Final Report. Καλύπτει τις δράσεις του έργου από έως

Final Report Καλύπτει τις δράσεις του έργου από 01.07.2013 έως 31.03.2015 Δίκτυο ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ SOS, TERRA NOVA Ε.Π.Ε., Πανεπιστήμιο Πατρών (Ε.ΘΑ.ΓΕ.Φ.Ω.), ΜARC Α.Ε. Οκτώβριος 2015

Το έργο LIFE AMMOS Ολοκληρωμένη εκστρατεία ενημέρωσης για τον περιορισμό των απορριμμάτων καπνιστών στις παραλίες (LIFE12 INF/GR/000985) υλοποιήθηκε με τη συνεισφορά του χρηματοδοτικού μέσου LIFE της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς και με τη χρηματοδοτική υποστήριξη του Πράσινου Ταμείου και της Blue Star Ferries. Διάρκεια υλοποίησης έργου: 1.7.2013 έως 31.3.2015 Προϋπολογισμός έργου: Συνολικός προϋπολογισμός: 599.918 Συμμετοχή Ευρωπαϊκής Ένωσης: 299.709 Φορείς συγχρηματοδότησης υλοποίησης: Δίκτυο ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ SOS Περιβαλλοντική ΜΚΟ TERRA NOVA Ε.Π.Ε. Περιβαλλοντική Τεχνική Συμβουλευτική Πανεπιστήμιο Πατρών Τμήμα Γεωλογίας Εργαστήριο Θαλάσσιας Γεωλογίας & Φυσικής Ωκεανογραφίας MARC Α.Ε. ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ ΕΡΕΥΝΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ Final Report LIFE AMMOS 1

LIFE12 INF/GR/000985 FINAL Report Short version Καλύπτει τις δράσεις του έργου από 01.07.2013 έως 31.03.2015 Ημερομηνία Υποβολής της Έκθεσης 29.10.2015 Ολοκληρωμένη εκστρατεία ενημέρωσης για τον περιορισμό των απορριμμάτων καπνιστών στις παραλίες Περιοχή Έργου: Δεδομένα του Έργου Ελλάδα Ημερομηνία έναρξης Έργου: 01.07.2013 Ημερομηνία ολοκλήρωσης Έργου: 31.03.2015 Συνολική διάρκεια Έργου 21 μήνες Συνολικός προϋπολογισμός: 599.918,00 Συνολικές επιλέξιμες δαπάνες: 599.418,00 Συμμετοχή ΕΕ: 299.709,00 (%) επί του συνολικού προϋπολογισμού: 50 % (%) επί των επιλέξιμων δαπανών: 50 % Όνομα Συντονιστή Δικαιούχου: Ονόματα Συνδικαιούχων: Υπεύθυνος επικοινωνίας: Ταχυδρομική διεύθυνση: Δεδομένα των Δικαιούχων Δίκτυο ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ SOS TERRA NOVA Ε.Π.Ε., Πανεπιστήμιο Πατρών, MARC A.E. Ευάγγελος Κουκιάσας Μαμάη 3 Α, 10440, Αθήνα- Ελλάδα Tηλέφωνο: +30 210 8228795 Fax: +30 210 8228795 E-mail: Ιστοσελίδα έργου: info@medsos.gr / lifeammos@gmail.com www.life-ammos.gr Final Report LIFE AMMOS 2

1. Περιεχόμενα Πίνακες... 3 Εικόνες... 3 2. Executive summary... 5 Σύνοψη... 7 3. Εισαγωγή... 10 4. Διοικητικό μέρος... 11 4.1 Περιγραφή του Συστήματος Διοίκησης/ Διαχείρισης του Έργου... 11 4.2 Αξιολόγηση του Συστήματος Διοίκησης/ Διαχείρισης του Έργου... 12 4.2.1 Αξιολόγηση του Συστήματος Διοίκησης/ Διαχείρισης... 12 4.2.2 Αξιολόγηση της Οικονομικής Διαχείρισης... 15 4.2.3 Επικοινωνία με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και την Εξωτερική Ομάδα Παρακολούθησης... 16 4.2.4 Διάγραμμα GANTT... 19 5. Τεχνικό μέρος... 20 5.1 Τεχνική πρόοδος ανά Δράση... 20 5.1.1 Δράση A. Project management and monitoring of project progress... 20 Δράση Α.2: Παρακολούθηση της πορείας υλοποίησης του έργου... 20 Δράση Α.3: Παρακολούθηση και διασφάλιση της μείωσης του ανθρακικού αποτυπώματος του Έργου... 21 Δράση Α.4: Δράσεις δικτύωσης με εμπλεκόμενους φορείς... 23 Δράση Α.5: Δράσεις δικτύωσης με άλλα σχετικά Ευρωπαϊκά και Εθνικά έργα και προγράμματα... 26 Δράση Α.6: Σύνταξη After-LIFE Communication Plan του Έργου... 28 5.1.2. Δράση B. Preparatory actions... 30 Δράση B.1: Σχεδιασμός και οργάνωση υλοποίησης του Έργου... 30 Δράση B.2: Σχεδιασμός ολοκληρωμένου προγράμματος περιβαλλοντικής εκπαίδευσης και διαδραστικού παιχνιδιού... 32 Δράση D.1: Πραγματοποίηση εκπαιδευτικών επισκέψεων σε σχολεία μεγάλων αστικών κέντρων... 35 Δράση E.1: Παρακολούθηση της επίδρασης του προγράμματος στα κοινά στόχος από τις δράσεις μαζικής επικοινωνίας και το πρόγραμμα εκπαιδεύσεων στα σχολεία... 40 Δράση E.2: Παρακολούθηση της πορείας υλοποίησης της εκστρατείας στις παραλίες... 43 Δράση E.3: Επισκέψεις για παρακολούθηση υλοποίησης της εκστρατείας στις παραλίες και τη διενέργεια ποσοτικής έρευνας σε λουόμενους... 44 5.2 Δράσεις Ενημέρωσης και Διάδοσης... 50 5.2.1 Στόχοι... 50 5.2.2 Επισκόπηση ανά Δράση... 51 Final Report LIFE AMMOS 3

Δράση B.3: Ανάπτυξη mobile εφαρμογής... 51 Δράση B.4: Κατάρτιση επικοινωνιακού υλικού και προμήθεια υλικών επικοινωνίας... 58 Δράση C.1: Εκστρατεία σε έντυπα και ηλεκτρονικά Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και Social Media (Banners, facebook, twitter, counter στο site των partners κλπ)... 66 Δράση C.2: Εφαρμογή της εκστρατείας με την εφαρμογή για έξυπνα κινητά τηλέφωνα (Mobile application campaign)... 68 Δράση C.3: Εκστρατεία στις παραλίες... 70 Δράση C.4: Προώθηση παράλληλης εκστρατείας do it your self σε ενδιαφερόμενα μέρη... 75 Δράση F.1: Ανάπτυξη λογότυπου και επίσημης ιστοσελίδας του Έργου συντήρηση ιστοσελίδας... 77 Δράση F.2: Διάχυση των αποτελεσμάτων του Έργου... 78 Δράση F.3: Σύνταξη Layman s Report... 80 Δράση F.4: Διοργάνωση Ημερίδας στην Αθήνα... 81 Χρήση λογοτύπου του Προγράμματος LIFE... 84 5.3 Αξιολόγηση της υλοποίησης του Έργου... 86 5.4 Ανάλυση του μακροπρόθεσμου οφέλους... 94 5.4.1 Περιβαλλοντικά οφέλη... 94 5.4.2 Μακροπρόθεσμα οφέλη και βιωσιμότητα... 95 6. Παραρτήματα... 97 6.1. Παραρτήματα διοικητικού μέρους... 97 6.2 Παραρτήματα τεχνικού μέρους... 97 6.3 Παραρτήματα Διάχυσης & Επικοινωνίας... 97 6.4 Τελικός πίνακας δεικτών... 97 6.5 Ηλεκτρονική έκδοση του Final report... 97 7. Οικονομική Έκθεση και Παραρτήματα (ηλεκτρονική έκδοση)... 97 7.1 Οικονομικά στοιχεία MEDSOS... 97 7.2 Οικονομικά στοιχεία TERRA NOVA... 97 7.3 Οικονομικά στοιχεία UoP... 97 7.4 Οικονομικά στοιχεία MARC... 97 Final Report LIFE AMMOS 4

