΖΟΡΤΖΕΒΙΤΣ: ΒΛΕΠΩ ΤΙΤΛΟ!>>, ). Με το θαυμαστικό, επίσης, η εφημερίδα προειδοποιεί για μια κατάσταση (<<Τώρα θα δείτε άλλον Μιραλάς!!!>>, ) σε δύο τίτλους (ποσοστό 2%), ενώ από μια φορά (ποσοστό 1%) το επιλέγει προκειμένου να φορτίσει συναισθηματικά την υπόσχεση ενός προσώπου (<<ΤΖΙΜΠΟΥΡ: ΘΑ ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΗΣΩ ΚΑΙ ΤΟΝ ΠΑΟ!>>, ) ή να δώσει έμφαση σε μια υπόδειξη (<<ΩΜΗ Η ΑΛΗΘΕΙΑ ΝΑ ΠΟΙΟΙ ΕΚΑΝΑΝ ΤΑ ΕΠΕΙΣΟΔΙΑ!>>, ). 130

131 Θαυμασμός Υπόσχεση Προτροπή Προειδοποίηση Πρόβλεψη Υπόδειξη Επιθυμία Ειρωνεία Έκπληξη Αγανάκτηση Σχέδιο 41: Η κατανομή των λειτουργιών του θαυμαστικού στην εφημερίδα <<Πρωταθλητής>> Στην εφημερίδα <<Derby News>> (Σχέδιο 42) είναι ιδιαίτερα αξιοσημείωτη η περιορισμένη εμφάνιση του θαυμαστικού, αφού επιλέγεται σε μόλις 4 από τους 102 τίτλους του εντύπου (ποσοστό 4%). Αυτό εξηγείται, όμως, από τη γενικότερη τάση της εφημερίδας για περιορισμένη χρήση των σημείων στίξης, καθώς επιλέγει άλλα μέσα και τρόπους προκειμένου να προσελκύσει το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Στους δύο εξ αυτών (ποσοστό 50%), το έντυπο εκφράζει αγανάκτηση (<<ΝΤΡΟΠΗ!>>, ) για τα επεισόδια που συνέβησαν μετά τη λήξη του αγώνα του Ολυμπιακού με τον Παναθηναϊκό. Σε μία περίπτωση (<<Superleague είμαι εγώ!>>, ) δηλώνει ειρωνεία προς τον πρόεδρο του Ολυμπιακού, Ευάγγελο Μαρινάκη, ενώ σ άλλη επιλέγει το θαυμαστικό μετά από ρήμα σε προστακτική, προκειμένου να προτρέψει (<<Πατέρα, μίλα!>>, ) εν προκειμένω τον τότε μεγαλόμετοχο του Παναθηναϊκού, Νικόλαο Πατέρα, να προστατέψει, όπως αναφέρει στο κείμενο, που ακολουθεί στις εσωτερικές σελίδες του εντύπου, την ομάδα από τη φημολογία, που ακουγόταν για εμπλοκή της σε προκαθορισμένα αποτελέσματα ποδοσφαιρικών αγώνων. 131

132 Αγανάκτηση Ειρωνεία Προτροπή Σχέδιο 42: Η κατανομή των λειτουργιών του θαυμαστικού στην εφημερίδα <<Derby News>> Συμπεραίνουμε, επομένως, ότι τα υπό εξέταση αθλητικά έντυπα, σε μεγαλύτερο (<<Πρωταθλητής>>), μικρότερο (<<Sportday>>, <<Goal News>>) ή πολύ μικρό (<<Derby News>>) βαθμό, επιλέγουν το θαυμαστικό, προκειμένου να εκφράσουν συναισθήματα και σκέψεις, να μεταδώσουν το πάθος και τη ζωντάνια των αθλητικών γεγονότων και παράλληλα να προσκαλέσουν και το αναγνωστικό κοινό να βιώσει την ένταση και τη ζωντάνια της επικαιρότητας, αλλά και να μοιραστεί τα ίδια συναισθήματα. Γι αυτό το λόγο, το θαυμαστικό κατασκευάζοντας εκφραστικές γλωσσικές πράξεις στους τίτλους των υπό εξέταση εντύπων, επιτελεί με τον καλύτερο τρόπο τον ρόλο του, αφού ενισχύει το κλίμα οικειότητας και αλληλεξάρτησης με τον αναγνώστη και τον εμπλέκει με δημιουργικό τρόπο στην επικοινωνιακή διαδικασία, κάνοντάς τον να νιώσει κάθε φορά διαφορετικά συναισθήματα Τα εισαγωγικά Στη συγκεκριμένη υποενότητα θα εξετάσουμε τη συχνότητα εμφάνισης των εισαγωγικών στους τίτλους των πρωτοσέλιδων των τεσσάρων υπό εξέταση αθλητικών εφημερίδων μελετώντας παράλληλα τη λειτουργία τους ως σημείων ρητορικής (μελωδικής) στίξης. Τα εισαγωγικά χρησιμοποιούνται σε 71 από τους 191 (ποσοστό 38%) υπό εξέταση τίτλους της εφημερίδας <<Sportday>>. Στο εν λόγω έντυπο (Σχέδιο 43) τα εισαγωγικά τεκμηρίωσης εμφανίζονται με μεγαλύτερη συχνότητα (34 από τους 71 τίτλους, ποσοστό 48%). Για παράδειγμα, στον τίτλο <<ΕΡΧΟΜΑΙ ΜΕ ΤΡΕΙΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ. ΔΕΝ ΜΕ ΕΧΟΥΝ ΕΝΟΧΛΗΣΕΙ ΠΑΟ ΚΑΙ ΟΣΦΠ.>> ( ) το έντυπο επιλέγει να παραθέσει αυτολεξεί τα λεγόμενα του ατζέντη του ποδοσφαιριστή, Τζαμέλ Αμπντούν, σχετικά με την εξέλιξη της ποδοσφαιρικής του καριέρας. Σε 15 περιπτώσεις (ποσοστό 22%) η εφημερίδα χρησιμοποιεί εισαγωγικά σχολιασμού, προκειμένου να διατυπώσει ρητά ένα σχόλιο. Ενδεικτικά, στον τίτλο 132

