ΙΕΚ ΕΔΕΣΣΑΣ ΤΜΗΜΑ: ΒΟΗΘΟΣ ΦΑΡΜΑΚΕΙΟΥ ΜΑΘΗΜΑ: ΜΙΚΡΟΒΙΟΛΟΓΙΑ ΕΚΠ/ΤΡΙΑ: ΜΑΡΘΑ ΖΜΕΗ

ΙΕΚ ΕΔΕΣΣΑΣ ΤΜΗΜΑ: ΒΟΗΘΟΣ ΦΑΡΜΑΚΕΙΟΥ ΜΑΘΗΜΑ: ΜΙΚΡΟΒΙΟΛΟΓΙΑ ΕΚΠ/ΤΡΙΑ: ΜΑΡΘΑ ΖΜΕΗ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2014-2015 1

1. Εισαγωγή Τι είναι μικροβιολογία; Η μικροβιολογία είναι κλάδος των βιολογικών επιστημών που ασχολείται με τους μικροσκοπικούς οργανισμούς που είναι αόρατοι με γυμνό μάτι και κατακλύζουν τον κόσμο μας, τα μικρόβια. Η μελέτη των μικροβίων συστηματοποιήθηκε τον 19 ο αιώνα και με την συμβολή της επέλυσε πολλά προβλήματα της ανθρώπινης ύπαρξης. Δεδομένου ότι τα μικρόβια είναι παντού, άπειρα και διάσπαρτα στη φύση, η ανθρωπότητα εξαρτάται απ αυτά. Ειδικότερα η μικροβιολογία μελετά την δομή (μορφολογία) των μικροοργανισμών, την χημική οργάνωση και τους νόμους της βιολογικής δραστηριότητας τους (φυσιολογία), την ποικιλία μορφών και κληρονομικότητα (γενετική), την αλληλοεπίδραση με άλλους ζώντες οργανισμούς και τέλος το ρόλο των μικροοργανισμών στην δημιουργία της βιόσφαιρας. Χωρίζεται σε επιμέρους κλάδους ανάλογα με την εξειδίκευση ενός εκάστου. Η Γενική Μικροβιολογία (ή Μικροβιολογία εδάφους, όπως αποκαλείται) μελετά τους νόμους της ζωικής δραστηριότητας των μικροβίων ως οργανισμών και το ρόλο τους στη διατήρηση της ζωής. Ιδιαίτερα μελετά την σημασία συμμετοχής των μικροβίων του εδάφους 2

στο κύκλο των στοιχείων της φύσης, όπως στο κύκλο του άνθρακα, του αζώτου, της ενέργειας κλπ. Η Βιομηχανική Μικροβιολογία (ή Εργαστηρίων Τροφίμων) μελετά τη συμβολή των μικροβίων σε σχέση με προϊόντα βιομηχανικής παραγωγής για την βελτίωση της ποιότητας ζωής του ανθρώπου και ειδικότερα ασχολείται με τα τρόφιμα και τις θρεπτικές ουσίες. Η Ιατρική Μικροβιολογία μελετά τους μικροοργανισμούς που σχετίζονται με τις ανθρώπινες ασθένειες και τη διαφύλαξη της ανθρώπινης υγείας. Με αυτόν τον συγκεκριμένο κλάδο θα ασχοληθούμε εκτενέστερα. Χωρίζεται σε: 1. Παρασιτολογία (μελετά πολυκατταρικούς οργανισμούς, πρωτόζωαμετάζωα) 2. Μυκητολογία (μελετά παθογόνους μύκητες και προκαλούμενα νοσήματα) 3. Βακτηριολογία (μελετά βακτήρια και προκαλούμενα νοσήματα), και 4. Ιολογία (μελετά ιούς και ιώσεις). 3