Πίνακες Πίνακας 1. Παρουσίαση των Δράσεων σε διάγραμμα Gantt.... 19 Πίνακας 2. Συγκεντρωτικά ποσοτικά στοιχεία των φορέων που προσεγγίστηκαν και εκείνων που υποστήριξαν/ συμμετείχαν στο Έργο LIFE AMMOS ανά Περιφέρεια και παραλία/ περιοχή υλοποίησης.... 24 Πίνακας 3. Επιμορφωτικές ημερίδες/ σεμινάρια για εκπαιδευτικούς... 33 Πίνακας 4. Μέσες τιμές αποτσίγαρων ανά m 2 στις παραλίες που υλοποιήθηκε το Έργο.... 45 Πίνακας 5. Μέσες τιμές συγκέντρωσης αποτσίγαρων σε παραλίες από το διεθνή χώρο.... 46 Πίνακας 6. Αριθμός συμπληρωμένων ερωτηματολογίων που συγκεντρώθηκαν κατά τη διάρκεια της ποσοτικής έρευνας στους λουόμενους.... 48 Πίνακας 7. Συγκεντρωτικά στοιχεία εναρκτήριων εκδηλώσεων.... 72 Εικόνες Εικόνα 1. Οργανόγραμμα Διαχείρισης Έργου.... 13 Εικόνα 2. Ενδεικτικό φωτογραφικό υλικό από επιλεγμένες εκπαιδευτικές επισκέψεις σε σχολεία (α) της Πάτρας, (β+γ) της Αθήνας και (γ) της Θεσσαλονίκης.... 36 Εικόνα 3. Ενδεικτικό φωτογραφικό υλικό από τα επιμορφωτικά σεμινάρια για εκπαιδευτικούς που πραγματοποιήθηκαν στο πλαίσιο του Έργου LIFE AMMOS.... 37 Εικόνα 4. Ενδεικτικά στιγμιότυπα (α) της εισαγωγικής εικόνας του ερωτηματολογίου στην εφαρμογή QuickTapSurvey και (β) της διενέργειας της ποσοτικής έρευνας στο πεδίο (παραλία Βάι) με τη χρήση tablet.... 47 Εικόνα 5. Εμφάνιση του λογοτύπου του Προγράμματος LIFE εντός (α) του Ammos App και (β) ηλεκτρονικού καταστήματος.... 52 Εικόνα 6. Χαρακτηριστικό στιγμιότυπο από τη διαδικασία καταχώρησης μιας παραλίας στη Βάση Δεδομένων. Στο παράθυρο αυτό μπορεί να δει κανείς και τις υπόλοιπες παραλίες που έχουν ήδη καταχωρηθεί στην εφαρμογή.... 53 Εικόνα 7. Χαρακτηριστικό στιγμιότυπο της διαδικασίας προσδιορισμού των ορίων, εντός των οποίων η εφαρμογή αναγνωρίζει ότι ο χρήστης είναι όντως κοντά στην παραλία και, έτσι, του δίνει τη δυνατότητα αξιολόγησης της παραλίας αυτής.... 54 Εικόνα 8. Δυνατότητα επέκτασης της Βάσης Δεδομένων της εφαρμογής για την προσθήκη νέων παραλιών.... 55 Εικόνα 9. Χαρακτηριστικά παραδείγματα του υποσυστήματος Client App. Παρουσιάζονται οι διαφορετικοί τρόποι, με τους οποίους ο χρήστης μπορεί να επιλέξει μια παραλία (χάρτης/ λίστα), καθώς και τα διαφορετικά χαρτογραφικά υπόβαθρα που είναι διαθέσιμα.... 56 Εικόνα 10. Χαρακτηριστικά παραδείγματα της βαθμολόγησης τριών παραλιών του Έργου LIFE AMMOS μέσω του Ammos App.... 57 Εικόνα 11. (α) Εμπρόσθια, και (β) οπίσθια όψη του info-kiosk με το banner. Όταν ήταν ανοικτό, το info-kiosk παρείχε χώρο για την ανάρτηση/ τοποθέτηση του ενημερωτικού υλικού του Έργου (γ)... 61 Final Report LIFE AMMOS 3

Εικόνα 12. Η αφίσα του Έργου LIFE AMMOS αναρτημένη στα γραφεία (α) του MEDSOS, (β) της TERRA NOVA, (γ) της MARC, καθώς και (δ) σε κεντρικό διάδρομο στο UoP.... 62 Εικόνα 13. Μπροστινή όψη του κάδου απορριμμάτων.... 63 Εικόνα 14. Φωτογραφίες των 2 roll-up banners.... 65 Εικόνα 15. Screenshots των Facebook Ads που χρησιμοποιήθηκαν για την προώθηση του Ammos App. Οι διαφημίσεις προέτρεπαν το χρήστη του Facebook να εγκαταστήσει την εφαρμογή από το ηλεκτρονικό κατάστημα που «ταίριαζε» στο λειτουργικό σύστημα του κινητού ή του tablet του (α. Android, β. ios).... 68 Εικόνα 16. Αναλυτικά στοιχεία για τη χρήση και την αποτελεσματικότητα των Facebook Ads στο πλαίσιο της προώθησης του Ammos App.... 69 Εικόνα 17. Screenshot Αρχικής σελίδας του ιστοτόπου του LIFE AMMOS, life-ammos.gr.... 77 Εικόνα 18. Ενδεικτικό φωτογραφικό υλικό από τη διάθεση ενημερωτικού υλικού του Έργου LIFE AMMOS μέσα από τα πλοία και τα λιμενικά γραφεία της εταιρείας BSF.... 79 Εικόνα 19. Άποψη της αίθουσας του Αμφιθεάτρου κατά τη διάρκεια της Τελικής Ημερίδας του Έργου LIFE AMMOS.... 81 Εικόνα 20. Άποψη του χώρου υποδοχής/ Γραμματείας, στον οποίο λειτουργούσε έκθεση με τις εργασίες των μαθητών.... 82 Final Report LIFE AMMOS 4

2. Executive summary LIFE AMMOS Project aimed at the prevention and reduction of smoking related litter input into the coastal environment. At the same time, LIFE AMMOS sought to increase citizens awareness and understanding of the problem of coastal and marine pollution in general. To meet its objectives, the consortium has developed and implemented an integrated information campaign, which is based on the combined use of digital communication technologies and traditional media. During its almost two-year lifetime, LIFE AMMOS Project developed a series of innovative tools, which contributed to the implementation of an integrated information campaign at the national and local levels and made possible the systematic recording and monitoring of smoking-related litter in the participating beaches, which was of major importance for the evaluation of the project impact on the environmental problem targeted. More specifically, the multilevel information/ sensitisation/ educational and dissemination activities carried out during the Project s implementation included, while not limited to, the following: Intensive use of Internet and social media (Facebook, Twitter, YouTube, Google+). Dissemination to local and national media through Press Releases, articles in printed and electronic media, as well as through TV and radio interviews. Development of an integrated cigarette butt monitoring system in the beaches, consisting of the Protocol for cigarette butts measurement on beaches, the Form for cigarette butts measurements at the beach and the Record file of cigarette butts on beaches. Operation of info-kiosks in all of the 15 selected beaches, with specially trained staff during the summer period May-September 2014. The Beach Supervisors were in charge of informing tourists and distributing disposable ashtrays and informative material. Development of partnerships with 155 local stakeholders through the creation of Regional Advisory Committees, including representatives of the local government, coastal SMEs, the educational community, environmental and cultural organizations, etc. Implementation of a qualitative survey based on the focus group method and of a quantitative survey based on the use of a structured questionnaire. The surveys aimed at the recording of the smokers behaviour towards littering. Systematic measurement of cigarette butts levels in the pilot areas during 5 sampling periods and based on a specific recording methodology. Design and use of the "Ammos" mobile application for smartphones, which is available for download in the electronic stores App Store and Google Play. Promotion of parallel voluntary actions via the Do It Yourself platform, which hosts all tools and instruments developed during the implementation of the LIFE AMMOS Project. Final Report LIFE AMMOS 5

Development of an Integrated Environmental Education Package entitled "Marine litter - The human footprint on coasts and seas". Delivery of educational presentations to more than 5.000 students in Attiki, Thessaloniki and Patras. Participation in 8 training seminars for teachers and implementation of 5 workshops, in collaboration with the School Activities Managers and the Heads of Environmental Education at the Directorates of Primary and Secondary Education. The aforementioned coordinated actions, which were implemented during the 2014 summer period, as well as the preparatory actions, seem to have contributed to a significant and measurable reduction of smoking-related litter in the Project s study areas/ beaches. According to the results for 13 out of the 15 beaches, over a 1-year period (September/ October 2013 - September/ October 2014), the litter load has been reduced by 66.9%, while the reduction rate/ beach is between 18.5% and 90.1%. It is worth noting that the LIFE AMMOS Project offered citizens the opportunity to become well-informed about all of the different aspects of the smoking-related litter problem, including its impacts on the marine environment, which were considered negligible for many years. It is therefore obvious that systematic and coordinated information sharing and public awareness raising, combined with the appropriate infrastructure in the beaches (e.g. disposable ashtrays, bins, etc.), can facilitate behavioral change and improve the image of the coastal and marine environment; the one that is now full of countless cigarette butts. The beneficiaries of the LIFE AMMOS Project have already planned actions aiming to capitalize on the Project s results and maximize its significant impact on the general public. Final Report LIFE AMMOS 6