133 <<ΤΕΡΜΑ ΣΤΗΝ ΑΘΛΙΟΤΗΤΑ>> ( ) το έντυπο μεταφέρει την προτροπή του Προέδρου της Δημοκρατίας, Κάρολου Παπούλια προς τον πρόεδρο της ΕΠΟ, Σοφοκλή Πιλάβιο, να λάβει μέτρα για την αντιμετώπιση της βίας στα γήπεδα, χαρακτηρίζοντας, όμως, τη συγκεκριμένη κατάσταση ως <<αθλιότητα>>. Έπειτα, σε δέκα τίτλους (ποσοστό 14%) η εφημερίδα χρησιμοποιεί εισαγωγικά αποστασιοποίησης, προκειμένου να διατυπώσει ένα ήπιο σχόλιο, όπως αυτό στον τίτλο <<ΤΟ ΧΤΥΠΗΜΑ ΤΟΥ ΦΕΡΕΪΡΑ>> ( ), που αναφέρεται στις ενέργειες, στις οποίες πρέπει να προβεί ο προπονητής της ομάδας του Παναθηναϊκού, προκειμένου να πετύχει τη νίκη του συλλόγου στην επερχόμενη αναμέτρηση κόντρα στον Ολυμπιακό. Σε τρεις τίτλους (ποσοστό 5%) γίνεται χρήση εισαγωγικών, προκειμένου η εφημερίδα να αναφερθεί στο παρατσούκλι ενός αθλητή (<<ΒΑΖΕΙ ΚΟΥΤΣΙΑ >>, ) και σε ισάριθμους για να κάνει μνεία στην τεχνική ορολογία του αθλητισμού (<<Οι αριθμοί δείχνουν άσο >>, ). Έπειτα, από μία φορά (ποσοστό 2%) εμφανίζονται τα εισαγωγικά, προκειμένου να παρατεθεί το όνομα ενός περιοδικού (<<ΜΕ ΦΟΥΣΤΑ Ο ΕΚΚΕΝΤΡΙΚΟΣ ΤΖΙΜΠΡΙΛ ΣΤΑ ΒΡΑΒΕΙΑ ΤΟΥ STATUS ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΝΔΡΑ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ!>>, ), ενός ποδοσφαιρικού γηπέδου (<<ΣΤΟ ΚΑΡΑΪΣΚΑΚΗΣ ΚΑΙ Ο ΚΟΣΤΑΚΟΥΡΤΑ>>, ) ή της εν λόγω εφημερίδας (<<ΤΑ ΣΩΜΑΤΕΙΑ ΑΜΕΑ ΚΑΙ Η SD ΚΑΤΑΓΓΕΛΛΟΥΝ ΤΗΝ ΑΔΙΑΦΟΡΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ>>, ). Τεκμηρίωσης Αποστασιοποίησης Σχολιασμού Παρατσούκλι Τεχνική ορολογία Μετωνυμία Περιοδικό Γήπεδο Εφημερίδα Σχέδιο 43: Η κατανομή των χρήσεων των εισαγωγικών στην εφημερίδα <<Sportday>> Στην εφημερίδα <<Goal News>> εμφανίζονται εισαγωγικά σε 58 από τους 231 υπό εξέταση τίτλους του εντύπου (ποσοστό 26%). Σε 26 εξ αυτών (ποσοστό 45%) η εφημερίδα χρησιμοποιεί τα εισαγωγικά τεκμηρίωσης (Σχέδιο 44). Για παράδειγμα στον τίτλο << ΕΚΑΝΑ ΛΑΘΟΣ >> ( ) παρατίθενται αυτούσιες οι δηλώσεις του προέδρου του Ολυμπιακού, Ευάγγελου Μαρινάκη, μέσω των οποίων δηλώνει τη μεταμέλειά του για τη συμπεριφορά του στον αγώνα της εν λόγω ομάδας με τον Παναθηναϊκό. Τα εισαγωγικά σχολιασμού παρατηρούνται σε 15 περιπτώσεις (ποσοστό 26%), όπως λόγου χάρη στον τίτλο <<ΟΙ ΝΤΑΛΤΟΝ ΤΗΣ 133

134 ΕΛΛΑΔΑΣ!>> ( ), όπου το έντυπο αναφέρεται με καυστική και ειρωνική διάθεση στους διαιτητές της ποδοσφαιρικής αναμέτρησης του Ολυμπιακού και του Παναθηναϊκού. Σε δεκατρείς τίτλους (ποσοστό 28%) γίνεται χρήση των εισαγωγικών αποστασιοποίησης. Ενδεικτικά, στον τίτλο << ΧΤΥΠΗΜΑ ΡΙΕΡΑ>> ( ) η συγκεκριμένη εφημερίδα χρησιμοποιώντας μια καθημερινή λέξη ( ΧΤΥΠΗΜΑ ) σχολιάζει με ήπιο τρόπο την ενέργεια του εν λόγω ποδοσφαιριστή του Ολυμπιακού να επιτεθεί σε αντίπαλο, κατά τη διάρκεια της αναμέτρησης με τον Πανιώνιο. Τεκμηρίωσης Αποστασιοποίησης Σχολιασμού Σχέδιο 44: H κατανομή των χρήσεων των εισαγωγικών στην εφημερίδα <<Goal News>> Όσον αφορά την εφημερίδα <<Πρωταθλητής>> (Σχέδιο 45), τα εισαγωγικά εμφανίζονται σε 44 από τους 228 υπό εξέταση τίτλους της (ποσοστό 20%). Σε 21 εξ αυτών (ποσοστό 50%), το έντυπο χρησιμοποιεί εισαγωγικά σχολιασμού, προκειμένου κατά κύριο λόγο να σχολιάσει μία επιτυχία της ομάδας του Ολυμπιακού (<<12-1 Ο ΘΡΥΛΟΣ ΕΠΝΙΞΕ' ΤΟΝ ΠΑΟΚ>>, ). Τα εισαγωγικά τεκμηρίωσης επιλέγονται σε έντεκα περιπτώσεις (ποσοστό 25%), όπως για παράδειγμα στον τίτλο <<ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΑΝΙΑΤΗΣ: Για μας τον πρόεδρο, τον Βαλβέρδε και τον κόσμο! >> ( ), όπου παρατίθενται αυτούσια τα λεγόμενα του ποδοσφαιριστή του Ολυμπιακού. Σε επτά περιπτώσεις (ποσοστό 16%) γίνεται χρήση εισαγωγικών αποστασιοποίησης (<<Μια γροθιά για το νέο Ολυμπιακό!>>, ), όπου εν προκειμένω το έντυπο με μια καθημερινή έκφραση (<<Μια γροθιά>>) και ένα ήπιο σχόλιο, καλεί όλους τους παράγοντες του συγκεκριμένου συλλόγου να συσπειρωθούν για να εξασφαλίσουν την ενότητά του. Από δύο φορές (ποσοστό 5%) χρησιμοποιούνται εισαγωγικά, προκειμένου να παρατεθεί το όνομα ενός γηπέδου (<<Ο ΚΑΛΟΠΟΥΛΟΣ (ΜΕ ΕΝΟΧΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ ΣΤΟ ΚΑΡΑΪΣΚΑΚΗ ) ΣΦΥΡΙΖΕΙ ΤΟ ΝΤΕΡΜΠΙ>>, ) ή το παρατσούκλι ενός ποδοσφαιριστή (<< ΦΕΤΦΑ : ΣΕΒΟΜΑΙ ΤΙΣ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΟΟΥΤΣ!>>, ). 134

