1 η Πανελλήνια Μαθητική Προσομοίωση Επιτροπών του ΟΗΕ για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου «Μαθητές σε ρόλο Διπλωμάτη» Οδηγός Μελέτης Επιτροπή για την Εξάλειψη των Διακρίσεων σε βάρος των Γυναικών Πρόεδρος: Όλγα Κούτσικα Αντιπρόεδρος: Δημήτρης Ζαχαρόπουλος
Περιεχόμενα 1. Καλωσόρισμα του Προεδρείου 2. Ιστορική Επισκόπηση: ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών και η Διεθνής Σύσταση για την Εξάλειψη των Διακρίσεων σε βάρος των Γυναικών 3. Επιτροπή για την Εξάλειψη των Διακρίσεων σε βάρος των Γυναικών: ρόλος και αρμοδιότητες 4. Το κείμενο των Γενικών Συστάσεων της Επιτροπής: Α. Γενική Σύσταση υπ αριθμ. 13: Ίση αμοιβή για ισότιμη αξία εργασίας Β. Γενική Σύσταση υπ αριθμ. 16: Μη αμειβόμενες γυναίκες εργαζόμενες σε αγροτικές και αστικές οικογενειακές επιχειρήσεις 5. Επεξήγηση Ορολογίας 6. Ανάλυση των Γενικών Συστάσεων μέσα από τα Γενικά Σχόλια της Επιτροπής 7. Ειδικότερα Ζητήματα 8. Ερωτήσεις προς τους συμμετέχοντες 9. Ενδεικτικές επιλογές για πρόσθετη μελέτη 10. Βιβλιογραφία 11. Ηλεκτρονικές Πηγές 2
1. Καλωσόρισμα του Προεδρείου Αγαπητοί συμμετέχοντες, Με μεγάλη μας χαρά σας καλωσορίζουμε στην πρώτη Μαθητική Προσομοίωση Μαθητές σε Ρόλο Διπλωμάτη και, ειδικότερα, στην Επιτροπή για την Εξάλειψη των Διακρίσεων σε βάρος των Γυναικών. Ως διπλωμάτες στη συγκεκριμένη Επιτροπή θα βρεθείτε αντιμέτωποι με κρίσιμα ζητήματα που αφορούν το δικαίωμα ισότιμης αμοιβής για εργασία ίσης αξίας μεταξύ δύο φύλων, ένα θέμα που όσο δεδομένο και αν θα μπορούσε να θεωρηθεί στη σύγχρονη εποχή, η πραγματικότητα δεν παύει να μας διαψεύδει καθημερινά. Με την ελπίδα ότι η συμμετοχή σας στην πρώτη Μαθητική Προσομοίωση αλλά και στη συγκριμένη Επιτροπή θα αποτελέσει μία μοναδική εμπειρία, ώστε να εξοικειωθείτε με ποικίλα ζητήματα ανθρώπινων δικαιωμάτων μέσα από τα μάτια της διπλωματίας, δημιουργήσαμε τον ακόλουθο Οδηγό Μελέτης ως γνώμονα για την καλύτερη δυνατή προετοιμασία σας και κατευθυντήρια γραμμή για την προσωπική σας έρευνα. Παράλληλα παραμένουμε στη διάθεσή σας για οποιαδήποτε απορία ή διευκρίνιση. Ανυπομονούμε να σας γνωρίσουμε από κοντά και να σας καθοδηγήσουμε στο πρώτο σας ταξίδι στον κόσμο της διπλωματίας και των ανθρώπινων δικαιωμάτων, ώστε να απολαύσετε την ξεχωριστή αυτή εμπειρία. Με εκτίμηση, Τα Μέλη του Προεδρείου της Επιτροπής Δημήτρης Ζαχαρόπουλος Όλγα Κούτσικα 3
2. Ιστορική επισκόπηση: ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών και η Σύμβαση για την Εξάλειψη Όλων των Μορφών Διακρίσεων Κατά των Γυναικών Ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών ( ΟΗΕ ) ιδρύθηκε στο Σαν Φρανσίσκο στις 26 Ιουνίου 1945 και τέθηκε σε ισχύ στις 24 Οκτωβρίου του ίδιου έτους, μετά την κύρωση του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών από τα 51 ιδρυτικά κράτη-μέλη. Σήμερα αποτελεί έναν παγκόσμιο υπερεθνικό