Σύνοψη Τo LIFE AMMOS ήταν ένα έργο που αποσκοπούσε στην πρόληψη και τον περιορισμό των απορριμμάτων καπνιστών στις παραλίες. Με δεδομένη την ένταση και έκταση εμφάνισης των συγκεκριμένων απορριμμάτων στις ελληνικές ακτές, καθίσταται επιτακτική τόσο η αλλαγή συμπεριφοράς του ευρέως κοινού (καπνιστών και μη), όσο και η ανάπτυξη μέσων και υποδομών για την άμβλυνση του φαινομένου. Παράλληλα, και έχοντας ως αιχμή το ζήτημα των απορριμμάτων καπνιστών, το Έργο LIFE AMMOS στόχευε στην ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των πολιτών για το γενικότερο πρόβλημα της θαλάσσιας ρύπανσης, μέσα από την ανάπτυξη και εφαρμογή μιας ολοκληρωμένης επικοινωνιακής εκστρατείας που περιλάμβανε συνδυασμένη χρήση εργαλείων τεχνολογίας, αλλά και παραδοσιακών μέσων ευαισθητοποίησης. Στη διάρκεια της διετούς, σχεδόν, πορείας του, το Έργο LIFE AMMOS εφάρμοσε μία σειρά καινοτόμων εργαλείων, που συνέθεσαν, αφενός, μια ολοκληρωμένη επικοινωνιακή καμπάνια ενημέρωσης των πολιτών και, αφετέρου, την καταγραφή και παρακολούθηση, ανά τακτά χρονικά διαστήματα, του ρυπαντικού φορτίου των ακτών που συμμετείχαν, σε σχέση με τα απορρίμματα καπνιστών, η οποία επέτρεψε και την αξιολόγηση της επίδρασής του στο περιβαλλοντικό πρόβλημα στις περιοχές αυτές. Πιο συγκεκριμένα, στο πλαίσιο του Έργου πραγματοποιήθηκαν συνδυαστικές και πολυεπίπεδες δράσεις, που περιελάμβαναν: Ευρεία χρήση του Διαδικτύου και μέσων κοινωνικής δικτύωσης (Facebook, Twitter, YouTube, Google+). Προβολή στα τοπικά και εθνικής εμβέλειας ΜΜΕ μέσα από Δελτία Τύπου, δημοσιεύματα στον έντυπο και ηλεκτρονικό Τύπο και συνεντεύξεις. Ανάπτυξη ενός ολοκληρωμένου συστήματος παρακολούθησης των αποτσίγαρων στις παραλίες, αποτελούμενο από Πρωτόκολλο καταγραφής αποτσίγαρων σε παραλίες, Φόρμα καταγραφής μετρήσεων αποτσίγαρων στην παραλία και Ηλεκτρονικό αρχείο στατιστικής επεξεργασίας αποτελεσμάτων καταγραφής. Λειτουργία και στις 15 παραλίες/ περιοχές υλοποίησης ενημερωτικών περιπτέρων, επανδρωμένων με ειδικά εκπαιδευμένους επόπτες παραλίας κατά τη διάρκεια της θερινής περιόδου 2014. Οι επόπτες παραλίας ήταν επιφορτισμένοι με την ενημέρωση των παραθεριστών και τη διανομή σταχτοδοχείων μιας χρήσης και ενημερωτικού υλικού. Ανάπτυξη συνεργιών με 155 τοπικούς φορείς, με τη συμμετοχή εκπροσώπων της τοπικής αυτοδιοίκησης, παράκτιων επιχειρήσεων, εκπαιδευτικής κοινότητας, περιβαλλοντικών και πολιτιστικών φορέων κ.λπ. στις Τοπικές Συμβουλευτικές Επιτροπές. Διεξαγωγή ποιοτικής έρευνας με τη μέθοδο των ομαδικών συζητήσεων (focus groups), καθώς και ποσοτικής έρευνας εστιασμένης στους επισκέπτες των 15 παραλιών χρήσει Final Report LIFE AMMOS 7

δομημένου ερωτηματολογίου, για την αποτύπωση της συμπεριφοράς των καπνιστών σε ό,τι αφορά την απόρριψη αποτσίγαρων στο περιβάλλον. Διενέργεια συστηματικών μετρήσεων των αποτσίγαρων στις πιλοτικές περιοχές σε 5 δειγματοληπτικές περιόδους σύμφωνα με συγκεκριμένη μεθοδολογία καταγραφής. Σχεδιασμό και χρήση της εφαρμογής Ammos για smartphones, η οποία είναι διαθέσιμη στα ηλεκτρονικά καταστήματα App Store και Google Play. Προώθηση παράλληλων εθελοντικών δράσεων μέσω της ειδικής πλατφόρμας Do It Yourself που φιλοξενεί όλα τα εργαλεία και μέσα που έχουν αναπτυχθεί στο πλαίσιο του LIFE AMMOS. Ανάπτυξη ενός Ολοκληρωμένου Εκπαιδευτικού Πακέτου με τίτλο: Θαλάσσια απορρίμματα Το αποτύπωμα των ανθρώπων στις ακτές και τις θάλασσες. Υλοποίηση ενημερωτικών επισκέψεων σε συνολικά περισσότερους από 5.000 μαθητές σε Αττική, Θεσσαλονίκη και Πάτρα χρήσει εγκεκριμένης -από το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων- εκπαιδευτικής παρουσίασης. Συμμετοχή σε 8 επιμορφωτικά σεμινάρια για εκπαιδευτικούς και, επιπλέον, πραγματοποίηση 5 βιωματικών εργαστηρίων, σε συνεργασία με τους Υπευθύνους Σχολικών Δραστηριοτήτων και Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης των Διευθύνσεων Α/θμιας και Β/θμιας Εκπαίδευσης. Οι παραπάνω συντονισμένες δράσεις τη θερινή περίοδο 2014, αλλά και οι προπαρασκευαστικές ενέργειες που προηγήθηκαν, φαίνεται ότι συνέβαλαν στη σημαντική και μετρήσιμη μείωση των απορριμμάτων καπνιστών στις παραλίες υλοποίησης του Έργου. Ειδικότερα, και σύμφωνα με τα αποτελέσματα των δειγματοληπτικών καταγραφών σε 13 από τις 15 παραλίες, σε χρονική περίοδο 1 έτους (Σεπ/Οκτ 2013 Σεπ/Οκτ 2014), το ρυπαντικό φορτίο φαίνεται να μειώθηκε συνολικά κατά 66.9%, ενώ το ποσοστό μείωσης ανά παραλία κυμαίνεται από 18.5 έως 90.1%. Αξίζει να σημειωθεί, ότι μέσα από την υλοποίηση του έργου LIFE AMMOS, οι πολίτες είχαν την ευκαιρία να ενημερωθούν για πρώτη φορά σε βάθος για τις πραγματικές διαστάσεις του προβλήματος των απορριμμάτων καπνιστών και, ειδικότερα, για τις επιπτώσεις τους στο θαλάσσιο περιβάλλον, πεδίο στο οποίο υπήρχε αξιοσημείωτο έλλειμμα, καθώς εδώ και χρόνια τα συγκεκριμένα απορρίμματα, λόγω του μικρού τους όγκου θεωρούνταν αμελητέας επικινδυνότητας. Αβίαστα προκύπτει, λοιπόν, το συμπέρασμα ότι η συστηματική και συντονισμένη ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των πολιτών, αποτελούν βασικό και αναγκαίο προαπαιτούμενο για την αλλαγή συμπεριφοράς των λουομένων, κάτι που, σε συνδυασμό με την ύπαρξη των απαραίτητων υποδομών (σταχτοδοχείων μιας χρήσης, κάδων απορριμμάτων κ.λπ.) στις παραλίες, είναι σε θέση να ανατρέψει το «σκηνικό» των απειράριθμων αποτσίγαρων που συναντάμε στο θαλάσσιο και παράκτιο περιβάλλον. Final Report LIFE AMMOS 8

Οι Δικαιούχοι του LIFE AMMOS έχουν ήδη εκπονήσει σχεδιασμό δράσεων με στόχο τη βέλτιστη δυνατή αξιοποίηση των αποτελεσμάτων του Έργου και τη μεγιστοποίηση του ήδη σημαντικού του αντικτύπου στο ευρύ κοινό. Final Report LIFE AMMOS 9

3. Εισαγωγή Βασική επιδίωξη του Έργου LIFE AMMOS ήταν η πρόληψη και ο περιορισμός των απορριμμάτων καπνιστών στις παραλίες. Εκτιμάται ότι, κάθε χρόνο, καπνίζονται περίπου 5,6 τρις τσιγάρα. Σημαντικό ποσοστό εξ αυτών καταλήγει στο παράκτιο και θαλάσσιο περιβάλλον, καθιστώντας τα απορρίμματα καπνιστών (αποτσίγαρα) το πιο κοινό απόρριμμα διεθνώς. Η παρουσία απορριμμάτων καπνιστών συμβάλλει σημαντικά στη ρυπαντική επιβάρυνση των παράκτιων περιοχών και, κατ επέκταση, πλήττει το φυσικό περιβάλλον, την οικονομία και την ανθρώπινη υγεία. Είναι χαρακτηριστικό ότι, μόνο το 2014, συλλέχθηκαν 2.043.470 αποτσίγαρα κατά τη διάρκεια των εθελοντικών καθαρισμών που συντονίζει η οργάνωση Ocean Conservancy. Την ίδια χρονιά, στο πλαίσιο της Πανελλαδικής εκστρατείας εθελοντικών καθαρισμών φυσικών περιοχών «ΚΑΘΑΡΙΣΤΕ ΤΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ» που συντονίζει το MEDSOS, εντοπίστηκαν και συλλέχθηκαν από 50 ελληνικές ακτές 6.630 αποτσίγαρα, γεγονός που τα ανέδειξε ως το πολυπληθέστερο παράκτιο απόρριμμα και στη χώρα μας. Με δεδομένη, λοιπόν, την ένταση και έκταση εμφάνισης των συγκεκριμένων απορριμμάτων και στην Ελλάδα, θεωρήθηκε επιτακτική τόσο η αλλαγή συμπεριφοράς του ευρέως κοινού (καπνιστών και μη), όσο και η ανάπτυξη υποδομών και μέσων για την άμβλυνση του φαινομένου. Παράλληλα, και έχοντας ως αιχμή το ζήτημα των απορριμμάτων καπνιστών, το Έργο είχε ως στόχο την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των πολιτών για το γενικότερο πρόβλημα της θαλάσσιας ρύπανσης από θαλάσσια απορρίμματα. Βασικό εργαλείο για την επίτευξη των στόχων του Έργου LIFE AMMOS ήταν η ανάπτυξη και εφαρμογή μιας ολοκληρωμένης επικοινωνιακής εκστρατείας για την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση όλων των χρηστών της παράκτιας ζώνης (λουομένων, επιχειρηματιών, δημοτικών αρχών κ.ά.) αναφορικά με τα προβλήματα που δημιουργεί η παρουσία των απορριμμάτων καπνιστών. Για τον σκοπό αυτό, επιστρατεύτηκε μια ευρεία και συνδυασμένη χρήση εργαλείων τεχνολογίας, αλλά και παραδοσιακών μέσων ευαισθητοποίησης, καθώς και η εφαρμογή ενός Ολοκληρωμένου Εκπαιδευτικού Πακέτου, προκειμένου να επιτευχθεί η, κομβικής σημασίας για την υλοποίηση του LIFE AMMOS, διασύνδεσή του με τους μικρούς πολίτες της χώρας. Η καταγραφή και παρακολούθηση, ανά τακτά χρονικά διαστήματα, του ρυπαντικού φορτίου των 15 παραλιών/ περιοχών υλοποίησης του Έργου, σε σχέση με τα απορρίμματα καπνιστών, επέτρεψε και την αξιολόγηση της επίδρασής του στο περιβαλλοντικό πρόβλημα στις περιοχές αυτές. Επιπλέον, η παρακολούθηση της επίδρασης του LIFE AMMOS στα κοινά στόχος από τις δράσεις ενημέρωσης και εκπαίδευσης βασίστηκε σε συγκεκριμένους ποιοτικούς, ποσοτικούς και χρονικούς στόχους. Λαμβάνοντας υπόψη τα σχετικά αποτελέσματα, γίνεται έκδηλο πως το Έργο κατάφερε, εν γένει, να επιτύχει τους στόχους που είχαν τεθεί εξαρχής, ενώ σε αρκετές περιπτώσεις η πρόοδος που σημειώθηκε ξεπέρασε τις αρχικές προσδοκίες. Η επιδιωκόμενη αλλαγή στη συμπεριφορά των χρηστών του παράκτιου μετώπου, αναμένεται να διατηρηθεί και μετά το πέρας της εκστρατείας και να εμπεδωθεί ως μια Final Report LIFE AMMOS 10