2. Βακτηριολογία Τι είναι βακτήριο; Τα βακτήρια είναι μικροσκοπικοί, μονοκύτταροι (σπάνια πολυκύτταροι) οργανισμοί, που συναντώνται σε μεγάλο αριθμό, σε κάθε βιότοπο, σύστημα, οργανισμό. Από μια σταγόνα σάλιου έως τους πάγους των πολικών περιοχών. Πάνω στα σώματα ζώων, φυτών, καθώς και στο έδαφος. Αυτό σημαίνει ότι, υπήρχαν, υπάρχουν και θα συνεχίσουν να υπάρχουν όσο υπάρχει ζωή σ αυτόν τον πλανήτη. Η ύπαρξή τους δεν πρέπει να μας τρομοκρατεί και να μας οδηγήσει στην υπερβολική φοβία δημιουργώντας μας κάποια «μανία» με αυτά. Κάτι που συχνά συμβαίνει σε ανθρώπους που έρχονται για πρώτη φορά σε επαφή με την μικροβιολογία. Μελετώντας συνεχώς βακτήρια αποκτούν κάποια ψύχωση με αυτά, σκεπτόμενοι διαρκώς πόσα είδη βακτηρίων υπάρχουν στους χώρους εργασίας, στις κοινωνικές επαφές, στον προσωπικό τους χώρο (σπίτι), ακόμα και στα οικεία πρόσωπα που συναναστρέφονται καθημερινώς, δημιουργώντας έτσι πρόβλημα στην καθημερινότητα τους. Στη συνέχεια θα δούμε ότι όχι μόνο, τα βακτήρια χωρίζονται σε, ας μας επιτραπεί ο όρος, «καλά» και «κακά», ή αλλιώς παθογόνα ή μη παθογόνα, όπως είναι και ο ευδόκιμος όρος, αλλά κάποια από αυτά είναι απαραίτητα για την ζωή μας και κάποια άλλα μας βοηθούν βελτιώνοντάς την. Ας δούμε λοιπόν λίγο πιο αναλυτικά τι εννοούμε. Τα βακτήρια είναι πολύ σημαντικά για την ανακύκλωση θρεπτικών ουσιών και εξαρτώνται από αυτά, όπως πχ η δέσμευση αζώτου στην ατμόσφαιρα. Στο ανθρώπινο σώμα υπάρχουν περίπου 10 φορές περισσότερα βακτηριακά κύτταρα σε σχέση με τα ανθρώπινα κύτταρα. 4

Οι μεγαλύτεροι αριθμοί βρίσκονται στο δέρμα και στο έντερο. Τα περισσότερα βακτήρια από αυτά, είναι ακίνδυνα και μερικά είναι ωφέλιμα για τον άνθρωπο. Λίγα είδη βακτηρίων είναι παθογόνα και προκαλούν μολυσματικές παθήσεις, όπως: χολέρα, λέπρα, πανώλη, σύφιλη. Οι πιο κοινές θανάσιμες βακτηριακές ασθένειες είναι οι αναπνευστικές μολύνσεις, με την φυματίωση μόνο να σκοτώνει 2.000.000 ανθρώπων το χρόνο στην Αφρική κυρίως. Στις αναπτυγμένες χώρες τα αντιβιοτικά χρησιμοποιούνται για να θεραπεύσουν τις βακτηριακές μολύνσεις. Τα βακτήρια είναι σημαντικά για την διαχείριση των αποβλήτων, την παραγωγή γαλακτοκομικών προϊόντων μέσω της ζύμωσης και στη βιοτεχνολογία και την κατασκευή αντιβιοτικών και άλλων χημικών. 5

Ταξινόμηση βακτηρίων. Η κλασσική (φαινοτυπική) ταξινόμηση βακτηρίων, βασίζεται : Στο σχήμα Στη συμπεριφορά στη χρώση Gram Στις μεταβολικές απαιτήσεις Στην παρουσία κυτταρικού τοιχώματος Ως προς το σχήμα Ανάλογα με την μορφή του βακτηρίου το κατατάσσουμε σε σχήμα σφαιρικό, ραβδοειδές, σπειροειδές ή σε καμπυλόγραμμες ράβδους. Σχετικά με την χρώση Gram Ένα από τα κριτήρια για την ταξινόμηση των βακτηρίων είναι ένα χαρακτηριστικό γνώρισμά τους, δηλαδή το πώς συμπεριφέρονται στην χρώση Gram. Πρώτος ο Gram παρατήρησε ότι μετά την εφαρμογή της χρώσης του, κάποια βακτήρια εμφάνιζαν ιώδες χρώμα, ενώ κάποια άλλα κόκκινο. Αυτό οφείλεται στην κατασκευή των βακτηρίων αφού, τα Gram (+) θετικά μικρόβια, που εμφανίζονται ιώδες μετά την έκπλυση του κρυσταλλικού ιώδους, αποτελούνται από πεπτιδογλυκάνη, πολυσακχαρίτες και τεχοϊκά οξέα. Ενώ τα Gram (-) αρνητικά έχουν πεπτιδογλυκάνη, λιποπολυσακχαρίτες, λιποπρωτεΐνη, εξωτερική μεμβράνη (αλλά όχι τεχοϊκά οξέα). Μεταβολικές απαιτήσεις Ως προς τις μεταβολικές απαιτήσεις διαχωρίζονται σε αερόβια, αναερόβια ή/και δυνητικά αναερόβια. Τα αυστηρά αερόβια μικρόβια για να επιβιώσουν και να πολλαπλασιαστούν χρειάζονται Ο 2 (οξυγόνο), πχ η pseudomonas aeruginosa. Αντιθέτως, τα αυστηρά αναερόβια 6