οργανισμό που αριθμεί 193 κράτη-μέλη. Οι σκοποί της ίδρυσης των Ηνωμένων Εθνών αποκρυσταλλώνονται στο Χάρτη, που συνιστά το σημαντικότερο νομικό κείμενο για τη λειτουργία του Οργανισμού. Ειδικότερα, σύμφωνα με το άρθρο 1 του Χάρτη, οι στόχοι που διέπουν την ίδρυση και τη δράση του ΟΗΕ είναι η ανάπτυξη και ενθάρρυνση του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων χωρίς διάκριση φυλής, φύλου, γλώσσας ή θρησκείας. Με θεμέλιο τους παραπάνω σκοπούς, η Γενική Συνέλευση, το μεγαλύτερο όργανο τω Ηνωμένων Εθνών όπου συμμετέχουν εκπρόσωποι από κάθε κράτος-μέλος, υιοθέτησε στις 18 Δεκεμβρίου 1979 τη Σύμβαση για την Εξάλειψη Όλων των Μορφών Διακρίσεων Κατά των Γυναικών. Η Σύμβαση αυτή αποτελείται από το προοίμιο και 30 άρθρα, τα οποία προβλέπουν ορισμούς σχετικά με το τι συνιστά διάκριση σε βάρος των γυναικών, καθώς και προτεινόμενα μέτρα δράσης με στόχο την παύση οποιασδήποτε μορφής διάκρισης σε εθνικό επίπεδο. Η βασική αρχή που διέπει τη Σύμβαση είναι η αρχή της ισότητας, η οποία εκφράζεται με την προσπάθεια εξασφάλισης ίσης πρόσβασης και ίσων ευκαιριών για τις γυναίκες στην πολιτική και δημόσια ζωή, στην εκπαίδευση, στην υγεία και στην εργασία. 3. Επιτροπή για την Εξάλειψη των Διακρίσεων σε βάρος των Γυναικών: ρόλος και αρμοδιότητες Η Επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών για την Εξάλειψη των Διακρίσεων κατά των Γυναικών (CEDAW), είναι μία εξειδικευμένη επιτροπή που συστάθηκε το 1982 και απαρτίζεται από 23 εμπειρογνώμονες σε θέματα γυναικών, από όλο τον κόσμο. Το Καταστατικό της Επιτροπής είναι πολύ συγκεκριμένο: επιβλέπει την πρόοδο υπέρ των γυναικών, που σημειώνεται στις χώρες που είναι τα κράτη μέρη της Σύμβασης του 1979 για την Εξάλειψη όλων των Μορφών Διακρίσεων κατά των Γυναικών. Μια χώρα γίνεται συμβαλλόμενο κράτος με την επικύρωση ή την προσχώρηση στη Σύμβαση και επομένως αποδέχεται τη νομική υποχρέωση να καταπολεμά κάθε μορφής διάκρισης κατά των γυναικών. Η Επιτροπή παρακολουθεί την εφαρμογή των εθνικών μέτρων που θα ληφθούν, για την εκπλήρωση της υποχρέωσης αυτής. Σε κάθε μία από τις συνόδους της, η Επιτροπή εξετάζει τις εθνικές εκθέσεις που υποβλήθηκαν από τα συμβαλλόμενα κράτη εντός ενός έτους από την επικύρωση ή την 4
προσχώρηση, και στη συνέχεια ανά τετραετία. Οι εκθέσεις αυτές, οι οποίες καλύπτουν τα εθνικά μέτρα που λαμβάνονται για τη βελτίωση της κατάστασης των γυναικών, παρουσιάζονται στην επιτροπή από κυβερνητικούς εκπροσώπους. Σε συζητήσεις με τους εκπροσώπους αυτούς, οι εμπειρογνώμονες της Επιτροπής σχολιάζουν σχετικά με την έκθεση για να λάβουν πρόσθετες πληροφορίες. Αυτή η διαδικασία του πραγματικού διαλόγου, που αναπτύχθηκε από την Επιτροπή, έχει αποδειχθεί πολύτιμη, επειδή επιτρέπει την ανταλλαγή απόψεων και μια σαφέστερη ανάλυση των πολιτικών κατά των διακρίσεων, στις διάφορες χώρες. Η Επιτροπή κάνει