υπεύθυνη περιβαλλοντικά στάση που θα λειτουργεί πολλαπλασιαστικά και κυρίως διαχρονικά με πολυεπίπεδο όφελος για την τοπική κοινωνία κάθε περιοχής. Όλα τα μέσα και τα εργαλεία που αναπτύχθηκαν κατά τη διάρκεια του LIFE AMMOS θα συνεχίζουν να αξιοποιούνται από τους Δικαιούχους, αλλά και από τους εμπλεκόμενους φορείς. 4. Διοικητικό μέρος 4.1 Περιγραφή του Συστήματος Διοίκησης/ Διαχείρισης του Έργου Η συνολική διοίκηση του Έργου αποτελούσε αρμοδιότητα της Επιτροπής Διοίκησης Έργου (Steering Committee), η οποία απαρτιζόταν από εκπροσώπους κάθε Δικαιούχου. Το MEDSOS, ως Συντονιστής Δικαιούχος, συνεργαζόταν με την Επιτροπή Διοίκησης Έργου, και ήταν επιφορτισμένο με την ευθύνη της αποδοτικής διαχείρισης του Έργου και την επιτυχή υλοποίηση κάθε επιμέρους Δράσης, λαμβάνοντας τις κατάλληλες αποφάσεις, καθώς και παρέχοντας συμβουλές και καθοδήγηση στους υπόλοιπους Δικαιούχους. Επίσης, μεριμνούσε για τη συνεχή επικοινωνία και ροή πληροφορίας μεταξύ των Δικαιούχων (τηλέφωνο, email, Skype) και αποτελούσε τον κύριο δίαυλο επικοινωνίας μεταξύ του Έργου, της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και της Ομάδας Παρακολούθησης του Προγράμματος LIFE (Astrale GEIE- Prospect C&S/ NEEMO EEIG- Prospect C&S). Η συνολική διαχείριση του Έργου πραγματοποιείτο υπό την επίβλεψη της Επιτροπής Διοίκησης του Έργου, το Συντονιστή του Έργου και από τις εξής 3 Υποστηρικτικές Επιτροπές: Η Επιτροπή Επικοινωνίας, Διάχυσης Αποτελεσμάτων και Εκπαίδευσης ήταν αρμόδια για τη διασφάλιση του ορθού επιστημονικά σχεδιασμού της έρευνας των καταναλωτών και της στρατηγικής επικοινωνίας, για την επίβλεψη όλων των ενεργειών σχεδιασμού, οργάνωσης, υλοποίησης και παρακολούθησης της επικοινωνίας, καθώς και την επιμέλεια των ενεργειών διάχυσης των αποτελεσμάτων του Έργου. Η Επιστημονική Επιτροπή μεριμνούσε για την ορθή επιστημονικά προσέγγιση των προπαρασκευαστικών Δράσεων, την επιστημονική κατάρτιση του εκπαιδευτικού υλικού, και την υλοποίηση της Δράσης D.1. Επιπλέον, η Επιτροπή αυτή ήταν επιφορτισμένη με την αποτελεσματική υλοποίηση των στόχων όλων των επιμέρους Δράσεων του Έργου και, ιδιαίτερα, με την υλοποίηση των Δράσεων Παρακολούθησης της επίπτωσης του Έργου στα κοινά στόχο και την αντιμετώπιση του περιβαλλοντικού προβλήματος. Η Επιτροπή Οικονομικού Ελέγχου επέβλεπε και έλεγχε την εξέλιξη των οικονομικών του Έργου και ήταν παρούσα στον οικονομικό έλεγχο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Η κάθε Υποστηρικτική Επιτροπή αποτελούνταν από στελέχη όλων των Δικαιούχων που εμπλέκονταν στην υλοποίηση του Έργου. Οι Επιτροπές επιβλέπονταν από τη Συντονίστρια του Έργου (Project Manager) (κα Ε. Φρεζούλη και, στη συνέχεια, κα Ν.Ρουμελιώτη), η οποία ήταν υπεύθυνη για την τήρηση του χρονοδιαγράμματος των εργασιών. Επιπλέον, το παραπάνω σχήμα διοίκησης και διαχείρισης του Έργου υποστηριζόταν από 2- οριζόντιες- Επιτροπές: Final Report LIFE AMMOS 11

Την Επιτροπή Διασφάλισης & Ελέγχου Ποιότητας, που παρακολουθούσε την πορεία υλοποίησης του Έργου σύμφωνα με τους καθορισμένους ποιοτικούς, ποσοτικούς και χρονικούς στόχους. Την Επιτροπή Ανθρακικού Αποτυπώματος, που παρακολουθούσε το Ανθρακικό Αποτύπωμα που προέκυπτε από την υλοποίηση κάθε επιμέρους Δράσης του Έργου. Τέλος, δημιουργήθηκαν Τοπικές Συμβουλευτικές Επιτροπές (ΤΣΕ) ανά Περιφέρεια, στις οποίες συμμετείχαν εκπρόσωποι των άμεσα εμπλεκόμενων φορέων από τις 15 παραλίες του Έργου. Οι ΤΣΕ συνεργάζονταν με την Επιτροπή Διοίκησης και παρείχαν τις απόψεις τους, ώστε τα αποτελέσματα του Έργου να καλύπτουν τις τοπικές ιδιαιτερότητες. Ταυτόχρονα, η ενεργή εμπλοκή τους στις επιμέρους Δράσεις του Έργου διασφάλισαν την ομαλή και επιτυχή υλοποίησή του, καθώς και την περαιτέρω αξιοποίηση των εργαλείων που αναπτύχθηκαν και την προώθηση των αποτελεσμάτων του μετά την επίσημη λήξη. Πιο αναλυτικά, το επικαιροποιημένο οργανόγραμμα (όπως αυτό είχε διαμορφωθεί κατά την ολοκλήρωση του Έργου) παρουσιάζεται στην Εικόνα 1, ενώ η σύνθεση της Ομάδας Έργου στο Παράρτημα 7.1.1. 4.2 Αξιολόγηση του Συστήματος Διοίκησης/ Διαχείρισης του Έργου 4.2.1 Αξιολόγηση του Συστήματος Διοίκησης/ Διαχείρισης Αξιολογώντας τη διαχείριση του Έργου από τεχνικής απόψεως, θα πρέπει να σημειωθεί ότι η Ομάδα Έργου αντιμετώπισε ορισμένες έκτακτες δυσκολίες, κυρίως γραφειοκρατικής φύσης (βλ. απεργιακές κινητοποιήσεις του Διοικητικού Προσωπικού του UoP, αυτοδιοικητικές εκλογές 2014, υπαγωγή συγκεκριμένων παράκτιων περιοχών στη δικαιοδοσία του ΤΑΙΠΕΔ), που οδήγησαν στην καθυστερημένη υλοποίηση κάποιων απαραίτητων βημάτων, τόσο του διοικητικού όσο και του τεχνικού αντικειμένου του Έργου. Ωστόσο, κανένα από τα εμπόδια αυτά δεν οφειλόταν σε αδυναμία υλοποίησης λόγω διοικητικής ή επιστημονικής ανεπάρκειας των μελών της Ομάδας Έργου ή την ανυπαρξία των απαραίτητων δεδομένων- μεθόδων υλοποίησης και πόρων χρηματοδότησης. Βασική παράμετρος για την απρόσκοπτη υλοποίηση του LIFE AMMOS και την υπερπήδηση των όποιων κωλυμάτων, ήταν η σημαντική προηγούμενη εμπειρία που διαθέτουν οι Δικαιούχοι στο σχεδιασμό, τη διαχείριση και την υλοποίηση ευρωπαϊκών ή/και εθνικών συγχρηματοδοτούμενων έργων. Προς την ίδια κατεύθυνση συνέβαλε και η εξαρχής ξεκάθαρη κατανόηση των στόχων του Έργου και η αγαστή συνεργασία και η σύμπνοια όλων των φορέων υλοποίησης σχετικά με την ακολουθούμενη μεθοδολογία και το σχεδιασμό των Δράσεων. Αυτές οι συνθήκες διευκόλυναν την εσωτερική επικοινωνία και κατέστησαν τη λήψη αποφάσεων εύκολη, γρήγορη και αποτελεσματική, κάτι ιδιαίτερα σημαντικό σε ένα έργο με περιορισμένη διάρκεια, αλλά σημαντική γεωγραφική διασπορά και ποικίλες Δράσεις. Final Report LIFE AMMOS 12