θανατώνονται από το Ο 2. Ζουν και αναπτύσσονται χωρίς οξυγόνο, όπως μέσα στο τραύμα, δημιουργώντας πύον κατά την ανάπτυξή τους. Ένα τέτοιο μικρόβιο είναι το clostridium tetani. Τέλος δυνητικά αναερόβια λέμε τα βακρητίδια που επιβιώνουν στο περιβάλλον είτε υπάρχει είτε δεν υπάρχει οξυγόνο (Ο 2 ) και για αυτό θεωρούνται από τα πιο δύσκολα αντιμετωπίσημα μικρόβια αν δεν τηρηθεί η κατάλληλη θεραπεία με την αντιβίωση που θα δωθεί από τον ειδικό γιατρό. Τέτοια μικρόβια είναι Staphylococcus auereus, e.coli κ.α. Κυτταρικό τοίχωμα Η ύπαρξη κυτταρικού τοιχώματος βοηθά στην ταξινόμηση μέσω της χρώσης Gram, συμβάλει στην δημιουργία σχήματος, μεγαλώνει την ικανότητα του βακτηρίου να κινείται και τέλος συμβάλει στην χορήγηση του κατάλληλου φαρμάκου. Κυτταρολογία βακτηρίου Το βακτήριο αποτελείται από: Τον πυρήνα Το κυτταρόπλασμα Την κυτταρική μεμβράνη Το κυτταρικό τοίχωμα Μέσα στο κυτταρόπλασμα συναντούμε τα ριβοσώματα, χρωματοφόρα και εφεδρικές ουσίες. Άλλα χαρακτηριστικά των βακτηρίων είναι: Οι βλεφαρίδες Τα ινίδια Το έλυτρο ή κάψα Οι σπόροι 7

Για την ικανότητα κάποιων βακτηρίων να δημιουργούν σπόρους θα μιλήσουμε ξανά παρακάτω. Για να μην αφήνουμε κενά όμως ας δούμε τώρα τι είναι τα σπόρια και πια η χρησιμότητά τους. Σπόρια ονομάζουμε την ανθεκτική κυτταρική μορφή η οποία σχηματίζεται από μικρόβια (βακτήρια, μύκητες) προκειμένου να αντέξουν σε ακραίες συνθήκες (θερμότητα, ψύχος, έλλειψη νερού, κλπ). Μπορεί να παραμείνουν βιώσιμα για δεκαετίες. Τα σπόρια είναι αφυδατωμένα κύτταρα με ανθεκτικά τοιχώματα και χαμηλούς μεταβολικούς ρυθμούς. Όταν οι συνθήκες του περιβάλλοντος ξαναγίνουν ευνοϊκές «βλαστάνουν» δίνοντας το καθένα ένα μικρόβιο. Με την αναφορά στα σπορογόνα μικρόβια ( δηλαδή τα μικρόβια αυτά που έχουν την ιδιότητα όταν συναντούν αντίξοες συνθήκες να δημιουργούν σπόρους) ολοκληρώνετε το κεφάλαιο των βακτηρίων, υπενθυμίζοντας ότι για τον πολλαπλασιασμό και την επιβίωση των βακτηρίων μέσω τις διαίρεσης πρέπει πάντα να συνυπολογίζεται το είδος του βακτηρίου αλλά και ποιες οι συνθήκες που θεωρούνται κατάλληλες για την ανάπτυξή του. 8