επίσης συστάσεις για κάθε θέμα που επηρεάζει τις γυναίκες, με τις οποίες πιστεύει ότι τα συμβαλλόμενα κράτη θα πρέπει να αφιερώσουν περισσότερη προσοχή. Για παράδειγμα, κατά τη σύνοδο του 1989, η Επιτροπή συζήτησε την υψηλή συχνότητα της βίας κατά των γυναικών, ζητώντας πληροφορίες σχετικά με αυτό το πρόβλημα από όλες τις χώρες. Το 1992, η Επιτροπή υιοθέτησε τη Γενική Σύσταση υπ' αριθμόν 19, η οποία απαιτεί από τις εθνικές εκθέσεις προς την Επιτροπή να συμπεριλαμβάνουν στατιστικά στοιχεία σχετικά με τις επιπτώσεις της βίας κατά των γυναικών, πληροφορίες σχετικά με την πρόβλεψη παροχής υπηρεσιών στα θύματα, και νομοθετικά και άλλα μέτρα που λαμβάνονται για την προστασία των γυναικών από τη βία στην καθημερινή τους ζωή, όπως η παρενόχληση στο χώρο εργασίας, η ενδοοικογενειακή κακοποίηση και η σεξουαλική βία. Από το τέλος του 2007, η Επιτροπή έχει εκδώσει 25 Γενικές Συστάσεις. 4. Το κείμενο των Γενικών Συστάσεων της Επιτροπής Α. Γενική Σύσταση Νο. 13: Ίση αμοιβή για ισότιμη αξία εργασίας Η Γενική αυτή Σύσταση συνιστά στα συμβαλλόμενα κράτη της Σύμβασης για την Εξάλειψη όλων των Μορφών Διακρίσεων κατά των Γυναικών τα κάτωθι: 1. Προκειμένου να εφαρμόσουν πλήρως τη Σύμβαση για την Εξάλειψη όλων των Μορφών Διακρίσεων κατά των Γυναικών, τα εν λόγω κράτη μέρη που δεν έχουν ακόμη επικυρώσει τη Σύμβαση της ΔΟΕ Νο. 100 να ενθαρρυνθούν να το πράξουν. 2. Θα πρέπει να εξετάσουν τη μελέτη, την ανάπτυξη και την υιοθέτηση συστημάτων αξιολόγησης της εργασίας με βάση ουδετέρων από φύλο κριτήρια που θα διευκόλυναν τη σύγκριση της αξίας των θέσεων εργασίας διαφορετικής φύσης, στην οποία οι γυναίκες σήμερα κυριαρχούν, με αυτές τις θέσεις εργασίας στις οποίες οι άνδρες προς το παρόν κυριαρχούν, και θα πρέπει να συμπεριλαμβάνουν τα αποτελέσματα που επιτεύχθηκαν, στις εκθέσεις τους προς την Επιτροπή για την Εξάλειψη των Διακρίσεων κατά των Γυναικών. 3. Θα πρέπει να υποστηρίξουν, όσο είναι εφικτό, τη δημιουργία μηχανισμών εφαρμογής και να ενθαρρύνουν τις προσπάθειες των μερών των συλλογικών 5
συμβάσεων, όπου ισχύουν, για να εξασφαλιστεί η εφαρμογή της αρχής της ίσης αμοιβής για εργασία ίσης αξίας. Β. Γενική Σύσταση υπ αριθμ. 16: Μη αμειβόμενες γυναίκες εργαζόμενες σε αγροτικές και αστικές οικογενειακές επιχειρήσεις Η υπ αριθμ. 16 Γενική Σύσταση της Επιτροπής συνιστά στα κράτη-μέλη: (α) Να περιλαμβάνουν στις αναφορές που υποβάλλουν στην Επιτροπή πληροφορίες σχετικές με τη νομική και κοινωνική κατάσταση των μη αμειβόμενων γυναικών που εργάζονται σε οικογενειακές επιχειρήσεις, (β) Να συγκεντρώνουν στατιστικά στοιχεία επί γυναικών που εργάζονται χωρίς αμοιβή, κοινωνική ασφάλιση και κοινωνικές απολαβές σε επιχειρήσεις ιδιοκτησίας ενός μέλους της οικογένειας, και να ενσωματώνουν αυτά τα στοιχεία στην αναφορά που υποβάλλουν στην Επιτροπή, (γ) Να λαμβάνουν τα απαραίτητα μέτρα, ώστε να εξασφαλίζουν αμοιβή, κοινωνική ασφάλιση και κοινωνικές απολαβές σε γυναίκες που εργάζονται χωρίς τέτοιου είδους απολαβές σε επιχειρήσεις ιδιοκτησίας ενός μέλους της οικογένειας. 