Επιτροπή Διοίκησης Έργου (Steering Committee) MEDSOS: Ν. Ρουμελιώτη (Project Manager MEDSOS) TERRA NOVA: Ι. Τσίκος (Project Manager Terra Nova) MARC: Θ. Γεράκης (Project Manager MARC) UoP: Γ. Παπαθεοδώρου (Project Manager UoP) Τοπικές Συμβουλευτικές Επιτροπές Συντονίστρια Έργου Ν. Ρουμελιώτη (MEDSOS) Επιτροπή Ανθρακικού Αποτυπώματος MEDSOS: Κ. Μονοκρούσου (Environmental Expert MEDSOS) TERRA NOVA: Σ. Μπαραφάκα (Χημικός Μηχανικός MSc 2) MARC: Ε. Γεράκη (Executive Assistant MARC) UoP: Στ. Κορδέλλα (Περιβαλλοντολόγος ΜSc Ωκεανογραφίας) Επιτροπή Διασφάλισης & Ελέγχου Ποιότητας MEDSOS: Ν. Ρουμελιώτη (Project Manager MEDSOS) TERRA NOVA: Ι. Τσίκος (Project Manager Terra Nova) MARC: Θ. Γεράκης (Project Manager MARC) UoP: Γ. Παπαθεοδώρου (Project Manager UoP) Επιστημονική Επιτροπή MEDSOS: Χρ. Γαρουφαλιά (Environmental Expert MEDSOS) TERRA NOVA: Ι. Σπανός (Χημικός Μηχανικός MSc 1) UoP: Γ. Παπαθεοδώρου (Project Manager UoP) Επιτροπή Επικοινωνίας, Διάχυσης Αποτελεσμάτων & Εκπαίδευσης MEDSOS: Λ. Καλαϊτζή (Dissemination Officer MEDSOS) Στ. Κουλουζάκη (Trainer MEDSOS) TERRA NOVA: Ι. Τσίκος (Project Manager Terra Nova) MARC: Σ. Τσιλιγιάννη (Communications Specialist MARC) UoP: Γ. Παπαθεοδώρου (Project Manager UoP) Επιτροπή Οικονομικού Ελέγχου MEDSOS: Μ. Γαβριηλίδου (Financial Manager MEDSOS) TERRA NOVA: Α. Σωτηρόπουλος (Περιβ/γος MSc Ωκεανογραφίας) MARC: Σ. Τσιλιγιάννη (Communications Specialist MARC) UoP: Στ. Κορδέλλα (Περιβαλλοντολόγος ΜSc Ωκεανογραφίας) Εικόνα 1. Οργανόγραμμα Διαχείρισης Έργου. Final Report LIFE AMMOS 13

Βάσει των παραπάνω, το Σύστημα Διοίκησης/ Διαχείρισης που εφαρμόστηκε θεωρείται επιτυχημένο, καθώς ολοκληρώθηκαν οι προβλεπόμενες ενέργειες, οι οποίες συνοπτικά αφορούσαν στα παρακάτω: Υπογραφή της Σύμβασης Επιδότησης με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και αποστολή της αίτησης προχρηματοδότησης (Ιούλιος- Αύγουστος 2013). Προετοιμασία και υπογραφή των Συμφωνητικών Συνεργασίας μεταξύ του Συντονιστή Δικαιούχου και των Συνδικαιούχων. Αξίζει να σημειωθεί ότι υπήρξε καθυστέρηση τριών μηνών στην υπογραφή του Συμφωνητικού Συνεργασίας μεταξύ του Συντονιστή Δικαιούχου και του Συνδικαιούχου UoP εξαιτίας των απεργιακών κινητοποιήσεων του διοικητικού προσωπικού του Πανεπιστημίου. Ωστόσο, το Συμφωνητικό υπεγράφη τελικά στις 23 Δεκεμβρίου 2013. Τα Συμφωνητικά Συνεργασίας υποβλήθηκαν μαζί με το Inception Report (Παράρτημα 6.1). Προετοιμασία και υποβολή μηνιαίων Εκθέσεων Προόδου στην Ομάδα Παρακολούθησης του Προγράμματος LIFE. Συγκρότηση Επιτροπών υλοποίησης του Έργου. Δημιουργία ΤΣΕ. Συμπλήρωση των φύλλων απασχόλησης (timesheets) και του αρχείου των εξόδων σε έντυπη και ηλεκτρονική μορφή. Διοργάνωση της Εναρκτήριας Συνάντησης στα γραφεία του Συντονιστή Δικαιούχου στις 13.09.2013 με συμμετοχή εκπροσώπων των Συνδικαιούχων και της Υπεύθυνης της Εξωτερικής Ομάδα Παρακολούθησης (Astrale GEIE- Prospect C&S/ NEEMO EEIG- Prospect C&S). Η συνάντηση πραγματοποιήθηκε με καθυστέρηση περίπου ενάμιση μήνα από ότι είχε προδιαγραφεί στην εγκεκριμένη αναθεωρημένη πρόταση [ορόσημο «Εναρκτήρια συνάντηση (kick-off meeting)»- 31.07.2013]. Διοργάνωση φυσικών συναντήσεων και συναντήσεων μέσω Skype των Δικαιούχων και των επιμέρους Επιτροπών του Έργου. Στο Παράρτημα 7.1 παρουσιάζονται μια προς μια οι συναντήσεις που πραγματοποιήθηκαν καθ όλη τη διάρκεια του LIFE AMMOS, ενώ περιλαμβάνεται και η σχετική τεκμηρίωση των φυσικών συναντήσεων του διαστήματος 01.04.2014-31.03.2015 (πρόσκληση, πρόγραμμα, συμπληρωμένες φόρμες συμμετοχής, παρουσιάσεις). Προετοιμασία και σύνταξη του Inception Report και του Final Report. Θα πρέπει να σημειωθεί εδώ ότι η κα Ε. Φρεζούλη διετέλεσε Συντονίστρια του LIFE AMMOS κατά τη χρονική περίοδο 01.07.2013-31.03.2014 και στη συνέχεια αποχώρησε από την Ομάδα Έργου για προσωπικούς λόγους, που δεν αφορούσαν ούτε στην υλοποίηση του Έργου ούτε στη συνεργασία αυτής με το MEDSOS. Το συντονισμό του Έργου ανέλαβε από 01.04.2014 η κα Ν. Ρουμελιώτη, η οποία μέχρι τότε κατείχε τη θέση του Environmental Expert. Όπως αναμενόμενο, η αλλαγή αυτή, σε συνδυασμό με άλλες υποχρεώσεις ορισμένων εκ των Δικαιούχων για υποβολή εκθέσεων στο πλαίσιο του Προγράμματος LIFE, καθώς και έκτακτων θεμάτων υγείας που δεν μπορούσαν να είχαν προβλεφθεί, επέφερε καθυστέρηση στη συγγραφή/ υποβολή του Inception Report (22.09.2014). Final Report LIFE AMMOS 14

Τόσο η δουλειά που είχε προηγηθεί από την κα Φρεζούλη και η αγαστή συνεργασία που έχει αναπτυχθεί μεταξύ των Δικαιούχων, όσο και η πρότερη ενεργός συμμετοχή της κας Ρουμελιώτη στο Έργο και η πρότερη εμπειρία της στη διαχείριση και υλοποίηση ευρωπαϊκών συγχρηματοδούμενων έργων διακρατικής συνεργασίας, είχαν ως αποτέλεσμα την κάλυψη των όποιων κενών δημιούργησε η αποχώρηση αυτή. Σύμφωνα, δε, με την από 17.12.2014 Επιστολή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η ποιότητα της εν λόγω Έκθεσης ήταν άριστη. 4.2.2 Αξιολόγηση της Οικονομικής Διαχείρισης Για τους ίδιους λόγους που αναφέρθηκαν στην παράγραφο 4.2.1, και η οικονομική διαχείριση του Έργου υπήρξε επιτυχής, καθώς δεν ανέκυψε κανένα πρόβλημα στην πραγματοποίηση των προδιαγεγραμμένων δαπανών, την κάλυψη της ιδίας συμμετοχής ή την καταβολή της χρηματοδοτικής υποστήριξης. Άξια αναφοράς θεωρούνται τα παρακάτω: Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κατέβαλλε εγκαίρως την προχρηματοδότηση (209.796,30 ) στο Συντονιστή Δικαιούχο, οποίος κατέθεσε με τη σειρά του τα αντίστοιχα ποσά στους λογαριασμούς των Συνδικαιούχων, σύμφωνα με τους όρους των Συμφωνητικών Συνεργασίας. Συνάφθηκε συνεργασία μεταξύ του MEDSOS και της Blue Star Ferries. Η εταιρεία, εκτός του ποσού των 3.690,00 (συμπεριλαμβανομένου ΦΠΑ) για την κάλυψη μέρους της ιδίας συμμετοχής του MEDSOS, δεσμεύτηκε για το διάστημα Ιουνίου-Σεπτεμβρίου 2014 να: - Παρέχει αριθμό δωρεάν εισιτηρίων από/προς τα νησιά Πάρο, Σαντορίνη, Μυτιλήνη, Χίο και Ρόδο και σε ενδιάμεσα δρομολόγια που εξυπηρετεί για την πραγματοποίηση των ταξιδιών που αφορούσαν στην έναρξη των εκστρατειών στις παραλίες, καθώς και τη διενέργεια των επαναληπτικών μετρήσεων απορριμμάτων καπνιστών και της ποσοτικής έρευνας στους λουόμενους. - Τοποθετήσει μια αφίσα του Έργου ανά πλοίο και να διαθέτει ενημερωτικά φυλλάδια του Έργου από το χώρο υποδοχής σε όλα τα πλοία της BSF με προορισμό τις Κυκλάδες, τα Δωδεκάνησα, τη Χίο και τη Μυτιλήνη. - Δώσει τη δυνατότητα στα μέλη της Ομάδας Έργου να προχωρήσουν σε ολιγόλεπτη προφορική ενημέρωση των επιβατών/ διανομή ενημερωτικού υλικού κατά τη διάρκεια επιλεγμένων ταξιδιών. Τέλος, η εταιρεία ενσωμάτωσε το λογότυπο του Προγράμματος LIFE και του LIFE AMMOS στα σταχτοδοχεία «ακτής» μιας χρήσης που τύπωσε και διένειμε το 2014 (Inception Report, Παράρτημα 6.4.1) μέσω των λιμενικών πρακτορείων και των πλοίων της, ενώ διέθεσε 15.000 τμχ. εξ αυτών για τους σκοπούς του Έργου. Αξίζει να αναφερθεί πως τα φυλλάδια του LIFE AMMOS συνεχίζουν να διατίθενται από τους χώρους υποδοχής των πλοίων της εταιρείας, ακόμα και μετά την παρέλευση της τυπικής διάρκειας του συμφωνητικού και την ολοκλήρωση του Έργου. Το MEDSOS, ως Συντονιστής Δικαιούχος του LIFE AMMOS, υπέβαλε στις 18.11.2013 (αρ. πρωτ. 4515/18-11-2013) αίτημα προς το Πράσινο Ταμείο για την κάλυψη μέρους της Final Report LIFE AMMOS 15