3. Βάκιλοι Τι είναι οι βάκιλοι; που συναντώνται; Ποιοι οι γνωστότεροι; Η λέξη βάκιλος έχει λατινική ρίζα (bacillus) και σημαίνει μικρή βέργα. Είναι βακτήρια με ραβδοειδές σχήμα και από αυτό πήραν το όνομά τους. Ζουν ελεύθερα στην φύση και πολλαπλασιάζονται, αλλά και παρασιτούν. Είναι σπορογόνα μικρόβια, Gram (+), αερόβια και ανάλογα με το σχήμα του σπόρου, διακρίνονται σε τρεις ομάδες: Α) σπόροι ελλειψοειδείς χωρίς διόγκωση Β) σπόροι ελλειψοειδείς με διόγκωση Γ) σπόροι σφαιρικοί με διόγκωση Έχουν ευρύτερη διασπορά στο έδαφος, στο νερό, στον αέρα, σε φυτικές τροφές, σπανίως στον άνθρωπο. Τα πιο γνωστά είδη του γένους Bacillus είναι το Bacillus subtilis, που χρησιμοποιείται πολύ στη μοριακή βιολογία για μελέτη κι αναπτύσσεται συχνά σε χαλασμένο φαγητό, κυρίως στο ψωμί, το Bacillus anthracis (βάκιλος του άνθρακα) που προκαλεί την ασθένεια του άνθρακα, το Bacillus thuringiensis (βάκιλος της θουριγγίας) που παρασιτεί σε έντομα και χρησιμοποιείται συχνά σαν εντομοκτόνο σε γενετικά τροποποιημένες καλλιέργειες, το Bacillus cereus (βάκιλος των δημητριακών) και ο βάκιλος του Koch, (βάκιλος της φυματίωσης). Συνήθη νοσήματα από βάκιλο είναι τα εξής: μηνιγγίτιδα, δηλητηρίαση, φυματίωση, ενδοκαρδίτιδα, ενοφθαλμίτιδα, επιπεφυκίτιδα. 9

4. Κόκκοι Ένα από τα σταθερά γνωρίσματα των βακτηρίων είναι η μορφή του. Με βάση την εικόνα που παρουσιάζει το κάθε ένα από αυτά στο μικροσκόπιο, ταξινομείται κ έτσι παίρνει συνήθως και το όνομά του. Κατηγορίες σύμφωνα με το σχήμα: -κόκκοι (σφαιρικό σχήμα) -βακτηρίδια (κυλινδρικό, ραβδοειδές, καμπυλόγραμμες ράβδοι) -σπειροειδή (μορφή κόμματος, ελικοειδές σχήμα) Πιο ειδικά, οι κόκκοι, εμφανίζονται σα σφαιρικά ή ωοειδή κύτταρα. Η διάμετρός τους είναι ίση ή σχεδόν ίση σε όλα τα επίπεδα και ανάλογα με την διάταξή τους στο χώρο, διακρίνονται σε διπλόκοκκους, στρεπτόκοκκους, σταφυλόκοκκους, τετραδικούς κόκκους κ.ά. Σταφυλόκοκκος Όπως μαρτυρά και το όνομά του, κατά την παρατήρηση του σταφυλόκοκκου στο μικροσκόπιο συναντά κανείς πολλά σφαιρικά κύτταρα ενωμένα, κάτι που ομοιάζει τρομερά με ένα τσαμπί σταφύλι. Η μορφή του λοιπόν είναι χαρακτηριστική σταφυλιού και εξ ου και το όνομα σταφυλόκοκκος. Ο σταφυλόκοκκος παρατηρήθηκε πρώτα από τον Pasteur στις διαπυήσεις. Είναι Gram(+) μικρόβιο, δηλαδή, παραμένει ιώδες μετά την έκπλυση του κρυσταλικού ιώδους με οινόπνευμα. Παράγει ειδικό ένζυμο την καταλάση, ενώ είναι ένα πολύ διαδεδομένο μικρόβιο στην φύση. 10