135 Τεκμηρίωσης Αποστασιοποίησης Σχολιασμού Όνομα γηπέδου Παρατσούκλια Σχέδιο 45: Η κατανομή των χρήσεων των εισαγωγικών στην εφημερίδα <<Πρωταθλητής>> Στην εφημερίδα <<Derby News>> (Σχέδιο 46) χρησιμοποιούνται εισαγωγικά μόλις σε 8 από τους 102 (ποσοστό 8%) υπό εξέταση τίτλους της. Στους μισούς εξ αυτών (ποσοστό 50%) το έντυπο επιλέγει εισαγωγικά σχολιασμού, όπως για παράδειγμα στον τίτλο <<Γλεντήστε και τον Ολυμπιακό>> ( ) μέσω του οποίου προτρέπει με επιθετική διάθεση την ομάδα του Παναθηναϊκού να <<γλεντήσει>> την αντίστοιχη του Ολυμπιακού. Τα εισαγωγικά τεκμηρίωσης εμφανίζονται δύο φορές (ποσοστό 25%), προκειμένου το έντυπο να παραθέσει αυτολεξεί τα λεγόμενα ενός προσώπου (<<Είστε καλύτεροι, παίξτε με πάθος και θα κερδίσουμε>>, ) και σε ισάριθμες για να διατυπωθεί ένας τεχνικός όρος, όπως για παράδειγμα στον τίτλο <<Στους 4 του Κυπέλλου προκρίθηκαν Άντρες και Γυναίκες του Τριφυλλιού>> ( ), όπου ο όρος <<4>> αναφέρεται στην πρόκριση της ανδρικής και της γυναικείας ομάδας του Παναθηναϊκού στην ημιτελική φάση του Κυπέλλου Πετοσφαίρισης. Αντίθετα, τα εισαγωγικά αποστασιοποίησης απουσιάζουν πλήρως από το συγκεκριμένο έντυπο, που επιλέγει να κινηθεί από την αυτούσια παράθεση λεγομένων στο ρητό σχολιασμό, χωρίς το συγκεκριμένο ενδιάμεσο στάδιο. 135

136 Τεκμηρίωσης Αποστασιοποίησης Σχολιασμού Τεχνική ορολογία Σχέδιο 46: Η κατανομή των χρήσεων των εισαγωγικών στην εφημερίδα <<Derby News>> Συμπεραίνουμε, επομένως, ότι τα εισαγωγικά χρησιμοποιούνται συχνά στις τρεις (<<Sportday>>, <<Goal News>>, <<Πρωταθλητής>>) από τις τέσσερις υπό εξέταση αθλητικές εφημερίδες, σε αντίθεση με τη <<Derby News>>, που χαρακτηρίζεται, όμως, γενικότερα από την ιδιαίτερα περιορισμένη εμφάνιση σημείων στίξης. Διαπιστώσαμε, επίσης, ότι στον <<Πρωταθλητή>> τα εισαγωγικά σχολιασμού προτιμώνται με μεγαλύτερη συχνότητα από τα εισαγωγικά τεκμηρίωσης, γεγονός που δικαιολογείται από τον οπαδικό χαρακτήρα του εντύπου, το οποίο επιλέγει να διατυπώνει με τη μεγαλύτερη δυνατή συχνότητα σχόλια, που αφορούν την ομάδα του Ολυμπιακού και έχουν παράλληλα άμεσο αποδέκτη κατά μείζονα λόγο την αντίπαλη ομάδα του Παναθηναϊκού. Αντίθετα, διαπιστώσαμε ότι στη <<Sportday>> και τη <<Goal News>> προτιμώνται συχνότερα τα εισαγωγικά τεκμηρίωσης από τα εισαγωγικά σχολιασμού, γεγονός που εντάσσεται στη γενικότερη τάση των εντύπων να διεκδικούν ουδετερότητα. Είναι αξιοσημείωτο επίσης το γεγονός ότι στο σύνολο των εν λόγω εφημερίδων τα εισαγωγικά αποστασιοποίησης εμφανίζονται με μικρή συχνότητα, ακόμη και μηδενική (<<Derby News>>), στοιχείο που δείχνει τη διάθεση των εντύπων να επιλέγουν είτε την αυτούσια παράθεση των λεγομένων τρίτων προσώπων, δηλαδή τα εισαγωγικά τεκμηρίωσης, είτε τη διατύπωση ξεκάθαρου σχολιασμού, όπως εκδηλώνεται με τη χρήση των εισαγωγικών σχολιασμού. Σε μικρότερο βαθμό και τα τέσσερα έντυπα επιλέγουν εισαγωγικά προκειμένου να παραθέσουν τα ονόματα γηπέδων και εντύπων, τα παρατσούκλια ποδοσφαιριστών και συλλόγων ή να εκφράσουν τεχνικούς όρους Τα αποσιωπητικά Στη συγκεκριμένη υποενότητα θα εξετάσουμε τη λειτουργία των αποσιωπητικών ως σημείων ρητορικής (μελωδικής) στίξης επισημαίνοντας εξαρχής ότι καθίσταται αδύνατη η ομαδοποίηση των χρήσεών τους, λόγω του γεγονότος ότι δημιουργούν 136