5. Επεξήγηση Ορολογίας Εργασία: Εργασία είναι η μεθοδική και υπεύθυνη σωματική ή πνευματική προσπάθεια του ανθρώπου, που αποβλέπει στη δημιουργία υλικών, πνευματικών και ηθικών αγαθών, για την ικανοποίηση των αναγκών του. Η εργασία μπορεί να λάβει σωματική, πνευματική, μεικτή ή ατομική, ομαδική μορφή. Αμοιβή: Αμοιβή εννοείται κάθε παροχή που δίνεται στους εργαζόμενους ως αντάλλαγμα της εργασίας τους. Δηλαδή κάθε αμοιβή σε χρήμα και σε είδος (όπως λ.χ. Τροφή, κατοικία, δαπάνη ρεύματος κλπ) η οποία καταβάλλεται τακτικά και μόνιμα, είτε βάσει της εργασιακής σχέσης ή της συλλογικής σύμβασης ή του νόμου, είτε βάσει της κρατούσας συνήθειας όταν δεν υπάρχει ειδική συμφωνία. Διάκριση: Υπάρχουν δύο κύρια είδη διάκρισης: η άμεση και η έμμεση διάκριση. Άμεση είναι όταν ένα πρόσωπο τυγχάνει λιγότερο ευνοϊκής μεταχείρισης σε σύγκριση με κάποιον άλλο, λόγω φυλετικής ή εθνοτικής καταγωγής, θρησκείας ή πεποιθήσεων, αναπηρίας ηλικίας ή σεξουαλικού προσανατολισμού. Έμμεση είναι όταν μια εκ πρώτης όψεως ουδέτερη διάταξη, κριτήριο ή πρακτική ενδέχεται να προκαλέσει μειονεκτική μεταχείριση προσώπων λόγω φυλετικής ή εθνοτικής καταγωγής, θρησκείας ή πεποιθήσεων, αναπηρίας, ηλικίας ή σεξουαλικού 6
προσανατολισμού, εκτός εάν η πρακτική μπορεί να δικαιολογηθεί αντικειμενικά από ένα θεμιτό σκοπό. 6. Ανάλυση της Γενικής Σύστασης μέσα από τα Γενικά Σχόλια της Επιτροπής Τα Γενικά Σχόλια της Επιτροπής επικεντρώνονται αφενός στα αίτια που οδηγούν σε ένα σημαντικό χάσμα αμοιβής μεταξύ των δύο φύλων και αφετέρου σε προτεινόμενα μέτρα για την αντιμετώπιση της διάκρισης. Αναφορικά με τα αίτια, για τις περισσότερες χώρες, αυτά εντοπίζονται στη διαφορά μορφωτικού επιπέδου και επαγγελματικής εξέλιξης των γυναικών. Σε ένα δεύτερο επίπεδο βασικό ρόλο διαδραματίζει και ο διαχωρισμός των δύο φύλων στην αγορά εργασίας, από τη στιγμή που γυναίκες και άνδρες τείνουν να απασχολούνται σε διαφορετικούς τομείς εργασίας. Πιο συγκεκριμένα, είναι συχνό φαινόμενο γυναίκες και άνδρες να υπερεκπροσωπούνται σε ορισμένους τομείς, με πλέον χαρακτηριστικούς την υγειονομική περίθαλψη, την εκπαίδευση και τη δημόσια διοίκηση, όπου οι αμοιβές είναι σε πολλές χώρες οι αμοιβές παρουσιάζονται αρκετά πιο χαμηλές συγκριτικά με τα τυπικά ανδρικά επαγγέλματα. 7. Ειδικότερα Ζητήματα Παρόλο που η αρχή της ίσης αμοιβής για εργασία ισότιμης αξίας είναι πλέον κατοχυρωμένη σε παγκόσμιο και ευρωπαϊκό επίπεδο, καθώς και στην πλειονότητα των εθνικών έννομων τάξεων, παρατηρούνται ανά τον κόσμο ανησυχητικά φαινόμενα. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι το χάσμα αμοιβής μεταξύ των δύο φύλων στην Ευρωπαϊκή Ένωση παραμένει στο 17,8%, με χώρες, όπως η Εσθονία, η Τσέχικη Δημοκρατία, η Αυστρία και η Γερμανία σε ανησυχητικά ποσοστά 30,9%, 26,2%, 25,5% και 23,2% αντίστοιχα. Παράλληλα, ιδιαίτερα προβληματικό παραμένει και το γεγονός ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής δεν έχουν προβεί στην επικύρωση της Σύμβασης για την Εξάλειψη Όλων των Μορφών Διακρίσεων Κατά των Γυναικών, με αποτέλεσμα να μη δεσμεύονται από τις διατάξεις σχετικά με το δικαίωμα ίσης αμοιβής για ισότιμη εργασία. Τα μείζονα ζητήματα που ανακύπτουν σχετικά με το εν λόγω δικαίωμα είναι τα εξής τρία, τα οποία αντιστοιχούν και στις επιμέρους διατάξεις της Γενικής Σύστασης: α) Επικύρωση της Σύμβασης υπ αριθμ. 100 της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας: Υπάρχουν ακόμα αρκετά κράτη-μέλη τα οποία δεν έχουν επικυρώσει το πλέον βασικό νομικό κείμενο για την υπεράσπιση του δικαιώματος ίσης αμοιβής μεταξύ των δύο φύλων. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα ότι τα κράτη αυτά δε δεσμεύονται νομικά από τις διατάξεις τις Σύμβασης κι αυτό το γεγονός οδηγεί με τη σειρά του σε αυθαιρεσίες των συγκεκριμένων χωρών στο πλαίσιο της εθνικής τους νομοθεσίας, χωρίς να υπάρχει η δυνατότητα επιβολής ποινής και συμμόρφωσης από έναν υπερεθνικό οργανισμό. 7
β) Ανάγκη ανάπτυξης και υιοθέτησης συστημάτων εκτίμησης της εργασίας ανδρών και γυναικών: Πέρα από το νομικό πλαίσιο, το οποίο καλούνται τα κράτη-μέλη να ενσωματώσουν στην εθνική έννομη τάξη τους, πρέπει να υιοθετηθεί και ένα πρακτικό σύστημα με στόχο την εκτίμηση της εργασίας των δύο φύλων. Το σύστημα αυτό πρέπει να βασίζεται σε φυλετικώς ουδέτερα κριτήρια και να αποσκοπεί στη χρηματική αποτίμηση της εργασίας κάθε προσώπου, ανεξαρτήτως φύλου, ώστε να διευκολύνεται η σύγκριση της εργασίας διαφορετικής φύσης στα επαγγέλματα όπου συνήθως απασχολείται κατά κύριο λόγο ο γυναικείος πληθυσμός. γ) Διμερείς και πολυμερείς συμβάσεις για την καταπολέμηση των διακρίσεων ως προς την άνιση αμοιβή: Η τρίτη διάταξη της Γενικής Σύστασης επικεντρώνεται στην ανάγκη διαπραγματεύσεων μεταξύ είτε δύο είτε περισσότερων χωρών, με απώτερο σκοπό τη δέσμευση των κρατών σε διεθνές επίπεδο για την αναγνώριση αλλά και την εξασφάλιση του δικαιώματος ισότιμης αμοιβής για εργασία ίσης αξίας μεταξύ των δύο φύλων. Το πιο σημαντικό, βέβαια, δεν είναι η υπογραφή και η επικύρωση συμβατικών κειμένων, αλλά ο τρόπος διασφάλισης της εφαρμογής τους σε εθνικό επίπεδο και η επιβολή κυρώσεων σε περιπτώσεις μη συμμόρφωσης των κρατών-μελών και καταπάτησης του δικαιώματος ίσης αμοιβής. 8. Ερωτήσεις προς τους συμμετέχοντες 1. Ποια άλλα μέτρα θα μπορούσαν να ληφθούν στο πλαίσιο της προσπάθειας εξάλειψης των διακρίσεων στην αμοιβή για ισάξια εργασία; 2. Με ποιους τρόπους θα μπορούσε να καταπολεμηθεί το χάσμα μορφωτικού επιπέδου και επαγγελματικής κατάρτισης μεταξύ ανδρών και γυναικών; 9. Ενδεικτικές επιλογές για πρόσθετη μελέτη 1. Τα πρωτότυπα κείμενα των Γενικών Συστάσεων της Επιτροπής: http://www.un.org/womenwatch/daw/cedaw/recommendations/recomm.htm 2. Το πρωτότυπο κείμενο της Γενικής Σύστασης υπ αριθμ. 