ιδίας συμμετοχής του στο πλαίσιο του Άξονα Προτεραιότητας 2: «Συγχρηματοδότηση Προγραμμάτων Life+» του Χρηματοδοτικού Προγράμματος «Φυσικό Περιβάλλον 2014». Σύμφωνα με την υπ αριθμ. 77.4/2014 Απόφαση του ΔΣ του Πράσινου Ταμείου, αποφασίστηκε η διάθεση του ποσού των 20.000,00 από τους πόρους του Πράσινου Ταμείου για την υλοποίηση του Έργου LIFE AMMOS. O φάκελος με τα απαραίτητα δικαιολογητικά υποβλήθηκε στις 14.11.2014, ενώ η χρηματοδότηση καταβλήθηκε στο τέλος του έτους. Η χρηματοδοτική υποστήριξη από την BSF και το Πράσινο Ταμείο δεν επηρέασαν τον προϋπολογισμό του Έργου, παρά μόνο μείωσαν το ποσό της ιδίας συμμετοχής που καταβλήθηκε από το Συντονιστή Δικαιούχο. Ο συνολικός προϋπολογισμός, ο προϋπολογισμός κάθε Δικαιούχου, καθώς και το ύψος της ενωσιακής χρηματοδοτικής συνεισφοράς, δεν υπέστησαν τροποποίηση: συνεχίζουν να ισχύουν τα οριζόμενα στη Σύμβαση Επιδότησης και στα Συμφωνητικά Συνεργασίας μεταξύ του Συντονιστή Δικαιούχου και των Συνδικαιούχων. 4.2.3 Επικοινωνία με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και την Εξωτερική Ομάδα Παρακολούθησης Η επικοινωνία με την Υπεύθυνη της Εξωτερικής Ομάδα Παρακολούθησης (Astrale GEIE- Prospect C&S/ NEEMO EEIG- Prospect C&S), κα Κ. Ραυτοπούλου, ήταν τακτική, μέσω τόσο φυσικών συναντήσεων (13.09.2013, 23.05 & 15.10.2014) όσο και ηλεκτρονικής αλληλογραφίας. Επιπρόσθετα, στη συνάντηση της 15 ης Οκτωβρίου 2014, εκτός από την Κ. Ραυτοπούλου, συμμετείχαν οι κ.κ. C. Strasser (Deputy Head of LIFE Environment Unit) και Α. Τσάλας (Technical Desk Officer for LIFE projects), εκπροσωπώντας τη Γενική Διεύθυνση Περιβάλλοντος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Η συνάντηση περιλάμβανε αναλυτικό απολογισμό της πορείας υλοποίησης του Έργου LIFE AMMOS, με έμφαση τόσο στο φυσικό όσο και στο οικονομικό αντικείμενο. Ανάμεσα στις παρουσιάσεις υπήρχε ικανός χρόνος για συζήτηση και τις απαραίτητες διευκρινίσεις στα ερωτήματα των επίσημων προσκεκλημένων. Μετά από διάστημα δύο περίπου μηνών (17.12.2014), το MEDSOS έλαβε επιστολή με τα σχόλια/ παρατηρήσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής επί του Inception Report και των όσων παρουσιάστηκαν στη συνάντηση ελέγχου, βάσει των οποίων έγιναν οι σχετικές βελτιώσεις στα παραγόμενα του Έργου. Οι απαντήσεις, σημείο προς σημείο, στην επιστολή περιλαμβάνονται στο Παράρτημα 7.1.3 της παρούσας έκθεσης. Τέλος, καθόλη τη διάρκεια του LIFE AMMOS υπήρξε ανοικτός δίαυλος επικοινωνίας με την Υπεύθυνη Οικονομικού Ελέγχου του Προγράμματος LIFE, κα Π. Τσουρουνάκη, για την παροχή κατευθύνσεων σχετικά με συγκεκριμένα θέματα οικονομικής φύσεως που έχρηζαν διευκρινίσεων (π.χ. αναπροσαρμογή των ημερήσιων αποζημιώσεων του προσωπικού του UoP, status συνεργατών MEDSOS, απαραίτητα δικαιολογητικά για να τεκμηριωθεί το ύψος του μη ανακτώμενου ΦΠΑ του MEDSOS επί των δαπανών του Έργου, αναπροσαρμογή του Μηνιαίου Φύλλου Χρονοχρέωσης του MEDSOS κ.λπ.). Αναλυτική περιγραφή των συμφωνηθέντων παρατίθεται εντός του σχολιασμού που συνοδεύει το Κεφάλαιο 6. Final Report LIFE AMMOS 16

4.2.4 Διάγραμμα GANTT Πίνακας 1. Παρουσίαση των Δράσεων σε διάγραμμα Gantt. Υπόμνημα Προβλεπόμενη διάρκεια: Πραγματική διάρκεια: Καθυστερήσεις: Προβλεπόμενη υποβολή Inception Report: Πραγματική υποβολή Inception Report: Τελική Έκθεση: Final Report LIFE AMMOS 19

5. Τεχνικό μέρος 5.1 Τεχνική πρόοδος ανά Δράση 5.1.1 Δράση A. Project management and monitoring of project progress Δράση Α.2: Παρακολούθηση της πορείας υλοποίησης του έργου Χρονοδιάγραμμα υλοποίησης Προβλεπόμενη: έναρξη- 01.07.2013, λήξη- 31.03.2015 Πραγματική: έναρξη- 01.07.2013, λήξη- 31.03.2015 Περιγραφή Η Δράση Α.2 υλοποιήθηκε σε συμφωνία με το χρονοδιάγραμμα του Έργου και υπεύθυνος Δικαιούχος ήταν το MEDSOS. Το πρώτο βήμα για την επιτυχή υλοποίηση της Δράσης περιλάμβανε τη σύνταξη του Εγχειριδίου ΔΕΠ (Σεπτέμβριος 2013), το οποίο παρείχε τις κατευθυντήριες οδηγίες για τη σύνταξη των σχετικών Εκθέσεων Παρακολούθησης (εφεξής ΔΕΠ). Βάσει του εν λόγω Εγχειριδίου, η Επιτροπή ΔΕΠ συνέτασσε μια Έκθεση κάθε 6 μήνες, την οποία στη συνέχεια παρέδιδε στις Επιτροπές Διαχείρισης του Έργου προκειμένου να ενημερωθούν και να αποφασίσουν διορθωτικές ενέργειες ή ενέργειες βελτίωσης, εφόσον απαιτούνταν. Στο πλαίσιο αυτό, συντάχθηκαν 3 Εκθέσεις ΔΕΠ που βασίζονταν στα στοιχεία που συλλέγονταν από όλους τους Δικαιούχους. Προβλήματα/ καθυστερήσεις Δεν παρουσιάστηκαν προβλήματα ή καθυστερήσεις στην υλοποίηση της συγκεκριμένης Δράσης. Σύγκριση με προβλεπόμενους στόχους Οι στόχοι της Δράσης επιτεύχθηκαν πλήρως. Ομοίως, και τα αναμενόμενα αποτελέσματα αυτής. Παραδοτέα Εγχειρίδιο Διασφάλισης και Ελέγχου Ποιότητας (Inception Report, Παράρτημα 6.2.1). 1 η Έκθεση ΔΕΠ (Inception Report, Παράρτημα 6.2.2) 2 η Έκθεση ΔΕΠ (Final Report, Παράρτημα 7.2.2). 3 η / Τελική Έκθεση ΔΕΠ (Final Report, Παράρτημα 7.2.3) Final Report LIFE AMMOS 20