137 απροσδιόριστα συναισθήματα στον αναγνώστη και η λειτουργία τους ποικίλλει ανάλογα με τη θέση τους στον τίτλο. Τα αποσιωπητικά εμφανίζονται σε 11 από τους 191 (ποσοστό 6%) υπό εξέταση τίτλους της εφημερίδας <<Sportday>>. Σε έξι απ αυτούς (ποσοστό 55%) τοποθετούνται στο εσωτερικό του τίτλου και στους υπόλοιπους πέντε (ποσοστό 45%) στο τέλος του. Στην πρώτη περίπτωση, το απροσδόκητο δηλώνει την έκπληξη του συντάκτη για ένα γεγονός (<<ΤΟΥΣ ΕΚΑΝΕ ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ>>, , <<ΧΩΡΙΣ ΦΑΚΕΛΟ>>, ) ή για την απόφαση του πρωταγωνιστή μιας είδησης (<<Η καρδιά λέει ΝΑΙ! >>, , <<ΜΕ ΕΓΓΥΗΣΕΙΣ ΜΕΝΕΙ>>, ). Επίσης, το απροσδόκητο σε κάποιες περιπτώσεις είναι <<πεποιημένο>>, έχει δηλαδή γεγονοτική βάση, η οποία όμως είναι φανερά επικαλυμμένη από το σχόλιο του συντάκτη (<<Η ΑΠΟΧΗ, ΟΙ ΔΙΑΦΩΝΙΕΣ ΚΑΙ ΤΟ ΠΕΡΙΕΡΓΟ ΚΛΙΜΑ ΣΤΑ ΑΠΟΔΥΤΗΡΙΑ>>, ). Όταν, τώρα, τα αποσιωπητικά τοποθετούνται στο τέλος του τίτλου του συγκεκριμένου εντύπου, είτε παρέχουν απλά μια ρητή πληροφορία (<<ΣΕ ΘΕΛΟΥΜΕ >>, ) ή βοηθούν στο να γίνει μια ατελής απαρίθμηση (<<Δ.Σ. ΣΟΥΠΕΡ ΛΙΓΚΑΣ: ΕΠΙ ΤΗΣ ΟΥΣΙΑΣ ΣΙΩΠΗ. ΑΠΟΡΡΙΦΘΗΚΕ Η ΣΙΩΠΗ, ΠΕΡΙΣΣΕΨΑΝ ΟΙ ΔΗΛΩΣΕΙΣ, ΕΛΕΙΨΑΝ ΟΙ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ >>, ), ή περιέχουν ένα ρητό σχόλιο, το οποίο ταυτόχρονα αφήνει υπονόημα παρακινώντας τον αναγνώστη να διαβάσει το κείμενο (<<ΜΑΤΣΑΡΑ, ΝΑΙ, ΑΛΛΑ >>, ). Στην εφημερίδα <<Goal News>> τα αποσιωπητικά χρησιμοποιούνται σε 23 από τους 231 τίτλους της (ποσοστό 10%). Τα 21 εξ αυτών (ποσοστό 92%) τοποθετούνται στο εσωτερικό του τίτλου και μόλις τα δύο (ποσοστό 8%) στο τέλος του. Όταν μπαίνουν στο εσωτερικό του τίτλου, το απροσδόκητο δηλώνει την έκπληξη του συντάκτη για την αγωνιστική πορεία μιας ομάδας (<<Ο ΘΡΥΛΟΣ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ πάει Βαρκελώνη!>>, ) ή για μια κατάσταση (<<ΙΚΑΝΟΠΟΙΗΣΗ ΧΩΡΙΣ ΔΗΛΩΣΗ>>, ). Άλλοτε το απροσδόκητο δημιουργείται από την ανατροπή ενός στερεοτύπου (<<Τα παιδιά ενός ΑΝΩΤΕΡΟΥ ΣΙΣΕ!>>, ) ή από ένα γεγονός που ξεπερνά τη φαντασία του συντάκτη (<<ΣΤΑ ΠΟΔΙΑ ΤΟΥ ΒΥΝΤΡΑ>>, ). Σε κάποιες, όμως, περιπτώσεις το απροσδόκητο δεν έχει μόνο γεγονοτική βάση, αλλά περιέχει και το σχόλιο του συντάκτη (<<Η ΡΟΠΑΛΙΑ ΤΟΥ ΓΙΑΚΟΜΠ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΗΘΕΙΣ ΑΛΗΤΕΙΕΣ>>, ), το οποίο μάλιστα εκφράζεται επίσης είτε με λογοπαίγνιο (<<Δεν μπορεί να τη σβήσει ΜΕ ΜΠΛΑΝΚΟ>>, ) ή με ειρωνεία (<<ΓΙΑ ΟΛΑ ΦΤΑΙΕΙ Ο ΧΑΒΟΣ>>, ). Μόλις σε δύο περιπτώσεις εμφανίζονται τα αποσιωπητικά στο τέλος του τίτλου είτε για να δηλωθεί το παράδοξο (<<Ο ΣΟΥΜΠΟΤΙΤΣ ΤΕΛΙΚΑ ΓΥΡΙΣΕ >>, ) ή ένα σκωπτικό υπονόημα με απειλητική διάθεση (<<ΓΙΑ ΝΑ ΜΗΝ ΞΕΧΝΙΟΜΑΣΤΕ >>, ). Αναφορικά, με την εφημερίδα <<Πρωταθλητής>> διαπιστώνουμε ότι γίνεται χρήση αποσιωπητικών σε 51 από τους 228 (ποσοστό 23%) τίτλους της. Στη συντριπτική τους πλειοψηφία (41 από τους 51, ποσοστό 81%) εμφανίζονται στο εσωτερικό του τίτλου. Το απροσδόκητο άλλοτε ξεπερνά κάθε προσδοκία του 137