Οι σταφυλόκοκκοι χωρίζονται σε πηκτάση (κοαγκουλάση) θετικούς(+) και πηκτάση (κοαγκουλάση) αρνητικούς (-) αναλόγως εάν παράγουν το ένζυμο αυτό ή όχι. Οι θετικοί είναι παθογόνοι. Οι σταφυλόκοκκοι περιλαμβάνουν 31 είδη βακτηρίων. Βρίσκονται στο δέρμα και στις κοιλότητες. Ο πιο επικίνδυνος τύπος για τον άνθρωπο είναι ο χρυσίζον σταφυλόκοκκος, ο οποίος ευθύνεται για δερματικές παθήσεις και τροφική δηλητηρίαση. Οι περισσότερες μολύνσεις είναι ακίνδυνες και συνήθως θεραπεύονται με αντιβιοτική αγωγή. Χρυσίζων σταφυλόκοκκος. Παθογόνος Ο χρυσίζων σταφυλόκοκκος προκαλεί βλάβες στο δέρμα ή σε άλλα όργανα. Είναι ανθεκτικός στα αντιβιοτικά και προκαλεί εντερίτιδες στα νεογνά. Το συναντούμε κυρίως στον ρινοφάρυγγα, στο δέρμα, στις μασχάλες και στα γεννητικά όργανα. Τρόποι προφύλαξης: -περιποίηση τραυμάτων, επίδεση -προστασία από μικροβιοφόρους -προσεκτική χρήση αντιβιοτικών -αυστηρή προσωπική καθαριότητα -αυστηρή καθαριότητα επαγγελματικών χώρων Σταφυλόκοκκος ο λευκός, της επιδερμίδας. Ο λευκός σταφυλόκοκκος δεν είναι παθογόνος. Σπανίως προκαλεί λοιμώξεις, κυρίως στους διαβητικούς, που είναι οργανισμοί μειωμένης αντιστάσεως. 11

Στρεπτόκοκκος Όπως και ο σταφυλόκοκκος έτσι και ο στρεπτόκοκκος παρατηρήθηκε πρώτα από τον Pasteur. Οι στρεπτόκοκκοι είναι γένος βακτηρίων που αποτελούνται από θετικούς κατά Gram κόκκους, είναι αερόβιοι, δεν είναι κινητοί και εμφανίζονται ανά αλυσίδες ή ζεύγη, εξ ου και η ονομασία διπλόκοκκοι. Οι στρεπτόκοκκοι είναι μικροοργανισμοί που βρίσκονται στην φυσιολογική χλωρίδα του ανθρώπου και των ζώων. Παρόλα αυτά κάτω από τις κατάλληλες συνθήκες και μετά από τον πολλαπλασιασμό τους, μπορεί να προκαλέσουν κάποιες ασθένειες και για αυτό τον λόγο θα πρέπει να προσέχουμε. Μερικά είδη όπως ο β-αιμολυτικός στρεπτόκοκκος (πυογόνος στρεπτόκοκκος S.pyogenes) και ο S.agalactiae ασκούν παθογόνο δράση. Ασθένειες που προκαλούν είναι η φαρυγγίτιδα, αμυγδαλίτιδα, μηνιγγίτιδα, κ.ά. και οι αιμολυτικοί στρεπτόκοκκοι προκαλούν σηψαιμία επιλόχειο λοίμωξη κλπ. Επειδή όμως η εισαγωγή τους από το περιβάλλον προς το σώμα γίνεται πολύ αργά, καταστρέφονται με τη γρήγορη αντισηψία των εξωτερικών και ελαφρών αμυχών του δέρματος με βάμμα ιωδίου κλπ. 12

Πνευμονιόκοκκος Παρότι ο πνευμονιόκοκκος αναφέρεται ξεχωριστά, έχει τα ίδια γνωρίσματα με τους παραπάνω κόκκους, καθώς πρόκειται για έναν στρεπτόκοκκο, τον λεγόμενο στρεπτόκοκκο της πνευμονίας ή αλλιώς πνευμονιόκοκκο. Επομένως μελετώντας το εν λόγω βακτήριο στο μικροσκόπιο βλέπουμε έναν Gram (+) θετικό κόκκο, αερόβιο. Το όνομά του το πήρε λόγο της (κύριας) ασθένειας που προκαλεί στα άτομα τα οποία προσβάλει, και αυτή δεν είναι άλλη από την πνευμονία. Ο πνευμονιόκοκκος είναι ένα βακτήριο το οποίο μπορεί να εισβάλει στον οργανισμό από το ρινοφάρυγγα και μπορεί να προκαλέσει μια σειρά νοσημάτων, άλλα λιγότερο και άλλα περισσότερο σοβαρά. Εισέρχεται στον οργανισμό μέσω του αναπνευστικού συστήματος και μπορεί προσβάλει το ανώτερο και κατώτερο αναπνευστικό σύστημα, ή να εισέλθει στην κυκλοφορία του αίματος και να προκαλέσει σηψαιμία. Μπροστά στην μεγάλη απειλή του πνευμονιόκοκκου για την δημόσια υγεία, ο Π.Ο.Υ (Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας) δίνει σχετικές οδηγίες σε περιόδους έξαρσης και αυξημένης επικινδυνότητας για την εφαρμογή του εμβολίου. Έτσι επιτυγχάνεται η πρόληψη, η οποία είναι πάντα καλύτερη της θεραπείας. Φυσικά υπάρχουν και τα κατάλληλα αντιβιοτικά για την αντιμετώπιση της ασθένειας εφόσον προλάβει και εκδηλωθεί, τα οποία συνήθως είναι χορηγούμενα από το στόμα και η θεραπεία γίνεται στο σπίτι, αν όμως η ασθένεια επιμένει, τότε ο ασθενής εισάγεται στο νοσοκομείο για να επιτευχθεί η πλήρης αντιμετώπιση του μικροβίου. 13