Δράση Α.3: Παρακολούθηση και διασφάλιση της μείωσης του ανθρακικού αποτυπώματος του Έργου Χρονοδιάγραμμα υλοποίησης Προβλεπόμενη: έναρξη- 01.07.2013, λήξη- 31.03.2015 Πραγματική: έναρξη- 01.07.2013, λήξη- 31.03.2015 Περιγραφή Η Δράση A.3 υλοποιήθηκε σε συμφωνία με το χρονοδιάγραμμα του Έργου και υπεύθυνος Δικαιούχος ήταν η TERRA NOVA. Η Δράση ξεκίνησε με τη σύνταξη του Εγχειριδίου Παρακολούθησης και Ελέγχου του Ανθρακικού Αποτυπώματος του Έργου (Αύγουστος 2013), το οποίο περιλάμβανε τη διαδικασία παρακολούθησης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου σε ισοδύναμες μονάδες διοξειδίου του άνθρακα (ανθρακικό αποτύπωμα). Κατά την ανάπτυξη της διαδικασίας υπολογισμού του ανθρακικού αποτυπώματος, η αρμόδια Επιτροπή του Έργου (Επιτροπή Ανθρακικού Αποτυπώματος) ακολούθησε τις αρχές που έχουν θεσπιστεί από το Πρωτόκολλο Aερίων του Θερμοκηπίου (GHG Protocol). Το Εγχειρίδιο εφαρμόστηκε καθ όλη τη διάρκεια υλοποίησης του Έργου LIFE AMMOS, με αρχικό στόχο την εκτίμηση, μέτρηση και παρακολούθηση του ανθρακικού αποτυπώματος και, στη συνέχεια, την αξιολόγησή του με απώτερο σκοπό τη λήψη των απαιτούμενων μέτρων για τη μείωσή του. Αρμόδια για την εφαρμογή των ανωτέρω, σύμφωνα με το οργανόγραμμα Διαχείρισης του Έργου, ήταν η Επιτροπή Ανθρακικού Αποτυπώματος, η οποία απαρτιζόταν από μέλη όλων των Δικαιούχων του Έργου (βλ. και Εικ. 1). Βάσει του Εγχειριδίου, συλλέχθηκαν πρωτογενή στοιχεία από κάθε Δικαιούχο σχετικά με τις πηγές άμεσων και έμμεσων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου που απαιτούνταν για τον υπολογισμό του ανθρακικού αποτυπώματος. Στη συνέχεια, υπολογίστηκε το ανθρακικό αποτύπωμα που προκύπτει από την υλοποίηση του Έργου και συντάχθηκαν οι προβλεπόμενες Εκθέσεις Παρακολούθησης & Ελέγχου Ανθρακικού Αποτυπώματος. Αναλυτικότερα, κατά τον υπολογισμό του ανθρακικού αποτυπώματος της 1 ης περιόδου αναφοράς (01.07.2013-31.12.2013), πραγματοποιήθηκε η καταγραφή βάσης (base line) του ανθρακικού αποτυπώματος για κάθε Δικαιούχο. Η καταγραφή βασίστηκε στις καταναλώσεις των ακόλουθων στοιχείων: Κατανάλωση φυσικού αερίου για κεντρική θέρμανση. Κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας για το φωτισμό, τη χρήση ηλεκτρονικών υπολογιστών και τον κλιματισμό. Τις εκπομπές CO 2 από τις μετακινήσεις του προσωπικού των Δικαιούχων για τις ανάγκες του Έργου (Δράσεις Α.1 και Β.1). Στη συνέχεια, και με βάση τα ευρήματα της πρώτης καταγραφής, δόθηκαν κατευθυντήριες οδηγίες από την TERRA NOVA προς όλους τους Δικαιούχους με στόχο τη μείωση των επιμέρους καταναλώσεων. Επιπλέον, κατά το σχεδιασμό των ταξιδιών έγινε προσπάθεια να συνδυαστούν οι μετακινήσεις του προσωπικού λαμβάνοντας υπόψη τη γεωγραφική κατανομή των 15 παραλιών του Έργου, με στόχο -αφενός- την ορθολογική χρήση του χρόνου, των πόρων και -αφετέρου- τη μείωση του ανθρακικού αποτυπώματος των Final Report LIFE AMMOS 21

Δράσεων που απαιτούσαν μετακίνηση (Α.1, C.3, E.3, D.1 και F.4). Αεροπορικές μεταφορές χρησιμοποιήθηκαν μόνο στις περιπτώσεις που δεν υπήρχε άλλη εναλλακτική. Αποτέλεσμα των παραπάνω επεμβάσεων ήταν η μείωση (όπου αυτό ήταν εφικτό) των εκπομπών CO 2. Ιδιαίτερη μείωση καταγράφηκε κατά τη δεύτερη περίοδο αναφοράς (01.01.2014-30.6.2014), στην κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας, για τους Δικαιούχους TERRA NOVA και MARC. Σημαντική μείωση παρατηρήθηκε και στην κατανάλωση φυσικού αερίου για θέρμανση στα γραφεία του MEDSOS. Μικρότερες μειώσεις στην κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας σημειώθηκαν στην 3 η περίοδο αναφοράς (01.07.2014-31.03.2015), στην ηλεκτρική ενέργεια της TERRA NOVA, της MARC και του MEDSOS. Σημαντική εξοικονόμηση σε πόρους, και κατ επέκταση σε εκπομπές CO 2, προέκυψε και από τον ορθολογικότερο (όπως περιγράφηκε παραπάνω) προγραμματισμό των μετακινήσεων που έγιναν στο πλαίσιο του Έργου. Αξίζει να σημειωθεί, τέλος, ότι στη 2 η και 3 η / Τελική Έκθεση συνεκτιμήθηκε στους υπολογισμούς και το ανθρακικό αποτύπωμα των υλικών που χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή των ενημερωτικών περιπτέρων, του χαρτιού που χρησιμοποιήθηκε για την αναπαραγωγή των σταχτοδοχείων μιας χρήσης, καθώς και το ανθρακικό αποτύπωμα της Τελικής Ημερίδας του Έργου. Επίσης, στις Εκθέσεις αυτές περιλαμβάνεται, με αναλυτικότερο τρόπο, ο προσδιορισμός της συμμετοχής των συστημάτων κεντρικής θέρμανσης ανά Δικαιούχο. Προβλήματα/ καθυστερήσεις Δεν παρουσιάστηκαν προβλήματα ή καθυστερήσεις στην υλοποίηση της συγκεκριμένης Δράσης. Σύγκριση με προβλεπόμενους στόχους Οι στόχοι της Δράσης επιτεύχθηκαν πλήρως. Ομοίως, και τα αναμενόμενα αποτελέσματα αυτής. Παραδοτέα Εγχειρίδιο Παρακολούθησης και Ελέγχου του Ανθρακικού Αποτυπώματος (Inception Report, Παράρτημα 6.2.3). 1 η Έκθεση Παρακολούθησης & Ελέγχου Ανθρακικού Αποτυπώματος (Inception Report, Παράρτημα 6.2.4). 2η Έκθεση Παρακολούθησης & Ελέγχου Ανθρακικού Αποτυπώματος (Final Report, Παράρτημα 7.2.4). 3 η / Τελική Έκθεση Παρακολούθησης & Ελέγχου Ανθρακικού Αποτυπώματος (Final Report, Παράρτημα 7.2.5). Final Report LIFE AMMOS 22

Δράση Α.4: Δράσεις δικτύωσης με εμπλεκόμενους φορείς Χρονοδιάγραμμα υλοποίησης Προβλεπόμενη: έναρξη- 01.07.2013, λήξη- 31.03.2015 Πραγματική: έναρξη- 01.07.2013, λήξη- 31.03.2015 Περιγραφή Η Δράση A.4 υλοποιήθηκε σε συμφωνία με το χρονοδιάγραμμα του Έργου και υπεύθυνος Δικαιούχος ήταν το MEDSOS. Αμέσως μετά την έναρξη του Έργου, προσδιορίστηκαν οι ομάδες των εμπλεκόμενων φορέων και εντοπίστηκαν τα αντιπροσωπευτικά μέλη από κάθε ομάδα. Εν συνεχεία, υπήρξε αρχική επικοινωνία (μέσω τηλεφώνου και email) με επιλεγμένα μέλη και προγραμματίστηκαν συναντήσεις με εκπροσώπους του Έργου κατά τη διάρκεια της αρχικής επίσκεψης των τελευταίων στις 15 παραλίες/ περιοχές υλοποίησης το φθινόπωρο του 2013. Λόγω της περιορισμένης δυνατότητας πραγματοποίησης μεγάλου αριθμού συναντήσεων κατά τη διάρκεια της αρχικής επίσκεψης, ο διάλογος με τους τοπικούς φορείς συνεχίστηκε με την αποστολή του ειδικού ερωτηματολογίου που αναπτύχθηκε στο πλαίσιο της Δράσης Β.1. Το ερωτηματολόγιο εκτός από ερωτήσεις σχετικές με την υφιστάμενη κατάσταση στις επιλεχθείσες παραλίες και το προφίλ των επισκεπτών, περιλάμβανε ξεχωριστή ενότητα που έδινε τη δυνατότητα στον ερωτώμενο να εκφράσει το ενδιαφέρον του για συμμετοχή στο Έργο. Η επικοινωνία με τα μέλη των ΤΣΕ δεν σταμάτησε εκεί, καθώς το Δεκέμβριο 2013 τους εστάλησαν μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου τα αποτελέσματα της αρχικής επίσκεψης στις παραλίες για τυχόν σχόλια ή/και διορθώσεις. Η τηλεφωνική και προσωπική επικοινωνία εντάθηκε κατά την προετοιμασία και έναρξη των εκστρατειών στις παραλίες (Δράση C.3) και συνεχίστηκε καθ όλη τη διάρκεια του καλοκαιριού, κατά τη διενέργεια των επαναληπτικών μετρήσεων απορριμμάτων καπνιστών και της ποσοτικής έρευνας στους λουόμενους (Δράση Ε.2 και Ε.3), καθώς και την ολοκλήρωση των εκστρατειών. Επίσης, ικανός αριθμός επιχειρηματιών που δραστηριοποιούνται στις 15 παραλίες στήριξαν το Έργο διαθέτοντας σταχτοδοχεία μιας χρήσης και φυλλάδια ή και αναρτώντας αφίσες εντός των επιχειρήσεών τους. Επιπρόσθετα, τα μέλη των ΤΣΕ προσκλήθηκαν στην (και ορισμένοι εξ αυτών παρακολούθησαν την) Τελική Ημερίδα του Έργου που πραγματοποιήθηκε στις 12.03.2015 (Δράση F.4), ενώ τους απεστάλησαν ηλεκτρονικά και τα τελικά αποτελέσματα του LIFE AMMOS. Αξίζει να σημειωθεί, τέλος, ότι τα μέλη των ΤΣΕ συμπεριλήφθηκαν στη λίστα των αποδεκτών του ηλεκτρονικού ενημερωτικού δελτίου (Newsletter, Δράση F.2). Οι βασικές ομάδες εμπλεκόμενων φορέων που προσεγγίστηκαν μπορούν να χωριστούν σε τέσσερις κατηγορίες: Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΟΤΑ) Αποκεντρωμένες Περιφέρειες και Δήμοι. Επιχειρήσεις διαχείρισης/ αξιοποίησης ακτών, καθώς και τα σχετικά ΝΠΔΔ. Εκπαιδευτική κοινότητα των περιοχών υλοποίησης του LIFE AMMOS. Final Report LIFE AMMOS 23