138 συντάκτη (<<ΡΑΟΥΛ ΜΠΡΑΒΟ: θα παλέψουμε μέχρι θανάτου!>>, ) ή προκύπτει από την ανατροπή ενός στερεοτύπου (<<Όπου βρίσκει πράσινο καρφώνει>>, ). Σε πολλές, όμως, περιπτώσεις στο εν λόγω έντυπο, λόγω του οπαδικού του χαρακτήρα, το απροσδόκητο έχει μεν γεγονοτική βάση, αλλά είναι φανερά επικαλυμμένη από το σχόλιο του συντάκτη (<<ΔΕΝΕΙ ΤΟ ΜΙΡΑΖ ΓΙΑ ΠΑΝΤΑ ΣΤΟ ΛΙΜΑΝΙ>>, ). Ως επί το πλείστον το τελευταίο εκφράζεται, είτε με λογοπαίγνιο με το παρατσούκλι ενός αθλητή (<<ΤΖΙΜΠΟΥΡ:ΘΑ ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΗΣΩ ΚΑΙ ΤΟΝ ΠΑΟ>>, ) είτε με ειρωνεία (<<ΝΑ ΤΟΙ ΝΑ ΤΟΙ οι πρωταθλητές>>, ). Αντίθετα, σε μόλις δέκα περιπτώσεις, τα αποσιωπητικά μπαίνουν στο τέλος του τίτλου (ποσοστό 19%). Σ αυτή την περίπτωση είτε απλά μεταφέρουν μια πληροφορία (<<Για 4 λόγους τον επέλεξε ο Ισπανός >>, ), τα λόγια ενός προσώπου (<<Ντουντού: ΚΙΝΗΤΡΟ ΜΑΣ Η ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ ΔΥΝΑΤΗ ΔΙΑΦΟΡΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΑΟ >>, ), είτε περιέχουν ένα υπονόημα (<<Θα παίξει μπάλα όταν πρέπει!...>>, ) τις περισσότερες φορές σκωπτικό για την ομάδα του Παναθηναϊκού (<<13 ΟΧΙ ΣΤΟΥΣ ΑΙΩΝΙΑ ΧΑΜΕΝΟΥΣ >>, ). Στην εφημερίδα <<Derby News>> χρησιμοποιούνται αποσιωπητικά σε επτά από τους 102 υπό εξέταση τίτλους της (ποσοστό 7%). Η κατανομή τους είναι ομοιόμορφη στο εσωτερικό (4 από τους 7, ποσοστό 58%) και στο τέλος (3 από τους 7, ποσοστό 42%) των τίτλων του εντύπου. Όσον αφορά τη λειτουργία τους στο εσωτερικό του τίτλου, διαπιστώνουμε ότι το απροσδόκητο είτε δηλώνει κάτι που ξεπερνά κατά πολύ τη φαντασία του συντάκτη (<<Πώς φτάσαμε εδώ ρε παιδιά; Από το ΠΟΥΛΑ ΚΑΙ ΕΞΑΦΑΝΙΣΟΥ στο ΕΜΦΑΝΙΣΟΥ ΚΑΙ ΠΛΗΡΩΝΕ >>, ) ή προκύπτει από κάτι που θεωρείται εντελώς παράδοξο για το έντυπο (<<Ο Κόντης, ο Ζήκος, ο Βέλιτς και ο Βοργιάς με την κασέτα>>, ). Επίσης, το απροσδόκητο δημιουργείται από την ανατροπή μιας στερεότυπης φράσης, που περιέχει ξεκάθαρα και το σχόλιο του συντάκτη (<<ΝΟ ΚΡΑΤΟΣ, ΝΟ ΠΑΡΤI;>>, ), το οποίο συχνά παίρνει τη μορφή ειρωνείας (<<Αχιλλέας Κόπερφιλντ>>, ). Όταν τα αποσιωπητικά τοποθετούνται στο τέλος του τίτλου, είτε περιέχουν ένα σκωπτικό υπονόημα για την ομάδα του Ολυμπιακού (<<ΔΩΣΤΕ ΠΙΣΩ το κλεμμένο του 2003 ΚΑΙ ΜΕΤΑ ΣΥΖΗΤΑΜΕ ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΑ ΥΠΟΛΟΙΠΑ >>, ), ένα ρητό σχόλιο (<<ΞΕΣΠΑΣΕ στο Μαρούσι ο ΠΑΟ και ετοιμάζεται για τους δύο τελικούς >>, ) ή δηλώνουν ειρωνεία (<<Super League είμαι εγώ!>>, ). Συμπεραίνουμε, επομένως, ότι τα αποσιωπητικά ανάλογα με τη θέση τους, είτε στο εσωτερικό είτε στο τέλος του τίτλου εκπληρώνουν διαφορετικές λειτουργίες. Διαπιστώσαμε, επίσης, ότι οι εφημερίδες <<Sportday>> και <<Πρωταθλητής>> επιλέγουν να τα τοποθετήσουν στις περισσότερες περιπτώσεις στο εσωτερικό του τίτλου, ενώ στη <<Goal News>> και τη <<Derby News>> παρατηρείται ισότιμη κατανομή τους, τόσο εντός του τίτλου, όσο και στο τέλος του. Παρατηρήσαμε, επίσης, ότι ως προς τη λειτουργία του απροσδόκητου, την οποία εκπληρώνουν τα εισαγωγικά, τα έντυπα πλειοδοτούν υπέρ της σχολιαστικής αξιολόγησης έναντι του 138