5. Κλωστηρίδια Τα κλωστηρίδια είναι βακτήρια μεγάλα, ευθέα, ή και με ελαφρά κάμψη, θετικά κατά Gram (+), με σχήμα ατρακτοειδές, υποχρεωτικά αναερόβια, αν και μερικά αναπτύσσονται σε μικροαερόφιλες συνθήκες και είναι σπορογόνα. Βρίσκονται στο χώμα και στον εντερικό σωλήνα των ανθρώπων και διαφόρων ζώων ως σαπρόφυτα. Μερικά είναι παθογόνα για τον άνθρωπο, υπό ορισμένες συνθήκες ( πχ το κλωστηρίδιο του τετάνου). Τέλος ένα χαρακτηριστικό των κλωστηριδίων είναι ότι παράγουν τοξίνες και ένζυμα. Συνήθη κλωστηρίδια είναι το κλωστηρίδιο του τετάνου, το κλωστηρίδιο της αλλαντίασης (Clostridium botulinum) και το κλωστηρίδιο difficile που είναι η κύρια αιτία ενδονοσοκομειακής διάρροιας. To κλωστηρίδιο της αλλαντίασης (Clostridium botulinum), βρίσκεται στο έδαφος, τη λάσπη των λιμνών και σε διάφορα φυτά, λαχανικά και φρούτα. Παράγει την αλλαντική εξωτοξίνη, η οποία είναι ένα από τα ισχυρότερα γνωστά δηλητήρια. Επομένως αν, για οποιονδήποτε λόγο, καταναλωθεί, προκαλεί αμέσως δηλητηρίαση, γνωστή ως αλλαντίαση. Για την δυσκολότερη, ή μη, μετάδοση της αλλαντίασης, οφείλουμε να τηρούμε τις συνθήκες υγιεινής, ιδίως στο σπίτι κατά την διάρκεια του μαγειρέματος αλλά και γενικότερα για την δική μας αλλά και δημόσια υγεία. 14

Το κλωστηρίδιο του τετάνου βρίσκεται κυρίως στο χώμα και στην σκουριά. Έχει και αυτό την ιδιότητα να παράγει σπόρους και ένζυμα. Η εξωτοξίνη που παραγεται λέγεται τετανική και αν μολύνει τον άνθρωπο προκαλεί σπαστική παράλυση, τον γνωστό σε όλους μας τέτανο. Ως αίτιο του τετάνου λοιπόν είναι η τοξίνη και όχι το ίδιο το κλωστηρίδιο. Ο τέτανος δεν μεταδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο. Αποτελεί το μόνο νόσημα που προλαμβάνεται με εμβολιασμό, που είναι λοιμώδες χωρίς να είναι μεταδοτικό. Οι οδοί μόλυνσης είναι συνήθως δερματικοί αφού η πρόσληψη της τοξίνης μπορεί να γίνει μετά από επαφή με σκουριασμένο καρφί ή άλλο μεταλλικό αντικείμενο, μετά από τρύπημα ή γρατζουνιά από παλιό σύρμα, μετά από εκδορές και επαφή με χώμα, τρύπημα αυτιού ή άλλου σημείου με βρώμικη βελόνα και τέλος δάγκωμα ζώου. Εξαιτίας του μεγάλου χρόνου επώασης (3-21 μέρες) τυχών επαφή μας με μια από τις παραπάνω περιπτώσεις θα πρέπει να μας κάνει να αναρωτηθούμε το πότε κάναμε το αντιτετανικό εμβόλιο και σε περίπτωση που χρειάζεται να το επαναλάβουμε χωρίς καθυστέρηση. Ιδιαίτερα επικίνδυνα είναι τα βαθιά τραύματα αλλά ακόμη και ένα επιπόλαιο τραύμα θα μπορούσε να κρύβει τον ίδιο κίνδυνο. Υπάρχει πρόγραμμα εμβολιασμών σε όλα τα κράτη μέλη της Ε.Ε., το οποίο θα πρέπει να τηρείται αυστηρώς και ο εμβολιασμός να επαναλαμβάνεται όταν απαιτείται. Στην περίπτωση πιθανής μόλυνσης, ξεκινάει νέος κύκλος εμβολιασμών, όταν φυσικά το άτομο δεν καλύπτεται από προηγούμενους εμβολιασμούς. 15