13: http://tbinternet.ohchr.org/treaties/cedaw/shared%20documents/1_global/int_ CEDAW_GEC_5832_E.pdf 3. Το πρωτότυπο κείμενο της Γενικής Σύστασης υπ αριθμ. 16: http://tbinternet.ohchr.org/treaties/cedaw/shared%20documents/1_global/int_ CEDAW_GEC_3730_E.pdf 8
4. Η μηχανή αναζήτησης σχετικά με το ποιες διεθνείς συνθήκες ανθρώπινων δικαιωμάτων έχει υπογράψει και κυρώσει κάθε κράτος-μέλος του ΟΗΕ: http://indicators.ohchr.org/ 5. Οι ηλεκτρονικοί υπερσύνδεσμοι που επισυνάπτονται στις υποσημειώσεις που είναι ενσωματωμένες στο κείμενο του Οδηγού Μελέτης και παρατίθενται στο μέρος Ηλεκτρονικές Πηγές 10. Βιβλιογραφία 1. Γιόκαρης Α, Α. - Σισιλιάνος, Λ. Α. - Παζαρτζή, Φ. - Γαβουνέλη, Μ. - Κυριακόπουλος, Γ. (2012), Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο: Κείμενα και Πρακτική, Εκδόσεις Νομική Βιβλιοθήκη 2. Δημητρόπουλος, Α. (2006), Συνταγματικά Δικαιώματα, Εκδόσεις Σάκκουλα 3. Νάσκου-Περράκη, Π. (2016), Δικαιώματα του Ανθρώπου: Παγκόσμια και Περιφερειακή Προστασία, Εκδόσεις Σάκκουλα 4. Ρούκουνας, Ε. (2012), Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο, Εκδόσεις Νομική Βιβλιοθήκη 5. Χρυσόγονος, Κ. (2006), Ατομικά και Κοινωνικά Δικαιώματα, Εκδόσεις Νομική Βιβλιοθήκη 11. Ηλεκτρονικές Πηγές 1. Υλικό από την Επιτροπή για την Εξάλειψη Όλων των Μορφών Διακρίσεων Κατά των Γυναικών (Σχόλια και Καταληκτικές Παρατηρήσεις επί αναφορών υποβληθέντων από τα κράτη-μέλη): http://www.un.org/documents/ga/cedaw/13/cedawc1994-5.htm http://www.un.org/womenwatch/daw/cedaw/committee.htm http://www.un.org/womenwatch/daw/cedaw/cedaw32/concludecomments/italy/cedaw-cc-ita-0523853e.pdf http://www2.ohchr.org/english/bodies/cedaw/docs/co/cedaw-c-nor-co-8.pdf http://www2.ohchr.org/english/bodies/cedaw/docs/co/cedaw-c-nzl-co-7.pdf http://www2.ohchr.org/english/bodies/cedaw/docs/co/cedaw-c-nld-co-5.pdf http://www2.ohchr.org/english/bodies/cedaw/docs/co/cedaw-c-mwi-co-6.pdf 9
2. Γενικές πληροφορίες ως προς τη δράση του ΟΗΕ στο πλαίσιο προστασία των δικαιωμάτων των γυναικών: https://www.humanrights.gov.au/our-work/sexdiscrimination/publications/women-s-human-rights-united-nations-convention-elimination 3. Αφιέρωμα στα 35 χρόνια από τη Σύμβαση CEDAW: http://www.pogocy.com/35- %CF%87%CF%81%CF%8C%CE%BD%CE%B9%CE%B1-%CE%B1%CF%80%CF%8C- %CF%84%CE%B7-%CF%83%CF%8D%CE%BC%CE%B2%CE%B1%CF%83%CE%B7- %CE%B3%CE%B9%CE%B1-%CF%84%CE%B7%CE%BD- %CE%B5%CE%BE%CE%AC%CE%BB%CE%B5%CE%B9%CF%88/ 4. Ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Στρατηγική Ισότητα Μεταξύ Γυναικών και Ανδρών : http://eur-lex.europa.eu/legalcontent/el/txt/pdf/?uri=celex:52010dc0491&from=el 10