139 γεγονοτικού πυρήνα, ένα ακόμη στοιχείο που δείχνει με ξεκάθαρο τρόπο την έντονη διάθεσή τους να σχολιάζουν τα γεγονότα και τα πρόσωπα. Σε κάθε, όμως, περίπτωση, τα εισαγωγικά, ως το λιγότερο χειραγωγητικό σημείο στίξης, δίνουν στους αναγνώστες των συγκεκριμένων εντύπων την ερμηνευτική ελευθερία διαχέοντας παράλληλα πληθώρα συναισθημάτων και σκέψεων Σημεία στίξης σημασιολογικής λειτουργίας Στη συγκεκριμένη ενότητα θα εξετάσουμε και θα δικαιολογήσουμε την περιορισμένη συχνότητα εμφάνισης των ελάσσονων σημείων στίξης (παύλα, παρένθεση, υφέν, απόστροφος), που έχουν τρόπο τινά σημασιολογική λειτουργία, και αντιστοιχούν στην αναπαραστατική μεταλειτουργία της γλώσσας. Τα ελάσσονα σημεία στίξης εμφανίζονται σε μόλις 10 από τους 191 (ποσοστό 6%) υπό εξέταση τίτλους της εφημερίδας <<Sportday>>. Στους επτά εξ αυτών (ποσοστό 70%) χρησιμοποιείται η παύλα (Σχέδιο 47), προκειμένου το έντυπο να αναφερθεί σε δύο διαφορετικά θέματα στον ίδιο τίτλο (<<ΠΩΣ Ο ΑΡΗΣ ΚΛΕΙΔΩΣΕ ΤΗ ΣΙΤΙ- Η ΣΥΓΓΝΩΜΗ ΤΟΥ ΚΟΚΕ>>, ), να παραθέσει το αποτέλεσμα ενός αγώνα (<<Ο ΠΑΣ 5-0 ΤΗ ΒΕΡΟΙΑ>>, ) ή την αγωνιστική τακτική μιας ομάδας (<<Με και τους Επαλέ, Ζερκά στην κορυφή ετοιμάζεται ο Παράσχος>>, ). Στις υπόλοιπες τρεις περιπτώσεις (ποσοστό 30%), όπου παρατηρείται η εμφάνιση σημείων στίξης, που έχουν σημασιολογική λειτουργία, χρησιμοποιείται η παρένθεση είτε για να περιλάβει το πρόθημα ξανά και να δώσει στο ρήμα διττή σημασία (<<Να (ξανα) γράψει ιστορία!>>, ) ή για να δείξει την άνετη επικράτηση μιας ομάδας (<<Εύκολα ο Ηρακλής νίκησε (3-0) τον ΠΑΟΚ και προκρίθηκε στον τελικό του Κυπέλλου>>, ). Αντίθετα, το υφέν και η απόστροφος απουσιάζουν εντελώς. Παύλα Παρένθεση Υφέν Απόστροφος Σχέδιο 47: Η κατανομή των σημείων στίξης σημασιολογικής λειτουργίας στην εφημερίδα <<Sportday>> 139

140 Στην εφημερίδα <<Goal News>> παρατηρείται η χρήση των ελάσσονων σημείων στίξης σε μόλις δέκα από τους 231 υπό εξέταση τίτλους της (ποσοστό 5%). Στους έξι απ αυτούς (ποσοστό 60%) η εφημερίδα χρησιμοποιεί την παύλα (Σχέδιο 48) ανάμεσα σε δύο ουσιαστικά για να διατυπώσει ένα σχόλιο (<<ΑΝΑΒΟΛΗ- ΣΚΑΝΔΑΛΟ>>, ), να κάνει ένα γλωσσικό παιχνίδι με το αποτέλεσμα ενός αγώνα (<<Χ-ΑΛΑΣΕ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΔΥΟ>>, ), να γνωστοποιήσει το σύστημα μιας ομάδας (<<ΡΟΜΒΟΣ ΚΑΙ 4-4-2>>, ) ή το αποτέλεσμα μιας ποδοσφαιρικής αναμέτρησης (<<ΤΟ ΑΓΡΙΝΙΟ ΓΙΟΡΤΑΣΕ ΔΙΠΛΟ ΑΝΟΔΟΥ(0-1)>>, ). Στους υπόλοιπους τέσσερις (ποσοστό 40%), η εφημερίδα χρησιμοποιεί την παρένθεση είτε για να περιλάβει μια λέξη με την οποία τροποποιείται μια ήδη γνωστή φράση εν είδει σχολίου (<<Ι LOVE THIS (PASSING) GAME>>, ) ή για να παρατεθεί το αποτέλεσμα ενός αγώνα (<<ΟΡΘΙΑ ΣΤΟ ΑΙΓΙΟ (0-0) Η ΚΟΡΙΝΘΟΣ>>, ). Αντίθετα, και στο συγκεκριμένο έντυπο απουσιάζουν τόσο το υφέν όσο και η απόστροφος. Παύλα Παρένθεση Υφέν Απόστροφος Σχέδιο 48: Η κατανομή των σημείων στίξης σημασιολογικής λειτουργίας στην εφημερίδα <<Goal News>> Αναφορικά με την εφημερίδα <<Πρωταθλητής>>, τα ελάσσονα σημεία στίξης παρατηρούνται σε 17 από τους 231 υπό εξέταση τίτλους της (ποσοστό 8%). Στους εννιά εξ αυτών (ποσοστό 53%) χρησιμοποιείται η παύλα (Σχέδιο 49) για να παρατεθεί το αποτέλεσμα ενός αγώνα της ομάδας του Ολυμπιακού (<<12-1 Ο ΘΡΥΛΟΣ ΕΠΝΙΞΕ ΤΟΝ ΠΑΟΚ>>, ) ή για να δηλωθεί ο αριθμός των συνεχόμενων νικών του συλλόγου (<<ΧΩΡΙΣ ΠΑΠΑΛΟΥΚΑ ΓΙΑ ΤΟ 20-0 Ο ΘΡΥΛΟΣ>>, ). Επίσης, τοποθετείται ανάμεσα σε δύο ουσιαστικά για να δηλωθεί μια φράση του καθημερινού λεξιλογίου (<<Γυαλιά-καρφιά η πολυκατοικία του Τοροσίδη >>, ) ή για να γίνει αναφορά σε ένα σύνθημα ποδοσφαιρικού γηπέδου (<<Μ ΑΥΤΗ ΤΗ ΦΑΝΕΛΑ ΘΑ ΤΟΥΣ ΓΛΕΝΤΑΣ, ΜΙΡΑΛΑΣ-ΜΙΡΑΛΑΣ>>, ). Πέντε φορές (ποσοστό 30%) εμφανίζεται η απόστροφος και παρατηρείται το φαινόμενο της έκθλιψης (<<ΜΗΤΡΟΓΛΟΥ: ΔΕΝ 140