Άλλοι, περιβαλλοντικοί και πολιτιστικοί, τοπικοί φορείς που δραστηριοποιούνται στις εν λόγω περιοχές. Συνολικά, έγινε επαφή με 162 φορείς και τουλάχιστον 155 εξ αυτών αποτέλεσαν μέρος των ΤΣΕ καθ όλη τη διάρκεια του Έργου και συμμετείχαν στις προαναφερθείσες Δράσεις. Στον Πίνακα 2 που ακολουθεί φαίνονται συγκεντρωτικά τα σχετικά ποσοτικά στοιχεία ανά Περιφέρεια και ανά παραλία. Πίνακας 2. Συγκεντρωτικά ποσοτικά στοιχεία των φορέων που προσεγγίστηκαν και εκείνων που υποστήριξαν/ συμμετείχαν στο Έργο LIFE AMMOS ανά Περιφέρεια και παραλία/ περιοχή υλοποίησης. Παραλία Αριθμός φορέων που προσεγγίστηκαν Αριθμός φορέων που υποστήριξαν/ συμμετείχαν στο Έργο Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης Φανάρι & Αρωγή Κομοτηνής 6 6 Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας Επανομή Θερμαϊκού 7 7 Περιφέρεια Θεσσαλίας Άη Γιάννης Ζαγοράς Μουρεσίου 9 9 Περιφέρεια Ηπείρου Λούτσα/ Βράχος Πάργας 10 9 Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας Καλογριά Δυμαίων 3 3 Περιφέρεια Πελοποννήσου Βοϊδοκοιλιά Πύλου 24 24 Πλύτρα Μονεμβασιάς 11 11 Περιφέρεια Κρήτης Βάι Σητείας 9 9 Γεωργιούπολη Αποκορώνου 11 6 Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου Τσαμπίκα & Ενυδρείο Ρόδου 12 12 Άγιος Ιωάννης/ Μοναστήρι Πάρου 7 7 Περίσσα Θήρας 21 21 Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου Αγ. Ισίδωρος Λέσβου 10 10 Καρφάς Χίου 19 18 Περιφέρεια Αττικής Σχινιάς Μαραθώνα 3 3 Σύνολο φορέων 162 155 Final Report LIFE AMMOS 24

Προβλήματα/ καθυστερήσεις Δεν παρουσιάστηκαν προβλήματα ή καθυστερήσεις στην υλοποίηση της συγκεκριμένης Δράσης. Παρατηρήθηκε μόνο μια μικρή χρονική απόκλιση στην κατάρτιση των ΤΣΕ (ολοκληρώθηκε το Νοέμβριο 2013 αντί στα τέλη Σεπτεμβρίου 2013, όπως είχε προγραμματιστεί αρχικά), λόγω του ότι οι αρχικές επισκέψεις σε 5 από τις 15 παραλίες υλοποιήθηκαν εντός του Οκτωβρίου 2013. Η απόκλιση αυτή δε δημιούργησε πρόβλημα στην υλοποίηση του Έργου. Σύγκριση με προβλεπόμενους στόχους Οι στόχοι της Δράσης επιτεύχθηκαν πλήρως. Ομοίως, και τα αναμενόμενα αποτελέσματα αυτής. Παραδοτέα Σχετική λίστα ανά Περιφέρεια για το διάστημα 01.07.2013-31.03.2014, που συνοδευόταν από τις χειρόγραφα συμπληρωμένες φόρμες των φυσικών συναντήσεων και τα συμπληρωμένα ερωτηματολόγια (Inception Report, Παράρτημα 6.2.5). Έκθεση παρουσίασης των φορέων που προσεγγίστηκαν και εκείνων που υποστήριξαν/ συμμετείχαν στο Έργο (Final Report, Παράρτημα 7.2.6). Final Report LIFE AMMOS 25

Δράση Α.5: Δράσεις δικτύωσης με άλλα σχετικά Ευρωπαϊκά και Εθνικά έργα και προγράμματα Χρονοδιάγραμμα υλοποίησης Προβλεπόμενη: έναρξη- 01.07.2013, λήξη- 31.03.2015 Πραγματική: έναρξη- 01.07.2013, λήξη- 31.03.2015 Περιγραφή Η Δράση A.5 υλοποιήθηκε σε συμφωνία με το χρονοδιάγραμμα του Έργου και υπεύθυνος Δικαιούχος ήταν το MEDSOS. Κατά τη διάρκεια του Έργου, πραγματοποιήθηκε διαδικτυακή έρευνα, βάση της οποίας συντάχθηκε λίστα με υφιστάμενα προγράμματα και έργα που καταπιάνονται με θέματα που άπτονται των θαλάσσιων απορριμμάτων, της διαχείρισης στερεών αποβλήτων ή, εν γένει, με την προστασία των παράκτιων και θαλάσσιων οικοσυστημάτων και ειδών στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Παράλληλα, το LIFE AMMOS είχαν την ευκαιρία να γνωρίσουν: Οι συμμετέχοντες του Kick off Meeting του Έργου ZEROWASTE PRO (πρόγραμμα "Μεσογειακός Χώρος 2007-2013" (18.09.2013) και των Προγραμμάτων LIFE+ (09.10.2013) στην Αθήνα. Οι συνέργειες με το ZEROWASTE PRO συνεχίστηκαν, καθώς το LIFE AMMOS εκπροσωπήθηκε στο Εργαστήριο Δικτύωσης (01.10.2014) που διοργάνωσε ο «ΕΟΕΣ Εύξεινη - Δίκτυο Ευρωπαϊκών Πόλεων για Βιώσιμη Ανάπτυξη» (Συντονιστής Εταίρος του εν λόγω Ευρωπαϊκού έργου) με θέμα τη διαλογή στην πηγή, την ανακύκλωση και τις πρακτικές διαχείρισης μηδενικών απορριμμάτων. Στη συνάντηση συμμετείχαν επίσης εκπρόσωποι των έργων LAWPreT (Erasmus+), URBAN EMPATHY (MED), LIFE ATHENS BIOWASTE (LIFE10 ENV/GR/000605) και ISWM-TINOS (LIFE10 ENV/GR/000610). Αξίζει, επιπλέον, να αναφερθεί ότι το Έργο εκπροσωπήθηκε και στο σεμινάριο οικοσυστημικής διαχείρισης και θαλάσσιας χωροταξίας που διοργανώθηκε στο πλαίσιο του LIFE CYCLADES (LIFE12 NAT/GR/000688) στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο (Αθήνα, 18.09.2014). Αντίστοιχα, εκπρόσωποι του LIFE CYCLADES συμμετείχαν στην Τελική Ημερίδα του LIFE AMMOS. Οι σύνεδροι (a) του 40ού Συνεδρίου της ιεθνούς Επιτροπής για την Επιστηµονική Εξερεύνηση της Μεσογείου (CIESM, Μασσαλία 28.10-01.11.2013), μέσα από την παρουσίαση και το poster που είχε ετοιμάσει το UoP και (b) του Συνεδρίου του Ευρωπαϊκού Έργου DeFishGear (Αθήνα, 12-13.05.2014). Οι παριστάμενοι (a) στην Ημερίδα «Σώζουμε τη Μεσόγειο» που συνδιοργανώθηκε από το Πανεπιστήμιο Πατρών, το Μουσείο Επιστημών και Τεχνολογίας, το Τμήμα Γεωλογίας και το Γαλλικό Ινστιτούτο Πάτρας (Πάτρα, 23.03.2014), (b) στην εναρκτήρια εκδήλωση της Πανελλαδικής εκστρατείας «ΚΑΘΑΡΙΣΤΕ ΤΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ 2014» (Αθήνα, 29.04.2014), καθώς και (γ) στην Εσπερίδα «Δράσεις και Τρόποι Προστασίας των Ακτών» που διοργανώθηκε από το ΚΠΕ Βάμου (Χανιά, 29.09.2014), στο πλαίσιο παρουσιάσεων σχετικά με τις δράσεις που υλοποιεί το MEDSOS για τη μείωση της ρύπανσης των ελληνικών ακτών από θαλάσσια απορρίμματα. Final Report LIFE AMMOS 26