Το δύσκολο κλωστηρίδιο (Clostridium difficile), όπως ονομάζεται τέλος, επιζεί στο περιβάλλον του νοσοκομείου και προκαλεί κυρίως διάρροιες. 16

6. Ιοί Οι ιοί είναι σωματίδια που αποτελούνται από ένα πρωτεϊνικό περίβλημα, μέσα στο οποίο υπάρχει το γενετικό τους υλικό (DNA ή RNA). Το πρωτεϊνικό περίβλημα ονομάζεται καψίδιο. Μερικοί ιοί που προσβάλουν ζωικά κύτταρα, έξω από το καψίδιο έχουν ακόμη ένα περίβλημα που το ονομάζουμε φάκελο. Στο μεμβρανώδες φάκελο βρίσκουμε λιπίδια, πρωτεΐνες και υδατάνθρακες, υλικό τόσο του ιού όσο και του ξενιστή. Τέλος κάποιοι άλλοι ιοί που προσβάλουν κύτταρα βακτηρίων, έχουν περιπλοκότερα καψίδια, που αποτελούνται από πολύπλοκες κεφαλές και ουρές, με τις οποίες προσκολλώνται στα βακτήρια (βακτηριοφάγοι ιοί). Χαρακτηρίζονται ως υποχρεωτικά ενδοκυτταρικά παράσιτα και ενώ η ύπαρξή τους έγινε γνωστή κατά τον 19 0 αιώνα, παρατηρήθηκαν για πρώτη φορά στον 20 0 αιώνα, καθώς νωρίτερα η παρατήρησή τους ήταν αδύνατη χωρίς την χρήση του ηλεκτρονικού μικροσκοπίου, λόγο του πολύ μικρού τους μεγέθους, γεγονός το οποίο καθιστά αδύνατη τη μελέτη μέσω του κοινού μικροσκοπίου. Οι ιοί είναι οι απλούστερες μορφές ζωής. Είναι μικρότεροι από τα βακτήρια και για την μελέτη τους απαιτείται ηλεκτρονικό μικροσκόπιο. Έχουν μόνο ένα τύπο νουκλεικών οξέων, είτε DNA είτε RNA, αλλά ποτέ και τα δύο. Το νουκλεικό οξύ του ιού «υποχρεώνει» το κύτταρο ξενιστή να το αναπαράγει με ακρίβεια, όπως κάνει και με το δικό του γονιδίωμα. δεν ανιχνεύονται αμέσως μετά την είσοδό τους στο κύτταρο ξενιστή, επειδή μεσολαβεί κάποιο χρονικό διάστημα κατά το οποίο αντιγράφεται το γενετικό τους υλικό και παράγονται οι πρωτεΐνες τους. Η φάση αυτή τελειώνει όταν συγκροτηθούν νέοι ιοί. 17

Γενικά χαρακτηριστικά των ιών: - έχουν πολύ μικρό μέγεθος ( από 18μμ ως 300μμ) - έχουν μόνο ένα τύπο νουκλεΐκών οξέων - δεν είναι ορατοί με κοινό μικροσκόπιο ( ορατοί μόνο με ηλεκτρονικό) - πολλαπλασιάζονται αποκλειστικά μέσα σε ζωντανά κύτταρα - όταν δρουν στον οργανισμό συνεπάγεται αύξηση των λεμφοκυττάρων και μονοπύρηνων λευκοκυττάρων - διάγνωση με έγκλειστα ( βρίσκουμε στα κύτταρα των ευαίσθητων ιστών σωμάτια. Χαρακτηριστικό ίωσης) 18