141 Θ ΑΝΤΕΞΟΥΝ ΣΤΟ ΚΑΡΑΪΣΚΑΚΗ >>, ) ή της αφαίρεσης (<<ΠΑΡΤΕ ΝΑ ΧΕΤΕ>>, ). Στις υπόλοιπες τρεις περιπτώσεις (ποσοστό 18%) χρησιμοποιείται η παρένθεση, προκειμένου να διατυπωθεί στο εσωτερικό της ένα σχόλιο (<<Ο ΚΑΛΟΠΟΥΛΟΣ (ΜΕ ΕΝΟΧΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ ΣΤΟ ΚΑΡΑΪΣΚΑΚΗ ) ΣΦΥΡΙΖΕΙ ΤΟ ΝΤΕΡΜΠΙ>>, ) ή για να περιλάβει ένα πρόθημα, που δίνει διττό νόημα σε ένα ουσιαστικό (<<(ΑΝΤ)ΕΠΙΘΕΣΗ ΑΠΟ ΑΥΡΙΟ Ο ΘΡΥΛΟΣ>>, ). Αντίθετα, το υφέν είναι το μοναδικό από τα ελάσσονα σημεία στίξης, που απουσιάζει απ αυτό το έντυπο. Παύλα Παρένθεση Υφέν Απόστροφος Σχέδιο 49: Η κατανομή των σημείων στίξης σημασιολογικής λειτουργίας στην εφημερίδα <<Πρωταθλητής>> Aναφορικά με την εφημερίδα <<Derby News>>, τα ελάσσονα σημεία στίξης χρησιμοποιούνται σε δέκα από τους 102 τίτλους του εντύπου (ποσοστό 10%). Στους οκτώ απ αυτούς (ποσοστό 80%), επιλέγεται η παύλα (Σχέδιο 50), προκειμένου να παρατεθεί το αποτέλεσμα ενός αγώνα του Παναθηναϊκού (<<ΠΑΝΔΑΙΣΙΑ ΣΤΟ ΟΑΚΑ ΜΟΝΟ 3-1>>, ). Επίσης, παρεμβάλλεται ανάμεσα σε δύο επίθετα, προκειμένου να δηλωθεί η αντιπαράθεση δύο προσώπων (<<Θερμό επεισόδιο Μπουμσόνγκ-Λέτο>>, ) ή σε δύο ουσιαστικά για να διατυπωθεί ένα σχόλιο (<<Με Τζιμπρίλ και Πετρόπουλο για νίκη-ανάκαμψη με Γηραιό>>, ). Στις άλλες δύο περιπτώσεις (ποσοστό 20%), που εμφανίζονται σημεία στίξης με σημασιολογική λειτουργία, χρησιμοποιείται η απόστροφος. Σημειώνεται, και στις δύο, το φαινόμενο της έκθλιψης (<<ΑΗΔΙΑ σ όλη τη φίλαθλη Ελλάδα>>, ). Αντίθετα, η παρένθεση και το υφέν απουσιάζουν εντελώς από τους υπό εξέταση τίτλους του εντύπου. 141

142 Παύλα Παρένθεση Υφέν Απόστροφος Σχέδιο 50: Η κατανομή των σημείων στίξης σημασιολογικής λειτουργίας στην εφημερίδα <<Derby News>> Συμπεραίνουμε, επομένως, ότι καθένα από τα ελάσσονα σημεία στίξης εκπληρώνει διαφορετικές λειτουργίες και έχει ένα ιδιαίτερο ρόλο (πλην του υφέν) στους τίτλους των πρωτοσέλιδων των τεσσάρων αθλητικών εφημερίδων. Εμφανίζονται, όμως, σε πολύ μικρή συχνότητα 420, δεδομένου ότι προτιμώνται τα σημεία ρητορικής (μελωδικής) στίξης, τα οποία εκφράζουν σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό συναισθήματα, μεταδίδουν το πάθος και την ένταση των αθλητικών γεγονότων και της σχετικής επικαιρότητας, ενώ ταυτόχρονα εξασφαλίζουν και τη ψυχική συμμετοχή του αναγνώστη. Διαπιστώσαμε, επίσης, ότι και στα τέσσερα υπό εξέταση έντυπα, η παύλα είναι το σημείο στίξης, που επιλέγεται με μεγαλύτερη συχνότητα και κατά κύριο λόγο, προκειμένου να γίνει αναφορά στο αποτέλεσμα ενός αγώνα. Η παρένθεση εμφανίζεται σ όλες τις εφημερίδες, πλην της <<Derby News>>, ενώ η απόστροφος χρησιμοποιείται μόνο στις δύο οπαδικές (<<Πρωταθλητής>>, <<Derby News>>). Tέλος, το υφέν, όπως ήταν αναμενόμενο, δεν παρατηρείται σε κανένα από τα υπό εξέταση έντυπα Σημεία στίξης συντακτικής-συνεκτικής λειτουργίας Στη συγκεκριμένη ενότητα θα εξετάσουμε τη χρήση και τη συχνότητα των σημείων στίξης που επιτελούν συντακτική και άρα συνεκτική λειτουργία (κόμμα, άνω τελεία, άνω και κάτω τελεία και τελεία) και τα οποία αντιστοιχούν στην κειμενική μεταλειτουργία της γλώσσας. Σε 20 από τους 191 (ποσοστό 11%) τίτλους της εφημερίδας <<Sportday>> εμφανίζονται σημεία στίξης, που έχουν συνεκτική λειτουργία. Στους δεκαπέντε εξ αυτών (ποσοστό 75%) γίνεται χρήση κόμματος (Σχέδιο 51), κυρίως σε μεγάλους σε έκταση τίτλους, που περιέχουν περισσότερα του ενός ρήματα (<<Δ.Σ. ΣΟΥΠΕΡ 420 βλ. ενότητα <<4.1 Σημεία στίξης>> 142

143 ΛΙΓΚΑΣ: ΕΠΙ ΤΗΣ ΟΥΣΙΑΣ ΣΙΩΠΗ. ΑΠΟΡΡΙΦΘΗΚΕ Η ΜΟΜΦΗ, ΠΕΡΙΣΣΕΨΑΝ ΟΙ ΔΗΛΩΣΕΙΣ, ΕΛΕΙΨΑΝ ΟΙ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ >>, ) ή πρόσωπα (<<ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΜΕ ΜΑΡΙΝΑΚΗ, ΓΟΝΤΙΚΑ>>, ). Σε τρεις περιπτώσεις (ποσοστό 15%) χρησιμοποιείται η άνω και κάτω τελεία, προκειμένου να δοθεί μια εξήγηση (<<ΕΤΣΙ ΕΞΗΓΕΙΤΑΙ:Η ΦΘΗΝΗ ΝΤΟΡΤΜΟΥΝΤ ΠΗΡΕ ΤΑ ΣΚΗΠΤΡΑ ΤΗΣ ΠΑΝΑΚΡΙΒΗΣ ΜΠΑΓΕΡΝ>>, ) ή για να παρατεθεί η απόφαση ενός θεσμικού οργάνου (<<ΕΠΟ:ΤΟΥΣ ΧΑΡΟΠΟΙΗΣΕ ΟΛΟΥΣ ΕΚΤΟΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΔΙΚΕΦΑΛΟ ΤΟΥ ΒΟΡΡΑ >>, ). Τέλος, δύο φορές (ποσοστό 10%) εμφανίζεται η τελεία, προκειμένου να χωριστούν νοηματικά δύο προτάσεις σ ένα τίτλο (<<Δ.Σ. ΣΟΥΠΕΡ ΛΙΓΚΑΣ: ΕΠΙ ΤΗΣ ΟΥΣΙΑΣ ΣΙΩΠΗ. ΑΠΟΡΡΙΦΘΗΚΕ Η ΜΟΜΦΗ, ΠΕΡΙΣΣΕΨΑΝ ΟΙ ΔΗΛΩΣΕΙΣ, ΕΛΕΙΨΑΝ ΟΙ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ >>, ). Αντίθετα, η άνω τελεία απουσιάζει εντελώς από τους τίτλους του εν λόγω εντύπου. Κόμμα Άνω τελεία Άνω-κάτω τελεία Τελεία Σχέδιο 51: Η κατανομή των σημείων στίξης συντακτικής-συνεκτικής λειτουργίας στην εφημερίδα <<Sportday>> Όσον αφορά την εφημερίδα <<Goal News>> (Σχέδιο 52), εμφανίζονται σημεία στίξης με συνεκτική λειτουργία μόλις στους 9 από τους 231 τίτλους της (ποσοστό 4%). Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι και στους εννιά, επιλέγεται το κόμμα (<<Ο ΚΟΣΜΟΣ ΗΤΑΝ ΕΚΕΙ, Η ΟΜΑΔΑ ΑΠΟΥΣΙΑΖΕ >>, ), κυρίως όταν εμφανίζονται δύο η περισσότερα ρήματα σ ένα τίτλο. Αντίθετα, η τελεία απουσιάζει εντελώς λόγω της επιλογής του εντύπου να αποφεύγει τους μεγάλους σε έκταση τίτλους και τις περισσότερες από μία προτάσεις. Επίσης, δεν εμφανίζονται καθόλου στους τίτλους της εν λόγω εφημερίδας, τόσο η άνω τελεία, όσο και η άνω και κάτω τελεία. 143

144 Κόμμα Άνω τελεία Άνω-κάτω τελεία Τελεία Σχέδιο 52: Η κατανομή των σημείων στίξης συντακτικής-συνεκτικής λειτουργίας στην εφημερίδα <<Goal News>> Σε 46 από τους 228 (ποσοστό 21%) τίτλους της εφημερίδας <<Πρωταθλητής>> (Σχέδιο 53), χρησιμοποιούνται τα σημεία στίξης, που έχουν συνεκτική λειτουργία. Εντύπωση προκαλεί η συχνή χρήση της άνω και κάτω τελείας (24 από τους 46 τίτλους, ποσοστό 53%), λόγω της γενικότερης τάσης του εντύπου να παραθέτει τα λεγόμενα των ανθρώπων του Ολυμπιακού (<<ΒΑΛΒΕΡΔΕ:Θέλουμε τίτλο, αλλά και ρεβάνς!>>, ). Το κόμμα εμφανίζεται με αρκετά μεγάλη συχνότητα (21 από τους 46, ποσοστό 46%), γεγονός που οφείλεται στην επιλογή του εντύπου να επιλέγει μεγάλους σε έκταση τίτλους με περισσότερα του ενός ρήματα (<<ΤΟΡΟΣΙΔΗΣ: Ζητώ συγγνώμη, ξέφυγα και ήταν βλακεία μου>>, ) ή επίθετα (<<Μιραλάς, Τζιμπούρ έτοιμοι να ρίξουν άγκυρα στο Λιμάνι>>, ). Σε μόλις μια περίπτωση (ποσοστό 5%) συναντάται η τελεία, ενώ η άνω τελεία απουσιάζει εντελώς. 144

145 Κόμμα Άνω τελεία Άνω-κάτω τελεία Τελεία Σχέδιο 53: Η κατανομή των σημείων στίξης συντακτικής-συνεκτικής λειτουργίας στην εφημερίδα <<Πρωταθλητής>> Aναφορικά με την εφημερίδα <<Derby News>> (Σχέδιο 54) παρατηρείται η χρησιμοποίηση σημείων στίξης συνεκτικής λειτουργίας σε 13 από τους 102 (ποσοστό 13%) τίτλους της. Σε επτά εξ αυτών (ποσοστό 54%) εμφανίζεται το κόμμα (<<Είστε καλύτεροι, παίξτε με πάθος και θα κερδίσουμε>>, ). Από τρεις φορές (ποσοστό 23%) χρησιμοποιούνται η άνω και κάτω τελεία για την παράθεση των λεγομένων τρίτων προσώπων (<<Τζιμπρίλ: Θα το καρφώσω και στο Καραϊσκάκη>>, ) και η τελεία προκειμένου να χωρίσει δύο προτάσεις. Αντίθετα, η άνω τελεία απουσιάζει εντελώς από το εν λόγω έντυπο. Κόμμα Άνω τελεία Άνω-κάτω τελεία Τελεία Σχέδιο 54: Η κατανομή των σημείων στίξης συντακτικής-συνεκτικής λειτουργίας στην εφημερίδα <<Derby News>> 145